НОХЧИЙН ФРАЗЕОЛОГИЗМИЙН МАЬIНАДАР
Арабаьккхина некъ – дан леринарг, Iалашоне боьду некъ
Арахьарчу неIаран арахьара зайл – хийра
Ахчано вина эла – ахча бахьанехь, наха лоруш
Аьшпийн /кIур/ кит – аьшпаш, пуьташ буттург
Бала боьссина шо – доккха вон деана шо /ун, тIом, цIерадахар/
Балийна бала – шен бехкенна, ша тI****ийна, тIебехна
Бел къагон йовхарш – каш ахка дезар долуш, велчий бен шайх стаг хьалха вер воцуш
Белла меза – партала зуда, зудабер; партала адам
Берзан амал – катухуш; ядорна, лачкъорна тIера; бек-хаме
Берийн хабар – берийн кхетамехь долуш; цIодар
Беха мотт – эладитане, хуург къайладохуьйтур доцуш
Беъна бала – бехк боцуш, ша тIебеъна бала
Бойн /буон/ гуьйре – гуьйренан довха денош
Боккха болх – барам-бустам боккха болуш; маьIне, чу-лацаме
Болатан /тIулган // дог/ дегнаш – чIогIа дегнаш, тIехIоьттинарг ловш
Боьрша къамел – дуьйцург дош а долуш; нийса, майра къамел
Буза лестина дашо малх – чубузу малх
Буса гIенах ма гарг – тIех ирча /сурт, сибат/
Буто дегI – чIогIа, могуш, таза; чорхаме
БучIи-баба – тIехь беркъа, дегI цIена ца лелош зуда
Буьйда адам – партала; малонча; хIума дарна тIера во-цуш
Вайх дахнарг – гIело йийриг; аьтто хьоьшуш, цIийца дерг
Вала цавезарг – уггаре хьоме, гергара
ВатIийна-ваьккхина шен да – тап шен да; шолгIа ваьлла шен да; дех чIогIа тера
Ваьлла орам – цIа; да-нана, тайпа-тукхам /Димту/
Виран амал – хатI доццчохь амале волуш
Воккха валарг – сийдоцчуваьлла волчарна а, нахана а совваьлла къано
ВорхI вешин йиша – езаш, хьоме кхиийна; тIаьхьахIотта нах болуш
Воцуш цатерг – хьоме, гергара; оьшуш
Воцчу дена вина Iужа – ден-ненан цхьаъ бен воцу кIант / тIех хьистина/ дукхахьолах, осала, чIичIъаьлла
Ву боху цIе – ву аьлла цIе хилар бен, кхин цу цIарна хьакъ воцуш; карахь кхин хIума доцуш
Вуон жIаьла – вуон адам, жIаьлийн гIиллакх долуш
Говран амал – цхьаьна а ца мегаш, вовшахкъаьстича а ца мегаш
Гутан гуьйриг – нисделла, буточу дегIахь жима адам; горга дегI-меже йолуш хьийкъина бер
ГIамар-гIаланаш – еккъа-цIена ойланехь хIиттийна, харца кийчча гIаланаш-моттаргIанаш
ГIонжакъехь а доцург – цхьанхьа доцург, лартIехь до-цург
ГIургIезан болар – куьцехь, тамехь, бадалкх болар
ГIургIезан ворта – юткъа-еха, товш; хаза
Да вийна мостагI – луьра мостагI
Даг тIера кIайн зезаг – дуьненан синкъерам
Дакъийн учетчик – оза, озалла валла /й, б, д/ воллуш
Дала дуьне делла стаг – Дела тIехьаьжна, ирс долуш; хьал долуш адам
Дашо бIелиг – бер хьостуш: сан хазаниг, хьомениг
Дашо корта – хьекъале, хаза; хьомечун корта; цIен-хьаьрса
Дашо куьйгаш – говза, беркате
Дашо лаьмнаш – йоккха хазна
Делла дош – ширделла, юкъараллехь ца лелаш
Дешан кхоссар – дашца Iоттар, Iоттабаккхам
Дийна дош – нахана юккъехь лелаш
Дегала хIума – доккха дог долуш
Деган эла – везар /езар/, хьомениг
ДегIан бустам – дегIан кеп, бIаьрсино лоцу дегIан сурт
Декъаза пал – къен, тиша, ледара
Делан /миска/ пекъар – гIаддайна-гIийла, гIорасиз адам
Делкъанна гина гIан – хиндоцург; самах хила бух боцу гIан
Дерг а, доцург а – долчунна доцург тIе а детташ
Дешан бакъо – дош ала, вистхила бакъо
Дийна дакъа – воцчу новккъа; оза, хесар адам
Диларийн тIекха – гайшик, верстина ваттIа воллуш
Доккха де – баккхий хийцамаш хилла, вуон /дика/ деъна де
Доккха дог – кура, сонта; дегала; ассна долуш
Доккха хIума – мехала, дан атта доцуш
Докъан полла – васте; дакъа; айина хьош долу дакъа
Дуй биина доттагI – кхин тешаме хила йиш йоцуш, те-шаме
Дуьне гина борз – лелла-а, шортта дика-вуон гина, хало лайна
Дуьне деса ца дита кхоьллина хIума – пайдабоцу хIума; воцчу новкъа
Дуьненан /дахаран/ бала – дахарехь, дуьнен тIехь нис-луш йолу халонаш, весаш, къаьхьаллаш
Дуьненан мах – беза мах, дахар
Дуьненан марзо – дахаран марзо, синхаам; уьйр-безамаш
Дуьненан синкъерам – Iаламах, адамах доьзна хазахе-тар; йоIаца сакъерар
Дуьненан Ялсамани – хаза, бIаьрса хьоьстуш, зовкхе, Iаламан хаза маьIиг
ДIадаьлла гIуллакх – толучуьра даьлла
ДIаяьлла пхьегIа – толучуьра яьлла; къена; йоьхна, тиша
Ездареш юьйцу хан – шира зама; таханенца ца йогIуш
Екъа майралла – сонталла; тIаьхьалонан ойланах херъ-елла майралла
Еса туьта – хьекъална эшна, кIоргенза
Еха зурма – хенахь хиндоцург; генара долийна къамел
Жерочун дакъа – жима дакъа, къа а хетта луш дерг
Жерочун кIант – тIехь да воцуш кхиъна: дегабааме, доккха дог долуш
Жинийн /пал/ базар – жинашца тайначу наха лело хIума /пал, молханаш, цхьацца гIирс/
Жинийн хьу /хIу/ – жинийн тIеIаткъам; Iилма тIекхиаза цамгар; хье, са талхон тIеIаткъам
Жинийн болх – жинаша дина, церан хьу /хIу/ йолуш
ЖоьжагIатин бIогIам – къинойх дуьззина, Iеса, иман доцу адам
ЖIаьлийн даар – доьша; чаьмза, чомехь доцу даар
Зингатан гIодаюкъ – юткъа, оьзда, хадда йоллуш
Зуд доь малх – аьхкенан йоккха йовхо лун сирла малх
Зудча-бахтар – зуда; зуда-бахьана; зуда хьахоза ца ваьлча, нахаца гIиллакх лоцуш олу
Зудчун шаьлта – цкъа а мекха ца дулу герз: мотт; мотт-эладита
Зуьдах даьлла зуд – шозза зуд; иэхь данне а доцу адам
Ирча гIан – сурт ирча долуш, чулацам къиза, къаьхьа болуш
Ира дош – маьIне, чулацаме, шен меттахь аьлла дош
Ирсан да – ирс долу адам
Ирсан хелиг – барамехь жима, кIезиг ирс
Ирча де – бохам беъна, бала боьссина де
Ирча /сурт/ хьал – къаьхьа, йоккхачу къизаллин тIахьало,боккха бохам
Йишин бекъа – йишин бер
Йоьхна /Iуьйре/ суьйре – бохам беъна, бала боьссина
Ка тоха Iемина борз – къу-борз, талорхо
Кега-мерса хIумнаш – механа яй, барамна кIезиг, баш-ха пайде йоцуш
Кешнийн охIла – кхелхинарш /кешнашкахь Iохкурш/
Котаман дог – стешха, шортонах хийра дог
Коьллаш юккъера къухала – кхин а ледарчу
Куйнан бакъо – шен куй шен коьртара баккха, дIатилла бен йоцу кIезиг бакъо
Куьйган бакъо – куьг /тоха/ таIо йолу бакъо
Куьркахь деттина /куьрка дулу/ шайтIа – Iаьржачу аматехь, йилбазалла долу адам; къардайна
Кханалера де – тIейогIу йолу хан, генахь доцу де; жамIе де
Кхерста жIаьла – волавелла, ваьлла лела /вуон/ стаг
Къаьхьа де – бохам баьлла де
Къаьхьа дош – вуон, восе, Iовжаме
Къена /гужам/ къуккъаз – чIогIа къанвелла воккха /йоккха/ стаг /кхаьрдаш/
Къена хабарш – маьIне, чулацаме; дуьне гина, хIумнаш лайначу нехан зераш, тидамаш
Къечу нехан хи таделла хан – Iа
Къоман идея – къоман коьрта Iалашо, нийса некъ; къо-ман дахарехь кхиаме некъ
Къоьжа Iилма – шира Iилма, йоза
Къу-берзан амал – катухуш, ядош, лачкъош
Къу-берзан буьйса – Iаьржа, дорце, шийла буьйса
Къуйн кхерч – къуй гуллун, цхьаьнакхета меттиг, лачкъийна хIумнаш юхку меттиг
КIадда ца бийриг – малонча; ямпарт
КIайн духар – кIайчу басахь; кисин духар
КIайн йийсар – /зуда/ йоI-йийсар
КIайн кисин мотт – Iожаллин мотт; цIена, керла мотт
КIайн маьлхан дуьне – дуьне
КIайн хабар – тIехьа лаьтташ хIума доцу хабар, синкъе-раман пуьташ
КIентийн /колл/ ковра – /хьуьнаречу/ кегийчу нехан то-ба
КIохцалх даьлла кIохцал – хьуьнаречух ваьлла хьуьнарениг
Лакхара тIуз – воккха хьаькам, дарж лакхара долуш
Лар йоцург – лартIехь /оьзда/ доцург
Лар толлу жIаьла – тарш-жIаьла, иччархойн эра-жIаьла; тIаьхьа лелаш, тIаьхьара ца долу адам
Лачкъаза дисна /моханна дуьхьала уьду/ шайтIа – хIилла долуш, къардайна адам
Лаьттан коржам – лаьттан маьIиг, лаьттан кIезиг мет-тиг
Лаьхьан корта – дIаьвше мотт болуш, кхераме, бохам бохьу адам /зуда/
Лаьхьан мотт – дIаьвше, питане мотт
Лекъаш дина кIорни – тIаьххьара /лекъаш дина/ бер
Лелла-а борз – дуьне гина, дукха лайна
Литтина деши – цIена цIандина деши: цIена, дика адам
Лоьмах даьлла /лом/ кIеза – майрачу ден майра кIант
Малх кхета дуьне – васте: дуьне
Малх цIа кхочу йочана – аьхкенан де уггаре деха дол-чу хенахь йочана
МаргIал дегI – жима, къона, хела дегI
Маржа дуьне! – байттамал-дуьне
Маьлхан бIаьрг – кIеззиг гучубаьллачу маьлхан тIеда, масех зIаьнар
Модийн уьйриг – модех вуьззина, боьха лелаш
Моз доккху моза – шена а, цIенна а пайдехь адам
Моз дуу моза – жуккар, цхьана а агIор нахана пайде во-цуш
Муьста адам – муьста дош олуш самукъадолуш, даим юьхь кхоьлина, муст а йина
Нана ю бохург – нана /Iоттабаккхаме/; гIиллакх лоцуш олу
Нанин /Нукка, Нуькка/ Ноькка – ледара, осала бер /вуо Iамийна/
Невцан кеп – невцо лелон деза гIиллакх-гIуллакх
Ненан баларш – нана хийла юьхьIаьржахIоттийна; юьхькIоме боцу доьзал
Нускалан кеп – нускалца догIу гIиллакх-гIуллакх /лелар-духар/
Овтаран кеп – куралла даг тIе йоьссина, малар мелла; ша-шех тоам бина синхIоттаман тIегIа
Пайдана метта бина хIайда – пайда бан а воьлла, дина зен
Паччахьан /маж лаьцнарг, мекх хадийнарг/ лерг лаьцнарг – майра; хьунаре /беламе/
Пекъаре яхна миска – декъазчуьнга яхна
Питане Iуьрг – питанча
Пуьтийн лежиг – аьшпаш буьттург
Са кIезга хIума – ледара, стешха; шен бен ойла ца еш
Са меца хIума – даима са меца лаьтташ, мел йиъча а ца вузуш, дуьненан хIумнах ца Iебаш; сутара, пис
Саьхьара ЖоьжагIати – уггаре луьра ЖоьжагIати; стаг халчу хьолехь латто меттиг /набахтни, концлагерь, тIеман аре/
Сийна саьрмик – дIаьвше мотт болуш, девне, зуламе /дукхахьолахь – зуда/ адам
Стиглан дари – бIаьрсино лоцу стиглан куьзга, сийначу басахь стиглан экъа /васте/
Суйнах баьлла суй – чIархъаьлла, каде, доьналла долу дикчу ден дика кIант
Суьпа /стаг/ нах – динан арканаш нийса кхочушдеш
Тайна адам – куц-кеп хаза, безамехь долуш
Тап шен да – дех тера
Текхан доттагI – юучунна-молучунна тIехь бен гIо-накъосталла ца ден доттагI; боттагIа, гайшик
Тесча, кхолла – елча, яа бен, кхин хьуьнар доцуш; шена яахIума яккха а де доцу адам
Тилла адам –нийсачу новкъах хаьдда; данне а доцчун-на, зуламна тIаьхьа я хьалхадаьлла адам
Тилла тоба – юкъараллин низамехь доцург лелош, юкъ-аралло тIе цалоцург лелон зуламе тоба
Толла айгIар – могуш, таза, доьналла долу сонта адам
Туьхлахь бина нIаьна – доцург; бух боцуш кхоьллина хIума /хабар, эладита/
ТIедеха вон дисна доцу бала – боккха бала
ТIергIан шаьлта – тоьхча, Iоьттича зен дийр доцу герз; осалчу стеган багахь-дагахь тIом /гIам-гIим, яппарш/
Уггаре Iехалу хан – жима, къона, хаза хан; жималла
Хадда йоллуш гIодаюкъ – оьзда, юткъа
Хаза бегаш – массеран а сакъералуш, цхьанна а вас ца еш
Хаза хабар –ладугIучунна товш; маслаIате; хазчу озаца, кIеда-мерза, чулацаме къамел
Хаза /денош/ хан – цхьаьна мерза яьккхина хан, паргIат, са дууш хIума доцуш; жималла
Хала адам – вуон амал йолуш, бартана чехка
Хан тоьхна-а /борз/ пионер – ханна /шерашна/ жима воцуш, хенара; къаналле лестина
Харц дуьне – вайн дуьне
Харц Iаббаз – харц, къардайна, сонта адам
ХатI доццург – хаза доцург, лартIехь доцург
Хела йоI-йиша – коча, къона, хаза йоI-йиша
Хих бина шад – балун боцу шад; далундоцург
Хуьл-хуьлуш хилла хелиг – хенан йохалла; меллаша хилла
Хьерахь а, хьаьттахь а доцург – цхьанхьа а доцург, лартIехь доцург
ХIож-корта – боккха корта, дегIан бустамца ца богIуш
ХIума южу меттиг – кара хIума йогIу меттиг, дуьненан рицкъанах хоттавалла аьтто болу меттиг
ХIурда чу цу кана – кхачаме доцург; тIех кIезга; кIезгаллин тIегIа
ХIуьрлаьIа мехкарий – хаза, дуткъа, лекха догIмаш до-лу мехкарий
Цу берг – яахIума ерг, къен воцург; зуда кхабалун верг
Цхьана /куллан кIохцалш; ден ши хьакха / кетаран мезий – цхьана доьзалера, кхерчара; вовшех тера ца хилча ца бовлу; цхьаъ бу; цхьана бу
ЦIийнан дукъ – цIен тIехь дан мел дезарг, мел оьшург
ЦIийх даьлла цIий – цуьнан, цунах терра ву; шайн /тхан тхешан,цуьнан, сан/ ву; доьзалхо
Чалахь бинарш – къечу нехан доьзал; эхь-ийманах дIахаьдда, яхь гIорийна; хIуъа дан эхь доцу нах
Чо чехка чола куй – беха, буткъа чо болу сира, мокха куй
Чучча захалонаш – ийна /шина вашас ши йиша ялийна, несо маьрйиша шен вешина йигна/ захалонаш
Чуьра дов – цхьана тхов кIеларчу я цхьана цIийнан не-хан вовшашлахь дов
Чуьра /къу/ мостагI – доьзалера, кертара
ШайтIан амал – ма де боххург бен ца деш; къардайна
ШайтIан болх – адаман хье баьхьна хилларг; эм-иэсехь волчо ца дендерг
ШайтIан ког – Iоттабаккхам
ШайтIан куй – тиллича, бIаьрсине лаца ца луш, къайла-воккху бохуш дуьйцу
ШайтIан нуц – зуда ялон хан тIехъяьлла, зуда йоцуш, жоьра боьрша стаг
Ша тIехь йина гIала – бух боцуш, тIаьхьало йоцуш до-лу хIума, цхьана дийнахь доьхна дIадаьндерг
Шен кIесаркIаг гуш а гундоцург – цкъа а гундоцург; хиндоцург
Ши пIендий, цхьа къамкъарггий /ши тIаммий, цхьа цIогий/ – оза, хесара
Элан бос – товш, тамехь бос /цIен богуш бос/
Элдара дегI – товш, тIахъаьлла, куьцехь; атта лелош
Эмкалан хьажар /неол./ – кура
Эпсаран кеп – маларх кхетта, куралла даг тIе йоьссина
Яйна тIаьхье – ледара, осала, доьналлина цIура тIаьхье
Ялсаманин хьаша – ийманехь ваьхна, валар хилла
Ялсаманин хьоза – иман лакхара долуш
Яьсса пхьегIа – хьалакхоьссича охьа а воцуш, хIела-хIуьла
Яьсса /хIума/ туьта – хьекъална эшна, ассна доцуш
Iаьржа бала – боккха, беза бала
Iаьржа де – бала беъна, бохам баьлла де
Iаьржа дог – хьогIе, чIире дог
Iаьржа ун, лен талу – дIаьвше, уьне мел дерг
Iаьржа Iа – ло доцуш, довха
Iилман корта – хьекъал долуш, хаарш лакхара долуш
Iовдал ойла – лартIехь йоцу; сийдоцу, къиза ойла; зен-зуламан новкъа воккхун волу ойла
Iожаллин мотт – вала вуьжу /вижна/ кIайн кисин мотт
Iожаллин сахьт – кхелха, ле сахьт
Iожаллин той – тIом; дукха баларш хуьлу, доккха цIий Iанорца доьрзу зен-зулам, латар, тохар
Iожаллин /маIа-макажойн/ хелхар – дуьненах дог диллина тIамна, Iожаллина сица, дагца кечлуш деш долу чIагаран хелхар
II
Балхана тIера – къахьега мало ца еш
Бартана чехка – бага /дага/ деънарг, ца сецош, ма-дарра дIаолуш; сиха лер долуш
Дала а, наха а делла – ирс долуш, Дела тIехьаьжна
Дашна /маттана шера/ говза – олург говза олуш, ала, дийца хууш
ДегIана аьхна – дегIана тамехь
Дела тIехьаьжна – ирс долуш; Дала дуьне делла адам
Дечунна тIера – къахьега мало ца еш, дечух самукъадо-луш
Долчунна къера – догцIена; шен де хууш
Жинаша иэгIийна – жинийн цамгар кхетта
Жинашца тайна – къайлах ницкъ, хьуьнар долуш
Ка каде – тIахъаьлла, каде
Ка куьйса – ка ледара йолуш я янне а йоцуш
Когана маса – сиха, чехка водуш, вадалуш
Куьг говза – говза пхьар
Лергана онда – къора, лерса таьIна долуш
Лергана сема – ира лерса долуш
Лерсинна тамехь – лерса хьоьстуш, лерсинна аьхна
Маларна тIера – молуш сакъералуш
Набарна тIера – наб ян лууш, наб дукха еш
Нур дашо – дашо нур а догуш
Са цIена – цIенчу хIух, сих схьаваьлла /й, б, д/; оьзда
Са дуткъа – чевле, дегабааме; хIуман дуьхе сиха кхуьуш
Са кIезга – стешха, эндаже, осала
Сан хила тамехь – сох тера; со санна декъаза, ирча
Са чIогIа – ассна долуш; доьналла, хьуьнар долуш
ТIам шера – мас шера йолуш
Унах цIена – могуш, таза
Хабарна тIера – дукха луьйш, дуьйцуш самукъадолуш
Хьекъална эшна – кIоргенза, хьекъална гена воцуш
Хьеша-дена муьтIахь – хьаша дика лелош, хьешан гIуллакхе хьожуш
Ца гуш – дика – ца гина де ловзар а долуш, бIаьргашна хьалха ца хIиттар цуьнан дикалла а йолуш
ЦIий цIена – цIий ийна доцуш, боьха доцуш, цIенчу хIух
ЦIий чехка – аьрха, сиха
Чкъор /цIена, ховха/ ꬬIайн – кIайчу басахь, амат, си-баттт кIай долуш /куьйгана кIеда, ховха дилха долуш/
Шен балхана къера – догцIена; шен де хууш
Шена дика – шегахьа узуш, ша дукхавезаш
Шен синна декъаза – са дуткъа; мел дийриг шена бале долуш
Юучунна тIера – юуш самукъадолуш, гайшик
III
Ала ца дита – бехкбаккха хIума ца дита
Аматаш баха – кIирвоьлла вехха леррина хьежа
Ант даккха – гIалат каро, сакхт даккха; дерт дан
Аттачу вала – халонаш лахъяла; гIуллакх юкъал тIехдала
Атта хета – вай хета; атта ду мотта
Бага экъан тIе яккха – анталвала, цец-акъвала
Бакъхьачу кховда – юьхькIайчу, нийсачу; са яьн йолчу
Бал тан – аьтту бала, аьттоне дерза
Бале вала – шех бала бан, бохам баккха, новкъа гIерта
Балди тIе дума хьекха – тов-товриг дийца /ала/; цхьаьннан йилбаз хьаста
Баргол /буржал/ тоха – вехка; къовла
Барзо лоцчуьра лаца – вортан тIера /лаг лаца/
Басах тила, сибтах воха – бос бахьа, сибат дан, хийца-дала
Баьрчче /ваккха/ вала – тоьллачу метте, сийлахьчу
Бегаш тIера дIадала – дов гена дала; низам чIагIдала; той тезете дерза
Берам баккха – велха /й, б, д/
Берг таса – кура хелхар дан
Берзан гIулг юккъехула /даккха/ дала – барт иэгIа
Ботт а тIехь вовза – дукхе-дика вовза
Буй буза – хIума кара кхача, са яккха
Бурч йохка – жоьпе озо, дов дан
Бух ахка – бух талла, бухара, орамера дуьйна талла, зен
БIаьрг бада – дог дала, чам бан
БIаьрг буза – бIаьрг Iабо, Iаба; дог реза дан
БIаьрг /хила/ лаца – цхьана вуочу адаман дог даха, и Iаткъам цамгаре, бохаме берза
БIаьрг тоха – хьажа, дIасахьажа
БIаьрга Iитта –бехк баха; бIаьра хьалха иэхьа
БIаьргаца важа – хьаьжча а, гича а там, тоам хила
БIаьргашна дуьхьал пардо тийса – хIилланаш лело
БIе яккха – малар мала /I00 грамм/, кад тоха
БIостанехьа верза – дуьхьалвала; дегабаам бан
БIозза ала – дукха дийца
Вала /хIотта/ вожа – доркъанна вожа; чIогIа холчу
хIотта; лечу хьола тIе вала
Васхал яккха – баьрчче /гуччу/ яккха
Векхчуьра вала – шена гIайгIа балучу хьоле вала; тIера вала
Вирах Iеха – вон мохь хьекха
Вовшийн /пехаш/ тIамарш яа – къиза, дера вовшех ла-та
Вота тухучу тIе вала – кхоччуш къийвала, гIуллакхаш тишдала; орца доккхучу тIе вала
Гай дийца – гай хьехо; юург-мерг хьехо
Гала-гIожмех ловза – берашха лела; пайда боцург лело
Генна дIадилла – эсе дилла, цкъачунна ца хьехо
Ги волла – ги хао, тIелаца, дIатекхо
Ги хаа – тIевожа, ша дIатекхавайта
Гома хьежа – цабезамца
Гонна ваха – гуо баккха
Гоьл тIехь ког кхаба – гоьл тIе ког а биллина Iан; кура Iан
Гур богIа – тешнабехк бан /кечбан/
ГIант къийса – дарж къийса
ГIенах гIовла хийша – гIенах тIехIитта
ГIодаюккъе тIехаа – шеко йоццуш охьатаIо, эшо
Дагара хаийта – деган лаам бовзийта; эвхьаза вала
Дагна даьтта хьакха – дагна тамехь дерг ала, дан
Даг тIера вожа – дог дала, чам бан, чекх са ган; сий дан
Даг тIе хIотта – чIогIа новкъа хила; чIогIа везавала
Даг тIе шайтIа хаа – амале вала, синкхетамах хер а вел-ла, дуьхьалвала, шайтIан мукъаваха
Даш тIе хаа – цхьа дош /я фразеологизм/ кест-кеста къа-мелана юкъакхийса; ша аьллачунна тIера ца вала
