Дневник литературного критика

25 сакавіка 2005 года

       Сёння я хадзіла на сустрэчу з Пятро Васючэнка. Ён – літаратурны крытык і пісьменнік, напісаў 15 кніг. Мне вельмі спадабалася сустрэча, яна была вельмі карысная для мяне. Я спыталася ў Пятро Васючэнкі, як стаць крытыкам, і ён адказаў мне, што патрэбны аналітычныя і філалагічныя здольнасці, трэба чытаць, думаць і пісаць аб літаратуры і спабаваць пісаць самому. Вучыцца можна на любым філфаке. Так, я вырашыла стаць крытыкам і пачынаю весці гэты дзеннік. Я спадзяюся, што ён мне дапаможа ў гэтым. І яшчэ Пятро Васільевіч дадаў, што гэткае пытанне яму задаюць вельмі рэдка.
       На сустрэчы мы набылі дзве кнігі Васючэнка, адну з іх я адразу пачала чытаць. Яе назва – “Адлюстраванні Першатвора: Літаратура ў філалагемах і пятрогліфах”. На старонцы 6 (фрагмент 3) чытаю: “Мы асуджаны на літаратурнасць светаўспрымання. Алесь Адамовіч калісьці заўважыў, што “жыцце начыталася Дастаеўскага”, маючы на ўвазе пост’ярнае ХХ стагоддзе. Але з гэткім самым поспехам можна цвердзіць, што “жыцце начыталася Рабле, Шэкспіра, Ібсена, Кафкі” і г.д. Рэч жа ў тым, што жыцце счытваецца з матрыцаў літаратуры. Мы асуджаныя не толькі думаць, але й жыць філалагемамі: будаваць сябе “паводле Багдановіча”, “паводле Караткевіча”, “паводле Абдзіраловіча”, альбо паводле іншых схемаў, якіх безліч у сферы літаратурна-жыццевага і якія ад пачатку зашыфраваныя ў Першатворы”.
       Так, я згодна з Васючэнкам, наша жыцце счытваецца з матрыцаў літаратуры. Наша жыцце і ёсць матрыца – Божы твор. Калі карыстацца тэрміналогіяй Пятро Васілевіча, то я жыву паводле Шэкспіра: “For nothing this wide universe I call. Save thou, my rose; in it thou art my all” (сонет 109). Пераклад гэтых радкоў на русскую мову гучыць вельмі прыгожа: «Что без тебя просторный этот свет? Ты в нем один, другого счастья нет» (в переводе Маршака). А мой вольны пераклад на беларускую мову выглядае так: “Нічога мне не трэба ад сусвету, каб толькі ты быў Музай для паэта”.
       Старонка 7 (фрагмент 9): “Літаратура эпохі постмадэрнізму апанаваная комплексам “Deja vu”, што я ператлумачыў бы наступным чынам: ужо напісанае. Ланцужок наследаванняў і перайманняў у адваротным руху вядзе да Першаслова, а лёс літаратараў эпохі постмадэрнізму – згадванне Першаслова ў бясконцых варыянтах і спробах. Аж пакуль прарыў у іншую культурную сітуацыю не пакажа новы шлях вяртання да Першаслова”.
       Вось я і бачу: адкуль мяне праследуе гэта самае “ужо напісанае”. Асабліва ў сучаснай літаратуры. Толькі застаецца здзіўляцца – хто ў каго і калі спісаў. Іншая справа – класічныя творы. Здаецца мне, ў прошлым стагоддзі (і раней) пісьменнікі ставіліся да сваіх твораў больш адказна. І калі нейкія вобразы ці сюжэты паўтараліся, то яны чым-небудзь адрозніваліся.
       Чытаю далей. Старонка 26: “Жабер-трава – цудадзейная расліна, з дапамогай якой чалавек выпраўляецца ў трансцэндэнтальнае падарожжа, скажам, у будучыню. Магчыма, лісце жабер-травы змяшчае моцны галюцынаген. Маем паралель з раманнай серыяй Карласа Кастанеды, у якім персанажы здзяйснялі містычныя вандроўкі пры дапамозе галюцынагенавых грыбоў або кактусаў. Цікава, што цыган Базыль так і не скончыў свайго аповеду пра пана Адольфа, якога лісце жабер-травы прывяло ў нейкі паралельны свет, адкуль не знайшлося зваротнага шляху. Так незваротна сышоў і кастанедаўскі Дон Хуан, а за ім следам, зусім нядаўна, - і сам Карлас Кастанеда”.

