Калай каржы еркiндiгiн жасаймыз

– Каржы еркіндігін калай жасай аламыз?

 – Бул суракты баскаша да коюга болады. «Сіз акшаны есінізге жиі аласыз ба? Сіздін ойлау жуйенізде акшага орын бар ма? Кунделікті куйбен тіршілігінізде озініздін кірісініз немесе акшаныз туралы ойланып толгануынызга канша уакытынызды  арнайсыз?

– Арбір адамнын озінін уакытынын басым болігін арнайтын белгілі ойлау жуйесі, турмысын жаксартсам деген бір кызыгушылыгы бар. Бул дегеніміз – акшаны унемі ойда устау. Акшаны ойда устау дегеніміз озініздін жаксы турмыс куру ушін канша акша молшері керек екенін болжау.

Бул дегенініз колын жетпес милллион долларды армандау емес, нактылы казіргі жагдайда озіне кажетті заттарды сатып алу ушін керекті каржынын козін ойлау, осы каржынын табылатынына сенімді болып, осы багытта іс-арекетке кірісу. Егер сіздін максатыныз акшаны коп табу болса, онда осы багытка бар калауынызды, максат-мудденізді арнаныз. Ол ушін колынызда кунделікті канша акша барын санап, максатынызга жету ушін енді канша керек екенін есептеп журу.

Осы акшаны колынызга тусіргеннен кейін, омірініз калай жаксаратынын, калай болатынын унемі коз алдынызга елестетіп, ойыныздан бір сатке шыгармай журініз. Жан-жагынызга караныз, осы акшаны табудын турлі-турлі жолдарын, адістерін карастырыныз, сол кезде осынын шешімін кайтсеніз де табасыз.

Акша туралы жагымды ой ойланыз

Акша адам ушін омір сурудін максаты емес, тек куралы гана.

– Акша туралы калай ойлаган жагымды?

– Сіз онсыз да акшаны жагымды жагынан ойлайсыз. Егерде унемі: «менде ешуакытта акша болмайды» – деп ойлай берсеніз, осы ойды озінізге тартып аласыз. Назік алем тілегінізді булжытпай іске асыра береді. Омірінізді осыган калыптастырып аласыз. Сондыктан да канша акша керек екені, оны калай жумсаймын, осыдан кандай лаззат аламын деп, тек кана ылги жаксы жагымды ойларды гана ойласаныз, осы тілегініз кайтсе де кабыл болады!

– Коптеген адамдардын акшасынын болмауынын, кейбір касіпкерлердін кулдырауынын себептері неде?

– Коптеген адамдарда акшасынын болмауынын тагы бір себебі, сонгы жылдары рухани, діни, тылсым дуние туралы коркем, гылыми, копшілікке арналган адеби-оку кітаптары кобейіп кетті. Бул арине оте тамаша!

Осынын салдарынан коптеген адамдардын ойлау жуйесі жердегі куйбен тіршілікке емес, рухани багытка бурылып кеткенінін далелі. Осы адамдардын ойлау жуйесі назік алемдерден рухани ілім сураганнан кейін, табигат осылардын калауын орындап, сурагандарын беруде. Бундай адамдардын калталарынын таяз болатын жондері де бар.

Бул асіресе касіпкерлікпен шугылданатын адамдарга асерін тигізуде. Егер де касіпкер (бизнесмен), немесе ірі касіпорын басшысы, рухани ілімге беріліп кетіп, назік алемнін тылсымына сунгіп кетіп, бар уакытын, ойлау жуйесін осынын тылсымын тусінуге арнаса, жердегі куйбен тіршілігі мен шаруашылыгымен шугылдануына уакыты да калмай калады. Осынын салдарынан касіпкерлігінін денгейі томендеп, бар акшасынан айырылып, шаруашылыгынын тоз-тозы шыгып кетуі мумкін. Осынын бурын касіпкерлікпен  айналыскан, ал казіргі уакытта саясатпен шугылданып журген саясаткерлерге де катысы бар.

– Онда касіпкерлерге рухани болмыстарын дамытпай, тек кана мешітке барып садака берумен, жок-жітіктерге т.б. акшалай комек корсетуімен гана шектелуі керек пе?

– Жок, олай емес. Бул іске саналы турде озінін жоспарларынын, істейтін істерінін рухани жактарын сараптай, талдай озінін істеп журген ісіне толыктай бакылау жасап, келешектегі кірісін есептеп, жоспарлап, рухани мен фанилік дуниенін уйлесімділігін тауып барып келуі керек. Осылай істегенде назік алемді рухани да, фанилік те коректендіріп отыратын болады, келе-келе бул адетке айналып, омірдін екі жагын ойлау жуйесін, керек уакытында кезек алмастыруды калыптастырады.

