Бездань

Und wenn du lange in einen Abgrund blickst,
blickt der Abgrund auch in dich hinein.

Friedrich Wilhelm Nietzsche.

(І калі ты працяглы час глядзіш у бездань,
дык бездань таксама ўглядаецца ў цябе.

Фрыдрых Вільгельм Ніцшэ.)

Паводле сапраўдных падзеяў.

Дайшоў. Да прыпынку. Стаю. Пакуль падыходзіў, маршрутка, патрэбная мне, праехала. Не пасьпеў. Ладна. Не апошняя. Буду чакаць. Сёньня вырашыў, буду тут чакаць. На гэтым прыпынку грамадзкага транспарту звычайна здараецца мне апынуцца, калі нецьвярозы вяртаюся з госьцяў ад сяброў. Ужо як сталая традыцыя. Можна прайсьці далей, да наступнага прыпынку. Там скрыжаваньне галоўнае вуліцы з праспэктам. Там на шмат болей транспарту ідзе ў мой бок. Але заўжды атрымліваецца так, што як надакучыць стаяць, ды як толькі туды дайду, толькі выйду на паверхню на ходнік з падземнага пераходу з-пад перакрыжаваньня, за дваццаць якіх крокаў да таго прыпынку, як адсюль праедзе аўтобус альбо маршрутка, якіх мог бы дачакацца і тут. І ў выніку - не пасьпяваю і там! Таму зараз вырашыў быць упартым, вырашыў дачакацца тут. Сёньня нецьвярозы і ўпарты. Не дазволю жыцьцю зьдзекавацца з сабе.
Стаю. Нічога няма ў патрэбным накірунку. Едуць, але нумары ўсё ня тыя. Час ідзе. Ідзе дождж. Непадалёк па “стомэтроўцы” ідуць шлюхі. Іх сёньня ня шмат супраць звычайнага – надвор’е дрэннае. На вялізарным вулічным экране насупраць прыпынку мільгае штосьці падобнае да сацыяльнае рэклямы, нейкія аб’явы. Паглядаю на экран. Бо час ідзе, а маіх маршрутак усё няма. Паказваюць курсы валют, згвалтаваных сусьветным фінансавым крызысам, прагноз звар’яцелага надвор’я, якому, відаць, цяпер каляндар не ўказ, ролік, які на нецьвярозы мой погляд падаецца за інструкцыю, як правільна ўзімку ўтапіцца пад лёд з дапамогай падручных сродкаў ды пацягнуць разам за кампанію яшчэ хаця б аднаго. Вось дзівакі - з такім надвор’ем лёду за ўсю зіму можна не дачакацца. Марна папярэджваюць. Сярэдзіна сьнежня, а паветра дзесяць градусаў цеплыні.
Час ідзе. Ідзе дождж. На “стомэтроўцы” ужо ня бачна шлюх. Тых людзей, што былі на прыпынку, калі прыйшоў, даўно няма, паз’ехалі. Мне няма на чым. Стаю сорак хвілін. Разоў пяць - шэсьць дайсьці здолеў бы да наступнага прыпынку за той час, што стаю. Жыцьцё ўсё адно знойдзе спосаб пазьдзекавацца - ня так, дык па-іншаму. Але вырашыў дачакацца. Ды й нецьвярозаму ісьці, штосьці зусім няма ахвоты, нават недалёка. Увогуле, варушыцца ахвоты няма.
На праезнай частцы вада бяжыць. Там, дзе сыходзяцца сустрэчныя пакатасьці паміж крайняй вулічнай паласой руху і так званай “кішэняй” прыпынку, зрабілася вялікая лужына. Такой лужыны не павінна быць, які б дождж ня ішоў. Бачна, што на пакрыцьці прасадка. Аснова слабая, не вытрымлівае нагрузкі ад колаў шматлікіх аўтобусаў ды тралейбусаў. Пралічыліся ў свой час дзяды ды бацькі з разьлікамі інтэнсіўнасьці руху ды нагрузак на пэрспэктыву.
