Ержаннын корiпкелдiк касиетiнiн ашылуы

Аке мен баланын бір аян коруі

Ержаннын акесі Узанкул Сарайбайулы оз оніріне белгілі сыныкшы, оташы болган адам. Аяк-колы сынып, шыгып жазым болган адамдар дарігерге емес, Узанкулга келетін. Ол оз-озінін аяк-колынын сыныгын дарігер-хиургтарды тан калдырып озі салган. Сондай-ак коріпкелдігі мен ешілік касиеттері де мол бола-тугун.

Бірде мугалім болып кызмет істейтін «салт басты, сабау камшылы» баласы Ержанга акесі:
– Кашан уйленесін, уйленбейсін бе?
– Мен уйленем деп 19-ымда бір, 21-імде екі кагындым, енді уйленбеймін – дейді. Сол кезде жабыркаган аке козіне жас алады. Сасып калган Ержан:
– Ой ага! Кыздар деген коп кой, кайсысын акелейін?
– Ане койын кутіп тур, той малына жылкын кутіп тур. Осынын барін сен ушін багып отырмын гой. Кім корінгеннін баласы емессін, менін баламсын. Ешкандай жаман атагынды естірткен жоксын, институтты да жаксы бітірдін, оган да мен ризамын, балам! Машина алып бердім, оны жездене мінгізіп койдын, оган да ризамын, балам!

Уйіне келеді. Аталарынын аруактары: «Ай, балам! Акенді неге соншылыкты кынжылтасын сен. Озін суйген, ауылдын томен жагында туратын ана кара кызынды алып кел! Мына журіп журген кыздарын саган катын болмайды», – деп тагы да, 3-4 жабысып журген кыздардын аттарын атап-атап айтады. Оянып кетсе тусі екен. Велосипедіне міне сала мал бордакылайтын аланда туратын 3-4 шакырым жердегі акесінін уйіне келеді. Озі жумыстан бос уакытта, кунделікті дукеннен нандарын сатып апарып туратын. Акесі осында карауыл. Корген тусін айтпакшы, куантпакшы болады.

Уйге кіріп барса:
– Ай, бала, келдін бе?
– Келдім.
– Иа, бірінші не мен олермін, не шешен олер.
– Не болса соны айта береді екенсін, койшы ага!
– Ай, балам! Ол емес айтпагым баска, тында созді!
– Ал тындайын.

– Бугін тусімде акем Сарайбай келді, улкен акем Толенді келді. Маган аян берді балам! Мына балан ана катынды, мына катынды алмасын. Озінін суйгені бар екен, ауылдын томен жагында туратын кара кыз, соны алсын деді. Сол кара кызынды алып кел.
– Кашан алып келейін?
– Балам, бугін акесен де, мен саган карсы емеспін. Сарсенбінін сатіне тусірсен бакытты боласын, балам!
– Жарайді! Ертен сарсенбінін сатінде келіндеріне босаганы он аягымен аттатамын, уйде болады.
– Ап барекелді, жолын болсын карагым! Біз дайындала берейік. Біракта барсан ак «волгамен» емес, жасыл «москвичпен» бар, «волга» сынып тур – деді. Жогарыды айтылган «волга» да, «москвич» те корші ауылдагы жолдастарынын колігі, акесі олардын жагдайын кормей-ак, уйде отырып біліп отырады.

Ержан корген тусін акесіне барып айтайын десе, акесі де сол тусті, сол туні коріпті. Тусінде аталары алма деп атын айткан кыздардын аттарын да, акесі сарнап айтып отыр. Міне керемет! Акесі мен Ержан екеуі де бір тус кореді. Ержаннын тылсым дуниенін сырын алі толык тусіне алмай журген шагы. Ержан келе сала казіргі келіншегі Райханга телефон шалады да, дайын отыр дейді. Кикалагына конбейді. Жолдасы Турсын Копбаевтін жасыл «москвич»-іне Есім жездесі ушеуі отырып алып, кыздын уйіне тартады. Жолдан кыз жолдас ретінде Айман деген кызды жол-жонекей салып алады. Райханнын уйіне туган кунге кеттік деп айтады. Кайтарда Шамалгандагы Шолпанкул агасынын уйіне барып, онда женгесі Шайзадага Райханнын басына орамал  жаптырып, аке-шешесінін уйіне келін кылып тусіреді. Бул 1989 жылгы, шілде айынын 5-і тугын.

