Великая теорема

Ілья Хаменка і Уладзімір Фаменка,
пераклад з украінскай мовы Анатоля Кудласевіча.

Вялікая тэарэма
(радыёп’еса)
Действуючыя асобы:
Першы голас.
Другі голас.
Матэматык.
Выпадковы.
(Матэматчныя выкладка запазычана з работы Барыса Біліча)
Першы голас: Сёння я дакажу табе, што розум чалавечы абсурдны.
Другі голас: Паспрабуй.
1-шы: У прыроде мыслячых імкнуцца да пазнання. Ты прымаеш гэта, як пастулат?
2-гі: Прымаю.
1-шы: Думка існуе ў руху. Яна нараджаецца і жыве толькі ў дарозе да невядомага.
2-гі: Дапасцім. Зробім выгляд, што я забыў пра тваю схільнасць падмяняць паняцці.
1-шы: Ну тады розум вечна імкнецца да гібелі. Кожным актам пазнання і новым адкрыццём ён адмаўляе сябе, таму што спасцігнуўшы ўсё – ён згасне. Рух спыніцца. Прамень утыкнецца ў перапону і зробіцца мёртвым адрэзкам. Веды – толькі недаўгавечная абалонка адухоўленнай ідэі. Толькі думаць – гэта значыць, існаваць.
2-гі: Ты зноў крадзеш свае сілагізмы ў смертных.
1-шы: Нават так? У каго ж яшчэ?
2-гі: Не важна. Не будзем трывожыць тых, хто толькі на кароткае імгненне з’яўляецца з акеана забыцця.
1-шы: Насупраць. Давай успомнім пра іх. Бо яны нават у свой недаўгавечны час стамляюць сябе лавушкамі логічных тупікоў і капканамі супярэчнасцей. Простае прымаюць за складанае, а іх элементарнага ствараюць бызвыхадныя лабірынты, у каторых страчвае  сэнс нават само паняцце цэлі. Абсурднасць розуму ім цягасць куды болей, чым нам. Але ж хуткаплыннасць адпушчанага часу не дазваляе усвядоміць усю пагубнасць мысліцельнага працэсу.
2-шы: Прывядзі прыклад.
1-гі: У сямнадцатым стагоддзі жыў адзін матэматык… Ферма.
2-шы: Ну, ведаю, П’ер Ферма. І што ж?
1-гі: Ён задаў чалавецтву арыфметычную задачу. На першы погляд зусім не складаную. Але ў яе сілках запутываліся лепшыя чалавечыя галовы. Пошук адказаў быў быў пакутным але безвыніковым. Ці каштавала гэтага сама задача? Розуму да гэтага няма ніякай справы. Ён імкнецца ўсімі праўдамі вырваць старонку з кнігі ўласнага жыцця, у самагубным імкненні да пустаты.
2-шы: Ты спрошчваеш. Мысляры выпрабоўвалі сябе на гэтым тачыльным камені. Не знаходжу ў строгай логіцы такой спробы ні ценю абсурднасці.
1-гі: Каб працягнуць дыспут, мне патрэбен адзін чалавек. Я сам выбяру кандытатуру, аднаго з многіх.
2-шы: Не люблю, калі смяротные ўмешваюцца ў нашы споры. Але будзь па-твайму.
(Гукавы пераход. У абстрактны звукі ўплятаецца монатонная гаворка. Гэта голас аднаго з герояў, матэматыка, злёгку скажоны ревербірацыяй).
- Я праявіў асаблівую скрупулёзнасць у тым, каб не дапасціць пранікнення ў сваю працу новых аксіём, відавочных сцвярджэнняў, якія прымаюцца без доказу. Гэта была адна з самых цяжкіх задач. Нават самыя вялікія матэматыкі рабілі такую памылку. Так, у 1768 годзе вялікі Эйлер даказаў Апошнюю тэорэму Ферма для П=3, прыняўшы ў выглядзе гіпотэзы палажэнне, якое толькі праз некалькі дзесяцігоддзяў дакажа геніяльны Гауссом…
(мікшыруецца)
Матэматык: (голас гучыць выразна і натуральна): О, Госпадзе! Што са мною? Ды прыбярыце вы гэтае святло!
