Поль. С. Брэгг. Ашыгудын кереметi

//Алгы соз//

"Біз семірттік денені азыкпенен,
Байлап бердік жанды оган казыкпенен.
Уйкы, тамак, куйлеген сорлы дене
Кутылар ма осындай жазыкпенен".        Шакарім аулие

 Ашыгу – тазаланудын адісі. Тамак жеген кезімізде, агзамыз пайдалы заттарды кабылдап, зиянды жане ботен заттардан арылгысы келеді. Біракта, агза осыларды унемі ажырата алмаса, бас куыстарында т.б. жерлерде шогырланып жинала береді. Тіпті таза тагамдардын да калдыктары калып отырады, сондыктан да агза тазалау жумыстарын жургізуі ушін, ара-тура ашыккан пайдалы.  Ашыгу – табигаттын бізді уйрететін адісі.

Жануарларга каранызшы: олар ауырган уакытта ашыгуга кіріседі; бір жерге тыгылып алып тазаланып, озіне шипа болатын шоптерді тауып, емделіп жазылып жатады. Сіз уйініз бен жихаздарынызды шан басып кетсе, тазалау кере екенін білесіз. Біракта оз агзанызды жок дегенде аптасына бір кабат тазалап отыру кажет екендігін жане жумыс жасап жаткан миллиондаган жасаушыларыныздын (клетка) да дем алгысы келетінін тусіне алмайсыз.

Егер де озінізді озініз тазалагыныз келмесе, онда дене мушелерініз сіз ушін осы жумыстарды аткаруга мажбур. Осы тазалану барысында адамнын кызуы котеріліп, танауынан су, козінен жас агып, тушкіріп-мушкіріп, терісі бортіп берекесі кетеді.

 Ашыгу: денсаулыкка жетелейтін салауатты омір сурудін адеті, егер жагдайы келсе кімнін де болмасын аптасына 24 сагат ашыкканы дурыс. Осы мезетте рухани істермен гана шугылданыныз: озінізді шабыттандыратын жаксы кітап окып, жанга жайлы ауен тындап, сезімініз бен ойынызды тазаланыз. Ашыгудын маселелері озін коз алдына елестетуге, коніліне келтіруге заукын жок откен кезендерде жатыр.

Откен кезендердегі настык, ластык адамга бейнет шеккізеді. арбір кунан, арбір кателігін шогырланып жинала береді. Барлык бакытсыздык, шарасыздык осы жойылмаган настыктын салдарынан болады. Ашыккан уакытта адам осы зиянды калдыктардан кутылады, нур куйылып озін бакытты, женіл сезіне бастайды. Сондыктан да ораза букіл діндерде орын алган.

 Ашыгу – озінді бірденеден тежеу емес, керісінше тамактану. Сен оз танінді тамактан тежеген мезетте баска денелерін тамактанып, жумыс істей бастайды. Ашыгу – тек тамактан бас тарту емес, кейбір сезімдерден, озінді мазалап богет жасап журген ойлардан да бас тарту. унемі жеу, ішу, шогырлауга кумартудын орнына бас тарту мен азат болуды да уйрену кажет.

Топтастырып, жинау – кері кетуінді удетеді. арбір жаман ойын, сезімін жане калауын, кыстагы агаштын бутагына жабыскан кырау сиякты. кырау еру ушін коктемгі куннін шуагы кажет, сол мезетте біз озімізбен озіміз боламыз.

Біз озімізде шогырланып калган керексізден кутылган кезде, Жаратушынын кудіретті лебі, озіміз аркылы отіп, рухани арекетімізге жан бітіргенін сеземіз. Кім де кім озінін басына, журегіне керексіз нарселерді топтастырып алса, озінін рухани дамуына жол таба алмай калады.

Сен озіннін танін, басын, журегін, окпен, асказанын т.б. мушелерін озара уйлесімді кызмет аткарулары ушін енбектенуін кажет. Ашыгудын нак шындыгы осында жатыр. Біздін бір дарігер жолдасымыз айтады: «унемі ораза тутып, ашыгуды калт жібермейтін адамдардын улкен дареттерінде жагымсыз иіс болмайды.

Егер озініздін улкен даретініз бен жіпсігенде шыгатын терініздін иісі сасып кетсе, онда сіздін танініздін не жуйкеніздін ауыратынынын белгісі. Мумкін сіз карсы болып, бугінгі жеген жаман тамактын салдары деп айтарсыз. Жок, олай емес. Тагы бакылау жургізіп корініз: егер озініз бірнеше кун аралыгында мазасыз, куйгелек, кызганшак т.б. болсаныз исін озгеріп кетеді. Осынын барі дененнен иіс аркылы болініп шыгады».

 Бірнеше таулік бойы ашыгу пайдалы, бірак осы кезенге сайкес колайлы жагдайын болу керек. Ашыгуды демалыс кундері не айларында устаныз. Ашыккан кезінізде ауа тамакты алмастырады, сондыктан да ашыгуды таза ауасы бар жерде откізуге тырысыныз, саяжайынызга жалгыз кетіп калсаныз тіптен жаксы, ал ауылды жерлерде туратын агайындарда осы мумкіншіліктердін барі де бар.

Копшілігі байкайды, ашыгу барысында аркасы, басы ауырып, журек согысы жиілеп кетеді. Біз табигаттын арнаулы сыбырлаган даусын ести алмаганымыздан: «Мен енді ешкашанда ашыкпаймын! ». Бул дурыс емес. Осы белгілер болашакта дал осы мушелеріннін ауруга шалдыгатынын айтып турган табигаттын ескертпесі.

Егер озініздін осал жерінізді білгініз келсе бірнеше таулік ашыгып корініз; егер де белгілі бір мушен ауыра бастаса, онда осы жерден кесел шыгуы мумкін, сондыктан да алдын ала алу шараларын карастыра берініз. Егер дурыс ашыксаныз, онда кауіпті емес, сізге пайдасынан баска зияны жок.

Осынын далелі: бастапкы екі таулікте оте ауыр болып, сонан сон келенсіздіктер мен карын ашу сезімі жогалып кетуінде. Егер осы ашыгудын салдарынан болса ауруыныз орши тусер еді, жок, керісінше сіз тыныштык пен алансыздык куйге енесіз. алі кунге дейін ара-тура ашыканнан бір де бір пенде олген жок, керісінше миллиондаган адамдар комагайлыктан оліп жатыр.

«Адам танінде карыннан жаман ыдыс жок. Бірнеше рет асаган тамак адамга жеткілікті. Егер кажет болса, карыннын уштен бірін тамакка, тагы уштен бірін суга, калган уштен бірін тыныс алуга калдырсын». Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

 Бастапкыда ашыгу бір сумдык боп корінуі мумкін, себебі агза ушін мундай тазалану озі адеттенбеген аласапыран жайт. Біракта бастапкы асермен бага беруге болмайды. Керісінше ауырып журген адамдардын тазалануы кажет, аурудын себебі артык кокыс пен калдыктардын, улардын кенеттен канга араласып кетуінен. Адамдардын басым болігі ашыгу алсіретіп, жудетіп жібереді деп ойлайды.

Бастапкыда дурыс шыгар, ал бірнеше таулік ашыканнан кейін онініз нурланып, коз жанарыныз жалтылдап, кимылыныз да, дененіз де женілдеп кулпырып шыга келесіз. Ашыгам деушілер барін баскаша тусіну керек. колайсыздык сезілсе, осы мазасыздык жогалганша жасканбай оразаны ары карай жалгастыра бергені жон.

Егер сіз ашыгуды жарты жолда токтатсаныз, ыстыгы котерілге наукастын, ыстыгын тусіру ушін дарі ішкенімен бірдей. озінен озі тусінікті, олар бірден озі жаксы сезініп кетеді, бірак олардын тусінбейтіні, келешекте озін белгілі бір катерлі, созылмалы ауруга дайындап жаткандыгы.

Озініздін агзанызга еркіндік берініз, агза лыка кокыска толып турганда, озі барлык калдык пен кокыстарды шыгарып тастауга не ерітіп жіберуге тырысады. Денеміздін кызуы котерілетіні осыдан. Осы, агзанын тазаланып жатканынын далелі, буган шыдау керек. Агзанын жумысына комектесу ушін ыстык кайнаган су ішуінізге болады.

Бірінен кейін бірін, жеделдете бірнеше кесе ыстык су тартып жіберсеніз кызуыныз тез туседі: кан айналымы жаксарып, тамырлары кеніп калдыктар мен кокыстарды табиги шыгару жолдары мен тері тесіктері аркылы шыгара бастайды. Ашыккан кезенде ыстык су ішу оте пайдалы.

Кайнаганнан кейін тундырып барып ішініз. Суык сумен майлы ыдысты жуган кезде толык тазаланбайды, таза жуу ушін ыстык су кажет. Агзада да осылай болады, ыстык су, суык су шая алмайтын талай кокыстарды ерітіп оларды буйрек, тесіктер т.б. аркылы шыгарып тастаганда, сіз озініздін тазаланып жасарганынызды сезесіз.

Ыстык суды ашыккан мезетте узбей ішуінізге болады. Ыстык су тутіктердін барін тазалайтындыктан кан тамырларынын катуы мен буын ауруларына таптырмайтын дауа. уйренбегендіктен бастапкыда ыстык суды ішу біртурлі жагымсыз, біракта біртіндеп рахаттана бастап сонынан лаззат аласыз.

Ыстык су табиги зиянсыз дарі, бірак арзан жане карапайым болгандыктан ешкім де саликалы турде кабылдамайды. Баягыда біреу ыстык судын комегімен дарігерлер дарімен жаза алмаган ауруын жазып алган. Кудер узген дарігер осы ауруды коруге келгенде, ол озінін калай жазылганын айтады, сол кезде дарігер былай дейді: «Мен ыстык судын шипалык талай касиетін білемін, біракта мен ыстык суды сата алмаймын гой!».

 Тагы бір айтайын дегенім, коп кундік ашыгуды калай аяктау жонінде, егер де бірден бурынгы тамактангандай тойып алсан оліп кетуін мумкін. Осындай жагдай Асет Ризаулы бурын Уржарда турганда, бірге кызметтес болган Абылханов Кыдыргали деген азаматтын басынан откен, ол асеткееліктеп 7 таулік ашыгуды устады. Асет Ризаулы оган аштыктан калай шыгу керек екенін тусіндіріп айтса да, ашыгудан шыгарда еттен жасалган мантіге бірден тойып алып, ішегі туйіліп оліп кала жаздаган.

Сондыктан да бірінші куні женіл жеміс, коконістерден дайындалган салат пен суйык коже, келесі куні салат пен осы кожеге аздап кептірілген нан косып ішініз, ушінші куні аз молшерде калыпты тамакка коше беруінізге болады. Осы жайында томеніректе кенінен токтала кетермін.

Осы нускауларды мултіксіз сактасаныз гана кауіп-катер болмайды. Осындай ашыгудан кейін сезімініз ушкырланып, акыл ойыныз нурланып, озінізге тылсым дуние ашылып, жасарып, бурынгы нас басып, калдык толы танініздегі кокыстардын кулі де калмай жанып кеткенін сезесіз.

179. Сенушілер! сіздерден бурын болгандарга сиякты, ораза сіздерге де парыз, (мумкін иманды боларсыздар).

180. белгілі бір кундерде. Біракта, біреулерініз наукастанып не жолаушылап журсеніздер: оразанын осы кундерін баска уакытта тутсын. Шамасы келіп устамагандарга, орнына кедейлерді тойындыру парыз. Кім имандылыкпен кандай болмасын кайырымдылык жасаса, ол онын озіне кайырымдылык болады. Егер біле білсеніз, сіздін оразаныз – озініз ушін жаксылык.

181. Рамазан айы, осы нускауды адамдар басшылыкка алып, ізгілік пен зулымдыктын айырмасын тусінулері ушін сіздерге куран тусірілген ай. Сіздердін ішінізде кім осы ай бойы уйінде болса ораза устау парыз: кім сыркат болса немесе жолаушылап кетсе оразанын каза болган кундерін баска айда устасын. кудай сіздерге ауырлык емес, женілдік тілейді. Ол сізді тура жолмен бастап жур, сол ушін сенушілердін санын тез толтырып кудайды улыктап, ризашылыкта болыныз.

КОРАНЪ. Перевод съ арабского языка. Г.С.Саблукова. Третье изданіе. Казань. Центральная Типографія. 1907 г. Глава (2) Корова, стихь 179, 180, 181.стр.51    

(Орысшадан аударган: Асет Ризаулы Мукашбеков)


МАЗМУНЫ:

1. /АЛГЫ СОЗ/
2. /БІРІНШІ БОЛІМ/
ПОЛЬ БРЭГГ: "АШЫГУДЫН КЕРЕМЕТІ" - "ЧУДО ГОЛОДАНИЯ"
3. /АШЫГУ ІЛІМІНІН ГЫЛЫМИ НЕГІЗІН КАЛАУШЫ ПОЛЬ БРЭГГ ЖОНІНДЕ
4. КЫСКАША МАЛІМЕТ/
5. /АШЫГУ КЕРЕМЕТІ/
6. /ОМІРДЕН БАРІН АЛУ/
7. /МЕН ОМІРДІ СУЙЕМІН ЖАНЕ ОМІР СУРГІМ КЕЛЕДІ/
8. /ЗИЯНДЫ АРЕКЕТТЕР АМЕРИКАНДЫКТАРДЫ ОЛТІРУДЕ/
9. /АУРУ – КЫЛМЫС, КЫЛМЫСКЕР БОЛМАЙЫК/
10. /ОМІР БАКЫТТЫ ЖАНЕ КОНІЛДІ ШЫМ-ШЫТЫРЫК ОКИГА БОЛУЫ МУМКІН/
11. /БІЗДІН ЗАМАНЫМЫЗДАГЫ УЛЫ ЖАНАЛЫК/
12. /АШЫГУ БІЗДІН ОМІРЛІК КУШІМІЗДІ САКТАЙДЫ/
13. /БІЗ УЛАНГАН АЛЕМДЕ ОМІР СУРЕМІЗ/
14. /ЕН КОП КІР АСПАНДА/
15. /БІЗДІН ОЗЕН, КОЛДЕРІМІЗ ДЕ КАТТЫ ЛАСТАНГАН/
16. /ХИМИЯЛЫК ТОЗАНМЕН УЛАНУ/
17. /КЕЙБІРЕУЛЕР БІЛІМ БУЛАГЫНАН КАНГАНЫНША СУСЫНДАЙДЫ,    
18. БАСКЛАРЫ ТАМАГЫН ГАНА ШАЙКАЙДЫ/
19. АШЫГУ АГЗАДАН (ОРГАНИЗМНЕН) УЛАРДЫ АЛАСТАТУГА КОМЕКТЕСЕДІ/
20. /ЖЕМІС-ЖИДЕКТЕГІ БАЛАУЫЗ ДЕНСАУЛЫГЫМЫЗГА КАУІПТІ/
21. /БІЗДІН ТАГАМЫМЫЗДЫ ЖАНА УЛАР ЖАУЛАП ЖАТЫР/
22. /КАРАПАЙЫМ АС ТУЗЫ ТУРАЛЫ БІЛГЕНІНІЗ, СІЗДІ ОТЕ ТАНЫРКАТАДЫ/
23. /ТУЗ КАН КЫСЫМЫНА КАЛАЙ АСЕР ЕТЕДІ/
24. /ТУЗДЫН ЖЕТІСПЕУШІЛІГІ ЖАЙЫНДА АНЫЗ/
25. /НЕЛІКТЕН СИЫРЛАРГА ТУЗДЫ КОП БЕРЕДІ/
26. /МЕНІН КАЛИФОРНИЯДА АЖАЛ АЛКАБЫНАН АСУЫМ/
27. /ТУЗДЫН КАЖЕТСІЗДІГІН ДАЛЕЛДЕЙТІН ТАГЫ БІР ТУЖЫРЫМ/
28. /АДАМГА КУНІНЕ КАНША ТУЗ КЕРЕК?/
29. /АШЫККАН КЕЗДЕ ЖАСАУШАЛАРДАН - КЛЕТКАЛАРДАН ЖАНЕ ТАННЕН ТУЗДЫ ШЫГАРУ/
30. /АШЫГУ – КЕРЕМЕТ ТАЗАЛАГЫШ, БІРАК АУРУДЫН ДАРІСІ ЕМЕС/
31. /АЛСІЗДІК КАЛАЙ ТУСІНДІРІЛЕДІ/
32. /БІЗ ЖАМАН АДЕТТЕРІМІЗ УШІН ЖАЗАЛАНАМЫЗ, ЖАКСЫ УШІН - МАРАПАТТАЛАМЫЗ
33. /АДАМДАР ЕШУАКЫТТА ОЗДЕРІНІН КЕЛЕНСІЗДІКТЕРІНЕ ОЗДЕРІН КІНАЛАМАЙДЫ/
34. /ГАЖАЙЫП ОЗІНІЗДЕ/
35. /СІЗДЕ ЖАМАН    АДЕТТЕР БАР МА?/
36. /Ашыгу – табиги болмыс (инстинкт)/
37. /Улы адамдар да ашыккан/
38. /Душпан біздін ішімізде/
39. /Сананы надандык булты торлауда/
40. /Озінді олімге неге ерте киясын?/
41. /Казіргі омір салтымыз – озінді озін біртіндеп олтіру/
42. /Калын маймен майланган табадан/
43. /Кышкылдыкты (ацидоз) калай жену керек/
44. /Коконістер мен жеміс-жидектер табиги тазалагыштар/
45. /Асказанынызда сілтілік арекет калыптастырыныз/
46. /Улы кышкылдардын киыршыктары/
47. /Біздін агзамызда улы кышкылдар киыршыгы калай пайда болады
48. /Бел ауруы – адамзат касіреті/
49. /Тазалану ушін ашыгу/
50. /Озін омірге кайта кайтарган мугедек/
51. /Ашыгумен, дене шыныктыру жане  диета сактаумен жеткен женіс/
52. /Ашыгу ілімі кенінен тусіндіріледі/
53. /Ашыгу да алем сиякты коне/
54. /Ашыгу сананы оятады/
55. /Пайгамбарлар да ашыккан/
56. /Карыннын кулы болманыз/
57. /Озініздін ашыгу багдарламанызды бугін жоспарланыз/
58. /Егер ашыгуыныз табысты болсын десеніз, сананыз танінізді билеуі керек/
59. /Оз тамагынызды дене кимылына карай ішініз/
60. /Америкада тамак жеу спорт!/
61. /Оз агзанызды тазалыкта устаныз/
62. /Сіз ашыгуга дайынсыз ба?/
63. /Мен неліктен тек таза су (дистиллирован) гана ішемін/
64. /Канша ашыгу керек?/
65. /Ашыгу тажірибесі/
66. /Канша ашыгу керек?/
67. /Кандай мерзімдегі ашыгу жаксы натиже береді/
68. /Мен жаксы тамак пен салауатты омірде устаган кыска ашыгуга сенемін/
69. /Менін ашыгуымнын жеке багдарламасы/
70. /Гажайып мушелер/
71. /Швейцарлык дарігер – менін куткарушым/
72. /Озініздін рухани кушінізді жогары денгейде устаныз/
73. /Уш кундік, жеті кундік, он кундік ашыгуды калай откізу керек/
74. /Ашыгу кезінде ішектін жумысына аландаманыз/
75. /Мен жылына торт кабат 7....10 тауліктен ашыгамын/
76. /Дам мен иіс туралы/
         
