Бау бакшаны егудi жоспарлау

Тубінде баянды енбек егін салган,
Жасынан оку окып, білім алган.
Би болган, болыс болган онер емес
Енбектін будан озге барі жалган.
/Абай/

Ен алдымен бау бакшаны не ушін, кандай максатпен еккелі отырганынызды жоспарлап алуыныз кажет. Сонан кейін осы ойынызды іске асыру ушін сіздін уакытыныз, жерініз, жагдайыныз бар ма, осыны шешіп алыныз.

Бау бакшаны екі кагидага суйене отырып іске асыруга болады. Біріншісі – нактылы сізге мол онім алу, ал екіншісі – буган карама карсы: сізге онім емес, адемі бау бакша керек.

Ойынызды іс жузіне асыру ушін біршама ережелерді басшылыкка алу керек. Мысалы: ауа райынын колайсыздыгы, топырактын кунарсыздыгы, зиянкестер мен аурулардан коргану. Ешбір адамда да барі керемет, тамаша деп айта алатындай жер жок. Осынын барін де ойланып толганып алганнан кейін жоспарынызды іске асыруга кірісіп кетініз.

Не істегініз келеді ?

Бастапкыда бакшанызды неге тілік тілікке болесіз, осыны аныктап алыныз. Сіз ушін ен басты маселе улкен жануяныздагы бала шаганызды азык – тулікпен камтамасыз ету ме, алде онімді базарга апарып сату ма?

Ол ушін сізге улкен тілікке кен жуйемен орналастыру керек, адемілік екінші орынга сыргиды, ен бастысы ынгайлы да укыпты болганы жон. Егер сізге ерекше адемілік, сандік керек болса, онда адемі бау багын жасауыныз шарт. Сіз жемістермен коса шоп еккініз келсе, онда маселе сіздін жер колемінізге келіп тіреледі.

Сіздін теплица салгыныз келе ме? Оны кайда орналастырмаксыз, аулага ма, бакшага ма? Мал кораларыныз, парниктердін рамалары, кон жинайтын жерініз калай орналаскан? Осынын барін ынгайлы етіп орналастыру керек. Егер сізге адемі бау бакша керек болса, осынын барін бакшанын торіне карай ыгыстырып, кок желекпен комкеріп тастаныз.


Канша уакыт керек?

Егер осынын барін мукият, укыпты істесеніз сіздін оте коп уакытынызды алады. Егер де комекшілерініз бар болса, онда онай шешілетін шаруа. Осынын барін сенбі, демалыс кундері жалгыз озім істеймін десеніз барі бос аурешілік болып калуы мумкін. Кутілмеген, каралмаган бау бакша адамга жаман асер етіп, конілге мун уялатады. Баскаша айтканда, бау бакша салганда шама шаркына, уакытына кара.

Канша жерініз бар?

Сіздін букіл жоспарыныз уйініздін жанындагы жер колеміне байланысты. Букіл жерді тугелдей пайдаланбаныз. Есінізде болсын бау бакшанын ішінде озініз жануянызбен дем алып отыратын жане балалар ойнайтын аланкай т.б. бос жерлердін де болганы дурыс.

Тандап алган жерініз бау бакша осіруге жарай ма?

Сіздін жерініз коконістер осіруге жарай ма, жарамай ма бул манызды сурак. Егер сіздін коконістерініз коленкенін астына жане батпакты жерге орналасса онда жарамаганы. Онда бірінші жагдайда талдарды шауып тастаныз, екінші жагдайда батпакты кептірініз.

Ауа райы жане онім

Біздін жоспарымыз іс жузіне асуы ушін колайлы ауа райы кажет. Бау бакшага кун шуагы жеткілікті болуы керек. Ауа райынын кургактыгы, ылгалдылыгы, куннін суыктыгы мен ыстыктыгы осімдіктердін осуіне, сырткы туріне, оніміне катты асер етеді.

Коконістердін ауыспалы танабы

Жеміс жидектердін ауыспалы танабын зиянкестермен аурулардан коргану ушін ыклым заманнан бері колданып келеді. Бул адістін максаты арі тусінікті, арі карапайым. Егер бір жерге коконістін белгілі бір турін еге берсе, ол жерге осы осімдікке тан аурулар мен зиянкестер шогырлана береді де, жылдан жылга тигізетін зияндары орши тусіп, онімге зор нуксан келтіреді.

Егер осы осімдікті баска жерге апарып кондырса, онда иесінен айрылып калган аурулар мен зиянкестер озді оздігінен оледі. Баска жерге отыргызылган осімдік озін анагурлым жаксы сезініп, онімді де коп беретін болады.

Торт танапты ауыспалы егістік жасауымыз ушін бакшаны торт болікке болеміз. Ар боліктін озінін осімдіктері бар, осыларды жыл сайын баска жана жерге егіп орнын алмастырып отыру керек.

Кортындысында осы осімдік озі шыккан жерге, тіліктен тілікке жылжи отырып бес жылдан кейін кайта кайтып келеді. Сонгы бесінші тілік коп жылдык шоптер (жонышка) мен коп жылдык кокеністерге (жусай, бисай т.б) арналган, бул осімдіктер осы тілікте бес жыл бойы осіп алтыншы жылы баска тілікке кайтадан егіледі.

