Аштан олмейсiн, Астан олесiн! Шалкар Абiшулы

Академик Оразалиев, теолог – философ галым Омаров ушеуіміз жазган «Жасару купиясы» кітабымызды Шымкент каласына гана емес, букіл онтустік Казакстан оніріне белгілі акын, жазушы, касіпкер,  «Аштыкпен емдеу орталыгы»-нын директоры Шалкар Абішулы деген азамат окып шыгып, академик Ракым Алмабекулы екеумізді арнайы шакыртыпты.

 Біз  Шымкент каласында «Аштыкпен емдеу орталыгы» барын естіп білген емеспіз. Коктен іздегеніміз жерден табылып, керемет разы болып кайттык.

10 кун ашыгып емделген наукастардын осы аралыкта калай жазылып кеткендерін, олардын Шалкар Абішулына деген шексіз алгыстарын, баталарын козімізбен коріп, кулагымызбен естідік, осы азаматтын нагыз «елі ушін еніреп туган ер екеніне»  суйсіндік!

  Осы жакта бір жумадай болдык, академик агамыз лекциялар окып, облыстык теледидар арнасынан сойледі. Шалкар бауырымен тос кагысып достасты. Осы іс сапарда: онтустік батыс ауыл шаруашылык гылми-ондірістік орталыгынын директоры, АШ гылымдарынын докторы, профессор, гылым, техника жане білім беру салалары бойынша Мемлекеттік силыктын Лауреаты Абдірахман Молданазарулы Омбаев унемі бірге болып – акадамик агамызга деген ізеттілік ілтипатын білдіріп журді. 

Шымкенттен 2006 жылы, 12 караша куні Алматыга оралдык.

Жаратушы озі жараткан пендесіне конілі туссе келбетті де, талантты да, адамгершілік касиеттерді де – адам баласынын басына уйіп-тогіп бере салатын, аса сирек кездесетін кубылыстары болады.....

Жетім козы – тас бауыр болмай, керісінше акыл, кайрат, журекті бірдей устап, даулеті келбетіне емес – акылына біткен, соз асылын андай білген, Жаратушы саулесі – ердін жасы елуде акындык касиет дарытып журегін ашкан, теренге баткан термені – тай-тайлатіп аягынынан кайта каз тургызган, жомарттыгы жайлау кол, жапырагы жайкалып, урпактарынын озі – берекелі ел, таланты куйылып жаткан сел, конілі Шалкар атына сайкес шалкып жаткан кол, пактігі бейне балдырган, артына улагатты соз калдырган, жанарынан шуак жайнап, денесінен куат кайнап, ел-журтынын камын ойлап, озінін жанын жеп, адамзаттын барін бауырым деп суйген, аділетсіздікке жаны куйген, пайгамбар жасына келсе де, ер-азаматка лайыкты іс-арекет істеп, кейбіреудін катасын, енді біреудін калтасын тузеп, копшіліктін батасын алып, казактын отаны мен ошагы болган, касиетті Каратауда туган, олке табигатына мінезі сай, онтустік онір мен Шымкент каласына белгілі, «казак кандай?»  – деп сураса, «казак мынандай» – деп ауыз толтыра мактанышпен, кеуде тола куанышпен айта алатын, ултымыздын бір туар азаматы:

Орта Азия мен Казакстанда тунгыш рет Шымкент каласында ашыгу аркылы емдеу орталыгынын негізін калаган  – акын, КР Жазушылар мен Журналистер одактарынын мушесі, облыстык маслихаттын депутаты «Аштыкпен емдеу орталыгы»-нын директоры Шалкар Абішулы Кыстаубайтегі.


 Азамат

«Казакта жігіттер бар нар каска» деп Толеген Айбергенов нар каска азаматтарга кенде болмаган. Асіресе, Толеген омір сурген кезде. Кейінірек сондай азаматттардын катары бірте-бірте сиреп, «суала» бастады. Тартылып бара жаткан Арал тенізіндей. Барларынын озі бакайесепшіл, жумыртка берсе артынан балапан дамететін, даулеттіге жомарт, жокка жоламас, сырты кол, іші шол, жасанды мінезді канына сініріп калган калыптаскан жаны жутан «жана» адамдар кобейе бастады.

