Вазоны

Возоны
(апавяданне)

Ранняя вясна. Адліга. Снег, утрамбаваны за зіму, ператварыўся ў цвёрдую і коўзкую скарынку. Іду на працу. Дыхаецца на поўныя грудзі. Паветра бадзёрае, п’янкое. На многіх тварах булкае сціхотная ўсмешка. Усміхаюцца мне ці, можа, маладой вясне? Хочацца ўсім гаварыць ласкавыя словы. Хочацца множыць радасць і весялосць Узбіраюся на горку: ногі слізгаюць назад, не слухаюцца… Падаю, падхопліваюся і зноў падаю. Сяджу на лёдзе і смяюся. Гледзячы на мяне, усміхаецца пажылая жанчына. Хочацца жыць вечна.
Прахадная завода. Цэх. Гул матораў і станкоў. Шумяць вентыляцыйныя люкі. Пераапранаюся ў робу. Атрымліваю заданне. Рыхтую рабочае месца для працы. Правяраю кандуктар. Стаўлю свярдзёлак, моцна заціскаю патрон, уключаю станок: “Паехалі!”. Работа спорыцца. Гатовыя дэталі з бразгатам ляцяць у скрынку. Зліваюся са станком. Хочацца спяваць.
Перакур. Хлопцы па чарзе расказваюць анекдоты. Смяёмся дружна. Калі дзверы адчыняюцца — дым клубамі вырываецца на вуліцу. Напарнік заўтра збіраецца на рыбалку. Здзіўляюся: “Заўтра — свята?” Я і забыўся: сёння ж кароткі дзень!
Зноў працуе станок. Мерна гудзе матор, падаюць у скрынку гатовы дэталі. Час ляціць непрыкметна: левая рука хапае дэталь, правая — кандуктар, замоцоўваю дэталь баранчыкамі, свідрую адтуліны, адкручваю кандуктар — кідаю дэталь у скрынку. Дэталь, кандуктар, дэталь… Прыходзіць захапленне ад працы: радуюся ўладзе над металам, радуюся маладосці, сіле, здароўю і заўтрашняму святу.
Перакур. Думаю: “Схадзіць бы перад святам у царкву”. Тут жа вырашаю: пайду сёння ж. Тушу цыгарэту, іду на сваё месца. Работа, перакур, работа… Прыходзіць другая змена. Праца скончана. Здаю гатовыя дэталі, прыбіраю смецце і прыстасанні. Складваю свярдзёлкі, ключы і замыкаю ў сейфе. Скідаю робу. Асцярожна шлёпаю босымі нагамі па плітцы, баючыся паслізнуцца. Струмень вады ў душавой напаўняе цела энергіяй. Апранаю чыстае, развітваюся з калегамі.
Вуліца. Сонца. Многа сонца. Яно слепіць вочы. Хлапчук, прысеўшы каля лужынкі, хвошча па вадзе дубчыкам У дробных пырсках зіхаціць вясёлка. Людзі прыжмурваюцца і нагадваюць сабою кітайцаў. Весела журчаць ручаі. Пахне расталым снегам, быццам кавуном. Прахожыя, абмінаючы лужы, скачуць па тратуары. Успамінаю, што скончыліся цыгарэты. Трэба купіць…
* * *
Бываюць дні ці хвіліны, калі зліваешся з сусветам. Ты і наваколле — адно цэлае. Адчуваеш сябе жывой кропелькай у вялізным і бязмежным акіяне жыцця. Быццам абуджаешся ад доўгай спячкі. Здаецца, што сам нябесны Анёл атуляе цябе бялюткімі крыламі, быццам пацалуе нячутна ў вочы і на ўсё пачынаеш глядзець па-іншаму: затрымціць натхнёная душа, радасна затрапеча сэрца. Усё разумееш і на ўсё адгукаешся. Але раптам здараецца штосьці нязначнае, нейкая непрыкметная дробязь — абрываецца нешта і страчваецца сувязь, знітаванасць з сусветам, нібыта толькі што снілася жыццё, усыпанае ружовымі пялёсткамі, сонечнае і шчаслівае — надыходзіць звычайная шэрая будзёншчына, сумная і не цікавая. Разумееш тады, што ўсяго імгненне таму разам з табою жыў і радаваўся Анёл.
* * *
Кіёск. Мілавідная жанчына ў акенцы. 
— Дзень добры! Вясна прыйшла!
— Добры! — адказвае яна і ўсміхаецца. — Што будзеце браць?
— Пачак “Элэма”.
