Асет Мукашбековтын кыскаша ата-тегi, журген жолы

Жолына тагдыр каттырак,
Мініпсін ага, ак пырак.
Саулесі мангі сонбейтін,
Жаныпты сізде шам-шырак!   

Сакен Муздыбаев, шахтер

Асет Ризаулынын телефондары; уйі (872771) 35-9-94  +7 701 733 55 71; +7 707 810  80 79; Электронды; поштасы:
 aset.mukashbekov@yandex.kz  Интернетте: http://proza.ru/avtor/  Асет Мукашбеков

Асет Ризаулы Мукашбеков – 1951 жылы тамыз айынын 21 жулдызында бурынгы Семей облысы Уржар ауданы, Науалы ауылында дуниеге келген.Уйленген: жубайы Рахпар Кудіретоллакызы. Балалары, немерелері бар.

1970 жылы Алматы каласындагы казах ауыл шаруашылык институтынын агрономия болімшесіне тусіп, 1975 жылы  галым – агроном мамандыгын алып шыгады. 1975...2005 жылдар аралыгында, киян шет тукпірдегі каймагы бузылмаган казах ауылдарында – бурынгы Семей облысынын Уржар, Маканшы аудандарында диханшылык саласында 30 жыл ар турлі дарежедегі кызметтер аткарды. Казір Алматы облысы, Карасай ауданы, Мерей ауылында турады.

2006 жылы: «Жасару купиясы»;

2007 жылы:  «Аштыкты устау – денсаулыктын кепілі!», «Рух пен таннін саулыгы»,  «Жуйке жуйесінін тылсымы», «Акыл есті билеп алган жокшылык пен кедейшіліктен калай кутылуга болады?»;

2008 жылы: «Желілі бизнестін комегімен акымактык пен жокшылыктан калай кутылуга болады?», «Тибет медицинасынын онімдерінін негізінде – желілі жеке бизнесті курудын купиясы», «Жаратушыны аруактар аркылы тану немесе «Ак ананын» тылсым дуниелері»;

2009 жылы: «Оз тагдырынды – озін калай озгертуге болады?»;

2010 жылы "Сен неге кедейсін? Сен неге карыздарсын? немесе мол акша табу ушін не істеуіміз керек?".

2011 жылы «Оз тагдырынды – озін калай тубірімен озгертуге болады?" атты жалпы тиражы
37 000 дана  болып басылып шыккан – 11 кітаптын авторы.

Асет Ризаулынын кітаптарын Алматы каласындагы Абай мен Абылайхан дангылынын киылысындагы Казахстан Республикасынын Улттык, барлык облыстар орталыгындагы, Карасай, Уржар аудандын, Науалы орта мектебінін кітапханаларынан, интернеттен оки аласыздар. Интернетте 434 шыгармалары бар.

Сатылатын жері: автордын озімен тікелей телефонмен байланыс жасау аркылы сатып алуынызга болады. Себебі, кітап басылып шыга салысымен-ак, окырмандар кітап сорелеріне тусірмей «пышак устінен болісіп алып кетеді».

Асет Ризаулы Мукашбековтын, елімізде жане алыс-жакын шет елдерде жуздеген шакірттері, талай мындаган окырмандары бар. 2010 жылдын 21 науырызында Москвада, Ресей адебиетшілерінін орталык уйінде откен Проза. Ру порталынын 10 жылдык мерейтойына арнайы шакырылып, 100 000 каламгерлердін ішінен интернетте ен коп окылатын авторлардын бірі ретінде  багаланды.

"Сендердін жаксылыктарын – узак омір сурумен бірге, кейінгіге игілікті іс калдыргандарын". 

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

- Асет Ризаулы, кітапты калай жазасыз?

- Кітап жазудагы ерекшелігім еш уакытта ойланбаймын. Тек кана кажетті материалдарды сурыптап, солардын негізгі идеяларын аламын, орысша болса, еркін аударма адісімен колма-кол еш киналмай-ак, негізгі айтайын деген ойды гана аударамын. Компьюторда отырганда создер мен сойлемдер лек-легімен гарыштан куйыла береді. Тек компьютерге теріп улгер. Тагы бір ерекшелігім, жазган нарсемді кайта тузеп ондемеймін, калай кабылдадым, солай кагаз бетіне айна катесіз, каз-калпында тусіремін. Тіпті шынын айтсам, казак тілі грамматикасы ережелерінен мулдем бейхабармын, укпаймын.

