ЛУКІ
–Э-эй! Шарапудин! Тяди гъач, кантрарин икриз гъягъюрхьа, архаинди миришван, гьяракат апІин, хал ккадабхъурайиз!
–Фици хал? Уву фйир кІурава, Мягьямядрягьим!
–Хъасин пидизавуз, рашв!
–Узу русвагь мапІан! Фу гъабхьну?
–Йиз Фейзул учвухьинди гъафундарин?
–Гъафну, Фюрюдин гьерхри, пис хъял кайи, тувру суалар ибакра дарапІди, клубдихьинди гъажаргъну.
–Дици вуш, гъач, ухьура колхоздин кантрарихьинди жаргъидихьа. Хал ккадабхъурайиз, жаргъ! Фу вува уву, къукъу луфси, хъалабкьури!
Кьюрид гъуншйирра гьясйир ккудукьури, чпин уларин рякъюб хътипури, дурар колхоздин икризди учІву.
–Гьаккму трактордикан кчичурайи набалугъ аьгъюр вуйвуз? – гьерху, усалди ягъли ургцІурариккна яш дубхьнайи Мягьямядрягьимди.
–Танишур дарзуз, хъа ихь гъулаз газ зигуз дуфнайир вуйиб аьгъязуз.
–Гьякь вува. Гизаф намуслу ва аькьюллу бай ву.
–Ву. Ихь гимихъ гизафдари дугъан тяриф апІури гъеебхьунзуз.
–Шарпудин, уву мистаз лисундин гъудган апІуз душнамиди гьаккму касди чан тракториъди саб гунтІ укІан чвуккахъна гъабхниз.
–Хал ккадабхъурайиз кІурадайна, магьа кантрарин икриз гъафунза, гьа, гьапІруш йип, Мягьямядрягьим!
–Яваш уву, Шарпудин, узухьди йиз гафар тамам апІуз гъит, фу сабурсуз кьабир вува! НавшдикІан яв узухъди гъипІу саб шврушв кьилан! Минди лиг, Шарапудин, явна йиз хтулариз, ухьхьан жинди, тракторин гъвалахьинди, машинарихъ гьитІикІури гьярайи. Гьялак йихь, жин– жинди дурарин гъаншириз гъягъидихьа. Ччурар наана гъюрайидар вуш аьгъяйвуз?
–Ваъ.
–Трактористдихьна.
–Вуш гьапІнухъа?
–Улхуб гъит, жин йихь ва гьяса хилиз хъапІну алдатрубси бис.
–Гьаз?
–Уву йиз хтулилан, узу яв хтулилан ухьхьан шлубси сасаб алдатну ккунду, даршиш йиз хал ккадабхъуру.
–Ахмакъ духьнаниву дарш, Мягьямядрягьим? Аьхю баяриз ухьхьан гьясйир йивуз шулин!
–Гьясйир ваъ, арайиъ дубхьнайибдин уву гъавриъ аш, Шарапудин, дурарин кІулар алдатІарва!
КкикІри–ккикІри кьюрид кьабидар тракторихьна гъафи ва кабинайиан уьчІюгъюрайи хялужвувхъан хъичІихнийидарилан сатІиди гьясйир алдатуру.
Фейзуллагьна Фюрюдин, хабарсузди куркІу маргъарин гъавриъ адрахъди, чпин абйирин улихьинди тракторикан ктучІву.
–Фу вуяв, аба? – хъжагъури кІурайи Фейзуллагьди гучІ ктарди чан абайиз. – Гьаз гъафунчва?
–Учу гъуму кабинайиъ гьитІикІнайи сволоч чІивиди гъитдарча. Дугъу увура хьади узу асккан гъапІну: йиз хъюхъяригъ гъурд йивуз думу фуж ву!
–Эй хулуган, яв абайи кІурубдихъ хъебехъ!
–Ваъ, узу думу йивну йикІурза! Эгер учву учу сикинди гъитдарш, гьаму тапанчийиан йивурзачаз! ГьудучІвай, кьабидар ич гъвалхьан! Учухьди ич гъайгъу зигуз гъитай!
–Рябкъюрайвуз, Шарапудин, узу фу кІурайи, фу кІурайи!
