Карапайым омiр

587. Алла тагала былай деді: Адам баласы заманга налып мені ренжітеді. Ешкайсыныз заманды сокпеніздер (налыманыз) себебі сол заман менмін. Кун мен тунді ауыстырып турган мен. Егер каласам токтатып коямын. (Заман куннін шыгып батуы) Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Кунделікті турмыс-тіршілікте улгілі (дастурлі) тарбие алган кай казак баласы болмасын ар істі “бісмілладан” бастап, ар кез “шукірлік” деп барга канагат кылады. Сондай-ак, “ананы уйтпе, мынаны буйтпе” деген сансыз коп ырым-жоранын белінен басып аттап кетпеуге тырысып багады.

Бурыннан беріде далалыктардын этикалык кундылыктар жуйесінде уш нарсе: біреудін ала жібін аттамау, улкенді силау, соз бен істін ажырамауы адамгершіліктін басты олшемі саналган болатын. Тасдикаттын (орысша – наука откровения) немесе якини иманнын санамызга терен сінген, тамырлы, дастурлі халыктык дуниетаным болуы осыдан.

     Орайы келген сон айту лазім, халкымызда адамнын рухы (аруак), улттын рухы, халыктын рухы деген тусініктер ежелден бар. Маселен, жан таннен айырылганда (адам олгенде) жаланаш калмайды. Жамылгы куаттардын бірінен сон бірін тастап барып корінбейтін алемге “ушады”. Кайтыс болган (рух алеміне кайткан) адамнын жетісін, кыркын, жылын беру салты барлык діндерге ортак болуы да тегіннен емес.

     Адам да, галам да Алла тагаланын корінісі. Бул туралы ибн Араби озінін “Геммы мудрости” деген енбегінде былай дейді: “Алла тагала болмыстын барлык корінісінен білінеді. …Ол барлыгына жан берді… Сонымен букіл болмыс басынан бастап аягына дейін Содан шыгады, Содан басталады” [62].  Демек, тіршіліктін басын мейлі Кун де, мейлі Нур де, калай атасак та, ол бір Жаратушынын хикмет-кудіретінен шыгады.

      Галам мен адамнын карым-катынасы хакында Абай:

                Адамзат – бугін адам, ертен топырак,
                Бугінгі омір жаркылдап алдар бірак.
                Ертен озін кайдасын, білемісін,
                Олмек ушін тугансын, ойла, шырак -

               
деп толганса, шакірті Шакарім былайша ун косады: 
 
                Жанымыз Куннен келген нурдан,
                Таніміз  топырак пен судан
                Кун – атам, анык жер – анам.

Жане осы  толгауынын сонын:

                Ер жетем, толам, кайта солам,
                Арі анам бул жер арі молам,
                Денемді жутпай тынбаган.

                Кетеді жаным Нурга таман,
Жазыксыз болса, барады аман,
                Киянат істі кылмаган [34, 108 б.], –
деп корытады.