Рухани iлiмiмнiн бастауы

Орташа омір суріндер. Дін жолына катты беріліп кеткен адам да кейін окініште калады. Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Сурак: – Асет Ризаулы, окырмандардын біреуі болмаса біреуі: «Діни оку окымаган, осы кітап барысындагы жазып отырган рухани білімді кайдан алган?» – деп сурауы мумкін.

Жауап: – Рахым Алмабекулы, сурагыныз орынды. Жауап беріп байкайын. 1983-85 жылдары, ол кезде Маканшы ауданынын «Карабулак» совхозында партком хатшысы болып кызмет істейтінмін. Бір куні жолым тусіп Уржарга келдім, келсем бір дунгіршекте ескі орыс харпімен жазылган Г. С. Саблукованын, арабшадан аударган 1907 жылы Казанда басылып шыккан «КОРАНЪ» кітабы сатылып жатыр екен алдым.

Там-тумдап оки бастадым, бірінші бетін ашып оки бастаганнан-ак кітаптын создерінін кудіреттілігі мен магынасы бірден баурап алды.  Бас котермей туні бойы, тан атканша окитын болдым, бірте-бірте омірге, адамдарга деген козкарасым мулдем озгеріп кетті. Бурынгы калыптаскан маркстік-лениндік теориялардын барі быт-шыт болды.

Осы кітап асерінен, сол заманда екінін бірінін колы жете алмайтын партком хатшылыгы кызыметінен де оз еркіммен босап, мамандыгым бойынша ауысып кеттім.

Науалыда жургенде Абайга ден коя бастадым, Шакарім шыканнан кейін тіптен терен тусіне бастадым. Сонымен, бірге дінге, руханиятка байланысты коптеген баска да кітаптарды окып, рухани денгейімді котеруге умтылдым. Оларды Куранмен салыстырып окитын болдым.

Козім жеткені барлык касиетті кітаптардын магынасынын бір-бірінен онша алшактамауы, барінін айтатыны бірак нарсе Жаратушы біреу-ак, барі де имандылык жолга тусіп «мусылман»-дыкты кабылдау озіне гана кажет екенін айтады.

«Шакірт дайын болган кезде, устаз озі келеді» деген канатты соз бар. Алматыда, казіргі рухани устазым, сонгы уакытта таныстык сыралгы достыкка уласкан, техника гылымынын кандитаты, теолог-философ галым, жазушы, «Абайтану» кітабынын авторы  Досым Омаровпен танысып, айкын емес жерлерін теренірек тусінуіме тигізген асері зор болды. Осы рухани ілімді терен тусініп игеруім ушін, 20 жылдан астам уакыт керек болды.

Сурак: –  Асет Ризаулы, жалпы кыскаша айтканда дін дегеніміз не?

Жауап: Ракым Алмабекулы, дін Жаратушыны танитын курал, оган апаратын жол. Сондыктан да Жаратушы жалгыз, оган баратын жолдар артурлі. Бір дінге сенетіндердін оздерінін ішінде де бірімен-бірі таласып, тіпті кырылысып жататындарынын басты себебі де осында жатыр, аркім оз жолын гана дурыс деп есептейді, баска дін агымындагыларга осыны далелдемекші болады.  Мысалы: озініз киіз уйді коз алдынызга елестетінізші, шанырак біреу-ак, ал каншама уык осы шаныракка гана барып кигізіледі.

Сурак: – Дін мен даналык ілімінін (философия) екеуінін арасында байланыс бар ма?

Жауап: – Дін ілімі оте терен даналык ілімі (философия) екенін тусінбейді, не окыткан кезде оны кабылдауга, игеруге орелері жетпейді. Дін мен даналык  ілімі (философия) бір бірінен ажырамайтын егіз угым, егер дін даналык ілімінен ажырап кетсе онда тек адамнын сезімін білдіріп, соны жанкештілікке (фанатизм) айналады, ал даналык ілімі діннен ажырап кетсе бос мылжынга айналып кетеді.

14. Арабы говорять: «мы въруем!» Скажи: вы не увъровали; а говорите: «мы приняли исламъ»; въра еще не вошла въ сердца ваши. Если будете повиноваться Богу и Его посланнику, то Онъ ни на одну долю не уменьшить дълъ вашихъ. Потому что Богъ прощающій, милосердъ.
Глава (49) внутреннія комнаты. 14 стихъ, стр. 979
КОРАНЪ. Переводъ съ арабского языка. Г.С. Саблукова. Третье изданіе.  Казань. Центральная Типографія. 1907г.