Кладу грошы. Падае пачак. Тут жа разрываю абгортку, падчэпліваю пазногцямі цыгарэту, прыкруваю, пачак кідаў ў дыпламат.
Падае рэшту і пачак цыгарэт.
Развітваюся і крочу па вуліцы.
Спахопліваюся: яна ж дала два пачкі! Пералічваю рэшту, зазіраю для пэўнасці ў дыпламат: так і ёсць, адзін пачак у дыпламаце, адзін у кішэні. Памылілася. Вяртацца не хочацца, крочу далей. “Такой бяды, колькі яны людзей падманваюць…”. Падумаў, для супакаення, ды адчуваю: нешта знікла. Сонца? Не, усё гэтак жа ярка свецець. Знік — настрой! Я згубіў радасць і бадзёрасць духу. Там, ля кіёска. Не, пазней, калі пераканаўся, што яна памылілася. Трэба вярнуцца, хоць і не хочацца, ужо даволі далёка адыйшоў. “Не ўсе  ж падманваюць. Камерсанты — усе! Яны жвуць гэтым: танней купіць, даражэй прадаць — падмануць адным словам. Вунь, хоць бы мой знаёмы, так проста й гаворыць: бізнес ёсць бізнес, не падманеш, не заробіш”. Ну і што? Але ж настрой сапсаваны. Яна ўкрала маю весялосць! Ха, украла, — яна заплаціла за радасць, якую я пакінуў там, купіла мой вясновы настрой. Вярнуся, забяру сваю радасць.
Вяртаюся. Аддаю назад цыгарэты:
— Вы памыліліся — “Не можа быць! — узбуджана, нават неяк пакрыўджана пярэчыць яна, — я вам усё правільна дала.
— Вы далі два пачкі, а я заплаціў за адзін, — спакойна растлумачыў я.
Яе вочы акругляюцца, зіркнула вінавата, паціснула плячыма: “Дзякуй! — сказала”, а вочы — збянтэжана-разгубленыя.
— Глядзіце, — кажу, — вясной можна пратаргавацца.
— Нічога, як-небудзь абыйдзецца.
Крочу далей. Настрой вярнуўся не зусім. Штосьці ўсё адно непакоіць. “Ну, вядома, яна магла падумаць, які я дурань: вярнуўся за кіламетр, каб аддаць цыгарэты…”. Акурат гэта і засмучае. Ну і няхай!
У царкве людзей не шмат. Запальваю свечку, капаю расплаўленым воскам у дзірачку падсвечніка, замацоўваю. Доўга гляджу на агонь. Нехта казаў, што пастаўленая ў царкве свечка — гэта малітва, якая падымаецца да Бога. Успамінаю: купал царквы будуецца накшталт вогніка свечкі. Купал — малітва. І сама царква — малітва. І кожны чалавек — непаўторная малітва. І ўсё вялікае жыццё — несканчоная вялікая малітва Творцу. Хто як хоча, так і жыве. Хто як умее — так і моліцца.
Пачынаецца служба. Вагаюся: застацца ці не? Гавораць, грэх выходзіць з царквы, калі пачынаецца служба. А калі трэба? Ці мала што могуць гаварыць? Аднаму грэх, адругому — не. Адзін мёртвых “у суботу” уваскрашае, а іншыя жывых увесь тыдзень забіваюць. Падыходжу да царкоўнай крамкі. Доўга разглядваю кнігі, абразы, крыжыкі і медальёны.
— Ці ёсць у вас абразок Анёла-ахоўніка?
— Ёсць. Толькі вось такі, — бабулька працягвае невялікую іконку на картонцы.
— Дзякуй! Колькі з мяне?
Разлічваюся і выходжу на вуліцу. Сонца схавалася. Сумна. Некалькі жабракоў працягваюць рукі. Праходжу міма. Пячэ думка: у мяне ж ячшэ засталіся грошы. Вяртаюся назад. Даю колькі паперчык крайняму, ускудлачанаму, з вялікай барадой дзеду. Ён хрысціцца і ківае галавой у знак падзякі. “Лепш даваць, чым прасіць”. Толькі аднойчы я напраўду адчуў, што такое міласціна і якой яна павінна быць. Сядзела бабулька ў пераходзе — ікона Божай Маці на грудзях, хустка на галаве і рукі худзюсенькія, кожная жылка пад скурай прасвечваецца. Мне яе стала па-чалавечы шкада. Паклаў грошы — яна перахрысцілася, і мне раптам гэтак стала радасна. Я падумаў тады, як добра, што ёсць гэтая бабулька, якой і я магу нечым дапамагчы.
