Вёска адыходзць у нябыт

Што было, што ёсць, што будзе – вачыма “гарадской”


Мая бабуля тут нарадзілася. Зрабіла першы крок і першы пацалунак. Спазнала каханне і нядолю, бацькоўскую любоў і ваенныя жахі, сірочыя слёзы і ўдовін лёс.
Мая маці памятае яе шумлівай ад юнацкіх галасоў па начах, стомленай ад працы надвячоркам, упартай у гэтай працы спякотным днём, калі яшчэ так далёка да канца баразны, і прасынаючайся па раннія чарніцы разам з сонцам. Яна зведала імклівы рух безназоўнай рачулкі, смак самай лепшай  у свеце крынічнай вады, шматлюдныя кінасеансы ў цеснаватым з такой нагоды клубе і вялікае, адзінае на ўсю старую і маладую вёску купальскае вогнішча. І зараз, прыязджаючы сюды, яна па старому звычаю “здароўкаецца” з усімі, каго сустрэне на вуліцы. Бо тут уся вёска – радня. Хай сабе і не вельмі вядомая.
Я памятаю яе прыцішэлай, пастарэлай, забыўшайся на летуценнасць першага пачуцця і ўсмешку немаўляці. Але тут яшчэ засталіся прыгажосць рамонкаў і васількоў, згубіўшыхся пасярод поля; маўклівая ўтульнасць хат, дзе цябе чакаюць сапраўдная бульбяная бабка і бохан хлеба, выпечаныя ў “рускай” печы; радасць спушчанага з цэпу дваровага сабакі-вартаўніка, якому дазволена сёння пайсці з намі ў лес.
Можа, усё гэта яшчэ зведаюць і запомняць мае дзеці.
Ці ўбачаць гэта мае ўнукі?
Я не буду называць вам гэтую вёску. Можа, вы пазнаеце ў ёй сваю?