Дуасынан арылуы,  коріпкелдік касиетінін ашылуы

1994-2000 жылдар аралыгында Ержан катты ауырады. Ауруынын себебін ешкандай дарігер таба алмайды. Ен гажабы дарігердін алдына барса кызуы калпында болады, уйіне келсе ыстыгы котеріліп кетеді. Дарігер ары-карап, бері карап денін сау деп отірік ауырып журсін, мундай ауру болмайды деп кайтарып жібереді. Озі ку суйегі калып, тірі аруакка айналады. Тамагы 1-2 кесе шай, баска тамак журмейді. Денесі лапылдап жанып турады. Фарбер деген еврей дарігер болган, соган барады. Ол дарігерлер ауруынды таппаса, саган халык емшілеріне барганын жон болар дейді.

Ержан осынын алдында маркум аке-шешесін каратам деп бармаган тауіптері калмайды. Борандайдагы Бубіханга, оз ауылындагы Азімханга апарады. Ол тауіптер Ержаннын бойындагы касиеттерді коріп, біліп жолын жауып дуалап отырады екен. Ержан мунын бірін де білмейді. Тылсым дуниені алі толык тусіне алмай журген кезі.

Сол туні тан алдында тусінде баягы аталар аруактары келіп: «Ай, балам! Бар ана кісіге!», – деп арт жактарын нускайды. Караса Сыдык емші Ержаннын артында отыр екен: «Ай, бала! Сені куткеніме торт жыл болды гой, негып келмей журсін», – дейді. Аталары бар, акесі маркум бар барі кайтадан: «Бар ана кісіге, сенін жанынды сол алып калады», – дейді. Тусінде Сыдык емші Ержанга: «Кошмамбетке барсан бірінші кошеден бурылганда, улкен уйде жазулы турган 7 санын коресін, мен сол уйде турамын», – деп аян береді.

Казіргі Карасай ауданы, Шамалган бекетінін жанындагы Кошмамбет ауылында туратын Сыдык деген уйгыр кісіні акесі ауырып жатканда агалары уйге алып келген, содан Ержан ол кісіні танитын.  Аян бойынша Кошмамбетке барады. Бірінші кошеден бурылады, келе жатса 7 деген дау сан жазулы тур, уйге кіреді. Кірсе 10-15 адам кезек кутіп отыр екен.
– Сыдык деген кісі осы жерде тура ма? – деп сурап улгергенше:
– Ай, ана казір келген баланы кіргізіндер бері карай – деп іштен шакырды. Уйге кіреді, сол кезде Сыдык емші:
– Ойбу балам-ай, сенін жолыннын барін жауып тастап, абден дуалап тастапты гой карагым!
– Дуа деген немене?
– Дуа деген осылай адамды ауыртады. Оны дарігер таба алмайды. Дуаны тек кана аталар аруактарынын кушімен гана табамыз. Сен 2-3 кун осы жерде бол, мен сені емдеймін – дейді. Ержан келіседі.

Бір мезетте Сыдык емші: «Сен аталар жолындагы дайын адамсын. Мына кісінін жогалган нарсесін тауып берші», – деді.
– Оны кайтіп тауып беремін?
– Аталар сенін аузына не салады, соны айтсан болды, табылады.
Сойтсе ол кісілер 4000 доллар жогалткан. Поезда проводник болып істейді екен. Сыдык емші Ержаннын тусінбей турганын байкап:
– Ойына келгенін айта бер, сол тура келеді.
– Жогалткан кісі кім?
– Мен. 4 мындай болатын, 1 мынын дос жігітіме бердім, калган 3 мын доллар жок. Кай жерге койганымды білмеймін.

