1. 2010

Тимер-томыр арасында

     Автобус чабып барган жиренн;н кис;к туктады. Т;г;рм;чл;ре астыннан куе тузан кут;р;лде ;;м аннан  ун кулына зур сумка тоткан, ; сул жилк;сен;  куртка аскан бер яшь егет чыкты. Юл чатында ул  бер;зе басып калды, ч;нки аны; авылы аркылы автобус й;рми. ;ле ул гына т;гел, ;;тта машина да бик сир;к кен; узып кит;...
      «Б;л;к;й» авылы урман янында урнашкан. Бер ягында яшел ылыслы урман ,икенче ягында басу анын. Авыл уртасыннан ;т; торган юл, аны икег; б;л; . ; инде шул ике урамнан як-якка кечкен; инеш шикелле, кыска гына, бернич; йорттан гына тора торган урамнар ;;елг;н. Шул урамчыкларны; берсенд; , бу егетне; туган йорты урнашкан.;
Анда х;зер ;тисе бел;н ;нисе  ген; тора иде. 
     ;тисенен исеме М;х;мм;д. Аны; яшен авылда беркем белми иде. Тыштан бик карт куренс; д;, яшь малайлар кебек ишек алдындагы эшл;рен житез ген; эшли иде. ;г;р бер;р куршесен; яки авылдашына ярд;м кир;к булса , ул шунда ук М;х;мм;дк; энд;ш;. Эш эшл;г;нд; ул ;итез  ген; тугел, ;ле шаярткалап та ала.
     ;нисене; исеме Галим;. Ул инде алтмыш яшьк; житс; д; , карт ;бил;р кебек капка алдында кеше тикшереп  утырмый иде, ч;нки аны;  ;ич вакыты юк иде.Бу хатынны;  беркайчан да тынычлап утырып к;нбагыш чиртеп ,яис; г;;ит укып ял итеп утырганын берсене; д;  кург;нн;ре юк. К;не буе эшл;рен тиз-тиз ген; эшли д;, к;ршед;ге ялгыз карт-карчыкларга булыша иде.Й;зен;  беркайчан да мо;сулык яис; ку;елсезлек ш;;л;се т;шк;не юк иде.
     Наилне; адымы артыннан адымы ки;;я бара. Инде дурт ай буе ул Казанда механикка укый. Кайтырга ;ич вакыты да юк, жиб;рмил;р д; иде. Мен; нихаят  ;ен; кайтырга кулай вакыт табылды. Ата-анасын к;реп алырга ,б;тен х;лл;рен с;йл;п ;зл;ренекен ты;ларга, дус-ишл;рен к;рерг; ,а;а унд;рт к;н ял бирдел;р. Туган авылына керг;ч ул бик хисл;неп бераз туктап торды, борынына гына т;гел,й;р;ген; таныш булган саф ;ава бел;н сулады. Бу хуш исле ч;ч;кл;р, печ;н ;;м коймак пешерг;н ис аны; башын ;йл;ндере ;иб;рде.
     Капкалары янына  кайтып ;итк;ч, ул  ниг;дер сиск;неп куйды ;;м шунда ук капкасын акрын гына ачып жиб;рде. Ишек алдына керг;ч ,ул трактор астыннан ике аяк чыгып торганын к;рде ;;м шунда килеп:
- Ис;нме ,;ти, мин кайттым! – дип кычкырып жиб;рде.
Зур машина астыннан ;тисе тиз-тиз ген; чыгып, шатлыгыннан ,кин;к калын тавыш бел;н шаркылдап к;леп жиб;рде .
- И -и -и улым, малай чагы;да кебек, кочаклыйм ;ле сине! – дип кырыена атлады. Наил кап-кара чалбар ;;м к;лм;к бел;н ;тисене; кочагыннан чыкты:
- Мин д; сине бик сагындым ;ти, – дип к;лде ул. ;тисе хисл;неп тагын бер кочаклап алды. Бу юлы пиджак, чалбар ;;м х;тта  галстук ;тисене; тузанга баткан киемен; ышкылып, кара-соргылт т;ск; керде.
- Бар тизр;к ,;йг; кер, ;ние;  сыйласын сине. Юлы; бик озын булып ардыргандыр ачыккансы;дыр.
     ;ен; кер; бел;н Наилнен борынына ;нисе ген; пешер;  торган  б;леш  исе килеп б;релде.
- ;ни? – дип тыныч кына атлап кухняга керде ул. ;нисе кайнар б;лешне алып ;ст;лг; куеп маташа иде.
- Улым! – дип шатланып аны кочакларга барганда, кин;т туктады: - И- и -и ,теге картлачны; эшедер инде бу. Бар киеме;не алыштыр, ; мин б;леш б;л;  торам ,аннан со; кочаклап алырмын, – дип, улын булм;г; кертеп жиб;р;. Л;кин к;п  т; вакыт  узмый, й;р;ге т;змич;,  ул й;гереп килеп ,б;лм;г; кермич; ген; ,х;лл;рен сораштыра башлый...