Окырмандарым алі кунге дейін сатылып, таралып таусылып кеткен кітаптарымды кайдан алуга болады, тауып берінізші деп жиі телефон шалады, кей кездерде ризашылыктарын білдіру, арнайы танысу ушін ат сабылтып уйге келеді. Кітапка алгыстарын айтады, ак журектерін актарады, шын пейілдерін білдіреді, бетімнен кушактап суйеді, алгыстарын айтады, ак баталарын береді, пендеге осыдан артык кандай курмет, кандай атак керек!

Мен не журналист, не жазушы, не тіл маманы емеспін, бар болганы букіл саналы 30 жылгы омірін каймагы бузылмаган казак ауылдарында механизаторлардын, дихандардын, комбайнерлердін арасында, егістік алкаптарда шан-шан болып, кунге тотыгып журіп откізген карапайым агрономмын.

Мен балендей шіреніп колхоз, совхоз баскарып, директор не улкен дарежелі кызмет істеп, кісімсіген кісі емеспін. Бірак, бала куннен кітап окуды керемет унатамын, аптасына бір кітап окымасам озімді-озім коярга жер таба алмаймын. Кандай жумыста болмасын, колымнан кундіз-туні кітап туспейді, машинанын ішінде колікті жургізушім айдап келе жатканда, уакытты зая жібермейін деп оки беремін. Осы адет калыптасканына жарты гасырга жуык уакыт болды.

- Кандай кітаптар окисыз?
Казах жазушыларынан Бауыржан Момышулы, Касым Кайсеновтардын шыгармаларын рахаттанып кайта-кайта окимын. Пушкин, Чехов пен Гогольдін кітап жазудагы тілдеріне танті болдым. Оларды кайталап окудан жалыккан емеспін. Джек Лондоннын кітаптарын бас алмай окимын.  Казір кітап жазганда осы жазушыларга еліктеймін, солар сиякты карапайым халыктын тілімен жазуга тырысамын.

Казіргі окитындарым данышпан Абай мен аулие Шакарім бабаларымыздын бага жетпес асыл шыгармалары мен орыс тіліне аударылган алемдік денгейдегі рухани танымды-тагылымды кітаптар. Алі кунге дейін кітап дукені кездессе болды, кітапсыз шыкпаймын.

Кітапка ешуакытта акша аяган емеспін. Осы касиеттерді менін бойыма дарыткан аяулы анам Бибірабига (Раш) Нусіпкызы, себебі ол кісі кітаптан басын алмай жатып алып окитын, одан арі ынталандыра тускен аскар таудай акем Риза Мукашбекулы болды. Себебі 10-14 жас аралыгымда акем менін окыган кітаптарымнын мазмундарын, калай тусінгенімді, алган асерімді ерінбей сурап жігерлендіріп, мактауымды асырып, канат бітіріп отыратын. Жас балага акенін мактауынан артык кандай курмет, кандай бакыт керек!

Асет Ризаулынын узак аштык устау себептері:

"Егер де бір нарсеге ен карапайым адістермен жетуге болатын болса, ешкашан курделі кадамдар жасама. Бул омірдін ен дана ережелерінін бірі".

Ремарк

– Асет Ризаулы, адамнын азып-тозуынын басты себебі неде деп ойлайсыз? Озініз осынын баріне душар болып, басыныздан калай откізіп, осыдан калай кутылганынызды алдынгы шыгарган кітаптарынызда жазып журсіз. Сіздін алдынгы жазган кітаптарынызды біреу окыса, енді біреу окымаган шыгар. Осыны кыскаша тагы кайталай кетсеніз?

– Олай болса сурактарына орай адамдардын калай азып-тозуынын жане осыдан кутылу жолын жане кітаптарымнын такырыбына аркау болып журген жагдайды кыскаша кайталап айта кетейін:

Тубінде баянды енбек егін салган,
Жасынан оку окып, білім алган.
Би болган, болыс болган онер емес
Енбектен будан озге барі жалган. 

Абай

Менін негізгі мамандыгым агроном. Ол кезде мен бейберекет омір сурудін натижесінен катты ауырып жургенмін, себебі тамакты кез келген уакытта талгамай калай болса солай ішу, арак пен темекіні рухани карангылыктын салдарынан алгашында: дареже, мактан коріп уйреніп, сонынан калай маскунемге жане темекі мен ашты шай ішетін бангішеге (наркоман) калай айналып кеткенімізді білмей де калдык.