Даш тIехь лаца – аьллачух пайдаэца; ойла а ца еш, аьллачунна тIехь чIагIван
Даш тIехь саца – аьллачунна тIехь, барт бинчу тIехь
Даша юккъе эккха – юккъехула шениг дийца
ДаI тIе туьха тийса – Iовжаме дерг юх-юха дийца, дог этIо, чов кIамъян
Даьтта а хьоькхуш, корта баккха – хаза а дуьйцуш, цIела керчо, хIаллакван; тешнабехк бан
Де даа – де такха, сакъера, самукъадаккха
ДегI кIелхьарадаккха – дегI дадо, кхерамна генадаккха
ДегIан бустам коша бахьа – кхалха
ДегIах хьацар даккха – къахьега
Деза детташ дийца – доцчух хIума дан; дашца дозаллаш дан
Дера дилла – хьаьшна, аьтта дIадаккха, дIаиэдан
Дестош дийца – доцург тIе а детташ; долчул сов
Дехьа-сехьа вала – вахна-ван /хьажахIотта/
Дешнаш дайа – эрна лен, дийца; кхочуш ца деш, дита
Диканах дог дилла – диканах тешам бан
Динарг дита – къинтIеравала; бекхам ца бан
Динара восса – паргIатвала; куралла йита, схьаиэ, ша лакхара а ца хеташ, массаьрца а нисвала
Дог даккха – чам байа; бенцахетаре, цабезаме вига
Дог охьа – дагахь дерг дIадийца; деган лаам бовзийта
Дог-пах охьадилла – эсала караваха; шадерг, хIума ца лачкъош, дIадийца; къайле ца хила
ДогIанах ведда чухчари кIел эккха – цхьана бохамах ведда вукху бохамна кIелаваха
ДогIанах елха /в, б, д/ – чIогIа, дукха елха
Докъан полла бина вахьа – барми тIехь /кешнашка/ айина вахьа; дегIана дола ца далуш я нуьцкъала айина вахьа
Доркъанна /доркъане/ вожа – сингаттамна кIел саца; гIайгIанна вожа
Доцург дийца – харц лен, дестош дийца
Дош даккха – чIагIо яйта; дош далийта
Дош доцург дийца – цаоьшург, пайдабоцург; IаIам хин-боцург дийца
Доь дайа – хIу кхачо; лар йоцуш дIадаккха
Дукха ла дегIа – ладоьгIуш дукха хан яйа, сатийса
Дуьне лаха – хьал-бахам гулбан, стамбан
Дуьненах дог дилла – Iожаллина къера хила
Дуьненна а дарвала – массарна а, массо хIуманна а чIогIа оьгIазваха, реза ца хила
Дуьхе гIерта – бахьане; хиламан, долчун даге гIерта
ЖоьжагIати яккха – къинош лето, Iеса лела
Жинийн хьу кхета – жинийн цамгар кхета; аттачу бал-хах тIера ца йолу цамгар кхета
ЖIов дIаяккха – кураллех вохо, могшалла талхо
Зайл /тоха/ бетта – гIайгIа бан, бух кечбан
Захало дийца – гIуллакх хиндолччу агIор къамел дан, хаза дийца
Зуд хьекха – зуьдалла лело; стаг шегахьа воккху зуьдал-ла мел дерг лело, дийца
/Хьалхара/ зIар дIадаккха – дуьхьало дIаяккха
ЗIок етта – Iиттарш ян, марсаваха, иркарахIитто
ЗIок а тоьхна, дита – дола а дина, дита; жимма а кхаьллина, кхин дIа ца яа
Ижу лаха – /теллина/ юург лаха
Ирхо яккха – хьуьнар дала, лакхе яккха
Иъ-миъ баха – ийзавала; хецца, ма-дарра дIа ца олуш, тийсалуш, соьцуш дийца
Йист-бIаьрга лелха – цхьаннах тера лен, лела
/кхаьрдаш/
Йист яккха – чекхдаккха, цхьана хорша дерзо; дIадерзо
ЙогIург яккха – хьакъ ерг, яккхалург
ЙогIург дIаяла – хьакъ дерг, боггIу мах
Йожуьйту-уш яхийта – сих ца луш, меллаша
Йома тилла – цхьа тема дан, ледара кхочушдан
Йорах /дорах/ ца дита – зен-зулам дан, бекхам бан; дох-коваккха
Йорт етташ лела – ваьлла /сиха/ лела
Йорт эца – болар сихдан, сихчу боларехь /ваха-ван/
Кад тоха – малар мала
Ка къийла – писвала, писвола
Ка къовса – хьуьнар, ницкъ къовса
Караеънарг тIетоха – дера лата
Ка хьакха – шортта шен долаяккха; вуо, шога хьаста
Ка яхийта – юьстах яккха, лачкъо; каде хьаьвзина, шор-тта даккха /яккха/; куг /куьйгаш/ тоха
Ка яла – аьттуо бала, кхиа
Кийрахь вахкавала – хьагI есто, кхехко; ша-шена дагна ницкъ бан, шен са даа
Киса дуза – шортта ахча даккха; са яккха
Когабуьхьар лела – бай-йн ког а боккхуш, къийлалуш, новкъарло ца ярхьама; неслахь хила
Кога ваха – гIеметтахIотта
Коган кIело хила – тешаме накъост, гIортор хила
Ког коша шарша – валарна гергаваха
Ког хецца дIавижа – сапарггIат
Ког хьекхийта – йоIаца ирахь Iан, цуьнан ойла тIома яха
Корта айа – куравала; иэхь хета, вага хIума доцуш корта айина лела /ваха/
Корта бахьа – Iехо; ойланца шегахьа ваккха /яккха/
Корта бетта – дехар дан
Корта кара билла – шадерриг кхечунах тешо; эсала ка-раваха
Коча ваха – девне вала; лата чугIерта
Коча таса – цхьаъ цхьанна тIехеца, девне ваккха; питана таса; тIевожо
Коша дахьа –цхьа къайле шеца коша яхьа
Коша хьежа – валарна гергаваха
Коьрте дала – маларо кхоччуш вахо; малар сиха коьрте кхача; цхьа хIума бале дала
Коьшкала хаа – тIехаа, тIевожа, бале вала
Куй билла – билгалонна, тоьшаллина, меттиг дIалоцуш; чекхдоллучу нисвала, гучу а ваьлла, сихха дIаваха
Куй буьтучу /буьттучу/ кхача – сийдоцчу вала; сий дан, юьхьIаьржахIотта
Куралла детта – дезадетта; кура лела, кура дийца, пе-бетта
Куьйгаш тоха – йоIана, зудчунна хийрачу стага куьг тIедахьа; маIзар дан
Куьйгаш довхачу хица дила – ламаст: тIехьийза йоI кхечуьнга маре яхча
Куьйгаш Iитта – юкъ-кара болх бан; муьшканаш ян, эв-хьаза вала
Куьйге /баха/ бахийта – барт-машар бан, вовшийн къинтIерабаха; маслаIат дан
Кхаж бала – аьтто бала
Кханенаш яхка – кхана-кхана бохуш, хан тIаьхьатетта
Кхетта вала – цIеххьана, сиха кхалха
Кхечу экъан тIе даккха – кхечу гонна тIе даккха, маьIна, Iалашо хийца
Къа деха – сардамаш дихка
Къамкъарг /лаг/ лаца – охьатаIо, иэшо, таIзар дан
Къап-къарс эккхийта – йоккха гIовгIа /ченан кIур/ якк-ха; чохь хелхар дан
Къа ца хетарийн карадаха – дог ца лозучийн карадаха
Къаьхьа къаста – вас еш, девне
Къечалг эца – тиша хIума, вовшах ялла йоллуш
Къила ваха – къа тIе лаца, бехкана къера хила
Къовзийна яла – цхьажимма, йоккхачух жим-тIамма
Къурд ала – эшна лара, къаро ян
КIаж-мехаладаккха – коьртах даккха; тидам тIебахийта
КIайчу маттахь цхьана хала – вовшех марзо эца
КIелдIахула хьежа – къайлах, хьажар ца лацалуччу агIор; цабезаман, тIех эхь хетаран билгало
КIесархье ваха – синкхетаман уггаре лахарчу тIегIан тIе вала, гIан-набаршка, тамтаршка ваха
КIел ког таса – тешнабехк бан, новкъарло ян
КIесаркIаг гайта – букъ берзо, дIаваха
КIомсарш гайта – луьра дуьхьало ян
КIумс ата – корта ата, коьртах хIума тоха; етта, жоьпе озо
КIур байа – доь доцуш, мел верг хIаллакван
КIур хилла бIаьрга хьовза – чIогIа бале вала; вуо Iаткъа
Лам-латта къовса – къовсаме, тIаме вала /доза, шу къовса/
Латта эрна хьеша – шена а, нахана а пайденна воцуш ваха Лаьтта восса – долчун нийса хьесап дан волавала, кхета, меттаван
Лаьхьа хилла дуьхьал яла /вала/ – къардайна; кхета, юхаяла дагахь а йоцуш
Легашка хIотта – бале дала; марахдала
Лергах мехий даха – кIордадаллац, диц ца лучу хьола тIе кхаччалц дийца
Лерах тоха – дIахаийта, дIадийца
Лерган дуьхьиг ца охьа – ла доггIане а ца догIа
Лерехь /века/ цIийза – уллехь, юххехь века; дукха лен, велха
Лечкъарчех ловза – пайдабоцург лело, вовшех лечкъаш хIилланаш лело
Ловцаш /лугIа даккха/ баха – хасто, декъалван, баркал-ла ала
Лол /тоха/ бетта – гIийла бахьанаш лело, кIел ца виса /къар ца вала/ гIерташ, цхьацца тема дан
Мара ирах тоха – куралла дета; даг тIе куралла йосса
Марах даккха – дохковаккха
Маре ваха – зудчунна тIеваха
Махках /ваккха/ даха – халкъ нуьцкъала шен махкара кхечу махка дIадига
Махьар шахьаре дилла – зуда ялор кхайкхо, ловзар дан
Мер кIел эха – дукха улле, юххе
Меттан боьххьехь диса – дIаала сакIамлуш, дага ца догIуш диса; дагадан доллуш
Мотт бастийта – ламаст: несана йистхила бакъо яла, некъ баста; вистхилийта, схьадийцийта
Моханаш кхехьа – кест-кеста моха тIеян, велха-чIеIа, оьгIазъэха, девне-цIогIане вийла
Мохе-малхе вала – нахана юккъе вала, чу-ара вала, во-лавала; дехьа-сехьа ваха-ван
Мур бахьа – хан-зама такха; цхьа хан такха
Накхош /настарш/ иэхьа – боьршалла карзахъяха, дер-зина накхош /настарш / бIаьрга Iитта
Наха сагIа ца лучу ваккха – сий дайа
Некъ бехка – некъ къовла, маьрша ца бита
Некъ бита – некъан маршо яла, новкъарло ца ян
Некъ лаха – таро-аьтто, вевза-везарг-мотт лаха
Некъ лаца – зуда /юьгуш, ялош/ нускал эцна богIучарна некъан хьовзам баккха, некъ бехка /кхоан дуьхьа/
Некъ нис ца бала – некъан аьтто ца хила, даьхьнарг кхочуш ца хуьлуш юхаверза
Ненан цIе /Кеса/ Пака ю моттийта – ласто, вего, кхак-ха бего, таIзаре оза
Несала ваха – декхарийла, бехкала ваха; цхьаьннан куьйга кIел ваха
Несаршха мотт кхаба – несарий санна, вист ца хуьлуш, мотт кхобуш / ца ваьхьаш, ца хIуттуш/
Неслахь хила – декхарийлахь хила; шен лаамехь воцуш, кхечун куьйга кIелахь хила
Нехан луур дала – нах кхардо, бело
«НеI-неI» бахийта – готта хьовзо, неI лохучу тIеваккха
Нитташ тIе вилла а ца мегачу ваккха – сий дайа
Новкъара нацкъара яккха – лачкъо, тало, шена ерзо; новкъарло ечуьра дIаяккха
Нохчий матттахь ала – кхетачу /агIор/ маттахь; дIабохучух ца кхета бахьана доцуш
Нуьйр тилла – куьйга /кога/ кIел вало; муьтIахь ван
Обарг вала – Iедалх, чIирах ведда къайлаваьлла лела
Ойла човхо – ойла эккхо, тIаьхьара яккха, яйа
Оппа даха – хьошалгIа /берийн лексика/
Орам талла – бух талла /ахка/; бухара талла
Орамца бухдаккха – кхин юха ца даьндолчу агIор, буха хIума ца дуьтуш; меттахIотта бахьана ца дуьтуш
Ор даккха – ямартло, тешнабехк кечбан
Ор чу эккха – шен бехкенна хIаллакьхила, юьхьIаьржа хIотта
ОхьаIеттадайта – охьадиллийта, такхийта
Пайдабоцчу дала – дош доцчу дала; механа дайдала
Пе /бетта/ тоха – улле ца ван, тIе ца ван, къехкаш лела
Пиллиг хьекха – гонаха хьийза, тIехьийза
Пурхе ата – пурх /раз-гара/ вада, ида
Пхьуьйша волла –дахаран Iаткъамах тIех ларван
Пхьуьйшахь лаьхьа иэхье – къайллах кхерамаш тийса
ПIелг /болла/ бахийта – лачкъо, тало, зен дан
ПIелг а бетташ, харжа – шена луъ-луъург, хазахет-хетарг харжа, къасто
ПIелг /Iотта/ хьакхабалийта – эвхьазло лело, муьшка-наш ян
ПIендарш юккъе гIаж Iитта – тера-мера йоцу Iиттарш ян; догдеттIарг дийца
Рахь /ратIа/ ботта – пуьташ ботта
Рицкъ хила – доьгIна, Азаллехь язделла хила
Са даа – са гатдан, кIамдан, синна Iеткъа
Са даккха а, дола а ца вита – готта хьовзо
Са дахьа – са шегахьа даккха; чIогIа кхеравала
Са дита – кхалха
Са дуткъадала – са кIаддала, ирдала
Са кIажийн пхенашка досса – чIогIа кхеравала
Са лоццучу /лоцце/ тоха – синметта, са доллучу
Са малхадала – паргIатдала, зовкх хьега хIотта
Са тIехь латта –хаддаза /уллехь/ тIехь латта
Сах-пахе хила – са меттадеана; хьалха санна
Синехьа /вала/ верза – сине ладегIа
СинпIилдиг схьаэца – са эца, са лаца
Сискал лаха – рицкъа лаха
Тайнначохь дита – хазделлачохь
Тайнигех ловза – IаIам, пайдахинбоцург лело; берийн кхетамара валаза хила
Тап-марха ян – моттаргIанаш лело, тера лела
Тахьтаргех ловза – берийн ловзарех ловза, IаIам хин-боцург лело; берийн кхетам хила
ТIадам билла – чекхдаккха, хадо, йист яккха
ТIамарх /цIийх/ дола – амале дерза
ТIаьххьарчу новкъа вала – бармахь кешнашка боьдучу новкъа вала
ТIемаш довла – дIаэккха, дIаваха ойла кхиъна яьлла хи-ла
ТIе нехаш хьекха – емалван, доцург кхолла
ТIехула а ваьлла дIаваха – накъосталла ца деш, юха ца хьожуш, бен дIа ца хеташ, дIаваха
ТIехь дечиг даккха – чIогIа етта, таIзар дан
ТIома кIел волла – цхьаъ шен дезаршца тIелаца, цуьнан массо хIуманна тIехь дакъалаца
ТIуз тI****а – гIуллакхаш тодала, аьтто бала; тола
ТIурнене яхийта – стигал яхийта, /лекха/ лакха хьалак-хосса; садаккха; там бина, са стигла, мархашка даккха
ТIуьрлиг ботта – аьшпаш ботта
Уккал тIе хIума /тоха/ йилла – яьIни тIе хIума тоха; тоьхна меттавало
Ун дала – цхьаннах кхетта цамгар тIеяла; вониг даржа
Уппадваккха /гIибаваккха, гIибатттаса/ – чIогIа етта, йиттина, дегIана дола ца даллучу ваккха
Уьттаза ала – дукхазза; цкъа аьлла ца Iаш – масийттаза
Уьшала волла – зен-зуламна юкъаозо, декъаозо
Хаза воцчу вала – иэхь-бехках мукъавала, гIиллакхах воха; талха; къанвала
Харцхьа кховда – вуочу метте, ца оьшшучу кховда
Харцхьа тида – бIостанехьа; нийса ца тида /ца кхета/
ХатI доцчохь бохь богIа – дан цадеззачохь дан
Херо /юккъе/ йола – уьйр-марзо лахъяла, хервала
Хецна вита – шен лаамехь
Хецца дийца – ийза а ца луш, майрра, юха а ца хьоьжуш
Хецца яхийта – ма-йоьдду, урх малйина, юха ца ийзош
«Хи да» бахийта – луьра таIзар дан, ницкъ бан, етта
Хи хи тIе кхехьа – эрна къахьега
Хоршара вала – низам талхо, цхьана некъана нацкъара вала
Хорша верза – нисвала, кхета, низаме ван
Хотталахь восса – таро йоцчохь, ца лаахь а, лууш санна
ХьагI /гамо/ лаца – эмгаречу ойлан йийсаре ваха
Хьажо-ош тоха – лерина, дикка Iалашо а лаьцна
Хье схьаэца – синхааман Iаткъам бан; Iехо, тило
ХьеттIа маIа йолла – сий дайа, юьхьIаьржахIотто
Хьожа кхета – хаадала, туосадала; талха
Хьокханна тIе яха– сийдоцчу яла, юьхьIаьржахIотта
ХIоьра-хIора /хIера-хьоь/ даккха – даржо, тало, во-вшахдаккха
ХIу хада – тIаьхье йоцуш виса, орам бакъабала
ХIушт-пушт хила – дийцинарг, дан леринарг кхочуш ца хила, дийцар а хилла диса
Ца лозу корта бехка – шен гIуллакх доцург, бала бо-цург, цадогIург лело
Цергех хи дала – чIогIа хьоьгуш /сатесна; езаелла/
Церг /таса/ тоха – чоме хьажа, жимма кхалла
Церг яхийта – акха лазо, дезар дан
Цхьа агIо лаца – цхьаьнгахьа вала, цхьанна тIаьхьа
хIотта
Цхьана бIаьргахь велха – дог ца догIуш /моттаргIанна/
Цубуу /ата/ чуяхьа – бат ата, бетах хIума тоха
ЦIакел дехьеш яхка – гIуллакх гена тетта, тIаьхьатетта
ЦIартIе яккха – маре йига; долаяккха
ЦIарца ловза – кхераме, бохаме дерг лелон
ЦIерга эккха – хIалакьхила
ЦIе тоха – цIарца билгалъяккха
ЦIе яккхийта – хьуьнар гайта; цIарца нахе ша вийцийта
ЦIий лаха – бекхам бан
ЦIий мийла – чу са ца доуьйтуш ницкъ бан, гIело ян, вацо
ЦIийца даккха – тIамца, вер-вакхар а нислуш, хала
ЦIоьк ала /цIук баккха/ – барт баккха
ЦIуквала – баIвала, лерина кечвала
ЦIурк туьллучу кхача – чекхдолучу кхача, болх йисте боллучу
Чам бала – дог дала, кIордо
Чан тийсийта – хьалхара идийта; кхеро, иэшо
Чевна тIе туьха тийса – дог детI-детIарг юх-юха дийца, карладаха
Чекх са гайта – ма-варра /ледарчу агIор/ ша гайта
Чомехь дуьне даа – лартIехь, кхин даккхийчех зен-зулам доцуш
Чохь вахкавала – кийрахь вахкавала
Чохь виса – кIелвиса, аравала де доцуш, меттахь воьжна виса
ЧухIотта – чохь-арахь оьшург дар шена тIе а лаьцна, йолах болх бан; кийрахь IаIа, дагах кхета
Чучча /баха/ ваха – тIеттIаваха; вовшех хьарча, лата
ЧIанаваккха – долчух ваккха, къийван
ЧIиччIашка ваха –лазийна я дегазаллина юьхь хебар-шка яхийта /яха/; дегазаллин йийсаре ваха
ШайтIан бIаьра хьежа – бIаьрганегIар ца тухуш, цхьа-на метте кIирвоьлла хьежа
ШайтIа кийра дола – шайтIан мукъа ваха, шен амалехь доцург лело
ШайтIане пIелгаш Iиттийта – хиндоцчуьнга сатийса, цахиндолчуьнга сатийсарца, ша-шен садаа
Шамали лекха – кIадда ца деш, мукъа Iан
Шен дикнах чекхвала – цхьаьнггера а гIо а доцуш, не-хан дикане са а ца туьйсуш
Шечунна тIегIерта – ша бохучунна, шена луучунна
Ши /ши-кхо/ дош ала – доцца ала, кIеззиг къамел дан
Шина гIанта тIехаа гIерта – шина метте /дарже/ цхьа-босса кхийда
Эсала караваха – атта, дуьхьало ца еш караваха; шен лаамехь
Юкъ ехка – цхьана Iалашонна, нигатна гIароллехь лат-та, даима кийча, сема хила
Юкъ яста – герз охьадилла, тIом сацо, маьршачу дахар-на тIеверза
Юккъехула шениг дийца – кхечуо дуьйцург тидаме а ца оьцуш, шена луург, шен садуург дийца
Юм яйта – эккхо, лалла, вадийта; масъян
Юьстах латта – тобанца воцуш, ша къаьстина; дакъа ца лоцуш
Яхь яха – цхьана хIуманна иракарахIитто; яхье ваха
ЯьIни тIера лаца – вортанна тIера, карара ца волу волччу меттера лаца
ЯьIни тIе хаа – коьшкала хаа, тIевожа, шена хьалхара лело
Iад дула – таIзар дан, ницкъ бан
Iажрахьта хIотта – карчам /пачхьалкхан карчам/; къаьхьа де хIотта
IалагIожа вовшахтоха – цхьаьна цадогIурш цхьаьна-детта
Iаьл-даьIахк а ца /йита/ йиса –хIумма а буха ца диса
«IаьнцI-IаьнцI» бахийта – етта; къиза /етташ/ хьовзо
Iетто дог даийта – чIогIа дог даккха, дохковаккха
IV
Айвина лело – /сийдеш/ вазвина, лерина лело
Ана вакъо – сингаттамехь валло
Аренаш идо – даккхий гIуллакхаш лело, ваха-ван /гена/ мало ца еш, некъаш гездан
Аьшпаш лало – аьшпаш ботта
Бага еко – дукха лен /дукхахьолахь – эрна/
Бага йоккха гIатто – дукха дезаш, доцчу денца шена цадогIучунна тIекховда
Бала тIеийзо – /са дуткъа долуш/ хьалххе дог лаза; цхьана хIуманна са карзахдала
Бат /муцIар/ сетто – резавацаран билгало: цавешаш бе-тан уьшаршца дог къадо, юьхь тIе даккха
Берзан пха баго – берзан бехке меже яго /куьг бехкениг гучуваккхархьама /
Бозбуунчалла лело – са даьхьна, бIаьрса Iехийна, хье схьаэцна, хьаьнг-хьаьнга а цадалург дан
Буйна вало – каравало, шен лааме вало
Букъ берзо – цхьаннах хервала; къаста
Букъ буо – чIогIа дог датIо, йоккха хIуьттаре ян
БIаьрг кхардо – нехан бIаьргаш чохь кхардаман суйнаш лепо
БIаьрг Iабо – бIаьрг буза, синан йокхалла хьао
БIо къажо – дан ца хIотта /ца ваьхьаш, ца тешаш, даго диканиг ца хьоьхуш/
БIостанехьа дерзо – нийсса юханехьа, дуьхьал дерзо
Виълара вожо – тоьхна голашка вахийта: тоьхна вожо
Вовшашна тIетеIо – ша-ша ца дина баха, кхечунна тIететта; ша-ша ца дан гIерташ бахьанаш леха
Вуха ца вогIу волччу хьажо – вен, хIаллакван; боккха-чу кхерамна кIел кхосса
Гай Iехо – вуззалц ца юуш, мацалла Iехо
Гел хьовзо – къовла, гатте волла, низам чIагIдан
Гехь лело – хала лело, цунна хьалхара а лелаш
ГIурт кего – дагна, хьекъална литта, тIаьхьакхиа атта доцург лело
ДегI дадо – ведда кIелхьаравала
ДегI дацо – къахьега
ДегI дIагIерто – нуьцкъах, амалца дегI тоьттуш лело
ДелаIад хIотто – ницкъ бан, маIзар дан; дохо-даржо
Ден мере /докъе/ хьажо – вен, хIаллакван; новкъара дIаваккха
Дог кховдо – дагара хаийта, деган лаам бовзийта
Дог кхоо – ассна лара, къинхетам бан, вас ца ян
Дог хьао – /деган/ хьогалла яйа; дог Iабо; къинтIераваккха; бала байбан, хаза кхаъ баккха
Дог Iовжо – доккха халахетар дан; лазамениг ала
Докъан басе вало – йиттина сенкаваккха, чIогIа етта /дегI а Iарждеш/
Дош десто – деза детта, доцург тIе а детташ дийца; цхьа-на дашна тIеверза
Дош текхо – текхна-а лен, вистхила; йист яккхар тIаьхьатетта; цхьанна делла дош чекхдаккха гIерта
Доьша дао – чомехь боцу кхача бао
Дуьнене кхайкхо – гIарадаккха, массарна а дIахаийта
Дуьне кхоло – боккха цатам бан, бохам баккха
Дуьне ласто – доккхачу хьуьнарца дуьне цецдаккха; шен цIарах цхьаъ даржо /ун, идея/