Ойтіп-буйтіп оку бітіріп келгеннен кейін кітап бетін кайтып ашпаган, онегелі ангімеге екі кулагы тас керен, сойлей калса берген мен алганнан арі аспайтындардын саны кун сайын молайып келеді.

Биылгы жылы Байдібек ауданынын Актас деген ауылында туып-оскен, жиган-тергенін басып жемей, шашып жейтін, туган ауданына колынан келгенінше комек беріп, елінін енсесін котеруге бел шешіп кірісіп журген Шалкар Абішулы деген азаматпен бірге журіп, коп сырласудын саті тусті. Бул азаматтын атын баспа жузінен коріп, термелерін тындап жургенім болмаса, бурын-сонды жузбе-жуз кездесудін реті келмеп еді. Алгашкы салемдескеннен бастап ежелгі достай араласып кеттік.

Елі ерге карап, ері жерге карап отырган мынадай киын-кыстау кезенде томен тускен ел енсесін ісімен де, созімен де котеріп журген осындай азаматтын бар екеніне катты куандым. Ол облыстык маслихаттын депутаттыгына тусіп жатты. Халкы бірауыздан сайлады.

Солай болуы занды кубылыс еді. Коп кандидаттар секілді Шалкар озіне дауыс керек болганда гана емес, еліне деген комегін баягыдан беріп келеді екен. Ондай азаматын елі неге кастерлемесін. Мундай азаматпен мажіліс депутаттыгына катар тусіп, утылып калсан да ренжімессін.

Онерде де, омірде де жолын бола берсін, досым Шалкар!

Дулат Исабеков,
Казакстан Республикасы Мемлекеттік силыгынын лауреаты.


Енді Шалкар агамыздын озінін жары Мария женгейге арнаган толгауын окырмандарга усынып отырмын, багасын оздерініз бере жатарсыздар. Осы толгау кырыкта камал алып, елуде ердін жасына жеткен, алпысты аршындап, жетпісті желкелеп мінген, сексеннін сенгіріне шыгып, токсанында тонкаяйын деп журген, біракта фани жалгандагы оз омірлерін бакытты отті деп есептейтін арбір ер-азаматтын – оздерінін Кудай коскан косактарына айта алмай журген сырлары мен жырларын: акын  Шалкар Абішулы доп басып, жанартаудай бурк еткізіп, маздатып-жалындатып, носерлетіп-жанбырлатып, термелеп-токпелеп айта білгенін – кокірегі ояу, конілі каяу, журісі жаяу, о дуниеге таяу пенде жокка шыгара алмас.

КУАТ БЕРШІ, МАРИЯ
(Толгау)
- 1-
Буйырык болып танірден,
Коп кыздардын ішінен,
Молынан боп несібем,
Тагдыр косты сенімен,
Содан бері омірлік,
Досымдай боп силайтын,
Кудай коскан мангілік,
Жарым болдын кимайтын.

Омірдегі жан жарым,
Уйленген сон озіне,
Тугелденіп жан-жагым,
Кызык кордім омірде.

Сол омірдін ішінде,
Ерекше бір айтарым,
Жаксы коріп анамды,
Ризалыгын алганын.

Болмадын сен басынан,
Кейбір нашар келіндей,
Кас душпандай коретін,
Куйеуінін анасын.

Конілін тауып, кулімдей,
Келген куннен анамнын,
Орын тауып касынан,
Алдын ене батасын.

Баласынын серігін,
Жаксы корген келінін,
Дуниеден отерде,
Кимай айтып, кетерде,

Апам мені шакырып,
Кеткен еді тапсырып,
«Козім жокта келінге,
Тие берме, Шалкар», – деп,

Талай жылдар отсе де,
Канша нарсе корсек те,
Жанбырлы тун, коктемгі,
Тагдыр коскан біздерді.
Содан кейін анамнын,

Отердегі омірден,
Ойлап сенін камынды,
Айткан маган тілегі,
Аяулы боп сакталып,
Естен кетпей жатталып,
Шыкпай калды конілден.

-2-
Сабыр сактап бір сатке,
Откен кунге коз салсак,
Бастан кешкен тірлікке,
Ман беріп бір карасак
Ащы, тущы омірді,
Талай, Маке, коріппіз,
Жогалтпастан сезімді,
Киындыкка тозіппіз.

