Ригъ бисрур

   

      РИГЪ БИСРУР

      –Я бав, ба-ав! – апІури чІигъар бицІи Керим хулазди архьу.
      Дугъу курцІлиси каш хъапІрайи, гьаз гъапиш, гъяр‘анзина уз кІулиъ ярхла манзил жаргъури ккадапІнайи.Жейран баб, чан гьарганси, чухрайихъ деънайи. Дугъу му ражну ятул хъибтрайи.
      –Я бав, бав, къугъасла! Ивус гьас иркдарус?! – ФужкІа адру хизандин хулазди хянккан дихар апІуз хъюгъю.
      Дугъриданра, тлин айвандихъ хъайи бабаз чухрайин бигъригъаринхьан Керимдин дих ебхьурадайи.

                ***

      –Вай, вай, йиз баласи! Йип бабаз яв дерди фу вуш, – баб, умбрарианзина
утІурччву хтулин гъаншаризди илтІикІу.
      – Вай-гьарай, узу увуз баласйир йивуради, ув‘ин али ранг фу вуяв! Увухъ хъергнайир фуж ву? ТІегь, тІегь!
      –Фуштина, бав, фуштина! Изухъ хъивикъи эй, сав аьламат аьвкъюнияс!
      –Фу аьламат? Гъи ихь деврариъ аьламатар шлуб вуйин? Гьеле бабазра йип, лигухьа, уву гьигьлан апІузкьан гъибту аьламат фу вуш!
      –Мердюню рикъи расуду!
      –Даршул?!
      –Валлагь, бав, расуду! Изус аьвкъюнис. Чан карка увчIвус къятту, хъасин сардисра улдурупди чIилкьунду.
      –Хъа ваъ, жан баласи, думу хъугъуз шлу ляхин дар. Мегьел, ригъ бисуз шлу кас гъахьундар. МахъвариктІан.
      –Гьамус хьну, бав! Магьа Мерден! Думу рикъи расрур вуу. Къач бав, ивусра рякъюди бисуз къяттуза.

                ***

      ГьапІрушра ккададархьру баб гъюдал шулу. Керимдиз чпин бабан хасият уччвуйи аьгъяйи, ва, гьаддиз, думу чахъди гъюб‘ин кІваантІан хъугъну адайи.–Ригъ бисрур наан аяв? – кІури бабу гьерхубси Керимдиз рягьят гъабхьи.
      –Къярии, бав, къярии, ихь кацІар кивнайи даггрин къалахъ.
      КацІар кивнайи дагар кІваин гъапІиган, баб айибтІан мулах гъахьи ва, дурар гъутІнуш–гъутІундарш лигбахъдира гъяриз гъягъюз тямягь хъади гъузу.–Ибшри, Керч, аьхирки узу увухъ хъпехъуз гъитунва.
      Шадну кудутІнайи Керим аьхю касси, лугар хътру ккурт али хилар тІурччвури, бабан улихь гьучІвну гъушу. Гьеле, ярхлаъ имиди Керимди, гьяригъ дагрихъна уч духьнайи чавсдар баяр бабаз улупу.
      –Тумгьа, бав, лиггин, фикьан армияр уч хьнаш!
      –Хъа, я жан бай, дурари чІуру ляхнар гъапІуншул? – бабаз бицІидарин гъяриъ айи десте тахсиркраринси гъабши.
      –Нирихъ фи чIири тIулар хьиди кIудува! Дукьури вари рикъи расрурдис лиггус къюнаюрару.
      –Ихь кацІар кивнайи дагриъ гъанар ирчнади гъабшиш фици ибшри?
      –Ч’вихьри аракъус къяттихьа. Изу кIурувси, дукьури нягьякью тІулар ипIурурар дар. Изуси дукьурира ч’вин ав’яр–баварихъ хъивикъурурару.
      –Ай сагъул, йиз баласийиз. Узуз фукьан ккун шулукІан мицдар баяр! – разиди гъапи бабу.