77. /Жеті кундік ашыгуды калай аяктау керек/
78. /Он кундік ашыгуды калай аяктау керек/
79. /Тагы да ішегініздін шыгару жумысына аландаманыз/
80. /Тамак кортудын мінсіз багдарламасы/
81. /Ет жемейтіндер етті жеуге карсы/
82. /Менін суйікті жеті устазым/
83. /Жеуге болмайтын тагамдардын тізімі/
84. /Мен ашыгу кезенінде клизмага карсымын/
85. /Тілініз еш уакытта алдамайды/
86. /Тістеніп алып кулініз/
87. /Жеу ушін омір сурменіз, омір суру ушін женіз/
88. /Дурыс ашыгу манкага карсы/
89. /Біздін оркениетті дамыган тамагымыз манка тудырады/
90. /Ашыгу кезенінде кіші даретінізден шырыш пен манка табасыз/
91. /Ашыгудын комегімен темекі тартудан, арак, шай, кофе ішуден кутылу/
92. /Ашыгу артык салмакты азайтады/
93. /Артык салмак ауыр жук/
94. /Американдыктардын денсаулыгын жоятын тагамдар/
95. /Ашыгу аркылы таусылмайтын куатка ие боламыз/
96. /Ашыгу – бул жекпе жек/
97. /Ашыгудын комегімен калай толуга болады/
98. /Суык тиіу мен тымауга карсы курес/
99. /Табигатка сенініз/
100. /Айна ешкашан да алдамайды/
101. /Ашыгу кан тамырларын жасартады/
102. /Сіздін жас молшерініз кан тамырларынын жагдайымен айкындалады/
103. /Сіздін кол астынызда тогыз дарігер/
104. /Бірінші дарігер кун саулесі/
105. /Екінші дарігер таза ауа/
106. /Йогтардын терен жайлап дем алу тажрибесі/
107. /Терен тыныс алу тасілі/
108 /Терен дем алу/
109. /Ушінші дарігер таза су/
110. /Су тамактан да маныздырак/
111. /Сіздін агзаныз суды калай пайдаланады /
112. /Су жане ас корту/
113. /Су жане калдыктар/
114. /Кан жане су/
115. /Кан салкындыкты сактайды/
116. /Су майлагыш зат/
117. /Судын уш бастауы/
118. /Агзага судын жетіспеуі/
119. /Тортінші дарігер – табиги тамактану/
120. /Адамдар минералдар мен витаминдердін жетіспеуінен картаяды./
121. /Сіздін агзаныз табиги тамакка зару/
122. /Тамактын мига асері/
123. /Америкада жастардын копшілігі наукас/
124. /Біздін улкен адамдардын танінін жане акыл ойынын кайгылы жагдайы/
125. /Бесінші дарігер – ашыгу/
126. /Алтыншы дарігер – сана/
127. /Ойлау жане денсаулык/
128. /Жетінші дарігер – дененін тузулігі/
129. /Калай дурыс туру, журу жане отыру керек/
130. /Сегізінші дарігер – дене шыныктыру/
131. /Омір суру ушін Журу/
132. /Карын булшык еттері ушін жаттыгу/
133. /Ашыгу барысында дене жаттыгуларымен шугылдануга бола ма?/
134. /Тогызыншы дарігер – демалыс/
135. /Омір куаныш болуы керек/
136. /Озініздегі табигатка сезімталдыгынызды дамыта берініз/
137. /Мамыражайлылык – бул карапайым/
138. /Зор денсаулыкка алып келетін тамактану ілімі/
139. /Сілтілік тагамдар денсаулыкты тузейді/
140. /Табиги тамакты тепе-тендікте устауга тырысыныз/
141. /Коконіс пен жемістер – ен сау тагам/
142. /Кокеністер тазалагыш жане коргагыш/
143. /Жангактар мен дандер/
144. /Буршак тукымдастар/
145. /Майлар/
146. /Табиги таттілер/
147. /Ірі унтакталган табиги данді дакылдар/
148. /Ет онімдері/
149. /Балык/
150. /Нан/
151. /Молшерлі тамак мазірі/
152. №1 мазір:  /Тангы ас/
153. /Тускі ас/
154. /Кешкі ас/
155. /№2 мазір: Тангы ас /
156. Тускі ас/
157. / Кешкі ас/
 158. №3 мазір: /Тангы ас/
159. /Тускі ас/
160. /Кешкі ас/
161. /Табиги тамак ар турлі болуы керек/
162. /Денсаулыктын он кагидасы/
163. /Табигат аяуды білмейді/
164. /Сіз кандай адамсыз?/
165. /Корытынды/


/БІРІНШІ БОЛІМ/

ПОЛЬ БРЭГГ: "АШЫГУДЫН КЕРЕМЕТІ" - "ЧУДО ГОЛОДАНИЯ"

(орысшадан аударган: Асет Ризаулы Муќашбеков)

/АШЫГУ ІЛІМІНІН ГЫЛЫМИ НЕГІЗІН КАЛАУШЫ ПОЛЬ БРЭГГ ЖОНІНДЕ КЫСКАША МАЛІМЕТ/

Шетел адебиеттерінде «табигаттанушы», «табигатпен ундесуші» деген соз тіркестері жиі колданыла бастады. Табиги тагамдармен тамактанатындарды осылай деп атайды. Олар осылай оздерінін казіргі корапталган, консервіленген, жансыздандырылган, курамында коміртегі оте коп ет, май жане татті тагамдар онімдеріне наразылыктарын білдіреді.

Булай тамактануга алгашкы карсы шыккандардын бірі Поль Брэгг. Брэгтін ен атакты кітабы «Ашыгу кереметі» (Чудо голодания) батыста коптеген миллиондаган даналармен басылып, копшіліктін суйіп окитын окулык кітабы болып, колдан-колга тимей таралды.

Адам баласынын денсаулыѓын жаќсартудын алемге айгілі майталман маманы американдыќ ѓалым, Поль Брэгг жастайынан коксаулыктан (туберкулез) алжуаз аурушан болып осіп, П.Брэггті емдеп журген дарігері: «Поль алты айлыќ омірін ќалды, енді оз арекетінді озін жасап соѓан ќамдана бергін!» – деп П.Брэггті емдеуден бас тартады. 

Амалы ќурыѓан П.Брэгг халыќтыќ емдеу тарихында конеден ќалѓан, біраќ умытылып бара жатќан, аштыќпен емдеу тасілінен хабары бар бір дарігер жолдасыныњ айтуымен жане сонын баќылауымен бес жыл бойы, аптасына 24-36-48 саѓаттан, ар уш айда 7-10 тауліктен аштыќты узбей устап журіп, озінін барлыќ ауруларынан біржолата ќулан таза айыѓып кетіп, 95 жыл салауатты омір суреді...

Ол озінін денсаулыѓын аштыќты устау арќылы кушейтіп алып, омірінін барлыќ уаќытын аштыќты устау іліміне арнаѓан адам. П.Брэггтін ен атаќты кітабы «Ашыгудын кереметі» алемдегі барлыќ елдердін тілдеріне коптеп аударылып – миллиондаѓан тираждармен басылып шыѓып, дуние жузіне таралып кеткен.

Ашыѓу деген, аштыќтан олу емес, керісінше аштыќты устап, денсаулыќты омір бойы саќтап журу деген соз, немесе сондай уѓым. Ашыѓып кормеген адам, муны білмейді. Ал енді, аштыќты ен ќурыѓанда бір таулік (24 саѓат) тозімділікпен устап корген адам, басќа жолмен журмейді. Бул омірдін аќиќат шындыѓы.

Кітаптарынын, лекцияларынын, басылымдарынын ен тамаша жарнамасы Брэгтін озі, жеке тажірибесі жане омір суру кагидасы болды. Ол 90 жасында кушті, шапшан, иілгіш, шыдамды, кыскаша айтканда кылшылдаган бозбала сиякты болатын.

Поль Брэгг кунделікті 3...5 шакырымга жугірді, тауга шыкты, коп малтыды, теннис ойнады, биледі, жаяу узак журіп, гантель, гирь котерді, серфингпен (тактайдын устіне турып алып толкында сырганау) шугылданды. Жумыс куні 12 сагатка созылды, бірак шаршауды, ауруды білмеді, аркашанда сергек, тын, омірге куштар жане адамдарга комектесуге дайын туратын.

Поль Брэгг 1976 жылы 95 жасында Флорида жагалауында суда сырганап жургенде алапат толкын басып кетіп, кайгылы казага ушырады. Оны 5 баласы, 12 немересі, 14 шобересі жане мындаган ізбасарлары жоктады. Сарапшы паталоганатомдар тексергенде онын журегі, кан тамырлары жане баска іш курылыс мушелері оте жаксы, керемет жас баланыкіндей болган. Брэгг бір созінде «менін танім жас молшерін білмейді» – деп айткан.

Поль Брэгг денсаулыкты тузеу негізіне дурыс тамактану жуйесін басшылыкка алган, етті мулдем жемеген, балыкты оте сирек пайдаланган. Озінін жуйесінде ашыгу багдарламасына коп коніл болді. Шогырланып калган улардан, калдыктардан, манкадан, туздан агзаны тазалау ушін: аптасына бір таулік, 3 айда бір кабат апталык ашыгу багдарламасын устауды усынды, ашыгу кезенінде тек таза буланган су гана (дистилированный) ішу керек деп уйретті.

Казіргі адамдар, тамак ішкісі келмесе де, куніне бірнеше рет тамактануды адет еткен, созылмалы гастритінін салдарынан болатын кобалжуды «аштык» деп кабылдайды. Осы адетті озгертудін тукте киындыгы жок, тек санан танінді баскарса болганы.

Брэгг танертен мулдем тамак ішпеген, адам озінін тамагын денелік куш куат жумсап барып ішуі керек, казакша айтсак: «Тангы ас Танірден», – деп есептеген. Оган куніне екі мезгіл тамак ішу жеткілікті болган.

Адам баласына гажайыпты армандау тан касиет! Тамактын, дене шыныктырудын, дурыс тамак мазірінін, тыныс алудын, ашыгудын нактылы мумкіншіліктерін білмей, олар гажайыпты оздері тусінбейтін айдаладан іздейді.

Поль Брэгг: «Табигаттын улы зандарымен омір сурудін еш киындыгы жок. Аурудан азап шегіп, мезгілсіз картайгандар, тез жазылу мен жасарудын жолын армандайды. Есінізде болсын: денсаулыкты енбектенсен гана табасын! Оны сатып алуга болмайды, ешкімде оны сізге сатпайды. Мен табигат зандылыктарын зерттеймін, бузбаймын, натижесінде денім сау жане оте куаттымын. Табиги тамактану, ашыгу аркылы озінді-озін тазалау жолдары, дене шыныктыру – картаймайтын, солмайтын, ар кунінізге шаттык силайтын омірге алып келеді».

«Адам ата мен Хауа ана заманынан бері ен манызды маселе – адам гумырын узарту. Бір де бір адам баласы олім тырнагынан кашып кутылган емес, біракта белгілі тамактану жане тазалык ережесін сактап оз омір жасынды узартуга болады. Аркайсын осыны: ен алдымен озін ушін, туган туыс пен достарын ушін жане озіннін елін ушін жасауга міндеттісін. Ар адамнын озінін денсаулыгын, озінін танін жетілдірудін денсаулыктары жаксы калыпта табиги жасын жасаудын когам ушін зор манызы бар.

Ар адам 120 жыл не одан коп омір суруге міндетті жане осыган толык кукысы барына мен сенемін. Денсаулыкты сатып алу мумкін емес, оны озіннін тікелей енбегін аркылы гана табасын. Тек кана озіннін табанды енбегін гана шексіз денсаулык пен куатты узак гумыр сурушілердін катарына алып келеді. Мен оз денсаулыгымды оз енбегіммен гана таптым. Менде ауру, шаршау деген болмайды жане денем болбыр, бопау емес, жылдын 365 кунінде саумын. Осы натижеге сіз де жетесіз! » 

Озінін сауыктыру жуйесінде, Брэгг дурыс тамактануга зор ман берген. Онын козкарасынын негізі мынада болган: кунделікті колданатын тамактын 60 пайызы шикі кокеністер мен жемістерден куралган.

Калган болігіне тандау мумкіншілігі кен аукымда, біракта ондірісте химиялык  адіспен онделген тамактардан ауаша болу кажет. Тамак негурлым табиги турде болганы жон, тузы мен рафинадталган канты, жасанды коспалары негурлым аз молшерде болганы дурыс.

 Брэгг біржакты болмаган, егер адам ет жеуге уйренсе жей берсін, бірак аптасына 3-4 кабаттан артык емес. (кейбіреулер сиякты куніне 3-4 кабат емес). Ол шужык (колбаса), консерві, куырылган, туздап какталган жане майлы етті пайдаланбауды усынган. Жумыртканы аптасына 2-3 рет кана жеуді жон деген.

Ересек адамдардын сут, кілегей, ірімшік, сары май, малдын майларын коп колданбауын жактаган. «Аурулардын 99 пайызы дурыс тамактанбаудан зардап шегеді. Адамдар оздерінін денелерінін каншалыкты ласталганын тусінбейді, дурыс тамактанбагандыктан агзасы улы заттар, шырыш пен манкага, кір-кокыска лыка толы екенін сезбейді», – деп жазады Брэгг. Тагы айтады: «Ашыгу белгілі бір аурудын емі емес, ашыкканда агза озінін омірлік куатын тазалауга жане сауыктыруга жумсайды. Ашыгудын аркасында агза озін- озі емдеп жазады».

«Менін танім ешкашанда жас молшерін білмейді!» – деп айткан, П.Брэгг іс жузінде, оз омірімен барлык адам баласына далелдеп кетті... Сондыктан да, 95-жаска келген Поль Брэггтін осындай салауатты омір жолы, барінізге де, шыгаратын ореге, онегелі онеге бола алады гой деген ой-пікірмен, онын осы кітабын казак тіліне аударып, Сіздерге усынып отырмын. Сонымен...

/АШЫГУ КЕРЕМЕТІ/

/ОМІРДЕН БАРІН АЛУ/

Арбір ойланатын адам, бір сат озіне сурак коюы тиіс: «Маган омірде ен кымбат не?». Мен азіл калжыннын улы актері Эда Уиннын созін келтірейін: «Байлык пен данк – денсаулыгын болмаса, тукке турмайды!».

Озі белгілі бай болса да, ауру адам дегеніміз не, тайірі? Байлар озіне бакыт сатып ала алмайды. Адамнын айгілі болуы онын бакытты болуы емес. Мен байлыкты багаламай тура алмаймын. Біздін заманымызда акша мен жагдай, менін ойымша, басты орында.

 Рахат пен жайлы жагдай, коптеген адамдарга оте манызды. Пенденін бар байлыгын тартып алып, денсаулык берінізші, онын бірінші максаты жогалган байлыкты кайтару болады.

/МЕН ОМІРДІ СУЙЕМІН ЖАНЕ ОМІР СУРГІМ КЕЛЕДІ/

Мен озімнін денсаулык туралы ангімелерімде озімнін студент кезімегі олендердін создерін жиі еске аламын: «Мен омірді суйемін жане омір сургім келеді». Бул кушті создер аркайсымыздын комескі калауымызды білдіреді. Омірдін озі керемет. Осы гажайып оз колымызда тур. Омір танкаларлык. Бул казынанын казынасы!

Жумакта омір сурген Адам ата мен Хауа уакытынан бері, адамзаттын омірін узарту ен манызды маселе болып келеді. Оны Христиан дініне дейін, жуздеген жылдар бойы парсы, грек гуламалары шешпекші болган, арине натижесіз. Бугінде жиырма бірінші гасырда да барлык саликалы акыл иелері ізденісте, кобінесе кур кармануда, натиже жок.

Алем жаратылганнан бері бір де бір адам олім тырнагынан кашып кутылган емес, біракта арбір адам, егерде катерден сактаса, тамак жеу, тазалык сактау ережелерін устану аркылы узак омір суруіне болады. Осыны аркім озі ушін, туыстары ушін, озінін елі ушін жасауы керек.

Буган тек озін таніннін саулыгын сактап кана кол жеткізесін, таннін саулыгы гана омір жасынды калыпты жагдайга узартканында адамды когамга пайдалы азамат етеді. Арбір адам кем дегенде 120 жыл омір суретініне мен каміл сенемін, Бул жонінде Інжілде айтылган. Омір суру узактыгы, дені сау адамнын жанына жайлы, жагдайына сайкес болу керек.


/ЗИЯНДЫ АРЕКЕТТЕР АМЕРИКАНДЫКТАРДЫ ОЛТІРУДЕ/

Адам озінін тамакка, сусынга деген уятсыз ашкарактыгынан озіне берілген мерзімнін жартысына жетпей оледі. Жабайы андар, кырсыгынан сактаса, озінін омірін толык суреді. Бул ережені сактамайтын – адам. Мумкін, миллиондаган тіршілік иелері ішінде, тек адам урпагы гана озінін табиги жасын жасамайды.

Андар, калай омір суру керек екендігін, не жеп, не ішу керек екенін болмысымен сезеді. Аурганда жане жараланганда олар ашыгады. Жануарлардын табиги сезімі, оларга пайдалы нарсені жегізеді, ал адам ауыр кортылатын тамакты пайдаланады, оны улы сусындармен ары тыкпалайды, сойте тура, адам неге жуз жасамайды деп танданады.

 Шартты турде баріміздін де узак омір сургіміз келеді, ал іс жузінде озіміздін омірімізді барынша кыскартамыз. Мунда кандай магына бар? Танкаларлык жумбак мынада, адам жаратылысынын керемет курылымы, ен кішкентай болшегінін озі жетілген, кудайдын санасына уксас сана, мусіншілер еліктейтін тулга, осыны адам озі аяусыз жоюда! Буган акталу жок!

Рим, Ватикандагы Апполоннын мармар ескерткіші  алемге танымал онер шыгармасы, бірак біздін отандастарымыздын денесінін адемілігінен асем емес, алайда осы мармар Апполонды асыл гаухар тастан артык багалайды, бакылайды. Ал тірі адам озінін рахымды, назік, сезімтал денесіне, таніне озінін мысыгы не итіне болген уакыттан аз коніл боледі.

Барлык дурыс ойлы адамдар бакытты, узак, пайдалы омір калайды. Ол ушін узак гумыр, сенімді денсаулык ережесі болуы тиіс-ак, окінішке орай – барі керісінше!