Айта кету керек, казіргі коптеген касіпкерлер осы жолды оздерінін ішкі дауысынын комегімен тауып алган. Оздерінін ойлау жуйесінін агымын  сауатты турде баскарып омірдін рухани жактарын да умытпайды, себебі касіпкерлігі мен шаруашылыгы конілдегідей дамуда.

Егер осы тарауды окып отырганда тек кана жумысты, жануянызды, спортты, омірдін рухани жактарын гана ойлап, акшаны ара-тура гана ойласаныз, берер кенесім – ойлау жуйенізді озгертініз. Акша туралы жиі-жиі ойланыз, есінізден шыгарманыз, акшаны ми кыртысынын бір болігіне кашап жазып алыныз! Акшаны кем дегенде куніне уш кабат ойлауды адет кылып калыптастырыныз!

Бул маселенін курделілігі – егер акша омірініздін басты максаты, негізгі болігі болмаса, онда акша туралы ойлау киын болады. Онда акшаны кунделікті еске тусіріп отыратын адіс курыныз. Бул ушін кандай болмасын адіс жарай береді – болменіздін, колігініздін т.б. озініздін туракты отыратын, козге урымтал жерлерінізге акшаны кыстырып не іліп койыныз. Бул сізге акшаны, акша болган кезде алатын канагат сезімінізді унемі еске тусіріп отыратын болады. Ойлау жуйеніз акша туралы ойлануга мажбур болады.


Акша туралы кейбір кері кеткен ойлар, тужырымдар
 
"Казактын бiрiнiн-бiрiне каскунем  болмагынын, бiрiнiн тiлеуiн бiрi тiлеспейтугынынын, рас созі аз болатугынынын, кызметке таласкыш болатугынынын, оздерiнiн жалкау  болатугынынын себебi не?"   "Мунын барi  торт  аякты  малды  кобейтемiннен  баска  ойынын жоктыгынан, озге егiн, сауда, онер, гылым – солар секiлдi нарселерге салынса, булай болмас едi".

Абай, ушiншi кара соз.

Акша – талкылаудын курделі такырыбы, бул маселе бойынша біздін кобіміз екі жакты сезімді бастан кешеміз. Бір жагынан, біз акша беретін кауіпсіздік пен жайлылыкты калаймыз, екінші жагынан, каржылык табыс алдебір жагдаймен біздін адамгершілік олшемімізге нуксан келтіруінен сактанамыз. Арине, теледидар мен кинофильмдер оздерінін тарапынан, бай адамдарды устірт те мейірімсіз етіп бейнелейді.

Ултымыздын басым копшілігі Кенес укіметі тусында да, казір де жокшылык пен таршылык тарбиесі белен алган ортада осіп жетілді. Сонын салдарынан жанга жайлы, рахат, женіл, киналмай молшылыкта омір суруге болады деген ережені бірден кабылдай алмаймыз. Біздерді марксизм классиктері, диалектикалык материализм ілімі «турмыс сана денгейін айшыктайды» деп уйретті.

Республикамыз тауелсіздік алган он алты жылдын аралыгында капитализмге кошкенде, бурынгы козкарастарымыздын тугелдей теріс екеніне тан калып «сана денгейі турмысымызды айшыктайтынына» коздеріміз жетіп, осы ережені саналарымызга сініріп, конілдерімізге уялаткандай болдык. Кешегі озімізбен, оздерінізбен катар журген кейбір адамдардын осы ережені бірден басшылыкка алып, осы бойынша омір суріп, байып, даулетті, іскер касіпкерге айналып кеткендеріне де  куаміз.

Бастапкы талім-тарбиені ата-анамыздан жане мектептен алатынымыз да белгілі. Енді сіздердін замандарынздагы копшіліктін, мугалімдердін акшага деген кейбір козкарастарын есімізге тусірейік. «Бізге коп нарсенін кажеті жок, барга канагат етейік», «Сен баріне комектесуге тиіссін, озін гана туралы ойлау жарамсыз кылык», «Акша туралы айту, ойлау уят», «Коп акша адамды бузады», «Омірдін максаты акша емес», коммунизм курушынын ережесі – акшанын кажеті болмайды, ол тек айырбастын гана куралы, т.б. немесе базарда оз бетімен сауда істейтіндерді «алыпсатар, алаяк, жатып ішер, арамтамак саудагер» деп жабыла соккендерініз кеше гана емес пе еді?!

Енді акша туралы кері кеткен келенсіз тужырымдарынызды, саналарынызга сініп калган ойларынызды атап отейін:

*Омірде акша басты максат емес.

*Акшаны неге бет алды жумсаймыз, акшасыз-ак тыгырыктан шыгамыз, баріне де толеу керек.

*Акша ауыр бейнетпен табылады.