Маршрутка. Ізноў не мая. Раблю два крокі ў бок, каб пырскі з-пад колаў не патрапілі на мае ногі. Пераводжу позірк на экран – нейкая блакітная пляма, нібыта карцінка завісла на адным кадры. Маршрутка ад’язджае. Ходнік калыхнуўся. Стоп. Што гэта было? Як ходнік можа калыхнуцца? Хутчэй я сам? Але... Віна было шмат, так, але ж гарэлкі не было. Няўжо ногі не трымаюць з адной пляшкі віна? Немагчыма. Альбо, прывітаньне старасьць? Усё ж не я, хутчэй ходнік. І не калыхнуўся, больш падобна на павольны штуршок.
Гляджу на людзей на прыпынку, ці заўважылі што яны? Па тварах бачна – некаторыя таксама штосьці заўважылі. Вунь і дзяўчына з памятым тварам свайму хлопцу, здаецца, кажа аб гэтым. Усхвалявалася. Я дык спакойны, можа таму што нецьвярозы. Чаго хвалявацца? Землятрус? У нас не бывае, ну хіба што раз у дзесяць - дваццаць год слабенькі сымбалічны, як водгукі ад нейкага далёкага.
Позірк між тым ізноў трапляе на дарожнае пакрыцьцё. Што за халера? Дождж не спыніўся, а лужына амаль што зьнікла!
Да прыпынку набліжаўся тралейбус. Чагосьці таргануўся раптам, амаль спыніўся, але ізноў пакаціўся сабе далей, запавольваючы рух. Я працягваў глядзець туды, дзе толькі што была лужына, таму, напэўна, першы ці нават адзіны заўважыў тое, што іншыя ўвогуле не пасьпелі пабачыць: з-пад правага пярэдняга кола тралейбусу па асфальце хутка пабегла шчыліна, імгненна распаўсюдзілася ў бакі распадаючыся на новыя адгалінаваньні, што імкліва пашыраліся.
Тралейбус спыніўся на прыпынку, не пасьпеў адчыніць дзьверы, як яго колы праваліліся ў пакрыцьцё, што нечакана ператварылася пад імі ў нетрывалую корку, пад якой была пустата. Яшчэ праз імгненьне асфальт праваліўся па ўсёй плошчы пад перадам машыны, разламаўшыся на крыгі, нібы той лёд на раце.
Сапраўды, да чаго ж падобна на кадры з таго роліку, дзе правальваюцца пад лёд! – падумалася мне міжволі.
Перад тралейбусу з грукатам і скрыгатаньнем ссунуўся - абрынуўся ўніз, сьвятло ў салёне ў той жа момант згасла, кудысьці ўніз пад вуліцу схавалася амаль палова корпусу машыны, якая цяпер заняла амаль што вэртыкальную пазыцыю.
Усё адбывалася імкліва, лічы што ў цішыні, чутныя былі толькі гэтыя грукат ды скрыгатаньне мэталю аб асфальт. Потым адна з жанчын на прыпынку пачала крычаць. Астатнія напалохана назіралі моўчкі, ня дзіва, што проста не пасьпелі ўсьвядоміць тое, што адбываецца. Мне здалося, нібы хтосьці закрычаў і ўнутры тралейбусу. Калі ён пад’язджаў, я пасьпеў пабачыць, што ў ім было некалькі пасажыраў. Зараз усе яны, відаць, пападалі туды ўніз да кабіны кіроўцы.
Яшчэ некалькі сэкундаў і машына з жудасным скрыгатаньнем, нібыта выдаўшы апошні стогн, уздрыгнула і, як імкліва ірванулася, правалілася, зьнікла ў правале цалкам. Вось так, не болей чым за чвэрць хвіліны, за некалькі штуршкоў, тралейбус літаральна зьнік з вачэй. Краі ямы неадкладна абрынуліся сьледам, як у вялізарнаю варонку. Наступныя хвілін пяць я глядзеў на гэтую дзіру, памерамі амаль на палову шырыні вуліцы, як зачараваны. Відаць, з прычыны нецьвярозасьці, асэнсаваньне таго, што адбылося, прыходзіла надта павольна, нясьпешна. Пакуль тралейбус правальваўся, ногі адчулі яшчэ некалькі штуршкоў, што зыходзілі, верагодна, аднекуль з глыбіні.