Аш, токтыкка ман бермей,
Жамандыкка біз конбей,
Бір адамдай бірігіп,
Тірлік жасап келіппіз,
Не корсек те тірлікте,
Женіп шыгып барін де,
Уш кыз, екі балага,
Мол тарбие беріппіз.

Калап журіп омірден,
Ынтымактын тірегін,
Орындадык осірген,
Ата, ана тілегін.
Шукір дейін Аллага,
Жеткізген бул жагдайга,
Екеумізді бір курап,
Жардем еткен Кудайга!

-3-
Бала, шага алдында,
Кызгалдактай кулпырып,
Жайнап конілі толатын,
Уй, ішінде жок ойда,
Іренжісіп калганда,
Карлыгаштай шырылдап,
Ортке карсы тумсыкпен,
Су сепкендей болатын.

Кысылса да каншама,
Отірікті айтпайтын,
Егер созді жон айтса,
Сол созінен кайтпайтын,
Ашуланып калганда
Каргап, сілеп жатпайтын,
Итке тасты атпайтын,
Жаман созді айтпайтын.

Азіл созге кулмейтін,
Осек созді білмейтін,
Жаны таза молдірдей,
Арамдыкка журмейтін,
Ары таза, куймейтін,
Баска жанды суймейтін,
Багасы жок арзанга
Жоламайтын, конбейтін.

Адалдыкты колдайтын,
Ынтымакты коргайтын,
Жалган создер конбайтын,
Ойга алган жумысын,
Тындырганша коймайтын,
Бала-шага жагдайын,
Жатпай, турмай, кундіз, тун
Жаны калмай ойлайтын.

Жолда алтын жатса да,
Кызыкпайтын, алмайтын,
Айдалада зат жатса,
Коздін кырын салмайтын,
Капа болса біреуге,
Оган кайтып бармайтын,
Киын, кыстау кез келсе,
Умітінді жалгайтын.

Жамандыкка адамды,
Бір сатке де кимайтын,
Жаны абзал жандарды,
Омір-баки силайтын,
Жарым болдын асылдан,
Таза соккан алтыннан,
Маке, шыккым келмейді,
Картайсам да касыннан!

- 4 -
Созсан колын жетпейтін,
Биік шын, тау, куз, кия,
Секілдісін, Мария!
Акса суы бітпейтін
Ушан-теніз дария
Сияктысын, Мария!
Ойдан ешбір кетпейтін,
Жырым болдын, Мария!

Сал мактаса маз болып,
Жас баладай кулетін,
Калсам егер ауырып,
Дегбірсіз боп журетін,
Жарым болдын, Мария!
Жаман жерді баспайтын,
Кас, кабакка, карайтын,
Жаным болдын, Мария!

Киналган бір кездерде,
Басшым болдын, Мария!
Катардагы кундерде,
Косшым болдын, Мария!
Конілге куй келгенде
Анім болдын, Мария!
Катарласып жургенде
Санім болдын, Мария!

Бір-ак созбен айтканда,
Шал мен кемпір, карттарга,
Ул, кыз, келін, жастарга,
Мейірім, токкен, шапагат,
Ана болдын, Мария!
Адалдыкты жон корген,
Копті білген, кореген,
Дана болдын, Мария!

- 5 -
Коріп біраз омірді,
Ата, аже болсак та,
Жаксы корем озінді,
Шал, кемпір боп калсак та,
Естен шыкпай сол бір кез,
Жанбырлы тун, откен тез,
Корген сайын озінді,
Маз боламын, соны сез.


Кайта келсе сол бір шак,
Ойланбастан берер ем,
Колымдагы барымды,
Арасында бау мен бак
Аралатып кояр ем,
Аттен, колдан келмейді,
Келсе егер сол бір шак,
Сен де риза болар ен.

Білмес ешкім алдагын,
Алла бізді коргаса,
Кудай жар боп колдаса
Болмас еді арманым,
Журе берсем алансыз
Жас баладай касында
Жузге жетіп, армансыз
Кетсем екен алдында.

