Жемiстердi жинау жане сактау

Ен дамді жемістер – жеміс агаштакрынан немесе буталардан жанадан  узіп алынгандар. Осы ауыр енбекпен келген бау бакшанын сиын, арбір багбан узак сактагысы келеді.
Жемістерді жинау

Егер сіз жемісті колма кол жеу ушін терсеніз, онда олар толыктай пісіуі кажет. Сондыктан да олардын, жеміс агаштарында не буталарында піскені абзал. Егер жемістерді узак мерзімге сактагыныз келсе, оларды толык пісірмей жинап алыныз.

Жемістін дайын болганын дамінен жане сабагынан женіл узілуінен біледі. Мысалы: алманы женіл айландырып барып узу керек. Танкурай алаканынызга озі келіп туседі. Жемістерді негізінен гул сабагымен коса узіп алып сактайды.

Алма т.б. жемістерді агаштан бір – бірлеп узіп алып жинаса, кейбіреулерін, мысалы жузімді шок – шогымен узіп алады.

Кокеністерді ен бастысы - оз уакытында жинау, осылай істемесе ащы дамі шыгып кетеді, мерзімінен ерте де жулуга болмайды. Кырыккабатты т.б.  (капустаны, сельдерейді, пастернакты) алгашкы аяз тускеннен кейін гана жинайды. Аяз олардын дамін кіргізеді. Кейбір кокеністер жас куйінде дамді болады. Мысалы; турнепстін жапырагы, буршактын кейбір сорттарын толык піспей турып пайдаланады. Жинаган кезде ауру, закымданган жемістерді кесіп алып тастаныз.

Ауру мен шіріген коконістерді катарда калдырманыз, себебі олар ауру таратады. Онім жинауда белгілі бір булжытпай орындайтын ереже болмайды. Егер ауа райы онша суык болмаса тамыр жемісті коконістерді топыракта калдыра туруга да болады. Ал катты кара суык келе жатса жинап алган дурыс, айтпесе жер катып калуы мумкін.

Сактау

Барінен де алма, алмурт, т.б. жаксы сакталады. Бірак та олардын ішінде де узак сакталатыны да, тез булінетіні де бар. Куздік алмалар келесі коктемге дейін сакталса, ерте пысатын турлері бірер жумадан артык сакталмайды.

Катты жане сау алмаларды гана сактаныз, аз гана булінсе ол сактауга жарамайды, тез булінеді. Алма мен алмуртты жеке – жеке кагазга орап ашык жашіктін ішіне салып койыныз. Жашікті карангы, кургак, салкын жерде сактап анда - санда тексеріп отырыныз. Кейбір алмалар бурісіп калады, сондыктан да оларды усак тесіктері бар арнайы кагазга орау керек. Алма мен алмуртты т.б. бірге сактаманыз. Олардын хош иістері баска жемістерге богет болады.

Булдірген, танкурай, кулпынайларды т.б. шырынды жидектерді бас бармак жане сук саусакпен теріп, кысып алмай шагын корапшалар мен талдан токылган ыдыстарга жинаныз. Шырынды жемістердін гул сабактарын орнында калдырыныз.

Кокеністерді узак сактаудын коптеген адістері бар. Негізінде карангы, салкын жертоледе (погреб) сактаган жон. Тамыр жемісті кокеністерді казып алганнан кейін топырак, жапырактан тазалап кум салган корапка салады, бір катар жеміс устінен тагы ылгалды кум осылайша корап толганша алма кезек сала береді. Бул адіс сабіз, кызылша, редька, пастернак, турнепс сактауга колайлы.

Аскабак пен кауашактарды агаш сакінін устіне сактайды. Ал сарымсак пен у сармысакты жашікке немесе сабагын бурым кылып іліп кояды. Кырыккабатты (капустаны) сактау киындау. Ныгыз бастарын торга салып іліп кояды немесе усік шалмайтын суык жерде сакінін устінде сактайды. Осылай сакталса олар айлап сапасын жогалтпай жата береді. Осылардын баріне ауа еркін барып, самал согып туруы тиіс. Баріне танымал адіс коптеген кокеністер мен жемістерді туздап сактау мен консервлеу.

