Аруактар дегенiмiз кiмдер?

22 – Хаж суресі, 66 аят.
Ол сондай Алла, сендерді тірілтті, сосын олтіреді, сонан кейін жане тірілтеді. Расында адам баласы насукір (санырау, сокыр).
КУРАН КАРИМ, казакша магына жане тусінігі. 340 бет.

Аруак дегеніміз танді тастаган жан. Ол назік денесімен корінбейтін комескі алемге отіп, сонда омірін арі карай жалгастырады. Бірак таннін озі адам емес екені тарізді, назік дене де аруак емес.

Себебі назік дене ойлай алмайды. Рух пен назік дене, жанмен біріккенде аруак болып, онын сезіну, ойлау кабілеті пайда болады. Шын манінде аруактын нагыз омірі назік алемде гана басталады.

Ал бул омір онын озінін бурынгы жіберген куналарін отеу ушін, не болмаса, тажірибе алып, арі карай тазарып, жогарылау ушін, кейде Алла тагаланын амірімен белгілі бір тапсырманы (миссияны) (мысалы, пайгамбарлар, окіллер, окілдер) орындау ушін келеді. Сондыктан бул

Jмірдін максаты міндетті дурыс орындап, келесі омірге дурыс отуде жатыр.
Пенденін тупкі максаты – Кудайга кайту. Бул максат оте алыс, оган жету ушін жан бір емес, бірнеше рет біресе адам, біресе аруак болып кайталаудан отуі керек. Ол кайта туу неше рет болатынын ешкім айта алмайды. Онын барлыгы ауелі Алла тагаланын амірі, сонан кейін аркімнін озінін талпынысына байланысты болады.

Аруак туралы угым барлык халыктарда бар деуге болады. Ол спиритуалистерде, шаман, танiр, будда, зороастризм т.б. iлiмдерде кайталанады. Аруак маселесi мусылман елдерiнде  исламшылар  мен  сопыларда кенiнен зерттеледi.
   
Казактын алгашкы агартушысы Ш.Уалиханов аруак туралы былай деп жазады /14/:
    «Адам табигаттын аясында гана дуниеге  келiп  –  туып,  сонын гажап, тосын каhарынан оледi. Олген саттен бастап жаратылыс пен табигаттын устемдiгi кiлт узiлiп, онын озi аруакка – онгонга, барлык кудыреттi куштерден (жер бетiндегi физикалык куштерден – автордын ескертпесi) тауелсiз кейiпке айналады.

Олген адамнын о дуниедегi хал-ахуалы жерлегендегi, жерлегеннен кейiнгi ырым-жоралардын салт-санасына тан, бузылмай орындалуына байланысты. Егер олгеннен кейiнгi ырым-жоралар дурыс орындалса,  онда олген адамнын рухы жайбаракат ракат куйге тусiп, оз урiм-бутактары  мен  туган-туыскандарына  шапагатын  тигiзiп,  жебеп  журедi,  ал олай болмаган жагдайда жауыгып, аруагы каргап-сiлейдi».

Осылай Ш.Уалиханов та бiздiн халыктын  о дуние (назiк  алемдер) туралы ежелден берi тусiнiгi болганын корсетеді.
Казак тілінде «ата-бабалардын аруагы», «паленшенін аруагы», «тугеншенін аруагы» деген соз тіркестері бар. Аруак тусінігін таніризм гана емес, сонымен бірге, ислам да жокка шыгармайды. Бірак, ислам адам омірін бір Алла тагалага багыттауга арналгандыктан аруак угымына коп коніл аудармай, тіпті кейбір жагдайларда аруакка сиынуга тиым да салынады.