Здымай боцики

               

https://www.amway.ua/ (Логин для входа - ANAVER)

                ЗДЫМАЙ БОЦІКІ!

Ахвяруецца Алегу Вінярскаму

      Драматург Сцяпан  Ягораў і рэжэсёр Іван Зубчык, амаль за чубы хапаюцца, калі пускаюцца ў чарговы дыспут. Любяць яны спрачацца. Хлебам не кармі, а дай зубы пачасаць ды паязыкаваць. Ягораў нават злавацца пачаў, а Зубчык, знай сабе, гне праз калена сваю рэжысёрскую лінію і ні на крок  не адступаецца: «Не! І не кажы, братка. Творчасць — гэта гульня! Чалавек па натуры сваёй гулец. Спачатку гуляецца з соскаю, потым з цацкамі, затым у футбол гуляе, валейбол… Хто на што майстар. Адзін гуляе ў шахматы, а другі — з жанчынамі. А твае пісьменнікі гуляюць у літаратуру. Ёсць такая гульня па сваіх правілах”.

     — Як ты не разумееш, — раздражняўся драматург, — літаратура — не жартачкі! Творчасць — вельмі сур’ёзная рэч. Гэта, калі хочаш ведаць, бальзам жыцця, канцэнтрат вышэйшай пробы. Сто тысяч вотльт! Бздрык! — праскочыла  іскра  — адзін попел і застаўся.
      — Не трэба. Не трэба напышлівых слоў, — смяяўся Зубчык. — Яшчэ Шэкспір сцвярджаў: жыццё – тэатр, а людзі ў ім акцёры. Калі ты называеш літаратуру жыццём, то чым назавеш само жыццё? Зразумей, дзядзька, ёсць людзі, якія не чытаюць ніякіх кніжак і жывуць, слава богу. Нядрэнна жывуць, я скажу. Так што літаратура, як бы ты не пярэчыў — усяго толькі забаўка…  Пустышка для дзіцяці, не болей. Пісьменніку няма чаго рабіць, вось ён і гуляецца словамі, сюжэтамі, выдуманымі героямі… А чаму б і не? Калі за гэта яшчэ і плацяць. Кажу, як прафесіянал, — рэжысёры ведаюць, што такое гульня па-сапраўднаму? Яе толькі арганізаваць патрэбна, хаця б па Станіслаўскаму. Калі гуляць ўмела,  то і гледачу, прабач, у нашым выпадку чытачу, гэта цікава. і ён, па сутнасці сваёй, задавальняе тыя ж самыя душэўныя патрэбы гульні. Ён разумее ад  пачатку, калі бярэ кнігу ў рукі: ёсць такая гульня — адны пішуць, другія чытаюць… Сумна жыць у гэтым свеце, вось і бавяць час.
        — Не! Я не згодны з табою! — катэгарычна заключыў драматур і прыкусіў ніжнюю губу.
       Усім выглядам ён паказваў, што болей не жадае болей працягваць бясконцую спрэчку, але ў рэжысёра, відаць, свярбелі цэнтры нервовай сістэмы, якія адказваюць за ўсялякую  палеміку, таму ён зноў і зноў шукаў зачэпку для далейшых спрэчак.
        — Няўжо ты думаеш, дзядзька, што літаратура здольная нешта змяніць у чалавеку?
         — А чаму б і не?
         — Ага, валі валом! Колькі кніжак напісана, мільёны тамоў, мільярды… Чалавек ужо анёлам стаў бы, ці Госпадам Богам, калі б на самай справе літаратура штосьці магла. Але ж яна — звычайная гульня, не болей. Пагуляў — адпачыў, і забыўся… Вось і ўся карысць.  Ці помнім мы свае дзіцячыя гульні?
          — Я помню, — неяк ціха і задумліва прагаварыў драматург. Глядзеў кудысьці ўдалеч шклянымі вачыма і, здавалася, не заўважаў перад сабою Зубчыка: — Не ведаю, ці можа змяніць чалавека напісанае слова, але тое, што гэта не гульня — перакананы… Напісанае звязана з душой чалавека. Не машынапіс, не кампутарны набор, а так, па-даўнейшаму, калі рукой пішаш. Навука такая ёсць – графалогія, характар вызначаюць па напісанню літар. Дарэчы, як ты распісваешся? Пакажы, — і Ягораў працягнуў чысты аркуш паперы.