Дуьне ловзо – сакъера; доккхачу хьуьнарца юкъарчу да-харехь хийцамаш бан
Йома лато – тап-марха ян; кIеззигчу харжаца, къинхье-гамца бахьана лело, тема дан
ЙоIстаг ловзо – йоIстагца сакъера, цунах марзо эца
Ка йохо – аьтто бохо
Кеп хIотто – тап-марха ян, сурт хIотто, тера лела
Ког шаршо – хелхар дан
Корта метта бало – дарба лело; кхето
Корта хьовзо – хье схьаэца, шен аьллар тIе ваккха
Коше кховдо – дIаволла /й, б, д/; вен
Коьшкала хао – тIехао, ги хао
Куьйгаш тIехь лело – хала, лерина, сийлахь-вазвина лело
Кхакха бего – етта, дIасаласто; таIзаре оза
Къамкъарг /бага, кIар-кIар / еко – лен; дукха, эрна лен
Къа хьарчо – къа лато, къилахь дерг дан
Къаьхьа Къемат хIотто – ДелаIад хIотто, къиза, луьра хьаша, ата, цIий Iано
Къелла Iехо – жим-тIамма бахам гулбан
Къиза хьовзо – къиза ницкъ бан, барт хатта,
Къута дина лачкъо – чIогIа хьулдан, къайладахьа
КIажийн пха /пхенаш/ хадо – доккха зен дан, мел бол-чу аьттонах ваккха
ЛартIе дало – хорша дерзо, низаме, хила дезачу кепе, куьце дало
Лаьтте кховдо – дIаволла, коша вилла
Махцаргаш лехьо – кега-мерса хIумнаш лехьо
Милт яго – эшо, аьтто бохо, новкъара дIаваккха
Могашалла ялхо – могашаллина леткъа, йоцу /ледара/ могашалла йийцаре ян; цамгарш йийца
Молханаш яо – къахьвен /къахьъен/ я марзвен /марзъен/ молханаш къайлах лело; молханаш, цул совнаха, мога-шалла талхош а хуьлу /хьера воккхуш, ша-шена тоьхна лечу хьола тIе воккхуш, са кIамдеш, синехьа воккхуш, и. дI. кх. а/
Мох бацо – мохах пайдаэца
НаьIар тIехьа /неIсагIехь/ латто – шеца ца нисвеш, шен де дIалуш улле ца вита, геннахь латто
Невцан кеп лело –невцан гIиллакх лело, сурт хIотто
Нускалан кеп лело – нускалан гIиллакх-гIуллакх дIакхехьа, дIакхоьхьу сурт хIитто
Орам бакъо – орамца бухдаккха: хIу кхачо, доь дайа
Пал кего – кIеззигчу ницкъаца цхьаъ лело
Пхьуьйшахь лело – дахаран халонех ларван, цунна хьалхара лела, тIома кIела а воьллина лело
Са дадо – ведда Iожаллина кIелхьарвала
Са кхоо – къахета, лерам бан, лара
Са /дог/ лачкъо – дагахь дерг хьулдан, къайладахьа
Са мере дало – хIотто, гIелван, ницкъ бан
Стиглах маIаш гIерто – дуьненах Iехавелла, вуьзна карзахваьлла, сонта мел дерг лело
Сурт хIотто – тера лела; доцург ду моттийта
Той тезете дерзо – диканехь, тойхь буохам баккха, вер-ваккхар дан
Тур лесто – кхерамаш тийса; ницкъ гайта
Тяьжгенаш лело – гIуллакх дIа ца дохуьйтуш, чекх ца доккхуш, къардайна бехказлонаш, доцу бахьанаш кхий-ла
ТIам хьовзо – кура, ша-шех тоам беш, доггах хелхаяла
ТIаьхьа вазо – тIаьхьа веха, кхийла, дегайовхо кховдо
ТIехула кеп лело – юьхьдегалла лело, моттаргIанаш ле-ло
ТIехь кIажа хьийзо – кога кIела волла, ницкъ бан, хьий-зо
ТIехьарчу когаш тIе хIотто – даг тIе куралла йоссо, сонтаваккха
Уьйр-марзо дебо – уьйраш, марзонаш хьекъо, совъяха
Ун даржо – юкъараллина зенехь дерг даржо
Хорша дерзо – меттадало, лартIе, низаме дало
ХьагI есто – хьагI дебо, хьекъо, марсаяха
ХIилла хьовзо – хIилла дан
ХIу доло – цIарах-цIийнах доьзал боло, дебо; юьртаба-хаман орамат я дийнат юкъадало, дебо
Цергаш хьекхо – цабезам кхехко, IаIо, шайн аьтто хил-лалц хала садетта
Цхьа да велхо – цхьаъ дакъазваккха, боккха бохам бан
Цуьргаш лехьо – вехар воцчу стеган амал: IаIам хир боцу кIезиг хIумнаш гулъян, царах дезар дан; къийвала
ЦIартIе хьовзо – ДелаIад /Къематде/ хIотто, валаран-висаран зил тIе вига
ЦIе есто – цIе марсаяккха
ЦIе йожо – сий дайа
ЦIий Iано – вер-ваккхар дан, адамаш хIаллакдан
ЦIий човхо – цIий меттахдаккха, доладалийта, дохдан
ЦIийла карчо – вен
Чалх текхо – IалагIожа вовшахъетта
Чета воьллина лело – зенах-зуламах тIех ларван
Чоьхьа ласто – арара чукхосса; пхьор дан; яа
Шекар чехо – церг тухуш шекар даа; шекарца чай мала
Эзарлахь къасто – дукханнех цхьаъ къасто, билгал-ваккха
Юьхь яго – юьхьIаьржахIотто, Iоттабаккхам бан
ЯьIна яо – къахьега, дукъ дIатекхо
Iаьммарг Iамо – хуучунна хьеха
Iовдал Iамо – цакхетаверг кхето гIерта
V
Амал кагъян – амал тIера ваккха
Багахь тIом бан – дашца дуьхьало ян, кхерамаш тийса
Бат дуръян – бетах хIума тоха
Баьпгах лан дан – бепиг даа
Букъ кагбан – хIуьттаре ян
Буьрка ян – карчо, керчо
Вала /яла/ дан – эхь дан, юьхьIаьржо ян
Гача бан – кхерсташ лела
ГIам-гIим дан – яппаршца дуьхьало ян; хIун дуьйцу а ца хууш дийца
ГIенагIан дан – гIан диц а деш, цул доьхнарг
ГIучIа /гIурт, гIучIар/ бан – иэдан, даржо, кегарий бан
Дакъа /шийла дакъа / дан – вен
Дамар-дарц дан – ата, аьтта дIадаккха
Дашах ши дош дан – дош ца лардан
Дашна дуьхьал дош дан – дош кагдан
ДегI хьаналдан – доладаккха; куьйган бакъо яла
ДегIана ял ян – садаIа; дегIе садаIийта
Доьххнарг дан – юьхьIаьржо ян; цаоьшшург дан
Дуьне къахьдан – гатте волла, Iазап далло; эхарт мар-здан
Дуьне тIарал гатдан – готта хьовзо
Зуда йогIу агIо бан – ков-керт цIандан, чоьнаш кечъян
Зурма ян – деха дахдан
Истангах топ ян – истанг дIахьарчо: новкъа вала, вада кечам бан
Иэрчо ян – ирча сурт хIотто; къиза, луьра таIзар дан; дохо, даржо, къиза харцо ян
Йиш-маIаш ян – уьшарш ян
Йиш тоян – аз тодан, меттадало
Кегарий бан – гIурт бан
Кехат Iарждан – яздан /дIогара мехала доцург/
Кир-басар /кир-сир/ дан – кир тоха, басар хьакха
Кит дохдан – етта, таIзар дан
Коча качван /ян/ – кIадван; хьаста, хьаьстина дог лало
Куьг шардан – кхоччуш карадерзо
Кхьаъ-кхало ян – кхаъ бала, совгIат дан
Къайлах мах бан – шуьйра ца даржош, зуда долаяккха /махьар бан/
Къаьхьа къурд бан – иэхье къурд бан; иэша; боккха бо-хам лан, харцонна кIел саца; собарца сатоха
КIес кIамъян – ойлане вала, халчу киртигехь хила; ше-квала
КIожам-чим бан – чим тIе кхаччалц дагийна дIадаккха
Латта къеждан – ахка, тIекIелтаса, асар дан
Лаьттах иэван – /чIогIа/ охьатоха, лаьттах тоха, хьаша
Лергаш ирдан – сема ладегIа
Маларх даар дан – маларе верза; хIора денна виллина молуш хила
Махьар-шахьар дан – зуда яло; зуда ялийнчохь там-мах, ловзар дан
МаIаш кегъян – иэшо, таIзар дан, шен туьша нисван
Мизан /Мийзан/ терза дан – чIогIа нийса нисдан; лери-на оза, дуста
Мимша дан – сий дайа
Моз дан – марздан; хьаго
Мотт маргIал лебан – кIеда-мерза дийца
Муьшка ян – яй-йн Iотта, тоха
Нана яларг дан – эхь-вала дан
Пес /мадъян/ йохъян – тоха, етта
Са марздан – дуьне къахьдан, синехьа верзо
Тап-марха ян – тера лела, тема дан; тIехула кеп ян
Тема дан – цхьа бахьана дан, йома лато, лол тоха
Тойх тезет дан – той, ловзар вер-ваккхарца тезете дерзо
Урх малъян – тесна, шен лаамехь дита
Хирг /шен хирг/ дан – далург дан
Хичаш /хич/ ян – меже, дегI меттахдаккхарца уьшар ян
ХьатIари /тIатIари/ бан – кегарий бан; гIурт бан
Хьогалла къаръян – хьогалла иэшо, лахъян, яйа
ХIоз бан – хIазаран кепе яло; иэшо /хьарчо, сатто/
ХIу бехдан – хIу иэдан
Цаца бан – шортта яккхий, дера чекх-чевнаш ян /хIоьънашца, ирачу герзаца/
ЦIа ван – меттаван, кхета; юхаверза
ЦIано ян – шеконаш дIаяха; тIехь кхоьллинарг юхаэца, цунна даре дан; йила, горгам, нуй хьакха
ЦIий хьаналдан – бекхам тIера баккха, гечдан; муьтIахьаллин лакхара тIегIа
ЦIоганах шад бан – некъана кечвала
ЦIока йохъян – етта, жоьпе озо
ЦIоькъалом дан /цул тIаьхьа цIоькъалоьман цIога дан/ – тIех вазван, хасто; доцчу хьуьнаран да ван
Чу са дан – гIуллакхаш тодала, когахIотта, когаваха
Шабар-шибарш дан – меллаша, лохачу озаца вовшашца къамелаш дан
Шад бан – иэсе дижо, нигат дан; некъана кечам бан
Шен туьша нисван – шен де дIадала, сацо, охьатаIо
Эхарт марздан – дуьне къахьдан
Эхь-вала дан – юьхьIаьржо ян
ЮргIанах топ ян – юргIанах хьаьрччина дIавижа
VI
Адам дац – адамца хила дезарг шеца долуш вац /къинхетам, гIиллакх-оьздангалла/
Адмаллех хьаса бац – адам данне а дац
Алаза-дийцаза дац – масийттаза аьлла, баьхна
Ала юьхь яц – бакъо яц; эхь-бехках хаьдда хир ду
Ахь йиънарг яйна яц – хьуна хьакъ ю, хьанала ю; хьоьгара доккха хьуьнар даьлла
Ахь /гIаж Iоьттинчуьра, тас Iанийнчуьра/ буьртиг бийначуьра ваьлла вац – хьол хIумма а оьшуш вац, хьан доллу дакъа ду
Багара йолу Iаь а стегачух тера яц – лер-аларехъ: аз а, йиш а боьрша дац
Бан тамаша бац – цеце дац, гинчарех, дайначарех ду
Башха дидиш а вац – дIогара дика вац, хаза вац
Башха Заза а яц – дIогара хазчарех а яц
Башха эхIъаьлла хIума а дац – тамаш балла хIума а дац; даккхийчарах а дац
Борз яц – катухучарах вац; дуьхьало ен йолчарах вац
Боьрша а, стен а вац – калацIола
БIаьргана ган а вац – гуш а вац, къайлаваьлла
Вайга хоьттуш дац – вайн карахь дац
Вай долчохь хийра нах /стаг/ а бац – кхечухьа хьехо мегар дац
Вайн карахь хIума /хIумма а/ дац – вайга нислур дац, ницкъ кхочур бац; цхьана агIор вай декъахь дац
Вайна оьшуш дац – вайн бала бац, вайна пайдехьа дац
Вала воллучунна даг тIе хьакха а яц – къен ю, атта ка-рош яц
Велла Iуьллуш вац – цо дуьхьало ян мега, иштта атта а хир дац
Вижа каш дац – со къинтIера ца валахь я ца ваккхахь
Гена гIур вац – текхо, тоьпо я гуро лоцур ву; иштта дIогара доьналла долуш а вац; сацор ву
Генахь дац – гена ваха ца оьшу; дукха хан ца йисна
Гуьнахь вац – охIла вац
Даккхийчех дац – халчарах, дезчарах дац
Даха дог дац – сатуьйсийла янне а яц
Даьхни дац – пайденна дац /й, б, в/
Делха а, дека а дац – велча халахета а, висча хазахета а аддам дац; цхьаъ-цхьалха ву
Дидиш вац – дика, хаза вац
Дийца санна атта дац – дан аттачарех дац
Дийццал дац – маьIне, чулацаме, мехала дац
Диканна /диканиг хир/ дац – дика болх хир бац
Дикка цIахь вац – лартIехь вац, коьртаца дика вац
Динарг дуьту зама яц – зама луьра ю; бекхамна маьрша ю
Долчун да вац – шен хIуман доладийр долуш вац
Дохка а, эца а дац – къелла; хIумма а дац
Дуург дуьне дац – дуьне дууш ца воллу
Дуьйцу хезна хIума дац – инзаре тамашийна ду
Дуьйцуш санна дац – дуьйцуш долчул сов ду, иштта дац; атта дац
Жима вац – и далла я ца /ца хаъал/ далла жима вац
Зама тешаме яц – ларвала везаш, луьра зама ю
Зирх бац – жимма а, кIеззиг а дац
Зуда бац – зудчун декхаршца ларош яц; вон зуда ю
Зурманца /вотанца/ лехча а карош вац – мел чIогIа лехарх карош вац
И ца хаъал вац – хаа деза, жима вац
И а аьлла дуьтучохь дац – иштта а аьлла IадIийча, кха-чаме дац
Йиснарг дукха хан яц – дукха хан ца йисна; кестта цхьа йист ер ю
Кега цадар бен, маслаIат дац – IаддаIар бен, дарба дац; кегийча, зен хилар, догдалар бен, тодала хIума дац
Ког биллал латта дац – латта данне а дац
Когашкара хадийна вац – /хьол, шул/ оьшуш вац; шуьга нисса дакъа ду
Киса дац – ахчан таро яц, ахча дац
Кор а дац, коран кIело а яц – хIумма а, кIадда а дац /ков-керт, латта дац/
Корта бац – хьекъал дац; хьекъална генара вац
Коча вац – дог чIогIа ву; оьгIазе, шога вистхилар долуш ву; кIеда-мерза вац
Коьртах тоха тIулг а лур бац – писалла валла воллу
Коьртана /коьртаца/ дика вац – хьекъална эшна ву, цхьа са аьрта болуш ву
Куьйгаш охьаэгар дац – болх барх хIумма а хир дац
Кхин галдолийла яц – чIогIа галдаьлла
Кхин дан а дац – кхин догIуш а дац; кхечу агIор хуьлийла яц
Кху /цу / чу хьерадаьлла жIаьла а эккхар дац – боьха, жирга меттиг ю
Лен тайпа дац – лийр вац; милла велча и дийна вуьсур ву
Моз дац – мерза дац /вац/; аттачарах дац
Моз доккху моза бац – цIенна я юкъарллина пайде вац
Новкъахь Iуьллуш дац – къа ца хьегча, хир дац; хьуьнар
оьшу
ОхIла вац – гуьнахь вац, цу хIуманна говза вац
СадоьIу дегI дац – ин са а дац; цхьа аддам дац
Сан /деваша/ стунда вац – сан гергара, соьгахьа озабе-зам бийр болуш вац
Сан талха хIума дац – суна зен хир долуш хIума дац
Тера-мера дац – барам-бустам-чот йоккха ю
Тера цхьа хьаса бац – тера ванне вац
Тоьпан хезехь а вац – генахь ву
Туьха дехккал, карахь хIума дац – карахь хIумма а дац, цхьана хIуманан да вац
ТIаьхьа богIуш бIо а бац – сихвала цхьа а бахьана дац
ТIекхета хIума дац – IаIа, тодала, нисдала хIума дац
ТIетоха а, дIадаккха а дац – шадерриг шен меттахь, тоаме, кхачаме ду
ТIетоха а, тIехтоха а дац – десто а, Iотта а хIума дац
ТIехь а /дац/, кIелахь а дац – тIетесна, кIелтесна хIума дац; къелла
ТIехь бен Iаш /Iийр волуш/ вац – коьртехь бен; лакхе езаш, хьаькмалла дезаш ву
Хилла меттиг а бац – лар а яц
Хьалакхоьссича, охьа а вац – хIумма йоцург ю; цхьана а хIуманна пайденна вац
Хьан нанас йина яц – йиша яц, гергара яц
Хьаста а, човхо а дац – ша цхьаъ ву; доьзал бац
Хьера кIелахь карийна вац – шул оьшуш вац; тхуна оьшуш, дукхавезаш ву
Хьожа а яц – цхьа а лар а яц; доь а дац; хIумма а дац
Хьожа-мода а вац – цхьана а агIор гергара вац
Хьоьга кхаччал деха а дац – хьан бала болуш дац
Хьуна луш ерш нехаш яц – хьуна луш ерг мехала хIума ю
ХIуй-жуй дац – цхьа а хIума дац; садоьIу дегI а дац
ХIуман сахьт дац – Iожалла я юьхьIаьржо кога кIел ю; хуьлу, олий, ца хуьлу
ХIумма а вогуш вац – шек а вац
«ХIуп» аьлча, бIаьрга эккха а дац – ур-атталла нех а яц, хIумма а дац; еса ю
Цинц бац – данне /янне а/ дац
Цкъа кхаллал а хаза вац – хаза ванне а вац
Цхьа «ахI» доцуш дац – цхьаъ доцуш дац
Цхьана кошахь а тарлур вац – барт хир бац; берта вогIур вац
Цхьана яй чохь кхехкийча а, цхьаьна уьйр вац – бер-тахь хир вац
Цунах /баппиш/ кIалдмарзаш хир яц – цунах гIуллакх хир дац, пайда хир бац
Цуьнга аьлчий бен, и телхар дац – тIаккха кхоччуш телхар ду
Цхьаъ доцуш дац – лаа дац
ЦIа а, цIе а дац – цIа ваха цIа а /ков-керт, доьзал/, наха яккха цIе а /хьуьнар, ассна/ яц; хIумма а дац
Чохь а, тIехь а дац – чохь йийбар, тIедуьйхина /тIедуха/ духар а дац; къен ву; къен хьал ду
Шаберш цIахь бац – хьекъална эшна ву
Шен кхарда дог дац – цунна хаьа-кх, и теш ву-кх
Эхьан тIадам бац – эхь данне а дац
IаIам хир болуш дац – тIекхетар /толур/ долуш хIума дац; пайда хир бац
Iовдал вац – лела, дийца хаьа; шегахьа дерг дика хаьа; ша левойтур волуш вац
VII
Амале ваьлла – амал толийна, амална тIаьхьахIоьттина
Ахчанехьа ваьлла – ахчане марзвелла
Аьллар тIера ваьлла – ла ца дугIуш, низамера ваьлла
БаI ваьлла – гIеметтахIоьттина; кечвелла, вухавелла
Водучу тIе ваьлла – готта хьовзийна, холчухIоьттина
Волчарна совваьлла – волчарна а ца оьшуш, новкъа волуш
Вон лела ваьлла – хийцавелла, дика доц-доцург дан-баха ваьлла, аьллартIера ваьлла
Вуьзна ваьлла – шорта хьал-бахам IаIийна, IаьIна; тоам хилла
ДегI лаамера даьлла – дегI аьллар тIера даьлла
ДегI пиллиг /тIома/ даьлла – пиллиг санна дайделла
Денош дагардечу даьлла – хан ларъечу; дукха хан ца йисна
Дош дашера даьлла – дашна дуьхьал дош деъна
Дош доцчу даьлла – пайдабоцчу даьлла
Дуьне диъна ваьлла – вала дукха хан ца йисна; чIогIа къанвелла, кIелвисна
Дуьненна тIаьхьаваьлла – дуьненах Iехавелла, дуьне лохуш, дезаш, цунах самукъадолуш
Заббари а яьлла – къорза, /чIогIа/ юхаелла
Зударий кхийла ваьлла – цхьаъ ялош, важа юьтуш; зу-дарий тIеттIа кхийла
Иккхина ваьлла – сиха; сихха /дIаваха/
Кийрахь маж а яьлла – дукха къена ву, дукха хууш ву
Кула ваьлла – хьаьхна, кIордийна, хьех-мерах чек-хваьлла
Куьйга кIелара ваьлла – аьллар тIера ваьлла
Леман тIера даьлла – хоршара, лартIера даьлла
Либарзад а яьлла – чIогIа кечъелла
Назнай а ваьлла – баьрччехь хецца тIекIел а ваьлла, паргIатваьлла Iилла
Наха сагIа ца лучу тIе ваьлла – сий дайна, сийдоцчу ваьлла
Нукурсак а яьлла – чIогIа /къорза/ кечъелла
НIаьна меттах баьлла – хьайна
Пайдабоцчу ваьлла – кIезгвелла, писвоьлла
Седа хилла дуьхьалваьлла – чIогIа дуьхьалваьлла
Сецна даьлла – хадам боллуш, хийцам хир боцуш
Сийдоцчу ваьлла – сий дайна; телхина, вуочу агIор хийцавелла
Синехьа ваьлла – сине ладегIа ваьлла, са марзделла /цамгаро лаьцна, валарчу вирзина/
Стаг хуьлчуьра ваьлла – стаг хир ву ала даха дог до-цуш
/Вехна/ ТIуртIаз а ваьлла – чIогIа вехна, дегIана дола ца далуш
Хаза воцчу ваьлла – вехна, мелла; гIиллакхах воьхна, оьздангаллех хаьдда; къанвелла, тишвелла
Харц лен ваьлла – тиларчу вахна; къорум лен ваьлла
ХIоьттина ваьлла – воккхахилла; дахарх, говзаллех, Iилманех хоттавелла ваьлла
Цамгарш лехьо ваьлла – кест-кеста цомгуш хила, цам-гаро леца
Цхьалха яьлла – бер дина; марера цIа еъна
Цхьана хIуманна карзахваьлла – юьхьIаьржонна, бо-хамна араваьлла
Цу агIор /цига, цаьрца/ леста ваьлла – цу агIор эха
ЦIарах-цIийнах ваьлла – мел долчух, гергарчарах хаьдда
Чета ваьлла – чета куьг а дахийтина; ши бIаьрг чета хьажийна
Ши ког хьалха дуьненчу ваьлла – къотIалгIа /махьарза/ вина
ШолгIа ваьлла /хьенех-минех/ – ватIийна-ваьккхина, чIогIа тера; изза
Эмисси яьлла – амнисти хилла, паргIато яьлла
VIII
Воккхаллехьа лестича – къаналлина гергавахча
Голана вазвелча – дегI дазделча, къаналле лестича
ГIодал-гIаддайча – кхин дан хIума доцуш дисча; чIогIа гIаддайча
ДегIе ладегIа ваьлча – цамгарш лехьо ваьлча, цамгаро дегI лаьцца
Хабар хебаршка эха даьлча – хабар гIелдела, лахдала доьлча
Хилларг хилла даьлча – хиламан йист яьлча, бохам тIекхаьчна баьлча
Ца хуьлчу даьлча – доцчу даьлча, кхин некъ ца битча, собар кхачийча
Цу тIе даьлча – аша иштта бахахь; цу хьоле кхаьчча
ЦIоган кIел хи кхаьчча – хилларг хилла даьлча; бохам тIехIоьттича, меркIел схьахIоьттича
Ша бохучуьра даьлча – шен аьллар тIера, лаамера даьлча
Шерийн мохь базбелча – къаналлехьа лестича
Ши малх схьакхетча /ши пIераска цхьаьнадеъча/ – цкъа а хиндоцург
IX
Адмах схьадаьллачу адамо и дина аьлча нах тешар боцуш – тур-тамаше, инзаре; тIех къиза
Адамца ийна воцуш – адмах къехкаш, адмаца чу-каре /тIекаре/ йоцуш
Адам тешар доцуш – тамашийна, инзаре; тIех къиза; акха
Адмийн маттахь вистхила хууш – адмийн мотт бийца хууш; хьаьнга хIун дийца деза хууш
Адмана новкъа воцуш – юьстаха лелаш /вехаш/; ийма-нехь, гIиллакхе
Ала дезарг эр долуш – ала мало йийр йоцуш, нийсонна тIегIерташ
Ала хIума /ца/ дуьтуш – тIехтоха, Iоттар ян, бехк бакк-ха хIума /ца/ дуьтуш
Аларх а ца тешаш – сиха кхочушдан, хаза а хеташ дан
Амал йолуш – шатайпа, чIичIъаьлла; ассна долуш
Ас /цуо/ вина хила там болуш – суна хьакъ волуш; тера
Атта дезаш – башха шена хало а ца еш; малонча
Атта Iехалуш – атта тешаш, Iехон хала воцуш
Ахчанах хьанна а вохкалур волуш – ахчанах эцалур волуш
Ахча хIун ю хууш – ахчан хама хууш
Аьлларг аьлла а доцуш, дийцинарг дийцина а доцуш – дош дош а доцуш, шен дош ца лардеш
Аьллачунна тIера ког боккхур боцуш – аьллар тIехь; муьтIахь
