Асан Омаров - Шакарiм Кудайбердiулынын омiрi

ШАКАРІМ КУДАЙБЕРДІУЛЫНЫН ОМІРІ МЕН ШЫГАРМАШЫЛЫГЫНЫН НЕГІЗГІ
ДАТАЛАРЫ

1858, 11 шілде – сырт Шынгыстын жайлауында, Бала Шакпакта туылган.
 1863 – 67 жж. -  ауыл молдасынан сабак.
1866, май – Акесі Кудайберді Кунанбай баласы кайтыс болады.
1866, май – Сегіз жасар болашак акыннын алгашкы олені.
1875 – 17 жасар бозбала акыннын олен жазумен ауестенуінін басы. 
1878, коктем -  екінші анасы Ботантайдан туган анші агасы Амір дуниеден отті.
1878-80 жж. – Шынгыс (бурынгы Кушік-тобыкты) болысынын болысы.
1880 – «Жаз келер», «Арман», «Жайлаудын баласымен айтысы»  деген уш туындысы.
1881 – Гашыгы Айганша Махмуткызына арнаган «Шын сырым» атты махаббат лирикасы.
1882 – Суйген аруы Айганшаны (лакап аты - Майапан) кіші айелдікке алады.
1883 – Гафур атты улы дуниеге келеді. Осы жылы «Байшешек бакшасы», «Нартайлак ангімесі», «Казактын туп атасы» туындылары.
1890 – «Бозбала мен карілік», «Жастарга» олені.
1891 – «Калкаман-Мамыр» поэмасы.
1892 – «Енлік-Кебек» поэмасы.
1896 – «Лайлі – Мажнун» дастанынын алгашкы аударма нускасы.
1898 – 40 жастагы акын гылым жолына біржола бет тузейді.
1899-1905 жж. – «Казак айнасы» жинагына енген азаматтык лирикасы.
1899 – Орыстын тілі мен адебиетін терен менгеруді колга алады.
1903 – 07 жж. Географиялык орыс когамы Семейдегі болімшесінін мушесі.
1903 – Пушкиннін «Дубровский» романын оленмен аударады.
1904, маусым – устазы Абайдын казасы.
1905, казан – 1906, наурыз - кажылык сапары.
1905 – 06 жж. - А.Бокейханов бастаткан азаматтармен бірге когамдык-саяси істерге араласады. 
1907-1911 жж. –  ен табысты кезеннін бірі: «Шежіре» кітабын бітіру,  «Лайлі-Мажнун» дастанын тол шыгармасы етіп кайтадан жазу, «Дубровский» поэмасын толыктырып, ондеу. Азаматтык лирика такырыбында 20 тарта жана жыр. Аудармалар. Тамам мурасын баспага азірлейді.
1911 – Орынборда «Шежіре» жане «Мусылмандык шарты» деген екі кітабы баспа бетін кореді.
1912 – Семейде «Калкаман – Мамыр», «Енлік – Кебек» поэмалары, «Казак айнасы» жинагы жарыкка шыгады.
1913 – 55 жастагы акын алгаш елден онашаланып, жайлауда кыстап шыгады. Осымен, «агарту дауірі» аякталып, «ойшылдык дауірі» басталады.
1913-17 жж. – философиялык мандай шыгармасы – «Уш анык» трактаты,     кейбір жана жырлары. Журналистика саласындагы кызметі.
1917, акпан – Акпан тонкерісіне арнаган олені.
1917 – Семей уездік земствосынын Шынгыстау болысынан депутаты.
1918, кантардан карашага дейін – Алашорда укіметінін соты, тобе биі.
1919 – Екінші рет жапанда онашалану. Кожа Хафизден аудармалар,  философиялык жолмен жазылган лирикасы.
1919-22 жж. Философиялык толгаулары, «Тау басындагы ой» атты он оленнен туратын циклі.
1923 жылдын басы. Ташкентте «Шолпан» журналында «Лайлі-Мажнун» дастаны. Осы жылдын жазында Мухтар Ауезовтін сахара ойшылын Шынгыстауга барган саяхатшы неміс галымы Макс Кушинскиймен таныстыруы. Ол Шакарімнін берген маліметтерін «Степь и его обитатели» атты кітабына енгізеді. 
1924 – Семейде «Дубровский» дастаны жеке кітап болып басылады. «Мунды шал», «Тура жолда кайгы турмас» т.б. олендері.
1924-25 жж. – М.Ауезовпен пікірлесу. Абайдын толык жинагына кунды маглуматтарды беруі. «Тан» журналына арнап «Аділ-Мария» романын жазуы.
1925 – Баканастан Шакпакка жана «Саяткорага» коныс аудару.
1926-1929 жж. – «Иманым», «Жаралыс сыры», «Жан сыры» атты топтамаларга енген гаклия поэзиясы.
1929-31 жж. -  «Мутылганнын омірі», тагы баска омірбаяндык жырлары.
1931, 2 казан, тансаріде – 73 мушел жасында жендеттер огынан каза тауып, майіті куркудыкка тасталды.
1961, 8 август – куркудыктагы суйегі казылып алынып, Жидебайдагы Абай зиратынын касына жерленді.
1958, 29 казан – СССР Бас прокуроры канцеляриясы Шакарімнін акталганы жайында кужатка кол кояды.
1988, 14 сауір – Казакстан Республикасы Орталык комитеті Шакарім Кудайбердіулын толыктай актау туралы шешім кабылдайды.
























Автор туралы маглумат:

         Омаров Асан Кайырбекулы ­ техника (1985) жане философия  (2006) гылымдарынын кандидаты, 1951 жылы бурынгы Семей облысы Бескарагай ауданы Боденелі ауылында туган.  1994 жылдан беріде Семей каласында шыгатын республикалык «Абай» журналында кызмет істеп, Абайдын философиялык мурасын насихаттаумен айналысады.
      Сонгы жылдары Шакарімнін омірі мен мурасына ден койып, еселі енбек етті. Тарихи­танымдык жане гылыми публицистика жанрында жазылган жузге тарта гылыми енбектердін авторы.