Плакау чалавек..

Плакаў чалавек…

    Усё радзей праязджалі машыны. Глухлі пад парасонамі галасы выпадковых прахожых і, калі змрок згусціўся — вуліца аціхла нібы вымерла. Здалося тады, што дождж пайшоў спарней: мацней загрукаталі кроплі па бляшаным даху а на сцёках зацурчэў сапраўдны ручай. Даўно заплюшчыліся апошнія вачніцы вокнаў, толькі ў старога Дыбая яшчэ гарэла святло.

    Ніхто не ведаў: чаму яго так празвалі? Ніхто не ведаў яго сапраўднага прозвішча. З’явіўся ён ў трынаццатай кватэры, якая доўгі час пуставала, гадоў сем-восем назад і з тае пары ні з кім не завёў знаёмства. Нават калі з ім здароўкаліся, альбо пыталіся што-небудзь — апусціўшы вочы долу, моўчкі праходзіў міма. Верагодна, што ён баяўся людзей. Два разы ў месяц да першага пад’езда, дзе была трынаццатая кватэра, падрульваў Запарожац і барадаты дзяцюк разоў тры падымаўся па лесвіцы, цягаючы туга набітыя сумкі. Хутчэй за ўсё гэта былі прадукты, — ніхто не бачыў, каб стары хадзіў з авоськай у гастраном ці хлебны магазін. А роўна праз два тыдні зноў грукацелі цяжкія крокі па лесвіцы: гаварылі, гэта сын старога; а яшчэ расказвалі, што стары звар’яцелы — нічога не помніць і не разумее.

    Ён часта сноўдаўся ўзад-уперад па двары. Аднойчы, калі прагульваўся сцяжынкай туды-сюды, усчалася навальціца. Дождж лінуў як з вядра. А стары, не зважаючы на лівень, нібы вялізарны маятнік, ланцужок якога быў зачэплены высока ў небе, гойдаўся пад касымі струменямі дажджу. У Марыі Іванаўны сціснулася жалем сэрца, калі яна прамоклага да ніткі старога ўцягнула ў транаццатую кватэру — уразіла няхітарая мэбля, смецце і бруд даўно нікім не прыбіранай аднапакаёўкі.

    Гавораць, старыя людзі вельмі мала спяць: чым бліжэй да смерці — тым большая прага жыцця абуджаеца ў чалавеку. Стары адчыніў акно і праз хвіліну ў паласу святла прасунулася пасівелая галава. Абрысы бетонных гмахаў жудасна выступілі на фоне дажджыстага неба. Краявід здаўся чужым, пужаюча-касмічным, нават не верылася, што ў сярэдзіне блішчастых ад вады будынкаў кутаюцца ў коўдры цёплыя людзі. Старому ўявілася, што ён застаўся адзін у цэлым свеце: апошні жыхар гэтага, некалі шматмільённага горада. Тады, калі тут жылі людзі, смяяліся ў двары дзеці і сядзелі на лавачках старыя, у яго было іншае жыццё, ён не помніў цяпер якое, але смутна ведаў, што тое жыццё было цудоўным і адначасова пакутным. “Мёртвы горад!” — адзначыў пра сябе стары. “Восень у мёртвым горадзе” — так, напэўна, ён назваў бы карціну, калі б умеў маляваць. О, калі б ён умеў, тады намаляваў бы карціну сваёй душы і, магчыма, людзі сталі б крышку дабрэйшымі.
Дождж ліў ужо чацвёрты дзень. Усё, што не развучыўся яшчэ стары, што засталося ад мінулага — гэта лічыць і есці. Ён лічыў дні і праз кожныя 12 — 14 дзён прыязджаў да яго “свой” чалавек, якога ён не баяўся; лічыў воблакі на небе і падлічваў аўтамашыны, што праязджалі па вуліцы, лічыў вечарам запаленыя вокны ў суседнім доме, шукаючы ў лічбах нейкі таямнічы сэнс. Еў тое, што траплялася на вочы і ніколі не рыхтаваў ежы, а харчаваўся ў сухамятку, адзінае што яшчэ мог рабіць — заварыць гарбаты. Ужо дваццаць дзён прайшло як апошні раз прыязджаў “свой” чалавек. Прадукты скончыліся і стары галадаў.
Яшчэ ў нядзелю вечарам насунуліся на неба шэрыя хмары, а праз два дні заімжэў дождж. Неба плакала, паліваючы заямлю дробнымі слязамі — яго сцяжынка, набрыяла вільгаццю і раскісла. Стары адыйшоў ад вакна, уключыў электраплітку (дзіўна, што ніколі не забываўся выключаць), паставіў чайнік з вадою. І зноў яго белая галава захісталася ценем у акне.
“Восень, мокрае лісце дрэў…” — усплыло аднекуль з падсвядомасці даўно забытае, абрывак чагосьці роднага, да болю блізкага і шчымлівага… “Восень, мокрае лісце дрэў” — паўтараў як заклінанне, як малітву стары Дыбай.