Па дарозе да прыпынку паслізнуўся і паляцеў стырчама. Штосьці я часта падаю сёння? Падняўся. Атрэсваю ад вады і бруду паліто. Прыходзіць думка: я ўпаў не таму, што паслізнулася нага, а таму, што падумаў дрэнна пра аднаго знаёмага. Толькі бліснула думка — і адразу ж паляцеў на зямлю. Прычына хавалася ў дрэнных думках пра чалавека, а падзенне — ужо толькі вынік. Калі я зразумеў гэта, значыць, каля мяне яшчэ ёсць Анёл. Робіцца добра.
У аўтобусе дастаю з дыпламата куплены ў царкве абразок. Захапляюся выявай нябеснай істоты. Штосьці ёсць тут. Нешта няўлоўнае. Ці ў мяккіх рысах твару, ці ў някідкіх колерах і фарбах, ці ў лёгкіх крылах за ягонымі плячыма, ці ў перакрыжаваных на грудзях руках, ці ў поглядзе спагадлівых вачэй? Штосьці тужлівае і журботнае, шкадобнае і клапатлівае. Аўра таемнасці. Анёл нібы глядзіць у глыбіню душы. Плача, гледзячы на мяне, па ўсім чалавецтве і па мне асабіста. У яго абліччы бачыцца тайна, якую немагчыма перадаць словамі: таямніца чалавечага быцця і боскай любові.
Бываюць такія хвіліны, калі радуе нават нязначная дробязь, калі, па-сутнасці, радуешся ўсяму, што жыве і дыхае. Так і сёння: побач Анёл, я адчуваю яго прыстунасць, у руках цёплы абразок, дома мяне чакаюць жонка і дзеці — словам, наперадзе жыццё, невядомае, адвечнае і шчаслівае…
* * *
Вячэраем без сына, ён ходзіць на шахматны гурток і вяртаецца позна. “Калі толькі ўрокі паспявае вучыць”, — думаю я.
Надзейка хітруе, не хоча есці:
— Мамулечка, я болей не хачу. Мы ў садзіку “кусалі”.
— Дачушка, трэба есці, трэба. Вырасцеш хутчэй, — спрабуе ўгаварыць жонка.
— А я не хачу вырастаць. Хачу быць маленькай. Дзяцей усе па галоўцы гладзяць, цукеркамі частуюць, а старых ніхто не любіць.
Маўчым.
— Тата, — паварочваецца да мяне малая, — а ты ведаеш, чаму снег растае?
— Не. — “Цікава, што яна адкажа?” — ну і чаму? — пытаюся.
— Яго траўка знізу падаграе.
Усміхаемся разам з жонкай. Размешваю гарбату. Заўважаю, што кручу лыжку супраць гадзіннікавай стрэлкі. Нехта казаў, што ўсё трэба рабіць за сонцам. Супраць сонца робяцца толькі чорныя справы. Я раней і не заўважаў. Цяпер ведаю, але цяжка пераламіць прывычку. Перавучвацца заўсёды цяжка. Нязручна размешваю лыжкай у адваротным напрамку, за сонцам.
— А Рудкоўскі Жэня мяне за валасы цягаў, — з важным выглядам паведамляе Надзейка.
— Еш! — строга загадвае жонка, — не з’ясі, калыханку глядзець не будзеш.
— А што ты яму сказала? — цікаўлюся ў дачушкі.
— А я сказала, што жанчын трэба любіць. Кветкі там усякія прыносіць, падарункі… І ніхто жанчын за валасы не цягае. Я ж жанчына, праўда, татка?
— Праўда, праўда…
Дапіваю гарбату, дзякую і іду ў кабінет. Дастаю з дыпламата кнігу (яе далі на адзін, заўтрашні святочны дзень). Толькі збіраюся з асалодай разгарнуць — званок у дзверы. Адчыняю. На парозе — суседка.
— Добры вечар. Я да тваёй гаспадыні.
— Праходзь. Яна на кухні.
Зноў іду ў кабінет. Другі раз бяру ў рукі кнігу. Прачытваю старонку, не болей — заходзяць у пакой удзьвух: жонка і суседка.
— Мы да цябе, — паведамляе жонка.
— Хочам азеляніць твой кабінет, — тлумачыць суседка, — ты ж ведаеш, у нашага Сцёпкі алергія. Што ўжо толькі не рабілі!… Не можам даўмецца. А сёння я раптам падумала: можа, ад вазонаў? Дык хачу хоць на нейкі час перанесці да вас усе вазоны і паглядзець, ці не мінецца алергія ў малога.
— Ты не супраць, калі мы іх сюды, на кніжныя паліцы паставім? — пытаецца жонка.