Аьттехьа /улле/ вита мегар доцуш – тешам боцуш, боьха, ямарт
Бага биллича, пIелг а Iовшур боцуш – эсала, дог кIеда
Багахь мотт боцуш – вистхила ца хууш; бежана /хьайба/ санна
Бага боьха йолуш – дIаьвше, питне, боха дош ала мало ца еш
Багахь дуьрста йоцуш – бартана чехка, хьаьнга а хIуъа дIаолуш
Багахь цхьа а къахк йоцуш – цхьа а церг йоцуш
Базарахь мехала ер йоцуш – наха къуьйсур йоцуш, тI****талуш дIаоьцур йоцуш, ледара; осала
Баккхийчу лоьраша вуьсур ву бохуш, кегийчу лоьраша вуьсур вац бохуш – халчу хьолехь, дера чев-наш йина
Бакъдерг /харцдерг/ бен дуьйцур доцуш – дог цIена; харцлуьйр волуш
Бакъой, харцой къасто хууш – иманехь; нийса хьесап дан хууш, Iовдал воцуш
Балхахь а, некъахь а воцуш – кIадда ца деш, ваьлла лела
Барам-чот йоцуш – дукха; йист йоцуш
Барам-бустам боцуш – йоккха, шорта
Барч-дух доцуш – хатI доцуш, ирча /адам/
Баьпках /хьокхамах/ лан дийр долуш – юучунна тIера
Баккха бехк а боцуш, йинарг кхел а йоцуш – законехь доцуш, нийса доцуш; дарехь харцо
Беа-а бехк боцуш – бехк банне а боцуш
Бен-башха доцуш – бен ца хеташ, бен доцуш
Бехк-гуьнахь доцуш – бе-а бехк боцуш
Ботта аьшпаш а болуш, бакъдерг дуьйцур доцуш – аьшпийн кIур
Боьду моза а хаалуш – къора тийналла
Боьхачу /вуочу/ хIумнах хьожа ца йогIуш – хIуъа /вуониг/ дийр долуш; боьха, ямарт, къиза, харц адам
Буйнара бод а бадор болуш – меца; сутара; тIахъаьлла
Буй беттарх /бетах буй беттарх/ тIера вер воцуш – мерза кхача; синкхача
БIаьрган хьесап дика долуш – хаза-ирча къасто хууш; барам-бустам дика бевзаш
БIаьргашна юккъера мара а оьцур болуш – каде, иэхь гIорийна; хIиллане
БIаьрганегIар ца тухуш – оза ца луш, шек воцуш
БIаьрга Iоьттина пIелг а гур боцуш – буькъа бода
БIаьрг тIера ца баккхалуш – хаза, бIаьрла /бIаьрса суьртан йийсарехь/
БIаьрг тIехь ца соцуш – лиепе, къегина, сирла
БIаьрмецигалла валла воллуш – пис
БIаьрг хиларна кхоьруш – талхарна, нехан дог дахарна кхоьруш
БIо булуш – шен /цуьнан/ ницкъах тешаш, дог леташ
БIокъажор боцуш – мало йийр йоцуш; майра
Вала воллучунна хин куршка а лур йоцуш – пис
Вала /вийца/ да а волуш – цIарца дIавийца да а волуш, дола дан стаг а волуш
Вала воллучунна даг тIе хьакха а йоцуш – механа еза; атта карош йоцуш, мехала
Валар кIедачу меттахь хир доцуш – цамгарх лийр во-цуш; /арахь/ цхьаммо вуьйр волуш
Ваха-ван карахдолуш – вахарний-варний мало ца еш
Ваханчуьра ван хууш – лела хууш; шен хеннахь; даьхь-нарг кхочуш а дина
Вахьа-вилла /вилла-вахьа/ меттиг ца карош – веза-хьоме /вазвина, сийлахь/ лело
Ваьштара ши балда меттах дIа ца доккхуш – велава-лар-векхавалар доцуш
Ваьлла-вахана меттиг /йоцуш/ боцуш – тIепаза /лар йоцуш/ ван, къайлавала
Ваьлча а, воьлча а ца вуьтуш – готта /къиза/ хьовзо, юкъаволла, ницкъ бан
Вер-ваккхар доцуш – цIий ца Iенаш; валар-висар до-цуш
Велавалар-векхавалар доцуш – даима юьхь кхоьлина, оьгIазе
Велла а воцуш, дийна а воцуш – чохь са доцуш санна; пайде воцуш
Веллачунна тIера марчо а доккхур долуш – эндаж, къиза, боьха, саьхьара, пис адам
Виран амал йолуш – дагахьдоцчохь дуьхьал волуш
Вижар-гIаттар доцуш – чувоьлла, хаддаза /са а ца доIуш/ къахьега; Iалашоне боьду некъ бан
Вижар-гIаттар цхьаьна долуш – цхьана тхов кIелара, хIусамера, цхьаьна Iаш, туьха-сискал цхьаьна дууш
Вистхилар кIеда /мерза/ долуш – догкIеда адам, гIиллакх долуш, оьзда
Вовшех лачкъийна хIума доцуш – вовшашца догцIена
Вовшийн багара сискалш а йохуш – хьасене, цхьаьна дIаяьхьна жималла, хаза хан текхна
Воккханиг – воккха а воцуш, жиманиг – жима а во-цуш – ийна, гIиллакхах боьхна /гIурт, кегаре /
Воккха – ала, воккха а воцуш, жима – ала, жима а воцуш – юкъанаккъарчу хенара
Воккхий-жимий ца къестош – массо а, цхьабосса
Вон амал йолуш – амале, хала адам
Воцчо – велар эр доцуш, верг – воккхавер воцуш – ледара, осала, юьхькIоме воцуш
Воьду-вуьту доцуш – вист ца хуьлуш, Iодика а ца еш дIаваха
Гай тIера чутеIаш – /беламе/ цомгуш ву, могуш вац
Гуттар /даим/ вала воллуш – чIеIаш, Iийжаш, ша ва-ларна кхоьруш, вала воллуш
ГIара-тата доцуш – меллаша, гIовгIа ца еш, тийна
ГIелвалар хIун ду ца хууш – гIел ца луш, къахьега; доьналла долуш
ГIенаха а гур /гойла/ доцуш – ирча; Iажрахьта, къаьхьа Къемат
ГIенаха гIов хуьйшуш – гIенаха тIехIуьттуш, дуьхьал-туьйсуш
ГIеххьа таро йолуш – юкънаккъара хьал долуш
ГIийла /дуьне дууш/ шен сискал юуш – кхолламца ца къуьйсуш, хала воллуш; пекъар, миска
ГIуллакх доцчу кхийдар воцуш – шен бала боцчу, ца оьшучу кхийдар воцуш
Да а кхоор воцуш – сонта, оьзда воцуш
Да вийна мостагI а Iебар волуш – доккха вуо деъна, бохам баьлла
Да воцуш – Iуналла дан, дола дан стаг воцуш
Дагахь доццург дийр долуш – тешам боцуш, сема хила везаш; аьрха
Дагахь дуккха а хIумнаш дохкуш – тайп-тайпана ой-ланаш йолуш, лууш; догъIаьржа
Дагахь хIума /долуш/ доцуш – догцIена, лаамах, ойла-нах мукъа
Даим тетта везаш – малонча
Даим ваьлла лелаш – кхерстанча
Даим шен дегIана там лоьхуш – дегIан лай
Дала деллачух тоам беш – Далла муьтIахь
Дан амал доцуш – дан хIума доцуш, гIорасиз
Дан вуо а долуш, диканиг дийр доцуш – ца ваьлла бен диканиг дийр доцуш
Дахьа а, дилла а меттиг /йоцуш/ боцуш – дукха, шорта
Да /воккхавер/ хьоьгур воцуш – доьхна, ледара хьал; цхьа а хьогур воцуш
Де-а бахьана доцуш – бахьана данне а доцуш
Де-а гIуллакх доцуш – гIуллакх данне а доцуш
Де-буьйса ца лоьруш – хаддаза, хене ца хьоьжуш
ДегIана дола ца далуш – дегI аьллартIера даьлла
ДегIа тIера массо чо ирахIоттош – ирча, буьрса, жирга /сурт, хилам/
ДегI кхоош – мало еш, дегI лардеш
ДегIах бад йийр йолуш – дегI лело хууш, хелха дика волуш
Де доцуш – гIорасиз; ледара
Дела воцург накъост воцуш – цхьаъ-цхьалха, тIаьхьа-хьалха, аддам а доцуш
Дела реза хир волуш – иманехь
Дела ша воцчух озалур воцуш – майра, иманехь
Дела ша воцург кхетар воцуш – тIех чолхе
Ден /ненан/ дакъа а духкур долуш – хIуъа йоьхкина а, са езаш; хIумнах хьожа ца йогIуш
Дена хьокха а тухур болуш – харцхьа, сонта, эхь доцуш
Дехий-доций ца дуьйцуш – къамел деха ца деш, кхин дIа къамел ца деш
Де хилча, мегар воцуш – догъIаьржа, дегала, де доцуш дика
Дечунна мало йийр йоцуш – дечунна тIера
Деш-дуьтуш а доцуш – мукъалла валла воллуш, хIумма а ца деш, ваьлла лела
Дийна верг веллачух хьоьгуш – къаьхьа Къемат, ирча де /хьал/
Дийначу нехан буьйда бIаьргаш дуур долуш – дера, къиза, саьхьара, меца
Дийца /ала/ хIума а доцуш – хIара ду аьлла чулацаме дала жоп а доцуш кIелвиса
Дийца хууш – маттана шера, дашна говза
Дийцарх кхачалур доцуш – мел дийцарх йист ер йо-цуш; шортта, дукха
Дийца цадезарг дуьйцур доцуш – мичхьа, хьаьнга, хIун дийца деза хууш
Дийцина вер а воцуш – дийца деха, дукха
Дикалла валла воллуш – чIогIа дика
Дика ала – дика а воцуш, вон ала – вон а воцуш – юкъанаккъара
Диканна-вонна а воцуш – дикнехь-вуонехь а воцуш, воцчу новккъа
Диканиг бен /дийр/ дуьйцур доцуш – иманехь, вониг дийр /эр/ доцуш
Дика хьоьгуш – зовкъ хьоьгуш
Динарг – дина доцуш – динчух баркалла доцуш
Динарг дуьтур доцуш – бекхаме
Динчух гIуллакх ца хуьлуш – хайра, беркат ца хуьлуш
Дог датIо хууш – дог деттIарг /дан/ ала хууш
Дог лачкъо хууш – хIилла долуш
Дог /даста, дело/ хьаста хууш – адаман дог девзаш, до-гдика адам
Доккха дог долуш – ша жима болх ца хеташ; куралла валла воллуш
Дог мичхьа /доллу/ ду а ца хууш – могуш, таза, майра
Дохка а, дита а долуш – таро йолуш; хьолан да
Доцург дуьйцур доцуш – харцдерг дуьйцур доцуш
Дош ала хууш – дашна говза
Дош – дош а долуш – аьлларг кхочушдийр долуш; дош лелаш; аьллачу дешан да волуш
Дош десто хууш – тIе а детташ дийца хууш
Дукха хууш – хьекъале, къена /кийрахь маж а яьлла/
Дуьйцург хIун ду а ца хууш – гIурт бийца; эм-эсехь а воцуш
Дуьне атта дууш – дахар нисделла; ирс долуш
Дуьне а, Эхарт а дицдеш – готта хьовзо; ондачу син-хаамо корта хьовзо
Дуьне а, Эхарт а цхьаьна дезаш – цхьаьна цадогIург цхьаьний дезаш
Дуьне делча а лур воцуш – веза, хьоме
Дуьне доьхча а /юхавер/ вухур воцуш – майра, собаре
Дуьне дуьтуш дуьтур доцуш – хьоме, дезаш
Дуьне шен дуьхьа кхоьллина /хьийза/ моьттуш – ша доккха хIума хеташ
Дуьненан /Эхартан/ да хилла ша ваьлла моьттуш – Iехавелла, кураваьлла, ша-шех тоам бина
Дуьненах Iехалур воцуш – дуьне гина, девзина
Дуьненна а кхачо йийр йолуш – шорта, дукха
Дуьненна гайта а мегар /долуш/ волуш – тамехь, хаза куц-кеп долуш; керла, тоьлла, юьхькIоме
Дуьненан къайле евзаш – хIума хууш
Дуьненан маIа лаца гIерташ – дуьне шен карадерзо гIерташ, карзахваьлла, дуьненна тIаьхьаваьлла
ДIа а, схьа а доцуш – вовшаца уьйр йоцуш
ДIааьлларг харцхьа доккхуш – бIостанехьа дерзош
ДIадаккха а, тIетоха а хIума доцуш – тоаме, шен мет-техь
Е-а лар йоцуш – лартIехь доцуш, цхьа а лар йоцуш
Жималла валла воллуш – къона, могуш-маьрша
Жиманиг жима а воцуш, воккханиг воккха а воцуш – гIиллакхах боьхна; цхьатерра
Жима вара аьлла юхавер воцуш – жималла доккха бахьана ца хеташ; доьналла долуш; гIиллакх доцуш
Жимий-воккхий ца къестош – бен-башха а доцуш
ЖоьжагIати чуьра хаьштиг а дахьар долуш – тIахъаьлла, каде
Забарш йойтур йоцуш – ассна долуш; дегала, майра
Зен-зуламе воцуш – новкъа воцуш; иманехь
Зингатийн когийн тата а хезар долуш – къора тийнал-ла
Зуд хьакха хууш – зуьдалла долуш; эхь доцуш
Зударшха лелаш – зударийн амалехь, царех тера
Зударша къуьйсур воцуш – юкъанаккъара; къен; ирча
Зудчух ваьлча, лийр волуш – шен зуда дукха езаш
И вийча /йийча/ Iебар воцуш – вийча а, дагна хьаам хир боцуш, тIех цабезам
Ис Iилма долуш – дукха хууш
Иъ-миъ доцуш – деха ца дуьйцуш, бехказлонаш а ца лоьхуш
Йилбазалла доцуш – догцIена
Йилбазах а летар волуш – дера дарвелла; чIогIа оьгIазвахна
Йиънарг ловш, тIеюьххинарг товш – къона хан, жи-малла
Йовхо йоцуш – хьасене воцуш, хи доцуш
Йоккха топ еттахь а хезар доцуш – къора
Ка вуон йолуш – ка дIаьвше йолуш, вуон катохар до-луш
Ка яьлча, ка йохуьйтур йолуш – ядор, лачкъор йолуш
Карахь-куьйгахь а доцуш – ши куьг а ластийна, ваьсса
Карахь-тIехь доцуш – къен, тIехь беркъа
Кар-кара оьцуш – цхьаммуо вукхуьнга кховдош, дIалуш
Керта /улле, чу, юххе/ вита мегар доцуш – боьха, те-шам боцуш
Кийра буьззина, кийрахь дог а долуш – доккха дог до-луш, яхь йолуш
Кийрахь дика воцуш – догъIаьржа, хьогIе
Киса мохо а лоькхуш – къен /киснахь ахча доцуш/
Киснахь /горга/ кепек а йоцуш – ахча данне а доцуш; къен
Когах дахна кIохцал а доккхур долуш – буткъа-ира
Ког шаршон хууш – хелха дика /йолуш/ волуш
Когаш тIехь а ца латталуш – вехна, тIуртIаз а ваьлла; гIелвелла, лазийна
Ког-корта боцуш – сонта, маьIне доцуш
Ког лаьттах ца кхеташ – сиха, маса /ваха-ван/, хазахе-тар совдаьлла лела
Ког лаьттах ца кхоьтуьйтуш – сиха, айина /маса вахьа, вадо/
Ког тоьхча, шовда а даккхалур /доккхур/ долуш – хьуьнаре, доккха дегI долуш
Корта болуш – хьекъал долуш
Корта кIел бахьа тхов а боцуш – чоь-хIусам йоцуш
Котам-кIорнина а халахетар дийр доцуш – чIогIа эса-ла, догкIеда
Кошо бен нисвийр воцуш – нислучуьра ваьлла
Коьртана /коьртаца/ дика воцуш – шаберш цIахь бо-цуш, хьеравала гергавахна, моха йогIуш
Коьртах тоха тIулг а лур боцуш – пис, сутара
Коьртах тоьхча, хье а отур болуш – чIогIа /сискал, бе-пиг/
Коьртехь бен-м Iийр воцуш – лакхе езаш, хьаькмалла дезаш, тIехь бен Iийр воцуш
Куралла ян лам боцуш – дозаллина когхIуттийла йо-цуш; схьаваьллачу меттигах дина а, дан дозалла доцуш
Куц-кеп шегара доккхур доцуш – чIогIа хаза, товш
Куьг айдиний бен-м вистхила бакъо йоцуш – бакъо кIезиг йолуш; сий доцуш
Куьг беркате долуш – куьг дIаIоьттинчух беркат хуьлуш
Куьг таIIол бен-м йоза ца хууш – Iилма-дешар а доцуш я чIогIа лахара долуш
Куьйгаца тIе а тадеш – куьйган ишарца тIе дийца, тIедуза
Кхарда меттиг боцуш – кхарда хIума доцуш
Кхеравалар хIун ду ца хууш – майра; сонта
Кхечуьнга дош кхочуьйтур доцуш – дукха луьйш, кхин верг вистхила ца вуьтуш
Кхин даха дог доцуш – дог диллина, дилла мегар долуш
Кхин дика хила йиш йоцуш – чIогIа дика
Кхин тоха са доцуш – собар кхачийна
Кхоьруш, шен са дала доллуш – чIогIа кхоьруш
Кхузза /уьттазза/ юхавича а, стаг хир воцуш – стаг хуьлчура ваьлла
КъайлагIур вуй хиъча, стаг а вуьйр волуш – къиза, боьха, ямарт адам
Къелла /валла воллуш/ «къикъ» а бохуш – чIогIа къен
Къематдийнахь барт хоттур боцуш – Ялсаманин хьа-ша, ийман чIогIа долуш
Къинхетамах /хьаса/ чо боцуш – къиза
КIажин пха а бегош – чIогIа кхоьруш; кхеравелла
КIайниг – кIайн а долуш, Iаьржаниг – Iаьржа а до-луш – дерг долуш, харцо ца лелош
КIедачу вуьжуш, мерзаниг юуш – зовкх хьега; дика хьогуш
КIенташа къуьйсур йоцуш – ирча /вуон/ йоIстаг, жеро
Лала а вина, юхавоьттича а, стаг хир воцуш – стаг хуьлчуьра ваьлла
Лаца тIам а боцуш, хIотто бух а боцуш – бух боцуш; лартIехь доцуш
Лаьттахь ву, стиглахь ву ца хууш – воьхна, садаьхьна ша мичахь ву а ца хууш
Лиен ваьлча, саца ца хууш – шен хеннахь юкъахвала, къамел кхачо ца хууш; дукха луьйш
Лер-алар доцуш – вистхилар, къамелевалар доцуш
Лер-аларехь къийсаме а вер воцуш – тийна-таьIна, ат-та тIетовш
Летта лийр волуш – майра, къардайна, кийрахь дог до-луш
«Мама» а ца алалуш – вехна тIуртаз а ваьлла
Махкана а вевзаш – цIеяххана, махкахь цIе йоккхуш
Махкахь мел йолу зуда ша дага а воьхна леш йоллу моьттуш – ша жима болх ца хеташ, ша-шех тоам бина
Махкана а хууш – массарна а хууш; гIарадаьлла
Махко дозалла дан а мегар долуш – боккха юьхькIам; хьуьнаре адам
Мацалла «цIок» а бохуш – чIогIа меца, мацвелла
Мацвелча, велха бен де доцуш – ледара, осала стаг
МаIах шура а йоккхур йолуш – миччара яьккхина а, шена амал бийр болуш, ларор волуш
МаьркIажехь вижча, гIушлакхехь гIоттуш, пхьуьйрахь вижча, делкъана гIоттуш – набарна тIера; малонча
Мекха йолуш – хьагI-гамо, шеко йолуш
Мегар волуш – ледара воцуш, осал воцуш; тарлуш
Мехкарий /зударий/ дага а боьхна леш воллуш – зуда-рий дукха безаш
Мел йиъчи а вузур /Iебар/ воцуш – гайшик, юучунна тIера, даим са меца лаьтташ; сутара
Мел хили а дезаш – сутара; Iаба ца туьгуш
Мет-меттара дош ала хууш – хIора дош шен меттахь олуш; маттана говза
Мила ву, хьенан ву а ца хоьттуш – къеста ца веш, оза-безам ца беш
Милла валла воллуш – чIогIа шелвелла
Мискалла валла воллуш – воккха миска, пекъар
Мича эккхар ву ца хууш – кIелхьаравала, къайлавала, некъ ца карош
Мичара вели ца хууш – цIеххьана, вогIу ца хаалуш
Миччахьахула а Iоттавелла чекхвер волуш – каде, эхь доцуш; тIахъаьлла
Моза тIехаарна а /мас тIейожарна а/ кхоьруш – ле-рина, хала лело
Мохо а лоькхуш – деса, тесна /цIа, керт-ков/
Мохь туххуш – чIогIачу озаца, массарна а хозуьйтуш
Муьста дош олуш сакъералуш– кIоршаме; муьста дош ала мало йийр йоцуш
Мукъалла валла /ялла/ воллуш – деш-дуьтуш доцуш, ваьлла лелаш
Нана пхьуьйшахь елхош, да куйнахь велхош – ден-ненан вуон, харцхьа доьзалхо
Нах хьоьгур боцуш – тиша, ледара, доьхна
Наха аьндерг хууш – адмийн дог девзаш, нехан дагара хууш
Наха аьндолчух ларлуш – нахалавала ца лууш; нехан 1оттабаккхамах ларлуш
Наха динарг атта хеташ – малонча, сутара
Наха динарг дезаш – пис, саьхьара, са меца
Нахана гайта мегар /волуш/ йолуш – ирча йоцуш
Нахана новкъа воцуш – нахаца тарлуш, цхьанне а шех бала ца беш, зуламе воцуш
Нахана оьшуш – нехан хьашташка хьожуш, нахана пайдехьа
Нахана хIун ду а ца хууш – къайлаха
Нахана юккъехь дош лелаш – наха лоруш, сий деш; нах озалуш
Нахана юккъехь лела хууш – гIиллакх-гIуллакх дев-заш, оьзда; хьаьнга хIун дийца деза хууш; зевелла
Нахе дош кхочуьйтур доцуш – дукха луьйш
Некъа юккъера IаьIа а боккхур болуш – нуцкъала, онда, хьуьнаре
Ненан марчо а духкур долуш – саьхьара, сутара адам
Неханиг нехан дуй а хууш – нехачуьнга са ца туьйсуш, цуьнан хама хууш
Нехан герз /ахча/ лелачохь, дош а лелаш – цIарна цIеяххана, наха лоруш; нах озалуш
Нехан луур доккхур доцуш – нах кхардор боцуш
НеIар тIеххьа латто везаш – де хилча мегар воцуш; эв-хьазваьккхича, тIекIуовича мегар воцуш
Озалла валла воллуш – чIогIа оза
Озийна, колл а йоккхур йолуш – хьуьнаре, нуьцкъала
Ойла акха йолуш – ойла стиглахь йолуш, генахь йо-луш, цхьанхьа кхечанхьа йолуш
Ос чIогIа долуш – хьесапан кхетам чIогIа болуш
Орам цIена болуш – цIенчу хIух
Оьзда /дегI/ гIодаюкъ йолуш – юткъа, готта гIодаюкъ йолуш; куц-кеп хаза долуш
Оьздангаллех /хьаса/ суй боцуш – оьзда ванне а воцуш
Писалла валла воллуш – чIогIа сутара, бIаьрмециг
ПIелгаш Iуьттуьйтур /доцуш/ боцуш – шеца бегаш бойтур боцуш, шех куьйгаш Iуьттуьйтур доцуш
ПIелга тIе пIелг а бетташ – пIелгаш тIехь дагардан, охьадагардан
РагI кхочуьйтур йоцуш – саьхьара, сутара; хIуманна тIера; рогIалла ца ларъеш
Са а /пха а/ ца кхоош – майра, дегI ца кхоош, ша ца кхоош
СагIийна туьхан цинц а лур боцуш – пис
Са даккха-дола а ца вуьтуш – готта, къиза хьовзо
Салам-жIалам /Iалам/ а доцуш – гIиллакхехь вистхи-лар а доцуш
Са меттахь доцуш – воьхна, синтем байна; карзахе
Сан дагахь дерг багахь долуш – сан доггах, ойла цхьаъ йолуш
Сан хила там болуш – суна хьакъ волуш, сан хила та-мехь /сан дакъазаллина/
Сахь деши делча, пIелг биллал бен бесни ца гойтуш – кура-коча, еза-сийлахь, паччахьан йоI санна
Са хьаладала доллуш – чIогIачу синхааман билгало /кхоьруш, езаш /в, б, д/
Саца /IаддIе/ бохург хIун ду ца хууш – сонта, дIадуьйцург ца хезаш
Са чIогIа долуш – доьналла долуш, хIуъа а ловш, лалуш
Сехьахь а воцуш, дехьахь а воцуш – болехь а, зулехь а воцуш
Сийсара ша хIун йиъна ца хууш – хьекъална гена во-цуш, иэс ледара долуш
Сих ца кхоьтуьйтуш – сиха, суьхлахь /кхочушдан, пхьор дан/ парг1ат марзо ца оьцуьйтуш; суьхлахь
Со-ас аьлла, бIаьштиг тIера куй тIехьа татта бакъо йоцуш – лай, йийсар, сий-лерам боцуш
Со бен-м мила ву бохуш – кура, ша боккха болх хеташ
Соьмана тIе сом а дуьллуш – ахча, хьал-бахам IаIо, гулбан
Старе эса дойтур долуш – ша боххург дойтур долуш
Стеран-аьттан мах ца хеташ – механа резаволуш, и мах беза ца хеташ
Стигла вели, лаьтта буха ваха ца хууш – мича ваха ца хууш къайлавала
Стиглах бохь а хьекхалуш – лекха, инзаре лекха
Стиглара вели, лаьтта бухара вели ца хууш – цIеххьана, мичара вели а ца хууш, схьакхача, тIехIотта