/АУРУ – КЫЛМЫС, КЫЛМЫСКЕР БОЛМАЙЫК/

Гасырдын басында, мен дене шыныктыру козгалысынын негізін калаушы, «Дене шыныктыру» журналынын баспагері, улы тулга Бернард Макфедденмен жакын болдым. Журналдын мукабасында: «Ару - кылмыс, кылмыскер болмайык!», – деп жазылатын.

Бопаулык, алсіздік, аурушандык, мен ушін, адамнын гажайып таніне жасалган маскара кылмыс. Мен оз денсаулыгымды тузеп, калпына келтіріп алганнан кейін, танімді жетілдіретін шараларды тугел колданамын. Сергектікке, шыдамдылыкка, оміршендікке уйретілген денсаулыгымнын аркасында, мен озімді денсаулыктын миллионерімін» – деп атаймын.

 Жасаган жасына тауелсіз, денсаулыктын миллионері болып, деніннін саулыгынан лаззат алу ушін енбектенуге болады. Картаймайтын, шаршауды білмейтін денсаулыктын «купиясы» таза ауа, ашыгу, дене шыныктыру, демалыс, табиги тамактармен ішкі агзаны тазалау.

Сіз оз танінізді дуркін-дуркін ашыгу жане табиги тагамдармен  тазалаган кезде, сіздін агзаныз кунделікті дене шыныктыруды, дене козгалысын тілейді. Осылардын комегімен, сіз оз калауыныз бойынша дененізді, мусінінізді озгерте аласыз.

Ойлап корініз! Сіз оз танінізді шындап, сауыктыра аласыз. Осы кітаптан алган білім толыкканды омір суруінізге комектеседі! Адам табигаттын жараткан гажайыбы, кім де кім уакытын аямай, агзасынын омірін кун сайын бакылап, зерттеп отырса, осыны баскаратын зандылык карапайым, арі тусінікті.

/ОМІР БАКЫТТЫ ЖАНЕ КОНІЛДІ ШЫМ-ШЫТЫРЫК ОКИГА БОЛУЫ МУМКІН/

Озінді озін окып уйрене беру шексіз болып корінуі мумкін, біракта кунделікті омірдін нактылы зандарынан тайкымай дурыс колдана білсен, омір суру танкаларлык куаныш, шым – шытырык окигага айланады. Біздін аркайсымыз да, денсаулыкка осы багытпен беттеуіміз керек. Осыны жылдар бойы зерттеп уйренініз. Саулыкта, бакытта, узак та салауатты омірдін натижесінде откен ар кунініз, сізге шаттык акеледі.

/БІЗДІН ЗАМАНЫМЫЗДАГЫ УЛЫ ЖАНАЛЫК/

Біздін гасырымыздын ашкан басты жаналыгы не? Монголия шолінен табылган, он миллион жыл болган динозаврдын жумырткасы ма? Оркениетті елдін куасі болган, ертедегі калалардын казбасы, жазулары ма? Таф-Колледжден шыккан профессор Лейннін ашкан жердін жасын 1250000000 жыл деп аныктаган радиоактивтік сагат па? Реактивті ушак па? Теледидар ма? Радио ма? Атом куаты ма? Сутегі бомбасы ма?!

 Жок! Булардын біреуі де емес. Менін пайымдауымша, казіргі адамзаттын ашкан улы жаналыгы, ерікті турде ашыгу аркылы озінін танін, санасын, рухын жасарту. Ашыгуды гылми негіздей отырып, солмайтын жастыкка ие болу. Адам ашыгу аркылы, мезгілсіз картаюдын алдын алады. Картайып масылга айлану коркынышы аркімнін журегінін тубінде уялап жатыр! Осы кітаптан алган маглуматтын комегімен сіз мезгілсіз картаю кауіпінен кутыласыз.

Апта сайынгы 24  сагаттык толыктай ашыгу, жылына 52 кунді курайды, ен болмаганда уш, жеті, он кундік ашыгу буын мен булшык еттерді улар мен калдыктардан арылтады. (Метоболизм дегеніміз, тамакты тірі затка айландыру, ал бул одан арі куатка айналады). Метоболизімнін жанама онімі біздін ауруларымыз жане мезгілсіз картаюымыздын себебі. Агзамызда омірлік куш пен куат калыпты денгейден томендеген кезде, сізде тан жане жуйке шыргаланы басталады.

/АШЫГУ БІЗДІН ОМІРЛІК КУШІМІЗДІ САКТАЙДЫ/

Кенінен тусіндіруге тырысайын. Біз тамакты жуткан кезде усакталады, кортылады, сініріліп – озгеріп, калдыгы агзадан шыгарылады. Адамнын торт мушесі зиянды калдыктарды аластатуга жауап береді: ішек, буйрек, окпе жане тері.

Бул мушелер жаксы жумыс істеу ушін, агзамыз жогары денгейдегі оміршендікке, ягни куат мумкіншілігіне ие болуы керек. Артыкты шыгару ушін куат жумсау кажет. Онештен, тік ішекке дейін (отыз фут) немесе 10-12 метр аралыктагы ас корту жолымен тамакты откізу ушін де аса коп молшерде омірлік куат кетеді.

Буйректегі екі миллион сузгіден суйыкты тазалап шыгару ушін, агзамыздагы миллиардтаган клеткалардын корегін ондеу ушін, бауыр мен отте журетін химиялык  агымдарга да тіршілік куаты кажет. Окпенін комегімен агзамыздагы 5-8 литр канды оттегімен каныктырып, комір кышкыл газынан тазалау жане теріміздін 96 миллион тесігі аркылы таніміздегі уларды тер турінде боліп шыгару ушін де зор молшерде омірлік куат кажет.

/БІЗ УЛАНГАН АЛЕМДЕ ОМІР СУРЕМІЗ/

Омірлік куштін міндеті, ас корту агымында пайда болган улардан арылтатын куатпен агзаны камтамасыз ету жане денеде біркалыпты 36,6 Цельсия бойынша температураны устап туру (ыстыгымыз котерілсе де, томендесе де аурамыз). Біздін казіргі оркениетті алемімізде, адамнын озі жасаган жане баска да улардын барі - омірлік куштін жаулары, омірлік куш осылардын барін женуі кажет.

/ЕН КОП КІР АСПАНДА/

Кір бізді тобемізден томпештейді. Мысалы Нью-Йоркте: Арбір шаршы милге, ай сайын 60 тонна шан – тозан куйылады. Осы лас Нью-Йорк жагдайында, агза аман болу ушін калай жанталасатынын ойлап корініз. Осы уланган калада аурухана мен аурулардын коптігіне таныркауга болмайды.

Галымдардын аныктауынша, Питтсбург немесе Алабама штатындагы Бриминген сиякты ауыр онеркасіптері дамыган калалардын тургындары, мезгілсіз ажалдын себепкері, оте катерлі окпе, журек ауруларымен жиі ауырады. Себеп – лас ауамен дем алганнын натижесі. Бундай ерекше тутінмен улану Лос-Анджелс, Феникс, Чикаго, Сент-Луисе, Канзас-Сити, Вашингтон т.б. улкенді кішілі калаларда асерін тигізуде.

Куйенін, фабрика мен зауыттардын, кокыс ортейтін пештердін, химия онеркасібі жане автоколіктердін тутіндері мен газдары, американдыктар дем алатын – коркынышты койыртпак жасайды. Ауанын ластануы біздін денсаулыгымызга жане омірімізге тонген катер. Осы сумдык калдыктарды агзамыздан аластатудын жалгыз жолы – ашыгу.

/БІЗДІН ОЗЕН, КОЛДЕРІМІЗ ДЕ КАТТЫ ЛАСТАНГАН/

Біздін агзамызды тек ауа гана уламайды, ласталган кір суды ішуге пайдалану ушін, арнайы химиялык адістермен тазалаймыз. Ішетін суды тазалау ушін олі зат – хлор т.б. коспаларды пайдаланамыз. Есінізде болсын: біздін агзамыз тек кана тірі заттарды гана сініре алады (осімдік жане жануардан алынган).

Кандай болмасын олі зат агзадан шыгарылып тасталынады (молшерлі омір куатынын шыгындалуымен). Егер адам омірлік кушінін шегіне жетсе, осы олі заттар танде жинала беріп, келешекте денсаулыкты ойсыратады.

Эри колінін жагдайы кыл устінде. Бурынгы ак шанкан жагалау, колканы каптыратын мук койыртпагына айланган. Бекіре, табан, алабугалар мулдем жогалган. Маган бір болашак дарігер – студент Кливлендтен хат жолдапты: «Біздін кол ондіріс орындарынын кокыс куятын апаны. Бунда балык тіршілік етпек турмак, адамдар суын іше алмайды, себебі улы химикалилермен уланган.

 Осында куятын Детройт-ривер озеніне гана, Детройт ондірісі куніне бір жарым миллион галлон калдыктар тогеді. Акрон мен Кливленді жарып агатын Кайахога озені шірінді, агаш жанкасы мен унтагы, жанар-жагар май, ескі аркан т.б. калдыктарды колге апарып куятындыктан Америкадагы ен лас озен атагына ие болды. Осыган косымша мындаган олген балыктардын калдыгын коссаныз, сумдык корніс айкындала туседі.

Откен жылы Буффалонын акімімен Буффало озенінде саяхат жасаганымда химия, ондіріс, кір-кокыс калдыктарынан пайда болган аралдар тізбегін коргенде: «Сумдык – ай!» – деп жан даусы шыга айкайлап жіберді. Осындай ласталган су коздерін, еліміздін барлык жерінен табасыз. Біз суды оте коп молшерде колдануымыз кажет, бірак ол химиялык тазаланудан откен. Есінізде болсын: осы олі заттар агзадан шыгарылуы керек, айтпесе катерлі зиян...

Агзадагы омірлік куштін денгейі томендесе, озінін шыгаратын жуйесімен олі заттарды шыгара алмаса, онда олар агзада калып – кемтарлыкка, олімге урындырады.
      
Егер біз агзамыздан уларды шыгаруга тырыссак, онда ашыгуымыз керек, ашыгудын комегімен агзамызга физиологиялык тыныштык береміз. Осы демалыс біздін омірлік кушімізді кайта калпына келтіреді, осы куш кобейген сайын агзамыздагы улар мен калдыктар тез шыгарылады.
Ашыгу – ішкі емделу жане тазалану.

/ХИМИЯЛЫК ТОЗАНМЕН УЛАНУ/

Тонналаган улы заттар ауада тозан турінде зиянды курт-кумырскаларды олтіріп кана коймайды, біз жейтін жеміс-жидектерге де сініп калады.

Салаттар, пайдалы да, дамді, біракта кей кезде омірге кауіпті де болады, егер де улы пестицидпен (курт-кумырскаларды олтіретін улар) онделсе. Кай кездегіден болмасын, жеміс-жидектердін онімі химиялык пестицидтармен коптеп онделеді. Сондыктан да оз денсаулыгынды катерге ушыратудан сак болуын керек. Салаттан адам уланып калуы мумкін.

Бір кездерде Маямидін конак уйінде, бірнеше айелдер тангы астан кейін бастары айланып, калшылдап-дірілдеп журектері айни бастады. Жедел жардем келіп аныктаганда, олардын кок салаттан уланганы белгілі болды. Дарігер ДДТ жане баска да улы химикаттармен уланганын далелдеді.

Біздін жейтін тагамдарымыз оте жогары молшерде улы пестицидтармен онделеді. Тамак жане дарі баскармасынын хабарлауынша: «Сараптама бойынша жемістердін уш тобы пестицидтармен уланган, екі топ цикориде молшерден тыс у бар. ДДТ-нын коп болуына байланысты салаттар тобы жойылды».
      
Бул алі тук емес. Тексеруден тек кана сауда жасаган кезде штаттан штатка отетін жемістер камтылады. Пестицид калдыгы бар коптеген тонна салаттар оздері осірген штатта кала береді. Олар мулде тексерілмейді. Тамак жане дарі баскармасынын мойындауы бойынша, саудага тускен тагамдардын белгілі болігін гана тексеріп улгереді.

/КЕЙБІРЕУЛЕР БІЛІМ БУЛАГЫНАН КАНГАНЫНША СУСЫНДАЙДЫ, БАСКЛАРЫ ТАМАГЫН ГАНА ШАЙКАЙДЫ/

Ащы шындык мынада, ауылшаруашылык  онімдерінін басым болігі хлорлы комір сутегі, ДДТ-ны коса, фосфор коспалары жане баска да пестицидтермен, улармен даріленіп онделеді. Дарігелердін далелдеуінше тек осіп турган сабагын гана емес ДДТ, т.б. химикаттар топыракта айлап жатып, осы алкапка егілген баска осімдіктерге сінеді.

У тамырмен жогары котеріліп, жеміске сініп, осімдіктін бір болшегі болып калады да, одан шыгару мумкін емес. Егер сіз памидордын уланганын білсеініз, онда онын кабыгын аршып удан кутылуга тырысасыз. Окінішті, сіз бекер ауреленесіз. Сіз, бірдемесінен кутылдыныз, біракта удын негізі осімдікте калды. Улар кайнатканда да, тамак пісіргенде де кетпейді.

/АШЫГУ АГЗАДАН (ОРГАНИЗМНЕН) УЛАРДЫ АЛАСТАТУГА КОМЕКТЕСЕДІ/

Адам ашыккан кезде тамак жеуді догарады, тамак корытуга кететін букіл омірлік куат, енді агзадагы уларды шыгаруга жумсалады.

Мен лекциялар окумен Курама Штаттарды жане баска да елдерді коп саяхаттадым. Менін бакытыма карай коптеген адамдар маган оздері осірген жеміс – жидектерін жиі жіберіп турды. Коп жагдайларда осы тагамнын негізгі болігі улы химикаттармен каныктырылганын біле тура барына канагат туттым.

Міне, мен сондыктан да аптасына 24 не 36 сагат, жыл бойы он куннен торт кабат ашыгамын. Он кундік ашыгу кезінде, танертен оянганнан кейін, кіші даретімді кішкентай кутыкшага куйып, салкын жерге сактап коямын. Бірнеше куннен кейін, кішкентай киыршыктар пайда болады. Осыны химиялык сараптамага жібергенде, ДДТ жане баска улардын ізін, калдыгын корсетеді.
      
Бір кезде мен 21 кун ашыктым, 19-шы куні кіші даретке отырганда куыгым катты ауырды. Мен даретімді сараптамага жібердім, сойтсем ДДТ жане баска уларга толы екен. Осы улар менен шыгып болган кезде, мен озіме керемет куаттын куйылганын сездім. Козімнін агы аппак кар сиякты, ал терімнін оні кулпырып кетті.

Алі есімде, Калифорния штатында Пасадендегі Уилсон тауына, ашыгуымнын 19-шы куні киналмай-ак шыктым. Жугіріп томен тускен кезде, озімді керемет женіл сезіндім. Менін козкарасым бойынша, ашыгу – агзаны улардан тазалайтын бірден-бір адіс.

/ЖЕМІС-ЖИДЕКТЕГІ БАЛАУЫЗ ДЕНСАУЛЫГЫМЫЗГА КАУІПТІ/
       
Ултымыздын денсаулыгына тагы бір кауіп тонуде. Алма, алмурт шие, кияр  не бурыш жеген кезде сырткы кабыгын мукият караныз. Жалтырап тур ма? Теп-тегіс жылтыр ма? Олай болса сак болыныз! Мумкін буларга балауыз ертіндісі жагылуы. Дарігелердін пайымдауынша – бул американдыктардын денсаулыктарына оте катерлі.

 Жемістін кабыгына жагылган балауыз, онын суын, шырынын жане дамі мен алгашкы калпын сактайды. Біракта бул кабык денсаулыкка оте зиян. Біз жемісті жеген кезде, кортылмайтын балауызды коса жейміз. Балауыз – мунай онімі, оны біздін агзамыздагы бір де бір муше корыта алмайды. Кауіпті балауыз агзада жинала береді.

 Дарігерлердін мазасызданатын да жоні бар. Сауда максатында тагамдарды ондегеннен бастап, Америкада аурудын жана турлері пайда бола бастады. Біз оз агзамызда, ауру акелетін балауызды калдыруга тиіс емеспіз.

Менін козкарасым бойынша, 24 не 36 сагат ашыгу жане жыл бойы ашыгулар, осы кауіпті калдыктан агзанызды тазалайды. Білініз, ашыккан кезде босаган омірлік куатыныз, агзанызда зор тазалау жумысын жургізеді.

/БІЗДІН ТАГАМЫМЫЗДЫ ЖАНА УЛАР ЖАУЛАП ЖАТЫР/

Улттык тагамымызга мындаган жасанды тамак коспаларынын косылуы, ауруга ауру жамап жатыр. Узак жылдар бойы «зиянсыз» деп келген коспалар, денсаулык ушін оте кауіпті болып шыкты. Сойткенмен де, копшілігі алі де колданылып жур.

Ондірістік кадімгі ак нанды алайыкшы – ол акталган, боялган, байытылган, тазаланган, жумсартылган, иістендірілген, кораптандырылган. Осынын барі жасанды химиялык ингредиенттін комегімен жасалган. Казіргі уакытта 100 пайыз жасанды коспа коспаган, таза бидай унынан істелген нан таба алмайсыз.
       
Адам агзасы – жеке жасаушалардын жиынтыгы гана, баска ештене емес. Егер сіз дурыс тамактансаныз, асыныз – осу мен козгалыстын сурамын толыктай камтамасыз етсе, онда жасаушаларыныз 120 жыл, не одан да коп омір суруінізге мумкіндік береді.

Адам кай уакытта озінін агзасымен санаспайды, сасык – лас ауамен тыныс алады, онда онын клеткалары да осыган сайкес арекет істейді, адам не ауруханага, не зиратка кетеді. Озінін тамагын ластап, онын курамына улы химикаттар косса агзасындагы жасаушаларга созсіз зиян келтіреді, бундайга бейімделмеген ол, оз кызыметін нашар аткара бастайды.

Жасанды коспаларга толы агза калай жаксы жумыс істейді? Жалгыз берер кенесім, химиялык онделген тамакты емес, мумкіндігінше табиги тамактармен тамактаныныз! Сатып алган кезде жарнамасын мукият окыныз! Дукеннен алатын тагамдарыныздын толыктай сараптамасын аныктап, ондіретін касіпорынга дейін сурау салыныз.
       
24 пен 36 сагат ашыгу кезенінде коптеген саудалык улардан кутыласыз. Таза емес екенін сезсеніз, онда 7 – 10 кун толык ашыгып, толыктай тазаланыныз. Тагамынызда канша улы заттар болганына озініз шошисыз. Білініз, алыпсатар мен сатушы сіздін денсаулыгыныз бен омірінізге пыскырып та карамайды, керісінше: «олмесен, оме кап» – дейді.

Сіз ашыккан кезде, агзанын омірлік куаты тазалау жумысын жургізеді.

