Аулиелер

Аулиелер – Абай корсеткен "толык адам" танымындагы хакiмдерден жогары турган рухани устаздар. Аулиелер туралы: "...аулиелерге аулиелер окыды,  гашык болды," – дейдi Абай отыз сегiзiншi кара созiнде.

Бул создер аулиелердiн мирастык тiзбегiн  корсетедi. Рухани бiлiм Жаратушыдан бастап устаздардан шакiрттерге мираскорлык тiзбек аркылы тускенде  гана  таза  болып, адамзатка зор ыкпал жасай алады. Егер тiзбек узiлсе, рухани бiлiм фани омірдiн асерiмен булiнiп, жетілу жолдагы адамдар адасу жолына тусуі мумкін.

Аулиелердiн манызды мiндетi – рухани бiлiмдi алгашкы калпынан  озгертпей  адамзатка  жеткiзу.  Сонда   аулиелерден   аулие уйренiп,  устаздык  тiзбек узiлмей,  адамзат рухани бiлiммен унемi сусындап отырады.

Рухани устазды мусылманда "пір", не болмаса "муршид" деп атайды. Ортагасырларда рухани устаз баскарган улкен мектептер болган. Туркістандагы Ахмет Яссау баскарган рухани орталык солардын бірі болды. 
 
Аулиелер туралы коп жазылган. Бiрак олардын копшiлiгi олардын омірбаяны мен турлi мистикалык касиеттерiне арналган, ягни сырткы корiнiсiн гана суреттейдi. Аулиелердiн iшкi дуниесiн сипаттау ушiн олардын рухани касиеттерiн коре бiлу керек. Бул  тек кана оте жогары жетiлген, солардын денгейiндегi адамдардын гана колынан келетiн нарсе.

Сондыктан оздерi аулие катарында болган iрi сопылардын окiлi Руми, ал-Газали тарiздi гуламалар гана олардын шын сипатын бере алады. Руми аулиелердi перiштелермен салыстырып, оларды рухани куаттын ыкпалында журетiн жане барлык кызганыштан, кумарлыктан арылгандар деп есептейдi.

Олар – тек кана рухани дуниенiн какпасына умтылушылар, Хакикаттын нурына боленiп, Онын бейнесiне кумарланып, тубiнде Абсолютпен толык бiрiгуге белiн бугандар.

Сопылардын козкарасы бойынша, рухани жетiлудiн негiзгi максаты – адам бойындагы касиеттердi Кудай касиеттерiмен жакындастыру. Бул Абай ойымен толык сайкес келетiнiн коремiз. Кудаймен жакындасу, мусылманша – Алла дидарына жакындау деген соз, кенiстiкте, не болмаса  физикалык денемен бiрiгу деген емес, арине, бул iшкi дуниемен, рухани жакындау деген угым.

Сойтiп, аулие максаты – Кудайга жакындау. Сойтіп, аулие деп озiнiн рухани максатын анык сезiнiп, сол жолга бiржола тускендi айтады. Ондай адамды екiншi рет туды, ягни ол тані осы фани алемде болса да, жаны рухани алемге отіп, озiнiн Кудаймен байланысын сезiнiп, Сонымен уксас екенiн, Онын бiр болшегi екенiн угынды деп есептеуге болады.

Сопылар iлiмi бойынша аулиелерге екi мiндет жуктеледi: а) медиатор функциясы, ягни ол Кудай мен адамнын арасындагы елшi; б) гарыштык куш функциясы. Ол материалдык алемнен тыс Кудай мен адамдарды байланыстыратын копiр.

Озiнiн Кудаймен байланысын толык сезiнгендiктен, онын табигатында руханилык пен адамилык катар болады. Толык адамда Кудай мен адам (жан мен тан) бiрiгiп, бiртутастыгын толык корсетедi. Сондыктан толык адам табигат куштерiн гана емес, рухани куштердi бiрiктiретiн микрокосм болып табылады. 

Онын акылы карапайым дiни тусiнiктен жогары тур. Ол букiл болмысты болiктерге болмей, оны толыгымен тугелдей кабылдайтын болгандыктан, барлык жан иелерiне бiрдей козкараспен карайды. Ол озiнiн ниетiмен перiштелерден жогары, ал озiнiн Кудайга деген умтылысымен жан иелерiнiн барлыгынан да биiк тур.

Толык адам мен Кудайдын катынасы айнамен салыстырылады. Адам озiн айнадан коретiнi тарiздi толык адам озiн Кудайдын бейнесiнен коредi. Кудай да толык адам болмысынан озiн таниды.