— І шмат іх, гэтых вазонаў у цябе?
— Ды не, гаршкоў сем набярэцца, — адказвае суседка.
— Ну, нясіце, — пагаджаюся я, — што з вамі зробіш.
Суседка падносіць гаршчочкі, жонка, узлезшы на табурэтку, расстаўляе іх на кніжных паліцах. У кабінеце адразу свяжэе ад зеляніны, рубіцца ўтульна. Не ведаю, чаму, але мне раптам хочацца пахваліцца абразком, які набыў у царкве, нібы падзяліцца радасцю адкрыцця.
— Што табе бачыцца ў выразе яго твару? — пытаюся ў суседкі.
Мелькам кідае позірк, паціскае плячыма: “Нічога!” Але потым усё ж пытаецца: “А што гэта за ікона?”
— Анёл-абярэжнік, — адказваю. Мяне чамусьці разбірае няўцямны сверб: — Няўжо ты нічога не заўважаеш у паглядзе Яго вачэй?!
Маўчанне.
Зноў пацепвае плячыма: “Ікона як ікона, — усміхаецца яна”.
Іскрынкі смеху ў вачах мне бачацца зялёна-халоднымі і калючымі.
— Што ты прыстаў да чалавека, — заступаецца жонка.
На гэтым трэба было б спыніцца, бо гэта быў момант залатой сярэдзіны, калі яшчэ ўсё збалансавана і нічога не парушана. Але…
— Ну, паглядзі яшчэ раз! — не адступаюся я.
— Чаго ты мяне прычапіўся са сваёй карцінкай! — ужо амаль крычыць суседка. — Што я павінна тут убачыць? — Яна пачынае злавацца.
І правільна робіць: я хачу, каб яна ўбачыла тое, што адкрылася мне, а гэта — немагчыма. Тым не менш, мяне нясе далей:
— Няўжо ты не бачыш, што Анёл плача па тваёй душы, няўжо не адчуваеш яго жалю па чалавеку?
Суседка крыўдліва фыркае. Разумею, я сказаў нешта абразлівае. Хоць і позна, але да мяне нарэшце даходзіць, што не трэба было ўвогуле паказваць ёй абразок. Сорамна за свой язык. Ёсць рэчы, якія трэба берагчы ад чужых вачэй, ёсць думкі, якія не трэба вымаўляць услых. На жаль, мы гэта вельмі позна разумеем, калі ўжо нічога нельга паправіць. Так і тут: слова — не верабей.
Суседка пайшла пакрыўджанай. Жонка на кухні мые посуд: чуваць як журчыць вада і грукаюць талеркі, па грукату вызначаю, што яна таксама злуецца на мяне. Дачка гуляе з цацкамі ў маім пакоі. Кніга цікавая — я гэтак учытаўся, што не заўважаю нічога навокал.
Раптам да мяне далятае падазроны шоргат — тут жа ўздрыгваю ад рэзкага грукату. Спуджаны крык дзіцяці. Кідаюся на крык, падхопліваю на рукі дачушку. Вочы — разгубленыя… Надзейка заходзіцца плачам.
Прыбягае жонка, мокрымі рукамі выравае з маіх рук дзіця.
— Дачушка, што з табой? Што здарылася?
— Паліцы ўпалі, — аглядваю я.
— Цьфу-цьфу! — сплёўвае жонка, — згінь ды прападзі ўсё благое!… Галоўку разбіла, дзяцятка маё, ціха-ціха… Куды ты глядзеў? Што стаіш!
— А што рабіць?
— Бінты нясі хутчэй! Перакісь там, у аптэчцы…
Малая пакрыху супакойваецца. Ранка невялікая. Апрацоўваем яе перакісам вадароду, забінтоўваем галоўку. 
Праз хвілін дзесяць: “Мамачка, я не баялася. Яны падаюць, а я гляджу. Там лялька. Я за ляльку спужалася. А потым ужо галоўка забалела. Ужо не баліць, ты не хвалюйся, мамачка, перастала ўжо, — улагоджвае Надзейка маці.
— Што гэта за гаспадар такі? — папракае жонка. — Маглі б зусім дзіця забіць.
— Хіба я вінаваты? Адкуль мне ведаць, што яны абваліцца могуць.
— Прыбіў на саплях, вось і зваліліся.
— Што ты гэта кажаш. Ты ведаеш, што такое дзюбель? Вось, паглядзі, чым яны былі папрыбіваны.
— Колькі вагі ў тых вазонах, а бачыш, што здарылася… — разважае ўслых жонка.