Якога-небудзь дна ў яме, альбо тралейбусу на дне ямы бачна не было. Перад вачыма, наколькі хапала сьвятла, якое трапляла ад вулічнага ліхтара, што значна нахіліўся, але ўпарта працягваў сьвяціць, быў толькі няроўны зрэз супрацьлеглае сьценкі абрыву. Яна выглядала, як слаісты пірог: край абламанага асфальтавага пакрыцьця, пад ім парэшткі старой брукаванай вуліцы, ніжэй насыпны слой пяску таўшчынёй каля мэтру, а пад ім, відаць, што натуральны грунт, але таксама пясчаны.
Тым часам на прыпынку сярод прысутных распачалася самая сапраўдная гістэрыка. Калі б гэтым людзям давялося апынуцца на месцы вулічнага тэракту з выкарыстаньнем выбуховага прыстасаваньня, напэўна, адрэагавалі б нават больш стрымана. Падобным цяпер нікога ня зьдзівіш. Але, каб на вачах адбылося вось такое...

Так я пабачыў, як Бездань прыйшла па горад. Так я стаў сьведкам яе першага кроку, маленькага, аднак рашучага.
Хаця... Перад гэтым Бездань ужо рабіла ці то выведку, ці то прэзэнтацыю сябе.

Дзьвюма гадамі раней.

Чарговы ранішні шлях да працы, надакучыўшы, пройдзены тысячы разоў. Раптам штосьці незвычайнае прыцягвае ўвагу. Пасярэдзіне невялічкага парку, што будзе ўсяго якіх трыццаць крокаў у шырыню, і які носіць назву ў гонар францускага гораду – “пабраціму”, аб чым большасьць насельнікаў нашага гораду хутчэй за ўсё не здагадваецца і нават увогуле ня ведае, што гэтае месца лічыцца за парк, нацягнута стужка. Такімі стужкамі з касымі бела-чырвонымі рысамі звычайна абгароджваюць месцы надзвычайных здарэньняў, напрыклад, калі знойдуць бомбу ці адбылася якая аварыя альбо злачынства. Але што ж можа быць там? Перакрыжаваньне алеяў, больш нічога. Дарэчы, асабліва не пасьпеў нічога і разгледзіць хутка праехаўшы паўз невялічкі парк.
Наступным ранкам стужка сярод парку не зьнікла, наадварот, зьявілася міліцэйская ахова. Разгледзеў, што слуп ліхтара асьвятленьня стаіць нахілена. На алеі бачна кучкі сьвежай зямлі. Нешта разрылі. Водаправодчыкі? Сувязісты? Аднак, чаму невялікае месца звычайных земляных работ так пільна ахоўвае міліцыя? Неяк дзіўна.
Так працягвалася некалькі дзён. Зьявіліся тры - чатыры сэкцыі будаўнічага забору, аўтакран. Разгарнулася сапраўдная мінібудоўля. Міліцэйскі патруль з аўтамабілем вартаваў абгароджаная месца кругласутачна.
Потым гарадзкія сродкі масавай інфармацыі паведамілі – у парку пасярод пешаходнае алеі адчыніўся правал пад зямлю. Тады я прыгадаў, што сапраўды, перад гэтым сам бачыў, што плітка – сучасны штучны брук на ходніку там прасела, як здараецца, калі не зробяць належным чынам аснову пад ёй. Але аказалася, прычыны былі зусім іншыя, чым не якасная выкананьне работ.
Правал абсьледавалі, выявілася, што зусім ня глыбока пад сучасным гістарычным пластом знаходзілася старажытнае збудаваньне накшталт калодзежа, сьценкі якога зробленыя з драўлянага зрубу. Спрабавалі замерыць глыбіню – адмералі ўніз ад паверхні каля сарака мэтраў, а дна так і не дасягнулі. Вось чаму зьявілася ахова і агароджа – каб хто не патрапіў у гэтую пастку. Засыпаць бяздонны калодзеж не сталі, нічога лепшага не прыдумалі, як закрыць надзейнай жалезабэтоннай плітай ды аднавіць паверх алею, як было. Ліхтар, што нахіліўся да ямы, паставілі роўна.