*Сана, санама – барібір акшан болмайды, жокшылыкта тудык, жокшылыкта олеміз.

*Корпене карай косіліп, шамана карап омір сур.

*Акша тек уры мен кылмыскерлерде гана болады; таза енбекпен акша табылмайды.

*Акшанды киыншылыкка, артка сакта.

*Коп акша алу уят, айналаннын барі кедей болганда, елден ерекшеленіп бай болу уят.

*Саудаласып салгыласу уят, сені тугі жок кедей екен деп калуы мумкін.

*Оз істеген жумысына акша сурау уят.

*Бай болсан «Шык бермес Шыгайбай» болып кетесін.

* Акша адамды бузады.

*Мен кедей болсамда адалмын, кеудемді ешкімге бастырмаймын.

*Мен тек кана «таза» енбегіммен кун коремін (тазамын, адалмын т.б.).

Былайша карасаныз осы козкарастарда не жамандык бар? Осылардын негізінде белгілі адамдардын, топтын омірге деген козкарасы, философиясы жатыр гой. Егер осы козкарастарды басшылыкка алсак байсалды да салмакты омір суруге болады гой.

Окінішке орай, бунын барі карапайым нарсе емес. Осы арбір козкарас, біздін томенгі есімізге жазылып, санамызга сініп омірімізге басшылык жасап журген багдарлама. Егер де саналы турде осы козкарастарымызды озгертуге куш салып, жаксы турмыска талпынсак, томенгі есіміз катты карсылык білдіріп, турмысымызды тузетпеуге тырысады.

Сіз озініздін бугінгі табысынызбен не істеп жатканынызга каранызшы.  оларды озініздін жалпы табысыныздын жетпіс пайызынан аспайтын шыгын колемінде акылмен пайдаланып жатырсыз ба? Алде Сіз айына тапкан табысыныздан бірнеше жуз тенге не мын тенге жумсап жатырсыз ба?

– Экономикамыз калай жумыс істейді?

– Менін айтып отырганым: теориялык кітаптагы емес, накты омірдегі кунделікті экономика жайлы. Сізге озініздін тапкан арбір тенгенізді, барынша акылмен, калай жумсау керектігін айткан адам болды ма?

Бул баска саланын білгір адамдары курделі жылдык есеп-кисапты окуга кабілетті бола тура, олар кунделікті экономиканы – каржылык тауелсіздіктін калыптасу экономикасы – туракты, уздіксіз, ардайым болжауга болатынын тусінбейді.

Оздерінін балаларына бул экономиканы уйрете алмайды. Сойтіп адамдар еркін касіпкерлік жуйенін кандай керемет болатындыгынан хабарсыз.

Акша корын жинау

Тустік омірін болса, кешкілік мал жина.
Казактын макал-мателдері

– Акша корын калай тусінеміз?

–  Кейбір адамнан банкте жинаган корыннын есеп-шоты бар ма деп сурасан: «Каржылык есеп деген немене тагы?» – дейді. Озініздін каржылык жагдайыныздын кандай екенін дал білуін оте манызды. Бул жерде озінізді озініз алдамауыныз кажет. Сонда барып озініздін кандай жагдайда турганынызды білетін боласыз? Сонда барып Сіз алга жылжу бойынша жане озініздін калауынызбен соган кол жеткізу бойынша жаксы жоспар кура аласыз.

Муны жасау киын емес. Озініздін кірістерініздін молшерін кагаз бетінін бір жагына тізіп шыгасыз. Неніз бар, солардын молшерін корсетесіз, кагаз бетінін екінші жагына озініздін шыгыстарынызды тізесіз, сосын озініз кірістен шыгысты алып тастау жолымен, нагыз каржылык кундылыктарыныздын молшерін тауып аласыз. Бул молшер Сіздін канша туратынынызды, тіпті, де корсетпесе керек, бул Сіздін кундылыктарыныздын  корінісі болып шыгады.

Копшіліктін каржылык жагдайы соншалык жаксы емес, біракта соншалык жакыс еместігі манызды емес, маныздысы – бага беруінізде.

Каржылык есебінізде Сіз озініздін кірісініз бен шыгысынызды мукият корсетіп отырыныз. «Тапканымнын барінін кайда кететінін білмеймін» – дегенді Сіз алдекашан естіген боларсыз. Еш уакытта солай деп айтатын адам болманыз. Осы саттен бастап, Сіз барінін кайда кететінін жане кайдан келетінін дал білетін болыныз.
Сіз кейбір нарсеге сенетін болсаныз, кундердін кунінде коптеген дуниені баскаратын боласыз. Бунын улкен мані бар. Сіз омірініздін есеп кисабын жургізуді оз мойнынызга жуктеп, омір жолыныздагы орасан молшылыкка аршынды кадам жасаныз.