Муздату

Казіргі танда коптеген жемістерді колма – кол муздатып алып сактайды. Біракта тоназыту барысында жемістердін турі, дамі булініп кетеді, сондыктан да бундай жемістерді татті тагамдар дайындау ушін колданады. Алманы да тоназытуга болады, біракта оларды кесіп турап немесе кайнатып барып конілініздін калауы бойынша пайдаланыныз.

Дені сау жемістерді іріктеп алып, бір біріне тимейтіндей етіп табакшанын устіне жайгастырып барып тоназытыныз. Абден тоназытканнан кейін жеке капшыкшаларга салып тоназыткышыныздын муздататын болімшесіне сактап койыныз. Ыкылым заманнан келе жаткан жемістерді кептіру, консервлеу адістері тамак мазірін дайындау кітаптарында кенінен баяндалган, окып аласыздар.

Жеміс агаштары мен шырынды жидектерді кобейту

Барлык багбандар уакыт оте келе жеміс агаштары мен буталарын жас оскіндермен алмастыруга мажбур болады. Осыны іске асыру адістері оте карапайым.

Шыбыктардын кескіндерімен кобейту

Жузімдер, смородина, тан курайлар, каракаттар тамырланган шыбыктармен кобейеді. Бул ушін откір пышак пен агаш кесетін кайшы болса болганы.

Осы жумыстарды іске асыратын ен колайлы мерзім – куздін басы. Бірнеше тузу бір жылдык шыбыктарды тандап алыныз да, молшері 30 см кескін кесіп алыныз. Куректі жерге шаншып ыргап – ыргап арыкша жасаныз, егер топырак сазды ауыр болса тубіне кум салып кескіндерді кондырыныз.
Осы кескіндердін араларын 15 см кашыктык калдырып жартысын топыракпен жауып тастаныз. Арыкшалардын арасын 10 см калдырып келесі катарга да кескіндерді отыргызыныз. Осы еккен кескіндерініз келесі кузге дейін тамырланады, сонан кейін казып алып туракты жеріне кондырыныз.

Муртшалармен кобейту

Булдірген т.б. шырынды жемістер кулпынай сиякты муртшалармен кобейеді. Бул агым багбаннын араласуынсыз журеді. Багбаннын шаруасы осы тамырланган муртшаларды баска жерге апарып кондыру.

Белгілі уакыттан кейін танкурайдын т.б. сабактары узарып жерге жантайып жатып калады. Осы сабактын жерге тиіп жаткан жерінен терендігі 10 см шукыр казып, сабакты топыракпен жауып тастаныз. Мумкін болса осы жерді айыр бутакпен бекітіп тастаныз. Кара кузде осы комген сабагыныз тамырланады. Осыдан кейін тамырланган бутакты 30 см биіктікте кесіп алып баска жерге егуінізге болады.

Егер сіз оскіндерді сату ушін кобейтсеніз кескіндер мен муртшаларды бірден ыдыстарга егініз. Ол ушін ыдыстарды тонкеріліп калмайтындай етіп орналастырып, оскіндердін тамырларын топыракпен жауып, тамырланганнан кейін жогарыда айтылгандай кесіп алыныз.

Булдіргендерді де осы адіспен ыдыстарда кобейтеді, бірак сабагымен емес муртшаларымен. Осыдан кейін тамырланган муртшаларды кесіп алып кажетінізге жарата берініз.

Боліп кобейту

Шоктанып осетін жеміс буталарын боліп кобейтеді. Мысалы малина т.б. жемістер негізгі туптін жанынан жанадан оскіндер осіп шыга береді. Кузде осы оскіндерді казып алып баска жерге отыргызыныз. Ешуакытта ауру агашты не бутаны кобейтуші болманыз! Егер сіз осімдігініздін сау екеніне кумандансаныз, баска жактан сауын тауып акеліп кобейтініз.

Багбаннын кунтізбесі
Кыс Коктем

бк – букіл кыс, кб – кыстын басы, бк – букіл коктем, кб – коктем басы,
ко – кыстын ортасы, ка – кыстын аягы ко – коктем ортасы, ка – коктем аягы

Жалпы жумыстар Жалпы жумыстар

Курал саймандарды тазалау, жондеу – бк Арыкшаларды дайындау - бк
Коктемгі егісті жоспарлау – бк Жерді казып дайындау - кб
Тукым даярлау – бк Арамшоптерді шоптеу - бк
Топырак пен тынайткыштарды іздеу – бк Сугару - ка
Кон даярлау, іздеу – бк
Арыкшаларды казып шыгу – бк
Тукым, оскін осіру ушін ыдыс дайындау – бк
Коннен шірінді (компост) дайындау – бк