    Абай аулиелердiн хакiмдер мен камiл  мусылмандардан  ерекшелiгi – олар Кудай тагалага деген гашыктык сезiмiне жеткендер екенiн айтады. Аулиелердiн гашыктык дарежесiн Абай: "... о дуниелiк пайдасын гана кузеттi. 

Гашыктары сол халге жеттi, дуниенi, дуниедегi тиерлiк пайдасын умытты.  Балки  кисапка  алмады" –  деп  суреттеп, олардын бул фани дуниенiн ыкпалынан толык шыккандыгын корсетедi. Аулиелер – пайгамбарлар сиякты таза кулшылык жолындагы  адамдар.  Бул дарежеге адам озiнiн рухани болмысын толык сезiнген кезде жетедi. Сондыктан, олар жан ретінде арекет жасайды.

     Бiрак таза кулшылык жолындагы бундай аулие адамдар оте сирек. Ойткенi ол жолда улкен ынсап,  зор талап кана емес, сонымен бiрге, Кудайдын ерекше шапагаты да керек.
    
"Хакимдер дуниеде  тиетiн  пайдасын   сойледi, гибрат козiмен караганда, екеуi де (хаким мен аулие) бiрiнен бiрi жырак кетпейдi. Арбiрiнiн сойлеуi,  айтуы баскаша болса  да,  Алла  тагаланын  сунгатына (шеберлiгiне) карап пiкiрлемектiктi екеуi де айтады.

  Пiкiрленбек соны гибратламак болса керек. Бул гакыл,  гылым – екеуi де озiн зорга есептемектi, залымдылыкты,  адам озiндей адамды алдамакты жек коредi. Бул гадалат ар екеуi де мархаматты, шапагатты болмакты айтып буйырды, бул ракым болса керек".

Бул созбен Абай хакiмдер мен аулиелердiн екеуi де  рухани  адамдар  екенiн  корсетiп  отыр. Хакiмдердiн де аулиелердiн де максаты бiреу – ол Абсолюттiк акикатты тану.

Хакiм мен аулие екеуi  де  адамзатты  суюшi,  ракымшылык iстер iстеушi, екеуi де адамзаттын рухани устаздары.

    Сонымен бiрге аулиелердiн хакiмдерден  айырмашылыгы  улкен. Олардын  ен  негiзгi  айырмашылыгы – аулиелер таза кулшылык жолымен толык тазарган болса, ал хакiмдердiн алi де болса да ниеттерi кунгiрттеу келедi. Олардын бойын  табигаттын  жогаргы  касиетi – даналык касиетi – билегенiмен, барiбiр фани омірдiн атак-данкка деген ыкпалы-ниетi жанамалап журедi.

     Ал аулиелер болса, ниетi тугелдей тазарып, бул фани омірдiн ыкпалынан толык шыккандар.  Олар  оздерiнiн  кулкы  ушiн ештене тiлемейдi.  Бiрак Жогары Куштiн камкорлыгымен оларга омірге кажеттiн барлыгы берiледi.  Аулиелер Жогары Жаратушынын жер бетiндегi елшiсi тарiздi рухани алем мен материалдык алемдi байланыстырып отырады.
   
Абай рухани жолдагылардын такуа болуынын екi себебiн корсетедi: бiрi – дуние лаззатына алданып, ыркынан шыга алмай, Кудайга ыкыласым шала болады деп оз бойына сенбегендiк, екiншiсi – озгелер озiнен улгi алып,  напсiсiн тежеп,  имандылыкка бет бурса деген умiт.

Осы екi себеп те аулиелердiн "журтка кылган артык махаббатынан" туады  дейдi.  Сойтiп  Абай  аулиелердiн  тагы  бiр  мiндетi – баскаларга бiлiм беру гана емес, сонымен бiрге оларга оз омірiмен улгi корсету екенiн бiлдiредi.

    Рухани кулшылык жолы – тарихаттын киындыгы туралы Абай былай дейдi: "Бiрак бул жол – бек шетiн,  бек назiк жол. Бул жолда риясыз, женiлдiксiз бiр токтамга бекiп, iздеген кiсi гана iстiн  камалатына жетпек.

Бул заманда ондай адам сирек, буган гылымнын да зоры, шындык,  кайраттын да зоры,  махаббаттын Аллага да жане адамзатка да бек зоры табылмак керек.  Булардын жиылмагы киыннын киыны,  балки мумкiн емес болар". Аулиелiк жолдын киындыгын жане назiктiгiн данышпан осылай тужырымдайды.

     Аулиелiк денгейдегi адамдар реттегiш тартiптердiн комегiнсiз-ак рухани алемнiн зандылыгымен омір суредi. Олар фани омірдiн ыкпалынан толык шыккандар. Себебi рухани  зандылыктармен  омір суру олардын табиги касиетiне айналган. Олар болмыс зандылыгын ешуакытта бузбайды.