Стиглара седа а /боккхур/ баккхалур болуш – хьуьна-ре, тIахъаьлла, доьналла долуш
Стуннанас шуьн тIе ийзавале, моллас уьн тIе ийзо мегаш – зуда ца ялош виса мегаш; кестта вала там бо-луш
Суна «вакъ-вакъ» а бохуш, нахана хIоаш а деш – на-хана – пайде, суна – зене
Суна хьакъ /воцуш/ волуш – сох терра, сан ирсе хьаьжжина
Сутаралла эккха воллуш – чIогIа сутара
Схьалаьцча, куьг дагош, дIахецча, дог дагош – бер, доьзалхо
Схьаэца буха хIума ца дуьтуш – нуй хьаьккхина, лах-хьийна дIадахьа
Тайпа-тукхум долуш – вала да волуш, гергара нах бо-луш
Там-мах боцуш – зуда ялийча лело дезарг а ца лелош
Тапчанний-туьранний агIо узур боцуш – майра
Тахана ле, кхана ле а ца хууш – валарна гергавахна
Тахана-тховса бохуш – хIинций-хIинций бохуш, кестта
Тетта везаш – шен хьуьнарца дIа ца вахалуш, даима гIо оьшуш; партал
Тотал луьйш – шина матта юккъехь, толкха луьйш
Тоьпе а лацалур /тоьпо а лоцур/ воцуш – маса вада, дIаэккха
Тоьхча, топ а летар йоцуш – чIогIа оьгIазвахна, чIогIа дера дарвелла; чIогIа, екъа, буто
Тоьхча, лерг хадор долуш – цIена ахча
Тхин чо а боькъур болуш – ира дитт долуш
Тур текхаш – цIеяххана; нах озалуш
ТIараш тоьх-тоьхначунна /тоьхначохь/ хелха вуьйлуш – осала лелаш; ассна доцуш
ТIаьхьа бис-бисина ког хьалха а боккхуш – муха веа-ра, веъна аьлча, дуьхьала олу
ТIаьхьло /йоцуш/ йолуш – хиндерг /доцуш/ долуш
ТIе мас /чо божарна/ йожарна а кхоьруш – ч1ог1а ле-рина лело
ТIе пIелг а бетташ – шена тайннарг къасто, цIе тоха, харжа
ТIе моза хаарна а кхоьруш – лерина, хьоме, дукхаве-заш, чу са диллина лело
ТIетовжа белш а йоцуш – накъост воцуш
ТIехь бен-м Iийр /йоцуш/ воцуш – коьртехь бен Iийр воцуш
ТIехь да а воцуш – Iу воцуш, дола деш стаг воцуш
ТIехь-кIелахь а доцуш – къен, тIетаса, бухатаса доцуш
ТIехь я цIахь бен-м Iийр йоцуш – тIехь бен ца Iалуш; марехь ца тарлуш
ТIехIотта барз боцуш – тIепаза, каш доцуш ван
ТIулг а оьккхуьйтур болуш – дог деттIарг ала хууш
ТIулган дог долуш – чIогIа дог долуш
ТIулга тIе тIулг а буьллуш – сих ца луш /гIала йотта/
ТIулга тIехь тIулг ца буьтуш – яржо, йохо, ата
Урс хьаькхча /тоьхча/, цIий а дер доцуш – чIогIа вас хилла, оьгIазвахна, дера дарвелла
Урх йоцуш – сацо да воцуш; аьрха, эндаже
Урх малйича мегар воцуш – тесна витча, де хилча ме-гар воцуш
Уьйр воцуш – тIетовр воцуш, хьасене воцуш
Уьйр-марзо дебо хууш – даг тIе боьду некъ бевзаш
Хабар деха дуьйцур доцуш – шеца бегаш бойтур бо-цуш, дукха луьйр воцуш
Хазалла валла воллуш – чIогIа хаза
Хазаниг духуш, мерзаниг дууш – зовкх хьега
Хайра доцуш – беркат ца хуьлуш
Хала лелаш – дог ца догIуш, ца лелча ца волуш, ша ше-на ницкъ беш
Халахетар дара аьлла, ца олуш Iийр воцуш – кIоршаме адам
Хало а, атто а цхьаьна йоькъуш – дика накъост; даима /уллохь/ юххехь
Хама-пусар доцуш – баркалла доцуш, лерам боцуш
Хаттар-алар доцуш – вист ца хуьлуш, цхьаннах дага ца волуш
ХатI доцуш – куьцехь /тамехь/ доцуш; ца товш
Хи доцуш – йовхо йоцуш, вистхиларца шийла
Хиндерг хууш – тIаьхьло евзаш; седажайна хьажа хууш, шайхалла доллуш
Хохо вагош, берамо Iовжош – къен пхьор деш, къен ваьллина
Хударан бос а болуш – къечу нехан бос, яахIуманна къелла йолчу нехан юьхьбос
Хуург къайлахьур доцуш – хIума чохь ца соцуш
Хьалахьаьжча, бохь а ца гуш – лекха /лекха-лекха/
Хьалхе езаш – хьаькмалла дезаш; ц1е езаш
Хьалхара шурин кад схьаэцча велха бен де доцуш – ледара, цIодара, осала
Хьанал-хьарам къасто хууш – хьесап нийса дан хууш
Хьаннах а /стеннах/ пхьор дийр долуш – хIуманах хьожа ца йогIуш; боьха, къиза адам
Хьан-сан доцуш – ийна, шадерг юкъахь долуш; ко-маьрша
Хьан-хьаннах /стен-стеннах/ атта ца вешаш – доккха дог долуш; жоьпалла долуш
Хьаса боцуш – ассна доцуш; доьналла доцуш; цхьа а билгало йоцуш
Хьацарна пIелг а хьоькхуш – хала /къахьоьгуш/ даккха
Хьаькмалла дезаш – хьалхе езаш, даржах самукъадо-луш
Хьаькхначу сизал тIех ца волуш – низамехь хила;
муьтIахь, къепе ларъеш
Хье схьаоьцур болуш – бозбуунчалла долуш; къамела-на говза, дийца хууш; мекара
Хьеха ца оьшуш – шена а дика хууш, ца хьехча а хууш
Хье юккъехь дашо седа берг а кхетар воцуш – чолхе, гIурте
ХIинций-хIинций бохуш – кестта, кху сохьта бохуш
ХIун дича, хIун /хир ду/ нийса хир ду ца хууш – чолхе хьал хIоьттина; шина-кхаа некъах цхьаъ къасто дезаш
ХIуманах хьожа ца йогIуш – хIуъа а дийр долуш /боьха, ямарт/
ХIуманна /атта/ вицлуш – иэс лартIехь доцуш, хIума сиха дагара долуш
ХIуманна пайде воцуш – хIела-хIуьла; ледара адам
ХIума хууш – Дала цхьа къайле елла; хьекъале
ХIума чохь ца соцуш – хуург къайлахь ца латталуш, хуург къайлахьур доцуш
ХIуъа а дийр долуш – боьхачу хIумнах хьожа йогIур йоцуш; каде, хьуьнаре
ХIуьца-пIуьцIалгаш а доцуш – пайдабоцу хIумнаш /ца лелош/ а доцуш
Ца ваьлла бен-м /дош эр/ хIума дийр доцуш – вистхи-ларна, дечунна тIера воцуш
Ца дича /аьлча/ ца долуш – дан дезаш
Ца хилча ца долуш – ца хила йиш йоцуш
Церга тIера балда ца ойуш – велавалар-векхавалар до-цуш
Цаьпцалган бен гIара йоцуш, экхан бен лар йоцуш – кхин гIара-тата доцуш; пана, эрна, аддам а доцуш
Цергаш хьекхош – бекхамах хьаьгна
Церг цергах ца кхеташ – хорша еъна, вегош /шелонна, кхеравелла/
Цуьнан меха хIума доцуш – сийлахь, хьоме, везаш
Цхьа а лар йоцуш – лартIехь доцуш, гIурт /абсурд, нон-сенс/; е-а лар йоцуш
Цхьа а юьхьиг йоцуш – йолу юьхьиг, бертиг а йоцуш
Цхьа дош гал /ца доккхуш/ доккхур доцуш – ма-дарра, ма-аллара
Цхьа са аьрта болуш – шаберш цIахь боцуш, коьртана дика воцуш, хьекъална эшна
Цхьа хьаьрк ца эшош – ма-дарра, цхьа хIума гал ца доккхуш, ма-хиллара
Цхьана а хIуманна гуьнахь воцуш – похIмаза; бехке воцуш; дуьне деса ца дита кхоьллина
Цхьана /адмана/ дена новкъа воцуш – эсала, тийна-таьIна; цхьанне а новкъа ца гIерташ
Цхьана дашна гал ца волуш – шерра, таса ца луш, хец-ца дийца, /вистхила, жоп дала/
Цхьана дех озалур воцуш – майра, хама ца беш
Цхьана кога тIехь уьссазза сетташ – коча, кура, ша хIумма а жима болх ца хеташ
Цхьана кошахь а тарлур воцуш – барт боцуш
Цхьана яй чохь кхехкийча а /вовшех уьйр воцуш/, тарлур воцуш – барт иэгIна, амал йолуш
Цхьаьннан кочахь бен Iийр воцуш – девне, чIичIъаьлла
Цхьаъ водахь, Ялсмани /ЖоьжагIати/ гIур волуш – дика /вуон/ адам
Цхьаъ вукхунах ца къаьсташ – чIогIа цхьатера
ЦIа ваха цIа доцуш – ков-керт, кхерч боцуш
ЦIа-цIе доцуш – тхов, кхерч а боцуш
ЦIе йоккхуш – цIеяххана
ЦIе йоцуш, кIур боцуш – доь доцуш ван, дан, буха хIума ца дуьсуш дуьненчуьра дIадала
ЦIе йоцуш варна кхоьруш – гIаравала лууш
ЦIий мер долуш – къиза
ЦIога а гуш – лечкъош дерг, хьулдинарг а гуш
ЦIоганах яьлла а – цIе езаш, дена аьлла а – дош де-заш – цIархазмана ара ваьлла
Чам боцуш – муьста дош олуш; куц-кеп доцуш; ирча; чаьмза
Чам хууш – хьал девзаш, хумнах доллург хууш
Ча тешча а, тешар воцуш – аттачу балхах тешар воцуш
Чов-чардо йоцуш – цIий ца Iанош, цхьанна вас ца еш, дика дIадирзи
Чот йина вер воцуш – дукхе-дукха
Чохь /чу хьаьжча/ сурт а гуш – сирла, хьаьъна, цIена
Чохь хьакхо деман цинц а боцуш – къоьлла
Чу-ара валалуш – дегI ирахь, лелалуш
Чу ваха чу доцуш – Iен-ваха меттиг /хIусам/ йоцуш
Чу-каре йолуш – уьйр йолуш
Чу са доуьйтур доцуш – са маьрша дуьтур доцуш; дуьненан бахамах, рицкъанах хоттаволуьйтур воцуш
Чуччара чучча дохуш – тIеттIа чучча дохуш, дош кар-чош
Ша /боххург/ аьлларг бен дийр доцуш – шен амалехь
Ша /боххург/ аьлларг бен дош ца хеташ – шех тоам бина
Ша бен-м хIун ду бохуш – кура, ша доккха хIума хеташ
Ша боккха болх хеташ – шех бIобулуш
Ша везийта хууш – нахана тов-товриг лелош а, ала ху-уш а
Ша воцург ву моттийта гIерташ – юьхьдега, шалхо-наш лелош
Ша вийча а, /шеквер/ вухавер воцуш – къарлур воцуш; майра
Ша Дала ца нисдахь, нислур доцуш – доьхна даьлла
Ша дан дезарг а, дита дезарг а хууш – лела хууш
Ша дийца дезарг /цадезарг а/ хууш – хьаьнга хIун дий-ца деза хууш
Ша динарг дохо мила вара бохуш – шех бIобулуш
Ша жима болх ца хеташ – ша-шех тоам бина
Ша лелочунна тIаьхьа кхууьйтур воцуш – ша хIун ле-ладо ца хоуьйтуш, цунах къайле йина
Ша мел къонах ву а хууш – шен де а хууш
Ша мича йоьду а хууш – йоьду меттиг а евзаш; бухара хьал а девзаш; ша хIун леладо а хууш
Ша сийсара хIун йиъна а ца хууш – хьекъална гена воцуш
Ша хьанна вина а, хьан вина а хууш – шен бух а бев-заш; шен цIа а, да-нана а девзаш
Ша хьенан ву, мила ву хууш – ша-шена дика вевзаш; шен бух дика бевзаш
Ша хIун дийца деза ца хууш – хIун аьлча нийса хир ду ца хууш; вистхила ца хууш
Ша хIун леладо а /ца/ хууш – ша лелочух /ца/ кхеташ
Ша хIун лело деза а /ца/ хууш – лело дезарг а /ца/ хууш
Шай-кай кхоор йоцуш – комаьрша; тIалам боцуш
Шайхалла /доллуш/ долуш – хIума хууш; цо аьлларг хуьлуш
ШайтIа а къардийр долуш – къардайна
ШайтIаналла доцуш – хIилла доцуш, дог цIена
ШайтIанах а летар волуш – леташ самукъадолуш
Шайхаллех хIумнаш дохкуш – къайле евзаш, хIума ху-уш
Шалхенаш йолуш – дош цхьаъ доцуш, дуьйцурггий, дийриггий ши босса долуш
Шахьар-махьар доцуш – там-мах боцуш, нохчий Iедалехь: зудий-майрий хиларан тоьшалла дина доцуш
Ша цааьлларг дош ца хеташ – кхечара аьллачух ца вешаш
Ша цадийриг /динарг/ атта хеташ – наха дийриг атта хеташ, атта ду моьттуш
Ша цадинарг дайна хеташ – къахьега лууш
Ша цадинарг хир доцийла хууш – хьесап нийса деш, дахар девзаш; нехачуьнга сатийсар эрна дуй хууш
Ша цайиънарг яйна хеташ – юучунна тIера, гайшик
Ша-шех вогуш – шех чекх са гуш, шех шек; къа латий-на
Шега дуьйцург хIун ду /ца/ хууш – шега хIун боху /ца/ хууш, шегара хьанна хIун оьшу /ца/ хууш
Шегара гIиллакх доккхур доцуш – чIогIа гIиллакхе
Шегара куц-кеп доккхур доцуш – хаза, товш
Шегахьа озабезам бийр боцуш – хьанала
Шегахьа узуш – шегахьа озабезам беш
Шел дика адам хир доцуш – иманехь
Шел дикниг хир воцуш – вуно дика, дикачарел дика
Шел хаза /ирча/ адам доцуш – чIогIа /ирча/ хаза
Шен амал йолуш – кхечарах тера йоцу амал йолуш
Шен бехкенна лийр воцуш – чIогIа ларлуш, ша дукха везаш
Шен дагна /дегIана/ там лоьхуш – шена синкъерам лоьхуш, шен бен-м ойла ца еш
Шен да-нана а духкур долуш – сутара, пис; боьха адам
Шен де а хууш – ша вевзаш, шен хьуьнар, гIора а дев-заш
Шен дегIана хало йийр йоцуш – дегI кхоош, лардеш, малонча; ша дукха везаш
Шен дегIана дола ца далуш – чIогIа вехна; цамгаро я лазаро хьаьшна
Шен дерг кхоор доцуш – комаьрша
Шен доцург нехан а дац моьттуш – дахар, дуьне шеца нисдина, тардина
Шен доцчу кхийдар воцуш – лела хууш, нахана новкъа гIертар воцуш; гIуллакх доцчу кхийдар воцуш
Шен киса кхоор доцуш – комаьрша; шен дерг кхоор доцуш
Шен коьртан /дегIан/ доладан хууш – лела, дийца ху-уш; ларлуш
Шен кхарда дог доцуш – ма-дарра хууш, гина, хезна, и теш а волуш
Шен меттиг ларъян хууш – шен доцчу ца гIерташ, шен меттиган дола дийр долуш, дола долуш
Шен меха хIума ца хеташ – ша боккха болх хеташ, ша-шеха тоам бина
Шен са а дIалур долуш – цхьана гIуллакхна, адамна са кхоор доцуш
Шен са а ца кхоош – са даггийна, гIора мадду, доггах
Шен са дуьтуш, дуьтур доцуш – хьоме, сил дукха де-заш
Шен са /дог/ мичхьа доллу а ца хууш – майра; могуш
Шен хIун мегар ду а /ца/ хууш – шен чекхдаьндерг а /ца/ хууш
Шен цIоки юккъехь /чохь/ шел диканиг воцуш – ца-вашарца олу: дIогара дика а вац бохучу маьIнехь
Шена а, нахана а пайде воцуш –латта эрна хьоьшуш; Дала дуьне деса ца дита кхоьллина адам
Шена амал бийр болуш – ша-шена гIайгIа бийр болуш
Шена дина дика дицлур доцуш – оьзда, догдика
Шена динарг /аьлларг/ дуьтур доцуш – бекхаме
Шена дита а, нахана дала а долуш – хьал долуш
Шена долчунна вицлур воцуш – дукха шегахьа, эго-ист, пис
Шена хуург дуьйцур доцуш – шена хуург шегахь кхо-бур долуш, къайле ларъян хууш, ларъеш
Шена хуург къайладохуьйтур доцуш – хуург чохь са-цор доцуш, къайле ларъян ца хууш
Шеначулла /хьекъал, доьналла/ яхь йолуш – шена тоъал, мелла а, юкъанаккъара яхь йолуш
Шех /дозалла дан/ куралла ян мегар долуш – шех бIобулуш, юьхькIоме, дикачу агIор гIараваьлла
Шех чекх са гойтур доцуш – ассна долуш
Шеца гамо йоцуш – шена дика
Шечунна тIера вер воцуш – ша бохург бен-м дийр до-цуш
Ши дош вовшах таса а ца хууш – Iилма доцуш, дешна воцуш
Ши куьг ваьшта ца дуьллуш – чIогIа къахьега
Ши куьг хьалха а туьйсуш – къамел дан, хелхавала
Ши «чIеш» а ца хууш – хууш хIумма а доцуш
Шиша /ши шиша/ къаьркъа меллий /мелчий/ бен ул-ле а вахалур воцуш – ирча, жирга, дегаза, яьлла
ШолгIа ала ца дезаш – цкъа аьлча а тоьуш; муьтIахь
Эвхьаза ваьккхича мегар воцуш – геннахь латто ве-заш, тIекIован мегар воцуш
Экхан бен-м лар йоцуш / цаьпцалган бен гIара йоцуш/ – акха, эрна, адам дехаш-Iаш доцуш
Элп-алале /хьаьмц алале/ йоьIан /жерочун/ хье схьаоьцур болуш – маттана шера, говза
Эхьах /цинц/ тIадам боцуш – де-а эхь доцуш, эхь бо-хург хIун ду ца хууш
Юкъахь керт бен йоцуш – лулахь
Юхахьаьжний бен-м дош ца олуш – ойла йиний бен дош ца олуш
Юхахьожур воцуш – тIаьхьалонан ойла йийр йоцуш; озалур воцуш
Юххе вала стаг воцуш – улле вала, тIаьхьахIотта стаг воцуш
Юьхьиг а, буьхьиг а йоцуш – юьхь а, чаккхе а йоцуш
Юьхь йоцуш – гIиллакхехь, нийса доцуш; кIоршаме
Юьхьара кхийдаш – дог ца догIуш, ийза а луш
Юьхьара а лаьцна, дуьне дууш – дика хьоьгуш, аьтто хилла
Юьхьмарш дукха ира йолуш – эхь доцуш
Юхьчкъор стомма долуш – эхь доцуш; эхь ца хеташ
Яар, набъяр бен, кхин болх боцуш – малонча /жуккар/
Ялсманин бос а богуш – тамехь, иманехь долчу адаман бос
IаддаIе бохург хIун ду ца хууш – бохучуьнга ла ца дугIуш, харцхьа
Iай асар а ца дойтуш, буса малхе ца йоккхуш – дика кхобур ю /бегаш/
Iаьнарца Iаь йогIуш – цхьатерра дог-ойла йолуш, во-вшашна муьтIахь, ийна, мерза, бертахь
Iаьржачух кIайн дийр долуш – харц адам, беркат до-цуш
Iуьрг даьлла кепек лур йоцуш – пис, пайденна воцуш
Iуьргара лаьхьа а боккхур болуш – хьуьнаре, тIахъаьлла*****
X
Векхчуьра валанза – беввалаза, гIо дан дезаш, ша ца лелалуш, ца вахалуш; цIодар, ледара
Корехулий бен дуьне ганза – таро йолчу нехан хьоме, лерина кхиош йолу йоI; къона; жима бер
Къоьжа чо а баланза – къаналле ластанза, къона
Маж-мекх даланза – къона; къиъна вогIуш
МаIа-моза а хаанза /маIа-мозно хьаянза/ – цIена, кер-ла; йоIстаг; кIантстаг
Мегарг дуьне даанза – чомехь дуьне даанза, дукха ца ваьхна
Мегарг чо а баланза – маж-мекх даланза жима; кхиазхо
Мегарг чо а бижанза – акха, эндаж, дуьне ганза
Мегарг мас а яланза – жима кIорни; кхианза
Ненан кийрахь ваттаваланза – цIодар, хьекъална аьсха; 7 баттттахь бен ненан кийрахь Iилланза
Нускалара яланза – ялийна бутт а ца кхаьчна
Олхазаро бен-м мас тасанза – пана, адаман лар йоцуш, адаман ког баланза меттиг
Тхин чо а божанза – бераллера, жималлера валанза
Хих волуш, говран цIога а лацанза – дуьне ганза, ха-лонаш тIехIиттанза
Экхано бен-м ког баккханза – еса, акха, пана меттиг
XI
Абдин-абделлалц – Къематде тIе даллалц
Айла зарзъяллалц – цхьа хеча дукха лело /тишъяллалц/
Биста кхаччалц – цу тIе кхаччалц
Велла дIаваллалц – кхалххалц
Гай сатталц – вуьзначул тIаьхьа а яа
Гай тIе басар даллалц – дукха чай мийла
Гомашан гIан галлалц – делккъалц вижна Iилла
ГIалла /гIашла/ куьйра даххалц – /мел оьшу а/ хан хе-не яллалц, тIаьххьалц
ГIордазах заза дожжалц – хир хаддалц, яаяллалц
Дог Iаббалц – вуззалц, тоъалц, хьогалла дIаяллалц
Заьнгала яллалц – шера шаръелла, къега хIотталц
Кийра Iаббалц – Iаббалц, вуззалц
Коша вижжалц – валлалц
Къона къанваллалц – къанваллалц
КIажийн айраш даадаллалц – некъ бан, дIасалела
Малх гIушлакхе баллалц – цхьайтта-шийтта даллалц
Мара дIагIортталц – батт хьалха охьавожжалц; дегI лаамера даллалц; кхалххалц
ПIенда сатталц – шортта, дуккха а яа-мала
Са кхачадаллалц – гIора мел ду
Схьаэххалц – дукха яа
Тилор-тай тIе кхаччалц – тIаьххьарчунна тIе кхаччалц; шадерг
«Тоийта» аллалц ¬– ца кхоош, хьашт мадду
ТIаьххьара сахьт тIе хIотталц – валаран сахьт тIе хIотталц
ТIаьххьарчу кепека тIе кхаччалц – шадерг, шадолу
Хечех буржалш хиллалц – дера, къиза лата, хан хене яллалц
Хир хаддалц – собар кхачадаллалц, шортта; кIорда дал-лалц
Цицигана маIа яллалц – дукха хан яллалц
Iуьпаш эххалц – кхоччуш вузаран билгалонаш хиллалц
XII
Бага юьззина – боьршша дош ала, ала доггIург ала
Бохь баьккхина – йотта маллу; тIе мел хоьа
Буй буьззина – шортта, дуккха а
Вала хIоьттина – чIогIа, са а, пха а ца кхоош
Герзах воьттина – шортта герз / гехь, карахь/ долуш
Ги боьттина – ги ма-хоьъа, яхьа маллу
Даге хьаьжжина – дагах терра; даго ма-бохху
Дуьне дуьззина – шортта, дукха
Керт юьззина – керт мел ю, керта мел хоьу, шортта
Кийра буьззина – боккха синIаткъам; доккха дог
Киса дуьззина – шортта, дуккха а ахча
Ког /хецца/ хецна – таро-аьтто болуш, паргIат
Корта айъина – эхь ца хеташ, ийза а ца луш
Куьг хьаьккхина – цIена, буха хIума ца дуьтуш
Лерг таIIийна – ца хезчха-а, нехан хабаршка ла ца доьгIуш
Лар хьаьшшина – лорах тIаьхьакхиъина
МогIа бинна – моггIара, цхьаъ вукхунна тIаьхьа
Мохь тоьхнна – чIогIачу озаца, массарна а хозуьйтуш
Нуй хьаьккхина – буха хIума ца дуьтуш; цIенна
Са даггийна – са ца кхоош
ЦIарна цIеяххана – дика вевзаш; гIараваьлла
Чоь юьззина – дукха доьзал, рицкъа, хIумнаш
Чу са диллина – диканиг бен-м ца лууш, веза, хьоме, хала лело; шадерг цуьнан дуьхьа деш
Ши бIаьрг биллина – бIаьрса а ирдина
Ши бIаьрг хьаббийна – дIаса ца хьожуш, тIаьхьлонан ойла ца еш
Юрт яьккхина – юрт маййу
ХIII
Бага са а кхаьчна – тIаьххьарчу гIоранца, кIелвисна
Бага экъан тIе а яьккхина – анталваьлла; бага а гIаттийна /гIаттийначохь/
Белшах а /агIонах агIо а/ белш а тоьхна – юххе а хIоьттина, накъосталла, вошалла дан
Беран лардана а вахна – берашха лелаш; кхетамчуьра а ваьлла; бер санна лелаш /къанвелла/
Биъ ког а гIортийна – чIогIа дуьхьало ян; дуьхьал вала
Биъ сту а тоьхна – хала вало; нуьцкъала, ван ца луъу-шехь /вало/ вига
БIаьрга буй а боьллина – бIаьрхиш дIадохуш, холча-хIоьттина; бала, гIайгIа йоьссина
БIаьрга тIе бIаьрг а хIоттийна – ийза ца луш, майра; эхь ца хеташ, юьхьдуьххьал
БIаьрга чу хин тIадам а оллийна – цхьана бIаьргах воьлхуш; воьлху, халахетта сурт хIиттош
БIаьргаш хье тIе а даьхна – дар а велла, воьхна; ша хIун леладо ца хууш; охьа, когаш кIела ца хьожуш
