Науалы - тогыз Тума ту тiккен жер!

Ескерту: Автор касіпкой жазушы, не журналист, не баксы, не емші, не коріпкел, не кумалакшы емес. Асет Ризаулына Кудайдын кудіретімен "жанды жетелеуші" орысша айтканда "проводник души" касиеті 2009 жылы Грецияда Зевс туган «Крит» аралында конып, пір Бекет атанын жане киелі Самарканд жерінде жаткан улы колбасшы Амір Темірдін мазарында ушінші тылсым козі ашылган - Рухани Устаз.

Асет Ризаулынын Жаратушы дарыткан касиеттері: кара дуга, тіл, коз тигендерді тазалау, адамнын омірдегі жане бизнестегі жолын ашу, аурасын тазалау, журегінін кірін аршу, періштелерін кайта кайтарып озіне кондырып беру, барлык ауруларынан арылту, омірлік багдарламасын тубегейлі жаксы жакка озгерту, ата баба аруактарымен тікелей тілдестіру аркылы бірнеше гасырлар бойы байланыс узіліп калган ата бабаларынын несібесін, байлыгын кайта кондыру.

Себебі, ата баба аруактары аркашанда урпагынын камын ойлайды. Урпагынын ішінен озінін несібесін, байлыгын беретін адам тандайды. Сол адамга ата бабаларынын аруагы бакытын, байлыгын, несібесін "жанды жетелеуші" данекер - медиум аркылы береді. Бул да Кудайдын кереметі!

Себебі, XXI гасыр: информация - куат гасыры. Адам журегіндегі Жаратушы - Газиз жанымен тікелей озі сойлесе алады.

Асет Ризаулы - Кудайдын кудіретімен адамнын оз басына, жеті урім бутак урпагына дейін, озінін турып жаткан шанырагына: кара дугадан, тіл козден, жын шайтандардан, перілерден коргайтын коргау коршау салып бере алады.

Кандай адам болмасын Озінін омірін, денсаулыгын жаксартып, енсесін езіп турган карыздарынан, жокшылыктан, кедейшіліктен кутылып, молшылык пен байлыкка, куаныш пен бакытка шомылам десе томендегі телефон аркылы Асет Ризаулы Мукашбековтын озімен ауызба-ауыз тілдесіп, тікелей жолыгып: ем, шипа алуларына жане тагдырын жаксы жакка тубегейлі озгертіп алуларына болады.

Электрондык поштасы: "mukashbekov.aset @ yandex. Kz"
Уялы телефоны: +7 701 733 55 71;


"Науалы – екі озеннін ортасында,
Жазылган Жер шарынын картасында.
Кыры – мал, ойы егін, суы балык,
Алланын жаратушы аркасында.

Кусактан кулдай сокса бір коныр жел,
Ішіннен таркайтындай кайгы мен шер.
Желбіреп кок желегі, тал-терегі
Жараткан Кудай артык не деген жер.

Басына Науалынын Акжар таяу
Ауылдан су жагалай шыксан жаяу.
Конілін котерілер, денен сергіп,
Самал жел Кокозектен сокса баяу.

Каргалы, Колденен мен сулы Кусак,
Манырап кой ореді, жылкы жусап.
Кызыгын осы жердін коретугын
Анадан бала болып кайта тусак!

Бас жагы шет Карасу – Малак екен,
Кок орай, кок майсалы жер-ак екен.
Кусак пен Карасудын екі арасын
Баласы Кудас атан кылган мекен.

Канша озен бул олкені жарып аккан,
Бабамыз жер турагын кайдан тапкан?
Бул жерді Кожакелді мекен кылып,
Урпагы ат аркандап, малын баккан.

Науалы – тогыз Тума ту тіккен жер,
Аты бар барінін де мекен-сайдын.
Аркашан, іздеп келген урпагына –
Айкара, сагынышпен  кушак жайдын!"

100 жасаган Данабек Байсалханов аксакалдын толгауы.


\\Габдушкір аулие (...-1918)\\

Найман елінін Тума руынан шыккан Жаментік балалары Бухара-шарфтен арнайы кошіріп акелген. Заты араб – аулие, гулама галым. Оз заманынын зиялы, білімді кауымы «Габдушкірден окыган» деген адамды ен жогары діни ілім иесі деп мойындаган.

Габдушкірден окыган Шайык молла, Казы молла (Рахманкул), Айкежан молла, Хамитхан кари, Бекбай молла, Габдыкеш молла, Мукаш молла, Мухаметкарім (Кызыл молла), Улыкпан молла, Абылхан Нурахмет, Жолбарысулы Мукашбек, Жукенов Байкенже т.б. жалпы жиыны 40 адам есімдері орыс жерінде Семей, Жетісу онірінде, Кытай елінде Тарбагатай аймагы, Урімжі олкесіне белгілі болган. Булар: араб, парсы, турік тілдеріне жуйрік, пері тусіру, кара суды теріс агызу, кызынган, есінен адаскан адамдарды жазу, жыланнын, каскырдын, урынын жолын кесу, бойтумар дугаларына да аса жетік, дуалы, шарапатты жандар болган.