     Олардын улгi болатын кейбiр касиеттерiн атап отейiк. Мiнездерінде кемшiлiк болмайды.  Себебi  олардын  болмысы абден тазарган.  Сондыктан олар оз сезiмдерiне толык ие,  салмакты, устамды жане еркiн, алгыр да кайратты. Ешуакытта артык сойлеу, артык уйкы, артык iшiп-жеуге бармайды, озiмшiлдiк мiнез  мулде болмайды. Аркiмге  курметпен   карайды,   бiрак оздерiне курмет талап етпейдi.

Жаулары болмайды,  себебi олар барлык жан иелерiне дос. Iс-арекетiн тугелдей Кудай жолына таза багыштайды, сойтiп калау-ниеттерi тугелдей Кудайдын ыкпалында болады. Олар бул фани омірдiн ыкпалынан толык шыгып, Жогары Жаратушынын аясына кiргендер.

Сопылардын сондай биiк рухани дарежеге жету сырлары бар. Онын бiрiншiсi, рухани бiлiм алып, омірiн сол бiлiм жолынан ауыткымай тура багыттау болса, екiншiсi, тасбихпен Жогары Жаратушынын касиеттi есімдерін кайталау.

Жогары Жаратушынын касиеттi есімдерінін зор рухани кушiнiн болу себебi, олар адамнын акыл-есiн бiр багытта, ауыткымай Алла тагалага шогырландыруга мумкiндiк бередi. Сонымен бiрге, Алла тагала Абсолют болгандыктан есiмдерiнiн рухани куаты Онын оз куатымен бiрдей болады. Есiмдерiнiн асерi оте куатты болгандыктан Алла тагаланын касиеттi аттарын кайталаган адам тез арада тазарып, аулиелiк денгейге котерiле алады. Буган сопылардын омірi мысал.

Ахмет Яссауи бес жасынан тасбих тартып биiк рухани дарежеге жеткен.

Кудайдын касиеттi есімдерін кайталау аркылы кемелдiкке жету барлык рухани жолдарда колданылады. Оларды христиандар "Иса дугасы" ("Иисусова молитва"), Будда дiнiндегi "Хинаяма" жолындагылар "тантра" деп атайды.

Еврей дiнiндегiлер да Талмудтын негiзiнде Кудайдын касиеттi аттарын кайталайды. Бунын барлыгы Кудайдын касиеттi есімдерін кайталау барлык рухани жетiлу жолдарына ортак адiс екенiн корсетедi. Олар ар тiлде болганымен барлыгынын магынасы уксас.

Барлыгы да Кудайдын касиеттерiн мадактап, Одан кулшылык етуге мумкiндiк берiп, оздеріне шапагатын жаудыруды тiлейдi. Кудай тагала барлык жан иелерiне мейiрiмдi болгандыктан, Ол сураган тiлектi орындайды. Бул Кудайдан ненi сурап, ненi сурамауды бiлудiн манызын корсетедi.

Кудайдан тiлейтiн тiлек сураушынын рухани дарежесiне байланысты материалдык болып, оны бул фани алемге байлай бередi, не болмаса, керiсiнше, рухани болып, оны одан босата алады.

    Аулие – дуниенi тарк етiп, таза кулшылык жолына тускен адам. Абай ойы бойынша пенделiктiн камалатi осы аулиелiк жолда гана  болатын болса,  ягни  куллi адамзат дуниенi тарк етсе, дуние ойран болар едi.  Сондыктан аулиелiктi Алла тагала ар пенденiн мандайына жазбаган. 

Белгiлi  бiр  рухани  дарежеге  жетпей  аулиелiк  жолга тусемiн деушiлiк – бул адамнын озiн баскалардан озгеше  корсетпегi боп  саналады. Адамнын оз болмысын ауелi белгiлi бiр дарежеде тазартып алмай рухани жолга тусуге болмайтынын данышпан былай деп тусiндiредi:
    
"Басына hам озiне озгешелiк бермек – адам улын бiр бузатын iс. Арбiр наданнын бiз  тарикатка кiрдiк деп жургенi бiз бузылдык дегенiменен бiр болады".

Бул создердi дурыс тусiнудiн когам ушiн улкен алеуметтiк-саяси манызы бар. Рухани жолдагы адамдар туралы халык арасында коптеген алып-кашты турлаулы-турлаусыз создер коп. Себебi рухани адамнын дарежесiн бiрден аныктау карапайым адамга онайга туспейдi.

Сондыктан олар рухани адам мен олардын атагын жамылып журген жалган "аулиелердi" ажырата алмайды. Ал ол жалган "аулиелердiн" максаты Кудай жолы емес, оз курсагынын камы болгандыктан, олар халыкты алдау жолына туседi.

