Буслянка

Анатоль
Буслянка
Сядзіць старая Тэкля на лавачцы каля плота, і раяцца ў яе галаве думкі. Блытаюцца думкі, нібы ў ліпучай павуціне, ткуцца, як палатно  ў короснах, і раскручваецца палатняны сувой маркотнай сцежкай у мінулае.
Мінулае — тое, што было калісьці, тое, што адбыло, мінула… “Але, — думае старая, — мінула і я, адвекавала век, хопіць ужо…”
Маршчыны прасекліся на старэчым твары. Выцвілі некалі сінія, як васількі ў жыце, вочы, выстудзіў скроні сівер, прыцерушыліся валасы шэрым попелам сівізны. Прабеглі цяжкія сялянскія гады па далонях — пакінулі  сухія мазалі пасля сябе ды  белыя шнары, як горкі напамінак аб нялёгкай жаночай жытцы. Шурпатыя, спрацаваныя рукі ў Тэклі, упадуць хістка ў прыпол, сашчэпяцца кручкаватымі пальцамі на чорнай спадніцы са спронжкамі, і сядзіць так старая да вечара, пакуль не зарыкае на загуменні Красуля — адзіная жывая істота, што засталася ў яе. Кот Нічыпар не дажыў да сёлетняй вясны. Халодная выдалася зіма — ух, ажно дрыжыкі прабіраюць!
А зараз сонейка песціць, лашчыць усё жывое. Дзве яблынькі расцвілі пад акном, сын пасадзіў шчэ перад арміяй: жухнулі белым колерам — вясна! Квітнее усё! Пахніць!
“Бзжж-взжжж, бззжжж-взжжжж!” — лётаюць пчолкі.
І як гэта яны мёд бяруць, як яго носяць? Маленечкія, як кропелькі, а такія працавітыя. Зробіць жа Бог на дзіва чалавеку!
Цвітуць яблынькі, а сыночка няма! Адцвіў без пары… Забрала родненькага вада сцюдзёная. Прыйшла гадоў трыцаць назад вялікая вада на Палессе — і не стала яе крывіначкі. Нават магілкі не засталося. Пашукалі-пашукалі мужчыны, дый сказалі, што ў Прыпяць панесла яе сына. Не верыла матчына сэрца, не хацела згаджацца, што адзінае дзіцятка паплыло некуды ў свет ад маці. Цэлы месяц хадзіла потым па грудках, як сыйшла вада, але так і не адшукала нічога. Крыж на могілках усё роўна паставіла. А як жа інакш? Хай душа хоць які-небудзь прытулак мае, а то будуць мерцвякі здзеквацца, што ні крыжа, ні дамавіны… а так і ёй месцайка ёсць, прыйдзе, нібы з сыночкам пагаворыць. Пратрэ слепаватыя вочы ручнічком з крыжа і пойдзе, пойдзе… Да хаты.
Балюча матчынаму сэрцу.
“Геге-ге-ге! Геге-ге-ге!” — гагоча гуска. “Таксама матуля, — думаецца Тэклі — вунь як шыю выгнула да зямлі, усё каб бліжэй да дзетак”. “Ціў-ціў-ціў! Ціў-ціў-ціў! Ціў-ціў-ціў” — адказваюць гусяняты і коцяцца жоўтымі клубочкамі, коцяцца, на матулін голас.
Перакачваюцца гусяняткі пушыстымі камячкамі па зялёнай траве, ціўкаюць, і святлее на сэрцы ў Тэклі. Вясна — яна заўсёды нясе палёгку душы. Вунь ластаўкі стрыгуць крыламі ў паветры, шчабечуць. Лепяць сваё кубельца. “Божая птушка” — падумала Тэкля. Успомнілася: яшчэ малыя былі, а дзед Якаў, што жыў па суседству, трос зсівелаю барадою, пагрозліва паказваючы пальцам на неба, лякаў іх: “Таго, хто разбурае ластаўчыны гнёзды, карае Бог рабаціннем!”. Дужа не хацелася насіць ганебную мянушку — толькі й чутно па вёсцы: ты руды, руды — кірпаты… Ніколі не чапалі ластавак. Ячшэ расказвалі: ляжаў Хрыстос у пячоры, уваход быў завалены каменнем, дык толькі ластаўкі ў дзюбках і насілі яму ваду, а змяя падпільнавала і цапнула за хвост, з тае пры і застаўся ён раздвоеным.
“Клё-клё! Клё-клё-клё!” — заклекатала над галавой буслянка.