Коконістер Коконістер

Оскіндерді теплицага дайындау –ко – ка Арыкшаларга кон шашу – кб - ко
Оскіндерді ашык жерге дайындау – ка Негізгі коконістерді егу - бк
Кокеністердін сактык корын тексеру – бк Шырмауык буршактарды айнектін астына
Буршактарды егу – ка орналастырып егу - ка
Пастернакты егу – ка Памидор, баклажан, кияр, бурыштардын
Кыстамадагы буршактын устін жабу – бк оскіндерін жылы теплицага егу – ко - ка
Кырыккабатты кустардан коргау – бк Картофелді, сарымсакты егу – кб - ко
Кымыздыкты реттеу – ка Копжылдык коконістерді егу - кб
Шыныккан оскіндерді сонгы кара
суыктан кейін егу - ка
Оскіндерді кара суыктан коргау - бк
Буршактардын сабагын байлау – ко - ка
Кымыздыкты реттеу - кб
Коконістерге кон шашу – ка

Шоптер Шоптер
Буталарды боліп кондыру – кб - ко
Курап калган сабактарды алу – бк Былтыргы калдыктан тазалау - кб
Жерді дайындау – бк Біржылдык, копжылдыктарды егу - бк
Кыстамадагы шоптердін устін жабу – бк Кара суыктан кейін жылу суйгіш
шоптерді егу – ко - ка
Оскіндерді ашык жерге егу – ко - ка
Бута шоптерді кесу – кб
Шыбыктарды кесу – кб
Жеміс агаштары Жеміс агаштары

Бутакты жеміс агаштарын кесу – бк Бута мен агаштарга кон тогу – кб, ко
Алма мен алмурт агаштарын кесу – бк Кыскы кесуді аяктау - кб
Буталардын тамырларын кому – бк Кураган бутактарды алып тастау - кб
Егер ауа райы мумкіншілік берсе Агаштар мен буталарды егіп болу - кб
жеміс агаштарын, буталарын егу – бк Ерте гулдейтін жеміс агаштарын
Кустардан буртіктерді коргау – бк  - ка колдан тозандандыру - кб
Сактаудагы жемістерді тексеру – бк Гулдеп турган жеміс агаштарын кара
Тартылган сымдарды т.б. тексеру – бк суыктан коргау - бк
Шыбыктарды кесіп дайындау – кб Сливаны кесу – ка
Крыжовникті сирету - ка
Булдіргенге сабан шашу – ка

Жаз Куз

бж – букіл жаз, жб – жаздын басы бк – букіл куз, кб – куздін басы
жо – жаздын ортасы, жа – жаз аягы ко – куз ортасы, ка – куз аягы

Жалпы жумыстар Жалпы жумыстар

Арам шоптерді шоптеу – бж Шоптеу - бк
Сугару – бж Кон шіріндісін дайындау - бк
Ауру мен зиянкестерді бакылау – бж Сугару – ко - ка
Шыбыктар кесу – жо – жа Арыкшаларды жабу – ко - ка
Курал саймандарды тазалау – ка


Коконістер Коконістер
Теплицадагы оскіндерді жерге егу – жб Кызанакты (памидор) жинау – кб
Жылу суйгіш осімдіктерді егу – жо – жа Тамыр жемістілерді жинау - ка
Кыскы осімдіктерді егу – жо – жа Жиын терім аякталганнан кейін
Жазгы осімдіктерді егу – жб – жо жапырак пен собыкты жинау - бк
Ерте пысатындарды жинау – бж У сарымсакты егу - ка
Теплицаны желдету, коленкелеу – бж Коктемгі кырыккабатты егу - кб
Теплицада ылгал сактау – бж Буршактарды егу - ка
Теплицадагы онімді жинау – бж Салаттарды айнектін астына егу - кб
Памидордын артык гулін жулу – бж Суык аймактарда жузімді, т.б.
Коконістердін тубін копсыту – бж сабанмен жабу - ка
Сармысак пен пиязды жинау - жа Кырыккабатты кустардан коргау - кб Жемістердін сактык корын тексеру – ка

