Цёмны анёл темный ангел повесть раздел 3 7, 8 (Игнат Урсуляк) / Проза.ру

7.

Пасля абеду Кірыл пачаў далікатна выправаджваць Дзімку і Ленку на вуліцу – яму не хацелася, каб дзеці сядзелі пры ім у такое цудоўнае надвор’е. Ленка спачатку была зноў заўпарцілася, не жадаючы пакідаць яго аднаго, хворага, але потым, усё такі паверыўшы, што бацька паміраць не збіраецца, паддалася.
– Хадзем да мяне! – узрадаваўся Дзімка. – Магнітафон паслухаем. Маёй маме адна сяброўка нядаўна «Пінк Флойд» запісала, цэлую касету.
– «Пінк Флойд»? – зацікавіўся Кірыл. – А што ў «Пінк Флойда»? «Сцяна»?
– Ды не ведаю, я яшчэ не слухаў, – адказаў хлопчык. – А што?
Кірыл выцягнуў шуфляду стала, пашнарыў там, знайшоў чыстую касету і працягнуў яе Дзімку:
– Перапішаш мне, калі не шкада?
– Канечне! – заззяў хлопчык. – Давайце! У нас жа двухкасетнік! А можа, вам яшчэ «Юрая Хіп» хочацца? У нас таксама ёсць.
Кірылу хацелася і «Юрая Хіп», але больш чыстай касеты не было.
– Я вам на сваю запішу, – суцешыў яго шчодры Дзімка. – У мяне ёсць непатрэбныя запісы, дык я сатру што небудзь.
Кірыл падзякаваў, і дзеці пайшлі ў цудоўным настроі, смеючыся на хаду.
– Я табе ад Дзімкі затэлефаную, – усё такі паабяцала Ленка на развітанне. Нягледзячы ні на што, яна па-ранейшаму за яго хвалявалася.
Застаўшыся сам, Кірыл выйшаў на балкон, успёрся на парэнчы і з вышыні восьмага паверху паглядзеў на шарокі заасфальтаваны двор, абкружаны трыма белымі падковамі шматпавярховак і поўны народу: на пляцоўцы гулялі дзеці, на лавачках сядзелі бабулькі, нехта выбіваў дыван, нехта з поўнымі авоськамі вяртаўся з крамы – настрой па веснавому часу ва ўсіх быў мажорны.
На сумежны балкон выйшаў сусед – як заўсёды, няголены, у расцягнутай абвіслай блакітнай майцы і чорным трыко. У яго былі доўгія валасы папялястага колеру, памяты твар хранічнага п’яніцы і вадзяністыя вочы, якія аднолькава можна было палічыць і шэрымі, і зялёнымі. У руцэ ён трымаў бутэльку піва. Гэта быў вядомы ўсяму двару хіпі і анархіст Валера. Гадоў яму было, мо’, трыццаць, ён нідзе не працаваў, на што жыў – невядома і ўжо даўно быў на заметцы ў міліцыі як антысацыяльны элемент. Чалавекам дурным і шалапутным яго, зрэшты, ніхто не лічыў, а тым больш Кірыл, якому Валера нават нечым падабаўся – калі ён быў не вельмі п’яны, з ім цікава было пагаварыць, ён быў адукаваны, шмат ведаў і на ўсё на свеце меў свой, падчас даволі нетрадыцыйны пункт гледжання. Апрача таго, ён цудоўна іграў на гітары і з’яўляўся заўсёднікам рокерскіх падвальчыкаў, дзе спявалі песні Грабеншчыкова, Кінчава і Цоя, чыю творчасць і сам Кірыл вельмі высока цаніў, хаця і стараўся нікому ў гэтым не прызнавацца.
– Прывітанне, сусед! – Валера ўзняў бутэльку піва, салютуючы Кірылу. – Ты чаго, захварэў, ці што? Урачы гэта да цябе прыязджалі?
– Ды так, дробязь, сэрцайка трохі прыхапіла, – адказаў Кірыл. – А Ленка спалохалася і “хуткую дапамогу” выклікала. Нічога страшнага.
– І чаго табе хварэць? – паціснуў плячыма Валера. – Не п’еш, не курыш, па дзеўках не бегаеш… З такім “облико морале” здароўе трэба мець бычынае, а ты…