Хутка мінакі ізноў, хадзілі праз гэтае месца, і шмат хто зь іх, як і раней, зусім не здагадваліся, што пад нагамі бездань.
Былі выпадкі, як апоры вулічнага асьвятленьня пры ўсталяваньні раптам уваходзілі у зямлю да паловы сваёй даўжыні, прабіўшы дно падрыхтаванага катлавану. Так пад вуліцай знаходзілі чарговы падземны ход. Падобных хадоў было шмат у старой частцы гораду і гэта нікога не зьдзіўляла. Яны былі дасьледаваны археолягамі ды гісторыкамі. Хады звычайна былі разбураныя, не хады – дакладней іх фрагмэнты, рэшткі, што выпадкова захаваліся. Раней яны злучалі між сабой храмы, будынкі, гарадзкія ўмацаваньні. Цяпер амаль нічога з гэтага ў горадзе не засталося і хады не вялі ні адкуль і ні куды. Тыя, што вялі пад раку, былі затопленыя вадой. Аднак гэты незвычайны калодзеж - шахта быў нечым прынцыпова адрозным, чым вядомыя навукоўцам падзямельлі. Прызначэньня яго так і не здолелі зразумець і дасьледаваць далей не рызыкнулі альбо не пажадалі. Проста традыцыйна заплюшчылі вочы на праблему, каб яе не існавала. Да таго ж, у гэтай краіне ўсім добра вядома, што ўлады звычайна ніколі не кажуць людзям усёй праўды, нават калі аб чым і маюць інфармацыю. Вось і ў гэтай гісторыі са старажытным калодзежам адчувалася нейкая злавесная таямніца.
Я ведаў ад людзей сталага веку, што на працягу ўсяго дзевятнаццатага стагодзьдзя і на пачатку дваццатага на гэтым месцы стаяў трохпавярховы цагляны будынак. Каму і навошта было патрэбна рабіць пад ім бяздонны калодзеж, не зразумела. Хутчэй за ўсё калодзеж быў зроблены значна раней, яшчэ да пабудовы дому, не адно стагодзьдзе таму.
Аднак усё адно было не зразумела, кім і навошта? Відавочна, што не для вады.
Цяпер, калі гэта ўсё адбылося, я пачаў падазраваць – хтосьці з продкаў зрабіў яго наўмысна, нібыта запрасіў Бездань у наш сьвет, паказаў ёй шлях. Каб яна магла прыйсьці ды затаіцца да пэўных часоў у чаканьні ля самае паверхні.

Тралейбус, што сышоў пад зямлю быў першым, далей быў чарод будынкаў. Першыя выпадкі правалаў выклікалі паніку. Потым людзі паступова прызвычаіліся. Калі нешта адбываецца дастаткова павольна ды паступова, чалавек, на самой справе, шмат да чаго можа прызвычаіцца з таго, што на першы погляд здавалася б немагчымым.
Бездань праглынала горад паступова. Гэта цягнулася ўжо другі год. Так званыя “спальныя” мікрараёны, насельніцтва якіх складалася ў большасьці сваёй з ліку гараджан у першым пакаленьні, былых сялян, апускаліся ў Бездань першымі. Далей за ўсіх трымаўся гістарычны цэнтар старога гораду, хаця менавіта ён і быў увесь парыты шматлікімі падземнымі хадамі яшчэ стагодзьдзя таму, і менавіта ў ім Бездань зрабіла свае першыя ямы, дацягнуўшыся сваімі шчупальцамі з глыбінь да паверхні.
Аднак, калі ў старым градзе ў правалы зьнікалі асобныя месцы, будынкі, ці іх часткі, дык мікрараёны апошніх дзесяцігодзьдзяў асядалі вялізарнымі па плошчы кавалкамі паверхні – цэлымі кварталамі адразу і нават раўнамерна, захоўваючы сеткі камунікацыяў, інфраструктуру. Аварыйныя службы ды службы міністэрства па надзвычайных станавішчах працягвалі туды ўніз да іх электрычныя правады, водазабесьпячэньне, калектары. Наладжвалі пастаўку прадуктаў ды тавараў у крамы, ладзілі пад’емнікі, каб дастаўляць людзей да месца працы, калі яно, зразумела, захавалася. Такім чынам, насельніцтва, што апынулася ў Бездані, працягвала існаваць, як і раней. Толькі сонца цяпер зазірала ў іх вокны зусім зрэдку ды ўсяго на якую гадзіну апоўдні.