– Торт бурышты бірдеме, бірак уй емес. Донгелектін устінде, вагон ба? Сонын ішінде отырыпсыздар гой, карта ойнапсыздар гой.
– Иа, иа! Ойнаганбыз. Іштік-жедік ойнадык.
– Терезе бар, сонын астынгы жагында жылыту батереясы бар екен. Соган тыгып койыпсыз гой.
– Ие, мумкін, мумкін! Бірак  жок, бір жеті болды таппай журмін. Ой! Ол поезд Москвага кетіп калды гой. Бірак кешкі сагат 6-да осы жерге келуі керек. Тапсам 100 доллары сенікі – деп екеуі апыл-гупыл шыгып кетеді.
Ержаннын озі де, жан-жагындагы кісілер де ан-тан. Бірер сагаттан кейін алгі екеуі алкум-жулкым кайтып келді.
– Акшаны таптын ба?
– Таптым, тура сен айткан жерде тур екен. Міне 100 доллар саган – деп 100 долларды Ержанга береді де, кайта-кайта Ержаннын бетінен шолпылдатып суйе береді. Ержан ондайды жактырмайды.

Осы кезде Сыдык емші:
– Кабыл болсын кабыл болсын – дейді.
– Сыдык ага, 100 доллар сіздікі – деп, Ержан емшіге 100 долларды усынады.
– Тапкан сенсін гой, сен ал.
– Жок ага болмайды – дейді. Сол кезде акша жогалткан адам калтасынан 100 доллар суырып алып, Ержаннын калтасына салады.

Кеш батты. Сыдык емші: «Жур балам, мен сені тауыкпен урып тастайын», – деп тірі кара тауыкпен айландырып-айландырып бір-екі кабат ургылайды. Тауыкты жібере салып еді «бык-бык» деп алгі тауык оліп калады.
– Міне кордін бе, сенін дуаннын куші кандай. Сені кермет катты дуалапты. Енді ертен келесін.

Ержан ертенгісін келеді. Емшімен катар отырып ем жасайды. Сынык келеді оны орнына салып береді. Екінші куні тагы кара тауыкпен урады. Тауыкты жіберсе олмейді, бірак ушінші куні барса алгі тауык оліп капты.

Ержан тамак ішпейтін. Кошмамбетте бажасынын уйінде жатады. Екінші куні кешке барып тамак сурайды. Уйдін іші ан-тан калады. Буган не болды деп.
– Сен тамак ішесін бе?
– Ішемін.
Тамак мулдем ішпейтін Ержан, екі табак тамакты согып алады. Ушінші куні Сыдык емші Ержанды кара тауыкпен тагы урады. Сонан кейін Ержаннын денсаулыгы курт жаксарып, оз калпына келеді. Бірак, алі болса да кысылады. Сыдык емші: «Сен адамдарды емдей бер, себебі тогыз жолдын торабында журген адамсын. Аталардын аруагы бір куні оздері босатады. Тогыз жыл сынакка тусесін. Сен сол сынакта журсін, казір міне 2-3 жыл отіпті, енді 3-4 жылда буйырса жаксы боласын», – дейді.

Халык емшісі «Ак анага» баруы, аяк-колы сынгандарды емдеуі

Адамнын жаксысы – озгелерге пайдасы тиетіні.
Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Ертеніне «Ак анага» барады. Сыдык емші кіргізіп жібереді. Барса улкен залда коп адам отыр екен. Таныркап турады. Бірінші келген беті, ешкімді танымайды. Бір уакытта «Ак ана»: «Ай, Акшиден келген сыныкшы, беркел бері»,– деді. Ержан танымайтын адам мені кайдан біледі, мумкін баска біреу тагы бар шыгар деп, жан-жагына карап алактап турады. «Ай, саган айтамын, бері кел бері, сен озі менін курдасымсын ба, менін ар жак, бер жагындагы адамсын гой тайірі»,– деп «Ак ана» касына шакырып алады. Ержан елпендеп жетіп барады.

