Камiл мусылмандар

Абай "толык адам" сатысындагы рухани  жетiлу  жолындагы алгашкы денгейiндегi адамдарды "камiл мусылман" деп атайды. "Мусылман" арабтын "муслим" деген созiнен шыккан, "Кудайга сенушi" деген угымды бiлдiредi.

Ал "капiр" арабтын "кафара" деген созiнен шыккан, осыган керi магынада, ягни "Кудайга сенбейтiн" адам деген угымды бередi. Абай "мусылман" созiн бурмаламай, озінін осы алгашкы магынасында  колданады.

Камiл мусылмандар ушiн имандылык ен баскы шарт. "Адам" сатысындагы материалдык жетiлу жолындагы алгашкы  денгейде де адамдар (5-сызбаны караныз)) имандылыкты кабылдайды дедiк.  Бiрак бул екі имандылыктын айырмашылыгы улкен.

Камiл мусылман денгейiнде имандылык Кудайга толык берiлуге акелiп, мулде жана сапага ауысады. Ал томенгі сатыда бул сенім бірде бар, бірде жок. Булар алі озін-озі рухани танымагандыктан, имандылыкты сокыр сенiм аркылы кабылдайды.

Бiлiмдерi толык болмагандыктан, олардын максаты осы фани омірмен гана байланысты. Сондыктан олардын имандылыгы гуманизм денгейiнде гана калып, адамгершілік кундылыктарына гана багытталады. Материалдык омірдін максаты болып табылатын гуманизм мен рухани денгейлердін арасында айырма улкен.

Материалдык денгейде адамдар дiндi де оздерiнiн материалдык маселелерiн шешу ушiн пайдаланады. Бугiнгi кундердегi халыктар арасындагы кактыгыс, согыстардан бул жагдай жаксы корiнедi. Казiргi кезде дуние жузiнде дiн араласпаган согыс жок деуге болады. Сойтiп имандылыктын томендiгiнен дiндер халыкка коптеген зардаптар акеледi.

Ал "толык адам" сатысындагы имандылык рухани денгейде. Олар дінді саясат куралына айналдырмайды.   

Толык адам сатысынын камiл мусылман, хакiм денгейлерiне эволюция аркылы котерiлген адамдарда алі коптеген рухани жогары каиеттер болмауы да мумкiн. Бiрак оларда негiзгi касиет бар. Ол – Кудайга берiлгендiк. Баска касиеттер бiртiндеп келедi. Материалдык сатыдагы адамдарга жаксы касиеттер дене аркылы материалдык жолмен берiледi. Ал рухани жолдагыларга Алла тагаланын Озі журекке бірден беруі мумкін.

Адамдарды Алла тагала Озінін материалдык энергиясы аркылы баскарса, ал толык адамдарды журек аркылы Озi баскарып, олар ушiн Озi кам жейдi. Рухани жолдагылар Алла тагаладан кулшылык етуді тілеп, ол кулшылыгын кабылдауын гана сурайды. Оларда баска тiлек жок.

"Камiл мусылман" денгейiндегiлер алi тан ыкпалынан толык шыга коймагандыктан, Кудайга берiлу ниеттерiн толык жузеге асыра алмайды. Сондыктан шын конiл, таза ниеттерi болса да кейде оларды напсi ыкпалы женiп кетедi.

Бул – жан мен таннiн куресi. Жан алi тандi толык женетiндей тазару дарежесiне жете койган жок. Бiрак бул жолдан шыкпай, букiл омірiн соган багыштаган адам туптiн тубiнде рухани кемелденудiн жогары биiгiне котерiле алады.

Буны агаштын жемiсiнін пісуімен салыстыруга болады. Агаштын жемiсi пайда болганнан кейiн алi жеуге келмейтiн кок куйiнде болады. Бiрак оны ерiнбей кутiп, суарып отырса онын жемiсi пiсiп пайдалануга болатын кез келедi. Барлыгы тек кана уакытка байланысты. Уакыты келгенде кандай жемiс болса пiсiп жетiледi.

Сол сиякты рухани жолга тускен адам ауелде коптеген кемшiлiктерi болып, алi рухани пiсiп жетiлмеген сиякты. Бiрак ол алган бетiнен кайтпай сол жолмен журе берсе, уакыт келгенде озiнiн рухани дарежесiне жетiп, аулиелiк касиеттерге ие болады. Ендеше оларды рухани жолга тускен кезiнен бастап-ак толык адам деп атауга болады.

Камiл мусылман озiнiн рухани болмысын таныйтын болгандыктан, бiрiншiден, онын рухани бiлiмi бар, ал екiншiден, онын бул бiлiмдi дурыс колдана бiлетiндей рухани касиетi бар. Ол Алла тагаланын бiр екенiн, Онын барлык жаратылгандарга Ие екенін, сондыктан барлыгы да Сонын меншiгi екенiн бiлiп кана коймайды, ол сол бiлiммен омір суруге умтылады. Сондыктан ол барлык жандарды бiрдей корiп, Абайдын "адамзаттын барiн суй бауырым деп" деген кагидасын толык орындауга умтылады жане озiне тиесiлi несiбеден артыкты керек етпейдi.

