Рух дегенiмiз не?

Дін айтты:»Маган нан», – дейді,
Адаскан дінді пан дейді.
Магынасын анык біле алмай,
Рух деген созді жан дейді,
Осыдан жаман ауре жок.

Рух деген – дінсіз таза акыл,
Мінсіздін ісі шын макул.
Айуандагы акыл ол емес,
Аз гана созім – аз такыл,
Куранынды окы нанбасан.  Шакарім

Жан танде орналаскан жане онымен унемі байланыста. Жан мен танді байланыстыратын – рух. Сонымен, рух жаннын саулесі, куаты, онын ажырамас болігі, касиеті, танмен байланыстыратын куралы, заттык алемнін ыкпалынан корганатын корабы, капшыгы, сауыты, ішкі киімі тарізді.

Рух танмен адамнын назік денесі, ягни перисприті аркылы байланысады. Назік дене – жартылай материалды, рухтын эфирлік, назік, ауа тарізді, адам пішіні бар, оте назік, бірак негізі заттык касиеті бар денесі. Рух назік дене аркылы танді баскарады. Ол ушін назік денені озінін саулесімен рухтандырады.

Руханиланган, рухтанган назік дене рухтын ыкпалына конеді. Ол негурлым рухтанса, солгурлым рухтын ыкпалына тез багынып, танді дурыс баскара алады. Назік болмыс, ягни, психикалык негіз, заттык болмыстын ыкпалына беріліп кетіп, напсімен коп былганса, ол танді  солгурлым нашар баскарады.

Осылай адам омірде напсі ыкпалымен турлі кателіктер жіберіп, куналі істерге барады. Рухани дамудын денгейі осыны білдіреді. Рухани дамыган адамнын назік болмысы рухтанып, ол жаннын калаган ниетін жаксы орындап, жаннын оз кумарын кандыруга толык мумкіндік жасай алады.

Сонымен, адамнын екі – рухани жане заттык (материалдык) – болмыстары бар. Рухани болмыс жан жане рухтан куралады, ал материалдык болмыс –назік денеден ягни психикадан жане таннен куралады.

Алла тагала Адам жанын жер бетіне жіберіп танге жан кондырганда, жанды каптап капшыкка салады. Ол капшыктын аты – рух. Осы рух арбір жеке жаннын ерекшеліктерін айкындайды, онын кабілеті, дарыны, алгырлыгы, ілімге кумарлыгы т. б. касиеттері рухпен бірге келеді.
Біз: «рухы кушті, рухани дуниесі бай екен, рухты екен», – деп, осынын барі, рух айшыктап турган жаннын ерекшеліктері.

Енді осы рухы артурлі жаннын санасы да букіл алемдік аділеттілік карымта занына сайкес артурлі болады. Кей кезде: «окымаса да кокірегі ашык, журегі таза, санасы жогары екен, ал кейбіреуді кайран кор болган диплом, тауыктын миындай ми жок, окыганнын ішіндегі наданы», – деп айтып жатамыз.

Бурынгы булдыр замандарда окымай-ак ел баскарган хандарымыз, би-болыстарымыз, батырларымыз, акын-жырауларымыз, дулдул шешендеріміз, анші-куйшілеріміз, оташы-емшілеріміз, батыр-палуандарымыз т.б. аты тарихта калган ерекше тулгаларымыздын карапайым пендеден жер мен коктей ерекшеліктері неде?

Ол онын рухында, Алла тагала ар пендені жер бетіне жібергенде белгілі бір максат ушін жібереді. Физикалык алем зандылыгы бойынша себепсіз ештене жок. Ар козге корінбейтін заттын озі белгілі бір зандылыкпен козгалады. «Кудайсыз курай басы да сынбайды», – деп казак атам доп басып айткан. Жаннын «капшыгы» рухтын денгейіне байланысты, адамнын санасынын жогары, томен болуы ар турлі болады.

Сана адам жанын айкындайтын курал

Адамнын сырткы дене жаралысы,
Напсісі айуанмен анык тендес.
Болектігі – жалгыз-ак таза акылда,
Алін келсе, жол тап та осыны емдес! Шакарім

Адамнын санасына – онын акылы, ойлауы, мінезі, сезімі, кулкы, есте сактау мен угуы, пайымдауы, талдауы т. б. касиеттері мен кабілеттері кіреді. Сана адам жанын айкындайтын курал болгандыктан екеуі бір нарсе, немесе Абай айтпакшы адамнын «мені».

Жан білімге толык болгандыктан, озін жан деп сезінуі алгашкы сана. Рухани сана дегеніміз – осы.

Бірак фани алемде адамнын рухани болмысы материямен каптала береді. Буны омірдін былганышы деуге болады. Сойтіп адамнын санасы томендей береді. Сананы осіру дегеніміз – озіміздін рухани болмысымызды тазарту дегенді білдіреді.

Адамнын жаны негурлым таза болса, онын санасы да солгурлым жогары болады. Ен жогары сана таза жанда. Сондыктан, сана деп айтсак жан деп тусінуіміз, ал жан деп айтсак сана деп тусінуіміз керек.

Корыта айтсак, жаннын «кабы» рухтан сана туындайды. Адамнын иманды, имансыз болуы сананын денгейіне тауелді, санадан келіп туындайды. Рух адамнын бірінші бастауы, жаннын кайталанбас ерекшелігі, ал сана рухтан туындайтын, адамнын жанын айкындайтын курал, адамнын «мені».

Жаратушыны іздеу – жан кумары. Адам озі Жаратушыны іздегені туралы білмеуі, сезінбеуі де мумкін. Дурыс жолды білмегендіктен ол табигат куштеріне, путка табыну, алдамшы баксы-балгерлерге табыну тарізді тура жолдан адастыратын сенімдерге де ие болады. Мундай адамдар сенгісі келеді, сенеді, бірак сенімдері дурыс емес. Теріс сенім адамды тура жолдан адастырып, тупкі максатка жеткізе алмайды. Мунын барлыгы рухани надандыктан туатын, фани алемнін асері. Адамзаттын адасу себебі осылай туындайды. Ал адасудан калай шыгуга болады? Адасудан шыгу жолы біреу. Ол – адаспаган адамнын сонына еру.