– Туу, аруактар деген абден колдап-коршап жур екен гой сені.
– Кім біледі.
– Мына жерге отыр.
Ержан корсеткен жеріне отырады, бір уакытта он колы озінен-озі секіріп ала жонеледі. Екінші колымен басып отырады, бірак он колы сыркырап ауырып жанын козіне корсетеді. Жібере салса кайтадан котеріліп, онан арман секектей ала жонеледі. Екінші колымен тістеніп басып отырады, шыдамаганнан кейін козінен жас та шыгып кетеді. «Ак ана» залды айналып жанына келіп куліп:

– Не, колын мазанды алып отыр ма?
– Мазамды алмак тугіл жанымды шыгарып отыр. Олетін болдым мына колдан.
– Ай, халайык! Бері карандар. Мына жігіттін артында отырган он колдары сынгандар колдарынды котеріндерші, тагы да, тагы да! – дегенде 40-50 шакты адамдар колдарын котереді.

– Колын калай болды?
– Білмеймін, ештене батып турган жок, кішкене басылган сиякты.
– Ауырганы басылып кетуі керек.
– Жок, толыктай басылган жок.
– Алдындагы отыргандар колдарынды котеріндер!
Ержаннын алдында отырган 2-3 адам сынган он колдарын котергенде, Ержаннын ауруы сап коя кояды. Ержаннын таныркауында шек жок.
– Кайтадан отыр! Ержан отырган беті колына карап-карап кояды, ештенке жок. Бір мезетте он аягы озіне багынбай селкілдеп, секіріп-секіріп тулап ала жонеледі. Аягын букіл кеудесімен басып отырады, аягы тізесінен бастап, жанбасына дейін сыркырап шыбын жанын шырылдата бастайды. «Ак ана» айналып тагы келеді.

– Ай, сыныкшым! Не болды?
– Не болушы еді, аягым басталды.
– Ай, халайык! Мына жігітке комектесіп жіберейік. Арт жагындагы, алдынгы жагындагы аяктары сынгандарын орындарыннан турындар! – деп барін тургызганда, Ержаннын зарылдап каксап ауырып отырган аягынын ауырганы, пышакпен кескендей сап тиыла калады.
– Енді не істейсін, мыналарды емдейсін бе? Сыныкты салып журсін бе?
– Иа, 3-4 жыл болды сыныкты салып журмін.
– Казір мына сынгандардын барін жеке-жеке шакырып ал да, ана жерге барып отыр, – деді «Ак ана».

Ержан залдын бір бурышына барып отырады да, сыныктарды карап емдейді. Кейбір кисык біткендерге мынаны сындырып, кайта салу керек деп тусіндіріп айтады. Себебі, оны жылкынын майымен жібітіп, кайта сындырып барып жондеу керек екендігін тусіндіреді. Женіл-желпі жанадан сынган сыныкты колма-кол кайта сындырып, жондеп салып береді.
«Ак ана» ордасында 10 шакты кун болады. Бір куні «Ак ана» Кыдыраліге: «Ана сыныкшынын аягын басшы», – деп айтады. (Кыдыралі Момбайулы Тарыбаев ол кезде «Ак ана» ордасынан болінбеген, онын шакірті болатугын). Кыдыралі басады. Ержаннын жаны мурнынын ушына келеді.

Аягынан тускен кезде Ержан селкілдеп кулап калады. Кыдыралі колынан алып тургызып жібереді. Сол сатте аталар аруагы Ержанды котеріп алып, каптап отырган ел-журттын устінен, аяк-колын жерге тигізбей дедектетіп ала жонеледі. Бір гажабы – бір кісіге не колы, не аягы тимейді. Сол беті Арыстанбаб бабанын суретінін астына апарып, кабыргага желімдегендей жапсырып тастайды. Жабысып біраз турады. Денесінін алабурткан кызуы басылып, жаны жай таба бастайды. Сол мезетте «Ак ана»: «Сыныкшым, аталарын босатты ма?», – дейді.