                ***

      Дурар, гъварч духьнайидарихьна хъуркьубси, саб чарасуз гъуллугъ айиганси, Керимди гъапи:
      –Ич бав, Мердюню рикъи расрувдихъ хъугъуди арар, аьвкъюс къятайгьеле.
Хтулин гафарихьан бабаз нач гъабхьиси вуйи.
      –Эй, шулугъчйир! Узуз учву шулугъар дапІна кІури деебхьназуз, гьаддиз йиз кацІар кивнайи дагриз лигуз дуфнайир вуза.
      -Учкан, Жейран баб, шулугъар ктучІвидар. Эгер Керимди гьаци гъапнуш, думу учв тахсиркар ву.
      –Ваъ, ваъ, йиз дустар, Керимди фукІа гъапундарзуз... – Жейран бабаз учв кьянццаригъ гъяхъюбси гъабши. БицІидари чакан аьйиб апІурушра (дугъан фикриъ гьаци айи), дугъри пуз буржлу гъаши.
      –Керимди вуш–дарш гьамина хъчІюхюри гъахунзу: аьламат гъябкъюнзуз, увура лигуз гъач кІури. Магьа гъафунза, улупай гьеле ичв фу аьламат вуш, – Жейран баб, цІибди шид дугъубжнайи бицІи дагрихьна дуфну «шулугъчйирин» арайиъ учІву.

                ***

      Мердан гьамуз хьубпи классдиз удучІвнайи бай вуйи. Дугъу аьхю аьшкьниинди учвтІан бицІидариз, фици ригъ бисуруш, улупурайи.
      Фукьандар хъюгънушра, дугъхьанси сарихьанра ригъ бисуз шуладайи. Вари мушвахь хьайидар мюгьтал духьнайи. Мюгьтал хьузра ляхин айи.Магьа дугъу, дагриин али ригъ чав фици бисуруш, Жейран бабазра улупуз хъюгъю.БицІи дагриин крабчІур-крабчІури ригъ рибшвурайи. Завуъ убгурайи ригъ рибшвурадайи, хъа му дагриин алиб, сикинди гъубзрадайи. ЦIибди микI хъивишра гьяракатниинди рибшвуз хъюбгъюйи.
      –Гьамус, лиг, Жейран баб! – Мердну дагриин рибшвурайи Ригъ чан каркаризди гъадабгъу ва дишла гъурдаз гъючІюбкью.Мушвахь хьайидар аьламат гъаши. Дурарихъди Жейран бабра: нишвган, дагриин рибшвурайи ригъ, илмидар!
      –Гьамус деебтуза, Жейран баб? – гьерху Мердну аьхю сесниинди ва фурс кади.
      –Хъа деебт, йиз дуст!
      Мердну дючІюбкьнайи гъурд, фукІа алдру дагриинна гъабхи ва саб дупну абццу.Дагриинна, рибшвури ва крабчІури ригъ абхъу.
      –Хъана бисуза, Жейран баб, – гьерхру Мердну.
      –Ваъ, мибисан, Мердан. Хъасин ригъра хьади гьергну гъягъярва!
      Зарафат вуйиси, дугъридан аьламат гъябкъю Жейран бабаз цІиб гучІра гъабхьи ва:
      –Я жан Аллагь... – кІури, думу завариккинди гъилигу.Лигуруш, дагрин зиин чІирнакнаси тазади ктубчІвурайи хифрягъ Мерднан дуст Тагьир гъяркъю. Дугъу дагриинна ахьрайи нурарихь бакка, гагь гьиври, гагь гьадабгъурайи. Баб, «аьламатнан» дишла гъавриъ ахъу ва вари бицІидар чаллан илтІикІуз гъиту. Дурариз дугъу ушвниъ ригъ тІапІру балургъикан махъв ктибтуз хъюгъю.