Сама жахлівае ўражанне яна стварае зімовым вечарам, непрыкметна пераходзячым у ноч. Дзе-нідзе міргане самотнае святло адзінага (ці многа старой бабе трэба?) акенца. Далей – цемра. Пустэча. Заняпад. Але зноў, не даючы згаснуць надзеі, выміргне адтуль яшчэ адзін агеньчык: маўляў, не памыліся, чалавеча. Мы яшчэ тут. Мы пакуль жывыя.
Летам тут званчэй: там раздасца працяглае мыканне каровы, тут – сабачы лай. А дзесьці чуваць і дзіцячыя галасы: мурзатыя дашкаляты коўзаюцца ў дарожным пыле. Але хутка – як міне па дзесяць-дванаццаць гадоў – забудуцца на вёску і яны: у горадзе падлеткам цікавей.
На самой справе двароў, мо, з трыццаць тут пакуль яшчэ засталося. У некаторых – але такіх няшмат – дажываюць свой век удваіх старыя, употай марачы пра тое, што хаця б на залатое вяселле, якое вось-вось, ужо не за гарамі, год-другі (толькі б дажыць!) застаўся – хаця б тады у роднай хаце ў рэшце рэшт збярэцца ўся сям’я. І хата, як калісьці, напоўніцца галасамі, смехам, песнямі і звонам чарак за святочным сталом. Хата аджыве.
Вёска – не. Бо ў астатніх, а такіх большасць, паціху корпаюцца ў некалі, пры мужыку, ладных гаспадарках састарэлыя да веку і ўсё ж  прыгожыя самой блізкасцю да роднай зямлі жанчыны. Іх-то і жанчынамі ніколі ніхто не зваў. Дзеўка, маладзіца, маладуха. Маці, баба, старая. Так і жыццё прайшло.
Але ж было… І  маладосць.. І любоў. Калі Змітра з танцаў дадому праводзіў… І прыгажосць… Калі вяселле гралі,  маці сукенку новую з апошніх грошай купіла…Ружовенькая такая тканіна была, светлая, мяккая, здаецца, і зараз рукі памятаюць  - а калі тое было. Паўстагоддзя амаль. І маці ўжо няма, і Змітра ў магіле. Затое дзеці выраслі, хутка ўнукі ажэняцца, дажывецца, то і праўнукаў панянчыш…
Але ж хутка жыццё праляцела. Засталіся спрадвечная цяжкая, зусім не жаночая праца, клопаты, дзеці і ўспаміны.
Гэтак жа і вёска – праляцела жыццё. Спусцела калгасная ферма  - а на дзвесце кароў будавалі. Паблісквае ў цемру напаўвыбітым вокнамі запусцелы вясковы клуб, што бачыць у начных снах дзесяткі маладых, не сапсаваных маршчынамі і пакутамі твараў, чуе цокат дзявочых абцасікаў і пералівы гармоніку.
І ніхто ўжо на досвітку не грукаецца  да хаты вясковай фельчаркі, каб бегла дапамагчы маладой парадзісе – грукаюць, каб прыйшла закрыць вочы яшчэ адной сведцы мінулага, страчваемага назаўсёды.
Не відаць па суботах дымок над суседскімі банямі па усёй вуліцы. Не рыпіць уранку калодезны журавель – паставілі калонкі.
Знікла школа ў суседняй вёсцы... Абвалілася агароджа на могілках…
І хутка – калі не для чалавечага, то свайго, вясковага, прыродай, Богам і лёсам вызначанага на гэтым месцы жыцця  - знікнуць і самі гэтыя маўклівыя, спусцелыя паселішчы. Як зніклі, застаўшыся толькі на памяці гэтых самых старых бабулек і дзядоў, Марковічава поле, хутар Рабэцкіх, Лавоша, Смольніца. Як паміраюць на нашых вачах Марозаўка, Малінаўка, Сярэдняе…
Але, можа, што-небудзь яшчэ застанецца? Ачуняе? Акрыяе? Во і ў гэтай, маёй геройскі змагаючайся вёсцы, праўда, у другім баку ад заўсёднай вуліцы, пачалі гадоў, можа, з дзесяць таму будавацца маладыя. Дзеці іх, як калісьці мае бабуля з дзедам, ходзяць у школу за сем кіламетраў (суседняю ж, кажу, зачынілі  - дзеля дзесяці школьнікаў столькі ж настаўнікаў трымаць не станеш). Не, гэтым лепей. Іх возіць аўтобус. А калі пачынаюцца канікулы, аўтобуса ў вёску няма. Толькі ў нядзелю.
А недзе нават аўтобусаў няма, скажаце. І магазіна таксама (тут, дзякуй Богу, яшчэ працуе) – аўталаўка раз на тыдзень прыедзе, і то добра. І ФАПа. І нават хуткая дапамога не даедзе – бо няма тэлефона, каб яе вызваць, і дарогі, па якой праедзе “карэта” з лічбамі 03 ў вясеннюю слякоту.
І яшчэ, спытаецеся вы, чаму ж я не паеду ў гэтую самую вёску, каб адрадзіць, узнавіць, узбагаціць яе ізноўку? Чаму з’язджаюць нават з буйнога  суседняга сельсавета юнакі і дзяўчаты – у сталіцу, горад, райцэнтр, толькі каб надалей ад родных мясцін?
Таму што не вытрымаем – добра, скажу за сябе,  - я не вытрымаю жыцця з зарплатай у 15 тысяч рублёў, і тая са спазненнем. А на пенсію я ж яшчэ не зарабіла. Я, спешчаная цывілізацыяй, не вытрымаю бегаць на вуліцу ў люты мароз за вадой, дровамі і яшчэ чымсьці, не менш патрэбным чалавеку, па пяць разоў на дзень. Я не вытрымаю, калі маё дзіця захварэе і на дзесяткі кіламетраў вакол не будзе ніводнага доктара, каб яму дапамагчы.
 І ці знойдзецца хто, каб абвінаваціць мяне ў гэтым?

Мая бабуля, паехаўшая з вёскі следам за дзедам-вайскоўцам, пахаваная тут, у гэтай зямлі.
Мая маці, якая нарадзілася і ўсё жыццё жыве ў горадзе, таксама хоча вярнуцца сюды, калі надыдзе час для вечнага спачынку.
Хачу гэтага і я. Але ці дажывуць старыя, некалькі сот год існуючыя могілкі да таго дня, калі і я павінна буду вярнуцца ў зямлю, што мяне нарадзіла? Бо мяне – адукаваную, цывілізаваную, гарадскую, цяпер ужо нават сталічную – нарадзіла менавіта гэтая зямля маіх дзядоў, прадзедаў і дзесяткаў пакаленняў продкаў, што назаўсёды схаваныя за імглой часу…
Я не назаву вам гэтую вёску. Можа, вы пазнаеце ў ёй сваю?