–Дугъридан гьялар хал ккадабхърубси ву. Уву Фюрюдин гьаз гъафунва мина? – Гъалин лизи улчІвмар хъайи, исчІли, чагъу Шарапудинди чан хтулихьан гьерхуз хъюгъю. Хтулизра, чан абайихьан гучІрубси дайи.
–Яв фу гьяяв ич, жигьиларин ляхнаригъ, яв гъафибси кьяляхъ гъарах! Узу йиз дуст Фейзуллагьдиз кюмекназ дуфнайир вуза ва учу гьагъму падло рас ктаурча!
–Фейзуллагь, ичв адашдикна пидизаяв, ча минди тапанчи, деллу духьнадариву.
–Ваъ, гьудучІну гъарахай гьамлин! – баяр хъана кабинайик курсуз хъюгъю.
–Фюрюдин! – аьхю, гъагъи, ва хъял кади чІигъ гъапІу, жилиз гьясайин кІакІра чІигънахъди йивури Шарапудинди. – Гьаму гьясайин кІакІ гъянаъ абсдизияв, вягьши, минди хъебехъ, яв абайихъ!
–Фу вуяв, фу ккундувуз! – кІури Фюрюдинди гъирагъ гъибису.
–Усал ху, ма увуз, узу йивну йикІ! – кури, хъял дебккуз дарши Мягьямядрягьимди хтулилан сабсана хай кади йивуру.
Думу тракторикан кудучІвну, чпин абайин унтІаъ дугъужву.
–Увуз фу ккундувуз, Мягьямядрягьим! Гъарах яв кьаби сларихьна, гьадрарихъди яв меселйир гьял апІин. Мушваъ сягьна гъабхурайир узу вуза!
–Эй гаву кІелпІе! – кІури, кьабириз сабансана гьяса за апІуз ккун гъабши. Гьадму арайиъ, Фейзуллагьди думу гъибису ва тадабгъуз ял гъапІу.
–Ккедярхъяй, Мягьямядрягьим, – пну, Шарапудинди ккудрукьди, дугъан гъюниин хил иливу. – Ухьу аьхю агъсакълар ихь хтуларихьди ттудукьну шулин! Гъит, чпиз ккуниб апІри. Узуз аьгъю гъабшиганси, ихь гъулаз газ зигури кюмекназ дуфнайи хялижв бай урччуз ккунди а мурариз. Гъит, урччври. Ухьхьан ихь хтулариз кьабир– бицІир ва дурарин арайиъ фициб гьюрмат дубхьну ккундуш улупуз гъабхьундархьухьан. Хялижв гъулаъ варитІан гирами кас вуйиб ухьхьан ихь хтулариз улупуз гъабхьундархьухьан.
–Хъа хялижвуваз учв хялижвси гъахруб гьаз аьгъдар? Рябкъюрадаривуз, Шарап аба, мугъу йиз хъюхъярикан гьапІнуш?! – Фейзуллагьдин хъял яваш гъабхьнийи.
–Йипа, Мягьямядрягьим, узу ичв гъавриъ духьнадарза. Гьавай гьеле, вари фици гъабхьнуш кидибтай. Узхьанра, чаз ккуш падишагь ишри, йиз терефназ вуйи усал ляхин, усал гаф аьгь апІуз хьибдарзухьан.
–Шарап аба, му ич абайиз йизна трактористдин арайиъ фу гъабхьнуш аьгъдар. Узу чан вуйибси пузавуз?
–Йип, Фейзуллагь, йип. Гьамус учву инсанвалин гъидкьиъди рякъюразуз.
–Фюрюдинди Дубкириан сар урус бичди ичв ахъ ичІи апІуз гъахундарничв? (Бич – мушваъ лукІди дидиснайириз кІура).
–Гъахнич. Магьа учвра.
–Гъахунза! – Фурслуди, чав аьхю гьунар гъапІганси, гъапи, чан абайихъна гъушу даркбарин хтули.
–Ихь Чиркейиъ, гьеле Дубки гъитархьа, Саратовдианмина хъади дуфну бичар адарин?