Шоптер Шоптер

Шоп тусімін жинау – бж Тукым жинау - кб
Шопті гулдегенге дейін жинау – жб Калдыктардан тазалау - бк
Жылу суйгіш шоптерді егу – жб Копжылдык шоптерді егу - кб
Гулдеп болган гул шоктарынан Жашікте осетін шоптерді жылы
осімдікті тазалау – жб жерге кіргізу – ко - ка
Шопті киып жаналау – жб Буталы шоптерді болу – ка
Жеміс агаштары Жеміс агаштары

Ерте пысатындарды жинау – жб – жо Онімді жинау - кб
Жинауды жалгастыру – жо – жа Алма мен алмуртты сактау - бк
Шие жинау – жо Кеш пысатындарды жинау - бк
Жемістерді кустардан коргау – бж Кулпынайды туракты орнына
Жана бутактарды байлау – бж кондыру – ко - ка
Жазгы кесу – бж Ескі бутактарды алып тастап,
Жемістерді сирету – жб – жо жаналарын байлап кою - ко
Малинанын ескі бутагын алып Кесуді аяктап, малинанын жана
тастап, жаналарын байлау – жа бутактарын байлау - кб
Кулпынайдын тубіндегі ескі Шыбыктар кесіп дайындау - ка
сабанды алып тастау – жа Жеміс агаштары мен буталарын
Кулпынайдын муртшаларын егу – жа баска жерге егу – ко - ка
Шырмауык гулдердін жогаргы Тіреулер мен сымдарды тексеру – кб - ко
ушар басын кесу - жа

Бау бакшаныз бен саяжайыныздагы негізгі жумыстар жане пайдалы кенестер

Бау бакшаны калыпка келтіруде жане багып кагып кутуде артурлі адістер бар. Оны тандау озініздін калауыныз бен іскерлігініз, адетініз шешеді. Сізге жаксы нарсе коршінізге жарамауы мумкін жане керісінше. Біракта багбандыкпен шугылданганда бау бакша осірудін баріне бірдей ортак негізгі адістері бар.

Сіз, ашык жерде тукым осірудін, айнектін астында осірудін, бір жерден екінші жерге кошірудін, сиретудін, онімді жинау мен сактаудын адістерін жете менгеруініз шарт. Осы адістерді адамзат баласы сонау ыкылым заманнан бері колданып келеді, сондыктан да баска жана адіс, жаналык ашамын деп тыраштанбай – ак кояйык.

Уакыты

Бау бакшада аткарылатын жумыстардын белгілі мерзімі бар. Бірак олардын ережесі ортак, ал орындауга міндетті емессіз. Егер де сіз бакшанызда кейбір жумыстарды уактында орындай алмай калсаныз уайым шегіп кайгырманыз. Мысалы сазды топыракты кузде казып тастауга кенес береді, біракта жаз бойы кара жумыстан кажыган багбан буны коктемге ысырып кояды.

Кейбір манызды, оте манызды кездерде жагдай билеп кетеді. Ауа райы, кызмет бабы, мейрамдар – осылар жиыла келе сіздін бау бакшанызда аткаратын жумыс кестесін бузып жібереді. Мысалы; жауынды куз, ызгарлы сагыздай созылган коктем. Сондыктан да біздін максатымыз - ар осімдіктін ерекшеліктерін ескере отырып, жумыс істейтін колайлы уакытты доп баса білу.

Биыл болмаган нарсені келесі жылы да жондеп алуга болатынын естен шыгармасаныз болганы.

Зорыгудан сактаныныз

Бау бакшанын  жумысы оте коп, егер жасыныз келген, денсаулыгыныз онша болмаса да орасан зор куш кайрат жумсауды талап етеді. Жерді казып копарып шыгу – ен ауыр шаруа, сондыктан да нактылы уакытында казып шыгамын деп ауре болманыз. Осы жумыс колемін істеп беру ушін туыстырыныз бен таныстарынызды шакырсаныз еш уяты жок.

Тазалык пен жинакылык – барлык жумыстын кепілі. Шоптеу мен сирету осімдіктін мыкты, сау болуынын негізі. Онім жинаганда шіріген жемістерді калдырманыз, сол кезде зиянкестер мен осімдік ауруларынын коптеген шыргаландарынан женіл кутыласыз, коптеген ауыртпашылыктар сізді айланып отеді. Аз болса да сапалы болсын деген кагиданы басшылыкка алыныз.