Між тым раз-пораз здараліся і новыя прасадкі, у выніку чаго будынкі і насельніцтва зьнікалі ўжо назаўжды. Ніхто ня ведаў свой лёс.
Участкі паверхні ў гістарычным цэнтры гораду звычайна правальваліся адразу і на вялізарную глыбіню. Так, што не заставалася аніякіх шанцаў кагосьці адшукаць і выцягнуць адтуль.
У пачатку шмат хто кідаўся на ўцёкі прэч з гораду. Але хутка вярталіся – выявілася, што так адбываецца паўсюдна ў краіне, а можа нават і ва ўсім сьвеце. Непарушаных шляхоў штодня станавілася ўсё менш. Правалы пераразалі чыгуначныя і аўтамабільныя дарогі, зьнішчалі аэрадромы. Уцякаць ня было куды. Дадатковым пацьверджаньнем гэтаму становішчу сталася тое, што зь вялікае суднаходнай ракі, на берагах якой стаяў горад, зьнікла вада, сышла ўніз праз шчыліны ды правалы ў дне. Цягам некалькіх дзён, як тое здарылася, з гэтых ямаў сям-там выляталі клубы гарачае пары, нечым нагадваючы гейзэры ў сэйсьмічных раёнах. Потым гэта спынілася, і правалы ў бездань пазавальваліся, пазаплывалі рачным жвірам.
А мне ўцякаць няма куды не з той прычыны. Не таму што няма куды ўвогуле, як высьветлілася, а таму, што я не належу ані да якой нацыянальнасьці, я тутэйшы. І продкі мае, каго ведаю, ніхто зь іх ня быў аніякае нацыянальнасьці – усе былі тутэйшыя, і тут пахаваны. І, як той сьпявае: “...колькі жадаў – мне столькі не трэба. Я памру тут!”. Мы, тутэйшыя, тут назаўжды.

Наведаў сябра. Калі Бездань прыйшла па горад нават адносіны між людзьмі зрабіліся іншымі. І раней шмат хто жылі адным бягучым днём, але ўсё адно з улікам, што ёсьць нейкая там будучыня, а цяпер дакладна было толькі сёньня безь аніякае будучыні. Гэтыя абставіны накладалі адмысловы адбітак на паводзіны.
Побач з домам сябра цэлы квартал пайшоў пад зямлю, таму зь яго вокнаў было добра бачна вуліцу і кожнага, хто па ёй набліжаўся. Я ведаў, што цяпер сябра праводзіць амаль увесь час за назіраньнем за вуліцай, і што мяне ён заўважыў і пазнаў. Таму зусім ня зьдзівіўся, калі той адчыніў дзьверы, не пытаючыся.
Жорсткасьці, забойстваў, гвалту, рабаваньня, зразумела, стала нашмат болей. Давер’я між людзьмі не засталося зусім. Толькі страх.
Сябар па старой звычцы яшчэ давяраў мне, але таксама, я адчуваў, пачаў трымацца са мной неяк насьцярожана.
- Вось, трымай, гэта табе, - узьняў з падлогі абедзьвюма рукамі цяжкаваты скрутак, працягнуў.
- Што гэта? – я не сьпяшаўся браць.
- Падарунак. У цябе ж у лютым дзень нараджэньня, а з такім жыцьцём, сам ведаеш, можа не выпадзе павіншаваць.
Гэткім своеасаблівым пачуцьцём гумару ён адрозьніваўся й раней, да таго як гэта ўсё пачалося.
- Падарунак? – тупа перапытаў я. Неяк не было ані зацікаўленасьці, ані жаданьня нават аб нечым разважаць у сувязі з гэтым.
- Падарунак.
- Але ж, кажуць загадзя, наперад, нельга віншаваць.
- Нічога, нам цяпер шмат чаго можна, - крыва ўсьміхнуўся сябра, - трымай.
Я прыняў пакунак з яго рук. Сапраўды, даволі цяжкі, штосьці мэталічнае.