    Прыбітае кроплямі лісце адрывалася ад галінак і цяжка апускалася дадолу — там, забытае дрэвам, памірала ў адзіноце сярод такіх жа, ужо памерлых братоў. Гэта ўжо было калісьці, даўным-даўно… Ён сядзеў некалі гэтак жа каля акна і глядзеў як памірае лісце. “Восень, мокрае лісце дрэў… (ён успомніў, успомніў!) — хоча трошкі яшчэ пажыць!” Гэта ж яго песня! Як жа далей? Тужліва сціснулася нешта ў грудзях, затахкала памяць гарачай крывёй у скронях:
Восень, мокрае лісце дрэў
  Хоча трошкі яшчэ пажыць.
  Я лістотай да ног ляцеў,
Каб цябе зноў абваражыць.

    Ажыла ў сэрцы забытая мелодыя і ён, нібы прачнуўся ад доўгага бяспамятнага забыцця. Кінуўся ў спальню, потым, нешта ўспомніўшы, ухапіў табурэтку і рвануўся на кухню. “Каб вярнуць з нечаканых сноў…” — мармытаў пад нос, шарачы рукамі па антрысолях: “Як жа далей?!” Напружваў памяць, твар крывіўся нясцерпным нутраным болем: “Ты ідзеш да мяне без слоў” — выплывалі новыя і новыя радкі даўно забытай песні.

    Рука натыкнулася на штосьці гладкае — гулкае рэха адазвалася ўсярэдзіне гітары, дзынкнулі струны. Ён пацягнуў інструмент на сябе — нешта пасыпалася зверху, штосьці бляшанае бразнулася на падлогу і закацілася пад стол.

   Гітара была з усіх бакоў аблепленая густым слоем пылу. Грыф выгнуўся дугою, каробка расклеілася і шчэрылася ў некаторых месцах чорнымі дзіркамі. Стары асцярожна пакратаў праржавелыя струны, правёў зверху ўніз вялікім пальцам — гук непрыемна і няўклюдна заварочаўся ўсярэдзіне інструмента, а праз нейкі мамант лопнула першая струна, балюча сцебануўшы яго па руццэ. Штосьці нябачнае абарвалася і ў грудях.

   Стары абхапіў галаву рукамі, згорбіўся. Плечы затрасліся бязгучным плачам. Дзевяць гадоў ён пражыў ў забыці, нібы жывёліна: еў, спаў, хадзіў па двары, і зно: еў і спаў — і так дзевяць гадоў жыцця.

   На пліце выкіпаў чайнік. У старога на каленях ляжала пашэрпаная гітара, ён гладзіў яе, быццам якое кацяня, шурпатай з чорнымі неабстрыжанымі пазногцямі, далонню, асцярожна, нібыта яна была жывою… І ўспамінаў, успамінаў усё да драбніц: слёзы, пякучыя чалавечыя слёзы каціліся з яго вачэй. Ён плакаў ад болю. Якое гэта шчасце, калі баліць, калі можаш плакаць. Боль, які застраміўся ў грудзях дзесяць гадоў таму, спачатку пазбавіў яго памяці, а потым паралізаваў усю чалавечую істоту, і цяпер ён, абуджаны песняй, зыходзіў слязамі. Плакаў і плакаў стары Дыбай. Цэлую ноч у яго акне гарэла святло, цэлую ноч ліў восеньскі дождж.
Плакала неба… Плакаў чалавек…

    Праз дзень барадаты дзяцюк падымаўся па лесвіцы з цяжкімі сумкамі, доўга званіў у трынаццатую кватэру — ніхто яму не адкрыў. Дзяцюк адамкнуў дзверы сваім ключом, але не занйшоў у кватэры нікога. Не было старога і на двары.
 Ніхто не ведае, куды з таго часу падзеўся стары Дыбай.