27 сакавіка

       Старонка 75: “Цікавіць жанчына – складай вершы, цікавіць мужчына – пішы прозу, цікавіць быццё – філасофствуй”, - кажа Валянцін Акудовіч”.
       Гэта атрымліваецца: я складаю вершы – значыць, мяне цікавіць жанчына? Вельмі цудоўна. Добра, што я пачала пісаць прозу! А наконт філасофствання – пасля экзамену па філасофіі я да ўсяго стаўлюся філасофскі.

28 сакавіка

       Працягваю чытаць “Адлюстраванні першатвора”. Старонка 101: “Карлас Кастанеда – прарок рэваншу. Ён сублімуе неўміручы духоўны досвед заснулай індзейскай цывілізацыі, і яшчэ шырэй – не скарыстанай чалавецтвам альтэрнатывы магічнай цывілізацыі. Яна прайграла ў спаборніцтве з больш эканомнай і рацыянальнай тэхнакратычнай цывілізацыяй, якая вынайшла порах. Але заснулая цывілізацыя мае абудзіцца. Кастанэда – першы з прарокаў будучага рэваншу. Зачараваны сон індзейскай цывілізацыі нагадвае векавечны сон беларускае нацыі, апеты Багдановічам і Купалам”.
       У снежні 2004 года я прачытала кнігу Карласа Кастанэды “Падарожжа ў Ікстлан”. У мяне ёсць звычка запісываць цытаты з кніг, якія я чытаю і якія мне падабаюцца. Вось зараз гэтая звычка мне і спатрэбілася. Я не знайшла нічога магічнага ў канкрэтна гэтай кнізе, але яна была вельмы карыстнай для мяне. Мне спадабаліся наступныя радкі (старонка 48): “Калі чалавек вырашае нешта зрабіць, ён павінен ісці да канца. Але ён павінен браць адказнасць за тое, што робіць. Без залежнасці ад таго, што іменна робіць, ён павінен перш за ўсё ведаць, чаму ён гэта робіць, і потым павінен выконваць дзеянні, не мея ўжо ніякіх сумненняў ці шкадаванняў аб іх”. Далей на старонцы 51: “Прымаць адказнасць за сваі рашэнні значыць, што чалавек гатоў памерці за іх. Не мае ніякага значэння, што гэта за рашэнне. Нішто не можа быць больш ці меньш сур’ёзным, чым што-небудзь іншае. У тым свеце, дзе смерць – паляўнічы, няма маленькіх ці вялікіх рашэнняў. Ёсць толькі тыя рашэнні, якія мы робім перад тварам нашай немінучай смерці”.
       Гэта так уразіла мяне, што я падумала, ці магу я несці адказнасць за свае ўчынкі і ці адчуваю я сябе свабоднай.

29 марта 2005 года

       Сегодня прочитала в журнале “Бібліятэчны свет” № 1 за 2005 год цитату из книги Уильяма Гибсона “Все вечеринки завтрашнего дня”: “... Оказавшись лицом к лицу с буквальной формой всех человеческих знаний, всей человеческой памяти, он начинает видеть путь, которому в реальности попросту не было аналогий. Никакой истории. Только эта форма, состоящая, в свою очередь, из меньших форм, и так далее – головокружительным фрактальным каскадом до бесконечности высокой степени разрешения. Но есть еще будущее. “Будущие” – всегда во множесвенном числе”.
       Сколько ни гонялась за этой книгой, так и не купила. Вообще-то там три книги, т.е. трилогия – «Трилогия моста». Названия двух других книг – «Виртуальный свет» и «Идору». Из Гибсона я мало что читала – только «Распознавание образов», «Граф Ноль» и «Мона Лиза Овердрайв».
       