Алар ;ч;;л;п , бик к;;елле итеп, ч;й эчтел;р.барысы хакында да с;йл;штел;р.
     Кичк; таба йоклар алдыннан Наилнен б;лм;сенэ ;тисе килеп керде.
      - Син, улым нич; к;нг; кайтты; сон?
      - Ун-ундурт к;нг; ;ти, ; ниг; бу сорау? ;лл; туйдырырга житештемме? – дип к;леп кен; сорады Наил.
     - Юк. Мен; мин уйладым да. Син унд;рт к;н буе ;йд; нишл;п ятарсын инде. Кызык булмас бит сина, шу;а к;р; , мин ;йт;м,мен; к;рше авылда сине; ише яшь егетл;р бар, б;лки сине;  сыйныфташлары;дыр  да ;ле алар, Алар эшлил;р... акча...
    - Ярар инде, ;ти,акча бетк;н кеше сыман? – к;леп куйды Наил.Л;кин аны бу тема бик кызыксындырды.
- Юк, юк! Улым д;рес а;ла,  мин аннан т;гел, сине; ;чен кайгыртам. Барасы; килм;с;, барма. Б;лки си;а без, ике картлач бел;н , к;;елсез булыр диг;н идем д;. ;зе; кара инде. Вакыт та уздырыр иде; ;;м узе; ;чен акча да эшл;р иде;, диг;нем. Ана Килебаш малае Марат  узган атнада кырык ме; алып кайтты.
Наилне бу тема  тагы да кызыксындырыбрак ;иб;рде.
- ;ти, ; н;рс; эшлил;р со; анда?
- Белмим ,;лл; нинди тимерл;р эше бугай инде. Жир казып тимер эзлил;р бугай.
- Ярый ;ти, ;йл;неп кайтырмын. Ошап китс;, эшк; д; урнашырмын... бер;р атнага.
- Э- э -э син улым уйлама инде ,бу картлач мине куа, дип яме? Мин сине; ;чен ;йт;м инде. Узе;не; вакыты;ны ;тереп, азырак акча  да эшл;рсен дип кен; ;йт;ем.
- Ярар инде! Нишл;п инде ;ти! Р;хм;т ки;;ше; ;чен, ирт;г; барып кайтырмын.
- Ярый, тыныч йокы улым.
- Тыныч йокы ;ти. – диде Наил. Л;кин бик озак йокыга кит; алмыйча ятты.  Узене; авылы турында уйлап, ипт;шл;ре, ишек алдындагы яшел чир;мне куз алдына китереп , ул бер яктан икенче якка ;йленеп  озак ятты.

                * * *
     К;рше авылны; исеме юк иде. Монда бары тик ун-унбиш ,т;рлесе- т;рле якка  таба к;кер;еп бетк;н йортлар  тора. Урамнарда тып-тын ;;м буш иде. Бу авыл «Б;л;к;й» авылы кебек урман кырыенда урнашкан, л;кин узе «Б;л;к;й” д;н д; б;л;к;йр;к иде. Асфальт юк, капкалары авыш, коймалары жимерек бу авыл, беренче карашка  ук  Наилне; к;;елен; мо;сулык ;;м азрак курку се;дер; иде.
   - Ис;нмесез! Мине бер;рсе ишет;ме? – дип , акрын гына кычкырды ул ;;м шул ук вакытта кин;т бер ;йнен капкасы  шагардап кына  куйды.  Наил  шунда таба китте.Барып житк;ч, ул капканы акрын гына ачып башын тыкты, ;;м аны  шунда ук , кемдер, якасыннан тотып алып кереп китте.
- Син кем? Каян килеп чыктын монда? – дип , сорады аннан куркытулы  янаулы   тавыш бел;н,;зенн;н   ике башка олырак бер малай.
- Мин... мин Наил. Эш эзл;п килдем. Монда сез тимер казыйсыз дип ишетк;н идем, – диде Наил тиз ген; тавышын акрынайтып.
- ;йе ,Наил, д;рес, л;кин монда бик актив,;итез кешел;р ген; алына, – диде ул. Ишегалды уртасында утыра торган егетл;р кычкырып к;лдел;р. Тынычланып бетк;ч , теге озын малай д;вам итте:
 - Утыр Наил (б;к;нг; курс;теп) ,сине; мо;а х;тле тимер-томыр бел;н эш итк;не; бар идеме?
- Юк. Мин беренче тапкыр бу эш бел;н...