Арабтар айтады: «біз сенеміз!» Айт: сіздер сенген жоксыздар; тек айтыныздар: «біз исламды кабылдадык»; сенім алі сіздердін журектерінізге уялаган жок. Егер Алла Тагалага мен Онын елшісіне багынсаныздар, онда Ол сіздердін істерінізді бір шерікке де кемітпейді. Себебі Алла тым кешірімді, аса жарылкаушы.
(Аударган Асет Мукашбеков)

 Рухани білімдерінін таяздыгынан казір ел арасында думше молда кобейіп кетті, тіпті казіргі окып жаткан жастардын озі де. Шала-шарпы бірдемені окып келеді де, айтып отырган аятынын магнасын  озі жонді білмейді, тындаушыларга ат усті бірдемені шала-пула тусіндірген болады. Онымен коймай оз араларында баккундестік, бірін-бірі коре алмаушылык кен етек жайган. Осыны корген халык кайтіп мешітке барады? Кудайга шукір, казір кай ауылга бармасан да кошіліктін немесе калталы жеке азаматтардын каржысымен салынган мешіт уйлері бар.

Мен озім осы ашыгуды откізгеннен біліп журмін, тазарган сайын рухани кітаптар тіпті тусінікті бола береді екен, осыларды кайта-кайта  окып рухани ілімімнін денгейін котере тусудемін. Осынын натижесінде Абай мен Шакарімнін адамзат алыптарынын алынгы катарында екендеріне олендерін, кара создерін окып, тусініп козім жетті.

Жас картаймак, жок тумак, туган олмек,
Тагдыр жок откен омір кайта келмек.
Баскан із, корген кызык артта калмак,
Бір Кудайдан басканын барі озгермек. Абай

 «Казак кулшылыгым кудайга лайык болса екен деп кам жемейді. Тек журт кылганды біз де кылып, жыгылып, турып журсек болганы дейді. Саудагер несиесін жия келгенде, «тапканым осы, біттім деп, алсан – ал, айтпесе саган бола жерден мал казам ба?» дейтугыны болушы еді гой. Кудай тагаланы дал сол саудагердей кыламын дейді. Тілін жаттыктырып, дінін тазартып, ойланып, уйреніп алек болмайды. «Білгенім осы, енді картайганда кайдан уйрене аламын» дейді. «Окымадын демес дагы болады, тілімнін келмегенін кайтушы еді» дейді. Онын тілі озге журттан болекше жаратылып па ?

Абай (он алтыншы соз)
 
«Мусылман» деген создін магынасы Кудайга таза беріліп, Куранда жазылган шарттарды толыктай орындау, бірен-саранымыз болмаса гана, калганымыз тек «мусылманды кабылдаушылар» ганамыз. Мусылман деген создін туп торкіні арабтардын Мусілім ягни Кудайга берілген адам деген созден шыккан.

Ал капір деген создін магнасы арабтардын «кафара» ягни Жаратушынын бар екенін мойындамайтын дінсіз, сезімнін жетегімен хайуанша омір суретін деген магынадан шыккан. Алемдегі барлык дін агымдарында да «мусылман», «мусылманды кабылдаушы» жане «капір» деген угымдар бар. Біздін казак осы ушеуінін магынасын жете тусінбейді жане «мусылман» мен «мусылманды кабылдаушынын» айырмасы жер мен коктей екенін тіпті білмейді де. 

Басым копшілігі «мусылманбыз» деп кеудесін кага береді, олар мусылмандыктын парызын орындадык деп, Курбан айт т.б. діни мейрамдарда садака бергенін айтады. Казіргі танда, асіресе ауылды жерлерде осыларды терен талдап, халыкка тусіндіріп айтатын дін окілдері оте сирек.

Мен озім осы ашыгуды откізгеннен біліп журмін, тазарган сайын рухани кітаптар тіпті тусінікті бола береді екен, осыларды кайта-кайта  окып рухани ілімімнін денгейін котере тусудемін. Осынын натижесінде Абай мен Шакарімнін адамзат алыптарынын алдынгы катарында екендеріне олендерін, кара создерін окып, тусініп козім жетті.