Олардын аулие сипатына келмейтiн озбыр мiнез-касиеттерiн корген халык мунын себебiн бiле алмай дал болып, букiл аулие журтына карсылык уйымдастырады. Сойтiп, жалган аулиелердiн корсеткен кырсыктары нагыз аулиелерге терiс козкарас калыптастырады.

Бул олардын жагдайын киындататыны соншалык, тiптi кейбiр жерлерде  олар кудаланып, кейде жазага да тартылады. Бундай жагдай кай халыктын арасында болса да жиi кездеседi.

Аулиелердi кудалаудын зияны оте коп. Рухани жолдагы адамдардын касиеттері фани омірдегі адамдардын касиеттерінен мулде болек болады. Бул алемде барлыгы материалды жане ештене жогалып кетпейтін болгандыктан, рухани адамдарга карсы ойлаган жаман ойлар, айтылган создер мен жасаган іс-арекеттер сол ойлардын, создердін, арекеттердін шыккан адамына кайтадан барып согады.

Рухани адамнын денгейі негурлым жогары болса, табигаттын аділет зандылыгы бойынша, оган кесапат жасамак болган адамнын зардабы да солгурлым улкен болады. Себебi аулиелер Алла тагаланын ен суйiктi жарандары, сондыктан Ол оз суйiктiсiн корлагандарды кешiрмейдi. Бунын далелi болатын ангiмелердi ислам елдерiнiн арасында сопылар тарихынан коптеп табуга болады.

Сондыктан, рухани адамдарды сынауга, олардын кемшіліктерін корсетуге, біреуін екіншісімен салыстыруга болмайды. Себебі, рухани адамдар мен карапайым адамдардын касиеттері бірдей емес, артурлі толкында. Сонымен бірге, рухани адамдар Алла тагаланын колтыгынын астында болып, Жогаргы Иенін Озі коргайтын болгандыктан, оларга ешкім де зияндык жасай алмайды. Буны аркімнін де катты есінде устаганы дурыс. 

Сонымен бірге, кудалаушылар оздерінін арекетімен рухани адамдарга деген сенiмiн жойып алады. Сойтіп олар рухани адамдардын беретін терен рухани байлыгын кабылдай алмайды.
Сопыларды кудалауда "шала молдалардын" асерi де аз болган жок. Кудай алдында "сырты бутiн, iшi тутiн" болгандыктан, оларды ашкерелеп, дурыс жолга салгысы келгендерді унатпай, булар унемі карсы каруласып отырды.

Абайда да, Шакерiмде де сопыларды унамсыз создермен атаган жерлерi бар. Ондай создердi окыганда булар нагыз сопы емес, жалган сопылар туралы айтылган екенiн ойдан шыгармау керек. Себебi бул екi данышпан да нагыз сопыларды жаксы тусiнiп, колдай бiлген.
Сопылык жолда таза ниетi мен соган сайкес ынтасы болмаса, ондай адамдар озiне де, когамга да зиянын тигiзедi.

"Арбiр наданнын бiз тарикатка кiрдiк деп жургенi бiз бузылдык дегенiмен бiр болады" – деген Абай созiнен осыны угамыз. Ниетi тазармай, аулиелiк жолды кулкыны ушiн кабылдагандар оздерiнiн табиги мiндеттерiн аткармай, когам омірiне керi асер етедi.

Сондыктан Абай былай деп ескертедi: "Булай болганда малды кiм  багады,  душпанды  кiм  токтатады, киiмдi кiм токиды,  астыкты кiм егедi, дуниедегi Алланын пенделерi ушiн жараткан казыналарын кiм iздейдi?". Сонымен бiрге ондай адам кунага батып,  озiнiн соган сайкес жазасын алады.

Сонымен копшiлiк кауымнын тугелдей таза кулшылык жолына  тусуiне мумкiндiк жок екенi белгiлi болды. Кудай шапагатын алмаган,  ягни кокiрек козi ашылмагандар ушiн Абай жанагы созiн былай деп жалгастырады: "Кудайдын бергенiне шукiршiлiгiн жок болса, адепсiздiкпен кунакар болмайсын ба?" Осылайша оларды омірдегi оз орнын бiлiп, реттi омір кешуге уйретедi.

Хакiмдер кобiнесе  адамнын  ой-орісi,  мiнез-кулкы сиякты назiк материалдык болмысын тазартса, ал аулиелер адамнын рухани болмысын тазартады.

Хакiмдердiн iс-арекеттерi  белгiлi  бiр дiн,  улт аумагында болса, аулиелер бул шенберден шыгып, букiл алемдiк аукымды камтиды.