Ашык жерге себу

Сіз коптеген кокеністерді алдын ала осіріп алмай – ак ашык жерге себе аласыз. Осынын артыкшылыгы, осімдік кошіріп отыргызгандагы сиякты аурмайды жане тамырлары закымданбайды.

Себер кездегі басты талап топырак жаксы онделіп, дон болмай мап майда улпілдеп туруы керек. Ылгалдыгы да сайкес болуы кажет, егер бір уыс топыракты алаканынызга салып алып жудырыгынызды жумып, жерге оз салмагымен тастап жібергенде біркелкі тарыдай шашылып туссе калыпты ылгалдык болганы, ал саз балшык болып иленіп туссе онда алі пыспаганын корсетеді.

Егер топырак оте кургак болса сукуйгышпен суарыныз. Себердін алдында жер жылы болуы тиіс + 7 градустан кем болмауы керек, немесе топыракка отырганда жаланаш куйрыгыныздан сыз отпесе, онда жерініздін дайын болганы.

Тукымга койылатын талап

Казіргі сатылатын тукымдардын копшілігі талапка сай, сапасы жаксы болып келеді. Біракта  куннін суыктыгы осу агымын кешеуілдетуі мумкін. Егер сатып алатын тукымга сенбесеніз, тукымды озінізге де дайындап алуга болады. Есінізде болсын, гибридттін тукымдарын сактап дайындап ала алмайсыз, олар келесі жылы онім бермейді. Тукымдар негізінен кішкентай кагаз корапшалармен сатылады, кейбіреулеріне арнайы жабыскак заттар жагылган. Бундай тукымдарды себу онай.

Катарлап себу

Катарлап себу – ен колайлы адіс. Кішкентай тесенін (тяпка) не таякшанын комегімен тіліктін ішінен узынынан не колдененінен арыкшалар жасалады. Егер топырак кургак болса онда су куяды, коп куймайды. Сонан кейін тукымдарды мукият бір бірлеп салып шыгып, бас аягын белгілеп алып, устін тырманын комегімен топыракпен жауып шыгады. Арыкшанын терендігі тукымнын молшеріне карай, кобінесе егетін тукымдар 1 см терендікте жаксы онеді.

Уялап себу

Кейбір коконістердін жемістері улкен болып, бір біріне богет жасайды. Сондыктан да оларды катармен сеппейді. Бундай осімдіктерді бір уяга уш – торт даннен сеуіп, оскеннен кейін алсізін алып тастайды. Мысалы: жугері арасы 70х70 см, ал пастернак 20 см.

Тіліктеп себу

Кейбір осімдіктер мысалы: буршак пен ас буршактар жалпак тілікпен себіледі. Ол ушін тесемен 15 см жалпак тілік жасап тукымды екі катар шахмат тартібімен орналастырып, устіне топыракты тырмамен жабады.

Шашып себу 

Ен карапайым адіс, асіресе торт бурышты алкапты себуге ынгайлы. Дайындалган жердін бетіне тукымды колмен шашып, артынан тырмаман тырмалап тастайды. Сеуіп болганнан кейін жанбырлаткышы бар сукуйгышпен су себелеп шыгады. Осындай адіспен жонышка егіледі.

Егістікті коргау

Жана жыртылган, жана аударылган жерлерге кустар ауес болады. Тукымдарды шокып жейтінін жеп, жемегенін. шашып тастайды, топыракка аунаганды жаксы кореді. Сойтіп еккен егінініздін берекесін кетіреді, сондыктан да еккен катарларынызга екі жагынан кішкентай казык кагып жіп не лента тартып тастаныз.

Белгі (этикетка)

Топыракпен тукымнын бетін жаппас бурын, арыкшанын бас аягын белгілеп алыныз. Осы алдын алу шарасы оте пайдалы, сіз тырмамен осы жерді кайта тырмаламайсыз жане себілген жерге кайта сеппейсіз. Ерінбей, еккен коконістерініздін атын жазып койыныз, сонда кай жерде не еккенінізді анык білесіз, шатаспайсыз.

