Кедейдiн бiр тойганы, шала байыганы

Кедейдін бір тойганы, шала байыганы

Комагай да ашкарак болып журме,
Тамагына пышак такагандай табетінді боге.  Сулеймен пайгамбар (г.с.)

Біздін ауылда – Науалыда менімен корші екі кемпір бар-тын. Турмыстары онша емес, жупыны. Ауылды жерде жаназа болганда «Кудайы тамак» деп елдін барі шакырсын, шакырмасын бара береді. Симаган копшілікті уй иелері кайта дастархан жайып, екінші тамакка отыргызады.

Алгі екі кемпір бірінші тамакка ынкия тойып алган сон, екінші тамакка кіруді андып, сатін кутіп турады. Симаган екінші  кезектегі журт кірген кезде, менін коршілерім, тук кормегендей болып, торге барып жалпиып отырып алады. Оздері тойса да, коздері тоймай тамакты тагы жапырады.

Бір куні кызык жагдай болды. Осы коршілерім бір бай адамнын жаназасында, адеттегідей екінші отырыска кіреді. Даулетті адамнын урім-бутагы кой-ешкі, кунажын-тайынша, сиыр соймайтыны белгілі. Кемінде іркілдеп турган екі ту бие сояды. Оларга да атак керек кой: «Па, шіркін! Баленшекеннін жаназасында сойылган жылкынын казысы бес елі, табан казы болыпты!», – деген. Бул ангіме келесі бір бай олгенше жалгаса береді.

Алдынгы дастарханда ынкия тойып, суйретіліп шыккан екі кемпір, тамак кенірдекке келіп турса да, жылы-жумсак казы-картага жаудай тиеді. Тамак ішіп бола бергенде, жуандау кемпір ойбайлап отыра кетеді. Ел ан-тан: «Бул мешкейге не боп калды?». Копшілік болган сон, ішінде барі бар гой. Жаназага келгендердін арасында бір дарігер бар екен.

Ойбайлап ішін устап домалап жаткан кемпірдін карнын караса, сырткы еті – тамак симай жыртылып кетіпті. Дарігер колма-кол алып кетіп, карнынын жыртылып кеткен жерін тігіп береді. Жиналган журт: «Ай, бейшара кемпір, жаксы-ак адам едін, комагайлыктан енді олетін болдын-ау!», – деп жорамал жасап, оз беттерінше кетеді.

Алгі кемпірдін есекке мініп журетін, козі жонді кормейтін – канбак шалга уксайтын, ербиген шокша сакалды, мінезі шадыр, басы айнатаз, бойы бір жарым метр, коп катын алган саркідірлеу келген  калкиган калактай шалы бар. Екеуі тойга барганда – шалы мас болып калса, есегін жетектеп, озін колтыгына кысып алып журе беретін.

Коршіміз. Уй арасында уй жок. Менін адетім тан бозынан турамын. Корші жактан айгай-шу шыкты. «Е, алгі байкус кемпір оліп калып, шалы мен балалары ботадай боздап отыр-ау, шалына обал болды гой. Кой кіріп коніл айтып шыгайын», – деп шалдын уйіне бет алдым.

Оз козіме озім сенбедім. Шуйкедей шалы кеше гана карнын тіктірген кемпірді, уйді айлана куып таягымен сабалап жур.
– Ай, жынды шал! Аркамнан ура бер, тек басымнан урма! – деп кемпірі балпандап каша алмайды.
– Ой, ата! Не болып калды? Жайшылык па?!
– Кеше есегім ауырып жаназага бара алмап едім... Мына акеннін аузы........... кемпірі, жаназада отырганда тамакты олгенше жеп, карны жарылса да, маган бір жапырак ет ала келмепті.
– Апа, саркыт неге ала келмедін?
– Асет балам! Акелейін-ак деп едім, балніске тусіп калган жок емеспін бе!

Салауатты омір салтына калай кошуге болады?

Газиз жаннын комегімен ашыгу мен табиги тамактарды, табиги адеттерді колданудын аркасында, арбір адам озінін омірін сау, салауатты кыла алады. Тазалану – агзанын озі гана орындай алатын ішкі биологиялык міндет, ашыгу аркылы осы жумыстарды жандандыра тусесіз.

Табигат унемі сізді негурлым сау, оміршен болуга итермелейді, сондыктан озін-озі тазалау кезінде болатын келенсіздікте не істеу керектігін озі біледі. Табигаттын жетегіне журініз, ол сізді еш уакытта орта жолга тастамайды. Ал ашыгу мен дурыс тамак мазірі аса керемет комекші.

Мен темекіге, аракка т.б. тауелді болып, жар басынан кулауга шак калган талай адамдарды мысалга келтіре аламын. Осы адамдар ашыгудын комегіне жугінді, ал ашыгу гажайып жасады. Темекі, арак, шай, кофе ішу адетінен кутылгысы келсе, озінін маселелерін карапайым ашыгу жолымен шеше алады. Тан тазаланган уакытта уды кабылдамайды. Таза, дені сау, мамыражай дене уларды аркашанда ысырып тастайды. Ашыгу – улы заттардын кандайына болмасын тойтарыс беретін, агзаны тазалаудын улы адісі.