— А ні прычым вазоны. Гэта, лічы, тры лішнія кніжкі на паліцы. Тут іншае.
Я са дзіўленнем даследую прычыну. Неверагодна: паліцы сарваліся са сцяны, а на іх, здаецца, сядзець можна было! Усё гэта дзіўна. Спачатку ўпала верхняя, ударыла па ніжняй, і разам з вазонамі абедзве паляцелі на падлогу. Два гаршчочкі разбіліся…
— Пайду скажу, няхай забірае, — гаворыць жонка і кіруецца да суседзяў.
Суседка здзіўляецца яшчэ больш, што ўпалі паліцы. Але здзіўленне нейкае істэрычна-хваравітае, нейкае да нездаровасці бадзёрае.
— Я ж не супраць была, — нібы апраўдваецца перад суседкай жонка, — але калі і дзесяці хвілін не прайшло… Бачыш, не вытрымалі. То і не трэба, значыць, каб яны ў нас стаялі.
— Нейкія вы дзівакаватыя людзі. Усё ў вас праз Паўночны полюс. Прыкметы, забабоны… Прабачце, канечне, што так атрымалася. Я ж не спецыяльна… Хто ж ведаў, што ўвас усё так складана, — быццам пачынае апраўдвацца суседка.
Яна збірае чарапкі. Носіць вазоны да сябе. Нарэшце збірае апошнія: “Я сама падмяту”, — гаворыць жонка.
Усё гэта даволі дзіўна: прынесла з паўгадзіны назад — разбіла дзіцяці галаву, і цяпер валяюцца на падлозе дзве раскурожаныя паліцы. Нібы спецыяльна і прынесла, каб закруціць гэты гармідар.
Аглядаю паліцы, закручваю шрубкі, папраўляю скасабочаныя падзеннем бакавіны. Кніжку наўрад ці дачытаю — нечаканая работа звалілася. Супакойваю сябе хоць тым, што не злуюся на суседку. Магчыма, звычайная выпадковасць, збег абставін. Яна ж таксама не вінавата. Але з галавы чамусьці не выходзіць думка пра абразок. Шукаю новыя дзюбелі. Надзейна забіваю ў сцяну, правяраю. І раней гэтак жа моцна ўкалочваў. Клічу жонку.
— Ідзі паглядзі, як трымаюцца, а то скажаш потым…
— Не трэба было ёй паказваць ікону! — упэўнена гаворыць жонка, нібы даўно для сябе разгадала прычыну здарэння.
Каторы ўжо раз здзіўляюся супадзенню нашых з жонкаю думак — вось і не вер пасля гэтага ў тэлепатыю. Маўчу. Разумею: так і ёсць — не трэба было паказваць…
* * *
Раніца. Снег за свята амаль увесь растаў, ператварыўся ў брудна-рудую кашыцу. Пахмурна. Ідзе дробны дождж. Настрой кепскі, але — мушу ехаць на працу. У аўтобусе цесна. Побач — жанчына. Штосьці знаёмае падаецца ў яе твары. Можа, бачыў дзе? Раптам усміхаецца і яе вочы сустракаюцца з маімі.
— Вясна прыйшла! — гаворыць яна.
— Якая ж гэта вясна? Гразюка і слата. — Пазнаю ў жанчыне гандлярку з кіёска. — Гэта вы? У нашым раёне жывяце?
— Ага. А я вас адразу прызнала. Рэдка ў наш час вяртаюць назад, калі аблічышся.
— Час такі…
Нейкае імгненне маўчым. Аўтобусныя шыны з шумам рассякаюць лужыны — пырскі фантанамі разлятаюцца ў бакі.
— Надвор’е сёння кепскае, — каб нейк падтрымаць размову і загладзіць недарэчнасць маўчання, гавару я, — і настрой благі.
— Нічога, — усміхаецца яна, — пасля абеду будзе сонейка.
— Адкуль вы ведаеце?
— А вось паглядзіце. І ўспомніце мяне.
З аўтобуса выходзім разам. На правах знаёмага падаю ёй руку. Усміхаецца, дзякуе. Праз квартал разыходзімся: яна — у свой кіёск, я — на завод. Хоць сонца ячшэ не відаць, але на душы робіцца цяплей. Аказваецца, падораная аднойчы чалавеку радасць, абавязкова вяртаецца назад. А мы так часта сумняваемся ў гэтым. Так, калі ёсць Бог на небе, пасля абеду абавязкова павінна быць сонца.
Зноў хочацца жыць. Хаця б да абеду… Каб паглядзець: пакажацца з-за хмар сонейка, ці не?