Агарожа

               
                А Г А Р О Ж А
                ( апавяданне)

                Ахвяруецца прапаршчыку запаса
                Шуляк С.І.
Вестка ўзбударажыла артполк: загінуў старшы лейтэнант Анісамаў!.. Не дарэмна гавораць, — сапёр памыляецца толькі аднойчы. О, калі б здарэнне было ракавой памылкай – смерць старалея не ўспрымалася б так трагічна. Ніхто не застрахаваны ад памылкі, нават калі яна і адзіная на жыццё. Памылку можна зразумець: з кім не бывае? Адзін Бог не памыляецца і той, хто нічога не робіць. Тут было іншае, больш горшае і бяздумнае: гульня! блазенства!! жарты са смерцю… Смерць пані строгая і не даруе легкадумных адносін.
Ніколі не ведаеш: з якой хмары ўлупіць маланка? Рыхтавалі звычайную імітацыю для палкавых вучэнняў. Вопытнаму дзівізіоннаму піратэхніку Анісамаву такая работа  не ўпершыню, можна сказаць, зубы на ёй з’еў. Вось і страціў асцярожнасць... З гадамі адчуванне небяспекі прытупілася. Не ўтрымаўся агульны любімчык, каб не асядлаць свайго прыкольнага канька і не запусціць чарговую хохмачку – зусім выскачыла з галавы, што дзетанатар  стаіць на баявым узводзе!
— Глядзі, пяхота! Паказваю ўзрывацель, — звярнуўся Анісамаў да сяржанта Іваненкі: усмешка на трыццаць два зубы, а зарад — на ўзроўні грудзей: — Калі злучыць гэтыя каляровыя правадкі, праскочыць іскра. І зарад бабахне, — сказаў, быццам прыпеўку якую праспяваў, а далей пачаў рабіць штосьці неверагоднае: — Бярэм зялёны правадок у правую руку, а чырвоны – у левую. І… ловім іскру!
У Іваненкі вочы палезлі на лоб: сам жа ўстаўляў дзетанатар у баявы зарад! Папярэдзіць не паспеў… Раздаўся выбух! Ачнуўся  ў шпіталі і па маўклівым позірку ваенага ўрача зразумеў: зыход смяртэльны.
Недарэчная смерць. Смерць маладых заўсёды рушыць усякую логіку.
                *          *          *
Старшыне рэмроты прапаршчыку Нечаеву загадалі зрабіць агарожу на магілу. Ён сам адшукаў матэрыял: чатыры жалезныя трубы, швелеры і вугольнікі, арматурыны і металічныя птруткі; сам размераў іх, абрэзаў дзюрыксам і, прыдумаўшы ўзор, намаляваў яго на адваротным баку плаката па страявой падрыхтоўцы; сам вырабіў з нержавейкі сем зорачак: шэсць маленькіх ён пусціць па баках агарожы, а вялікую — па фронту на дзверы, у тыл яму прыйшла ідэя прымастаколіць эмблему артылерыстскіх войскаў: дзва перакрыжаваныя ствалы гарматаў. Цяпер, калі падрыхтаваны для каркаса агарожы матэрыял расклалі ў адпаведным парадку і ў гаражы, раскідаючы снапы белых іскр, выблісквалі сполахі электразваркі, прапаршчык сачыў, каб “байцы” нічога не пераблыталі: акуратна ладаваў і, заплюшчваючы вочы, прытрымліваў геаметрычныя фігуры.
Смерць Анісамава здавалася абсурднай. Не верылася, што ніколі ўжо не сустрэнеш яго на тэрыторыі гарнізона, не пачуеш вясёлае і звонка-пявучае: “Здарова, пяхота!”.
Старалей быў з тых людзей, што адной прысутнасцю падымаюць настрой. І не скажа такі чалавек яшчэ нічога, толькі падыйдзе да кампаніі, падміргне па-змоўніцку, нечакана прыцмокнуўшы языком, скорчыць смяшлівую грымаску, а з людзей весялосць ужо так і пырскае; а прамовіць слова-другое  — хоць ты за жываты бярыся. Ёсць такая парода людзей, быццам народжаныя сонцам – усіх саграваюць радасцю.
Чаму раней адыходзяць лепшыя з лепшых? — думалася Нечаеву: “Які-небудзь кар’ерыст, службіст ці шкурнік, дажывае да сівых валасоў і высокіх чыноў, а маладыя і вясёлыя, як той жа Анісамаў — душа любой кампаніі – навечна застаюцца 20-цігадовымі старалеямі. Хто ведае, можа добрыя людзі ўсюды патрэбны?.. Вось і забіраюць іх туды, адкуль ніхто не прыходзіць.”