- Паглядзець?
- Паглядзі.
Я разгарнуў замасьленыя анучы. Ручны кулямёт. Відаць часоў апошняе сусьветнай вайны, а можа і што панавей. Я ў гэтых справах ня вельмі разьбіраюся, ня тое што ён, сябар. Ён дык, як раз, вельмі добра ў гэтым разьбіраўся, і займаўся шмат год. Выкопваў з зямлі зброю, рамантаваў, аднаўляў, прадаваў зьбіральнікам калекцый, а можа і ня толькі ім. Было - адседзеў тэрмін за гэты занятак.
Таму падарунак зьдзіўленьня ня выклікаў.
- А навошта ён мне?
- Нууу, - сябар няўцямна паціснуў плячыма, - Час такі зараз, мо і спатрэбіцца.
- Ааа. Ну, так, можа. Дзякуй!
- Дзякуй... Ды гэта ж, можна сказаць, адзін з маіх шэдэўраў, лепей за новы, працуе як гадзіньнік! А ты – дзякуй, - перакрыўляў ён мае нудотныя словы.
Я ніколі не падзяляў яго захапленьня зброяй, але, каб не пакрыўдзіць, вымушаны быў выказаць нейкую цікаўнасьць да прэзэнту.
- А дзе адкапаў?
- Не. Не адкопваў. Гэта ж той самы, з вежы ратушы, ведаеш гэтую гісторыю?
Ну, так, - ня ўпэўнена адказаў я, - Здаецца, чуў нешта, ці чытаў.
Я не схлусіў, сапраўды недзе чытаў. Проста прыгадаў не адразу. Калі зносілі будынак ратушы, той старой, сапраўднай, ужо шмат год апасьля як скончылася вайна, на вежы знайшлі парэшткі салдата - кулямётчыка. Ён загінуў там яшчэ пры абароне гораду, дакладней, калі абарона, што трымалася болей, чым тое магчыма і немагчыма, нарэшце, усё ж рухнула і ворагі ўвайшлі ў горад, а рэшткі абаронцаў, відаць, працягвалі адстрэльвацца, вялі вулічныя баі, адступаючы. Кулямётчык выбраў выдатную пазыцыю на вежы старой ратушы на вяршыні замкавай гары, адкуль прастрэльвалася ўсё навакольле. А можа таму, што адступаць проста было няма куды і болей ня мела сэнсу. Заняў свой апошні рубеж абароны на вежы, далей было толькі неба.
Потым лесьвіца была разбурана артылерыйскім стрэлам альбо мінамётам, ад чаго абаронца гораду, напэўна і загінуў. Падняцца на верхнія паверхі вежы стала немагчыма, а салдат так і праляжаў там усе гады варожай акупацыі, а потым яшчэ гады апасьля адваротнае зьмены нямецка - фашысцкай акупацыі ізноў на расейска - камуністычную. Яго знайшлі толькі тады, калі ўлады, папярэдне зьнішчыўшы амаль усе старыя храмы ў горадзе, прыйшлі зьнішчыць будынак ратушы. Будынкі - сьведкі змрочнага мінулага сярэднявечча перашкаджалі іх уяўленьням аб сьветлае будучыні. І месца ў плянах будучага ўсеагульнага людзкога шчасьця ім не было адведзена.
- Мне здавалася, ён будзе захоўвацца ў музэі?
- А ён там і захоўваецца! – засьмяяўся сябра, толькі гэта ня ён, а падобны, недзе адкапаны. А гэты – вось ён! Гэта дакладна! Некаторыя дэталі толькі вырабіў, а так усё астатняе сапраўднае, тагачаснае.
Праз гадзіну, яшчэ раз падзякаваўшы сябру за атрыманы ў падарунак рарытэт, я накіраваўся дадому. За гэты час адбыліся пэўныя зьмены. Кавалак вуліцы, якой я ішоў сюды, цяпер праваліўся, прыйшлося шукаць акружны шлях.
Але хутка выявілася, што гэта не адзіная зьмена ў навакольлі за час маёй адсутнасьці. Я не знайшоў свайго дому. Дакладней месца, дзе ён стаяў яшчэ тры гадзіны таму, я знайшоў лёгка, але дому болей не было. Цяпер і на гэтым месцы Бездань узіралася ў неба.