       Зубчык усміхнуўся, жавануў свой доўгі вус і паставіў унізе мудрагелісты подпіс: “Ну і якім табе бачыцца мой характар?”
— Характар як характар. — Ягораў усміхнуўся таксама, але неяк загадкава. — Звычайны, чалавечы характар… Што ж, подпіс ёсць.  Гэта добра. Ведаеш, калі  я пішу – я не гуляюся, а жыву гэтым: і плачу, і смяюся разам са сваімі героямі, — ён нечакана сцепануўся і матануў галавой.
— Ды кінь ты важнасць на сябе напускаць: жы-ы-ву-у! — выразным жэстам адрэзаў апанент.
— Хочаш, дакажу справай?
 — Я табе ўсё адно не паверу. Я ведаю: гэта гульня! І нічога акрамя гульні. Пасля фінальнай сцэны трагедыі акцёры за кулісамі ажываюць, выходзяць на паклон да публікі, а затым ідуць дахата вячэраць. І ніхто не здзіўляецца, што гэта не так. Ніхто не наракае, што яны на самой справе не памерлі.  Усе прымаюць правілы гульні. Так і ў літаратуры.
— Паверыш! — Сцяпан Ягораў  зноў усміхнуўся сваёй загадкавай усмешкай. — Паверыш, дзе ты падзенешся. Пачакай, зараз збяруся з думкамі.
Рэжысёр Зубчык стаяў насупраць драматурга і напружана нечага чакаў. Ягораў, абхапіўшы галаву рукамі, засяроджана думаў. Пэўна, упаў у ступар  творчай засяроджаннасці. Паўза зацягнулася.
— Ну! — не ўтрымаўся Зубчык, — я чакаю. Даказвай!
— Даказаць? 
— Канешне.
— Крыўдзіцца не будзеш?
 — Не дзіця, — паціснуў плячыма рэжысёр, — на крыўдлівых ваду возяць. Чаму, дарэчы, так гавораць?
Цяпер паціснуў плячыма Ягораў:
—Добра, — выдыхнуў ён нарэшце, — ты гаворыш, літаратура — гульня. Давай і мы з табой пагуляемся ў драматургію: напішам сумесна п’есу.
— Я ж не драматург, каб пісаць, я стаўлю п’есы, увасабляю на сцэне. Іншы раз мяне, як добрага артыста, запрашаюць сыграць тую ці іншую ролю.
— Вось, ты  і  згуляеш  героя. Табе гэта блізка.
— Як гэта?
— Вельмі проста. Літаратура, па тваіх жа словах — гульня. Вось і пагуляй на славу. У сааўтарстве пагуляем. Пісаў жа Ільф і Пятроў, ці браты Стругацкія… Мы ж таксама не зломкі якія-небудзь?
— А ганарар? — загарэўся рэжысёр.
— Ганарар? Хмг! Дзіўны ты чалавек, — пасміхнуўся Ягораў. —  Людзі плоцяць вялікія грошы, каб пагуляць, напрыклад, у казіно ці на скачках, а ты хочаш наадварот: атрымаць задавальненне, ды яшчэ і грошы ўдадатак.  Можа  яго зусім не будзе, ганарару. Проста хачу, каб ты зразумеў, сутыкнуўшыся з творчасцю, што гэта нешта больш сур’ёзнае, чым гульня…
— Прапанова, канешне, зманлівая. — Зубчык задумаўся, і раптам зацікаўлена: — І пра што будзе п’еса? У які тэатр аддадзім і якому рэжысёру?
— Да п’есы яшчэ далёка,  тым болей да пастаноўкі.  Хаця б адну сцэну выпісаць. Пачынаем.
 — Ну?
 — Што ты нукаеш? Не запрог а паганяеш. Вось сітуацыя: я абвінавачваю цябе — ты ўкраў мой партманет з грашыма!
— Што? Партманет? Я?!  Табе не сорамна? Столькі гадоў працуем разам і ты мог падумаць на мяне?