Ідэя зорачак радавала і падагравала. Работа спорылася. Здалёк агарожа будзе нагадваць пагоны старшага лейтэнанта:”Прыварыць швелер пасярэдзіне і пафарбаваць яго ў чырвоны колер… Акурат і атрымаюцца пагоны” — думалася прапаршчыку. І не планаваў спецыяльна, неяк атрымалася само сабою.  Заўсёды так: сэрца, наэлектрызаванае любоўю, выбірае ў творчым парыве найлепшае рашэнне. Цудоўнай атрымацца агарожа — не адшукаеш падобнай!
Пахавалі Анісамава ў Каралёў Стане. Месца дасталася добрае: з правага боку ад цэнтральнага ўваходу, а насупраць — аўтобусны прыпынак. Тут жа непадалёк у засені дрэў была любімая скамейка прапаршчыка Нечаева. Яшчэ раней, да смерці лейтэнанта, служыў ён у Інжынерным пасёлку і, вяртаючыся са службы, часта садзіўся адпачываць у цянёк шапатлівых бяроз: любіў паглядзець на заклапочаных людзей, што раз за разам выціскаюцца перапоўненымі аўтобусамі, пасядзець і падумаць пра сваё… Ніколі не ішоў  адразу дахаты. Як магнітам  прыцягвала яго да гэтага месца, хоць адну цыгарэту а абавязкова павінен выкурыць на “сваёй лавачцы”. Ён і сам тады не раз здзіўляўся сваёй незразумелай  прывычцы, якая з часам перарасла ў нейкі таямніча-містычны рытуал. Чамусьці добра  думалася і адпачывалася толькі на гэтай лавачцы. Праўда, думкі часцей за ўсё прыходзілі сумныя. Ужо тады ён прыкіпеў душой да гэтай драўлянай лавачкі. Разуменне прыйшло пазней… Горкае разуменне.
Праз месяц пасля пахавання камандзір палка загадаў устанавіць на магілцы абеліск і змайстраваную Нечаевым агарожу. Нечаеў тады быў у гарнізонным каравуле. Агарожу ставілі без яго, але пафарбавалі так, як ён і прасіў: зялёным колерам з чырвонай паласой пасярэдзіне, а зорачкі — золатам. Расказвалі, што агарожа атрымалася радаснай і вельмі пасавала да светлага вобраза Анісамава. ”Наш Аніська ўхваліў бы такое мастацтва, — дзяліўся старшыня другога дывізіёна, — бляха-муха, сказаў бы Аніська, — малайцы, самцы! Па вышэйшаму класу, пяхота!”. Да таго ж, хлопцы дасталі для зорак люмінісцэнтнага парашку, разбавілі яго з фарбай, і цяпер “вадзілы” расказвалі, што калі ноччу едзеш ў Калодзішчы, то фары здалёк выхопліваюць з цемры зорачкі…
— Такое адчуванне, быццам вітаецца з табою старалей. Маладзец Нечаеў! Забойная агарожа атрымалася.
Вельмі карцела яму ўбачыць агарожу на свае вочы. Ніяк не выходзіла. Цяпер Нечаеў жыў у горадзе, а ехаць для гэтага спецыяльна ў Каралёў Стан – страціць добрыя паўдня. Чым  надалей адкладваў ён паездку, тым больш ніякавата станавілася яму. Быццам вінаватым адчуваў сябе, але чамусьці не перад старшым лейтэнантам, а перад сваёй лавачкай, усё роўна як была яна жывой істотай, быццам правініўся ў чымсці перад ёй. Усё часцей успаміналася яна, зацярушаная апалым лісцем, мокрая ад восеньскага дажджу, сіратлівая… Паўстане перад вачыма такою рэальнаю і адчувальнай, хоць ты садзіся на яе. Здавалася, чакае яго, як маці сына, ці як каханая свайго суджанага… Уяве мроілася: сыходзіць з аўтобуса, прысмальвае цыгарэту і садзіцца ў цянёк пад бярозкамі, адпачывае хвіліну-другую, а потым выпраўляецца шукаць магілку Анісамава… Затым вяртаецца назад і доўга-доўга сядзіць лавачцы, гадзіну, а можа нават болей. Сядзіць і думае аб вечным… Ці то прыснілася яму гэта, ці то так уяўна прымроілася, што само жаданне станавілася навязлівым.
* * *
Гады тры прайшло пасля смерці старшага лейтэнанта, а ён так і не паглядзеў на яго магілку, не агледзеў зробленую ім агарожу. Журботна і тужліва. Слёзы пяршаць у горле. Жыццё дыктуе свае законы. Кожны дзень забірае ў кругаверць клопатаў. А галоўнае і найважнейшае пакідаецца на потым. Рэдка чалавеку ўдаецца рабіць тое, што хочацца.  Здаецца, паўжыцця прайшло пасля тых падзей, так даўно было гэта і столькі ўсяго адбылося.