Агза озін озі тазалайды, озін озі емдейді, озін озі калпына келтіреді.

Сіз тамак жеуді токтаткан кезде, агзанызда керемет кубылыстар болады.

Егер, сіз агзаныздын тазалыгын сактагыныз келсе, сіз ашыгуга тиіссіз!

Бірнеше рет ашыгып корініз, сіз бурын сезбеген – денсаулыкка жетелейтін ішкі тазалыкка тап боласыз, настыктан кутыласыз!

/КАРАПАЙЫМ АС ТУЗЫ ТУРАЛЫ БІЛГЕНІНІЗ, СІЗДІ ОТЕ ТАНЫРКАТАДЫ/
         
Тамакка, суда сілтіге айналатын натрийді косасыз ба? Немесе улы газ хлорды? «Кулкілі сурак, басы істейтін бірде-бір  дені сау адам адам булай жасамайды» – деп айтасыз. Арине жок. Біракта шырылдаган шындык, адамдардын копшілігі натрий мен хлродын химиялык арекетінін натижесінде пайда болган, олі зат, АС ТУЗЫН пайдаланады.

Гасырлар бойы колданган «жердін тузы» деген соз тіркесі манызды жаксылыкты мензеді. Будан откен каталык болмайды. Кунделікті тамакка колданатын осы кауіпті коспа, денсаулыкты бузады. Келініз далелдерге жугінейік:

1. Туз тамак емес! Тамакка даріханадан алган калий хлоридін, кальций хлоридін, барийді т.б. косканмен тен.

2. Туз кортылмайды, агзага сінбейді. Коректік касиеті жок. Туздын курамында витамин, тірі коректік заттар болмайды. Керісінше, буйрекке, отке, куыкка, журекке, кан тамырларына зиян. Туз булшык еттерді кургатып, келенсіз жагдайга жетелейді.

3. Туз журекке у болуы ыктимал, сондай-ак жуйкеніздін козуын арттырады.

4. Туз агзаныздагы кальциді шайып, асказан-ішек жолдарындагы кілегей кабыгына асер етеді.
      
Егер туз сондайлык зиян болса, неге кенінен пайдаланылады? Негізгі себебі мынада, мындаган жылдар бойы тамакты туздап сактау адетке айналып кеткен. Осы адеттін калыптасуы, адам агзасына туз кажет деп есептеуден. Бірталай халыктар, мысалы эксимостар ешуакытта туз жемейді жане осыдан зиян да шекпейді. Осы адеттен кутылган адамга туздын асері, омірі темекі шекпеген адамнын темекі шеккеніндей. Кейбір жануарларга, асіресе уй кустарына туз нактылы у. Шошкалар, тузды молшерден артык жеп койса кырылып калады.

/ТУЗ КАН КЫСЫМЫНА КАЛАЙ АСЕР ЕТЕДІ/
       
Кан кысымынын котерілуіне не асер етеді? Дарігелерге бірнеше себептері белгілі: ширыгу, шаршау, кенеттен алган рухани соккы, темекіден, автоколік газынан, тамак коспасынан, инсектицидтерден, дарілердін жане онеркасіптін жанама онімдерінен улану.
      
Осылардын асерінен озінді калай сактандыруга болады? Арине, ен дурысы осылардан ауаша болу. Жок  дегенде осы себептердін біреуінен кутылуга болады. Ол натрий хлориді, немсе ас тузы. Ангіме, кан кысымынын басты себепкері туралы болып отыр. Осы мезетке дейін біз «калыпты» адамнын кан кысымынын котерілуі жайында айттык. Артык салмактан азап коріп журген азаматтарымызга туздын асері калай? Оздерінізге малім, семіздік пен кан кысымынын котерілуі катар журеді. Оте толык адамдардын кан кысымынын жогарлауы мен туздын арасында байланыс бар ма?

/ТУЗДЫН ЖЕТІСПЕУШІЛІГІ ЖАЙЫНДА АНЫЗ/
      
 Тузы аз тагам канагаттандырарлыксыз ба? Озімізді калыпты жагдайда устау ушін, тузга заруміз бе? Кен тараган козкарас – туз кажет дейді. Баріміздін естуімізше, жабайы андар «туз жалау» ушін, талай кашыктыкка жортады. Мен осы орындарды мукият зерттедім. Баріне ортак касиет, натрий хлоридінін немесе ас тузынын осы жерлерде болмауы. Ол жетпесе, бул жерлердін топырагында натридін не тірі, не олі коспасынын болмауы. Бірак, осы жерлерде андарга кажет коптеген баска заттар болды.

/НЕЛІКТЕН СИЫРЛАРГА ТУЗДЫ КОП БЕРЕДІ/
      
Сауын сиыр фермасына акшасын салган адам, одан барынша пайда, кіріс кіргізуге умтылады. Сиырлардын тамагына туз косса, суды коп ішеді. Сиыр суды негурлым коп ішсе, сутті согурлым коп беретіні бесенеден белгілі. Есесіне, 0,94 литр (кварт) сутте туз оте коп молшерде (0,5 – 1 г) болады.
      
Американын мектептеріне кіріп балаларга каранызшы. Толык, семіз балалардын коптігіне тан каласыз. Булар тузы коп, дукеннін суті мен тамагын ішіп, жейді. Америка дукендеріндегі консерві кораптарындагы тагамдардын барі тузга каныктырылган.

Сут, жеміс т.б. тагамдардын барінде туз. Осынын барін жинактасаныз, неге біздін когамымызда журек – кан тамыры ауруынан олетіндердін бірінші орында турганын тусінесіз. Біз – туз бангісінін (наркоманынын) ултымыз! Нан, сыр-ірімшік, калбырланган (консервленген) жемістер, тіпті сабилердін тамагына шейін (!) тузбен каныктырылган.

Бізге ыссы кундері туз таблеткасын пайдалануга кенес береді. Терлеген кезде болініп шыккан туздын орнын колма-кол толтыру керек деп есептейді. Коптеген зауыттарда, «дені сау» болу ушін туз таблеткасымен камтамасыз етеді, осы дарі керек пе? Менінше – жок!

/МЕНІН КАЛИФОРНИЯДА АЖАЛ АЛКАБЫНАН АСУЫМ/

Ыссыда, туздын кажетсіздігін далелдеу ушін, шілде – тамыз айларында, жер бетіндегі ен бір ыстык, Калифорниядагы ажал алкабына бардым. Бастапкыда, ажал алкабындагы Фэрнес – Крик – Ранчо мен Стоувпайп Уэллс, екі арасы 48 шакырым аралыкты оту ушін колледжден 10 спортшы жалдадым. Мен, оларды туз таблеткасымен, ішетін сумен камтамасыз еттім.

Бізді коргаштап, еріп журген автоколікті жанга керек тамактарды тур-турімен автоколікке сыкап толтырып алдык нан, токаш, ірімшік, шужык, кептірілген ет, консервлер т.б. Калауы бойынша, тагамнын кандай туріне болмасын туз коса алады.

Мен озіме туз алган жокпын, алкаптан откенше ашыктым. Тажірибе шілде айынын аягында басталды. Термометр Цельсия бойынша +41 градус ыстыкты корсетіп турды. Біз жорыкка тангы тогыздардын кезінде шыктык. Кун котерілген сайын шыжа тусті, саскеге таман термометр +54 градусті корсетті. Кургак ыстык бізді балкытып жіберетіндей сезіндік.
   
Жігіттер туз дарілерімен коса суык суды комагайлана сіміре берді. Тангы аста, олар кептірілген етті ірімшікпен коса согып алды жане кола ішті. Тамактанудан кейін жарты сагат дем алып, жанып турган кумннын устімен жорыгымызды кайта жалгастырдык.

 Біраздан кейін мыкты жігіттерде ерекше кубылыс бола бастады. Алгашында ушеуінін журектері айнып, ондері бозарып, алдері кетіп, оздерін жаман сезіне бастады. Оларды мушкіл халде Фэрнес – Крик – Ранчога аттандырдык. Калган жетеуі тажірибені жалгастырды. Олар бастапкысынша туз дарілерімен коса суык суды сіміре берді.

Сонан сон, кенеттен бесеуінін асказандары туйіліп, нашарлап кетті. Буларды да Ранчога жібердік. Оннан екеу калды. Тустен кейін торт болды, кун аяусыз шыжгырып тур, жотамыз куйіп барады. Кун отіп, калган екі жігітте бір мезетте кулады. Оларга дарігерлік комек корсетіліп, Ранчога кайтарылды.
    
Тек туз пайдаланбаган гана мареге жетіп жорыкты аяктады. Бул данкты аксакал – кария Брэгг! Мен жолсапарда жалгыз калып, озімді тын, сергек калпымда сезіндім! Мен туз жемек тугіл аузыма нар салган жокпын, себебі ашыктым, тек ішкім келген кезде гана жылы су іштім. Мен осы жорыкты 10,5 сагатта аяктадым жане озімді ешкандай да жаман сезінген жокпын. Шатырга конып шыгып, тамаксыз, тузсыз, келген жолыммен Ранчога жаяу кайттым. Мені мукият тексерген дарігерлер, менін жагдайымды оте жаксы деп тапты. Мен осы тажірибемді Ажал алкабында, туздын асерін тексерем деген галымдар ушін кайталауга азірмін.

/ТУЗДЫН КАЖЕТСІЗДІГІН ДАЛЕЛДЕЙТІН ТАГЫ БІР ТУЖЫРЫМ/
          
Екінші дуние жузілік согыс жылдары, Египеттегі немістердін Роммел баскарган африкалык корпусы Эль-Адамейнс тубінде ауыр женілістерге ушырап, тіршіліксіз шолейтпен жуздеген шакырымдарга шегінді. Согыс аякталып, немістер женілгеннен кейін, агылшындарды тан калдырган жайт, туз таблеткасымен камтамасыз етілмесе де, неміс аскерлерінін жагдайларынын жаксы болуы. Бул окига да менін Калифорниядагы шыжыган кунде Ажал алкабында жане баска да галымдардын шол жагдайында туз таблеткасынын кажетсіздігінін тагы бір далелі.
      
Гылми маліметтер бойынша, бірнеше кун бейімделгеннен кейін, адам терлегенде туз расуа болмайды. Мумкін, физиологиялык бейімделудін натижесінде натрий шайылмайды. Калыпты жагдайда тузды аз молшерде косып тамактанудын натижесі корсеткендей, ыстык ауа райында туз таблеткасын колдану кажеттілігі асыра айткандык.

Туздамаганнын озінде де, табиги натрий – жемістерде, балыктарда, етте т.б. тагамдарда жетерлік молшерде болады. Осы табиги натрий агзанын суранысын толык канагаттандырады. Буган тамактарына туз колданбайтын коптеген елдердін тарихы далел бола алады. Америкалык ундістер туздын не екенін Еуропалыктар келмегенше білмеген. Жанадан барганда, Колумб жане баска атакты зерттеуші галымдар ундістердін денсаулыктарынын оте жаксы екеніне таныркаган. Олар туздын, арактын, табиги емес тамактардын дамін татканнан кейін аза бастаган.

Мен жер шарынын тукпір-тукпіріндегі, адам аягы баспайтын 13-тен астам жорыктарга катыстым, сонда туземдіктердін туз колданганын корген емеспін. Сондыктан да олар кан кысымы ауруымен аурмайды. Жас ерекшеліктеріне карамай, барінін  кан кысымдары 120/80 ал бул оте керемет. Олар сондай-ак журек, буйрек ауруларымен аурмайды.

/АДАМГА КУНІНЕ КАНША ТУЗ КЕРЕК?/
      
Осы жонінен зерттеулер аз емес. Галымдардын пайымдауынша: таулігіне 0,5 – 1 г аралыгы. Агза осы молшерде гана сініре алады. Тузга кумар орташа Американдык 15 – 30 есе артык жейді. Бул коркынышты корсеткіштін себебі, «дайын» тагамдардагы туздын молшерімен тыгыз байланысты. Бул нанда, еттен жасалган, калбырланган т.б. жуздеген тамак курамындагы тузда.
      
Американын онтустік штатында туратын негірлердін кан кысымдары оте жогары, себебі олардын тамагынын негізі туздалган шошка еті. Мен Вирджиниде туып остім, коптеген туыстарым кан кысымынын жогары болуынан зардап шекті. Олар инфаркт пен буйрек ауруларынан мезгілсіз олді, себебі туздалган шошка еті, сурленген сиыр етіне кумар болды жане тамактарына тузды коп салды. 30 жаска жетпей ылги аурушан, буындары илікпейтін. Осы халге жеткізген – тамактарындагы туздын коптігі.
    
Нью-Йорк штатынын Бингхэмптон емханасында туздын коп молшерде тамакка салынуынан сабилердін копшілігі о дуниелік болып кетті. Коп туз нарестені тез олтіреді. Агзага олі зат – туз емес, табиги натрий кажет. Сіз табиги натриді, табигаттын озі дайындаган сабізден, кырыккабаттан (капустадан), картошкадан, кызылшадан т.б. ала аласыз. Есінізде болсын, минералдарды агза тек тірі турде гана сініре алады.

/АШЫККАН КЕЗДЕ ЖАСАУШАЛАРДАН - КЛЕТКАЛАРДАН ЖАНЕ ТАННЕН ТУЗДЫ ШЫГАРУ/

Менін ашыгуды дурыс откізу жонінен елу жылдык нактылы гылми тажірибем бар. Менін козім жеткені, торт кунгі ашыгудын озі, агзадан тузды тазалайды. Буны кіші даретінізді тексеру аркылы аныктай аласыз. Торт таулік, тек кана тазаланган суды гана ішіп ашыгыныз. Осы торт кунде, таза судан баска аузынызга нар салманыз, суды канша ішем десенізде еркініз. Тангы алгашкы кіші даретінізді жинаныз.

Кутыкшалардагы кіші даретінізді салкын жерге, екі-уш апта бойы сактап, сонан сон жарыкка апарып караныз. Сіз шиша тубінен натрий хлоридін жане баска калдыктарды коресіз. Осы туздар шыккан кезде, буйрегініз босап жумыс жасауы жаксарады! Орынсыз шол мен ауыздын кеберсуі жойылады. Булшык етініз бен терінізге назар аударыныз. Сіз жасарып, сымбаттала тусесіз, ісіп кебуініз жогалады.

Ашыккан кезде, ен бірінші – толыктык жане осынын себепкері туздан кутыласыз. Сіз оз козінізге озініз сенбейсіз. Ашыккан кезде агзанызда тангажайып озгерістер болады. Жай уакытта тамак кортуга жумсалатын кудіретті омірлік куат, агзаныздын тупкір-тупкіріндегі зиянды калдыктарды, уларды жасаушаларыныздан, танінізден тазалауга гана багытталады. Ар жасауша жасарады. Торт таулік туздан тазаланганнан кейін, булай істеу киын болса да, тузды келешекте колданбауга тырысыныз. Онсыз да, барлык сатып алатын тагамдарынызда «жасырынган» туз бар.
    
Апталык тазалануга 24...36 сагат ашыгу комектеседі. Маган асіресе «жасырынган» туздан кутылу киындау, себебі мен гылми тажірибе, лекциялар оку ушін коп саяхаттаймын. Біракта, дамханаларда, ушак пен поездін ішінде айтамын: «Маган тузсыз берініз!» – деп. Аптасына 24-36 сагат ашыгуым озіме комектесетінін сеземін.
      
Мен, ешуакытта тамагыма туз коспаймын. Брэгтін уйінде туз мулдем колданылмайды! Біз тамакка у сарымсак пен шоптерді косамыз, ойткені булар табиги коспалар, тамакка дам береді. Тузсыз ашыгу кезінде озінізді тамаша сезінесіз!

/АШЫГУ – КЕРЕМЕТ ТАЗАЛАГЫШ, БІРАК АУРУДЫН ДАРІСІ ЕМЕС/
      
Адамдар хатпен де, ауызша да сурайды: «Ана-муна ауруларымнан ашыгу жаза ма?». Ашык та, айкын айтайын – мен емдеумен шугылданбаймын жане ашыгуды ем ретінде колдан деп те кенес бере алмаймын.

Мен табигаттан баска, ешкандай даріге сенбеймін. Біздін колымыздан келетіні, омірлік кушті сондай дарежеде ныгайтып, ауруды емдеу агзанын ішкі оз маселесі болуы. Менін максатым, алсіздіктерінді женетін омірлік кушті ныгайтканнын устіне ныгайта тусу адісіне уйрету.

/АЛСІЗДІК КАЛАЙ ТУСІНДІРІЛЕДІ/
      
Біз еселан, акылсыз алемде омір суреміз. Оркениет дамудын адам куатына коятын талабы зор. Біз туыстарымыз бен достарымыздын арасында калыпты омір суруді устануымыз керек. Парыз – катал амірші. Біз буган багынуга тиіспіз.

Жануяны асырау, автколік жургізу, оз жумысына жауап беру, уй шаруасын істеу, бала тарбиесі, когамдык, азаматтык парызын т.б. мындаган істер куат тагы да куатты керек етеді. Куат – аса багалы зат, оны корапка салып сактап, сатып ала алмайсын. Копшілік куатты темекіден, ішімдіктен, кофеден, пепси – коладан, дарілерден іздейді, бірак булардын барі де кателеседі. Куат – табигатпен нактылы бірігіп омір суруіннін сый-сияпаты.

/БІЗ ЖАМАН АДЕТТЕРІМІЗ УШІН ЖАЗАЛАНАМЫЗ, ЖАКСЫ УШІН - МАРАПАТТАЛАМЫЗ
      
Агзамыздын ауруы, алсіреуі жаман адеттеріміздін жемісі. Жаман адеттер бізді алсіретіп, агзаны толык тазалайтын куат жетіспейді. Куаттын кемуі – ішектін, буйректін, терінін, окпенін немесе шыгару жуйесінін жумыстарын алсіретеді. Осы мушелердін толык канды жумыс істеуі ушін куат жетіспейді.

 Осы мезетте шыгарылмаган ар турлі улар агзада жинала беріп, катерге ушыратады. Улар агзанын ар болігіне шогырланады. Жуйке жуйесіне асер еткенде, сіз аурудан зардап шегесіз. Бул табигаттын белгісі, ол сіздін табигат занына карама кайшы келгенінізді ескертіп тур. Сіз бул келенсіздіктін нактылы себебін емес, одан басканын барін кіналайсыз.

/АДАМДАР ЕШУАКЫТТА ОЗДЕРІНІН КЕЛЕНСІЗДІКТЕРІНЕ ОЗДЕРІН КІНАЛАМАЙДЫ/
    
«Жок, маган суык тиді, мен шаршадым, картайып бара жатканнан кейін озімді нашар сезінемін» – дейді. Озін актау ушін сылтаудан сылтау таба береді, ешуакытта да озінін кіналы екені айтылмайды! Ауруынызга, зардап шегіп ерте картаюынызга, тек кана озініз, тагы да озініз жауаптысыз. Дурыс омір сурмей, сіз озінізді олтіресіз.