Осынын алдындагы узак ашыгуды бірнеше кайтара устаганым ушін алемнін аділеттілік карымта кайтару заны бойынша маган   Алланын сиы – ен бірінші рухани білімге жеттім, маган Алла ашылды, денсаулыгымды жаксарттым, турмысым курт тузелді, табигаттын, алемнін, шексіздіктін бір болшегі екенімді сезіндім.

Осы ушін куніне бірнеше кабат Жаратушыга тауба айтамын, шексіз алгысымды журегіммен білдіремін. Біртіндеп-біртіндеп осы кітап бойынша ашыгуынызды бір тауліктен бастап кырык таулікке жеткізсеніз, осы жагдай оз басыныздан да отетін болады, сіз де шексіз бакыт пен материалдык байлыкка ие боласыз, себебі бул откен замандагы жер бетіне келген барлык пайгамбарлар устаган ораза.

Озініз білесіз, казіргі жагдайда рухани кулдырау белен алып барады, осындай жагдайлар откен гасырда да орын алган, біздін казекен бірбеткейлік кайтпас кайсарлыгымен, шексіз шыдамдылыгымен, турактылыгымен «уакыт отсе де, казекен озгермейді» алі сол калпымыздамыз.

«Тарбагатай тауынан агатын Каргыба, Нарын, Тебіскен озендерінін бойын кысы-жазы коныстанатын ауылдан узап ешкайда шыгып кормеген Кулакай деген бір адам жолы тусіп, Семейге келіпті. Ол озі кедей, бірак ділмар адам екен.

Кулакайды каламен таныстырып журген жігіттер оны мешітке алып барады. Олар мешітке таянганда биік мунара басына шыгып алган бір мазін азаншы бар даусымен айкай салып, азан айтып турады. Муны корген Кулакай азаншыга:

– Ей, акымак! Тусе алмайтынын бар, осынша биікке неге шыктын? Озін сакалын каукиып турса да, бала секілді ессіз неме екенсін! – депті.
Мешіттен шыгып келе жаткан екі адам алгіні естіп, Кулакайды шап беріп устап алады да:
– Кажыга жур деп! – деп суйрелейді.
– А, кажыда менін нем бар, онда алатын алты аласы, бес бересім жок.
– Жок барасын...

Олар Кулакайды кажыга суйреп алып барып, онын айткандарын кажыга баяндап береді. Кажынын алдына тізерлеп отыра кетеді де, Кулакай:
– Таксыр, айтуын айтып ем, бірак шынында да биікке шыгуын шыгып, тусе алмаган сон айкайлап, комек сурап тур екен деп ойладым, – дейді, сонда кажы:

– Алла тагаланын киелі уйінін жанында турып, бір кудайдын кулы гаділ кызметшісіне тілін тигізген адамга шаригат бойынша бес тенге айып салынады. Соны толе де журе бер, – дейді.
Буган Кулакай келісе кетеді. Койнына колын салады. Калага келгендегі бар акшасы он тенге екен, соны суырып алып, кажыга устата салады.

Колына тиген он тенгені коріп кажынын козі жайнап кетеді.
– Ал, менін жанымда саган кайтаратын бес тенге жок еді, муны кайттік? – дейді кажы, он тенгені тугелімен алгысы келіп.
– Кажы-еке, онда менін сізге сауалым бар еді.
– Е, сурай гой.
– Балагат соз Алла тагаланын осы уйінін сыртында айтылса да, ішінде айтылса да, шаригат занынын айыбы бірдей ме?
– Бек дурыс айтасын, алланын бек кунакар пендесі. Балагат кайда айтылса да, айып бес тенге, – деген кажынын созін естіп Кулакай оган:

– Шамасы, маган кайырып беретін бес тенге сізде жок кой деймін?
– Бек солай.
– Олай болса сізбен біз бітісе коялык.
– Е, солай еткенін бек дурыс, – дейді кажы, он тенгені тегіс беріп кетеді екен деп ойлап.

– Алаяк, сум кажы, – депті ол кажыга бір-екі адым жакындап, – карангы елдін канын сорып журген сен де барып турган ит, доныз екенсін. Сені де ит дедім. Екі айыбым ушін, колындагы он тенгені тугел ал. Алганын буйырмасын, аумин!
Сасып калган кажы да бетін сипайды. Ал Кулакай мешіттен шыгып журе беріпті.»