Топырак

Сіздін жерініздегі ен багалы – топырак, сондыктан да оган сайкес кутім де керек. Кімге топырагы кунарлы жаксы жер тиді, онда онын жолы болганы. Біракта копшілігіне сапасы орта жер буйырган, ал енді біреулері сорлап кокыс араласкан, сапасы оте томен керіш, саз жерлерге ие болган.

Тіпті кара топыракты жерлер де кутімді керек етеді, ал сапасы томен жерлер кутімді екі есе артык тілейді. Ерінбей енбек етсеніз, енбегініз еш кетпейді – карымтасына сіз керемет тамаша жерге ие болып, ол жер сізді мол онімімен марапаттайтын болады.

Копшілік бау бакша осірушілерде кон, бакшанын калдыктары, сабан, шоп т.б. тірі заттын ыдыраган калдыктары курметті орында. Тас пен ірі кум сазды жерге колданылады. Осыларды сазды жердін топырагына араластырса су мен ауа алмасуы жаксарады.

Топырак туралы не білесіз?

 Аудан, ауыл колемінде гана емес, топырактын аула колемінде де озіндік озара айырмашылыктары болады. Коконістерініздін калай осіп жатканын бакыланыз, жауыннан кейін немесе сугарганнан кейін судын калай сінетінін байканыз. Топырагыныздын курамын, кышкылдыгын аныктаныз. Топырактын ен басты касиеті онын курамы мен курлысында ягни кара шіріндінін (гумус) молшерінде.

Топыракты ондеу

Кара шіріндімен каныккан топырак оте сирек кездеседі. Жер иелеріне кобінесе жутаган немесе керіш болып катып калган жерлер буйырган. Егер сіздікі кара топыракты жер болса да арканызды кенге салманыз! Осыган атусті немкурайлы карасаныз барінен айырылып калуыныз оп – онай. Уакыт оте келе топырак шаршап тозады, кара шіріндісі азаяды да курамы бузылып керішке айланып кетеді.

Сіз топыракпен алгашкы куннен бастап жумыс жасауга тиіссіз. Табанды турде жыл артынан жылдар бойы, сонда гана енбегініздін жемісін жеп коретін боласыз. Мулдем жарамайтын топырак болмайды, немесе оте сирек кездеседі.

Ен жаксы онім

Ен жаксы онім – бул мол ірі жемісті коконістердін коп болуы. Кеуіп кеткен арык жуйесінде оскен осімдіктер алжуаз, ащы болады. Малдын коні, шоптердін шіріген калдыктары ылгал сактауга комектеседі, бул дегенініз бірнеше таулік осімдіктерді сугармаса да болады жане осімдіктерді жиі отыргызуга да септігін тигізеді. Есінізде болсын дені сау осімдікпен салыстырганда, алжуаз, шибиген аш осімдіктер ауруларга тозімсіз, зиянкестердін шабуылына тез ушырайды.

Малдын конінен керемет нарсе жок

Кандай болмасын тірі заттан шыккан курылым – топыракты жаксартудын ен сенімді жолы. Озі арзан, бул озі ауылды жерде туратын агайындарга тікелей катысты. Біздін ауылды жерде туратын агайындардын кейбіреулері кыс бойы жиналган малдарынын кондері мен шоптерінін сагдарын, талдардын жапырактарын ай далага апарып тастайды, оган ерінсе ортеп жібереді. Бул дегенініз озі жейтін жане бала шагасынын несібесін жою, онымен коймай уйінін жанындагы алакандай жерді де аш калдыру, жутату немесе жердін касиетін баска тебу.

Осы бага жетпес байлык конді, шоптін, сабаннын калдыктарын, агаштардын жапырактарын  калай пайдалану керек? Ен басты койылатын талап кон де, баска калдыктар да толык шіруі керек. Шоптін, сабаннын калдыктары толык шірімесе арам шоптердін тукымдары  олмейді жане толык шіріп ыдырамаган калдыктарда азоттын коры аз болады.

Сондыктан да малдын конін жане шоптін сагдарын бір жерге уйіп жинап екі жыл сактап барып колдану керек. Осы екі жылда олар біртутас койыртпакка айланып бага жетпес тынайткышка айланады. Ар жылдын калдыктарын біріне бірін коспаныз, мерзімі келгенде алдынгы жылгыны пайдаланып келесі екі жылга екі уйме дайын кор жасап отырыныз. Сонда Жер – Ананын озінізге деген алгысында шек болмайды.

Жер казу немесе жырту

Конді жерге сінірудін ен тиімді адісі – жерді казган немесе жырткан кезде топыракпен араластырып жіберу. Ол ушін конді ашамен біркелкі калындыгы 30 – 40 см етіп кузде (жиын терім аякталганнан сон) бакшанызга шашыныз да тіліктерді екі кабат казып аударып шыгыныз.

Осыны агрономиялык тілмен судігер деп атайды.  Осы кезде топырак майдаланады жане артык су богетсіз сініп кетеді. Осы жагдайда осімдік тамырлары да жаксы дамып, коректік заттарды топырактан калауы бойынша ала алады. Осынын барі жиыла келіп осімдіктін дені сау, мол онім беруіне септігін тигізеді.

Устемелеп азыктандыру

Коп жылдык осімдіктерді азыктандыру ушін жерді казбайды, олай істесек тамырларын закымдап аламыз, сондыктан да оларды жердін бетінен тынайтамыз. Осімдіктін катар аралыктарына калындыгы 10 см кылып кон шашамыз, ол су мен кун шуагынын асерінен біртіндеп осімдіктін тамырына сінеді. Осы коннін ішінде шірімеген арам шоптін тукымдары болмауы керек, айтпесе кайта шоптейтін жумыс тауып аласыз. Конді осылай пайдалануды ылгал сактау деп те атайды (мульчирование).

Жеміс агаштары мен копжылдык  коконістер

Жеміс агаштары мен коп жылдык  коконістерге конді еккен кезде гана салады, ал калган кезенде устемелеп коректендіріп отырады. Осімдікті отыргызардын алдында екі кабат жаксылып казылып, томенгі кабатына конді аямай салу керек.

Кузде жеміс агаштарыныздын жапырактары тускен кезде жинаманыз, табигаттын айналымына богет жасаманыз. Алма бауыныз бар болса торгі жагына агаштан жашік койып тускен жапырактарды сыпырып жинап койыныз, келесі жылы тамаша тірі тынайткыш аласыз.

Койыртпак (компост) дайындау

Агаш жашіктін немесе кытай бошкесінін (200 л) тубіне бірнеше бутак салыныз, бул ауа жаксы бару ушін кажет. Осы ыдыска біркелкі осімдік калдыктарын (жапырак, жулып алынган арам шоп, т.б.) салыныз, асіресе жана жулынган арам шоптерді. Ыдыстагы жылылыкты сактау ушін бетін пленкамен не ескі тосенішпен жауып койыныз. Керегінше малдын конін косыныз, бул шіруді тездетеді.

Аптасына бір кабат араластырып турыныз. Осынын ішінде журетін агым залалсыздандырып, ал су мен ауа шіруін жылдамдатады. Осы агым молшері уш айдай журеді, койыртпакты негізінде кузде бірнеше ыдыска салып жасап койсаныз негізгі болігін, ал колданган бос ыдыстарга жаз бойы тагы да дайындай бересіз.