Сирету жане оскіндерді кайта кондыру

Сіз калай тырыссаныз да осімдік жиі, калын болып каулап оседі. Сондыктан да оны сиретуге тура келеді. Оскіндерді баска жерде осіріп, туракты осетін жерге алып келеміз. Осы кезде кайта кондыруга немесе кайта егуге мажбурміз.

Жиі отыргызылган осімдіктер жарыкка умтылып, бойы сорайып алсіз шіп – шидей болып калады. Оларга корек жетіспейді, сондыктан да коршісімен жарык пен ылгал алу ушін басекеге туседі. Коконістердін калыпты осіп онулері ушін жарык пен кеністік кажет.

Кутілмеген, каралмаган бау бакшага ауру мен зиянкестер ош келеді, себебі ауа алмасуы бузылган жане ортасында ылгалдылык жогары болады. Сондыктан оскін кездегі сирету мол онімнін кепілі.

Сирету

Сирету – бул алсіз осімдіктерді жулып алып тастау, натижесінде мыкты осімдіктер бір бірімен белгілі ара кашыктыкта орналасады. Сиретпес бурын жерді каныктыра суарып алыныз. Осыны оскінді кошірердін алдында кешке жасаныз.

Катарды карап отініз, егер коз молшермен сирете алмасаныз сызгыш алып алыныз. Алсіздерін жулып алып тастап отырыныз, онын орнын аякпен ныгыздап таптап кетініз. Ыстык пен желді куні сиретпеніз, себебі калган осімдіктер запа шегуі мумкін.

Оскіндерді кайта кондыру

Осімдіктерді тукыммен немесе уйде осірілген оскінмен егуге болады. Оскіндерді кошіріп отыргызар алдында шыныктырып алу керек.

Ен жаксы уакыт – ылгалды ауа райы. Егер оскіндер тым жиі болса, алдын ала суарып алу кажет. Бул топыракты жумсартып, оскіндердін тамырларын закымданудан сактайды. Сау жане мыкты оскіндерді біртіндеп бірінен кейін бірін казып алыныз. Ауада тастаманыз, кеуіп кетуі мумкін. Сызгышты колданып кажетті ара кашыктыкка орналастырыныз. Тамырдын тубіндегі топыракты акырындап ныгызданыз.


ЖАЛПЫ ШЫРГАЛАНДАР

Бау бакша жане ауласында кокеніс осірумен шугылданатын адамдардын ерігуге уакыттары болмайды. Себебі, табигат келенсіздіктері бізді унемі «жараган» калпымызда устайды.

 Біз калайтын ауа райы сирек болады. Кобінесе кургакшылык, не тым ыстык, не тым суык немесе жанбырлы болып кетеді. Сіз енді тыныгам ба дегенде арам шоп каулап кетеді, осыны тамаша кылып тазартканнан кейін, осімдіктін зиянкестердін салдарынан зиян шеккенін жане аурганын байкайсыз.

Есінізде болсын, келенсіздіктер неше турлі химиялык компаниялар айткан сиякты аса курделі емес. Олар оздерінін онімдерін откізу ушін «акырзаманды» тондіре береді. Коптеген жайсыздыктарды аз гана кушпен шешіп, кейбір жагдайларда ымырага келуге де болады. Жадынызга жаттап алыныз! Химиялык дарі мен уларды оте сирек жагдайда, баска амал жок кезде гана колданыныз!!!

Алдыга караныз

Егер де кездескен шыргаландардын барін міндетті турде шешу кажет болса, елдін барі бау бакша мен коконістерді осірмеген болар еді. Сіз химия компаниялары шыгарган окулыктарды оки берсеніз мигула болып омірден туніліп кетесіз, себебі олар карапайым нарсені курделендіріп жібереді.

Коптеген жайсыздыктарды карапайым адістермен шешуге ал, кейбіреулеріне коніл аудармай – ак коюга да болады. Ылгалды жылы коконістерді «саныраукулак таты» (ржавчинный грибок) басып кетеді. Немесе тесемен гана киналмай - ак шоптеп тастауга болатын арам шоптер, ал курттар мен коларад коныздарын колмен теріп жинап алуга да болады.