Сіздін омірлік кушініздін денгейі томендеп, улар агзадан кетпейді, Олар шогырланган жерлер ауырып, сізді азаптайды. Азап – сіздін омір суруініздін натижесі. Озінізден баска ешкімді кіналаманыз.

Сіз агзанызды алсіретіп алдыныз, ар турлі жолмен келген улар оны улап жатыр. Оініздін омірлік кушінізді ашыгу, табиги омір сурумен ныгайтыныз, алсіздік азаяды, жогалады.

Бейберекет омір суру, озінізді жаман сезінуініз, алсіздігініз, шаршауыныз, мезгілсіз картаюыныз т.б. толып жаткан ауруларыныз – мусапірлікке апаратын нактылы жол. Осыны жадынызга жаттап алуынызды отінемін.
    
Табигат тагайындаган жолмен омір сурсеніз, сіз жасара бастайсыз! «Барлык жаксы да, аділ де табигат тагайындаган салауатты омір суру занын бассыздыкпен буза беруге болады», – деп ойлайды копшілік. Олар калай шатасады!

Сіз табигат зандылыктарынан аттай алмайсыз, ол сізді сындырады. Сіз ойлауыныз мумкін: «табигаттын занынын маган катысы жок» – деп, біракта кейін дарігерден табигатты алмастыратын гажайып кутесіз.

/ГАЖАЙЫП ОЗІНІЗДЕ/

Адамга гажайыпты армандау тан касиет! Табиги тамактын, дене шыныктырудын, ашыгудын нактылы мумкіншіліктерін білмей, олар гажайыпты оздері тусінбейтін айдаладан іздейді.

Табигаттын улы зандарымен журу карапайым. Аурудан азап шеккендер, мезгілсіз картайгандар, тез жазылу мен жасарудын жолын армандайды. Есінізде болсын – денсаулыкты енбектенсен гана табасын! Оны сатып алуга болмайды. Ешкім де оны сізгесатпайды. Мен табигат зандылыгын зерттеймін, бузбаймын, натижесінде денім сау жане оте куаттымын. Табиги тамактану, ашыгу аркылы, озімді-озім тазалау зандылыгы, дене шыныктыру, картаймайтын омірге алып келеді.

/СІЗДЕ ЖАМАН    АДЕТТЕР БАР МА?/

      Сіз тузды жане туздалган тамакты жейсіз бе? Кофе ішесіз бе? Темекі шегесіз бе? Аракты ішесіз бе? Шакпак кант т.б. олі тагамдарды колданасыз ба? Витамині, минералы жок кандай тагамдар сізді улауда? Ерік кушініз мыкты ма? Танінізді не баскарады?  Жаман адеттерініз? Сіздін калауынызды сананыз баскара ма? Есінізде болсын – ТАН АКЫМАК. Тан сіз ушін ойламайды. Тек сананын зорлауымен гана, мылкау тан жаман адеттерден арыла алады.

Егер де сіз накылы зор куатка, сынгырлаган денсаулыкка, сирек кушке, берік жуйкеге ие болгыныз келсе, бугіннен бастап табигатпен бірігіп жумыс істеніз, табигатка карсы болманыз. Ашыгу – табигаттын куат сактайтын коймасынын кілті. Ашыгу ар мушенін, ар жасаушасына асер етіп омірлік кушті жандандырады. Осыны сіз ушін ешкім де істемейді!

Буны сіз гана жасауга тиіссіз! Сіз ушін баска біреу тамактанбайды. Мен сенімдімін, барлык аурулардын 90 пайызы дурыс жане табиги емес тамактарды жегеннен пайда болады. Кандай болмасын машинанын жумыс асері, куаттын сапасы мен колеміне байланысты, осынын адам агзасына да катысы бар.
      
Адам озінін мезгілсіз картаюын – ішкен тамагынан басканын барін кіналайды. Сондыктан да, барлык тартып журген бейнетінін себебі олар ушін купия болып кала береді. Адам озінін агзасынын, узак жылдар бойы артык жеген тамагымен сумдык ласталганын, кірленгенін, олі тамактардан ашыгу аркылы тазалануга болатынын білмейді. Осынын барі жиыла келе, агзада улы заттарды шогырландырады.
    
Егер де озінін денсаулыгы мыкты деп мактанган адамды, тазаланган сумен 5 – 6 кунге ашыгуга отыргызсаныз, онда онын агзасы сасык иіс боліп, кіші дареті саргайып улардан арыла бастайды. Бул жай – онын агзасы тамакпен келген шіріген калдыктарга толы екенінін анык далелі. Осы туракты турде жиналган уларда, адамнын келешектегі аурулары бугып жатыр.

Табигат осы улардан кутылгысы келген мезетте «жарылыс» болады, ауру деп аталатын. Бул жагдайда адам тез, женіл кутылатын жол іздейді, есіне ен туспейтіні жалгыз гана – ашыгу.

/Ашыгу – табиги болмыс (инстинкт)/

     Ауру сіздін агзаныздын улы заттарга толы екенін корсететін, табигаттын адісі. Олілерде ауру болмайды. Сіз тірі болсаныз гана шыргалан басталады. Сіз ашыгу аркылы дененізде жиналган тагам калдыктары мен уларды шыгаруга табигатка комектесесіз. Бул арбір хайуанга белгілі.

Ашыгу – хайуандардын емделуінін жалгыз гана жолы. Бул таза хайуандарга тан болмыс. Біз, адамдар оркениет дамудын натижесінде, аурган кезде ашыгу болмысынан айырылып калганбыз.

Катты аурган кезде тамакка табетініздін тартпайтынын байкаган шыгарсыз. Сіз, одан тіпті жиркенесіз. Ал білмейтін жанашыр достарыныз бен туыстарыныз: «Кушін кобейеді же!» – деп зорлайды. Осы мезетте, сізге тамактын керегі жок екенін сананыз хабарлап жатты. Агзаны тазалауга куатты жумсау ушін, табигат осы сатте сіздін ашыгуынызды калады. Табигат – ананын сыбырлаган даусын естіп, тусіну киын.

Ашыккан уакытынызда сіздін сезімдерініз оте ушкырланады. Ашыгу сананызды ушкырлайды, табигаттын назік даусына багдарлайды. Арбір ашыгу сатінен кейін, басыныз керемет жаксы жумыс жасай бастайтынына кепілдік беремін, себебі буны мен жаксы білемін.

/Улы адамдар да ашыккан/

 Мысырда улы Александрияда, алемнін мадениет орталыгы болган кезде, шеберлікке уйрену ушін адамдар 40 кун ашыгуга тиіс болган. Муса, Иса, Мухаммед пайгамбарлар 40 куннен ашыккан, сондай-ак Будда мен Ганди де!
      
Адамзат тарихындагы, улы рухани устаздар – ашыгумен оздерінін рухани куштерін еселеп отырган. Ашыгу оларды алсіреткеннін орнына, тані мен жанына ерекше зор куат берген!
      
Озініз байкап корініз, ашыканнан кейін сананыз маглуматтарды калай тез кабылдайтынына козініз жетіп, иланасыз. Окыган кезде коп молшерде игеретінінізге назар аударыныз.

/Душпан біздін ішімізде/
    
Виктор Гюго біздін ішіміздегі уларды «адамнын ішінде жаткан жылан» – деп суреттеген. Бул акындык тенеу болганмен де шындыкка жанасады. Адамнын озінен озі улануы, узак гумыр кешудін кас жауы. Ол біздін танімізден горі жанымызды жейді. Бул тек кана танді гана емес, сананы да улайды.

Тіпті куатын куйылып калпына келген кезде де, санан сая таппайды. Осындай кезенде адам, мунын молшері былай деп шагады: «Омірімнін базарлы уакыты отті. Алдымда біразы гана калды, онын озі сор мен бейнет. Коптеген достарым мен туыстарым о дуниелік болып кетті, ендігі кезек менікі». Осындай ойлар адамнын денсаулыгына кері асер етіп, кияли кылып жібереді.
    
Озінен-озі улану (интоксикация) аз зерттелген, осы гасырда кунделікті кездесетіндіктен, кас жаудын нак озіне айналды. Мазасыздык, ашушандык, конілсіздік, орынсыз козу, т.б. келенсіздіктер каннын бузылганынын кепілі.

Бізде калыпты жагдайда – камсыздык, котерінкі коніл куй, сенімділік, сергектік болу керек. Тагдыр кейде талкекке салса да, каскайып карсы турып рухани мойымаймыз, кейде тагдыр колдаса да мун шеріміз таркамайды. Коніл куйдін булай кубылуы, каннын тазалыгына байланысты.
    
Менін денсаулыгым оте жаксы калпымда 120 жыл не одан да узак уакыт омір сургім келеді. Мен омірді суйемін! Ар омір сурген кунімді, мен озім баскарамын – бул гажап! Мен оз омірімнін кожайынымын, ар омір сурген сагатымды багалаймын!

/Сананы надандык булты торлауда/
   
Ен жаманы, озінен озі улану – оршіп жинала береді. Осыдан кутылу ушін, салауатты омір салтын устанып, міндетті турде ашыгу керек.
    
Агзаныз уланган кезде, сіз себепсіз уайым шегіп, енжарлыктан кутылмайсыз. Кундердін кунінде, кайтадан тын, сергек калпынызда уйкыдан турып, талай кедергілерді бузып, женіске жетесіз. Газет, журнал, радио, теледидар – барі сізге енжарлыктан кутылатын курал тауып береміз деп жар салады. Кайсы гажайыпты колдануга болады? Есінізде болсын – гажайып, сикыр болмайды, тан мен жанды жазатын женіл жол жок.
      
Табигат ана, оз агзанызга жауапкерсіздікпен карауга, кемсітуге жол бермейді. Оз дененізді олі, жансыз тамакпен толтырган сайын, сіз кымбат отемін толейсіз. Арине, умытылу ушін коздыргыш пайдалануыныз мумкін, бірак бала емессіз гой, жаман нарсе жеп койып, артынан дарі ішсем жазылып кетемін дейтін. Оз асказанынызды жуынды, калдык куятын апанга айландырган сайын, отемі де кымбаттай туседі. Журек пен кан тамырлары зардап шегеді.
    
Арбір озінен-озі улану, омірінізді кыскарта туседі. Арбір оз-озінен уланудын сілемі калады, сондыктан да коркынышты. Канынызды былгаманыз. Озінді-озін уланудан сактануды уйрен.
    
Ен алдымен, аптасына бір кабат тазаланган сумен 24 – 36 сагат ашыгуды адетке айландыр. Ал калган кундері, уланбаган табиги тамакпен коректен. Сананыз танінізді баскару керек.

ТАН АКЫМАК. Асказанды не болса сонымен толтырып алуга болады, бірак казір, осы уйренген ілімді басшылыкка алып, акылынмен – саналы турде тамактаныныз. Немен тамактансан да, табигатпен тыгыз болсын!

/Озінді олімге неге ерте киясын?/
      
Нак білініз, каннын улануы (аутоинтоксиация) – біздін ен кокынышты жауымыз. Барлык аурулардын себебі каннын улануы. Журектін, бауырдын, буйректін, буындар мен кан тамырларынын ауруынын, мезгілсіз картаюдын, баска себептермен салыстырганда бірден-бір себепкері.

Канды таза устау жарты жумыс. Сіз асказанынызга алдынгысын кортып улгере алмай жатканда, косымша тыкпаштаганнын устіне ныгарлай беріп, косымша жумыс тауып бересіз.
   
Сізді белгілі бір уакытта тамак жеуге уйретті. Карныныз аш па, ток па тусте тагы тоя тамак ішуге тиістісіз. Осылай маскара адіспен тамактану, барлык сонгы кезде ашылган гылми тужырымдарга карама кайшы.

Мен жакында бірнеше апта бойы тенізбен саяхаттадым. Жолаушыларга танертен ерте каюталарына тангы астарын акеп береді, бірер сагаттан кейін ыстык токаш, сурленген сиыр еті, жумыртка, куырылган картошка, асылган ет, тур-турімен таттілер жане калауынша кофе ішкізіп, тангы сагат 11-де палубада косымша тагам, ал тускі мол асты кундізгі бірде беріп, тустен кейін сагат 4-те печенье мен шай, кешкі 7-де улкен кешкі ас, тунгі 11-де буфетте тамактану.

Сенсеніз де, сенбесеніз де бірнеше аптанын ішінде тенізге 9 адамды жерледік. Канулану! Оз-озінен улану! Сіз артык тамак жеген уакытта, ішегінізде божу мен шіру агымы журіп, тепе-тендік бузылып, ішегінізде микробтардын осіп орбуіне жагдай тугызасыз.

/Казіргі омір салтымыз – озінді озін біртіндеп олтіру/
      
Бесіктен белініз шыкпай жатып, камсыз калыпта, жыл артынан жылдарын жылыстап оте береді. Рахаттанып, білместіктен озінді май шам сиякты, екі жагыннан бірдей жага бересін. Кей кезде ортасынан да жагуга тырысасын. Біз уакытымыздан ерте олеміз, себебі дурыс ойлауымыз жетіспейді.
   
Шубаланбаймын, калыпты туган адам, денсаулык ілімімен сайкес омір сурсе, киналмай-ак 120 жыл омір суре алатынына! Неге жок! Каріліктін ауруы болмайды. Сізді олтіретін нарсе гана бар. Бул белгілі бір ауру. Біракта, бала куніннен дурыс тамактансан, аптасына бір, жылына он куннен бірнеше кабат ашыксан, олімге ушырататын аурумен ауырмауга мумкіншілігініз бар.
    
Біздін заманымызда балаларды мулдем дурыс тамактандырмайды. Біріншіден, коптеген аналар сабилеріне ен керекті – ана сутін бермейді, емшек емізбейді. Сабилер тамакты ботелкеден, кораптан, олі кант пен ак уннан жане омірге аса кауіпті тузбен коса алады. Сабидін агзасы туа салысымен бузыла бастайды – мезгілсіз апатка апаратын.
      
Денсаулык туралы анык білгініз келсе, жан жагынызга назар аударынызшы. 25 миллион американдыктар шыгыс пен батыс жагалауларында шашырай орналаскан емханаларда жатыр. 300 000 дарігерлер (медбике т.б. коспаганда) осы омірден кудер узген ауруларды емдеуге жанталасуда.
   
Коптеген балалардын тістері шіріп бузылганын аныктадым. Біз жазылудан кудер узіп, аурган ултпыз! Салауатты, оміршен елде турамыз деп айтып, бізді алдайды. Біракта далелдер мен сандар отірік айтпайды. Тіпті артык тамак ішпесен де, жегенін жукпайды. Сіздін тамагыныз сілтіліктін орнына кышкылдык агым (реакция) береді. Тіпті физиологиядан аз гана тамак пен ашыгу туралы хабарын болса, сізді куткарар еді. Надандык – ен катерлі жау. Микроб ондірісінін журетін фабрикасы болуды токтатпай, сізде калыпты омір болмайды.

/Калын маймен майланган табадан/
      
Мен онтустік Вирджиниде тарбиелендім. Тамактануым сумдык болды.Тамактын 90 пайызы табада куырылып дайындалды. Куырылган ет, картошка, шошка, сиыр, сурі ет т.б. Жегенім кою кілегей, крем, таттілер, турлі самсалар, кайнатылган татті жемістер.

Откенімді еске алсам, жылдар бойы кан уланудан зардап шегіп жургенімді білмеппін. Ар турлі коздыргыштардан баска,  коптеген улы заттарды жеппін. Сол кездегі денсаулыгым, ата бабаларымнан берілген денсаулыктын манына да бармады.
      
Мен 8 сагат уйыктаудын орнына 10 сагат уйыктадым, бул кан уланудын натижесі еді. Коп уйыктаганнын озінде де, озімді сергек сезінбедім, керісінше жунжіп, мангіріп – аузымда жаман кермек дам болды.
      
Омірлік куатты жандандыратын озіміз уйыктайтын болмемізге назар аударайык. Осы болмені тан шапагынын нурына боленетіндей толык тыныштык пен асемдікке айландырайык. Арайлап аткан кунді карсы алайык. Ерте туруды адетке айландырыныз, коп шаруанызды бітіресіз. Озінізді кысасаныз адеттеніп аласыз. Ерте турып, сіз жумыс кунін узартасыз, тустен кейін біраз коз шырымын алып алуынызга да уакытыныз болады.
    
Неге адамдардын копшілігі темекі, ішімдік, кофе, шай, пепси – кола сиякты коздыргыш заттарын колданатыны маган толык тусінікті. Олар кандарынын улану натижесінен болган келенсіздіктерді жоюга тырысады. Менін улар акелетін сумдыктарды тізіп жаза беруіме болады. Менін каным, омірімнін бастауында-ак  улануга ушырады. Ешкім де таза агын суды адейілеп уламайды, біракта біз оміріміздін ен бір асыл болшегі – канымызды туракты турде улаймыз.

/Кышкылдыкты (ацидоз) калай жену керек/
         
Маган осы жылдары, біздін канымызда сілтілік агым болу керек екенін далелдеу ушін, коп енбектенуге тура келді. Біздін копшілігімізде канымыз кышкылдык арекетті береді.
    
Бас ауруынан бастап, асказаннын кортпауы, безеу шыгу мен кадімгі тумау кышкылданудын салдары, ал осынын озі каннын улануынын кесірінен болады. Кан оте ласталганда, мумкіндігі болса озімізді бас салгалы отырган, ауру акелетін микробтардан біз кайтіп коргана аламыз? Біз микробтардын алпештеп осулеріне жагдай жасаймыз, олар біздін ішімізде оз уйіндегідей сезініп, біздін есебімізден, озімізді талкандауга, бузуга жол береміз.

Кезіндегі мен сиякты білмей, сіз сурарсыз: « Осы кышкылдыкты калай бейтараптандыруга, канды калай тазалауга болады?» – деп. Жауап мынау: «Канынды сілтілік коспалармен каныктыру аркылы гана». Каннын улануы белгі бере бастасымен-ак  3 – 4 кун ашык, сонан кейін сілтілік арекет беретін тамакка кош жане кышкылдык арекет беретін тамактардан бас тарт.

«Кандай тамактар сілтілік арекет береді?» – деп сурарсыз. Ен бастысы жанадан узіп алынган жеміс-жидектер, коконістер, шоп косылган салаттар. Сіздін тамагыныздын 60 пайызы шикі жане дайындалган кокеністер болу керек. Кандай болмасын тамактын алдында шикі коконістен жасалган салат пен жана узіп алынган жемістер женіз. Осы сілтілік онімдердін сіздін агзаныз ушін манызы оте зор.

 Кейбіреулер айтады, жеміс-жидектерді жактырмаймыз деп. Булай болуы, сіздін каныныздын арекеті азірше кышкылдык, сіз сілтілік арекет беретін тамактарды жеген кезде, олар канды улардан тазалай бастайды, сіз осімдік тамагына бейімделе бастайсыз, олар унаганнын устіне унай туседі. Тек алсіреген жане уланган агза гана жемістерден, кокеністерден дайындалган тагамдарды кабылдамайды.