1918 жылы Габдшукір аулие мешітте намаз окып отырганда уш атты кызыл аскер келеді. Габдушкірді алдына салып айдап бара жатады да, біреуі кылышпен шауып жібереді. Габдшукір аулие «Ах, Алла!» деп барып кулайды.

Габдушкір зираты казіргі Шыгыс Казакстан облысынын Уржар ауданынын Баракбай-Карагаш кыстауынын манында. Маканшы-Науалы тас жолынын бойында Габдушкір аулиенін бейітіне багдар сілтейтін белгі бар.


\\Шынгожа батыр\\

Найман елінін, Тума руынын уранына айналган батырдын жонгарларга карсы согыстарда атагы шыккан. Жекпе-жек сайысында талай мыкты жонгар батырларын женген, бір шайкаста бірінен кейін бірін сегіз батырды женгені бар.

Кабанбай жасактарымен тізе косып Аныракай, Калба, Алакол сайыстарына катыскан. Калмак ханы «Шынгожанын басын акелгенге, сонын басындай алтын беремін» деген екен.

Кожакелді, Ерназар батырлар, рудын улы кариялар мен игі жаксыларын жинап алып: «Біз картайдык. Туманын туын кім устайды. Кімге тапсырамыз?» дейді.

Жиын топтын ішінен бір жігіт Кожакелді батырдын алдына келіп: «Уа, батыр ага, озінізбен бірге Толендікаранын уйінде тустенгенімізде, Жаманкозден калган Шынкожа деген бір жанып турган баланы коріп едік кой! Атымызды байлап, есік ашып, колга су куйып, орамал усынып журген сол баланын бітімі болек, адамнын карай бергісі келетіндей бала еді. Сіздін туынызды устауга сол лайык!», – дейді.

Кожакелді батыр касына нокерлерін ертіп, Жаманкоздін ауылына Толендінін уйіне туседі. Аттанар алдында: «Осы уйде бір бала бар еді, ол кайда?» дейді Кожакелді батыр. Толенді томен карап кумілжиді. Сонда Толендінін айелі; «Агалар, бул бауырларыныз жузі куйіп, сіздерден коркып ундей алмай тур» дейді де, болган жайдын барін, баян етіпті.

Толендікара урлык жылкыдан улесіне тиген бір ту биені кара кузде жыгып алады. Жылкы етінін иісін тустік жерден сезетіндер болады ол кунде. Елге білдірмей, урлык жылкыны иісін сездірмей жеу керек. Жер тошалага жасырып отырган биенін бір кесек майын Шынкожа істікке шаншып, отка устап, пісіріп жемек болады.

Шыжыган майдын иісі мурнына келген Толенді уйден атып шыгып: «жетім ит» – деп Шынкожанын колындагы май шанышкан істікті жулып ап, баланын бетіне басады. Ыстык майга онін де бузбаган, козін де жумбаган бала сол туні жогалып кетеді.

 Шынкожа бала сол кеткеннен мол кетіп Ташкент асып кетеді. Остіп алты жыл отеді, Шынкожа онерлі, орімдей жігіт болган кезінде озбек ханынын аскер жасагында  сарбаз болады, ірілі усакты согыстарда ерлігімен жане согысты баскару, аскерлерді согыста уйымдастыра білу кабілетімен ерекше козге тусіп, біртіндеп он басы, жуз басы, мын басы содан озбек хандыгынын жасагынын белгілі батыры ретінде: батырлык, колбасшылык атагы алыс-жакын корші елдерге жайылады.

Шынкожанын хабарын біле алмай жургенде, онын батырлык атагы мен данк-дакпырты Казакстаннын киыр шетінде, елдін шетінде, жаудын отіндегі Тарбагатай оніріне, Баркытбел беліне де жетеді. Карт Кожакелді батыр бауыры Шынкожаны іздеп Ташкент кайдасын деп тартып береді.

Озбек ханына келіп: «Бауырымды кайтарып бер, озіммен бірге ала кетемін», – дейді. Хан бермейін десе, нак бауыры екенін біліп тур, берейін десе бундай батырды, аскербасын кайдан табады.

Хан беруге кимай: «Мын сарбазды бірдей киіндіріп, екі сапка боліп карама-карсы тізіп коямын, солардын ішінен бауырынды доп танып алсан гана кайтарамын, танымасан саган жок, келген ізінмен кері кайтасын» деген шарт кояды.

Кожакелді батыр бул шартты кабыл алады. Сонан кейін Кожакелді батыр самсап турган калын сарбаздын ортасынан атымен куйындата шауып, екі жагына кезек-кезек тенселіп: «Бауырым Шынкожа! Шынкожа!» – деп уран тастайды.