Коптеген аурулар мен зиянкестерден артурлі адістермен кутылуга мумкіншілік бар. Оте ауыр жагдай оте сирек кездеседі, сондыктан да бау бакша мен коконіс осірушілер жыл сайын байсалды да, байыпты омір суре береді. Тіпті болмаган жагдайда, келесі жылы басынан кайта бастайды.

Бастапкы дайындык

Егер алдын ала ойланып істесеніз коптеген келенсіздіктерден кутылуга болады. Тыныш омірдін негізгі бір шарты – тазалык. Шіріген жемістер мен коконістерді жерде калдырманыз, оларды жане жулып алган арам шоптерді койыртпакка апарып косыныз. Егер олар ауру болса жерге коміп тастаныз. Оз бау бакшанызды мукият кадагалап журініз, егер бір кауіпті жагдай байкасаныз алдын алыныз.

Капустаны ак кобелектен коргау ушін устіне шупіректен жапкыш жауып койыныз. Ылгал сактау ушін жерді сугарганнан кейін, жана шабылган шоппен, сабанмен не пленкамен жауып койыныз (мульчирование). Жел согатын жакка богет егініз итмурын, карагаш, танкурай (малина) т.б. тірі коршау болатындар. Буршак пен ас буршакты кургап кетпей уактылы жинап алыныз. Осындай улкенді – кішілі кулык амалдар сіздін кушінізді жане уакытынызды унемдейді.

Тесе (тяпка) – сіздін кунделікті колданатын куралыныз. Осынын комегімен жерді копсытып, арамшоптерден тазалайсыз.

Химиялык бакылау

Бау бакша осірушілердін басым болігі химиялык тынайткыштарды емес конді пайдаланганды жон кореді. Окінішке орай химияны сирек жагдайларда гана колданбаймыз. Оларды байкап колдану кажет. Гербицидтарды (арам шоптерді олтіретін химиялык улы зат) бірак рет пайдаланыныз, онын озінде де баска амал жок болса гана. Егер сіз химиялык уларды колдансаныз, онда дукенде сатылатын жеміс пен коконістерден кандай айырмашылыгы бар?

Химиялык уларды колданардан бурын ыдыстын сыртында жазылган нускаумен танысыныз, білетін маманнан кенес алыныз. Барлык техникалык кауіпсіздік шараларын катан сактаныз. Химиялык уларды, дарілерді, тынайткыштарды караусыз тастап кетпеніз.


АУА РАЙЫМЕН ШЫРГАЛАН

Біз ауа райын калауымызша тандап ала алмаймыз, бірак келенсіз жайттарын азайта аламыз.

Жел

Жел агаштарды, буталарды сындырып дауыл турінде болуы мумкін. Анызак ыстык жел жапырактарды кептіріп жіберсе, суык желдін асерінен оліп те калады.

Жел онімді де томендетіп жібереді, бау бакшада жумыс істеуге богет жасайды, онсыз да ауыр жумысты тіптен киындатып жібереді. Катты желдін зиянды асерін тізіп жаза беруге болады, сойткенмен де оны басендетуге болады. Сонын біреуі - биік коршау.

Коршау желдін екпінін басендетеді, біракта коршаудын устінгі жагындагы пайда болган куйын катты желден де арман зиянды болуы мумкін. Кей кезде жалпы бітеу корганнын орнына арнайы тормен де коршауга болады. Бірак муны жаксылап бекіту керек, себебі желкен сиякты желдін катты кысымына тотеп беруі керек.

Коршау биіктігіне байланысты, озінен он есе артык узындыкты коргайды. Баскаша айтсак коршаудын биіктігі 2 метр болса, онын тубінен бастап 20 метр кашыктык аралыгы жел сокпайтын тыныш алкап болады. Куйын пайда болмас ушін екі кабат коршау жасаныз, ен дурысы жогарыда айтылгандай тірі коршау итмурыннан, танкурайдан, карагаштан, жидек агашынан т.б. оз жерлерінізде осетін тікені бар буталардан коршау егіп койсаныз дурысы осы жане мундай тірі коршауда куйын пайда болмайды.

Кара суык

Кыстагы суыктан - кара суыктын айырмашылыгы ауанын температурасынын кенеттен суып кетуі. Кара суык жас оскін мен жанадан егілген кошеттерді олтіріп жібереді.