Веълара а вахна – когийн, куьйгийн голашна тIе а тев-жина
ВорхI догIа а тоьхна – дIадилла, генна дIадилла, къай-ладахьа
Ге букъах а летта – меца, мацаллина
ГоьлтIе ког а баьккхина – куралла детташ; кура
Да а велла, нана маре а яхна – шортта, Iана а дахна
Когаш-куьйгаш а гIортийна – чIогIа дуьхьало ян, дуьхьалвала
Корта а оллийна – уккал тIе а яьккхина
Куьйга корта а лаьцна – гIайгIане; доркъанна воьжна
Куьйгаш а, когаш а лехна – куьйгаш, когаш чуьра са дIадаьлла; хIума ца далуш, меттах ца валалуш
Куьйгаш кара а лаьцна – мукъа Iен
Куьйгаш тIе а виллина – лерина, сий деш лело
Лала а лелина – коча кач а велла /й, в, б/; тIех резахилла
Лорах лар а хьаьшна – тIаьхьакхиъина; лорах тIаьхьа ваха
Мера тIе мара а хIоттийна – /юьхьдуьхьал/ хьажар а лаьцна, уллехь
Мерах седа а оьллина – меран тIуналла /марш/ а ол-лийна
Мотт ара а баьккхина – уьдуш, сиха лелаш; ведда ван
Накха тIе а баьккхина – куралла детта, кура лела
Са а доьхкина – са ца кхоош; доккха къа а латош
Сийна кIур а эккхийтина – сиха, маса; чIогIа къахьега, цхьаъ дан
Топ-тур а даьккхина – дера чугIерта, дов хьедан
ТIе мотт а ца хьокхуш витна – гIиллакхна, гIуллакхна а ледара; Iуьналла доцуш ша хьалакхиъна
Уккал /тIе а яьккхина/ а саттийна – корта а оллийна, букъ тIе а баьккхина
Хаьн тIе куьг а диллина – кура; куралла детта
Хенах а тесна – улле а ваьккхина, юххе а хIоттийна
Хенах ха а тоьхна – уллехь, тIеттIа /юххе/ таьIна
Хьаж боьжиг а дина – хье юккъе /шад а хIоттийна/ белхи а гулбина
Хье юккъе /шад а хIоттийна/ белхи а гулбина – хьаж боьжиг а дина
Церга балда а лаьцна – гIора мел ду, са тоьхна; ца чIеIаш, яхь дIа ца луш
Цхьа ког коша а левзина – Iожаллина гергавахна; къе-на къанвелла
Цхьана бIаьрга хин тIадам а оллийна – халахетаран сурт а хIиттош
ЦIога белш тIе а диллина – хIумма а ца деш, ваьлла лелаш, хьаьдда-ведда
ЦIом а оллийна – баттт а яхйина, корта а оллийна
Чена кIур а эккхийтина – чIогIа къахьега, маса ваха
Чета тIулг а боьллина – тешнабехк а кечбина
ЧIуьнжар а хиъна – ши ког чучча кIела а биллина
Шадерриг шена а дисна – жоьра, ша, цхьаъ-цхьалха
Шамар а яхна – хебаршка яхна
Ши бIаьрг хье тIе а баьккхина – охьа ца хьожуш, ко-гаш кIел ца хьожуш, дарвелла, вехьа а вехьаш
Ши куьг а ластийна – карахь хIумма а йоцуш; веса
Юкъ а йихкина /неIаран мачаш а юьйхина/ – цхьана Iалашонна даима кийчча; юкъараллин гIуллакхна кийча
Юх а лаьцна – даима уллехь
Юьхь а лаьцна – Iуналла дан, лело
Iана а дахна – дукха; дукхе-дукха
ХIV
Адам-пайхамар дуьненчу ваьллачу хенахь – Дала лаьтта тIе дуьххьара адам даьккхинчу хенахь
Адамо адам дуучу хенахь – луьра мацалла хIоьттинчу хенахь
Анайист серлайолучу хенахь – сатоссуш
Ахча – ахча долчу хенахь – юкъара хьал дика долуш; ахча деза хилла хан
Аьхкенан беркато кан баьккхинчу хенахь – июль-август беттанаш
Буьйсана адамаш дIатийначу хенахь – адам дуьжу хан
Буьйса юккъе яханчу хенахь – буса шийтта сахь даьлча, даьллачул тIаьхьа
Вай махках даьхначу хенахь – цIера даьхначу хенахь /I944 шеран 23 февраль/
Вашас ваша дIатосучу хенахь – боккха бохам баьллачу хенахь
ГIеметтахIоьттинчу хенахь – ткъе итт шарал тIехваьллачу хенахь; шадерг нисделла хан
Дагахь доцчу хенахь – дагара даьллачу хенахь, дицдел-лачу хенахь
Догдиллинчу хенахь – хир дац аьлла хетачу хенахь
Дахарна /машанна/ вукъвеллачу хенахь – доьзал бо-луш, хьал-бахам гулбина, гIеметтахIоьттинчу хенахь
Де дийне даьллачу хенахь – делкъана, делккъехь
Дуьненах догдиллинчу хенахь – вала кечвелча
Дуьнен чохь мел йоккхучу хенахь – шен оьмарехь
ЖIаьлех хIоз хуьлучу хенахь – буса: кхаа-деа сахьтана юккъехь
ЖIаьло жIаьла дуучу хенахь – къиза мацалла хIоьттинчу хенахь
Зулкъарнайн хенахь – Александр Македонский ваьхна, лелла хан /Iийса-пайхамар вале кхо бIе шо хьалха/
Карарчу /тIаьхьарчу/ хенахь – кху деношкахь, хIинцца
Кулла тIе моьлкъа баьллачу хенахь – дийнахь итт-цхьайтта даьллачу хенахь
КIа-маьрсан хенахь – ялта чудерзо хан
Ловзар мIакдаьллачу /мIакадахханчу/ хенахь – юккъе даьлла, дIахIоьттина, тоделлачу хенахь
Малх гIушлакхе баьллачу хенахь – дийнахь итт-цхьайтта долу хан
Набарна адамаш /чудулучу/ дIадуьйшучу хенахь – буьйсана итт-цхьайтта долучу хенахь
Набарна Iеса стаг /таь1ачу/ таьIначу хенахь – са-хуьлуш
Нур дашон можа малх бузучу хенахь – сарахь; малхбу-за хан
Сахуьлу седарчий уьдучу хенахь – садаьржаш
Сом – сом долчу хенахь – ахча ахча долчу хенахь
ТIуз тIебаьллачу хенахь – гIуллакхаш тоделлачу хе-нахь
Хан йоцчу хенахь – адам дижначу /дуьжучу/ хенахь; буьйсана юккъехь, юкъал дикка тIехъяьлча; 1уьйкханна
Iуьйрана суьпа нах гIовттучу хенахь – малх схьакхе-тале, Iуьйра ламаз дан кхуьъург /Iуьйкъе/
ДУСТАРШ
Аймин бурош санна – хьийзаш, сийсаш
Амбаран чIуг санна – хьаьвзина; йоккха
Амал эцначу говро санна – цIеххьана аьллар тIера яьлла /ваьлла/, болар сихдан
Амале /амал/ еанчу виро санна – цIингаш кхийса
Анзоран Зазу санна – кура, хаза; цIеяххана
Ардангах хаьдда гила борз санна – сагатдеш, цхьалха; угIа
Ас кхайкхина /веъча/ валийча санна – везавеш; схьак-хача
Аттана тIаьхьа эса санна – тIаьхьара ца волуш, тIаьхьа лела
Аттана тIехь нуьйр санна – ца товш
Ахьара юккъера схьаиккхина мукадахка санна – дукха пудар-басар хьаькхначу /къеначу/ зудчунна олу
Аьнгалин говзанчо боьттича санна – хаза, куьцехь
Аьнгали санна – чекх са гуш; шера; атта аталуш
Аьрга хьач санна – муьста
Аьрга хьач кхаьллича санна – юьхь чIиччIашка /яха/ ваха
Аьрзунан зIок санна – дукъ тIе а даьлла, сеттина мара
/Аьттан/ цIоганах вакхийча санна – оза, гIийла
Аьхкенан довхачу дийнахь мела мох санна – тамехь
Багара лам божарна кхоьруш санна – вист ца хуьлуш
Багара сай бадарна кхоьруш санна – дош ца олуш, вистхилар кIезиг долуш
Багахь гIулгаш дохкуш санна – аъ-маъ, гIам-гIим дан
Бадах-шурех йича санна – таза, унах цIена; хьийкъина, дегIан чкъор кIайн долуш
Бай тIе /ченала/ вир санна – керча; карча
Бакъийна чIара санна – оза, чIепашха
Барз бохийча, зингатий санна – даьржина, даржа
Барзо жа санна – даржо /й, б, в/
Барзо йоруш /воруш/ санна – дера мохь хьекха; Iеха
Барзо санна – буьйда пхьор даа; моха ян, катоха
Басахь бина такхор санна – гуччохь, къаьсташ
Бацалахь бер /вир/ санна – керча
Бацалахь цIен зезаг санна – техка; хаза, бIаьрг хьоь-стуш
БаI санна – дуьра, ира
Беже /йигинчу/ яханчу говран санна – са ца къералуш
Бекъачу эрзах цIе санна – сиха
Белла меза санна – партала
Бело бIал санна – атта тIекIелтаса
Бер санна – догцIена, ловза
Беран бIаьрхи санна – цIена; Iовжаме
Бера санна – хьийза, хьовза; дегI ловзо
Берзан бага воьдуш санна – хала, дуьхьало еш ваха
Берзан багара ваьлча санна – сиха вада /чуэккха, дIаэккха/
Берзан багахь лу санна – гIийла веттавала /й, б, д/
Беро шен нене санна – цIенчу даггара, дагара дийца
БерхIиттара /пхийттара/ яьлча /ваьлча/ санна – каде, дегI дайделла; басна хазъелла, хаза, могуш
Беса дуо буьзча санна – хазахета
Бодано суй санна – дIакхалла, къайлабахьа
Бодашка кхоьссина топ санна – эрна
Болатах доьттича санна – деза, сатарха, буто, чIогIа
Борз-газий санна – барт боцуш, гIоьртина
Борз санна – майра, дера; угIа; тIегIерта; къоьлла; цкъа мацалла валла воллуш, цкъа вуьзна эккха воллуш
БугIа санна – чугIерта, дIасауьдуш, уьдуш; Iеха
Букъа юккъе Iоьттина шаьлта санна – ямартло, теш-набехк, ян дуьхьало йоцуш
Бун йоьхна жIаьла санна – гIайгIане, чу ваха чоь йо-цуш
Буобер санна – гIийла, декъаза, беркъа, меца
Буобер дузийча санна – дика дан, мел баккха
Буобере ненан майра санна – оьгIазе хьежа
Буса бина такхор санна – хатI доцуш
Бустам баккха санна – кIирвелла, вехха хьежа
Бусулба стага ламаз санна – лара; тIех ца тилийта
Бута еанчу стеран санна – юсаелла ши мераIуьрг
Бута еъча санна – сацар дайна
Бух боцу шелиг санна – ца вузуш /д, б, й/, ца Iебаш
Буьхьиг санна – кхийсалуш, ловзуш
БIагор санна – гонах хьийза
БIаьллангах таьлланг санна – хьарча; чIогIа хьаьрчи-на, тIелетта
БIаьрга яхана чуьрк /хIума/ санна – новкъа хила, са-дууш
БIаьргара хIума дIаяьлча санна – сапаргIат, паргIатвала; синтеме
БIаьрга сара кхетча санна – дIасаида, сиха лела
БIаьргаш баьлча санна – ца гуш хила, цхьаъ хьаша
БIаьргийн нур дайа санна – къеггина, сирла
БIаьстенан догIа санна – беркате
БIаьстенан малх санна – хаза, дог хьоьстуш; аьхна
БIе шо кхаьчначу къаночо санна – маьIне, чулацаме къамел дан
Вала вижча санна – меттах ца хьовш, хьала ца гIоттуш
Вала воьдуш санна – дуьненах дог а диллина, массеран Iодика ян; хала ваха
Вала цавезарг велча санна – угIа; велха, холчахIотта
Валарчу вирзина стаг санна – дуьненах дог диллинна, вочуваьлла
Варшахь ча дуьхьалкхетча санна – воьхна хьовза
Ваша воцу йиша санна – декъаза, гIийла
Веза хьаша санна – лерина лело, тIеэца
Вемоз санна – мерза, ховха
Вехна нуц гича санна – са ца къерадала, чам бан
Вехна стаг санна – дегIана дола ца далуш, техка, дукха лен
Виро шар санна – мерза а хеташ, сихха, сутара дIамала
Вирца лаьттина шинар санна – талха, виран амале дерза
Вордан чкъурго пхьид санна – атта хьаша
Вордан чкъурго цIога хьаьшначу кIезо санна – мохь-цIогIа хьекха; цIийза
Вотанна тIе хиъна моза санна – байтал а ваьккхина ви-та /долчух ваккха, къиэван/
ВорхI велча санна – чIогIа холчухIотта, маьхьарца /велха/ елха, угIа
Гай яьтIча санна – чIогIа мохь хьекха
Гезгмашано моза санна – шеко йоццуш лаца
Гел хьовзийча санна – чIогIа къовла, къевлина; корта лаза
Гирзаш девлла буьхьиг санна – ирча, оза, кан тилла
Гирз даьлча санна – дегI кIамдан; сацар дайна
Говран амал евза дин-бере санна – эвхьаза; ларлуш, амма ийза ца луш
Гомашан кIорни санна – юхагIерташ, ийзавойтуш
Гомаш санна – цIунала гIерта; Iаха; дIатеттинчохь Iан
Гол тIе хьаькхна шаптал /балг/ санна – сийна-можа, къегина; кIунзал баьлла корта малхехь
Гура чохь экха санна – йиш йоьхна дIасахьийза
Гурахь даьккхина тевна санна – гIийла, экама
Гуро лаьцна дахка санна – кIелхьаравала некъ лоьхуш, дIасаида
Гуро лаьцначу /хьозан/ оьпан санна – дог детталуш
ГIабакхан тIам санна – атта каглуш; лерина лаца /лело/
ГIабакхан хутал санна – вакъавала; вакъавелла /оза/
ГIаж хьажийна /хьажийча//гайтина, оьхьна/ жIаьла санна – «гIагI» деш, дIаэккха
ГIажарийн куз /йовлакх/ санна – къорза, бес-бесара
ГIан карахь набарха ваьлча санна – дог доха
ГIамарла боьжна хин тIадам санна – лар йоцуш ван; сиха кхачо, ца тоа
ГIамарца бер санна – ловза
ГIатта кечделлачу олхазаро санна – ши тIам а бар-жийна, ши куьг дIасадахийтина
ГIаш яьтIча санна – когаш дIаса а бахийтина, цIармат Iилла
ГIезан тIам санна – /туьман кехат/ цIена ахча
ГIенах бер санна – веккъа юьхьца, сибатттца /вела, вел-ха/
ГIодах яьлла жеро санна – меженаш хецца вижа /Iилла/
ГIожанна моьлкъа санна – дуьхьалверза
ГIо хьаькхна салаз санна – шарша /шершшина/
ГIудин тезетахь стаканаш /Iайгаш/ санна – шортта
ГIурбан батттахь даьхни санна – мехала дала, даздала
ГIулозан боьрахь алмазаш санна – сингаттаме, шийла, жирга угIа, дека
ГIум йиъна борз санна – дегI дазделла
ГIургIезан тIам санна – кIайн, беха /буткъа/ йоьIан пхьарс
ГIуркх /муш/ байна пелхьо санна – сацар дайна /дIасаида/
ДабагIа доьхна кетар санна – шамаре, хебаршка яхна; юкъ-кара беса
Да вийна мостагI санна – ца веза /луьра цабезам/
Да воцу керт санна – къухала яхна; къуьйсуш
Дай-ваший ас вийча санна – бехке воцчуьнца мостагIалла лаца
Дай тIехь лаьцча санна – къиза хьийзо /бахьана доцуш/
Дай тIехь лаьцна къу санна – бехкала ваха, къинхетам боьхуш; хьийзо
Дакъа санна – меттах хьар доцуш; азвала, вуочавала; шийла
Дакъийна жижиг санна – хьаса болуш; оза, шамаре
Дала аьлча санна – шеко йоцуш тIелаца, кхочуш дан, деза лара
Дала вазвина ваийтича санна – сий дан, лара
Далла дуьхьала даьлла шайтIа санна – дуьхьала вала, аьлларг ца дан
Дала а, наха а делча санна – шадерриг тоделла, тодала
Далла хьалхахь санна – жоьпалла; догцIена, лачкъийна хIума доцуш
Дархочо санна – гIийла узарш дан
Даш санна – деза; лала а лелина /лала/
Дашах доьттича санна – деза; испай, куьцехь
Дахка /дахкана теба/ хаабелла цициг санна – таба, хаба, дIате, сема
Дахьийна зуд санна – гарри-нехь эгош, хаба а хебна
Даръелла езарг санна – карзахе; хала сецо езаш
Дашо /бIелиг/ буьртиг санна – хаза
Даьтта хьаькхна локкхар санна – кIадван, мадван /кIеда/
Дегабаам бина зудабер санна – вас хилла /лахара балда а оллийна, ши бIаьрг хих а буьзна/
ДегIан меже яьккхича санна – чIогIа эшам хила, дог дуоха; лазо; мохь хьекха
Демла /хIуьрала/ иккхина дахка /гIам/ санна – тIех пудар-басар хьаькхна
Дений-нанний хьалха санна – церан бIаьргаIуналлехь; эвхьаза, гIийла воцуш
ДенцIа кхаьчча санна – паргIатвала охьахаа, эвхьаза лела
ДенцIера йогIуш санна – шортта совгIаташ а дохьуш
Деса бохча санна – оза-еха юьхьмарш
Дестечунна меран бер санна – ца деза, новкъа хила
Дехкан Iуьрг ларден цициг санна – таба а тебна, мет-тах ца волуш, сема
Дехкина зуд санна – дера лата
Дешин варкъ диллича санна – лепа, къиега, бIаьрла
Дика хелхадаьлла бер санна – хасто, хьаста
Дистина догIу хи санна – гIаре, чалх такхийна, ян дуьхьало йоцуш
Дитта буьххье хиъна къиг санна - лакха хьала а ваьлла, охьахаа, хиъна Iен
Дожа кечделла гуьйренан гIа санна – хаза, можачу ба-сахь
ДогIанна кечлуш йолу мархаш санна – тIеттIа гуллуш /дукха адам гулдала/
Докъанна санна – коьрте /когашка/ хIитта, тIехIотта
Дохделлачу жIаьло санна – /бага а гIаттийна/ бага гIетто
ДоIахах леттачу айпечу стимо санна – дуьне къахьдан
Доьхка хаьдда /тиша/ топ санна – вахвелла меттахь /воьжна/ вижна Iилла
Дужу гIа санна – вожа; меллаша, хьаьвзина вожа
Дуо санна – боккха корта; веста а вистина
Дум санна – хьена; мерза; токхе
Дум биина вижча санна – мерза, чIогIа наб кхета
Дуьйлина Iад санна – вула а велла; гIуллакхна кийча
Дуьгу нускал санна – кечйина, кечъелла; хаза, товш
Дуьне доха доллуш санна – гIовгIа яла, токхамаш, хер-царш хила
Дуьне доьхча санна – воьхна хьийза, сиха дIасаида
Дуьненна гуо боху можа малх санна – го баха, гонаха хьийза
Дуьненна гуо лаьцна сийна хIорд санна – боккха; гуо бина
Дуьненна гуо а баьккхина веъча санна – куралла етта, ца ваша, везавен; гIелвелла
Дуьне тIедоьжча санна – йоккха гIовгIа яла; тIех гIийла лела
Дуьне шена делча санна – боккха кхаъ хила, хазахета; кура
Дуьне шен долуш санна – сакъераделла, тоам хилла
Дуьне Iадо санна – чIогIа мохь хьекха; гIовгIа яла
Дуьнено мотт лаьцча санна – тийна; тапъаьлла тийна
ДIадиллича санна – дукха ца лоьхуш, сихха дош ала
ДIакхалла санна – чугIерта; дов дан
ДIакхоьссина кIеза санна – гIийла; хьесталуш
ДIалечкъина малх юха гучубаьлча санна – хазахета
ДIама санна – верстина, нисвелла, нуьцкъала, буто
ДIовш санна – сиха даржа; сиха шен болх бан
Ехкина борз /зуд-борз/ санна – даръелла, дера лата
Ехна ялийча санна – езаеш, моханаш кхоьхьуш
Ехна оьпа санна – къахкар доцуш, эвххьаза
Е чохь хударан бера санна – хIайтъаьлла хьийза
Ешап санна – кIозарш а охкийна /ирча/, цIармата; жоьра Iан
Жана хьалха бож санна – тобанна хьалхавала; хьалха а ваьлла, ваха
Жерочун кIант санна – дегала; майра; нийсо езаш
Жинаша иэгIийча санна – юьхь а, хьажар а лацаделла, ши бIаьрг йилбазан кара а белла
ЖоьжагIатан цIарах санна – кхера, ларвала, къехка
ЖIаьла дехкина ор санна – боьха, хьожане
ЖIаьлина гIаж санна – /ца/ веза
ЖIаьлина доьша /даьIахк/ санна – лерам боцуш, бен доцуш хьалхахIотто, хьалхакхосса
ЖIаьлина санна – дицдала, атта, сиха дицлуш; хьалха кхосса
ЖIаьлин даьIахк санна – чIогIа; чIагIвала
ЖIаьлин ун санна – атта тIедолуш, даьржаш
ЖIаьлеша доьша санна – къевсина; къийса
ЖIаьлеша хьекхийна йовсар санна – тийна-таьIна-хебна, хIоьттина; кан тилла
ЖIаьло доьша санна – сихха, сутара, саьхьара яа
ЖIаьло къуьнан кетар санна – кескаш яха, иэтIо
Заддашна тIаьхьаидда пхьу санна – хIоьттина; хIотта
Зарзаран аз /йиш/ санна – хаза, исбаьхьа, башха
Зингатан гIодаюкъ санна – юткъа, хадда йоллуш гIодаюкъ
Зингаташа сийсаен туьйлиг санна – дукха адам гул-делла, адамо сийсош
Зуда санна – велха; лела /зударшха/
Зуьдана тIаьхьа пхьу санна – тIаьхьа вала
ЗIок /зIокберг/ санна – дуьхьал верза; хьаьвзина, дукъ тIе даьлла мара
ИйгIина йоьду зуда санна –дегабаам а бина; са ца къе-ралуш
Ирс доцчо гулдинарг санна – карара дала
Ирс каро санна – хала
Ирс санна – дIаваха сиха, наггахь бен ца вогIуш, веъча, дукха ца Iаш
Иту тухуш баьккхина шу санна – нийса са болуш
Иччархоша го бинчу берзан ши бIаьрг санна – оьгIазе, дера, къегаш
Иэро пхьагал санна – лорах лаха, лаца
Йилбазан кIорни шен ненаца Панка-Панкица санна – эвхьаза
Йис йиллича санна – къежбелла корта
Йисна Iан зуда санна – хала амал йолуш, дегабааме
Йисна Iачу зудчо санна – доггах дIаьвше сардам болла
Йиша-ваша санна – ийна, гергара, хьоме, бертахь
Йишин бер санна – хьесталуш; хьоме
Йовлакха юккъера схьаэцча санна – цIена, керла
Йойна гIаж санна – гажа а гежна
Йоккха топ яьлча санна – йоккха гIовгIа яла
Йокъанна йочана санна – иэша
Йокъа йочанна санна – тIера хила, резахила
Йокъа йочанах санна – хьега
Йокъах хи санна – кIезгдала, мехала дала
Йоьза зурма санна – къамкъарг его, чIогIа лен, Iеха
ЙоIбIаьрг санна – лерина лардан, Iуналла дан
Карара баьлла чIара санна – боккха хеташ; дагахьбал-лам буьтуш
Карийна /караIамийна/ кIеза санна – хьесталуш, эсала
Каш /кошахь/ санна – бодане, готта, шийла; жирга
Кемсийн мутт санна – мерза
Кепатоьхча санна – товш, сатарха; барам-бустам нийса болуш; дукха адам /машен чохь/
Керта йоьгIна мунда санна – ирча; меттах ца хьовш
Керт йоьхкина мечиг санна – къаьркъа муьйлуш,
маларна ахча ца кхоош
Кертана доьгIна хьокхий санна – моггIара, нисса, ирахь
Кино чохь санна – атта /дан, хила, хIотто/; сурт хIотта
Кирша бугIа санна – вусавелла; чугIерта
Кисанара схьаэцча санна – сиха ала, ойла еха а ца еш жоп дала
Кога доьдучу беро санна – ког баккха Iемаш /болар/
Когах кIохцал дахча санна – текхна болар /когабуьхьар я кога тIе а ца вазлуш/
Кокан буьртигаш санна – Iаьржа /ши бIаьрг/
Корта этIош санна – узарш дан, мохь хьекха; лазаме
Косказ санна – вуткъа, веха /в, й, д/, лекха