– Иа, босатты.
– Босатса орнына отыра гой. Ержан  онына карай бет алган кезде тагы да, аталар аруактары дедектетіп ала жонеледі, кып-кызыл боп жанып турган пештін арт жагына жапсырып тастайды. Жабысып турганда «Ак ана»:
– Толе би атана кандай жакындыгын бар, немесе Дулат бабаларына кандай жакындыгын бар?
– Ешкандай жакындыгым жок.
– Ойпырмай, мына аруактын мына баланы колдауын-ай! Шешен кай елдін кызы?
– Шешем, Кунту Есенаманнын кызы, – деген бойда Ержаннын есіне Кунтудін Дулаттын урпагы екені есіне туседі.
– Дулатка жакындыгым бар, туган нагашыларым гой.
– Нагашыларын да колдап турган жігіт екенсін гой. Калай енді, босадын ба?
– Иа, босадым.
– Олай болса, орнына барып ел-журтты емдей бер.

Ержан енді гана орнына отыра беруі мун еді, ата-баба аруактары тагы да дедектетіп суйрей ала жонелді. Осы жолы онтустік кабыргадагы Жамбыл атанын жане ел басымыз Н. Назарбаевтын жолбарыспен турган суретінін астына апарып шаптап тастайды. Шапталып біраз турганда «Ак ана»:
– Ай, Шапыраштыга кандай жакындыгын бар?
– Ешкандайда жакындыгым жок.
– Айелін кай елдін кызы еді?
– Шапырашты Кошектін кызы.
– Ай, батшагыр-ай! Сені кайын журтыннын да ата-бабалар аруактары колдайды екен гой.
Жабысып турган жерінен біршама уакыт откеннен кейін аталар Ержанды босатады. «Ак ана»: «Куран кітабына барып, колынды койып тагзым етіп, орнына отыр»,– дегенде Ержанды аталар аруактары донгелетіп, бишілердей билетіп Арыстанбаб кесенесі турган суретке апарып жапсырып тастайды. Белгілі бір саттен кейін босатады.
«Ак ана»: «Болган шыгар енді. Емінді жалгастыр, оз орнына отыр. 17 акпан куні Туркістанга Арыстанбаб бабага мал шаласын», – дейді.

Ержаннын «Ак жолга» тусуінін себептері, бала жастайынан коріп журген аяндарын осы жолга тускенге дейін жонді тусіне алмай журетін. Бірде ата-бабаларынын аян етіп корсеткені, акесі Узанкулдын денсаулыгынын нашарлыгына байланыста тускен аяны. Ата-бабалар аруактары: «Акеннін ауруына медицинаны шатыстырма, жак суйегіне тигізбе (операция т.б.)», – деп аталар аруагы гайып болады. Бул аян бірнеше рет кайталанады.  Кундер отіп жатады. Бір куні Ержан акесінін сакал алып жатканын кореді. Артынан келіп айнага караса, акесінін жагы ісіп кеткенін байкайды, ан-тан болып карап турса, устара жак суйектегі ісікке келгенде ісік жогалып кетеді, устара томен сыргыганда ісік кайта пайда болады. Алдына турып бетіне караса, ісік жок. Таныркаган бойы уйіне кайтады.

1993 жылы жогарыда айтылган аян тусіне кайта кіреді. Мазасызданган Ержан акесінін уйіне барады. Жак суйегіне караса кішкене ісік пайда болганын кореді. Ісікті колымен сипаса, озінен-озі жогалып кетеді.
Акесінін інісі Тілеугабыл Алматы каласына апарып дарігерлерге каратады. Каратканнан кейін ауруы оршіп кетіп кетеді. 1994 жылы бакилык болады. 1997 жылы Ержаннын анасы Нуржамал Айдарбайкызы да бауыр ауруынан омірден отеді.

Ержан Узанкулулы Кулиевтін уялы телефоны: +7 705 209 22 94; +7 702 652 38 67; Уйінін телефоны: +7(72757) 243 46; Мекен жайы: Казахстан, Алматы облысы, Іле ауданы Акши ауылы, Кенен Азірбаев кошесі № 6/1 уй.