— О! Як ты ўсё сур’зна ўспрымаеш!? Дзіўна нават, што ў цябе такая легкадумная тэорыя літаратуры? Неверагодна! Зразумей, я табе сітуацыю вымалёўваю. Мы іграем характары персанажаў п’есы! Не іграем нават, а жывём па-сапраўднаму. Ну табе, канешне, зручней іграць. Ты ж не браў мой партманет?.. Так. І не павінен прызнавацца. А я абвінавачваю цябе ў тым, чаго ты не рабіў. Сітуацыя парадаксальная. Паглядзім, што з гэтага атрымаецца. Згодзен?
        — А-а-а! — махнуў рукою Зубчык. — Валяй.
— Ягораў сеў за машынку, заправіў аркуш паперы, які да гэтага трымаў у руках, і застукаў па клавішах:
— Так, —  уздыхнуў ён, — паехалі. Зверху, як і паложана, два нашыя прозвішчы.  Назавём п’есу “Пратакол дазнання”. Вось так. Пачынаем: “Іван, ты не браў мой партманет з грашыма?!” —  прабеглі пальцы па клавіатуры. — Вось! Гатова. Тут мы паставім клічнік з пытальнікам.
 — А мне што рабіць?
 — Іграй! Для цябе ж літаратура — гульня. Адказвай на  пытанне. Вось тут я друкую прозвішча “Зубчык” і стаўлю двухкроп’е… Які ты няўцямны! Я пытаюся ў цябе: Іван, ты не браў мой партманет?… Гэтая фраза  тут запісана, паглядзі.
Зубчык падыйшоў бліжэй і заглянуў праз плячо ў аркуш паперы.
— А-а-а… Не браў, — коратка адказаў ён.
— Вось так. Тое і запішам: “Не браў”. Тут усё будзе, так сказаць, запратакаліравана, Цяпер задаю другое пытанне і здзіўляюся: ”Не можа быць!” — высоўваю абвінавачванне і тлумачу свае падазрэнні: ”Я выходзіў — ён на стале ляжаў. Нікога не было акрамя цябе. Вярнуўся — яго няма”. Цяпер ты… Ты адказвай!
— Ну пішы, — прыняў гульню Зубчык, — Сцяпан, я на стале яго не бачыў.
— Добра. Цудоўненька! Злодзеі ніколі адразу не прызнаюцца, не быў, не чуў, не бачыў. “Кінь прыдурвацца” (гэта я табе гавару), Іван, прызнавайся па-добраму. Я ж ведаю, што ты ўзяў… Твая чарга, — амаль выкрыкнуў Ягораў, адстукаўшы словы на машынцы і жвава павярнуўшыся да Зубчыка.
— Пішы. Я табе яшчэ раз кажу, што твайго партманэ я не бачыў, — цвёрда прагаварыў Зубчык з ноткамі крыўды ў голасе, — і не браў, — заключыў ён.
— І так зразумела, лішнія словы: калі не бачыў, то вядома, што і не браў. Нельга ж узяць, не бачачы. Загаворваешся! Нейкі шэры ты і аднаабразны. Не цікава гуляешся. Дзе гульня розуму? Палёт фантазіі? Заладзіў адно і бубніш… Але няхай будзе так, як сказаў. Хто на што здатны. Я табе зноў: “А хто ж, на тваю думку, мог узяць? Ты заставаўся ў пакоі адзін. Партманэ прапаў. Вось тут на стале ляжаў, — Ягораў паляпаў для дакладнасці па стале, — Я за табою даўненька заўважаў. Даўненька…”
Усталявалася цішыня. Зубчык задумаўся яшчэ болей, чым раней. Палез у шуфлядку, дастаў нейкую паперку, пакруціў у руках і паклаў назад. Ягораў сачыў за кожным яго рухам.
— У цябе сур’ёзна прапалі грошы?
— Што я буду жартаваць такімі рэчамі? – здзвіўся Ягораў, — прапалі! Канешне прапалі, увесь аванс да капейкі.
— Ты ў кішэнях паглядзі, — усхвалявана прапанаваў Зубчык.
— Глядзеў. Пуста… — грукацеў ён клавішамі машынкі. — Не лічы  мяне за прыдурка,  – злобна прагаварыў Ягораў. — Хіба я абвінавачваў бы цябе, калі б не быў упэўненным, што грошай няма. Давай, твая чарга…
Зноў Зубчык адчыніў і зачыніў шуфлядку стала. Устаў і падыйшоў да Ягорава, паглядзеў надрукаваныя сказы, сеў назад у крэсла і заёрзаўся на месцы. 
— Хто ж мог узяць?