Сол мезетте уранды естіп каны кызып, туган жерін ансап, сагыныштан саргайып журген Шынкожа батыр да: «агекем, агакем, бармын, бармын!» – деп Кожакелді батырга карсы шабады. Екі агайынды батырлар остіп табыскан сон, озбек ханынын амалы курып Шынкожа батырды агасы Кожакелді батырга косып береді.

Содан бері букіл Тума баласынын согыстагы ураны «Шынкожа» болып калды, алі де осы уран. Кырык жыл созылган канды шайкаста Шынкожа батыр Туманын колын бастап казак жасагынын бас колбасшысы Кабанбай батырдын косынында болды.

Катты бір шайкаста аз адаммен коршауда калган Шынкожа батыр каза табады. Абден ошіккен жаулары Шынкожа батырдын денесін кескілеп-туралап кетеді. Кабанбай батыр суйегін іздеп  табуга буйырык береді. Батырдын суйегін таба алмаганнан кейін, куректей бас бармактын Шынкожа батырдыкі екенін танып, серіктері осы бас бармакты Аякоз ауданы,  казіргі Шынкожада ауылындагы биік тобенін басына арулап жерлеген.

2000 жылдын 29-30 кыркуйегінде Тогыз Тума урпактары бас косып, Шынкожа батыр бабамыздын туганына 295 жыл толу курметіне Маканшыда улы дубір той жасап, Шынкожа ауылындагы зиратына ескерткіш тургызды.

* * *
Каракерей Кабанбай,
Канжыгалы Богенбай,
Жанібек, Бостан, Баймурат,
Шынкожа, Бухар, Боранбай.
Бес жуз батыр, сан мын кол,
Кынадай кырып калмакты.
Какпасына Жонгардын,
Койша куып камапты.
* * *
Уш кун, уш тун дегенде,
Дамылдапты батырлар.
Нар татпаган, кун жауын,
Жаркылдап жай шатырлар.
Уш кун куйып шелектеп,
Толастамай тур екен.
Козге туртсе коргісіз,
Тас карангы тун екен.

Ыстык ішер отын жок,
Ашыгыпты Кабекен.
Бір тобенін басында
Шарбак бейіт бар екен.
Ата-баба салтында,
Аттау киын аруакты,
Шынкожаны жумсапты,
Акелуге шарбакты.

Котеріп басын, куніренген
Коріпті бір «аруакты».
Сындарапты Шынкожа,
Шатырлатып шарбакты.
«Тек ары жат ыныранбай.
Аштан олгелі жатыр,
Сен тугіл, тірі Кабанбай».
«Шынкожалап» батырлар,
Сонда уран салыпты.

Тобесіне калын кол
Хан котеріп алыпты.
Дурілдесіп батырлар,
Лаулатып от жагыпты.
Жейдесіне Кожанын
Алтын туйме тагыпты.
Жаткызып алгі зиратка,
Аруак кып батыр Баракты.
Шынкожаны Кабекен
Сонгы рет солай сынапты.
* * *
Женіліпті жау калмак,
Батырларга бас урып.
Найза ушымен тастапты,
Алтай тауын асырып.
Орал, Кокше, Тянь-Шань,
Каратау мен Алатау,
Тарбагатай, ор Алтай,
Тазарыпты дала, тау.
* * *
Батырлардын талайы,
Жорыкта олген жапанда.
Жау колынан мерт бопты,
Ер Шынкожа атан да.
Журген екен батырлар,
Жылап, жоктап, дур ерін.
«Таппай тарамайсындар,
Шынкожанын суйегін»
Деп іздетіп Кабекен,
Даланы, сай-саланы.
Айлап карап акыры,
Бір бармагын табады.

О кунде де суйектен,
Кім екенін тауыпты.
Биік тобе басына,
Со бармакты койыпты.

Ат шаптырып, ас беріп,
Мындап кара сойыпты.
Содан сон кол тарапты.
Кабекен беріп батасын,
«Шынкожа деп атапты
Арканын осынау жотасын».

Улы Мухтар Ауезовтін тапсыруымен, профессор Кайым Мухаметканов талдау жасаган «Каракерей Кабанбай батыр» дастанында хал устінде жаткан Кабанбайга конілін сурай келіп токсандагы Бухар жырау:

«Аргыннан айттым жуз кісі
 Найманнан айттым жуз кісі,
Уйсіннен айттым жуз кісі
Кара мойын лагын жараса!» дейді.

Батырдын беті бері карамасын білген сон:

«... Мен кісі танысам,
Адам болар кебі жок,
Шагалак пен Шынкожа,
Даулетбайга барындар,
Барып хабар салындар!»

деп, Шагалакка Кубасты, Шынкожага Борте атты мінгізіп, Даулетбайга шапкызады.

Аманжан Жакыпов, «Каракерей Тума тарихы. Алматы: «Уш Киян», 2004 .