/Коконістер мен жеміс-жидектер табиги тазалагыштар/
       
Егер сізге кейбір жемістер мен кокеністер унамаса білініз, булар пайдалы, агзаны тазалайтын тагамдар. Бастапкыда, улардан тазаланганша аз-аздап женіз. Аптасына 24 сагат ашыгуыныз, улардан арылуга комектеседі. Егерде 3 – 7 кун ашыгуга жігерініз жетсе, онда агзаныз зиянды калдыктардан мулдем арылады.
      
Кандай тагамдар кышкылдык арекет береді? Негізінен кант, кофе, шай, комір сутегінен жане уннан, еттен, балыктан дайындалган тагамдар мен коздыргыш ішімдіктер. Арине, осы тагамдардаын жартысын пайдаланбаудын озі сізді шошытады, егер сіз омір жасынызды узарткыныз келсе, конуге тура келеді. Акыр сонында, алгашында шошынганнын озінен, есіне алсан шошитын боласын.

 Бастапкыда жана максат орындалмайтындай корінеді, себебі озініз коз алдынызга солай елестетесіз, ойлайсыз. Осы максаттын іс жузіне асуын ойлап, алдымен сананызга сінірініз, калганы онай.

Жемістерден, кокеністерден, жангактан, кок салаттардан, дандерден куралатын тагам мазірін сактаудын еш киындыгы жок. Нарлі жемістерді, турлі-турлі салаттарды канша молшерде болса да дайындауга болатынын ешкім де жокка шыгара алмайды. Барлык дандер мен жангактар дамді арі кунарлы. Аздап куырылган грек жангагы, кунбагыстын дані, арахис т.б. табетті жане пайдалы. Егер сіздін канынызда зиянды калдыктар мен улар басым болса, тамагыныздын негізгі болігі жогарыда аталган тагам турлерінен куралу керек.

Егер сіз ет жесеніз, аптасына 2 – 3 рет кана женіз. Озінізді жаман сезіне бастаганда бірден сілтілік мазірге кошініз. Бунын белгілері – бас ауруы, ауыздагы кермек дам, алсіреу, енжарлык, топастану т.б. Арине бул белгілер онша коркынышты емес, бірак осынын арты ауыр жагдайга апаруы мумкін екенінін хабаршысы.

 Бауырыныз ауыра бастаса, бірден ет пен майлы тамактан, кант пен комір сутектерінен бас тартыныз. Баскаша айтканда, оларды табиги жемістер турінде колданыныз. Кажетті белокты жангак пен даннен жеткілікті молшерде ала аласыз.
      
Сіздін каныныздын уланганын білу киын емес. Егер озініздін омірлік кушініздін шегіне жете бастаганын сезсеніз, калпынызга келе алмасаныз 36 сагаттан бастап 3 – 4 кун ашыгыныз. Таза судан баска ештене ішпеніз. Мен тазаланган су ішемін (осыган кейінірек кенінен токталамын).
      
Сіздін оте тамак ішкініз келеді. Бірак бул нак аштык емес, агзанын белгілі бір уакытта тамак кабылдауга уйренген адеті. Есінізге тагы салайын: ТАН АКЫМАК, онда напсікумарлык коп, біракта сіз кожайын болып калуга тиіссіз, сіздін сананыз танініздін аміршісі болуга тиіс. Ашыгу бірбеткейлікті, ерік кушті кажет етеді, бул тан мен сананын айкасы.
      
Мен озімнін алгашкы торт таулік ашыгуымды жаксы білемін. Сол кезде маган басшылык жасаган Швейцарияда, Лозаннадагы атакты дарігер А. Роллье еді. Ол кезде мен коксау (туберкулез) едім, ауырып санаториде жылдан астам жатканмын. Дарігер Роллье мені ауыр сын кутіп тур деп ескертті – шындыгы солай болды. Менін кайырымды дарігерім, кунделікті кіші даретімді жинауга буйрык етті. Мен кунделікті кіші даретімді жинап, шишага сактадым да, бакылауга алдым. Даретім салкындап тунган сайын, агзамнан коптеген баска заттардын болініп шыкканын кордім.
    
 Есінізде болсын: аурган адам дарігердін, не ашыгу жайында мол тажрибесі бар адамнын бакылауынсыз ашыгуга болмайды. Ашыгуымды калай аяктадым, мені бірден кокеністер мен мен кайнатылган жемістерден дайындалган сілтілік тамакка отыргызды. Ашыгудан екі аптадан кейін, оз басым бурын сонды болып кормеген женілдікті, тамаша коніл куйді басымнан кешірдім. Сол уакыттан бері менін денсаулыгым мен омір сургіштігім курт жаксара тусті. Дарігер Ролльенін бакылауымен, тагы бірнеше рет ашыктым. Ол менін 24 сагаттык, сонан кейінгі тогыз айда 7 – 14 жане 21 тауліктік ашыгуыма басшылык жасады. Ашыгу аралыгында сілтілік мазір устадым.

/Асказанынызда сілтілік арекет калыптастырыныз/
         
Кан уланудан сактануыныз керек. Талай рет айткан шыгарсыз: «Шаршап, алсіреп, турім бозарып тур. Булай болады, омір осылай!». Катты кателесесіз. Сіз, біркалыпты котерінкі коніл куйді туракты сактай аласыз. Сіз, агзанызды жаксы кутім болса, ешуакытта бузылмайтын тамаша механизм деп есептеуінізге болады.
       
Кан уланудын алгашкы белгілерін калт жібермей кадагалап отырыныз: тілдегі ак тандак, ашушандык, каннын бетке шапшуы – осы белгілерге коніл аудармай журменіз. Бул бугін білінбесе де, ертен айкын білінетін кауіптін хабаршысы. Каннын улануы коркынышты, ол шогырлана береді. Озінді куткару ушін ертен емес, бугін кимылда.

Омір деген – озінді озін коргау. Карсыласыныз басында басым болганмен де, узак арпалыста сіз женесіз. Сіз озінізден мыкты жаумен шайкасасыз. Тубінде сіз женілесіз, бірак согыстын созылу узактыгы, тікелей озінізге байланысты.
      
Каннын улануы, ол урындыратын кесапат, осы ортада осетін микроорганизмдер жайлы барін білу кажет. Егер кан унемі улана берсе, ол кан кысымынын денгейінін удайы жогарлауына, осынын натижесі кан тамырларынын кабыргасына как туруына акеп урындырады (атеросклероз).

 Шынжыр былай туйыкталады: кышкылдык тагам (диета) – кан улану (аутоинтоксикация) – кан кысымынын денгейінін жогарлауы – кан тамырларынын катуы (артерия) – мезгілсіз ажал.

Сондыктан да, сіздін ішкен тамагынызга карап апенде деп санаса да, назар аударманыз. Осы апенделік сізді зираттан куткарады. Оздерін калыптымыз деп санайтын адамдар кулсе куле берсін, сіз сонынан кулесіз. Кауіптін бірінші белгісі білінісімен-ак, картошкадан кызанакка (памидорга), май мен ірімшіктен – коконіс пен жемістерге кошініз.

Егер кан арекетін бейтарапты калыпта устай алмасаныз, сілтілік бола берсін. Кышкылдануына жол берменіз. Кауіптін коркыныштысы сол, бірден білінбейді. Оздерінін кандарынын созылмалы турде уланганын жане осынын салдары артурлі келенсіздіктерге, аурулага, ен сонында мезгілсіз олімге апаратынын копшілік білмейді.

/Улы кышкылдардын киыршыктары/
       
Кошеде калтарыска турып алыныз да, жургіншілердін журісіне караныз. Аягы, тізесі, жамбасы, омырткасы, басы барі катып калган сиякты. Жургенде буындары еркін бугілмейді. Аягына караныз. Адамдар аягын азер котеріп, жалп еткізіп тастай салатын сиякты. Тізелері бугілмей, омыртка мен басы катып, барлык денесі назік кимылынан айырылып калган сиякты. Буындар майланудын орнына цементтелген
      
Адамнын арбір буынын табигат иілгіштіктін мол корымен камтамасыз еткен, осыны іске асыратын суйыкты синовиалный деп атайды. Он жасар балага каранызшы, буындары калай женіл иіледі. Неге? Сіз булай деп жауап бересіз: «Мына балага бар болганы 10 жас, маган 66 жас. Менде он жасар баланын кимылындай кимыл жок кой». «Неге болмаска?» – деп мен сурармын.
      
Синовал суйыгынын молшеріне омір сурген жылдар асер етпейді. Буындарды катыратын бірак себеп бар, ол улы кышкылдардын киыршыктары.

Адамнын жасы оздігінен улы емес. Сіз – 40, 50, 60, 70 жыл омір сурсеніз де, синовал суйыгынын молшері азаймайды, уакытка тауелді емес.

/Біздін агзамызда улы кышкылдар киыршыгы калай пайда болады
    
Агзамызда кунделікті тіршілікте пайда болатын уларды шыгаратын басты торт шыгару жуйесі бар. Табигатка сайкес, біз тамак жейміз, суйык ішеміз, ауамен дем аламыз. Адамдардын басым болігі тамакты адет бойынша карны ашпаса да оте коп, комагайланып жейді. Оларга белгілі сагатта тамак ішу керек деп миына сініріп койган.

Озімнін мол емдеу тажірибеммен білуімше, осы адамдар узбей ішкен тамактарын сініріп корта алмайды. Олар танертен сылкия тоя жегенге адеттенген, карны аш па, ток па шаруа жок: ыстык токаш, жумыртка, ет тур-турімен, мармелад, шошка шужыгы, торттар, куырылган картошка, вафли, кофе, шай, шокаладтарга.
   
 Осы ауыр тамактарды кортуга, сініруге, шыгаруга агзанын омірлік куші жетіспейді. Бундай жагдайда улы заттар агзада шогеді. Олар козгалатын буындарга жиналып шогырланады. Бул біртіндеп журетін агым, буындар мазасыздык акелмей сезілмейді.

Узак жылдар бойы дурыс тамактанбаудан, кальцимен каныктырылган кышкылдардын киыршыктары буындарга шогырланып, синовиал суйыгын алмастырады, осы мезетте буындар ауырып, козгалысы кеми береді. Бірінші шабуыл –  аяк.

Табанда 26 козгалатын суйекшелер бар, агзадагы ен коп жылжымалы суйектер осында. Буындар біртіндеп иілгіштігін, майскактыгын жогалтады. Буындар катып, козгалу азаяды. Улы кышкылдар киыршыгы табаннан жогары котеріліп, аурудан тізе запа шегеді. Онан кейін жамбастагы жылжымалы суйектерге котеріледі.

/Бел ауруы – адамзат касіреті/
      
Аркасы аурмайтын адам аз. Байкасаныз, орта жастагы адамдар шалкайып турекелген кезде, бет алпеті ауырсынганнан озгеріп кетеді. Кунделікті естуге болады: «Ой, белім!». Улы кышкылдардын киыршыктары белге келіп турактап турып калмайды, онан арі иык, шынтак, мойын, тіпті білек пен саусак буындарын да жаулайды. Кейбір адамдардын уланганы соншалык, озінін жудырыгын да туйе алмайды. Барінін айтатыны: «Буындарым ауратын себебі, мен картайып барамын». Буган сенбеніз. Басты себеп – улы кышкылдардын киыршыгы.

 Американдыктар буын ауруын женілдету ушін миллиардтаган дарі кутыкшаларын колданады. Мындаган адамдар ыстык минералды сулардан, ванналардан т.б. адістерден пана іздейді. Мен озім буыннан зардап шекпеймін. Менін усынысымды буынды емдейтін кезекті дарі ретінде кабылдануын каламаймын. Бірак, осы шыргаланнан шыгатын жол бар екеніне мен сенімдімін.

/Тазалану ушін ашыгу/
         
Сіз, 24 не 36 сагат немесе 3 – 10 таулік ашыккан уакытынызда, агзанызда денсаулык куші жумыс істей бастайды. Мен тагы кайталаймын, осы куштер сіздін агзанызды жаналайды. Осы куат аркашан да сізбенен. Сіз таза сумен толык ашыккан уакытынызда – шайнауга, жутуга, кортуга, сініруге, шыгаруга жумсалган омірлік кушініз, енді агзаны тазалауга кіріседі. Сондыктан да, ашыгу – терен ішкі тазалау, омір кушін калпына келтіретін физиологиялык демалыс.
      
Сіз 60 келген адамсыз деп есептейік, курсагыныз ашпаса да куніне уш мерзім тамактану адетке айланып кеткен, натижесінде улы кышкыл киыршыктары буындарынызга сіне береді.Табигатка, сіздін агзаныздагы ішкі куштер – ашыгу аркылы, жылдар бойы жиналган осы киыршыктарды талкандауга мумкіншілік береді.

/Озін омірге кайта кайтарган мугедек/
      
Эванс мырзанын маган осыдан он жылдай бурын келгені алі есімде. Кабинетіме катты аксандап кірді. Калифорниядагы белгілі дарігер физиотерапиямен емделуді тагайындапты. Мен де физиотерапевпін, Калифорния штатынын дарігерлік комиссиясынын руксаты бар.
      
Бул адамнын тарихы да, Курама Штаттарда туратын миллиондагандардікіне уксас. Озінін гажайып агзасын калай кутуді ешуакытта уйретпеген, есесіне куніне уш мезгіл не болса соны ішіп жеуді калт жібермеген, озі осыган окінеді. Мен осы кітапта бірнеше рет кайталадым: ТАН АКЫМАК.

Сіз ояу журген кезінізде, кай уакытта болмасын, асказанынызды не болса сонымен толтырып алуынызга болады. Сіз уйкыдан турганнан кейін, куырылган ет, жумыртка, картошкага  ынкия тойып, осынын барін бес кесе кофемен ары итересіз, есінізде болсын, бураудын да сурауы бар.
    
Ен алдымен, сіз жейтін нанынызды мандай терінізбен табуыныз керек, бул дегеніміз, ішкен тамагыныз сіздін кимыл-козгалысынызга сайкес болуы керек. Біракта Эванс мырза, орта жаска келгенше тамакты бурын жас кунінде, фермада ауыр жумыс істеп журген кезде калай ішті, казір де солай. Онын буындары біртіндеп улы киыршыктарга толып, жуйкесі жукарып, ауруы жанын жегідей жеді.

 Ол осы бейнеттен кутылатын женіл жол іздеді, бірак мен ашыгын айттым, жылдар бойы дурыс тамактанбаудын жане зиянды арекеттердін натижесі казіргі ауруына акелгенін, оган казір ашыгу, сілтілік тагамдар мазірін устау аркылы ауруын азайтуга болатынын айттым. Ол мадениетті адам болды, менін айткандарымды, усынысымды бірден кабылдады.

Біз таза сумен уш кундік ашыгуды бастадык. Ашыгудан шыккан кезде, тангы аска кокеністерді, тускі тамакка салат жане жемістерден пісірілген тамак жеді. Кешкі аска унтакталган сабіз бен капуста жане кайнатылган кокеністер. Етті, балыкты, жумыртканы жане суттен дайындалган тагамдарды, тузды, уннан жасалган тамакты, буршак тукымдастардан дайындалатын тамактарды мулдем колданбадык, тагам курамынан алып тастадык. Мен оган кун сайын 10 минут,  Цельсия бойынша 40 градус ыстык  ванна тагайындадым. Бастапкыда уш коше, уш кун откенде тагы уш коше, сонында куніне 5 шакырым жаяу серуендеуді уйреттім.

/Ашыгумен, дене шыныктыру жане  диета сактаумен жеткен женіс/
   
 Ол аптасына 36 сагат, кейіннен бір жеті, бір он кундік ашыгуды откізді. Бір жыл откеннен кейін сіз осы адамды азер танушы едініз. Онын жануясы мен достары бул озгеріске катты таныркады. Онын буындары – козгалыс, икімділік калпына келіп, Хиристиан жастар одагы клубына муше болып, аптасына 2-3 кабат узбей суга шомылды.

Бурын велосипедке отырмайтын, казір талай шакырымдарды артка тастады. Жубайы екеуі бимен шугылданып, келесі жылында би басекесінін женімпазы атанды. Буындарынын катуы жогалып, куй сандык сатып алып, кадімгідей ойнайтын болды. Аурулардын барінен кутылды. Осынын баріне озі жетті, мен тек озіне-озі комектесуіне жол нускадым. Мен тек физиотерапевт ретінде салауатты омір суру багдарламасын курап бердім. Ол бугін аптасына узбей 24 – 36 сагат ашыгады. Жылына 4 кабат, коктемде, жазда, кузде, кыста он куннен ашыгады. Онын кимылы 20 жастагы жігіттін кимылындай дал арі шапшан. Арине, осы жетістікке бір кунде, бір айда жеткен жок. Улы кышкыл калдыктарын агзадан шыгару ушін талай уакыт кетті.
      
Эванс мырза жасаган істі барі де жасай алады. Агза озі емделеді, озі калпына келеді. Бізден талап етілетіні табигаттын занымен омір суру, сонда гана табигат бізге омір куанышын силайды.
      
Ашыгу – біздін буындарга богет жасайтын улы кышкылдар киыршыктарынан кутылудын негізгі багдарламасы. Кейінге калдырмай 24 сагаттык ашыгудан бастаныз. Буындарынызга калай асер ететініне козініз жетеді.

Басынызды екі жакка айландырып корініз, сыкырлаганын сезесіз. Бул улы кышкыл калдыктарынын, омыртканын жогаргы болігіне шогырланганынын далелі. 24 сагаттык, не 7 кундік ашыгу агзаны тазалай бастайды, бірак толыктай емес. Аптасында бір куннен ашыкканда, жылына 52 таулік. Осы мерзімде агзада толыккан омір куштерінін шамасы, буындарыныздагы кышкыл калдыктарын жоюга алі жетеді. Арбір келесі ашыккан сатінізде, буындарыныздын босай бастаганын байкайсыз. Икемсіздіктін орнына жастык пен женілдікті сезесіз.

/Ашыгу ілімі кенінен тусіндіріледі/
    
Ашыгу адам мен хайуанга ыклым заманнан таныс. Алгашкы адамдардын емделуінін бірден-бір гана жолы болды. Бірнеше жуздеген жылдар адам ауырса, не жараланса ашыкты, себебі озін-озі сактау болмысы осыны айтты. Ашыгумен коса емдік шоптерді колданды.
    
Елу жылдан астам уакытта ашыгудын гажайып жасайтынын кордім. Бул сыркатпен ен куресудін коне гана емес, жанама асері де жок табиги тазалану адісі.