— Не ведаю, —— сумна прагаварыў Зубчык.
— Так і запішам: ”Не ведаю!”.
— Ты што,  і гэта пішаш?
— А як жа? Усё пішу, што ты гаворыш.
— Сцяпан, калі ты лічыш, што я ўязяў твой партманэ – лічы! – голас рэжысёра дрыжаў абурэннем, — але, па-мойму, ты памыляешся.
— Хмг! “Па-твойму — яшчэ не ёсць ісціна. Нікога ж не было тут, акрамя цябе. Значыць, узяў ты! Не мог жа я ўкрасці ў самога сябе?” – адстукаў на машынцы Ягораў.
— Не мог, — выдыхнуў рэжысёр і замаўчаў.
У шыбіны акна дробна барабаніў восеньскі дождж, ад парываў ветру шкло час ад часу падзынквала. Зубчык сядзеў задумлівы і нейкі непрыкаянны.
— Чаго маўчыш? Мне лічыць гэта прызнаннем? — усміхнуўся Ягораў: — Ды не думай так доўга! Ты ж не думаеш у жыцці, гаворыш першае, што прыйдзе ў галаву, — прыспешваў ён, — не любуйся сабою і не намагайся выглядаць прыгожа. Па справе гавары, так я на душу прыходзіць.
— Добра-добра, — сцепануўся Зубчык, — я зразумеў: гэта проста гульня! І амаль узрадавана ён дадаў: —  Пішы: ”Колькі грошай у цябе прапала?”
— Я думаю, ты іх добра падлічыў, мае грошы. У цябе ж быў час. Ты заставаўся адзін,  – адстукала машынка на белым аркушы.
— Мой час належыць толькі мне. Яго за грошы не купіш.
— Нават, калі ты лічыш мае грошы, украдзеныя табою?
— Нават і твае, — здаўся Зубчык.
— Прызнаўся? — спачатку здзівіўся, а потым узрадаваўся драматург, — ты прызнаўся. Аддавай!.. А чаго ты чырванееш? “Аддавай грошы!”.
У гэты момант і зайшла Ларыса Пятроўна (таксама рэжысёр): ”О, вы тут кіпучую дзейнасць разгарнулі!” — сказала яна.
— А як жа? Працуем! Сяго-таго на чыстую ваду выводзім, — мімаходзь кінуў Ягораў, — давай, Іван, твая чарга.
Зубчык неяк унутранна падцягнуўся, пашкроб за вухам і болей для Ларысы Пятроўны, чым для сааўтара, вырашыў бліснуць інтэлектам і абазнанасцю ў вобласці прыгожага пісьменства:
— Я кожны дзень аддаю людзям частку сябе, калі ты гэтага не заўважаеш і працягваеш абвінавачваць мяне ў крадзяжы, то грош табе цана. Ну, як я цябе?
— Цудоўна. Мяне не цікавяць твае часткі, якія раздаюцца направа і налева, — падхапіў Ягораў, — Мяне цікавяць грошы, якія ты ўкраў. Аддавай партманет
Лырыса Пятроўна прыслухалася і насцярожылася.
— Позна! Я ўжо купіў на іх боцікі, — Зубчык дэманстратыўна выставіў перад сабою нагу ў новым боціку.
— Спадзяюся, маё партманет ты не загнаў на рынку?
— Ён быў такі стары, што я выкінуў яго. А боцікі магу аддаць. Ты заўважыў, што я сёння прыйшоў у новых боціках?
— Канешне заўважыў. І мяне гэта адразу здзівіла і насцярожыла: ты заўсёды пазычаеш на піва і цыгарэты, а тут — дарагія боцікі, — грукацелі клавішы машынкі.
—Хлусня! — кінуў Зубчык, — разы чатыры ўсяго пазычаў у цябе.
 — Як бы не было, але пазычаў. Таму я адразу падумаў, што гэта твая работа. Ларыса Пятроўна не магла ўкрасці. Яе не было ў пакоі. І гэтыя боцікі па праву належаць мне. Грошы не вернеш. Так што здымай боцікі!
Зубчык разгублена заварочаў галавой, Ларыса Пятроўна ўскочыла з месца, чмыхнула, затым упала ўсім целам на табурэт і нервова затупала нагамі.