Праз некалькі месяцаў пасля тае трагічнай гібелі на палігоне, Нечаеў адвёз сваю жонку ў радзільны дом. Роды былі цяжкімі. Але хлопчык нарадзўся здаровым, ажно каля чатырох кілаграмаў. Назвалі сына ў гонар старшага лейтэнанта — Сямёнам. Колькі радасці было, калі прывёз разам са Святланай гэтае галасістае стварэнне. Нарэшце і яны дачакаліся шчасця. Некалькі гадоў не магла Святлана зацяжарыць, і вось цяпер і ён — бацька! Але не доўга цягнулася сямейнае шчасце. Дзе яна зараз, радасць яго жыцця?..
Жонка памерла раптоўна: без хваробы, без скаргаў — прачнуўся аднойчы раніцай, а яна халодная. сорак дзён усяго прайшло пасля родаў. Затым,  якурат у дзень гібелі Анісамава, сямнаццатага жніўня, захварэў Сёмік, так ласкава называлі яны свайго першынца. Тыдзень пахварэў і сканаў, згарэў як свечачка. З апошняй смерцю надоўга сыйшла ўсмешка з вуснаў Аляксандра Іванавіча Нечаева, пасуравеў яго твар, патухлі вочы. Застаўся ён адзін, адзін-адзінюткі на ўвесь божы свет…
                *           *          *
        Позняя спелая восень. Бабіна лета ў разгары. Сухое лісьце шамаціць пад нагамі. Сярэбранае ліпучае павуцінне лётае ў паветры, наліпае на твар і залепвае вочы. Раз-пораз ён здымае павуту шурпатай даланёй, а затым тыльным бокам праводзіць па ўзмакрэлым ілбе. Пот залівае вочы. На могілках цёпла і спакойна. Цішыню парушае толькі лёгкі пошум ветру ў верхалінах дрэў. Вось і зроблена агарожа для Святланы і Сёміка. Адна на дваіх… Не, на траіх. Пакінуў за агарожай і для сябе месцайка Аляксандр Іванавіч.
Доўга стаіць ён над гранітным помнікам. Гладзіць натомленнай рукой фотаздымкі. Хто ён без гэтых родных людзей? Сірата. Стаіць прыгнуты горам… І не срэбныя павуцінкі бялеюць у яго валасах — ранняя сівізна. Скупыя мужчынскія слёзы — якія ж яны горкія!
Толькі седзячы пад бярозкамі на длавачцы, ён раптам успамінае, што так і не бачыў магілы Анісамава. Вяртаецца назад, доўга блукае сярод незнаёмых помнікаў і магіл і раптам, зашчапіўшыся за корань старой ліпы, ляціць стырчама. Устаў, глянуў перад сабой і здрыгануўся ад нечаканасці: проста перад ім фотаздымак старшага лейтэнанта. Той самы фотаздымак у параднай форме, з адкрытай шчырай усмешкай, яку аднойчы ў дзень Перамогі ўвекавечыў Нечаеў старэнькім “Фэдам”.  Успамінаецца, яшчэ пажартаваў тады Анісамаў:” Толькі такія фоткі трэба выбіваць на гранітных манументах...” Быццам бы пакланіўся магілцы Аляксандр Іванавіч, упаўшы перад ёю на зямлю, і падалося ў той момант, што нехта голасам старалея прашаптаў ціхутка гэтак над самым вухам: “Зда-ро-ва, пя-хо-та…”.
Седзячы на аўтобусным прыпынку і смалячы цыгарэту за цыгарэтай, Нечаеву адкрылася раптам, што ўсё жыццё чалавека абнесена нябачнай агарожай лёсу: хочаш зрабіць штосьці, а ніяк не атрымліваецца, не пускае нешта. Зноў і зноў заварочвае цябе на старыя сцяжынкі, і зноў з’яўляецца былое жаданне, і зноў-такі, упіраешся ў нябачную агарожу лёсу, якая немаведама кім і немаведама для чаго, з абодвух бакоў агарожвае нашы шляхі. Зразумеў Аляксандр Іванавіч, што тут, на гэтай лавачцы пад восеньскімі бярозкамі доўга-доўга чакала яго свая гаротная дарога, вымашчаная пакутамі і арошаная слязамі, судзьбіна, ідучы па якой, ён павінен выпіць сваю долю агульначалавечай бяды. Можа таму і называюць людзі свой лёс доляй. Вось яны і  сустрэліся,  ён пазнаў яе, сваю долю, і цяпер пройдзе яе да канца, вып’е да апошняй кроплі, якой бы горкай яна не была.
                1999— 2001г.