Агза жараланганда аштык устау барша тірі жанга тан касиет. Озін-озі сактау болмысы аштыктан да басым, сондыктан да жараланган жане ауырган хайуандар тамактан бас тартады. Осы сатте, калыпты жагдайда тамак кортуга жумсалатын омірлік куат, аурган орынга шогырланып, зиянды заттарды шыгарып, агзаны тазалауга кіріседі. Ашыгу болмысынын куштілігі сондай, казіргі адамдарга да билігін жургізеді.

/Ашыгу да алем сиякты коне/
      
Коне тарихтан білеміз, алгашкы дауір мен шыгыс дінінін жолындагылар да ашыгуды колдаган. Ашыгуды – тек ден саулыгын тузеу мен жасару ушін гана емес, рухани ілім алу ушін де пайдаланган. Улы Пифагор озінін даналык сую (философия) ілімін уйренем деген шакірттерінен, алдымен 40 кун ашыгуын талап еткен.

Онын пайымдауынша, тек кана 40 кун ашыкканда гана, шакірттін санасы тазаланып, нурланып терен білімді жане омір купиясын игеру кабілетіне ие бола алады. Казір де бурынгыдай, ашыгу танді тазалап, денсаулыкты тузеп кана коймайды, сондай-ак адамнын рухани оміріне де катты асер етеді.

/Ашыгу сананы оятады/
      
Саналы турде табанды ашыккан маган жане менін шакірттеріме, рухани жетілудін есігі айкара ашылды. Егер мен бугін кітап окысам, онын мазмуны миымда, кітапты колыма алып окып тургандай сакталып калады. Менде, фотографиялык еске сактау кабілеті. 3 кун ашыканнан кейін озініз байкайсыз, сананыздан перде сыпырылып тускендей болады. Сіз кенінен ойлап, дурыс шешім кабылдай аласыз. Бурын шешілмейтіндей корінетін шыргалан анык та карапайым болады. Ашыканнан кейін ештенеден де корыкпайсын, бурынгы мазалап журген маселелерді нурлы санамен женіл женесін.
       
Мен озімнін ашыгу багдарламамнын натижесінде, санамнын ішкі уйлесімінін аркасында, озімді камсыз, сабырлы жане озіммен де, алеммен де уйлесімді екенімді сезіндім. Сіз оз танінізді жане жанынызды тазалап, аскактап барып, данышпан ойлы тулгага айланасыз. Есте сактау кабілетініз устаранын жузіндей откір болады. Сіз, талай жыл бурын болган окигаларды, адамнын есімдерін, жерді барін еске тусіресіз. Сіздін оз бетінізше білім уйренуге деген кабілетініз арта туседі. Білім дегеніміз – омірге дайындык емес, омірдін нак озі.

Акылын мен рухынды жетілдіру, адамдар гана алдына коя алатын – аса улы максат. Ашыгу бізге уш багытта асер етеді. Сіз танінізді, акылынызды, жанынызды, рухынызды тазалайсыз. Натижесінде, аса зор денсаулык пен буырканган омір сургіштіктен лаззат аласыз. Сіздін миыныз жана білім мен ілімді сініріп алатын соргышка айланады. Ен маныздысы – ішкі уйлесімшілік пен жаныннын жай табуы сізді омір рахатына болейді. Ашыгудын комегімен, казіргі заманда табылмайтын, улы да, оте сирек ушырасатын даналыкка ие боласыз.

/Пайгамбарлар да ашыккан/
      
Біз білеміз, діндерді халыкка уагыздаган кезенде, пайгамбарлар жиі ашыккан. Муса, Дауіт, Иса, Мухаммед пайгамбарлар 40 тауліктен ашыккан. Омірдін улы шындыгын уагыздаудын алдында пайгамбарлар 40 куннен ашыгып – ораза туткан. Біз інжілден окимыз, Иса пайгамбар алдын-ала озінін сакабаларын жібергенде былай айткан: «Ауруларды емдендер, алапесті тазаландар, олгендерді тірілтіндер: не берсен соны аласын». Адамдарга шындыкты жеткізгендерді, кандай катер кутіп турганын Иса пайгамар білген. Сондыктан озінін сакабаларын мынадай создермен шыгарып салган: «Карандар! Мен сіздерді алдыга, уйірлі каскырдын ортасына койды жібергендей жумсап отырмын – сондыктан, сіздер жылан сиякты дана, кокаршын сиякты тыныш болындар!».
      
Сол кездегі сиякты казір де, ашыккан адамнын айналасына коркыныш пен урей тугызатындар табылады. Мен естідім, ашыгудын гылымга жат екенін далелдегендерді. Мен олардан, бурын ашыгып коріп пе едіндер деп сурасам, жауаптары: «Ешкашанда!». Осы надандар кушті сактау ушін жеу керек деген анызды устанады, айтпесе кайтсен де аурасын. Акикатка калай жанаспайды!

Ашыгу кезінде болатын кейбір мазасыздыктын себебі – біз адеттін кулымыз. Егер бастапкы 3 кунге шыдасан, кейіннен канагатка боленесін. Ашкарактыгын жогалады, тамак туралы ойламайсын, мол молшерде куат куйылады. Арине, сіз улы заттармен толып турсаныз, ашыгу осыларды агзадан шыгара бастаганда, кейбір жайсыздыктар болуы мумкін. Бірак бул узакка созылмайды, мазасыздануга себеп жок. Бул ашыгудын сізге жумыс істеп жатканын білдіреді.

Ашыгу, агзанызды жиналган улы калдыктардан тазалап жатканын сіз білесіз. Кейбір ынгайсыз жайттарды сезгенде озінізге айтуыныз керек: «Бул уакытша. Барлык ескі улар агзамнан шыккан кезде жогалады». Есесіне, аздаган жайсыздыктын орнына, кандай гажайыппен марапатталасыз! Барлык сезім мушелерініз жетіліп, жанарыныз жалт-жулт ететін болады!

Ашыгудан кейін, сіз тамакты баскаша кабылдайсыз, жеміс-жидектер керемет дамді болады, себебі дам сезіуініз жаналанады. Сіздін танініз шаршауды білмейді, уйкыныз бала кунініздегідей болады. Осы артыкшылыктарды тек ашыккан адам гана нактылы багалай алады, себебі озіне де осы касиеттер дариды.

/Карыннын кулы болманыз/
      
Адамдардын копшілігі оз карындарынын кулы. Олар тауліктін белгілі бір уакытында тангы, тускі, кешкі ас ішулері керек, курсагы ашсын, ашпасын тамакты сога береді, онын сорлы тані нашар тагамдарга лыка толы. Сондыктан да, денсаулык шыргаланынын коптігіне тан каларлык тугі жок.

Тамактану жонінін білгір маманы, профессор Арнольд Эрет айткан: «Омір тамактану зардабы». Коне пікір калай дал айтылган: «Адам пышак пен шанышкыны колданып озіне кор казады.» Копшілік озінін асказанына ешуакытта демалыс бермейді. Олар оздерінін ас корту мен шыгару жуйесіне де ешуакытта демалыс бермейді, артык тамакпен артык жумыска шегеді. Артык жумыс осы мушелерді істен шыгарады, натижесінде букіл агза жапа шегеді.
    
Ашыканнан кейін, бурынгы молшердегідей тамак тілемейсіз. Ашыгу асказан колемін кішірейтеді, озінізді жаксы сезінесіз, бурынгыдан аз жесеніз де сымбаттана, жасара тусесіз.
    
Менін дене козгалысым тыным таппайтын адаммын. Куніне екі мезгіл женіл тамактансам да, оз агзама жогары талап коямын. Тамактану арасында аузыма нар салмаймын, осыган адеттенгенмін. Узак жылдар бойы, апта сайын 24 сагат, жылына торт кабат 7 – 10 куннен ашыгамын. Ашыгудан кейін жанарыныз жалтылдап, терініздін кулпырганын коресіз. Сіз жана омір куатына ие боласыз, себебі каныныздагы жане ішкі мушелерініздегі ауыр жуктен кутыласыз.

/Озініздін ашыгу багдарламанызды бугін жоспарланыз/
    
Егер осынын баріне кол жеткізгініз келсе, берік те табанды болыныз, озінізге ашыгу багдарламасын жасап алыныз да, ауыткымай катан сактаныз. Осыны баріне бірдей айта берменіз, себебі тындаушы бул жонінен тукте білмейді, надан, сіздін багдарламанызды дурыс багалауга кабілеті жетпейді.

Мен озім ашыгу багдарламамды ботен адамдармен боліспеймін, олар ашыгу акелетін гажайып озгерістерді сезбейді, хабары жок. Неге мен олармен болісуге тиіспін? Олардын пайымдауынша, бірнеше рет мезгілімен тамак ішпесе котерем болып калады. Сондыктан да, не істегелі жургенінді жануяна да айтпа, себебі коптеген пайдасыз акыл тындайсыз.

Апталап ашыккан уакытымда, кунделікті тіршілігім жалгаса береді. Мен лекциялар окыган кезде, аш екенімді мулдем сезбедім. Ашыгу аркімнін жеке ісі, бул сіздін достарыныз бен туыстарыныздікі емес, тек сіздікі гана. Егер озініздін дурыстыгына сенімді болсаныз, сізге керегі де осы. Табигаттын тазалайтын, жаналайтын, жасартатын сынактан откен даналыгына сенініз.

/Егер ашыгуыныз табысты болсын десеніз, сананыз танінізді билеуі керек/
      
 Есінізде ме, мен сіздерге айтканмын: ТАН АКЫМАК. Онда сана мен жігер жок. Осы кітапты окып шыканнан кейін, ашыгу багдарламасы сіздін омірінізге жана леп алып келетініне сенімді болсаныз, онда сананыз танінізді билеуі керек. Сіздін сананыз таннін калауынан жогары туруы керек, себебі танініз белгілі бір уакытта тамак ішуге дагдыланган.
    
Адам ояна салысымен, бірден тамак ішеді. Асказаннын калауына сана багынады, асказан билеуші болады. Шартты рефлекс бойынша асказан аркашан да тангы тамакты кутеді. Мен ушін тангы тамактын кажеті жок, себебі агзам туні бойы демалды, куат жумсаган жок. Адам неге узак демалыстан кейін асказанын тангы аспен толтырып алуы тиіс? Сондыктан тагы кайталаймын: «Сіз тамагынызды тынымсыз дене кимылын жасап барып ішуініз керек.

Тангы астын кажеті жок деуімнін себебі, тангы асты жегенде, туні бойы жиналган куат бекер расуа болады. Танертен сіздін танініздін, акылыныздын, рухыныздын куаты оте жогары денгейде болуы керек. Тек осылар гана, сіздін шабыттык жане тандік жумыстар аткаруынызды іске асырады.
    
Мен окушылар мен студенттерге, танертен ерте турып, аш карынга окудын пайдасын ылги да тусіндіремін. Студенттердін копшілігі кешке тойып алып сабакка дайындалмакшы болады. Не болады? Оларга сабакты менгеру ушін коп куш жумсауга тура келеді. Тамак ішкеннен кейін мидын кабілеті томендейді. Осы студенттерді туні бойы демалдырып, тангы тамакты оянганнан кейін 2 – 3 сагаттан кейін берсеніз, олар гулама сиякты корінеді. Мен осыны мындаган студент суретшілерге, саулетшілерге, сазгерлерге, жазушыларга айттым.
    
Енді тусінікті болар, неге танертен тоя тамак ішуге карсы екенім. Ауыр тамак кортылу ушін коп куат шыгындайды. Жуйке куаты баска максаттарга жумсалгандыктан, мига жетпей калады, адамдар осы себепті милау, таяз ойлы болып калады. Енді осыны баска кырынан карайык.  Узак жылдар бойы адамдар санасына сініріліп келген кагида, «тангы ас ен маныздысы, ол таннін жане ойдын ауыр жумыстар аткаруына куат береді». Осынын барі гылми негізделмеген, мулдем керегар кате пікір.

Танертен тоя тамак ішкеннен кейін, сіз токтык пен жайбаракаттыкты сезесіз, бірак куш косылмайды. Осы тамактын ас корту жуйесіне сінірілуі жане агзага куат беруі ушін біршама уакыт керек. Ас корту оте курделі агым. Тангы астын арбір коспасы онделіп, жасауша сініре алатын, оте кішкентай химиялык болшектерге айналуы керек.

/Оз тамагынызды дене кимылына карай ішініз/
      
Озініз байкагандай, тамактану – адет пен гурып. Мен 50 жылдан астам уакыт болды танертен тамак  ішпеймін, тан бозынан турамын, егер голивудтагы уйімде болсам, колігіме отырып алып таудагы Гриффит-Паркіне барамын. Маунт-Холивудтын шынына бірнеше сагатта шыгып, етекке карай жугіріп тусемін. Егер Санто-Мониканын жагалауында болсам жугіремін. Жыл бойы тенізге шомыламын. Баска жерлерде велосипедпен не жаяу кыдырамын. Бірнеше сагат жаттыгулардан кейін, журналдарга макалалар, окитын лекциямнын жоспарын, кітап жазамын. Сагат 11-ге таман аздап кана жемістер жеймін, 12-ге таман бірінші рет тамактанамын. Мен алдымен капуста мен сабізден дайындалган кок салаттан бастаймын, осыган памидор, редис, сельдерей, буршак  жане авакадонын жартысын, сабізді бутіндей, кок жеміс – шпинат немесе жапыракты капуста, протейіні бар т.б. жемістерді, жангактын барлык турлерін, кунбагыстын, аскабактын т.б. дандерді  косамын.
      
 Менін денем осы табиги тамактардан мол куат алу ушін, ас корту солін боліп, тамактарды кортуга азір. Мен тамакты, денемді катты кимылдатып барып іштім. Табиги тамак кандай дамді, тілінді уйіреді! Ас корту солі керемет жумыс істеп, ішектін тазалануы ішкен тамагына сайкес. Осы багдарлама бойынша, аптасына 12 рет тамактанам (аптасына бір кун ашыгамын), куатым азаймай, агзам женіл журеді. Осы багдарламанын аркасында, мен оз ішегімді калткысыз, дал жумыс істеуге уйреттім. Улкен дарет тускі жане кешкі тамактанудан кейін бір сагаттын ішінде келеді. Кей кездері тамак аралыгында, алма немесе бірнеше тілім ананас жеймін. Ыстык кундері кауын-карбызбен шолімді басамын.
     Адамдардын копшілігі созылмылы аурумен туракты ауырады. Менін козкарасымша, осынын себебі – молшерсіз жеген тамактан.

/Америкада тамак жеу спорт!/
      
АКШ тургындарынын 65 – 70 пайызынын салмактары артык. Америкада тамак жеу спортка айналды. Адамдар узбей тамак ішеді – тангы ас, онан кейін кофе, сонан сон тускі ас, онан кейін тагы кофе. Олар теледидардын алдына отырып алып, алдынгы тамак кортылмай жатып, тагы тоя тамактанады. Олардын ылги шаршап журміз деп кынкылдайтындарына тан калуга болмайды. Тіпті ен саумын деп журген адамдардын оздері, комагайлана жей берумен оздерінін омірлік куаттарын кемітіп, агзаларынан артык заттарды шыгаруга шамалары жетпей калады!

/Оз агзанызды тазалыкта устаныз/
      
 Ауру мен мезгілсіз картаюда ешкандай купия жок. Сізді жаман адеттерініз ушін жазалайды, аныгырык айтсак осылардын комегімен. Егер сіз толып турган ас корту жолына тамак шогырландыруга адеттенсеніз, ол кортып улгермейді, тек кана миллиардтаган жасаушаларынызды улайды.
      
Агзанызды тазалыкта устауга уйренбегендіктен, сіз аурусыз жане мезгілсіз картайып шогіп кеткен алсізсіз. Денсаулык пен узак оір сурудін купиясын мына уш созбен айтуга болады. «Оз агзанызды тазаланыз!». Осы даналык создерді ми кыртысына кашап жазып алыныз. Тагы, тагы кайталаныз. Біржола есте калдыру ушін: «Оз агзанызды тазаланыз!».

Ашыгу агзаны тазалаудын, жасартудын табигат тагайындаган бірден бір жолы. Сіз ушін муны ешкім де істемейді. Бул сіздін, тек кана ерік жігерінізді талап ететін жеке ісініз. Есінізде болсын, омір дегеніміз бейімделгендердін аман калуы, ал ашыгу – аман калудын, озінді-озін сактаудын куралы.

/Сіз ашыгуга дайынсыз ба?/
       
Егер сіз ешкандай шубаланбай, ашыгудын маган пайдасы бар десеніз, онда дайынсыз. Есінізде болсын, сананызда, ойынызда – ашыгам деген максат уяласа, онда натиже болады. Сіз осылай, ар жасаушанызды – ашыгу жаксы жагдайга акелетініне оте сенімдімін деп иландырасыз. Осы жагдайда, сіздін жасаушаныз, буйырыгынызды кабылдауга дайын болады.
    
Ашыгуды 24 сагат таза сумен бастаныз. Осы бір таулік ішінде, таза судан баска аузынызга нар салманыз. Егер осы уакыт ішінде жеміс жеп койсаныз, бул ашыгу емес – жеміс диетасы гана болады жане осы кезенде жеміс-жидек шырынын ішіп койсаныз, бул да ашыгу емес. Менін айтайын дегенім, ашыгу кезенінде асказанынызда таза судан баска ештене болуга тиіс емес. Сіз тускі астан, келесі кунгі тускі аска дейін, немесе кешкі тамактан ертенгі кешкі тамакка дейін 24 сагат бойы тамактан тиылуыныз керек. Егер сіз кофе, шай, ішімдік, сыра ішуге дагдыланып, осылырды урттап койсаныз жайсыз жагдайга тап боласыз, атап айтканда – басыныз ауырады.
      
Есінізде болсын, ашыгу – коздыргыштарды колданатын жаман адеттерінізден арылуга комектеседі, таза сумен 24 сагат ашыкканда, шыгару мушелері аркылы агза улы заттардын ескі калдыктарынан кутыла бастайды. 24 сагаттык ашыгу кезінде, адамдар оздерінін кунделікті тіршіліктерін жалгастыра береді, кейде асказаны аздап кана мазасызданады. Егер сананыз танінізді билесе, барі ойдагыдай болады. Асказанды бастагы ми билеу керек, керісінше емес!

/Мен неліктен тек таза су (дистиллирован) гана ішемін/
      
Осы кітапта ашыгу жайын баяндаганымда, ылги кайталаймын: «Тек таза су гана ішініз, жеміс-жидектердін шырындарынын дамін де татпаныз». Таза су: бул аш –екі – о. Осы формуланын білдіретіні, судын курамында сутегінін екі, оттегінін бір болігі бар. Егер сіз жауыннын немесе кардын суын ішсеніз, онын курамында минералды заттар жок, осы су минералдардан 100 пайыз таза.