–Аъ. Гизафдар гъизил ляхин кайидар ву. Месела, дизелист Коля.
–Хъа гьаму сволочди, укІ тележкайиан адабхьну, узу Буйнакскдиан гъюрайза, чвукказди адрабхьди, хъапІну трактор, гьергну гъяра. Ич абара, чІалкьан даркІури дийигъна, укІ адабхьниз кІури, чан гьаддиин разиди. Узу гьапІну, дебккну трактор, чвукказди адрабхьди, гьергну наана гъярава кІури, хъжаргъунза. Гьамци гъапну кІури, эдеъну тракториан, хъюхъяригъ гъурд гъивниз. Арда бичарира имбудариз йивури шулин! Мурар йивну йихну ккунду, дажар!
–Яваш гьеле, яваш гьеле, Фейзуллагь! – Шарапудин мюгьтал гъаши. –Фици гъапнийза кІурийва?
–Чвукказди укІ абхь гъапунза.
Шарапудин, му ражну, аьлхъюб хътаршра гъяаьлхъю:
–Узу дугъан йишв‘ин алйиш, чан бегеьм урччвурийзаву, Фейзул!
–Гьаз?
–Му фуж вуш аьгъяйвуз?
–Ав, турбйир хъчІюхру тракторист ва ич абайин бич.
–Му фу кІуру гаф ву, Мягьямядрягьим? – кІури, Шарапудин мюгьталди чан тайнахьинди илтІикІу.
–Узхьан укІ убшвуз даршлуган, зеллетнакк гъяркъиган, дуфну кюмек гъапІунзуз, хъа му йиз хтулихьан, кьувват ибшривузкьана пуз гъабхьундарзуз. Гъеебцциган, хуз тІалаб гъапІунза. Йиз бистан, увуз аьгъявуз, гьамрар дахъру кантрин багахь хьайиз, ва дугъаз узу гьапІраш рякъюри гъабхьну. Узхьан даршлуган, тележкайиъ укІ абхьузра адабхьузра кюмек гъапІниз. Аьхю вуйи чухсагъул чаз. ЯкьинтІан, мугъан Аллагь ихь мусурмнарин диндинсур дар! Узу сарун фу кІуза. Йиз хтул йиз гафарихъ хъпехъудариз, ва аьхир магьа гьамциб шулу.
Хъа Фейзуллагьди гьерху:
–Узуз, аба, пуз ккундавуз, му ихь бич дар кІури, гьаци дарин?
–Бич мийибшри, узу аьхюр вушра, дугъан улхьан узуз кІул ис дапІну гьудучІвуз рубкьуру. Гьациб ужуб гъян айир ву му бай.
Фейзуллагьна Фюрюдин чиб-чпихьинди лигури аьлхъюз хъюгъю.
–Вуш гьаму ихь гъулаъ айи вари бичарин улихь ухьу кІулар ис дапІну дициди, дарин?! – Фейзуллагьдин къурзлувалин кьадар адайи.
–Дурар вари хахуларна урсар ву, хъа му – Табасаран! Уву му дурарихь миттитІан!
–Фу фаркьвал а хъа, гьамус бичарра жара апІури деъхьа?
–Гьаз жара апІдархъа, мугъу чан хушниинди узуз кюмек гъапІну, хъа тмуну бичар, гьациб йишвахъна духну, гужназ алаурахьа. Мугъу ухьуз гьюрмат апІура, хъа бичар, чара гъудубгдар лихура. Фаркьвал айин?
–Хъа касибар вари лукІар ву кІурдайнучва?
–Мистариъ апІру гафар мушварихь мапІан! Му уьмур ву!
–Хъа узу, аба, хиял гъапІнийза, му увухъди лихури гъяркъиган, уву дидиснайи бич ву кІури. Багъишламиш апІинай, кьабидар, учвюгъ кьюкьюб маш гьаз гъяш, гьич гъавриъ ахърадарза.
–Учхьан багъиш‘вал магъадабгъан. Гьатму хялижвувхьан учвлан хил алдабгъуб ккун апІинай.
–Ма, аба, адашдин тапанчи чан чІулин халариъ ив. Лиг гьа, дугъакна макІан...
03.10.95.