Осы адет Кенес укіметінін тарбиесімен оскен, сол кезенде кызмет істеген ауыл шаруашылык мамандарынын баріне тан ерекшелік болды десем кателеспеймін, себебі ауыр жумыстан кажыганда демалысымыздын сикы осы болды, баскадай демалуга болатынын білмедік, 10 шакты жылдар бойы занды демалысымызды да ала алмайтынбыз, ерте коктемнен кар тускенше таулігіне 16...18 сагаттан жумыс істеп, балаларымыздын турін апталап кормейтінбіз.

Осындай бейнет пен тозактын салдарынан, асіресе ауылды жерде туратын 50 жастан аскан азаматтардын, казіргі кезде тугелдей дерлігі ар турлі созылмалы аурулармен ауырады, ал негізгі болігі мезгілсіз ажалдын курбаны болуда.

Менін  шыргаланым озім білетін адамдардікінен анагурлым артык еді. Журегім кысып, жаным жай таппай, журегім кысканда жаным шыгып кете жаздайтын. Даретім уакытылы шыкпай, унемі іші катып журетін. Ішімді жел кеулеп, уйыктай алмайтын.

Озім аракка салынганым соншалык, нак маскунемнін озіне айналдым. Жануя мен балаларга калай караганымды озін де біліп отырган шыгарсын. Арак іше бастаганда иіскеп біле ме, алде бір-біріне хабарлайма білмеймін – пенде баласына жаксылык акелмейтін, конілдері карау, бір капшык жемді пайда коретін, адамшылыктан журдай «кісі киік достарым» отірік мактап, суман кагып,  жан-жактан каптап, колма-кол пайда болатын.

Омір, дуние дегенін,
Агып жаткан су екен.
Жаксы-жаман коргенін,
Ойлай берсен, у екен.

Абай

Осындай мазасыздыкпен озімді куздын ернеуіне акелдім. Мындаган  опыктар болды. Озімнін казіргі жазып журген жазбаларымда айтылгандай, біздін елімізде мын-мындаган адамдар осы мазасыздыкты жаман адетке айландырып алган. Кей кездерде озіме-озім кол жумсасам ба деген ойлар да басыма келетін.

Мені провизор (дарі-дармек жасаудын маманы) бауырым Камбар, кызым Айнур Алматыдагы маскунемдерді жасырын турде гипнозбен, инемен  емдейтін емханаларга  да бірнеше кабат апарды,  біраз жургеннен кейін аракты кайта калай ішіп коятынымды озім де байкамай калатын болдым. Арак ішкеннен кейін журегім кысып, жаным мен танім де мазасызданып кайта ауыратын болдым.

Себебі арактын уыты жасауша денгейіме тусіп кеткен, маскунемдік пен темекіден емделудін бірак зиянсыз жолы бар, ол – ашыгу, дуркін-дуркін танін толык тазаланганша ашыгу! (Ашыгу аркылы толык тазаланганнан кейін арак пен темекінін исінен-ак журегін айни бастайды).

Енді озіме келсек осындай надандыктын, рухани карангылыктын салдарынан салмагым 110 кг болып, керек десеніз енкейе алмай оз аяк киімімді азер киетінмін.

Жургенде ырс-ырс етіп, туздын коп шогырлануынан табаным бастырмайтын. Осылай гумыр кешудін натижесінде 45 жас шамасында журегім кысып, буйрегім істемей, кан кысымым 70-ке дейін курт томендеп, асказаным токтап калып, усак тутікшелері (капиллярлары) жарылып кетті, аузымнан кара кан токтамай, жансактарда (реанимация)  олі мен тірінін арасында 12 таулік жаттым, жансактардан шыкканнан кейін ауруханада тагы бір ай жаттым, сол кезде маган куні-туні ине койып (система) гемодез т.б. витаминдермен коректендірді, ал асказанымнын устіне муз койды, муздын ызгарын мулдем сезбедім.

Менін бірге туган суйікті бауырым провизор Камбар Ризаулы Мукашбектегі озінін канынын жартысын куйып, аудандык жансактар (рениамиация) болімінін менгерушісі Даулет Копжасарулы Абаков ажал шенгелінен арен дегенде алып шыкты.

