Ашыгудан калай шыгу керек

Калын елім, казагым, кайран журтым,
Устарасыз аузына тусті муртын.
Жаксы менен жаманды айырмадын,
Бірі кан, бірі май боп енді екі уртын.

Бас-басына би болган онкей кикым,
Мінеки бузган жок па елдін сикын?
Оздерінді тузелер дей алмаймын,
Оз колыннан кеткен сон енді оз ыркын. Абай


Коп жасау – деннін саулыгы, бакытты болу – адамнын оз колындагы ісі А.М.Кирхенштейн

Бул айтып отырганым Оскемен каласында туратын, пайгамбар жасынан аскан, бурын кызметтес болган  Владимир Тен деген корей жолдасымнын уйінде болганымда: 1932-33 жылгы ашаршылыкты, 1937-38 жылгы кырып-жоюды (репрессия мен террорды) козімен корген, сол заманнын куагерлерінін бірі, Владимир Теннін 90-нан аскан анасынын оз аузынан естіген ангімем.

Ашаршылык кезінде киыр шыгыстан ауып келген  корейлер мен уркіп Кытайга кашып бара жаткан казактар бір жагдайда болган. Сол кезде тау боктерін жагалап шурайлы жерлерде коныс теуіп диханшылыкпен шугылданган бір орыс, не бір баска улт окілдері кырылды ма, жок!

Олардын каганагы карк, саганагы сарк болып журді. Біздін Уржар, Алакол онірінде орыспен коныстас егін салган жане кол, су жагалап балык аулауды касіп еткен казактар да дін аман калган.

Ол кезде Алаколдін балыгы букіл казакты тамактандыруга жететін, алі де жетеді. Біздін ішкері жактагы мал баккан казак ет жане мал онімдерінен баска тамак барын білмеген, жалкаулыктын, ала ауыздыктын жане надандык пен настыктын салдарынан жер ананын кадір-касиетін тусінбеген.

Елімізде болган 1932-33 жылдаргы алапат ашаршылыкта 1,5 млн кандастарымыз ашаршылыктан кырылган уакытта, адамдардын  кейбіреулері аштыктан емес, бас сап комагайланып жегендіктен, тамак бірден аш озекке тусіп кетіп, колма-кол отырган жерлерінде оліп кеткен.

Сол жылдары киыр шыгыстан ауып келген корейлер тан калып жагаларын устаган: «Осыншама мол тамактын ішінде журіп, мына казактардын шыбынша кырылгандары калай?», – деп.


Менін бунын барін тапіштеп жазып отырганым, бала кунімізде ауылдагы Кусак озенін жагалай ойнап жургенімізде, ары кетсе жарты метрдей теренідікте, бетін гана жаба салган адам суйектерін жиі тауып алатынбыз.

Себебі, біздін Науалы ауылы Тарбагатай бауырындагы Кытайга отетін улкен куре тамыр керуен жолынын бойына орналаскан. Ал Кытайдын Шауешек каласы біздін ауылдан 120 шакырым. Ашаршылык жылдары боскан халык осы жол бойында ак жонка боп аштан кырылган.

– Асет Ризаулы, ашыгудан калай шыгу керек?

– Енді ашыгудан калай шыгу керектігіне токталайык. Ашыгып болганнан кейін томендегі шарттарды мукият сактаныз. Есінізде болсын: бірден бурынгыдай ашкарактанып ынкия тойып алсан, ішегін туйіліп оліп кетуін мумкін!

Тамакка кайта адеттену ушін, агзага 1-2 таулік уакыт керек. Егер ішегініз осы аралыкта арекет жасамаса мазасызданбаныз.  Кобінесе алгашкы тамак ішкенінізден кейін, бірінші улкен даретке отырасыз, бул аркімнін жеке ісі, сондыктан да баріне бірдей ортак калып коя алмаймыз.

Сіз табигатка карсы келіп, ішегініздін жумыс жасауына кысас келтірмейтіндігінізге біз сенімдіміз. Табигат ішекті озінін санитарлык жане залалсыздандыру жуйесімен камтамасыз еткен, осы жуйе керекті уакытында озінін табиги міндетін аткарады. Сіз тамак ішкенде, ішек озінін жумысын аткара береді. Егер сіз осында айтылган тамак ішу ережесін басшылыкка алсаныз, онда уакытылы жане сау шыгару жуйесін калыптастырасыз.