– На жаль, людзі хварэюць не толькі ад гарэлкі і тытуню.
– Правільна. Людзі хварэюць ад іх адсутнсці. Цыгарэтаў нармальных нідзе не дастанеш, гарэлка па талёнах, піва толькі ў адной краме дый то не заўсёды. Мазгі ржавеюць на такой дыеце.
– Як жа ты не разумееш, – усміхнуўся Кірыл, – партыя і ўрад такім чынам клапоцяцца аб здароўі людзей!
– Жаданне клапаціцца аб людзях Зігмунд Фрэйд расцэньваў як субліміраваны садызм, – прабурчаў Валера. – Я не хачу, каб аба мне клапаціліся. Я хачу, каб мне проста не перашкаджалі. Чаму нехта наогул можа быць упэўнены, што ён лепш за мяне самога ведае, што мне трэба? Ашчаслівіць чалавека сілай немагчыма. Шчасце – пачуццё суб’ектыўнае.
– Значыць, не верыш у шчасце для ўсіх?
– Чаму ж? Веру. Толькі шчасце ўсіх складаецца са шчасця кожнага, а не наадварот. А з тых, хто стараецца ашчаслівіць усіх адразу, выходзяць самыя страшныя на свеце маньякі і крывапіўцы.
– Ач, які ты катэгарычны! – пасмейваючыся, пакруціў галавой Кірыл. – А як жа калектывізм, плячо таварыша, “выходзьце шчыльнымі радамі” і гэтак далей? І чаму цябе толькі вучыла ў школе наша вялікая савецкая літаратура!
– Савецкая літаратура не можа быць вялікай па азначэнню, – запярэчыў Валера і глынуў піва з рыльца бутэлькі.
– Чаму ж так?
– Не можа быць вялікім тое, што базуецца на ўшчэрбнай ідэалёгіі.
– А як жа, напрыклад, Шолахаў, Горкі, Булгакаў? Ты ж сам мне не так даўно “Жизнь Клима Самгина” цэлымі абзацамі на памяць цытаваў.
– Можна жыць у Савецкім Саюзе і не быць савецкім пісьменнікам, – растлумачыў Валера. – Некаторым гэта ўдавалася. Некаторыя не вытрымлівалі.
– Значыць, Горкі, па-твойму, не савецкі пісьменнік?
– Горкі пад канец жыцця адкрыта звыш-чалавека шукаў, пра бялявую бестыю марыў. Сталін жа яму звыш-чалавекам, а тым больш бялявым зусім не здаваўся.
– Выходзіць, ты разглядаеш Горкага ні больш ні менш як паслядоўніка Ніцшэ, ідэоляга фашызму?
– А ты сам Ніцшэ чытаў? – нахмурыўся Валера.
– Ды як табе сказаць?.. – сумеўся Кірыл. – Знаёміўся.
– Вось іменна. Не чытаў, а разважаеш!
– А ты чытаў?
– Я-то чытаў! Не быў Ніцшэ ідеолягам фашызму. Ён быў вялікім філёсафам, паэтам і вельмі няшчасным чалавекам, і не трэба ўблытваць яго ў справы партыйных маньякаў накшталт Гітлера. Дарэчы, ты ведаеш, што Ніцшэ казаў наконт партыі? «Хто шмат думае, той непрыгодны быць членам партыі: сваёю думкай ён лёгка прабівае граніцы партыі». А вось табе яшчэ: «Найлепшы спосаб добра пачаць дзень заключаецца ў тым, каб, прачнуўшыся, падумаць, ці нельга хоць аднаму чалавеку прынесці сёння радасць». Або так: «Найлепшым аўтарам будзе той, хто саромеецца стаць пісьменнікам». І гэта, па твойму, словы фашыста?!
– Ты, я бачу, і Ніцшэ на памяць ведаеш... – прамармытаў Кірыл, трошкі збіты з панталыку. – І дзе ты толькі такія кніжкі бярэш?
– Месцы ведаць трэба, – адказаў Валера не без гордасці і зноў адпіў з бутэлькі.
За спінаю Кірыла ў гасцінай раптам зазваніў тэлефон.
– О, выбачай, камусьці я спатрэбіўся, – папрасіў Кірыл прабачэння ў Валеры, і той з разуменнем махнуў рукой: ідзі, маўляў.