Ауруханада козгала алмай жаткан 50 кунде, тосегімнін касына отырушы медбике Нургул Абылханованы арнайы тагайындады.  Алі кунге дейін осы ак халатты абзал жандарды ризашылык сезіммен ауык-ауык есіме алып коямын.

Осыны окып отырган окырман кауымнын ауруларын тугел жинактаса, сол аурулардын тугелі дерлік менін бір басымда болды десем шындыктын ауылынан онша алыс кете коймаймын. Келесі жылы да журегім катты кысып жансактарда бір апта емделдім, содан аурухана біртіндеп екінші уйіме айнала бастады.

"Жай гана білім алу кункорісіне комектеседі. Оз бетінше білімінді жетілдіру –табыска акеледі".

Джим Рон

Поль Брэгтін «Здоровье и долголетие» атты кітабы менін колыма 1996 жылы кантар айында тиді. Осы т.б. ашыгу туралы кітаптарды мукият, ыждагаттылыкпен окып, бірте-бірте санама толыктай сініріп алдым. 

Сонан сон ойланып, ішкен дарілерім асер етпейтін болган сон: «караптан карап арам олгенше, карманып олейін», – деп кітаптагы «ауру – кылмыс,  кылмыскер болмайык» деген уранды басшылыкка алып 3 кундік ашыгуга бірден тауекел еттім, натижесінде 3 тауліктен кейін аягымнын бастырмай ауырып жургені бірден жогалып кетті.

Содан кейін, бір куні тан ата, танім мен жанымды ойша боліп алып, озіме-озім жагдайымды айтып, мунымды шактым. Бурынгы кылыгын сумдык деп айттым.

Егер де  табигаттын  зандылык жолымен журсем, онда озімнін бейнетімнен кутылатынынымды айттым. Мазасыздыгынын ешнарсені білдірмейтінін айттым. Егер озімнін жуйке кушімді кайта курсам коптеген сурактарыма жауап таба алатынымды да сездім.

Мен озімнін омірімде табигаттын барлык зандарын бассыздыкпен бузуга арекеттеніп, натижесінде танімді, мінез-кулкымды, жанымды ауруга шалдыктырганымды да озіме айттым.

Мен озімнін таніме агымнан жарылып айттым, менде сикырлы дарі жок деп. Менін ендігі колымнан келетіні, табигаттын жолымен журіп, адамша омір суру керек дедім.

Табиги омір сурудін алгашкы баспалдагы ретінде уш таулік бойы таза судан баска ештене ішіп-жемей аштык багдарламасын устауды усындым. Ол ушін, толык тыныштыкта демалдым.

Осылайша озімнін агзамдагы улардан тазалауды бастап, омірге байсалды козкараспен карап, озімнін таукіметтерімді талдай бастадым. Уш куннен кейін іле-шала он кундік ашыгуга кірістім. Натижесінде агзам улардан арылганнан кейін оз басымда керемет озгерістер болды. Акылым айкындалып, санам тазарып, ойым молдірленіп, озімнін шыргаландарымды озім шеше бастадым.

Мен озімнін тамактану багдарламамды курт озгерттім де, 30 кундік ет жемейтін мазірге отырып, барлык олі тамактардан: шайдан, кофеден, кант-кампиттен, консервіленген тамактардан, туздан, темекіден, ішімдіктен, сырадан, кока-кола онімдерінен т.б. тугелдей бас тарттым.

Сонан кейін тагы да екі кабат 7...10 кундік ашыгуды откізіп, денем женілдеп, денсаулыгымнын курт жаксара бастаганына козім жетті. Узак ашыгуга біртіндеп 3-4 жыл дайындалдым. 2000 жылы Наурыз айында 21 таулік ашыктым, сондагы агзамнын тазаланганын ауызбен айтып жеткізу мумкін емес!

Алгашкы узак 21 тауліктік ашыгу багдарламасын устап жургенімде кейбір корші, осекті судай сапыратын келіншектер: «Асет жынданып кетіпті, аузына мулдем тамак салмайды екен», – деп осектеп, сыртымнан кулетін, бірак олардын созіне ман де берген жокпын «Ит уреді, керуен кошеді, денсаулык елге емес озіме керек», – деп алган бетімнен кайтпадым, натижесінде тамаша денсаулыкпен марапатталдым.