Выпадковы: Дзе мы? Нічога не бачна!
Матэматык: Патушыце святло! Эй, хто-небудзь чуе мяне?
1-шы: Гэтае святло нельга патушыць.
Матэматык: Чаму?
2-гі: Не будзьце дзяцьмі. Гэта ваша ўзнагарода.
Матэматык: Узнагарода?
1-шы: Вам удалося тое, што не змаглі дасягнуць іншыя. Вы змаглі даказаць недаказуемае.
Матэматык: Ну і што ж?
2-гі: З цемры невуцтва вы імкнуліся да святла пазнання. Вы самі запалілі яго. Ваша святло гарыць.
Матэматык: Нічога не бачу. Яшчэ горай, чым у цемры… Нічога. Цфу, вачы слязацца, я ж у кантактных лінзах, мне супрацьпаказана такое яркае святло. Быццам пальцам у зрэнкі торкнулі, чэснае слова!
1-шы: А што вам сказаў, што павінна быць іначай? Цямра ззаду. Вы канцы светлага тунэлю.
Выпадковы: Спдары, я, напэўна, пайду. У вас тут свае справы. Разгавор, па ўсім відаць, не кароткі. Дзе тут выхад?
2-гі: Мы дамаўляліся, што смертны будзе адзін.
1-шы: Іх штосьці звязвала ў апошні момант. Не разабраўся, што да чаго. Адным словам, яны былі побач.
Выпадковы: Ну, дык я пайду, а?
1-шы: Вы зможаце сыйсці толькі разам. І толькі тады, калі мы вырашым спрэчку.
Матэматык: Дык хто ж вы?
1-шы: Вас цягасны такія абставіны, праўда?
Матэматык: Цягасна? Ды вы жартуеце?
2-гі: Калі так – дык вам лепей адказваць на пытанні, а не задаваць новыя. Тады ўсё скончыцца значна хутчэй.
Выпадковы: Не цявяліце іх, адказвайце! Яны не жартуюць, дзіцяці зразумела.
Матэматык: Пачнем з Дэкарта. Пачнём з абсалютнага нуля. Ад самга пачатку, ав сус: “я мыслю, гэта значыць, я існую”. Усё, што адбываецца вакол – відавочна, плод дзейнасці майго мозга. Ілюзія. Значыць, імі можна пагрэбаваць, як уяўнай велічынёй. Пра што я думаў? Я думаў зусім пра іншае. Сёння мне ўдалося сфармуляваць ідэю, якая даўно не давалася: что калі…
(яго словы мікшыруюцца. Зноў гучыць манатонная рэвербіруючая мова).
Як следуе з табліцы дзялення лічбаў пры перфектнам дзяленні на лічбу 2 вынікае два значэнні частного – цотнае чысло, другое не цотнае чысло. Аднак сума гэтых лічбаў памножанае на лічбу 2 (згодна з асноўнай тэарэмай арыфметыкі) адназначные лічбы, у якіх апошняя лічба аднолькавая, але першыя лічбы, уключаючы нуль, розные не толькі па значэнню, але і па цотнасці… 
(Словы мікшыруецца, абстрактныя гукі паступова заціхаюць).
1-шы: Так мы нічога не даб’ёмся.
2-гі: Пачакаем. Яму надакучыць.
(абстрактыны гукавы рад. Рэвербірацыя.)
- Індукцыя – форма мышлення, праз каторую думка прыходзіць да
агульнага сцвярджэння ці палажэння, уласцівая адзінкавым прадметам вызначанай савакупнасці. Матэматычная індукцыя складаецца з трох крокаў… Выпадковы: Паслухайце… Эй, паслухайце!
Матэматык: А! Это вы мне?
Выпадковы: Я тут даведаўся тое-сёе… Яны, як бы гэта сказаць, ну, гэтыя… гаспадары…
Матэматык: Яны – гаспадары?