Кыстамага санаулы осімдіктер гана калатындыктан кыскы суыктын зиянды асері онша емес. Копшілік аймактарда кыстайтын коп жылдык осімдіктерді (жузім, артишок) косымша сабан, шоп жауып т.б. жылылайды.

Кара суык коктемде кетпей, коктемнін шыгуын кешеуілдетіп турып алса жагдайдын жаман болганы. Копжылдык осімдіктер осе алмай, дихандар уактында себе алмай ауре сарсанга туседі.

Егер сіздін ауланыздагы жердін топырагы жылымай койса, онда жерініз суык ойпанда орналаскан. Ол ушін бау бакшаныздын коршауынын ен томенгі жагынан тесік тесіп койыныз. Сол кезде суык ауа еніспен кетіп калады. Екінші амал - кара тусті полиэтилен пленкасымен егетін жер аумагынызды тугелдей жауып тастаныз.

Осы кезде кара тус физиканын заны бойынша озіне кун саулесін жутып жерінізді жылытатын болады. Ушінші адіс – тутін салу. Ол ушін арасын 8 – 9 метрден ескі сабан, кокыс т.б. жинап быксытып кара суык кеткенше жага берініз, сол кезде алма, орік т.б жеміс агаштарыныз бен ерте еккен коконістерініз аман калады.

Тортінші адіс – еккен кызанак, бурыштарды кадімгі газетпен жауып, кагаздан калпак жасап, синтетикалык пленкаларды жауып аман алып калуга болады. Синтетикалык пленкалардын ерекшелігі оларды кундіз де жауып коюга болады, себебі газет сиякты емес кун саулесін откізе береді жане балауса оскіндерді сындырмайды, тасымалга оте женіл.

Кургакшылык

Кургакшылыкта осімдіктін осы жагдайга бейімделген тікен жапыракты турлері гана осе алады. Калыпты осу ушін егілетін осімдіктерге белгілі молшерде ылгал кажет. Озіне керекті молшерде суды ала алмаган жагдайда олар нашар осіп – дамиды, кейбіреуі тез пісіп тукым береді. Осынын барі жаксы онім, сапалы жеміс бермейді.

Ылгалдын коры

Осы кітапта коннін топырак курамын жаксартуда, мол онім алуда алатын манызды орнын бірнеше рет кайталап оттік. Топыракта ылгал сактау ушін кон шаш деп кенес береміз. Егер су томен тусіп кетсе, не буланып ушып кетсе топырак кургап кетеді.

Біракта конмен бірге тамырдын жанына барган талшыктар суды соргыш сиякты устап калады. Кей кездерде артык судын да жиналып калатын кездері болады. Жеміс агаштарынын тубіне калын кон шашып койсаныз, оларды сугармасаныз да ол жанбырдын да суын жинап алып, осімдік біртіндеп керегінше пайдалана береді.

Топыракка конді коп молшерде сініруге тырысыныз, сонда кургакшылык жылы да сізде мол онім болады. Конді жер казганда да, арык шыгарганда да салыныз. Егер мундай мумкіншілік жок болса конді калын кылып топырактын бетіне шашып тастаныз. Егер осыны узбей туракты турде жасап отырсаныз топырактын кунары артады жане ылгал корын жинау кабілетіне ие болады. Ыстык кун мен анызак жел топыракты біршама терендікке дейін кургатып жібереді.

Топырактын ылгал сактауын унемі біркалыпта устау ушін полиэтиленді пленкамен жауып койыныз, сонда ылгал коп буланып ушпайды. Ал жанадан жулынган шоптін калындыгын 7,5 см асырманыз, айтпесе осімдігініз «жанып» кетеді. Жанадан жулынган шоп те біркелкі шашып койсаныз ылгалды жаксы сактайды.

Кон шашып ылгал сактау – ылгал сактаудын ен дурыс та тиімді адісі. Біріншіден – топырактын кебуіне кедергі, екіншіден – табылмайтын тынайткыш. Сондай – ак кон топырактын «термосы», оны кыздырып та, суытып та жібермейді. Топыракты пленка жаппас жане кон, шоп  шашпас бурын кандыра сугарып алыныз. Егер кургак болса, осы кургак калпында калып калады.