2001 жылы ораза айында 27 кун ашыктым, 2002 жылы ораза айында 38 таулік, ал 2003 жылы ораза айында 40 таулікке жеткіздім. Осы ашыгу барысында кыста кардын суын, калган уакытта кайнар туманын не кудыктын суынан баска аузыма нар татпадым.

Аралык кезендерде анда-санда тауліктеп ашыгып журдім, бірак кітаптагы шарттарды толык сактадым деп айта алмаймын, себебі денсаулыгын жаксара бастаганда, баягы «таз» калпына тусіп пендешілік женіп кетеді екен. 2004 жылы да 40 тауліктік ашыгуга, ораза аякталарда ягни 9 Карашада кірісіп кеттім де Желтоксаннын 19-да 41 тауліктік ашыгуды ойдагыдай аяктадым.

Біракта, 2005 жылы Алматыга кошемін деп, Уржардагы уйімді сата алмай, осыларды сылтау кылып ашыгуды салаксып устай алмай, озімді жан емес тан билеп, ауру мен настык кайта мендеп алды.

2006 жылгы 50 кундік ашыгуымда ыстык кайнаган суга таза бал жане лимон  косып іштім. Сонгы 15 кунінде тек кайнаган ыстык су гана іштім. Себебі балдан адамнын журегі кайтып калады екен, агза озі кажеттісін гана кабылдайды.

Ыстык суга таза бал мен лимон салып, ерітіп ашыгуды озімнін ашыгу іліміне коскан комакты улесім деп білемін. 2007 жылы наурыз айынын 16-нан сауірдін 24-не дейін  40 кундік аштык устадым.

Ескерту: Естерінізде болсын! Егерде сусамыр (кант диабетімен) ауыратын болсаныз ішетін суынызга бал коспаныз, канытыныз кобейіп кетеді! Тек кана таза ыстык су гана ішініз!

– Асет Ризаулы, озінізді казір калай сезінесіз? Окырмандарга осы туралы кыскаша айта кеткенініз дурыс болар?

–  Казір коніл куйім оте жаксы, шаршауды білмеймін. Ашыгудан кейін куннен кунге таніме де, жаныма да керемет буырканган куат куйылып жатканын сеземін.

Озімнін жасарып, жас кезімдегідей кайратты, сымбатты жане 10...15 жылга бірден жасарып кеткеніме жанымдагы жубайым, балаларым, жаксы араласып журген достарым да таныркап карайды.

Танім гана тазаланып кана коймай, жаным мен рухым да тазаланганы соншалык, бурынгы омірдін курделі шешілмейтіндей корінетін шыргаландары озінен-озі карапайым шешіліп, турмысым да тузеліп, нак бакытты болудын не екенін тандік, жандык, рухани тургыдан да тусіне бастадым.

Сонгы 3...4 жылдын аралыгында маган тылсым дуние тусінікті бола бастады. Ойлау жуйем мен омірге деген козкарасым мулдем озгеріп кетті.

Барлык ой орісімді журегіме шогырландырып уйып тыныгуга (медитация жасауга) – санамды, акыл-ойдымды нурландыруга (созерцания) уйренуім

Атымды адам койган сон,
Кайтіп надан болайын?
Халкым надан болган сон,
Кайда барып онайын?!      

Абай

Кунделікті танертен ерте кун шыгар-шыкпаста жане кешкі уакытта 30 минуттан РУХАНИ ашылуга, барлык ой орісімді журегіме шогырландырып уюга (медитация), санамды, акыл-ойды нурландыруга (созерцания) уйрендім.

Жаратушыдан: «Маган озімнін бейнеттерімнін барлыгынан кутылатын куат бере гор», – деп сурадым.

Озіме-озім: «Менін танім ашыканнан кейін тазарды, менін ойым лас емес, молдір де шабытты. Ойлау жуйем куртуга емес, куруга багытталды» деген сойлемдерді  кайта-кайта кайталап айтып озімді иландыра бердім. Жаратушыдан:

«Маган тагдырды каскайып карсы алатын алансыздык,
Озгертуге болатынды озгертетін батылдык,
Осынын айырмасын тусінетін даналык бере гор», – деп сурадым.

Осы байсалды рухани нурлану барысында озімді мазалап журген сурактардын баріне де жауап таптым. Казір мен озімнін таукіметтерімнен тугел кутылдым,  апта сайын 24...36 сагат, ар жылдын наурыз айында не болмаса ораза айында узак 40-50 таулік  ашыгып: танімді, жанымды, рухымды, назік денелерімді тазалаймын.

