Пандiк алемдi бес сезу мушесiмен кабылдаймыз

Уйыктаган уакытымызда кай тунгикка шомамыз, бізбен не болады, кайда болатынымызды да білмейміз. Сол сиякты акырзаман болганда кайда кететінімізді де білмейміз. Гарыштын акырзаманнан кейін кайтадан пайда болуы кун мен туннін алмасуы таріздес агым.

Галамшардын пайда болуы –  танертен оянып, корінетін алемнін тус кезіндегі каркынды іс-арекеті мен козгалыстын ымырт жабылгандагы токтауы. Акырзаман болып тіршілік толык немесе жартылай жойылганда барлык жан иелері Жаратушынын денесіне сінеді де келесі галамшар пайда болганша білінбеген куйде болады.

Жан иелері адам денесін алу ушін узак сатылы (эволюциялык) даму жолынан отеді. Козгалатын жане козгалмайтын тіршілік иелерінін барінде де сана болады. Ол таста, минералдарда, агаштарда т.б.

Таулардын, жоталардын осетінін, агаштын коріп иіс сезетінін галымдар баягыда-ак далелдеген. Ен томенгі сана таста, минералда, сонан кейін осімдіктерде, онан жогары балыктар – дам сезуі жетілген. Араларда иіс сезу жетілген болса, жыландардын есту кабілеті ерекше.

Кустар тулганы не озінін жемтігін биіктен жаксы коре алады. Кустардан да жаксы дамыган торт аякты хайуандар, ал осылардын ушар басын адам тектестер туйыктайды. Осы косамжарлыктан адамнын гана жаны азат бола алады.

Пандік алемді бес сезу мушесімен кабылдаймыз. Булар: кулак – есту, коз – кору, мурын – иіскеу, тіл – дам, тері – сезу жумыстарын аткарады.


Тан сезіп, кулак естіп, козбен кормек,
Мурын иіс, тіл дамнен хабар бермек.
Біреуінен мидагы ой хабар алып,
Жаксы, жаман ар істі сол тексермек. Шакарім

Адам табигаттын тек уш жагдайын гана коре алады: катты, суйык, бу таріздес. Мысалы: муз, су жане бу. Осыган карап табигатта баска калыптар жок екен деп ойлап калуга болмайды.
Адам кобінесе физикадан жогары жагдайды жане тунде кормейді.

 Кулак ар турлі жиіліктегі толкындарды, тербелістерді назік денгейде – ал созді, артурлі дыбыстарды турпайы физикалык денгейде кабылдай алады. Соз де дыбыстар сиякты назік, ерке, жайма шуак, жылы, жагымды, сергек т.б. сапаларга ие. Олар біздін акылымызды мамыражай калыпка акеліп сабасына тусіреді. 

Осыган карама-карсы сапасы бар создер мен дыбыстар: дорекі, шалт, мазактайтын, жаралайтын, шаншатын, кемсітетін, тукыртатын т.б. – мазасыздыкка, урейленуге, толкуга, тіпті адамды олтіріп жіберетін де создер болады. Казак: «соз суйектен, таяк еттен отеді», – дейтіні осыдан.

Біздін санамызга байланысты – назік денелеріміз кулак аркылы жаксыны да, жаманды да акылды кобалжытпай кабылдай береді.

Ашу душпан, акыл дос, акылына акыл кос.
Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Біздін козіміз тулганы коріп кабылдауга байланысты біркалыпты немесе мазасызданып кабылдауы мумкін. Біздін сезімдеріміз тансык затты – устап, тістеп, сипап, ие болып немесе сатып алу калауын тудырады. Немесе керісінше: кызганышты, кумарлыкты, ызаны, коре алмаушылыкты тудырады. Акыл мазасызданып, саралау кабілетінен айрылып, адам акыл дын емес сезімнін жетегіне еріп кетеді. Кыскаша: «адамды жан емес тан билейді».

Ашу женсе, адамда акыл калмас,
Ой ойланып, орынды іс кыла алмас.
Болмай соган бойынды токтатып ал,
Ыза менен мастыктын тубі жалгас.     Шакарім

Тері аркылы коршаган ортадан хабардар боламыз: ауа райынын суыктыгы, жылылыгы, кургактыгы, ылгалдыгы т.б. Бізді сипаганда, еркелеткенде жадырап каламыз, егер піскілесе, кессе, урса – керісінше. Біздін акылымыз колма-кол карсы арекетке кошіп кан курамымыздын химиялык коспалары озгеріп кетеді.

Танауымыз аркылы жердін, гулдердін, осімдіктердін, тамактын т.б. иістерді сеземіз. Хош иістер акылымызды сабасына тусіріп, жаксы асер береді. Иіс мурындагы шырыш кабыгы аркылы беріліп жуйке жуйесі канымызга арекет етеді. Осы арекеттін натижесінде дене мамыражайлык калыпка еніп сауыгып кетуі мумкін. Неше турлі бояулардын, химиялык карулардын асерінен козден жас парлап, ішкі мушелерге жара тусуі де мумкін.

Тіл бізге осек согып, біреуді сыртынан гайбаттау ушін берілген жок. Тілдін кызметі дамді ажырату. Тілдін унемі ылгалды болуы – ол сусыз дам ажырата алмайды. Иістеніп, ескіріп кеткен тамак тілдін тазалыгын жояды. Таза емес тіл акылды алжастырады. Оз тіліне ие болмайтын адам – асказаны мен жыныс напсісіне де ие бола алмайды, себебі тіл, асказан жане напсі мушелері бір тузудін бойына орналаскан.

Осы  сезім мушелері сырттан келген хабарды тек танге гана беріп коймайды, сондай-ак осы хабарлар назік денелерге де асер етеді. Егер таяк жеп денеміз когеріп калса, осыган сайкес назік дене де когереді.

Жиі айтамыз не естиміз: «кулагым кызарып, екі бетім дуылдап барады – мені біреу соз кылып жатыр», – деп. Бул создін назік денеге асер етуі. Бул – біз омір суретін коршаган орта. Ол ойлау жуйемізге, пандік дуниеге (материалдык) байлануымызга байланысты жагымды не жагымсыз болады.