- 6 -
Шама келді осыган,
Маке, капа болмагын,
Жыр шыкпапты тасыган,
«Аттен-ай» деп калмагын.
Алда талай омір бар,
Откен сайын коп жылдар,
Алі канша жазармын,
Арнап саган сан жырлар.

Айналайын ардагым,
Бар ма сенін арманын,
Создін салдым салмагын,
Жасап журіп амалын,
Асканша жер ортадан,
Кундіз-туні шаршамай,
Нардай мыкты жігіттін,
Шыгардын-ау дал-далын.

- 7 -
Бала, келін алдында,
Кабак шытпа бекерге,
Немеренін касында
Бостан-боска жекірме,
Алыпкашты соз болса,
Онайлыкпен берілме,
Жаманшылык кормейік,
Енді калган омірде.

Жаксы коріп озінді,
Азіл айтсам, ойланбай,
Ойда жокта мен сені,
Капа етсем, байкамай,
Тиіп кетіп озіне,
Каяу салсам коніліне,
Узак созбй окпені,
Іренжімей кеш мені.

Не болса да, жаркыным,
Аман болшы алтыным,
Ойга келсе коркамын,
Жалгыз саган айтамын.
Кайтер едім егерде,
Кездеспесем озіне,
Кетер ме ем сандалып,
Жунжіп кетіп, кор болып.

- 8 -
Керек болып алыстан,
«Ай, кім бар!» – деп шакырсан,
Барін тастап асыга,
Жетіп келер касына,
Мен бар саган табылар,
Арнап жазган жырымды,
Айтылган коп сырымды,
Жаным, дурыс кабыл ал.

Елу ушке келгенше,
Еркелеттім озінді.
Енді кезек келгенде,
Менен кайрат кеткенде,
Асыл жарым, Мария,
Еркелетші мені де.

Картайганда булінбей,
Баягы жас куніндей,
Коніл, куйге боленіп
Тола берші, Мария!
Жарык болган айымдай,
Жаркыраган кунімдей,
Исі жупар гулімдей,
Бола берші, Мария!

Арасынан немере,
Шатастырып мені де,
Таппай калып озін де,
Куле берші, Мария!
Ешкімге де сыр бермей,
Баягы жас куніндей,
Куат беріп, куш беріп,
Журе берші, Мария!



АЛЛАГА ШУКІР

Алдай-ай, алдай, алдай-ай,
Тіршілік тубі балдай-ай,
Болмаса жарым Мария,
Жасар ем тірлік кандай-ай?

Бір жаста Акем оліп-ай,
Жетімдік жастай коріп-ай,
Киындык коріп осіп ем,
Азапты кундер кешіп-ай.

Бар-жокка ешбір карамай,
Жасымнан апам шаршамай,
Жетелеп журіп осірді
Батбагул анам аялай.

Мария келіп куй толып,
Есімді жинап, бак конып,
Анамнын тілек арманын,
Толтырдым мен де уй болып.

Куткенім болып коз, тіл-ай,
Тимесін деймін, тукір-ай,
Ул-кызым болды азамат,
Кудайга тоба, шукір-ай.

Бес ул мен кызым уйдегі,
Турмысын курып орледі,
Сондарынан ул, кыздын,
20 немере, торт шобере ергені…..

Гулмира кызым улкенім,
Алгашкы кызык коргенім,
Айнымай тарткан озіме,
Суйініп соган журемін.

Айтамын созді теріп-ай,
Ісіне мекем, берік-ай,
Жаныма сая, бірге жур,
Улдарым Бакыт, Серік-ай.

Гулнара жане Гулзадам –
Мактанып іштей куанам,
Кыздарым уйге келгенде,
Куанып озім маз болам.

Жаркырап шыккан шолпандай,
Кіршіксіз таза маржандай,
Келіндер тусті уйіме
Клара мен Айжандай.

Жумыстан шаршап келсем-ай,
Алайын демді десем-ай,
Немерем келіп, «Ата» деп,
Асылса еріп кетем-ай.

Алдай-ай, алдай, алдай-ай,
Немере тілі балдай-ай,
Болмаса жаным Марияш,
Корер ем омір кандай-ай?

Жасадым мен де коп байлам,
Омірден коріп деп айтсам,
Кудайдын куші барі де,
«Аллага шукір!» – деп айтам.