Шакарiмнiн ата-тегi

Генетика гылымы бойынша жаксы урпакты тек кана жаксы тукымнан гана алуга болады. Кандай тукым болса – сондай урпак.  Себебі кандай жан иесі болса да ол белгілі бір жетілу сатысында.

Аркімнін озіндік сана-сезімі, ягни кадір-касиеті бар. Омір шындыгын халкымыз дастурге айналдырып, аркім оз денгейіндегі адамдармен араласкан. Осылай когамдагы уйлесімділік бузылмай, аркім озіне тиесілі орын алган.

Когамнын бул уйлесімділік зандылыгы баласына калындык тандаганда кудаласу тартібін аныктаган. Кунанбай озі, онын тукымдары да бул арнадан шыкпай, балаларын уйлендіргенде кездейсок адамдар емес, оздері тарізді білікті, текті адамдармен кудаласып отырган. Осылай олардын ата-тек манызын жогары багалаганын кореміз.

Кунанбай тукымынан шыккант Шакарім 1858 жылы Семей онірі Шынгыстау алабында тобыкты руында дуниеге келді. Онын акесі Кудайберді Абайдын туган агасы еді. Сондыктан Шакарім Кунанбайдын немересі, ал Абайга онын агасынан туган іні болып келеді.

Кунанбайдын акесі – Оскенбай, атасы – Ыргызбай. Шакарімнін ата-тегі аке жагынан да, шеше жагынан да халык ішінде оте беделді, ел баскарган, халыктын адет-гурып, салт-дастурін сактауда улкен тірек болган адамдар екені белгілі.

Кенес дауірінде булар туралы, асіресе Кунанбай жонінде теріс козкарас тудырып, оны озбыр, ел канаушы, катал адам ретінде корсетіп келді. Бірак казіргі заманда мундай козкарас жокка шыгарылып, Кунанбай гана емес, Шакарімнін букіл ата-бабасына деген пікір жанаша калыптасып отыр. Кыскасы, Шакарімнін аке жагынан асылдын бір сыныгы екенінде дау жок.

Бул туралы Абай омірін жазганда да айтылды /7/. Ендеше бул маселеге коп токталмауга да болады. Тек акыннын акесі туралы біраз айта кетелік.

Кудайберді оте акылды, мейірімді адам болган. Ол окпе ауруына шалдыгып 1866 жылы кокек айында, 37 жаска шыгарда кайтыс болып, Шакарім баска бес балалармен бірге жеті жасында жетім калады. Акесі туралы Шакарім озі былай деп естелік айткан екен:

"Мен акемді жасымнан  жаксы білемін. Асіресе, кейінгі жылдары, кундері коз алдымда турады. Акыргы жылда бурынгыдай жиі анга шыкпай, уйде болатын уакыттары коп болды. Турікше ангіме кітаптарды окуын койган жок... Акем узын бойлы, аксур, кара мурт, кара сакал, откір козді, тік иыкты, сырт пішіні сулу, кимылы тез, сергек адам еді...

...Акем кыста кысыр байлатып, кымыз ішетін, кейін кымызды да коп ішпейтін болды. Наукасы бурынгыдан ауырлап, кан кусканын манайдагы ауылдар естіп, конілін сурагандар жиі келетін болды. Кыскы катынасканнан бул жайды калада жаткан Абай естіп-біліп, дарілер алып, біздін ауылга келді. Акем Абайдын салемін алып, олар кушактаса корісті.

Абай акеме ак унтак дарі жане тамызып ішетін кызгылт дарілерді ішкізді. Содан акем сыркаты жок адамдай шуйіркелесе ангімелесіп кетті. Абай акейге "калага апарып дарігерге каратсам" деген ойын айтты, акем "онын жон гой, бірак казір кыс уакыты, жаз шыга апарарсын"– деді."

Шакарімнін осы естелігінен онын озінін бет-пішіні, дене бітімі акесіне уксас деп уйгаруга болады. Себебі ол да узын бойлы, сулу кескінді адам болган. Жане осы ангімеден акесінін ой-орісі сергек, адамшылыгы зор болганын, баска журттан сый-сипаты болек, онын Абаймен де улкен курмет-сыйластыкта болганын, мінез-кулкынын сабырлы, салмакты болганын кореміз.

Кунанбай тукымы оздерінін балаларына айелді кездейсок, карапайым адамдардан емес, аргы тубі текті, ерекше адамдардын кызын аперіп отырган. Мысалы, Шакарімнін акесінін шешесі, Кунанбайдын улкен байбішесі Кунке Найман Аганас бидін кызы болган.

Ел аузында Аганас биді аділ, сезімді, акылды, тіпті, аулие адам болган деген соз калган. Ал Шакарімнін шешесі Толебике Каракесек руынын "Кедей" деген табынан шыккан Алдаберген деген адамнын кызы болган. "Алдаберген бай емес, орта даулетті, бірак оте адал болган адам.

Сол адалдыгынын аркасында ел катты силап курметтеген, абыройлы болган. Балаларын, кыздарын оте ерте окыткан адам. Шакарімнін шешесі арабша, турікше коп окыган. Кол онерге оте шебер, кесте тігетін, ою оятын, киім пішетін, пышак согатын істі адам болган.

Есті, сергек, акылды, мейірімді, жомарт болган ажеміздін Куранын, "Гибадат исламиясын" "Муктасарын", тагы да баска кітаптарын мен кордім. Шешелерімнін, улкен ажелердін: "Даметкен (Толебикені солай атаган) окымысты, ак мартуы бар, есті, акылды еді" – деп отыргандарын сан естігем.» – деп жазады Ахат озінін естелігінде. 
Шакарімнін шешесі Толебике олен де шыгаратын болган, араб тілін жаксы білген.

Ол шаруага да мыкты, сондыктан акесі Кудайберді барлык шаруаны шешесі Толебикеге билетіп койган. Толебике оте мейірімді, нашарга жаны ашып туратын болган. Кедейлердін нашар, жетім-жесірлеріне катты карайласкан. «Кый оярда, согым соярда олардын айел еркектерін шакыртып алып, жумыс беріп, кайтарында кап-кап ет, керек-жарактарын аркалатып жібереді екен"– деп жазады Ахат озінін ажесі туралы.

Ахаттын бул создерінен Шакарімнін аталары балаларына келін тандаганда олардын байлыгына гана кызыкпаганын кореміз. Олардын тупкі максаты оздерінін урім бутагынын іріп-шірімей, керісінше, ныгайып беки беруін коздеген. Осылай Абай, Шакарім, олардын алдынгы катарлы урпактары дуниеге келіп, улгілі тарбие алып, халык мактанышы болып осіп-жетілген.