Котамаша зIок йиттина ахьаран гала санна – морзгал
Котаме хIоа санна – охьадиллийта, охьатасийта; дайта
Котамо буьртигаш санна – атта, сиха лахьо
Котамо мIараш хьекхча санна – хатI доцуш /ца къаь-сташ/ йоза
Коча йоI санна – хела, маргIал; чIиркъе, кура
Кочара хаьдда туьтеш санна – Iанадаха, дIасадаржа
Коча Iамийна бер санна – везавеш, лелла ца волуш
Кошара гIаьттина да цIа веъча санна – хазахета; цец-вала
Кошара гIаьттича /гIаьттина веъча/ санна – докъан басахь, ирча, вочаваьлла
Коьртах жIов /хIума/ кхетча санна – тентак а ваьлла, ша хIун леладо а ца хууш
Коьртахъяьлла гIурбан бож санна – маса неIарх чу-эккха, керта тIехула эккха, дIасаида
Куй билла веъча санна – сихха, хье ца луш, дIаваха
Куралла йожийна боргIал санна – юьхьIаьржахIотта; олла а велла
Куьзган чохь санна – ма-дарра гуш, гайта; ган
Куьйган кераюккъехь /кераюкъ/ санна – шера ган, ул-лехь, ца ган йиш йоцуш; шера
Куьйгаш лехча санна – ши куьг меттах ца хьалуш; куьйгахь хIума ца сацалуш
Куьйрано кхокха /кIайн меъ/ санна – /дера, сиха, атта/ вовшахваккха, тило, эшо; ловзо
Куьйрано моха йича, дIасауьду котаман кIорнеш санна – даржа, даьржина дIасаида
Куьркан бертиг санна – багахь цхьа а къахк а йоцуш, ирча йоккха баттт
Куьйран бертиг санна – йоккха /ирча/ баттт
Кхана лийр волуш санна – жамIдан, къахьега, сихвала
Кхаъ /боккхуш, боькъуш/ кховдош санна – хазахетийта санна; хазахетарца
Кхаъ хезча санна – хазахета, ши бIаьрг серлабала
Кхаъ эцна воьдуш санна – хазахеташ, ког когах ца кхе-таш
Кхеллих даьIахк йоьллина жIаьла санна – сапаргIат хила
Кхел кхайкхор санна – доца; деза, дегаза; къиза
Кхерам туосабелчу экхан санна – бIаьргаш уьдуш, лерса ирдина
Кхерчахь иккхина цIеран суй санна – цIеххьана, кхос-са а луш, сихха баьгна дIабала
Кхечу дуьнентIе ваьлча санна – цIеххьана хийцам /аш/ хила; гIуллакхаш тодала; аттачу ваьлла догдика хила
Кхиъна йогIу йоI санна – хаза, къона, таза
Кхораш биъначу нелан санна – дика /гIуллакхаш/
Кхоьлина де санна – юьхь кхоьлина, кхола, сингаттаме
Кхоьссина доьду хаьштиг санна – сиха, маса
Кхоьссина тIелатийча санна – шуьйра, ведбелла мара
Кху дуьнентIера йоцуш /в, б, д/ санна – лела, ца кхета, бала ца хила; наха хIун леладо ца хууш
Къайлах мах бина зуда санна – ладоьгIу-уш, йогу-уш
Къанделла зуд санна – тешаме, муьтIахь
Къанделлачу жIаьлин санна – голаш иэго
Къанъелла говр санна – набарна хьегIаш, сиха /атта/ гIеллуш
Къен лулахо санна – юьхь кхоьлина, оьгIазе; сий до-цуш; новкъа
Къечу невцо баьхьна там санна – къен пал
Къийвелла муьжги /совдегар/ санна – шира таьптарш кего волавелла
Къолана къу санна – цхьа хIума дан тIера, деш сакъе-ралуш; говза, муьтIахь
Къу-берзан буьйса санна – бодане, ткъорше, шийла
Къуйн кхерч санна – бохам бохьуш, жирга; кор-неI маьрша доцуш
Къурдйоьлла котам санна – вусавелла; чохь виса; го-нах хьийзаш, берашна тIехь Iуналла деш
Къола дан воьду къу санна – гIар-тата йоцуш, болар лахдина, ког бай-йн боккхуш
КIа диъча санна – къиза хьийзо
КIайн ангалин гIала санна – хаза
КIайчу куча тIехь хьоькх санна – къаьсташ, гуш
КIант санна – товш, вухавелла /къонвелла/
КIац санна – кIайчу басахь; кIохцале, шийла
КIегаш тIехь нIаьна санна – сацар дайна; ирах /чу/ кхиссалуш
КIезий дIадаьхьна нана-борз санна – готта хьовза, дог доьхна виса; дера
КIирнах латоза пеш /латозчу пешо/ санна – шийла; йохъяла ца туьгуш; кIур туьйсуш
КIора кегийна гIаж санна – кIарула-Iаьржа
КIудалан бертиг санна – шуьйра, ирча баттт
КIур байна керт санна – еса, къухала а яхна
КIур байна кхерч санна – беса, шийла
Лазийна /гIогI/ тIам санна – олла а белла /бина/; текхо
Лайшка санна – лерам боцуш; кIоршаме /ала, хьажа/
Ламаз доьхкуш санна – ши куьг лере дахьа /даьхьна/
Ламанан бохь санна – геннара гуш, лекха
Ламанан тарх санна – онда, зоьртала; хьиер доцуш
Лам санна – кура, лекха, онда, нуьцкъала
Лам тIе кхоьссина /баса доьгIна/ жIоммагI санна – га-ра, дукъ тIедаьлла мара
Лам /хен/ такхийча санна – гIелвала, хIотта
Лам хаьрцаш санна – гIара, гIовгIа яла; гIугI дала
Ламан агIо ша болуш санна – шех бIобулуш
Ламанца угIу гила-борз санна – йорт кхехьа; дера угIа
Ламанца лан доцу гила дин санна – ца тарлуш, ца ме-гаш
Лан даккха санна – къиза хьийзо
Лар толлу жIаьла санна – тIаьхьаваьлла, тIаьхьа лела; кхерста
Лар ца юьту къу санна – говза, ларлуш; похIме
Лам тIехь бустийна Iахар-етт санна – тIех верстина;
нисъелла жеро
Латта лазорна кхоьруш санна – бай-йн ког а боккхуш
Латтий, стигаллий санна – вовшашна генахь, иэн ца туьгуш
Лачкъаза дисна гIам санна – шениг дита ца луш, къай-ладахьа хIилла ца тоьуш; тап-гIам
Лаьтта бухара ваьлча санна – цIеххьана /мичара волу а ца хууш/
Лаьттах /дIаийча/ дIалетча санна – вогIавелла, меттах ца волуш; лаьттах иэвелла
Лаьхьа гича санна – жирга, дегаза; воха
Лаьхьана хьалха пхьид санна – воьхна, ян дуьхьало йоцуш
Лаьхьан санна – буткъа чIапа-беха корта, дIаьвше мотт
Лаьхьан лар санна – хьийзаш
Лаьхьано лаьцча санна – чIогIа мохь хьекха
Лаьхьано пхьид санна – эшо, дIакхалла, вохо
Лекхачу попа тIе кIайн куьйра санна – хьаьвзаш тулгIа тIехаа
Лекъ санна – товш, куьцехь
Лерг датIо санна – чIогIа гIовгIа, гIара
Лерг лаьцна пхьагал санна – тийна-таьIна /карара ца валалуш/
Лергана нIаьна бича санна – къора; цахезчха-а
Лергина жий санна – ца товш, ирча, хатI доцуш хадий-на месаш
Литтина деши санна – цIена; хаза; механа деза, са цIена
Ло /луо/ санна – кIайн; шийла; кIеда, ховха
Ломахь лоьман санна – цIе йолуш, цIеяххана /фолк./
Лом санна – чукхоссавала; майра
Мазас боьхкина гIуркх санна – цхьа хIума моситтаза масийттана йохка
Малхехь ша санна – /атта, сиха/ баша
Малхехь /дижина/ Iуьллу цхьогал санна – сапаргIат, меженаш хецца
Малх санна – хаза, къегина; йовха /в, б, д/
Мангало кес /буц/ санна – моггIара охьадахка; хьаькхна охьадилла, дуккха а охьадилла
Мангало хадийна бецан хал санна – вай-йн, айалуш вожа
Мар велла /мечиг/ зуда санна – гIайгIане, куьйга корта а лаьцна
МаргIале кхевдина бож санна – когабуьхьар хIотта /латта/
Маре яха дагадеъна йоI санна – моханаш кхоьхьуш, дегабааме
Марзхой къарбина нус санна – мотт дIаьвше, къардай-на; тур текхаш
Мархин сахь даккха пурба доьхуш санна – аьхначу озаца, лераме
Мас-малик санна – тийна, ийна, эсала
Маха бахча санна – цIеххьана хьалаэккха, мохь бала
Маха байча санна – лерина лоьхуш
Махьарла бахна жин санна – шадерг кхочуш а хилла, зовкъ хьоьгуш
МаIа санна – лаьттах вогIавелла
Маьлхан нур санна – хаза, къегина, лиепе
Маьлха-Аьзни санна – хаза, товш
Мекха баьккхича санна – яккхий дера чевнаш, доьсту-нан тачанаш
Мекхан цергаш санна – яккхий, ира, хатI доцуш цер-гаш, кIомсарш
Мел велларг цIа веъча санна – хазахетта, кхаъ хилла
Мелчу хи чохь бедана санна – наб хьегIа
Мерах чуьйна гIуммагI оьллича санна – вас а хилла; олла а велла
Мерз багийча санна – ма-элли, дага ма-веъи схьахIотта, схьакхача
Мерз хаьдда пондар санна – аз доцуш, дIате
Мехкадаьтта тоьхначу пешара алу санна – цхьанна сиха чукхоссавала /девне ваьлла/
Меца бер санна – карзахе /велха, цIийза/, гIийла
Меца борз санна – ижуна аравала; угIа; дера
Меца жIаьла санна – дера; тIекхета кийчча
Мимин /Махьин, ПIилтIин/ зуд санна – хьайна, сацар дайна; эхь доцуш; хи санна нахаца лелаш
Мисарболато лахьийна хьостамий санна – жIуга йин-на, дуккха а цхьанаметта гулделла
Мисарболато маха санна – атта тIеозо
Можа бIагор /беъча/ санна – корта хьовза; тIехьийза
Можа гIа санна – леста, Iилла, дожа
Моз санна – мерза, хьаса болуш
Моза /мозий/ санна – тIехийша, гонаха хьийза, садууш; атта, дуккха а леш
Мозашна моз санна – еза
Мокхазан берд санна – чIогIа, шога; ца хьовш латта; зоьртала онда
МостагIо мостагIе санна – дIаьвше, цабезамца, ца кхо-ош ала /дов хьедан/
МостагIо мостагIчунна санна – топ нисса даг тIе хьа-жо, тоха; вен аьлла, са лоцце тоха
Мотт стиглах летча санна – /мотт сецча санна/ вист а ца хуьлуш
Мотт Iаьвшича санна – вист а ца хуьлуш Iен; юьхь чIичIе
Мох санна – маса, цIеххьана
Мохо зезаг санна – техко /дIасатехко/
Мохо ваьхьча санна – тIепаза ван; къайлавала
Мохо ловзо гIа санна – леста, дего
Мохо ядийна чуьрк санна – ян дуьхьало йоцуш; шен лаъмера ваьлла, цхьана ницкъо айина вахьа
Мохо яржийна мархаш санна – яржа, дIасадаржа
Мохк бегийча санна – гIара-гIовгIа яла; дуьне тахка; херцарш
Мохк бустуш санна – яккхий гIулчаш /яха/ а йохуш
Муж меллачу боршо санна – мара озо, мерах садеIа
Муж санна – мела /довха-шийла доцуш/
Мукадахка санна – ирча, зене, атта ца леш; могуш
Мукадехкан санна – дика могашалла; ира цергаш
Мусин гIожмаш санна – дукха
Муш тесна дуьгу шинар санна – лаца а лаьцна, дIавига
Муьста худар диъча санна – ши бIаьрг а мустбина
МIаьжг санна – юьхь лацаелла, чохь са доцуш
Набаран тар тесна Маьлх-Аьзни санна – йижна Iуьллу хаза зуда
Наж санна – чIогIа, зоьртала, онда
Накхармозий санна – гонах хьийза, тIехьийза
Нал санна – ницкъ болуш; чугIерта; верстина
Нана денцIера еъча санна – хазахета; кхаъ хила; хьал тодала
Нана йоцу бер санна – са ца къералуш, гIийла; декъаза
Нана маре яхча санна – хьал тоделла; воьхна
Нанас бер санна – доггаха хьеста
Нанас хьалхе векхчуьра ваьккхича санна – чета вир-зинчуьра юха ца воьрзуш; са меца
Нана-аьрзу санна – мор гIаттош, тIам баржжош чухьада
Нана цIа яре сатуьйсу бер санна – гIийла ладоьгIуш, сагатдеш
Нанна гонаха бер санна – го тийса, сакъералуш ловза
Нанна марчо эца вахнарг санна – атта, сиха, мел докк-ха а вон дицлуш
Нанна тIаьхьа бер санна – велха, тIаьхьаида, гIайгIане хьежа
Нахехь йиънарг санна – кхачаме йоцуш
Наьрт санна – нуьцкъала, онда, зоьртала
Невцалха воьдуш санна – лерина кечвала
Нелан кIомсарш санна – ира, онда /яккхий/
Нелан кIомсар такхийча санна – гIийла латта къеж-дан; /дегI доруш/ йоккха чов ян
Ненан везарг санна – ца лерича ца волуш; новкъа
Ненан некхах летта меца бер санна – тIелетта; сутара яа, мала
Несаршца текх къуьйсу марнана санна – нахала яла
Несе безам бахна марда санна – эхь дайна; сий дайна
Нехан санна – кхечеран санна, хила ма-деззара
НеIар юккъехь бисча санна – бистина, ведбина /мара/
НеIаро пIелг Iаьвшича санна – мохь бала, мохь хьекха
Нитташа къовзийча санна – юхаэккха; ваго
НIаьна-кIорни санна – вуса а велла, чIогIа леташ; цIарула цIий а велла, чукхиссалуш
Обарг санна – цхьаъ-цхьалха /адамах, Iедалх къехкаш/
Озийна ваьккхича санна – оза, вуткъа-веха
Озийна пха санна – хецабала кийча; тасавелла
Олла баьхьна яй санна – сиха юха ян /марера цIа ян/
Онга Iуьйду шинар санна – цхьана метта ца соцуш
Орам боцу хутал санна – дIасаяккха, дIасаядо /атта/
Орцин Айза санна – кура, хаза, махкана а евзаш; хьал-таро йолчу цIентIера
Оьпа яккха санна – юха ца волуш, чувоьлла /къахьега/
Парталчу стеган /болар/ хабар санна – сих ца луш, меллаша
Пах санна – кIеда; шелонна я цамгарна сен а велла /юьхь-марш сен а елла/
Паччахьан йоI санна – кура, юхаелла; амалехь
Паччахьан нуц санна – кура, шадерг тоделла; лан ма-торру хала
Паччахь санна – кура; вазвина, вазвелла, кечвелла
Пелхьо санна – каде, тIахъаьлла; лакхе яккха каде
Пенаца ирахIоьттина пхьид санна – ирча, хатI доцуш
Пен санна – меттах дIа ца волуш; дуьхьал латта; кIайвала, бос хийцабала; шера
Пеша гIортийна цициг санна – юхагIерта, дуьхьалвала
Пийлан лергаш санна – даккхий
Полла санна – яй, тIома; дегI дайделла /лела, ида/
Поп санна – тайна, зоьртала, онда дух долуш
Пха санна – тасалуш; тIелетта; вулавелла
Пхи пIелг санна – бертахь, цхьаьна; дика вовза
Пхийттара ваьлча санна – къонвелла; дог тIома; дегIана тIахъаьлла
Пхора зуда санна – даима ежаш; дуьраниг езаш
ПхьегIаш чу кхевдинчу жIаьлина /жIаьлега/ санна – дов дан; бага леян
Пурстопах йисча санна – кура, гIире, девне
ПIелг а Iоьттина, яьккхича санна – ирча /хатI доцуш/ баттт
ПIелг санна – цхьаъ-цхьалха, ша; стомма
ПIенда /ийзош/ боккхуш санна – хала, озийна даккха; лазо, узарш дан
РагIу кIелахь санна – шийла; мох хьоькхуш
РаьгIнаш санна – мох лоьцу хенаш, накхош могIабинна
РегIан кока ва санна – Iаьржа-горга
РегIаца чубузу дашо малх ва санна – меллаша къайла-вала, дIаваха; хаза
СагIадоьхурган ахьарш санна – тайп-тайпана /кIайн, можа.../ иэдина
Сай санна – кура; корта аййина, дайчу боларехь, тайна
Сай лаьттах боьллина ча санна – кханенах тешна, дог токхе; оьхь-моьхь бохуш
Саллар санна – оза, гIийла, вуткъа-веха
Салтичун чоа санна – мокха
Сан говро вадийна валийча санна – везавеш
Сахиллалц хихкина говр санна – гIелвелла, дегI доьхна; хьацарх вуьззина /й, б, д/; хIотта
Са эца деана мулкалмовт санна – ца кхоош, къиза хат-тарш дан хIотта; тIаьхьара ца волуш
Саьрмикан бага санна – дIакхалла гIаттийна; цIе Iеттош
Седажайна хьаьжча санна – аьлларг нислуш, хиндерг ма-дарра хууш, схьаолуш
Селхана вича санна – цIодара; лела ца хууш, тIех цец-акъ; ца кхеташ
Селхана далийна нускал санна – кIеда, мерза, муьтIахь; хаза
Селхана хилча санна – дика дагадогIуш, дицдалаза
Сема йойна ворда санна – цIа кхача сиха йоцуш; текхо хала; бале /яьлла/ ваьлла
Сера дайна котам санна – воьхна дIасаида /гIовгIа якк-ха/
Сера /муш/ тIехула пелхьо санна – меллаша, лерина ког а буьллуш
Серий санна – луьста, чIогIа догIа
Серлонна тIегулло полларчий санна – герга гIерташ; хIаллакьхила
Силам санна – шера; Iаьржачу басахь
Сийначу бацалахь кIайн /цIен/ зезаг санна – исбаьхьа, товш; техка
Сийсара вича /дина бер/ санна – дог цIена; долчух ца кхеташ, къинойх цIена; дуьне ца девзаш
Сийсара хилча санна – дагахь латта, дика дагадан
Синметта /салоцчу/ топ кхетта цIен экха санна – гуора оьхуш, валаре вирзина; кхоссалуш вожа
Сир дожарна кхоьруш санна – лерина лело
Советан Iедал санна – къиза, харц, гена дер доцуш
Стелахаьштиго серладоккху дуьне санна – цIеххьана къага, йоккха серло хьада, яржа
Стелахаьштиг санна – маса, каде, гIаре
Стеш /теш/ диъча санна – цIийелла, цIийх юьзна баттт
Стигал, латтий санна – вовшашна генахь, бен-бен; ши-босса
Стигал тIекагъелча санна – герз дала, гIара яла /стелахаьштиг тоьхча/
Стигал этIош санна – гIовгIа, гIара
Стиглара /воьссича/ воьжча санна – мичара волу а ца хууш, хиллачух, долчух ца кхеташ
Стим санна – къаьхьа
Суна асара веъча санна – везавеш
Сурт даккха /доккхуш/ санна – леррина, вехха, цхьана-метте хьежа
Суьйлин бустам санна – къорза; чучча, гоман-чIоман
Тай тоьхча санна – нийса
Тамар тIе хиъна дахка санна – ирча, ца товш
Тевна даккха хиина котам санна – IаддаIа, хиъна Iа; чохь виса
Тезетахь лаьтта нах санна – яххьаш а кхоьлина, ойла-не, гIайгIане
Текхарг бижча санна – дера дилла, хьаша
Текхарго тосу чкъор санна – атта охьатаса, хIора ша-рахь хийца, хуьйцуш
Теркайистехь мох санна – хецавала /дуьхьало йоцуш/
Тиша неI санна – цIийзаш
Ткъес санна ¬– сиха, маса, сирла; цIеххьана
ТогIи чу таьIна чиллан дохк санна – кIайчу басахь, бамба /шура/ санна кIайн
Толаман байракх санна – айа, дIасалесто
Толлан гIа санна – вего, леста
Толлу жIаьла санна – кхерсташ; хIоьттина
Топ санна – цIога ирах а дахийтина
Тоьпара кхоьссича санна – сиха /ведда ваха-ван/
ТулгIеш тIехь хинкема санна – хьалий-охьий техка
Тум хьаькхча санна – цIанвала /цIена воццушехь/ гIерта
Туьро синтар санна – хадо /атта/
Тутмакхо паргIатоне санна – чIогIа сатийса
Туьйранахь санна – исбаьхьа, хила тарлуш дац аьлла хетарг /хилла/ хила
Туькана чохь санна – шадерг долуш, дукха хIума чохь хила
Туьппалг санна – горга, воьттина; лоха
Туьран дитт санна – ира
Туьха тесна пхьид санна – чукхийсалуш, кхиссавала
Туьш-туьппалг санна – ловзо /атта/, керча /керчо/
ТIадийна /яшийна/ котам санна – хих вешна, хиш Iенаш, месаш вовшах а летта
ТIай кIелахь санна – шийла
ТIай тIе гIортийна /гIортийначу бугIан/ бугIа санна – юхагIерташ; тIебаьлла ши бIаьрг
ТIам бойна /олхазар/ леча санна – гIийла, де эшна, гIатта ца луш
ТIамна кечлуш санна – юкъ ехка, герз схьаэца
ТIамтIера вогIуш санна – чевнаш а йихкина; дукха чевнаш йина; корта аййина
ТIаьхьа богIуш бIо болуш санна – дIаваха сиха, сихва-ла; иккхина ваьлла ваха
ТIе зуда ялийна зуда санна – са ца къералуш, дог доьхна
ТIелаца амал доцу бехк кхийдош санна – ца тан, дега-за
ТIеман арара эшаман кхаъ кхаьчча санна – дог доха; ца тан
ТIемаш девлча санна – дегI дайделла, айавала, атта, сиха ваха
ТIера ковст яьккхина моан хьокха санна – ворта а цIиййина; цIарула цIийвелла
ТIера цIока йоккхуш санна – лазо; мохь хьекха
ТIехула говрийн рема яьлча санна – хьешна, хьаьшна, дера диллина
ТIехула мекха такхийча санна – аьхкина, вуо, дера чевнаш
ТIехьажийнарг топ йолуш санна – кхеравелла; кхера-вала, вуоха
ТIехь дечиг даьккхича санна – дегI лаза; доьхна дегI
ТIехь йича санна – гIеххьа
ТIулгах кхетта ле аьрзу санна – кхетта, кестта вала
ТIуо биъна /шун бехдина/ цициг санна – аратаса, эккхо
Убар санна – елха, угIа; жоьра Iан
УргIал санна – веха, лекха
Урчакх санна – хьийзаш; хьовзо, хьийзо
Урчакх тIе эханг санна – тIехьерча, тIелиста
УьнтIе хаьхкина кхоьаш санна – даржа; дукха
УьстагIашна юккъе иккхинчу барзо санна – даржо, дохо, зен дан
УьтталгIачу гонна йоьду говр санна – хIотта, гIелвала, кIадвала /чIогIа/
Уьшала йижна гомаш санна – хаттах юьзна, гIадъяхна; меттах ца хьовш
Ха дойна хьайба /газа/ санна – астагIа лелхаш /болар/
Харцхьа яьккхина кетар санна – юхамIаччара; ирча
Хахка кечйина говр санна – оза, куц-кеп оьзда /буто/ долуш; дIаэккха кийчча
Хаьдда туьтеш санна – /Iаьнна/ даржа
Хела йоI /йоI-йиша/ санна – коча; лала а лелина; хаза
Хен такхийча санна – чIогIа гIелвелла; хIоьттина; лар йита
Херсин багахь пастин цастар санна – юьхьигаш ира ши мекх
Херх санна – дIа а, схьа а
Хецаделла жIаьла санна – кхераме, цIа верза ца туьгуш, кхерсташ лела
Хечех а хьаькхна, цIанйина балг санна – /тIуьска, кIунзал/ къегаш
Хи диллича санна – кхиа, сиха дегI даккха
Хий, даьттий санна – уьйр воцуш, барт хир боцуш
Хи санна – шортта,; дIаэха /шераш/; хецца нахаца лела
Хиндерг хууш санна – ала, цхьаъ дан, пайдаэца; сапаргIат
Хинна харш санна – карадо, каро; эша
Хих йолуш санна – коч уьйуш
Хих цIе яьлча санна – /воьхна-воханза/ маса дIасаида