Зьдзіўленьня не было. Канешне, гэтага трэба было чакаць. Рана альбо позна дом бы праваліўся, ці разам са мной ці безь мяне. Але ж я пастаяў колькі хвілін у роспачы. Каб разважаць, як жыць далей, нават не прыходзіла на розум. Я, як і ўсе навокал даўно прызвычаіўся не чакаць на будучыню і ня мець аніякіх плянаў. Усё адно, у гэтых абставінах адступаць было няма куды і болей ня мела сэнсу.
Бездань, як тыя ворагі паўстагодзьдзя таму, прыйшла па горад і ўвайшла ў яго. Было зразумела, што спробы супраціву ад пачатку марныя. Між тым, скарацца злому лёсу, здавацца без супраціву, таксама не хацелася.
Павярнуўся, пайшоў прэч. Усё адно куды.
Ля аднаго з неглыбокіх правалаў, адкуль яшчэ выглядаў дах шматпавярхоўкі, сустрэў пахмурную кампанію. Адразу вылучаўся той, хто выконваў ролю “дамінуючага самца”, побач прыбліжаныя. Далей трымаліся жанчыны і дзяўчыны, якіх, па ўсяму відаць, спачатку супроць іх волі проста хапалі ды гвалцілі адпаведна субардынацыі існуючай у гэтым клане, а потым, калі ўсе прызвычаіліся да новых, што на справе значыць - старых, але не так ужо, выяўляецца, й забытых, стасункаў у соцыюме, кожны зьмірыўся з адведзенай роляй, абы не зьбівалі і даставалася калі-нікалі кавалак ежы, вопратка, што разьмяркоўваў мацнейшы. Настрой у іх быў выключна варожы, зразумела, варожы да мяне. Клан выйшаў, так бы мовіць, на паляваньне.
Раскрыў пакунак са сваім падарункам. Прадэманстраваў. Іх настрой у дачыненьні мяне не зьмяніўся, але тубыльцы палічылі за лепшае схавацца пад дах сваёй руіны. Агнястрэльнае зброі яны ня мелі аніякай.
Як звычайна кажуць, ногі самі прывялі мяне сюды – на пляц перад ратушай. Можа таму, што ў гістарычным цэнтры гораду паверхня зямлі была цалейшая, і яшчэ заставалася дзе прайсьці.
На падмурках старой зьнішчанай ратушы зараз узвышалася нанава адбудаваная некалькі год таму копія. Аднаўленьня ратушы тады дамаглася сьвядомая частка гараджан.

Штуршок паверхні аддаўся праз ногі і цела ў галаву. Недзе непадалёк, ззаду, там адкуль прыйшоў, загрукацела. Яшчэ адзін кавалак праглынула Бездань. Азірацца не стаў. Бачыў падобнае ўжо сотні разоў.
Накіраваўся да ратушы. Адзін вугал колькі часу таму абваліўся, але пакінуты будынак трымаўся. Я рашуча ўзышоў на ганак. Дзьверы былі выламаныя. Пайшоў па лесьвіцы наверх у вежу. З кожнай прыступкай усё бліжэй ды бліжэй да неба, усе далей ад Бездані. Вырашыў – буду там, колькі часу мне засталося.
Звонку загрукатала ізноў. Здаецца, сёньня Бездань актывізавалася. А можа сёньня ўсё й скончыцца, нарэшце?
І чаго толькі прыгадаў гэтую гісторыю пра кулямётчыка? Трызьненьне нейкае. Страціў дом, ладна. Гэта было непазьбежна. Сябар – чорны шукальнік, які к чорту сябар?! Няма ў мяне такога сябра і ніколі не было! Стоп. Адкуль жа тады ў мяне кулямёт? А ўвогуле, якая цяпер розьніца... Ёсьць і ёсьць. І добра. Ён зараз мне патрэбны і карысны. Каб не было яго, напэўна б тыя мяне забілі.