- Ярый, минем исемем Марат ;;м мин бу б;л;к;й ген; отрядны; командиры. Бу б;р;н;г; тезелеп утырган кепкалы ;ч каргаларны;  исемн;ре Ибрахим, Х;с;н ;;м М;хмуд булыр. Ана теге чир;мд; ятып лупа бел;н алюмин кис;ген карап маташкан ботаник Ильдус. Т;б;д; кызынып яткан егет Ринат, ; баз ишеген; с;ялеп ,теш арасына печ;н кыстырганы – Рамис, – дип таныштырып бетерг;ч, Марат ;зе турында азрак с;йл;п китерг; кушты. Наил с;йл;;не; яртысына житк;ч , уена баткан Рамис кин;т Наилг; тек;леп карады.
- Наил? Классташ? Синме бу ;лл;? – дип сикереп торып анын янына килде.
- ;йе Рамис- мин. Нишл;п сине танымадым ик;н? – алар кул бирешеп кочаклашып алдылар.
- Ничек ;;лл;р , ипт;ш? – дип к;леп сорады Рамис.
- ;йб;т дустым! Син т;ки авылда калырга булды; мени?
- ;йе Наил! Унберне бетереп,  икенче курска житк;ч , мин укуны ташлап авылга кайттым ;;м колхозга шофер булып урнаштым. Ана Ринат! Исе;д;ме, безд;н бер сыйныфка алдан укыды? Берг; балыкка й;ри идек. Исе;д;ме? – дип сорады Рамис т;б;г; курс;теп.
      - Нич;к ист; булмасын инде! Эле бер аны суга этеп т;шерг;н идеек, – дип жавап бирде Наил. Аны; к;;елле бала чаклары иск; т;ш; башлады. Ничек алар ;чесе берг;-берг; уйнап, башта велосипедларда, аннары матайларда чабалар иде.
      - ;йе-;йе минем д; ист;, курыкмагыз. – дип коры гына ;йтте Ринат , ;авадан к;зен алмыйча. Ул ;ле ;аман  да шул вакыйганы онытмаган иде. турында.
     - Ничек со;? Киттек тимер казырга? – диде ,Наил ;;м б;тен егетл;р а;а  с;ерсенеп карадылар.
    - Э -э –э... без со;ырак барабыз. Кич житк;ч. Марат а;латып кит инде син а;а, ул бит беренче тапкыр безнен отрядта, – диде Рамис. Мона х;тле классташлар к;реш;ен; исе китк;н Марат ,акрын гына эшне; н;рс;д; ик;нен; т;шендер; башлады:
        - Ярый ты;ла ;йбетл;п , аннары сораулар бел;н башны катырма. Арткы капканы ачаса; ,; анда  бакча арты, ;  алгарак - урман. Урман арасында безд;н бер-ике километр ераклыкта ташланган ферма урнашкан. Аны; эченд; бик к;п элект;н калган иске механизмнар. Шуларны с;теп алып уз жилк;безд; бу ишек алдына алып кил;без. Икенче к;нг; Рамис, безне; “шофер абзый” Камаз алып кил;. Бу тимер-томырны Камазга т;яп ;з белг;н серле юлларыбыз аркылы, милициягэ эл;кмич; ген;, ш;;;рг; алып барып , белг;н кешег; тапшырабыз. А;лашылдымы?
      - Тукта эле... бу бит... закон бозгыч... Без бит аны казымыйбыз .... с;т;без... урлыйбыз... – диде , Наил аптырап..
 - Казып тимер табу бик аз акча китер; ул. ;ир астыннан алюминь торбалардан башка бер н;рсе чыкмый. Эше д; ;и;ел т;гел,– дип жавап бирде Марат.
        - Л;кин ул тимер бер;рсен; кир;к булырга м;мкин, –диде Наил.
      - ;йе безг;, б;т;н беркемг; т;гел, – диде Илдус, лупасын кес;сен; тыга-тыга.
       - Ул иске, ;имерелеп бетк;н фермага безд;н башка б;т;н бер кеше аягы басмый. Ул урын купт;н онытылган. Тимерне анда черетеп яткырганчы, без аны  тапшырып, итеп акча ясыйбыз.
     Тынычлан Наил, без бернинди д; начарлык эшл;мибез, – диде Рамис Наилнен ;илк;сен; ;инелч; сугып.

         * * *
     Ташланган ферма ачык аланда ай яктысы бел;н каршы алды. Сигез кеше икеш;рг; б;ленеп д;рт якка таралдылар. Фермада алты здание ;;м олы, сул якка авышырак торган вышка тора иде. Наил бел;н Рамис шу;а таба чаптылар. Кулларында кир;кле инструментлар бел;н ящик. Наилнен ике кулы да буш т;гел, берсен; ул к;р;к т; алган иде. К;пме  ;гетл;с;л;р д; , ул аны барыбер алды ;;м шунын бел;н ;з гомерен коткарды.