Хи чохь бедо санна – ворта сетто; нека дика дан
Хи чу гIаж тоьхча пхьидаш санна – гIара ян, дIатен
Хи чу йоьллина наьрс санна – хаба а хебна; гужаме
Хи чуьра боккху чIара санна – веттавала
Хи чуьра хьалакхоссабеллачу чIеран санна – дегI дах-делла; дегI малхехь лепаш
Хи чу кхоьссина гIамаран цинц санна – къайладала, тIепаза дан
Хи чу Iоьттина /маккхал/ котам санна – яшийна /вашийна, тIадийна/; хих а Iийдалуш
Хиэ ваьхьча санна – тIепаза ван
Хола санна – ваьржжина Iан, онда, зоьртала адам хиъна
Iаш гича олу
Холанна бухара схьакъеддачу текхарге санна – вуон, резавоцуш, ца тешаш хьежа
Хорбазан бертиг санна – /сиха, атта/ схьаэца
Хорханаш санна – стиглахь кхозу седарчийн жIуганаш
Хорша еъча санна – вего /кхеравелла,оьгIазвахна/
Хотталара нал йоккхуш санна – озийна, хала яккха; къахьега; хала валла
Хохо бага ягийча санна – бага гIетто
Хуьнжар хаьдда хеча санна – охьайожа; сецо езаш
Хьагвеллачунна хи санна – веза-еза, оьшу
Хьайба /бежана/ санна – багахь мотт боцуш, дийца ца хууш; синкхетам кIорга боцуш; дIадуьйцучух ца кхеташ
Хьакхийн херсеш санна – дукха, боьха, боьхачу гIерташ
Хьами хьолтIера /веъча/ еъча санна – езаеш, куралла детташ
Хьаша санна – дика лело, дика тIеэца; къийлалуш хила
ХьаьжкIаш юккъе яьлла нал санна – паргIат яжа хIотта; гIадваха
ХьаьжтIера довда гIерташ санна – ши цIоцкъам хьа-лаида, дIасаида
Хьаьттана го лаьцна човкарчий санна – гоубинна; дукха
Хьеран тIулго хьаьжкIан буьртиг санна – ата, ахьа, атта аьтта дIабаккха
Хьерадаьлла жIаьла санна – ида, зуламе, кхераме
Хьерахь санна – гIовгIа; хIуьре, эвхьаза
Хьозан шура санна – каро хала; механа еза
Хьокха биттича санна – дегI доха, лаза
Хьоладайшна тIелата кечлуш болу обаргаш санна – кхеле хийша, лоха, меллаша къамел дан
Хьонка санна – дорах; кIуо; дарбане
Хьостам санна – вогIавала; вуткъа-веха; ира
ХьошалгIахь санна – вулавелла, къовлавелла
Хьостам бахана машенан чкъург санна – яссаяла, хе-баршка яха; юьйсинчохь ца лаьтташ
ХIетик-хIуьтик санна – тIаьхьий-хьалхий а даьлла, даима цхьаьна
ХIинцца вича санна – долчунах ца кхеташ, Iехон атта
ХIинцца пхийттара ваьлча санна – къонвелла, товел-ла; дегI дай
ХIирийн нехча санна – хьаса болуш; мерза
ХIож санна – боккха корта; боккха буй
ХIоъ /мукх/ кхачийна говр санна – корта а оллийна, балда а дусийна; гIайгIане
ХIупъаьлча стогар санна – дIабан, бан
ХIурлаIа мехкарий санна – хаза, испай
ХIуьрала /демала/ иккхина дахка санна – юьхь тIе дукха пудар-басар хьаькхначу /хенарчу/ зудчунна олу
Ца лаахь а, лууш санна – лаахь а, ца лаахь а
Цацанах хи санна – атта чекхвала, Iийдадала
Цаьпцалг санна – кхиссалуш; оза
Цел санна – шегахьа
Цергана ов тоьхча санна – юхь чIиччIашка ваха
Цецъяьлла эмкал санна – корта гара а баьккхина /хьежа/
Цициг санна – тебна /текхна/ тIеваха, гергаваха; мIараш иръеш
Цициг-жIаьлий санна – барт боцуш, гIоьртина
Цициго дахка санна – ловзо /атта/; атта лаца
Цициган кIорни санна – хаба а хебна, жимвелла,
горгвелла
Цициган цIога санна – кIур ирах баха; нисса ирах
Цкъа а лийр воцуш санна – кханенах тешна хила
Цхьаммо эккхийна валийча санна – вехьаш; сиха чу-эккха
Цхьаьннан керара ваьлча санна – сиха дIахьада, схьахьада
Цхьана нанас дича санна – тера
Цхьаъ санна – цхьабосса, шаверриг а
Цхьогал санна – мекара
Цу санна – атадала; гIоргIа; Iана
ЦIа ваха кечвелла цIеста пхьар санна – сиха кечам бина; шадерг шеца схьа а эцна, новкъа вала кечвелла
ЦIазам санна – цIийвала, цIечу басахь; мерза
ЦIарах мехкдаьтта санна – лардан
ЦIар тIе хьовзийна мезий санна – дIасауьдуш
ЦIарах санна – кхоьруш, ларлуш; ларвала
ЦIахь санна – эвхьаза, сапаргIат
ЦIеххьана самаиккхича, дIахеда гIан санна – сурт дан, сурт-бIарлагIа дIахада
ЦIе яьлча санна – маса, сиха /ида, дIасаида/
ЦIийдина хи тIедоьттича санна – хьалаэккха; чIогIа ваго; мохьбала
ЦIийдина эчиг Iоьттича санна – хьалаэккха, мохь бала
ЦIий меллачу аьрзунан санна – цIийбелла ши бIаьрг
ЦIога лаьцна цициг санна – мохь хьоькхуш, цIогIане
ЦIоган тIе ког баьлла моьлкъа санна – веттавала, дIасатохавала
ЦIоганах вакхийча /д, б, й/ санна – оза, гIийла; хесара
ЦIоз санна – дуккха а, дукха, шортта; оза
ЦIоькъалоьман карара баьлла сира сай санна – маса; са дадийна, лаьтта тIера айа а луш, дIаэккха
ЦIулла сара санна – вуткъа-юткъа-еха; цIен
Чан кIорни санна – ловзуш, харцхьа лелаш; нисвелла
ЧангIалкх санна – жирга цIийза
Ча санна – ваьлла; дера
Ченалахь вир санна – керча
Ченаца бер санна – ловза
Чета кIега боьжча /алу Iаьнча/ санна – дIасаида, букъ-ах каетта, кхиссавала, вуон мохь хьекха
Чиллахь делла жIаьла санна – гажа а гежна; къежа
Човхийна цициг санна – дIаэккха, араэккха
Чож Iуьйду жеро санна – гIадъэха, кIажъэха; мохь хьоькхуш
Чохь хьокха боллуш санна – охьа ца таьIаш, ца таIалуш
Чоэх хьаькхна шай /балг/ санна – цIена, къегина
Чуо яьтIча санна – мохь эха, мохь хьекха
Чурт санна – меттах ца волуш, цхьана метта латта
Чуьйнан гIуммагIнаш санна – цхьатерра; цхьатерра хатI доцуш
ЧIара санна – буйнара, карара шершаш; шершшина ка-рара вала
ЧIегIардиг санна – века /в, б, д/; тIома ловза
ЧIеран кIорнина санна – нека дан хууш
ЧIеро санна – дегI сеттош; нека дика деш
ШагатIулгаш /шагарш/ санна – шуруа-кIайн /цергаш/
ШайтIа санна – ма де боххург бен-м ца деш; чIогIа дуьхьалвала; къен /кхин къен хила йиш йоцуш/; ирча
ШайтIанаша эгIийча санна – къаьрзина, ваьржина, бос баьхьна, сибтах воьхна
ШайтIанна санна – хIума дагадан /хьан-хьанна а атта дага догIун доцу/
ШайтIан мох санна – цIеххьана, чене; букме
ШайтIан мохо нехаш санна – яржо, хьовзо
Шайхан коше санна – дукха нах тIехIуьттуш, гулбелла
Шала вина ши ваша санна – тера, бертахь, хьоме
Шалго тоьпан санна – яккхий, шуьйра мераIуьргаш
Шар мелла вир санна – гIадвахна, там хилла
Ша тIе хаьхкина гIулгаш санна – шортта, дукха
Ша тIехь шинар санна – когаш шершаш, хатI доцуш хелхавала
Ша /бадийна/ эцна воьдуш санна – сиха, саца йиш йо-цуш; ца соцуш
Шаьлтан дитто санна – атта хадо, цаста, яра
Шекаран бIелиг санна – кIайн, таза, мерза, сатарха
Шен бере нана санна – эсала /хьежа, вистхила/
Шен дохне да санна – лерина, дог лозуш хьежа
Шен йоI паччахье яхча санна – кураваьлла
Шен /дай-ваший/ мел вийнарг ас вийча санна – чугIерта, чIогIа цабезам хила
Шен нанна гонах бер санна – ловзуш, уьдуш, самукъа-даьлла гонах хьийза
Шен цIоганах кадетта даьлла жIаьла санна – карзах-ваьлла; сабIарзделла, холчухIоьттина
Ши эмгар санна – гIоьртина, барт боцуш
Шина аьттан шура санна – коча
ШозлагIа дуьнен чу ваьлча санна – ойланца мукъа; сапаргIат, хийцавелла; къонвелла
Экхана тебна иччархо санна – таба а тебна, Iалашо а лаьцна, меттах а ца волуш
Элана доьналла санна – оьшу /эша/
Элан зуда /сту/ санна – токхе дахар долуш, оьшуш хIумма а доцуш; кура; дика лело; юхаелла
Элан жIаьла санна – даима вижна, дилхалахь; дика хьоьгуш
Эла Закри санна – кура, оьзда, доьналла долуш
Эла-эпсар санна – кура, таза, товш
Эмалк санна – аьрха, каде
Эмза веллачохь Iайгаш /стаканаш/ санна – дукха
Эра бугIа санна – чугIерташ, онда, сецо хала
Эраша эккхийна пхьагал санна – хIотта а хIоьттина, готта хьовза /хьовзо/
Эрначу арахь санна – цхьалха; меттиган къелла йоцуш
Эсашна юккъехь шинар санна – ца товш; къаьсташ
Эсаро лестабо /техкабо/ куьйса эрз санна – техка, лес-та
ЭттамаьIиг санна – хьаьвзина-хьаьрчина
Юкъ лергина шинар /уьстагI/ санна – ирча, ца товш
Юрт йоккхуш, кхосса йитина йоккха топ санна – ле-рина тIаьхьа теттина, цхьана денна аьлла дитна; деза
Юх хьайна жеро санна – зуьдалла лелош, зуд хьоькхуш
Ю Iоьттича санна – кхоссавала, цIеххьана хьалаэккха
Юьйлина топ санна – эккха кийча; кийчча; кхераме
Яй тIе пах санна – каде, жигара, хIайтъаьлла хьийза
Якъаелла неIармача санна – ирча баттт
Ялкхан тIе яьлла нIаьна санна – кура дог-ойла йолуш
Яшийна /котам/ гIаз санна – вегавала; оллавелла; вешна /ешна/, лашка а ваьлла
Яьлла цIе санна – сиха
Iад санна – вула; вулавелла
Iай дина охана санна – къорза /кIайн-Iаьржа/
Iай кхетта малх санна – даго тIеоьцуш; шеца йовхо кIезиг йолуш
Iаьвдина йоьхь санна – оза
Iаьвла Iахарий санна – хаза, тайна, чкъор ховха /чкъор кIайн/, къона зудабераш
Iаьнан буьйса санна – еха, шийла
Iаьнан мох /дегI/ санна – шийла
Iаьнан садеIар санна – цIена, Iаь а гIуьттуш, шийла
Iаьнера баьлла Iаж санна – мерза, гужаме
Iинах боьду тIулг санна – саца амал доцуш, ца сацалуш
IиндагI санна – тIаьхьара ца волуш
Iин чу хьаьдда Iовраш санна – гIаре, ян дуьхьало йо-цуш; сацкъаре, соппаре
Iовдалчу акказин кIохцал санна – ира, деха /беха/
Iодара ваьлча санна – сиха, маса
Iуьйренан тхи санна – цIена, бес-бесара бос богуш
Iу воцу жа санна – даржа, барт боцуш, хIора ша-ша
;;;
Ахка /баIIашка/ даханчу вирал башха – дагахь ца хи-ла, тергал ца ван
Барзал башха – хIума дицлур доцуш, бекхам ца беш Iийр воцуш, амал хуьйцур йоцуш
Беллачу мезал башха – партал; тергал ца ван /й, б, д/
Берал башха – соцур воцуш, дIабохучух кхетар воцуш
Вирал башха – амал хуьйцур йоцуш
Вире дийцинчул башха – тIаьхьало йоцуш, эрна
ВорхI ломал дехьа деттачу ткъесал башха – бен-башха ца хеташ
ГIенахьчул башха – дагахь ца хила, дагахь а доцуш
Деллачу жIаьлел башха – тергал ца ван
ЖIаьлиначул башха – эхь ца хета
ЖIаьлехьчул башха – гIиллакх доцуш
Зуьдал башха – эхь хетар доцуш, соцур йоцуш
Котаман кIорни дерал башха – кхин деза ца хеташ /атта адам сих даккха, стаг вен/
Пене аьллачул башха – дуьйцург схьа ца лоцуш, дий-цар эрна долуш
Хьайначу зуьдал башха – сацалур воцуш
Чуьркал башха – тергал ца ван, лерам ца бан
ШайтIанал башха – къар ца луш
Шекар диинчул башха – шек ца хила
;;;
Ах а, эхан ах а
Айра даккхал – кховра даккха /йоккха чов ян/
Алкханч чекхъяллал – доккха Iуьрг даккха /герзаца йоккха чекх-чов ян/
Базара даххьал – шортта
Бац аллал – кIезиг
Бехк биллал – лахвала, кIезгвала
Буйн-буйннал – буйнан барамехь
Буьйцу ца хаззал – ирча; хаза
БIаьрг хиллал – хаза; дика
БIаьргана хаъал – цхьажимма
БIаьрго йоххол – хаза
ВорхI дуьненнал – йоккха /б, д, в/
Говраш хахккал – яккхий чоьнаш, йоккха уьйтIе, керт
ГIаж таккхол – ялх-ворхI шарчохь
Декъча диссал – шортта, дукха
Дехкан лерггал – жима
Дехкан цIогганал – жимачу барамехь, цхьа бахьана
Дийца даккхал – маьIне, чулацаме /ду/ дац
Дийцина ца валлал – шортта, дуккха, деха
Дой хьовззол – йоккха, шуьйра /керт, чоь/ уьйтIе
Дохка даххьал – шортта, дукха
Дуьнене дийццал – инзаре, тамашийна, чулацаме
Ешап цецдаллал – къиза, тамашийна; ирча
ЖIаьлеш хи тIе диггал – шортта
Зуда /яддол/ яллол – жима воцуш: кхиъна
Инзар /акъ/ валлал – тамашийна ирча; дукха, къиза
Иэсах валлал – кхетамчуьра валлал
Ка хьокхуш йиллинчу цIенкъахь кIохцал даххал – декъаза
Ког /куй/ биллал – кIезиг меттиг, латта
Корта кIел баххьал – тхов, чоь, хIусам
Куьг таIIол – дешар дешанза, Iилманна кIорга воцуш
Кхеташверг кхеттал – тоъал
Кху дуьненнал – йоккха /б, д, в/
Къоьлла Iеххол – цхьажимма
КIен буьрттигал – жимчу барамехь
Ла ца баллал – беза бала
ЛартIера валлал – инзаре, тамашийна
Лергана хаззал – хезаш-ца хезаш
Логах хьаккхал – кIезиг
Маха биллал – кIеззиг меттиг
Махкана тоъал – дукха; шортта
Махке дийццал – чулацаме, деха, маьIна доккха долуш
Мацалла ца валлал – тоъал; гIеххьачу барамехь
Мацалла Iеххол – мацалла яйъал
Маьрс-маьрссал – яккхий цергаш
Мерах хьаккхал – тоаме доцуш
Механ боьххье /диллал/ хоъал – кIезиг
Мохь а аьлла, ваддал – гIайгIа, бала, къизалла, доккха халахетар-хазахетар
Ненан валлал – декъаза
Орца даккхал – доккха халахетар-хазахетар, иэрчо; кхе-рам; харцо
Пекъарна сагIа ца даллал – писвола
Пхьидан цIогганал – дац аллал
ПIелг биллал – кIеззиг меттиг; йоккха чов
СагIа даккхал – доккха дика, хаза кхаъ, дика дерзар
Ткъадин-ткъаддол – боккхачу барамехь
Туьха дехккал – карахь хIумма а ца хила
ТIам хьовззол – шуьйра, гуобаккхал /уьйтIе/ чоь
ТIари чу /доттал/ хоъал – кIеззиг
Хене валлал – хан-зама такха аьтто, таро
Хецна ворда яддал – чIогIа ирча
Церга тIе диллал – дукха кIеззиг
Цкъа кхаллал – цхьажимма а хаза вац
Цхьа да ваххал – шортта /ахча-бохча, рицкъа/
Чуьркан букъан тIамаралла – кIезиг
Шина кепеккал – кхин мах ца хила, оццул а
ЮргIа шена тIеоззол – шен дегIана дола далла
Юрт йиллал – дукха ахча, доккха хьал, йоккха таро
;;;
Аттачул атта
Бамбел кIайн
Батттал хаза
Берал /зударел/ оьшуш
Гарула-горга
Долчул а хаза
Ломал лекха
Лоьмал майра
Мазал мерза
Малхал довха
Малхал хаза
Мохал маса
Пиллигал дайн
Рузбанан маьждигал деза
Седанал хьаьъна
Уьрсал ира
Стимал къаьхьа
Хазчул хаза
Халчул хала
Цхьаъ вукхул оьшуш
Чал дера
Шал шера
Шал шийла
Ши пIеллиг оьшуш
Шовданал /седанал/ хьаьъна
Шоврал дуьра
ЮХХЕДИЛЛАР I
Велхахь а, велахь а, вирах Iехахь а
Виехь а, вийна дIаваккхахь а
Вистина валарх, лаьтта буха вахарх
Даб-аьлла эккхахь а
Дог дагIахь а, ца дагIахь а
Дуьненах /хьонка нIаьна хиларх/ сийна цIе ялахь а
Дуьне IункархIоттахь а, тIекIелдалахь а
Иккхина валарх
Йоккха топ хилла эккхарх
… зу еттахь а
ЗIенашца вехкарх, /текхорах/ текхаварх
Лаьтта буха вахийтахь а, Iин чу кхоссахь а
Сайн дегIах шийла дакъа /хиларх/ ца хилахь
Сийначу цIарах вагарх
Сенчу стигала валарх /валахь/ а, цIен ло дагIахь а
Стигал, латтий цхьанакхетахь а, малх кхечу агIор кхе-тахь а, ши п1ераска цхьанадаг1ахь а, кхо малх цхьана кхетахь а
Стигал тIехаьрцар елахь а, латтанаш бухдуьйлур делахь а
Стиглах бохь хьекхалуш и велахь а
Топ /тоьпаш/ тохахь а
ТIехь дечиг даккхахь а
ТIо /ша/ беттахь а
Хьокхий дагIахь а /ирдина хьокхий дагIахь а/
Чуьйраш текхахь а
ЦIийдина эчиг Iиттахь а
;;;
БIаьрг тоха кхиале
ГIаз а гIаттале
Докъа тIера хи а дакъадалале
Кхетта валале
Лелла валале
Минот ялале
Сай-бодий къастале
«ТIитI» ала кхиале
Хиндерг хилале
Хи тIе а кхачале
Хьацар дакъадалале
«Хьаьмц» ала кхиале
ЦIога дахдалале
Шо шаре далале
«Элп» алале
Юхахьажа кхиале
;;;
Биъ некъ къаьстачохь
Дамин дуькъехь
Деган юккъехь
Дог лаьттачохь
Дуьненахь а, эхартахь а
Дуьненан букъ тIехь
Дуьненан йисттехь
Дуьненан еа маьIIехь
ДIахьаьж-хьаьжжинчохь
Кара хIума йогIучохь
Ког баькх-баьккхинчохь
Куьг /ког/ кхочехь
Куьйган кераюккъехь
Кхечу дуьненахь
КIайчу /кIедачу/ меттахь
Мера кIеллахь
Матта буьххьехь
Метта юккъехь
Некъа юккъехь
ТIе кхаьч-кхаьчначохь
ХатI доцчохь
ХIуьчIин-чIалахь
Хье юккъехь
ЦIенкъа юккъехь
ЦIийнан маьIIехь
Ши куьг вовшах тоьх-тоьхначохь
Ши пхьид вовшах кхет-кхеттачохь
;;;
Адам-пайхамар дуьнен чу ваьлчахьана
Аганахь дуьйна
Аганара ваьлчахьана
Аганара лаьтта воьссичахьана
Бер долуш дуьйна
ВорхIе дегара /дехь/ дуьйна
Долалуш дуьйна
Дукха хенахь дуьйна
Дуьне доладелчахьана
Дуьнен чу ваьлчахьана
Кога вахчахьана
Ненан кийрара лаьтта воьссичахьана
Пхийттара ваьлчахьана
Тахана-тховса дуьйна
Уьншарахь дуьйна
Хаал хилчахьана
;;;
Дешин мехха
Дуьненан мехха
Хьонкин мехха
Чемхалган мехха
Чуьркан тIоман мехха
;;;
Ва Дела хьан аьлла
Валар-висар хилахь а аьлла
Диканна-вуонна аьлла
Кханалерчу денна аьлла
Мелана аьлла
Нах гIовттале /бийшале/ аьлла
Некъана аьлла
Хьаша-да вагIахь а аьлла
ТIаьхьарчу тIаьхьенна аьлла
Эшахь а аьлла
Юучунна-молчунна аьлла
;;;
Къевсина ваьккхина /яьккхина/
Ненан карахь, ден букъ тIехь кхиъна
Туьйранахь вийцина /йийцина/
ТIе мотт а ца хьокхуш витна
Хьера кIелахь карийна
Цхьана тхов кIела кхиъна
ЦIахьчул, нахехь туьха дукха диъна
***
Стигларчу хьозанна а хаьа
Хи чуьра пхьидана /чIерашна/ а хаьа
ЮХХЕДИЛЛАР 2
ДУЙНАШ.
Адам Маьхьшаре кхойкху долчу Къемата дийнор!
Ас дешначу Къуръанор!
Ас мел дешначу /жайнора/ Къуръанор!
БерхIийтта жил-Iалам кхоьллинчу Делор!
Бусалбан Умматор!
Вай гIон долчу Эхартор!
Вай кхоьллинчу Делор! Вайн Делор!
Вайн Устазор! Вайн Пайхамарор!
Дала даздина даийтинчу Къуръанор!
Дала базбинчу мархийн батттор!
Дала буьйсанашлахь язйинчу пIерасканан буьйсанор!
Дала деношлахь даздинчу пIераскан дийнор!
Дала дуьне къаго латийначу дашочу малхор!
Даточу батттор! Дашочу малхор!
Делан Вазлор! Делан Сийлор! Делан Къуръанор!
Дуьненчуьра адамийн, акхаройн, хьайбанийн хIу кIелхьа
радаьккхинчу Нухь-пайхамарор!
ДIо Дала багочу чиркхор! ДIо Дала багочу малхор!
ДIора буза боьдучу дашо малхор!
Кху Делан беркатор! Кху Делан хьайбанор!
Кху махкахь мел дешначу Къуръанор!
Маккахь-Меднахь мел дешначу Къуръанор!
Оцу Делан Маликор!
Оцу сийначу стиглор, оцу Iаьржачу латтор!
Сан да ваханчу Эхартор! Сан да вижанчу кашор!
Сан дена гинчу кашор!
Сан /хьан а, сан а/ ненасара, десара!
Хьан /хьан-сан/ бIаьрга мел дайначу /жайнор/ Къуръанор!
Хьаькас дешначу Къуръанор! ХIокху Делан беркатор!
ХIокху Делан рицкъанор!
Шемалс шен нанна дешначу Къуръанор!
Шен вежарша гIу чу кхоьссинчу Юсуп-пайхамарор!
Iарап-лам тIехь деллачу хурмин сахьор! Iаьржачу латтор!
ПАЙДАЭЦНА ЛИТЕРАТУРА
I. 2. И. Ю. Алироев. "Чеченский язык". Москва. Academia – 200I.
4. Д. Б. Байсултанов, Д. Б. Байсултанов. "Чеченско-рус¬ский фразеологический словарь". Грозный – I992.
5. А. Д. Вагапов. "Нохчийн меттан доштуьду жайна". Нальчик – 200I.
6. Х.В. Шахбазова, А.Д. Адисолтанов. "Краткий русско-чеченский фразеологический словарь". Махачкала – I999."
7. Л. М. Ибрагимов. Нохчийн фразеологизмийн маьIнадаран дошам" Грозный – 2005.
7. Г. Л. Пермяков. "Пословицы и поговорки народов Востока". Лабиринт – 200I.
8. Осетинские народные изречения. Москва – I980.
9. Е. А. Быстрова. "Учебный фразеологический словарь рус-ского языка". Л-д – I984.
I0. Нохчийн фольклор. ХIоттийнарг – Ш. А. Джамбе¬ков. Грозный – I990.
II. Нохчийн поэзин антологи. ХIоттийнарг – Л. М. Иб¬рагимов Москва – 2002.
I2. "Орга". I990 – 2004.
Составитель:
Лёма Ибрагимов.
Толкование чеченских фразеологизмов
© Copyright: Ибрагимов Лёма, 2010
Свидетельство о публикации №210103100432
Свидетельство о публикации №210103100432
Рецензии
Доккха пох1ма долуш стаг вара Ибрагимов Лема (Дала декъалвойла иза). Х1окху белхан мехалла йовр йац цкъа а!
Асламбек Гайтукаев 19.06.2022 16:52 • Заявить о нарушении
Асламбек Гайтукаев 19.06.2022 16:52 • Заявить о нарушении
На это произведение написано 11 рецензий, здесь отображается последняя, остальные - в полном списке.