Енді сіз келесі жылга егетін жоспарынызды кайта карап, осімдіктерді топ топка болініз. Егер жерініз аз болса уш танапты, ал жерініз жеткілікті болса торт танапты ауыспалы егіске бірден кошініз!

     Торт танапты ауыспалы егістіктін осімдік топтары:

1 – топ; буршак, ас буршак (фасоль), кок ас буршагы, шырмауык ас буршагы.
2 – топ; ак жапыракты капуста, брюссел капустасы, жапыракты капуста, редька (жасыл шалгам), брюква, кольраби.
3 – топ; сарымсак, кок сарымсак, у сарымсак, жуа, жугері, аскабактар, салат.
4 – топ; картофель, пастернак, кызылша, сабіз, памидорлар, сельдерей.
5 – топ; Коп жылдык шоптер (жонышка т.б.), артишок, жусай, кымыздык, аш кок (кинза), укроп, топинамбур, теніз капустасы.

      Уш танапты ауыспалы егістіктін осімдік топтары:

1- топ; буршак, ас буршак, кок ас буршагы, сарымсак, у сарымсак, жуа, жугері, аскабактар, салат – латук.
2- топ; картофель, пастернак, кызылша, сабіз, памидорлар.
3- топ; ак жапыракты капуста, брюссел капустасы, жапыракты капуста, турнепс, редис, брокколи, кольраби, брюква.
4- топ; кымыздык (ревень), спаржа, коп жылдык шоптер, артишок, топинамбур, теніз капустасы, аш кок, жусай.   
   
Ауыспалы танап аурулар мен зиянкестерден гана сактап коймайды, баска пайдалары да мол. Кейбір осімдіктер жанадан тынайтылган жерді жаксы кореді, кейбіреулері керісінше.

Сондыктан да кузде дайындалып, кон тогіліп тынайтылган жерге коктемде капуста жане осыган туыстас осімдіктерді еккен дурыс, ал келесі жылында осы жерге тамыр жемісті осімдіктер жаксы оседі, себебі олар жанадан кон тогіп тынайтылган жерде оздерін жайсыз сезінеді. Осынын барін сактап кадагалау онай жумыс емес, кейбіреулер басында кулшына кіріскенмен екі – уш жылдан кейін салаксып кетеді.

Арыкшалар жуйесі

Ежелден келе жаткан адіс, ол коконістерді жазык жерге осіру, бул адіс алі де кен тараган. Біракта сонгы кезде бау бакша осірумен шугылданатындар терен арыкшалар жуйесін колданып жур жане осы жуйеге осімдіктерді топ топка боліп осіруде.

Бул адістін максаты оте карапайым. Осімдіктерді бір катардын бойына орналастырып, жанына баска осімдік турлерін де бір катардын бойымен егеді. Екі катардын аралыгын бос тастап (30 – 60 - 70 см осімдіктін туріне байланысты), оны осімдікті сугаруга, шоптеуге, онімін жинауга пайдаланады.

Осылай орналаскан осімдік катарлары карасан коз тоймайтындай ар турлі адеміліктерімен, бойларымен орнек сиякты корінеді. Арине, катараралык еккеніміздегі максат адемілік емес. Осылай орналасканда барлык осімдікке ауа мен кун шуагы жеткілікті болып, катардын аралыгы екі жагынан да жаксы корініп турады, бул кутімді коп женілдетеді.

Катарлардын арасынан аурган, алсіз осімдіктер тез байкалады жане де аурулар мен зиянкестерге карсы жумыс жургізуге, онім жинауга ынгайлы. Буларды тунгі салкындыктан сактау ушін пленкамен т.б. нарселермен жабу онай. Бір созбен айтканда осы коне адіс алі кунге шейін ынгайлы болып келеді.

Осы адістін кемшіліктерін де айтпай кетсек жон болмас. Ен басты кемшілігі – жалгыз аяк жолга коп жер калып калады жане осы жолдар тыгыздалып істен шыгады. Бул жері аздарга улкен маселе. Сондай – ак коконістерге жасалган тамаша жагдай арам шоптерге де ортак, сондыктан да арам шоптермен кунделікті куресу керек. Буган шыдамдылык жане енбеккорлык кажет.

Катарларды кузде кон шашып (калындыгы 20 – 30 см) казып тастау керек, сонда топырак жаз бойы борпылдап бос болып, ауа алмасуы мен коректік заттардын біркелкі таралуына, сумен топырактын шайылуына жол бермейді. Ылгалды унемі сактау жане арам шоптерді осірмеу ушін катардын аралыктарына ескі тактайларды салып тастау керек.

Бакшаны тілікке болгенде копшілігі енін 3,6 м кылып узыннан тіледі. Осы екі тіліктін аралыгынан жол тастап кетеді. Кейінгі жылдары катараралык арык жуйесіне кошкелі, терен арык жуйелерінін ені 1,2 м, ал узындыгын 3,6 м кылып кесіп, араларынан жалгыз аяк жол тастап отырады. Осылай болгенде осімдіктін кай жагынан да болмасын келіп кутіп – багып, сугарып онімін жинап ала беруінізге болады.