31 июля 2008 года

       “Граф Ноль” и “Мону” я прочитала за пару дней – как говорится, залпом – и ничего не помню, просто какой-то набор слов. У меня такое бывает – когда настроение неважное и нечем заняться – прочитала лишь бы прочитать, не поняв смысл и т.д. Первую книгу этой трилогии – “Нейромант” – я не читала. В интернете нашла, но так и не добралась до нее. Может быть, позже.
       А вот “Распознавание образов” мне очень понравилось читать. За полдня прочитала. Эта книга вышла в 2005 году в издательстве АСТ Ермак в Москве, серия “Альтернатива”. На обороте книги фото автора и кратенькие рецензии различных газет. Например, “Chicago Tribune»: «Похоже, о настоящем Гибсон пишет еще лучше, чем о будущем…». Наверное, именно эта рецензия меня и привлекла. Люблю настоящее. Раньше больше любила будущее. Всё к лучшему. Но в будущее тоже стоит «заглядывать».
       Сейчас я читаю литературу совершенно особенную. Она поражает меня еще больше. Как-то прочитала в одной книге, что мы, читатели, читая книги, вступаем в мысленный разговор с автором – неважно, жив сам автор или нет – и даже переживаем те же эмоции, понимаем, о чём думал автор, когда писал своё произведение. Поэтому моя мысль такова: наши любимые писатели живы, пока мы читаем их книги. Конечно, я говорю о классиках, а также о тех писателях, которые ушли от нас не так давно.

4 августа 2008 года

       Получила первую рецензию, и надо же – на мой литературный дневник. Давно надо было заниматься серьёзным делом, а не тратить время зря. Появился стимул продолжать дальше.
       Мне нравится философия как наука, но это сложно, лучше просто читать творения философов. Например, Фихте: «.. бесчисленные человеческие поколения работали до него, и он может продолжать оттуда, где они должны были остановиться; то, что называется смертью, не должно прервать его дело, ибо оно должно быть завершено в определенное время, тем самым человеческое бытие не определено во времени, а человек вечен».
       После таких слов хочется жить дальше, занимаясь любимым делом и помогать новичкам, продолжая учиться у своих более опытных коллег.
       
6 августа 2008 года

       Когда у меня спрашивают, кто ваши любимые писатели, обычно отвечаю – на букву Д: Драйзер, Достоевский, Дик (Филипп К. Дик).
       Из Достоевского читала «Преступление и наказание», «Идиот» и «Братья Карамазовы». У Фёдора Михайловича довольно тяжелый язык повествования, но когда представляется картинка – то, что хотел сказать писатель, - не знаю у кого как, а у меня дух захватывает. «Идиота» читала не так давно – лет 5 назад, тогда же посмотрела наш сериал – спасибо им, конечно, - фильм помог мне точнее увидеть то, что прочитала.
       Теодор Драйзер. Конечно, «Сестра Кэрри», «Дженни Герхардт», «Финансист-Титан-Стоик». Трилогию читала, будучи студенткой, что тут скажешь – люблю цифры, аналитические сводки, да еще на фоне банковского краха, да еще такие интересные исторические события и человеческие отношения. Можно сказать, что это – мой конёк. Причем, чем сложнее – тем лучше.
       Филипп Кеннет Дик – не удивляйтесь – первая из его книг, прочитанных мною, - это «Свободное радио Альбемута». Уже потом читала «Солнечную лотерею», «Человек в Высоком замке», «Мечтают ли андроиды об электрических овцах», «Убик», «Свихнувшееся время», «Пролейтесь, слёзы…» и рассказы. Жаль, старшее поколение уже не понимает такую литературу – даже не киберпанк, а нечто другое, вышедшее за ставшие узкими рамки. Дика называют «визионером от фантастики». Читаешь и забываешь о времени, ибо если отвлечешься – на следующей странице тебя ждет сюрприз. Своеобразный резкий переход от реальности к другой грани той же реальности или вымыслу.