“Бусько, буько клекатун!” — Успомніла Тэкля дзяцячую прысказку. Бегала і яна калісьці басанож за бусламі, крычала наўздагон: “Бусько, бусько, клекатун! Ловіць жабу за каўтун!”
Дзе той бусько, куды падзеўся? Паляцеў бусел Тэклінага дзяцінства ў незваротны вырай, не вернецца ніколі да яе маладой. Не бегаць болей нацянькі па паплавах ды пакосах, не кошкаць* чайчыных яек. Непрыкментна падкралася старасць, застукала кіёчкам у браму жыцця: дрэнна дзівяцца на свет Божы вочы, кепска ходзяць па зямлі ногі. А была ж і яна маладою, зямлі пад нагамі не адчувала…
Даўно зрабілі буслы на Тэклінай хаце буслянку, але не заўважла яе Тэкля ўсё сваё жыццё — неяк не было часу, ці што. А буслянка клекатала ўсе доўгія гады. Ляцеў няўмольны час… …праводзіла свайго Яўхіма на вайну… і чакала-чалака… сыночка гадавала, радавался… а потым хавала і яго, адзінца свайго, пястунца і апошнюю ўцеху жоўтым пясочкам засыпала. Вось і ўсё жыццё. Ці да буслянкі было? Клекатала буслянка, старэла Тэкля і, калі час скіраваўся на могліцы, заўважыла раптам, што ўсё жыццё на хаце быў напамінак аб дзяцінстве — бусько-клекатун…
Па ўсёй вёсцы толькі на яе хаце і засталіся буслы. Не любяць яны новыя дахі, крытыя шыферам ды бляхай. А ў Тэклі хата старэнькая, страха — з чароту. Яшчэ да вайны справіў Яўхім новую хату, не нажыліся праўда ў ёй, не паспелі… Сама Тэкля перабіралася, адна рабіла ўлазіны…
Ой, колькі ж часу прайшло з тае пары? Старая ўжо яна, мінулася яе маладосць, асыпалася чырвоным кветамі вясна… Чакала хата: усё глядзела трыма акенцамі на захад, куды пайшоў гаспадар. Чакала Тэкля, рыпелі веснічкі: выглядвала на дарогу, калі сонца хавалая за небакрай, усе справы зроблены і няма куды падзецца з маркотнымі думкамі. “А ці не яго хада? Не… Не ён. А можа заўтра? Бываюць жа цуды на свеце…” Так і састарэлі яны: Тэкля і яе хаціна. Скасабочыліся вуглы ў хаце, учарнеў  чарот на страсе, адна буслянка — вечна маладая, юная, асабліва вясною. Прыгнула гора Тэкліну галаву да долу. Цяжка ўжо ёй хадзіць па гэтай зямельцы. Пара збірацца ў дарогу. Ці не забыла яна чаго сярод жывых? Не, нічагуткі! Чакае недзе Яўхім, далібог зачакаўся.
Там, чакае ён, малады, дужы, прыгожы. А ці ж пазнае яе, састарэлую і пабітую жыццём, некалі сваю сінявокую Тэклечку? А была ж і яна маладою, статнаю была: каса да пояса… Ведала і яна шчасце. “Ты гэта, Тэклечка, ты, любачка?” — “Ох, Яўхімка, — адкажа яму, — біла ж мяне доля, ох і біла ж…” І заплача наўзрыд, утыкнецца тварыкам у плячо — і ўголас, загалосіць, зарыдае. Што ж ёй усё жыццё гэтыя слёзы ў сабе трымаць? Адвядзе душу… Ці не скаланецца яго сэрца? Ці не сціснецца ад тугі?
“Што ж гэта я?.. Памілуй мя Госпадзі, святы Хрысце, Дзева Марыя са ўсімі святымі… Ой, цяжка мне, цяжка…”
— Я гэта, Яўхімка, я…


* кошкаць — збіраць яйкі чаек з гнёздаў, якія ўжываліся палешукамі ў ежу. Верагодна дзеяслоў паходзіць ад слова “кошка”, бо трэба было падпільноўваць, сачыць за птушкамі, нібы кошка, адкуль яны ўзлятаюць, калі ідзеш па поплаве, там і шукаць гняздо; або паходжанне дзеяслова ад слова “кошык”, з якім і выпраўляліся на такі промысел. Яшчэ дзеяслоў ужываецца, калі адзін чалавек нечакана застаў другога за непрыстойным заняткам, тады гавораць: “Ой, зкошкаў мяне!” — нечакана выявіў, знянацку злавіў і спужаў. Іншага ўжывання слова не сустракаў.