"Бір сагат білім іздеу, уйрену туні бойы намаз окып шыкканнан артык. Бір кун білім уйрену уш ай ораза тутканнан да артык".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Асет Ризаулы, денсаулык ілімінін жолындагы мугалімініз кім болды?

– Мен тек кана ар турлі рухани денгейде жазылган кітаптарды коп окып, ізденіп озіме-озім мугалім болдым. Озіме-озім гана жардемдестім. Мен озіміздін окырмандарымызды, озім басымнан кешкен окигалардын негізінде – танін, рухын, жанын, назік денесін табигаттын занына сайкес коркетендіріп, осы занды басшылыкка ала отырып, ашыгу аркылы денсаулыгын жаксартып, жойкын жуйке кушін куруды уйреткім келеді.


"Жеу ушін омір сурмеу керек, омір суру ушін жеу керек. Тамак коп болган сайын, ауру да кобейеді".

Бенджамин Франклин

– Асет Ризаулы, узак ашыгуга шыдауга озінізді калай иландырасын?

–  Мен ашыккан ар кунімде мына кагидаларды кайта-кайта кайталап отырамын:

1. Бул куні мен озімді, танімді табигат колына тапсырдым. Мен Жаратушыдан ішкі тазалыгымды тазалауын жане жанартуын сураймын.

2. Ашыккан кездегі ар минутымда, оз агзамнан кауіпті уларды куамын. Арбір ашыккан сагатымда бакытка кенеле беремін.

3. Сагаттан сагат откен сайын, менін агзам озін озі тазалайды.

4. Мен ашыккан уакытымда, гасырлар бойы адамзат устаздары колданган танді, рухты, сананы тазалау адісін колданамын.

5. Ашыгу барысында оз жагдайымды толыктай бакылай аламын. Ешкандай да отірік карын ашу сезімі менін ашыгуымды токтата алмайды. Мен оз ашыгуымды сатті аяктаймын, себебі табигат кушіне сенемін.

Осы создерді кайталай отырып, мен оз агзамнын арбір жасаушасын (клеткасын) баскарамын. Баскару сана аркылы журеді. Ашыгу аркімнін жеке ісі. Алган бетімнен кайтпаймын, тазаланып болганнан кейін болатын гажап озгерістер жайлы гана ойлаймын, осыган куанамын.

Себебі, осы ашыгу адісімен шугылданып жургеніме 9 жыл болды, кадір касиетін толык тусініп алдым деп нык сеніммен айта аламын. Озіме де баска адамдарга да пайдасынын орасан зор екеніне куманім жок.

– Жалпы осы кезде озінді калай устауын керек?

– Ниет адамнан, рахым Алладан. Оз келенсіздіктерінізді біреуден корменіз, біреуге жала жаппаныз, біреу ушін біреу омір сурмейді, біреу ушін біреу тамак ішпейді. Озініздін бакытты, немесе сорлы болуыныз тікелей оз колынызда, аныгырак айтсак пайымдау мен сананызда. Не ойласан сол болады. Унемі жаксылык ойласан жаксылык, унемі жаманшылык ойласан жаманшылык болады.

Біздін казекенде мынадай жаман адет бар. Унемі жоктан жане озін мендеп алган ауруынан басканы айтпайды, аузын ку шоппен суртіп отырады. Есінізде болсын!

Жок деп ойлаган ниетіне байланысты Жаратушы жокшылыктын есігін ашып кояды, ауруымнан жазылмаймын деген ниетінізге байланысты созылмалы сыркатыныздан айыкпайсыз – себебі, сіздін калауыныз бен ниетініз осы, Алладан тек осыны гана тілеп отырсыз, Алла сіздін тілегінізді кабыл етуде.

Аузыныздагы созге абай болып сойленіз, айткан созініз де кабылданатынын умытпаныз. Баягыда біреу актышкак, тышкак келгір деп екі созінін бірінде озінен-озі карганып сілене  береді екен. Акыр аягында озі созылмалы, жазылмайтын актышкак ауруына шалдыгыпты. Создін кудіреті дегеніміз осы, карганып сіленбеніз, біреуді сыртынан каргаманыз, озінізге кеп тиуі мумкін.