8.

Кірыл выйшаў з балкона і ўзяў трубку. Ён думаў, што гэта Ленка тэлефануе з Дзімкавай кватэры, аднак голас, які ён пачуў, належаў незнаёмай і, відаць, немаладой жанчыне:
– Скажыце, калі ласка, гэта кватэра Кіра Ціхага?
– Так, гэта ягоная кватэра, і Кір Ціхі вас слухае, – адказаў Кірыл, апускаючыся ў фатэль, ля якога на нізенькім століку стаяў тэлефон. – Добры дзень. З кім маю гонар размаўляць?
– Вас непакояць з педагагічнага інстытуту, – паведаміла жанчына сухім голасам, так і не павітаўшыся. – Я сакратарка дэканата філялягічнага факультэта Кацярына Віктараўна Трафімава.
– Вельмі прыемна. І чым жа я магу служыць філялягічнаму факультэту?
– Я чула, вы наш выпускнік. Гэта праўда?
Кірыл пачухаў патыліцу:
– Даўно гэта было, але, так, праўда.
– Рада, што не памыляюся, – працягвала акадэмічная сакратарка. – Справа ў тым, што ў рамках адукацыйнай праграмы «Дзесяць спраў у падтрымку перабудовы і галоснасці» наш факультэт арганізуе дыспут «Сучасная савецкая літаратура: павевы новага часу». Ці не маглі б вы узяць удзел у нашым мерапрыемстве?
– У якасці каго?
– Што значыць «у якасці каго»? Вы пісьменнік, прадстаўнік сучаснай літаратуры. Студэнтам цікава будзе з вамі сустрэцца і пагаварыць.
– Пра што? Пра сучасную літаратуру або пра перабудову?
– Хіба адно можна адарваць ад другога? Хіба вы не падтрымліваеце абнаўленчыя працэсы ў нашай дзяржаве?
– А калі не падтрымліваю, дык што, пасодзіце?
– Я вас не разумею.
– А чаму перабудове ў вас прысвечана толькі дзесяць спраў? Яна што, большага не заслугоўвае?
– Гэтая праграма распрацавана абласным метадычным цэнтрам, і мы яе дакладна выконваем, – не збянтэжылася сакратарка.
– Канечне, канечне, галоўнае – дакладна выканаць.
– І ўсё такі я вас не разумею, таварыш Ціхі: вы за або супраць?
– Перабудовы? Ды як вам сказаць?..
– Нашай прапановы, – прамовіла сакратарка металічна.
– А вы самі хацелі б, каб вашы студэнты сустрэліся са мною пасля ўсяго, што я вам нагаварыў?
– Гэта не мая справа. Мне даручылі вас запрасіць.
– А вы дакладна выконваеце?
– Так, я дакладна выконваю. І не ведаю, чаму вы з гэтага іранізуеце. Дык вы згодны ці не?
– Ды хіба ж можна не згадзіцца! Вядома, заўсёды ваш!
– У такім разе чакаем вас паслязаўтра а чацвертай гадзіне ў актавай зале інстытуту. Прашу не спазняцца.
– Форма адзення парадная?
– Канечне, – адказала сакратарка і палажыла трубку.
Кірыл таксама апусціў трубку на рычаг, накрыў твар далонямі, пацёр сабе шчокі і шумна ўздыхнуў. Ён сам не разумеў, што на яго найшло. Навошта яму было задзіраць гэтую сакратарку, цалкам пазбаўленую пачуцця гумару? Што ён хацеў давесці і каму? Няўжо ён і сапраўды ўпершыню пасаромеўся, што ён – пісьменнік? Раней вось не саромеўся, а сёння... Словы Ніцшэ ўсё яшчэ гучалі ў ягонай галаве, а ў душы пачаў непрыкметна ўзнімацца той самы, добра знаёмы яму сверб, з якога заўсёды выходзілі новыя вершы. Ён пастараўся ўспомніць, што ён наогул ведае пра Ніцшэ. Аказалася, што зусім няшмат, – толькі тое, што аднойчы чытаў у нейкім польскім часопісе, які выпадкова трапіў яму ў рукі. Дзе цяпер той часопіс, ён нават не памятаў. Далёкім туманістым рэхам усплыў у галаве Кірыла неспадзяваны ўспамін: як быццам нехта вельмі даўно, яшчэ ў гады ягонай маладосці, ужо гаварыў яму нейк раз: «Пастарайся не стаць прыдворным паэтам... у вершах нельга хлусіць... не можаш напісаць праўду, лепш нічога не пішы...» А ён пісаў. І столькі няпраўды напісаў за жыццё, столькі нікчэмнасцяў пахваліў, столькі разоў наступіў на горла ўласнаму сумленню, што «прыдворны паэт» стала цяпер адзіным імем, якога ён па сапраўднаму заслугоўваў. Прыдворны паэт – без маралі, без сумлення, але затое сыты, адзеты, багаты. Кірылу захацелася заплакаць. Ён устаў з фатэля, пайшоў у свой кабінет, сеў да стала, узяў паперу і ручку і пачаў пісаць. Ён пісаў па руску, што наогул рэдка рабіў. Але гэтым разам нібы нехта дыктаваў яму радок за радком менавіта на гэтай мове:

            Эти дети растут, как ромашки в логу,
            Куда ветер и тот не всегда залетает.
            Они много слабей, чем цветы на лугу,
            Потому что им солнца порой не хватает.

            Но, в тени и глуши предаваясь мечтам,
            Смотрят в звездную высь эти странные дети,
            Смутно чувствуя: да, их отечество там,
            А не в самой счастливой стране на планете.

            Эти дети совсем не научены врать,
            Хоть вокруг от вранья просто некуда деться,
            И не знают, зачем им куда то вступать
            И кого то хвалить за счастливое детство.


            Ибо счастье для них – пробежать по росе
            И сорвать на бегу спелый солнечный колос.
            Да, конечно, поют они тише, чем все,
            Зато каждый имеет свой собственный голос.

            Нет им дела совсем до державных идей,
            О которых вопят на трибунах кликуши.
            Только кто защитит этих странных детей,
            Чтоб никто не посмел испоганить их души?

Верш нібыта сам сабой выцек з сэрца і запёкся на паперы крывавымі слязьмі. Ужо даўно Кірыл не пісаў нічога падобнага. Адчуваючы сябе знясіленым, ён вывеў пад вершам подпіс: «Кірыл Цімафейчык». Падумаў хвіліну і дадаў: «Не Кір Ціхі, а Кірыл Цімафейчык!». І зразумеў, што ніколі і нікому не пакажа гэтага верша. Зрэшты, нават калі б яму і ўздумалася яго каму небудзь паказаць, ніводная газэта, ніводны часопіс не надрукаваў бы яго, нягледзячы на ўвесь Кірылаў літаратурны аўтарытэт. Іранізаваць з «самой счастливой страны на планете» ў Савецкім Саюзе не было дазволена нікому, нават жывому класіку.