Вось я і наверсе. А сапраўды, далёка відаць адсюль. Але глядзець няма куды. Паўсюдна чорныя правалы. Нават не ўяўляў сабе што іх ужо столькі. Зноў грукоча. Вежа крыху пакачваецца. Дзе? Ага, вось. Прыблізна тры кілямэтры адсюль. Воблака пылу ўзьнялося. А вунь яшчэ. І яшчэ. Амаль нічога нідзе не засталося. Сонца няма, неба змрочнае. Далягляд чырванее. Нібыта пекла. Ці гэта на небе бачна адбітак Бездані? Так і ёсьць – апошні дзень.
Уладкаваў кулямёт. На пляцоўцы аказалася шмат скрыняў з патронамі. Скрыні старыя, спарахнелыя. А стужкі, як новыя. Не разумею, адкуль? Сябар жа мне, выходзіць, патроны і не даў! Толькі кулямёт. А тыя дурні напужаліся! Напужаліся іншага дурня з бескарыснай жалезкай у руках. Трызьненьне... Трызьненьне... Кулямётныя стужкі нібыта чакалі мяне тут, як хто спэцыяльна паклаў, быццам ведаў, што прыйду. А можа гэтыя патроны засталіся тут з вайны? Але ж гэта будынак другі, ня той. Той ратушы паўстагодзьдзя не было. Яе ўвогуле больш няма. Гэта – копія. І яе хутка ня будзе. Хутка нічога ня будзе.
Зарадзіў. Ніколі раней гэтага не рабіў, але атрымалася адразу.
- Ну давай, давай, падыходзь бліжэй!
Грукатаньне чулася ўжо амаль няспынна. Рэльеф мясцовасьці даўно страціў звыклыя, знаёмыя з дзяцінства, прыкметныя рысы. Гэта ўжо была паверхня якойсьці іншае плянэты.
- Давай, падла, давай!
Перад ратушай абрынулася ўніз амаль палова пляцу. Вежа крыху нахілілася.
На маю першую доўгую кулямётную чаргу Бездань адказала працяглым глухім стогнам.
- Адчуваеш, значыць! Значыць, табе баліць!
Стрэліў яшчэ па правалах. Бліжэй, далей. Унізе зараўло, як вялікі паранены зьвер. Імгненна абваліліся яшчэ некалькі кавалкаў краёў паверхні зусім побач з вежай, не павольна, як звычайна, а рыўком, як раздражнена адарваныя злой рукой.
Зарадзіў. Перасмыкнуў затвор.
- Што, раззлавалася? Атрымай яшчэ!
Ізноў загрукатаў кулямёт. Маленькія кавалкі сьвінцу зьнікалі ў бяздонных ямах, але кожны трапляў у нешта тое невядомае, што было прычынай усяму. Асабліва моцна пакутліва раўла Бездань, калі я страляў з вежы непасрэдна ўніз, амаль вэртыкальна ў правал перад фасадам будынку.
За шалёным ровам, што ляцеў з глыбінь, ужо ня чутна было грукату зьнікаючай паверхні, рэшткі якой цяпер правальваліся ў Бездань няспынна. Наколькі можна было бачыць вакол ратушы правалы ўжо фактычна аб’ядналіся ў адзін агульны. Горад зьнік. Далягляд чырваней значна ярчэй. Пякельны водбліск фарбаваў небасхіл.
Я нават не пасьпеў заўважыць, як вежа ратушы паляцела ўніз. Працягваў страляць. Не спыняўся. Працягваў страляць. Працягваў страляць.

Я прачнуўся. Дурны цяжкі сон адбіўся ў памяці. Галава трашчыць – учора ў гасьцях, відаць, усё ж перабраў. Звычайна, так здараецца не часта, каб памятаць сон настолькі дэталёва. Падняўся, выглянуў за вакно. Усё было, як звычайна, усё на сваіх месцах - дамы, вуліца з мінакамі ды аўтамабілямі, дрэвы. Але не адпускала вострае адчуваньне: усе мы разам, увесь горад, уся краіна, увесь сьвет даўно апусьціліся ў Бездань. І падзецца адсюль няма куды. Што тут паробіш? Мы тут назаўжды. Мы тутэйшыя.

Сьнежань 2008 – 31.12.2008 20:55
Belarus
©  Dobry dziad;ka