       - Кара ;ле, бу вышканы; т;бен тота торган кайсы бер тимер торбалары сутелг;н, шу;а к;р; ул шулай куркыныч итеп .авырга тора, – диде Наил,н;рс;д;ндер шикл;неп т; курыккан да кебек.
    - ;йе, без с;ттек инде анны, – дип жавап кайтарды мо;а  каршы дусты.
    - Бу кес; телефоннары ;чен ясалган н;рс; т;гел мысы;?
    - ;йе инде, ;йе. ;йд;, булыш ми;а. М; ал, – диде  Рамис , тешен кысып ;;м плоскогубцы бел;н ачкыч сузды.
- Юк тукта ле. Бу ауса авылдагы кешел;р телефоннан сойл;ш; алмаслар.
- Ты;ла мине ,Наил! – дип кычкырып жиб;рде Рамис, - бу тир;д;ге бетк;н авылларда бер кеше д; кес; телефоны бел;н кулланмый.
          - Ярый! Тынычлан! ;йд; бу кырыеннанрак алыйк. Аудармас ;чен, – диде Наил ;;м кин;т аны; аяк асты дерелд;п куйды. Рамис шунда ук т;пт;н чыгып й;герде, ; Наил сикерм;кче булган иде, тик ике торба арасына аягын кысылды. Вышка авып китте ;;м Наилнен аягыннан борып астында калган чокырга болгап ;иб;рде. Ул со;гы секундта чокырны; почмагына эл;геп калды.
     Вышка авып, ике  т;зелешне уз астында калдырды ;;м тир; якка бик зур тавыш к;т;рде.
     Купмедер вакыт узгач, зур-зур торба кис;кл;ре янына егетл;р й;гереп чыктылар ;;м ашык-пошык ;илк;л;рен; тимер-томыр к;т;р; башладылар.
     Аларны; й;зл;ренд;  курку, ;  к;;елл;ренд;  тимер иде. Башларында к;бр;к  акча эшл;рг;, ; й;р;кл;ре тимер, тимер, тимер, дип тиб; иде. ;зл;ре ;йтк;л;ш;л;р, тапкан малны б;леш; трында с;з куерталар. ;;рберсе ;з эшенд;. Тир; якта ишетк;нн;р дип куркып алар тиз тиз ген; ;ыеп урманга юн;лдел;р.
     Наил сонгы к;че бел;н тир;н чокыр почмагына сузылган кулы бел;н эл;геп тора иде. Ул инде кычкырып та карады, таш бел;н аякларына да атты л;кин аны беркем д; ишетм;де,к;рм;де.Со;гы к;чен куеп, ул – “Рамис” – дип кычкырды ;;м Рамисны; торба к;т;реп урман ягына таба чапканын к;реп, аны ташлап калдырганнарын а;лады.  Куллар узенн;н ;зе ычкынып, Наил тир;н чокыр т;бен; очты.
     Шул вакытта гына ул а;лады. Бу кешел;р тимер арасында яш;п, тимер турында гына уйлап , тимер бел;н эш  итеп, ;зл;ре д; тимерг; ;йл;нг;нн;р. ;зл;ре ;;м аларны; к;;елл;ре... Тимер к;;еллел;р...

                * * *
(ун;ч к;н узгач)
Остановкада Наил сузылып г;;ит укып ята иде. ;;йге кояшлы к;нд; саф ;авада укып ятарга бик р;х;т ик;н ул. ;тисе юл буйлап кулын артка салып й;ри иде. ;нисе Наил янында утырып а;а сокланудан к;з д; алмый тик утыра. Ерактан кил; торган автобусны к;реп, ;тисе улын ;з янына чакырып алды. Наил сумкасын алып ;тисе янына килде.
- Кара ;ле... мин синн;н бер ;йбер сорыйм  диг;н идем.
- ;йе, ты;лыйм ;ти.
- Ун-ун;ч к;н алдан син ирт;нг; таба гына пычрак балчыклы киемн;р бел;н кайтты;. Ул к;нне ишекне мин ачкан идем. Ми;а ;ние; алдында соравы ;лл; ничек кебек тоелды, л;кин мине бик кызыксындырды ул х;л. Н;рс; булды ул к;нне ;;м нишл;п син  шул к;нн;н со; б;т;н  алар янына бармадын?
     Шул вакыт автобус килеп туктады. ;нисен кочаклап алгач ;;м ;тисе бел;н кул биреп саубуллашкач ,Наил автобус баскычыннан  менг;нд; ,кин;т туктап, ;тисен; карады.
- ;ти, мин  ул эшк;  бармавымны;  с;б;бе  шул,  мин тимер-томыр арасында яши алмыйм, – дип к;леп ,к;з кысып куйды ул ;;м  автобуска  кереп , и; арткы урынга  барып утырды. Автобус  юл тузанын   туздырып  Казанга юл алды.