— Здымай! — не адступаўся Сцяпан: — А чаго ты крыўдзішся? Здымай боцікі, яны ж куплены на мае грошы! Ты сам прызнаўся.
Ларыса Пятроўна зноў ускочыла і забегала па пакоі.
— Што ў вас тут робіцца? Не разумею, — увабрала яна галаву ў плечы. — У цябе, Сцяпан, грошы прапалі?
— Уся зарплата з партманетам. Скураны чырвоны такі. Цікавая сітуацыя вымалёўваецца, вось —  ударыў ён па аркушу паперы, — палюбуйцеся.
— Ты сам вінаваты, — глянула яна праз рэжысёрскае плячо  ў вочы драматурга: — Колькі разоў табе Маргарыта Львоўна гаварыла: не кідай партманет  абы-дзе. Вось і згубіў недзе.
— Не згубіў. Укралі. Вось ён украў, — паказаў вачыма на Зубчыка Ягораў: — І прызнаўся. Будзеце сведкам, Ларыса Пятроўна.
Рэжысёр  заліўся чырванню.
— Але ж нельга так абвінавачваць чалавека. Можа, гэта і не ён?
— Як жа не ён. Гляньце, ён сам прызнаўся. Тут усё запісана, запратакаліравана, так сказаць. Яшчэ дату паставіць, вось так — і гатова. — Ягораў выцягнуў з машынкі аддрукаваны аркуш, — вось яго подпіс стаіць. Бачыце, пратакол дазнання. Пайду ў аддзяленне, там з яго хутка здымуць мае боцікі.
 — Гэта мае!  —  пракрычаў Зубчык у гневе!
— Але ж куплены яны на мае грошы. Ці не так? Ты сам прызнаўся. Вось, калі ласка, пачытай. Твой подпіс? — твой! Значыць, мае боцікі! Здымай!
Ягораў пераможна трос у паветры аркушам паперы, Зубчык збянтэжыўся і, здаецца, здзірванеў тварам. Такога зыходу ён не чакаў і ледзь чутна прашаптаў збялелымі вуснамі: “Ты збіраешся гэтую паперку выкарыстаць?”
— А як жа ты думаў? Абавязкова! Гэта ж дакумент. Пратакол дазнання. Вось і подпіс твой: ты з усім, што тут напісана, пагадзіўся.
        — Гэта подла!  — выкрыкнуў Зубчык.
 Непрыемная і гнятлівая цішыня ўсталявалася ў пакоі. Зубчык сіпеў у нос і разгублена блымаў вачыма. І раптам цішыню парушыў рогат Ягорава.
— Ну, што? Даказаў я табе?
— Не разумею?
— Што літаратура не гульня, а жыццё! Бачыш, што атрымліваецца, калі пачынаеш гуляцца ў літаратуру? Прыходзіцца здымаць свае боцікі. Партманет ляжыць у мяне ў кішэні, а ты ўжо збегаў на рынак і купіў боцікі.
— Але ж так не сумленна… Боцікі ж мае. Я ўчора іх купіў, даўно збіраўся. А тут… Ну, ты ж прапанаваў: ролю трэба сыграць…
— Гэта  якраз ты гаварыў пра ігру. Літаратурай трэба жыць. Яна нешта больш сур’ёзнае, чым звычайная гульня. Згодзен?! Я адзін раз пагуляў і бачыш, што атрымалася? А ты, хоць і сцвярджаў, што ўсё гэта гульня, усё-такі не змог гуляць, а ўжыўся ў вобраз. Гэта і даказвае: літаратура нешта больш сур’ёзнае, чым проста гульня.
       Ларыса Пятроўна пераводзіла позірк то на аднаго, то на другога.
— Не ведаю… Сам не ведаю, як гэта так атрымалася… — паціскаў плячыма рэжысёр і нарэшце усміхнуўся: — Твая праўда.
—Што і патрэбна было даказаць! — заключыў драматург. — Мы нічога не ведаем! Абсалютна нічога, — і на вачах здзіўленай Ларысы Пятроўны і Івана Зубчыка, які раптам пасвятлеў тварам, парваў аддрукаваныя аркушы на дробныя шматкі і выкінуў у сметніцу.
 — Вось так, даражэнькі мой! Думай, перад тым, як сцвярджаць што-небудзь, за свае  словы трэба адказваць.


 


https://www.amway.ua/ (Логин для входа - ANAVER)