Ол табигаттын аділет занын жаксы біліп, оны катан орындайды. Сонымен, катардагы мусылмандар мен камiл мусылмандардын айырмашылыгы Алла тагалага деген шын ниетінде жане ынтасында. Абай адамды осыган шакырып, кара создерiнде дуниелiк ниеттердi сынайды.

Каміл мусылман денгейіне жетілудін барлык денгейінен де котерілуге мумкіндік бар. Онын алгы шарты – тагдырдын шапагат нурымен рухани жогары жетілген адамды кездестіріп, оган толык сену. Сонан кейін оны рухани устаз-муршид ретінде кабылдап, Шакарім созімен айтканда рухани "кіндігін кестіру". Сойтіп адам рухани устаздын комегімен баки алемге бет алады.  Кудайга берiле кулшылыктын асерімен коп уакыт отпей-ак адам рухани алемнін белгілерін сезіне бастайды.

Абай отыз сегiзiншi кара созiнде камiл мусылмандардын акикат бiлiмдi толык бiлетiнiн айтады. Олар "Алла  тагаланы  танымактык,  озiн танымактык,  дуниенi танымактык, оз адамдыгын бузбай гана  жаксы  менен  жаманды  айырмактылык  сыкылды  гылым-бiлiмдi" уйренген, осы торт манызды нарсенi танып-бiлген адамдар. Ягни, олар шаригатты менгерген.
   
Абай бул денгейдегілерге берiлген тартiптердi катан устану керек екенiн ескертедi. Ол Кудайга кулшылык тартiптерiн катан сактаудын маныздылыгын, онын iшкi тазалыктын кепiлi жане иманнын кiрленбей, нурланып туруына кажеттi нарсе екенiн отыз сегiзiншi кара созiнде былай тусiндiредi:

"Ендi ниет еттiнiз таhарат (намаз алдындагы  жуыну)  алмакка, намаз  окымакка,  ораза  тутмакка,  бул  тагаттарды орындау сырткы гибадат, онын iшкi гибадатка жетпегендiгi кемшiлiк емес пе? Сiздiн iшкi  дуниенiздiн  таза болмагы ол иман болып,  бул сырткы гибадатыныз иманнын коленкесi, ;ам сол иманнын нурланып турмагына корiк ушiн буйырылган".

Бул арада кулшылык тартiптерiн орындаудын маныздылыгын корсете отырып,  Абай iшкi иман тазалыгынын кажеттiгiн айтып отыр. "Бул сырткы гибадатыныз иманды болган сон гана парыз болган" деген созi де осыны ангартады. Имандылыгы жок адамга, сырткы гибадатты сактаудын кажетi шамалы, парыз емес, себебi пайдасыз деуге болады. Ойшыл арi карай былай деп жазады:

"Онын ушiн гуламалар иман екеу емес бiреу, бiрак iзгi тагатпен нурланады, тагаты жок болса, кунгiрттенедi, балки сону каупi де бар деген".  Бул арада Кудайга кулшылык тартiптерiн сактамаган адамнын iшкi иманы кунгiрттенедi,  балки сону каупi бар деген ой айтылып отыр.

Сонымен камiл мусылмандардын баска карапайым мусылмандардан озгешелiгi – олар иманнын озара тыгыз байланыстагы iшкi жане сырткы жактарын (гибадат сырларын) катар ескередi. Абайдын оз созiмен айтканда, олардын "иманы тугел".

"Менiн каупiм бар, олар хас (нагыз) гибадат осы екен, Кудайдын бiзге буйырганы осы, бiз осыны кылсак, мусылмандык камiл болады деп ойлайды." – дейдi арi карай Абай кобiне гибадаттын тек сырткы  жагын устануга умтылатын копшiлiк туралы. Шын иманнын нуры, коркi болып табылатын намаз оку, ораза туту сиякты сырткы гибадатка Абай "Ол гибадат  кузетшiсi едi" (иманнын кузетшiсi) деген дал аныктама бередi.

"Жа, кузетшi кузеткен нарсенiн амандыгын ойламай, бiр гана ояу турмагын ниет кылса,  ол не кузет?  Кузеткен нарсесi кайда кетедi?  Максат кузетiлген нарсенiн амандыгы,  тазалыгы емес пе?" – деп ой таразылайды Абай.

Рухани жетiлу сатысына котерiлгендердiн имандылыгы толык болгандыктан, олар оздерінін барлык ой-оріс, сойлеген соз, жасаган амалдарын тугелдей Кудайдын разылыгына арнайды. Сондыктан олар катардагы карапайым  мусылмандар емес, камiл мусылмандар.
    
Сонымен камiл  мусылмандык –  Алла  тагалага  шын пейiлмен iс-арекеттi толык багыштау. Бул – iшкi тазалык, шын иман. Сонымен бiрге  кулшылык  тартiптерiн, сырткы ишараттарын катан устану, сактау камiл мусылмандык белгiсi. Бул – аулиелiк жолдын басы.