Егер сіз жеміс-жидектердін шырынын ішсеніз, онда таза сумен бірге шырында еріген коректі заттарды – табиги кант, микроэлементтер мен витаминдерді коса ішесіз. Егер сіз таза суды кудыктан, озеннен т.б. жерден ішсеніз, біліп алыныз, булардын курамында еріген минералды заттар бар. Кейде осы суларды катты сулар дейді, себебі курамында олі заттар коп. Енді аздап химиядан тусіндірейін. Табигатта екі зат бар: тірі (органичесие), олі (неорганические). Олі заттар инертті, бунын магынасы оларды агза, тіршілік иелері сініре алмайды.
      
Біздін агзамыз тірі немесе бурын тірі болгандардан шыккан 16 элементтен куралады. Біз алма немесе баска жемістер мен кокеністерді жесек – олар тірі заттар. Олар жинап, теріп алганша белгілі уакыт омір сурді. Осынын еттен, балыктан, суттен, жумырткадан жасалган тагамдарга да катысы бар.

Біздін оміріміз бен денсаулыгымызды калыпты устау ушін, тірі заттар омірлік кажеттілік. Егер бізді, адам аягы баспаган, ешнарсе оспейтін аралга апарып тастаса оліп каламыз, тіпті аяк астымыздагы топыракта керекті 16 элемент бар болса да, біздін агзамыз буны сініре алмайды. Осы элементтерді топырактан тек осімдік кана сініре алады. Олі заттардан бір де бір адам корек ала алмайды.
       
Талай жыл бурын Кытайда экспедицияда болдым, сол кезде осы елдін бір болігі аштык пен кургакшылыктан зардап шегіп жаткан. Мен осы бакытсыз адамдардын, аштыгын басу ушін топыракты жегендерін оз козіммен кордім. Топырактагы олі заттар каныктырмагандыктан, осы бишаралар азаптанып олді.
    
Жылдар бойы естимін, баленбай судын курмында минералдар коп екен деп. Не жайындагы ангіме? Олі заттар біздін агзамызга ауыртпалык кана акеледі, олар кортылып сінірілмейді, сондыктан да, біздін отімізде, буйрегімізде тас пайда болады, кан тамырларымызга улы кышкыл калдыктары шогырланады.
   
Мен оскен Вирджиниде, натрий, кальций, темірлермен каныккан ауыз суы катты болды. Менін коптеген туыстарым мен достарым буйрек ауруынан олді. Булардын барі ерте картайды, себебі олі заттар кан тамырларына как болып катып, олулеріне акеп сокты. Менін бір агайым Мериленд штатында, Балтиморда айгілі Джон Гопкинс атындагы емханада олді, сол кезде 48 жаста болатын.

Дарігерлер ашып коргеннен кейін айтты, кан тамырларынын катып калганы соншалык, балшыктан жасалган тутік сиякты, олі заттардын онын кан тамырларынын кабыгына сінірілуі осындай дарежеге жетіпті.
 
Мумкін сіз естіген шыгарсыз: «Буланган таза су – олі су, онын ішінде балыктар да тіршілік ете алмайды». Арине, жанадан буланган таза суда балыктар узак омір суре алмайды, оларга озен мен колдердегі сиякты осімдіктер кажет. Енді осыны баска кырынан карайык.

Сіз Жапоняга улкен жолаушылар кемесімен бара жаттыныз дейік. Кеме апатка ушырады делік, сіз жане баска жолаушылар кайыктын устінде бірнеше кун, ашык тенізде калуга мажбур болдыныздар. Ішетін суыныз тек кана жауындікі.

 Сіз айтпайсыз гой: «Жауыннын суы буланган таза су, ішпеймін, себебі олі су». Арине сіз ішесіз, осымен жер бетіндегі буланган таза су ішетін миллиондаган адамдардын катарына косыласыз. Копшілік адамдар тек осындай су гана ішеді. Бермуд аралдарынын топырагы борпылдак оте бос, кеуек сиякты. Сондыктан жергілікті тургындар уйлерінін тобесін су жиналатын етіп жасайды да, суды ыдыстарына куйып алады.
   
Иса пайгамбар кезенінде, алемді билеген Капридегі кудіретті Тиберия императорынын сарайынын кабыргасына жасалган, жауын суын жинайтын керемет астау бар. Бугін де 2000 жыл отсе де, жергілікті тургындар кургакшылык болганда осы ыдысты пайдаланады. Мен осыны оз козіммен кордім. Егер сіз Капри аралына бара калсаныз озініз де коресіз.
    
Осыдан талай жылдар бурын, мен озімнін маркум досым Дуглас Фербенкспен бірнеше ай Тынык мухитындагы Полинезия аралдарында саяхаттадык, сонда тек таза жауын суын ішетін дендері сау, сымбатты туземдіктерді кордік. Коршаган мухиттын суы ішуге жарамсыз. Аралдар шурык, тесік  су устамайтын улу кабыршыктарынын топырагынын устіне орналаскан, туземдіктер сол себепті жауын суын немесе кокс жангагынын шырынын гана ішеді.

 Біздін кемеде бірнеше дарігер болды, осы дарігерлер  аралдын ен карі дегендердін журектерін тексергенде, осы уакытка дейін, тап осындай денсаулыктары мыкты карияларды корген жокпын деді.

Назар аударыныз, мен тек карі жасы жеткен адамдар туралы айттым. Мен бурын сонды осындай адемі, сымбатты, сулу еркек-айелдерді кездестірген емеспін. Олар оздерінін жастарын білмейді, тіпті бундай тусінік соз корларында да жок. Олар жылдар отсе де коп озгермейді, туган кундерін атамайды. Шалдарынын оздері, шапшан улттык билерді жастардан кем билемейді.
   
 Бірнеше жыл бурын мен Мароккадагы Атлас тауына экспедицияга шыктым, осында шол ортасында туратын алапат адамдарды кордім, олар тек жауын суын гана колданады.
    
Алемдегі барлык даріханаларда, дарілер тек кайнатылып буланган судын негізінде жасалады. Кайнатып буланган су агзадан тірі заттарды шайып кетеді деген пікір дурыс емес. Ол олі су емес. Ол адам ішетін ен таза су. Кайнатылып буланган су, казіргі оркениетті дамыган адамнын агзасында шогырланган уларды ерітеді, буйректегі тастарды шаяды. Бул жумсак су. Осы сумен шашынызды жуып байкасаныз, козініз жетеді. Жер бетінде су айланып тазаланады. Кун суды бултка айландырады, олар жауын турінде таза су болады. Табигаттын улы гажайыптарынын бірі.
   
Осыдан 50 жыл бурын болжаганмын, теніздін тузды суын, таза суга айландыратын кондыргылар жасау керек болады деп. Менін болжамым іс жузіне асканын кордім. Кубадагы АКШ-тын Гуантанамодагы улкен аскери турагында, кайнатып буланган суды гана колданады. Американын аскери теніз флотында, мындаган адамдары бар кемелерде коп су алып журетін орын жок, сондыктан олар теніз суын кайнатып буландырып ішеді.
    
Калифорния штатындагы Голливудтагы менін уйіме суды 20 литрлік ыдыспен алып келеді, осы су менін жумыс орнымда да бар. Бул суды Американын кез келген дукенінен алуга болады, осы суды сабилер тамагына жане баска максаттарга пайдаланады.
   
Мындаган уйлерде су жумсарткыштар бар, себебі катты су балалардын терісіне, кір жуганда колга асер етеді. Жумсарткыштан су ішпеніз. Жыл бойы кайнатылып буланган суды (дистеленген) ішіп байканыз, сонан кейін баска суды ішкініз келмейді. Ашыккан кезде кайнатылып буланган судан баска ешнарсе ішпеніз.

/Канша ашыгу керек?/
       
Жанадан бастаушыларга бірінші кезекте кандай кенес беру керек? Алгашында 10 куннен артык ашыгуга болмайды, онын озі талай жыл ашыгудан тажрибесі бар маманнын бакылауымен отуі керек.
    
Ашыгу – агзаны гылми адіспен тазалау, сондыктан гылми турде откізілуі тиіс. Менін пайымдауымша, осы кунгі саумыз деп журген адамдардын 60 – 70 пайызы жане ауыр наукастардын 85 – 90 пайызы, агзаларында жиналган уларды шыгарамыз деп, узак 23 – 35 кун ашыкса оліп калады. Узак ашыгу маманнын бакылауымен отуі керек, себебі ашыгуды кай кезде аяктауын нак айта алады. Маман, біздін буйрегіміз улардан калай тазаланып жатканын бакылайды, ол куніне бірнеше кабат кіші даретінізді тексереді, егер буйрегінізге салмак тусіретіндей улы заттар коп болініп жатса, онда ашыгуды колма-кол токтатады.

Ен білгір маманнын озі де айта алмайды: «Сізге 30 не 40 кун ашык» – деп. Мен озім молшермен 21 – 35 кун ашыгу тагайындаган кісілерімді жиі бакыладым. Кей кездерде, алгашкы 6 кунде улы заттар оте коп молшерде болініп, ашыгуды догаруыма тура келді. Сонан кейін ашыккан адам, табиги тагамга кошіріліп, бірнеше аптадан кейін ашыгуды ары жалгастырдык. Егер улар тагы коп боліне бастаса, ашыгуды кайта токтата турдык.

Білмейтін адамдар айтады: «Негурлым коп ашыксан, согурлым тазаланасын». Мен буган сенбеймін, себебі казіргі жетілген адам оте алсіз. Табигат жаратылысынын бірде-бір тіршілік иесі адам сиякты комагайланып, тамактану зандылыгын бузбайды. Мені дурыс тусінініздер, адам табигат зандылыгын аттап оте алмайды. Табиги зандылыкты бузуга тырысып, ол  озін куртады. Букіл алемдік тартылыс занын адам буза ала ма? 25-ші кабаттан секіріп, адам тірі кала ма? Арине жок.

 Осынын да табиги тамактану зандылыгына катысы бар. Онделген олі тамактарды жеуге адамды иландыруга болады. Денсаулык, узак омір суру жайында айтылган насихатка адам шубасіз сенеді. Ал аурудын отемі оте кымбат болады.
      Емханаларга, дарілерге, операцияларга, дарігерлерге, медбикелерге акшаны кім коп шашады? Біз!
       Алемдегі баска улттармен салыстырганда, омірін сактау ушін акшаны кім коп шашады? Біз!
       Бізді жалыктырган, толып жаткан аурулармен куресу корларын кім уйымдастырып жур? Біз!
       Жер шарындагы баска улттармен салыстырганда, сансыз демалыс уйлерін, емханаларды кім салып жатыр? Біз!
     Артурлі емдеу адістерін газет, журнал, радио, теледидарлар аркылы насихаттауга кім акша шашып жатыр? Біз!
     Аспирин, т.б. ауру басатын дарілердін сансыз молшерін кім колдануда? Арине, біз!
     Балалардын озіне арнайы аспирин жасап шыгардык, олардын озіне ауру басатын дарі кажет. Менін козкарасым бойынша, кандай турде болмасын аспирин оте катерлі дарі, осыны жиі колдангандар оз бастарын катерге байлагандар.

Маманнын бакылауынсыз узак ашыгуга неге карсы екенімнін тагы бір себебін айтайын. Жай адам тек кана дурыс тамактанбаудан, ауамен судын ластануынан, химиялык калдыктар мен туздан гана уланбайды, косымша ішкен дарілерінен де уланады. Сондыктан агзаны узак ашыгу аркылы тазалау теория жузінде жаксы, ал іс жузінде жок. Мен оз тажірибемде кыска мерзімдік ашыгуда тамаша натижелерге жетсем де, узак ашыгудын да оте сатті болатынын далелдедім.

Аптасына 24 – 36 сагат ашыгу да агзаны тазалайтынына козім жетті. Осы кезде тангы астан бас тарту жаксы комектеседі. (жана узіп алынган жемістерді, коконістерді жеуге болады).

Узак омір сургісі жане оміршендігін арттыргысы келген адам, бірнеше ай табиги тамактарды колдана, озін 3 – 4 тауліктік ашыгуга дайындай алады.

Торт ай бойы, апта сайын 24 – 36 сагаттан узбей ашыкса, адам 7 тауліктік аштык устауына болады. Осы аралыкта улы заттардын копшілігі агзадан шыгарып тасталынады.

Алты ай тазаланганнан кейін, 7 тауліктік ашыгу карапайым іске айналады. Алгашкы 7 кундік ашыгу гажайып натиже береді, оз-озінізге тан каласыз. Тагы бірнеше айдан кейін, агзаныз 10 тауліктік ашыгуга дайын, бул кезде сіздін ар жасаушаныз толык тазаланатын болады.

/Ашыгу тажірибесі/
      
Осындай саналы жане максатты, ішкі тазалану багдарламасын басшылыкка алып іске асырсаныз, ашыгу – сіздін омірініздін бір болшегіне айланганына куанатын боласыз. Оз агзанызда, сананызда кун сайын болып жаткан гажайып озгерістерді, жетілуді коріп, дурыс омір суріп жатканыныздан лаззат аласыз.

/Канша ашыгу керек?/
       
Коптеген адамдар оздерінін келте гумырларын салауатты откізгеннін орнына, куртумен шугылданады. Барлыгы карымта кайтару занына багынгандыктан, сіз киналып барып марапатталасыз. Мен ушін денсаулыгымды жондеуге жане гумырымды узартуга кеткен енбек адал. Мен омірде іздегенімді таптым.

/Негурлым жиі ашыксаныз, согурлым узак ашыгатын боласыз/
       
Мен сіздін ашыгу мерзімінізді 10 таулікпен шектегім келмейді. Арасы 3 айдан, 6 он тауліктік ашыгу откізбей, 10 тауліктен артык ашыгуга кенес бермеймін. Осындай корыныз болса, 15 таулік ашыгуынызга болады. Осылай ашыгу аркылы, сіз агзанызды тамаша тазалай аласыз. Сіз, не болатынын білесіз. Егер осыдан кейін 21 – 30 таулік ашыккыныз келсе, калай откізу керек екенін білесіз.
    
 Маган келетін болсак, апта сайынгы 24 – 36 сагат жане жылына 4 кабат 7 – 10 тауліктік ашыгу мен ушін жеткілікті. Мен аптасына 12 рет кана тамактанам, кей кезде онан да аз, егер курсагым катты ашпаса тамак ішпеймін. Тагы ескертейін, ашыгу ілім. Сондыктан да, гажайып кутемін деп озінізді узак ашыгуга аса кысаманыз. Тажрибелі маманнын кенесіне кулак асыныз. Маман кыска мерзім ашыкканын да пайдалы екенін макулдайды.

Сізді апта сайынгы 24 – 36 сагаттык жане ар токсандагы 7 – 10 тауліктік ашыгуыныз, сізді узак мерзімге ашыгуынызды дайындайды. Егер кажеті болмаса, узак ашыгуга мен озім сенбеймін. (бул жагдайда маманнын бакылауы кажет). Менін мындаган шакірттерім  дуние жузі бойынша, осы кітаптагы багдарламаны устанады. Олар оздерімен болган гажайып озгерістерге дан риза.

/Кандай мерзімдегі ашыгу жаксы натиже береді/
    
 Кандай мерзімдегі ашыгу жаксы натиже беретіні жайлы мамандардын оз араларында ар турлі козкарастар бар. Англияда ен жаксы 30 таулік аштык устау деп есептейді. Сондыктан агылшындардын емханаларында 30 кундік ашыгу колданылады. Агылшын дарігерлерінін комегімен, ашыгушы адам тосекте гана жатады, туруга бірнеше минут кана руксат етіледі. Германияда ашыгу 21 таулік. Франция 14 тауліктік ашыгуды колдайды. Бізде, ягни Америкада 30 тауліктік ашыгуды жактайды.
      
Америкада жане шет елдерде, ашыгу барысын терен білімді, тажірибелі мамандар іс жузіне асырады. Ашыгу гажап ілім, коп оку керек. Біракта, алемде оз беттерінше 30 кун одан да коп кундер ашыккан жуздеген адамдар бар.

Мен ар турлі елдерге саяхат жасап, денсаулык жайында лекциялар окыганымда тындармандарымнан сураймын, ашыгумен шугылданган адамдар бар ма деп. Сойтсем, менде дарігердін бакылауынсыз-ак 30 одан да коп кун ашыгып, керемет натижелерге жеткен шакірттерім коп екен. Барібір, егер адам 30 не одан узак мерзімге ашыгуга бел байласа, маманнын бакылауында болганы дурыс. Ол сізге, агзадан улы заттар киналып, ауыр шыккан кезде комектеседі.

/Мен жаксы тамак пен салауатты омірде устаган кыска ашыгуга сенемін/
       
Менін ашыгу туралы теориям томенде корсетілгендей. Алдымен адамнын табигатымен санасу керек, біздін аркайсымызда журексуну коп. Егер ашыгу мерзімі аз  болса, адамдардын копшілігі ашыгуды устанатынына мен сенімдімін. Копшілігі 24 – 36 сагаттык  ашыгуды ыкыласымен устайды, озін жаксы сезіне бастаганына козі жеткеннен кейін, 3 тауліктік ашыгуды жузеге асырады, себебі озіне сенімі артады. Келесі кадамы 7 – 10 таулік ашыгу.

 Менін коптеген шакірттерім, 10 тауліктік ашыгуды талай кайталап, 15 ал кейбіреулері 21 таулік ойдагыдай ашыгып жур. Олар 24 сагаттык ашыгудан бастап, біртіндеп узак мерзім ашыгуда. Негурлым мол тажірибе жинасан, ашыгуга деген сенімініз беки туседі.

Егер бурын ашыгып кормесеніз 24 – 36 сагаттык ашыгудан бастаныз. Сонда ашыгудын гажайып асерін озініз коресіз. Сіз кыска мерзімде де ашыгып, агзанызды толык тазалай аласыз. Есінізде болсын, негурлым жиі ашыккан сайын агзаныз тазарганнын устіне тазарып, он натижесі шогырлана береді, ашыгу арасында салауатты омір салтын устаныныз.

/Менін ашыгуымнын жеке багдарламасы/
      
Мен жануяммен бірге, ашыгу аркылы алатын зор жаксылыкты мойындап, сеземін. Мен апта сайын 24 – 36 сагат узбей ашыгамын. Сондай-ак, жыл бойы 4 кабат. Узак жылдар бойы осы кестені сактаймын, озімді аса жогары денгейде устаймын, мен бейне бір жан біткен динамо – машина сияктымын.

Менін кунім, кейбір адамдардын жылынан тыгыз. Менде жумыс пен ойынга деген олшеусіз куат бар. Мен ешкашан да шаршамаймын, маужырамаймын. Мен аркез рухани жане денелік тынымсызбын. Маган дуние жузін аралап коптеген лекциялар окуыма, жазу жазуыма т.б. міндеттерді орындауыма тура келеді. Осынын баріне уакытым да, кушім де жетеді.
      
Барлык бос уакытымды озіммен курдас сиякты араласып сойлесетін, тані де, жаны да жас балалар, кыз-жігіттермен откіземін. Ерте картайган адамдардан ауаша журемін, себебі маган жаман асер етеді. Олар оздерін узак уакыт бойы, картайып біткен адамбыз деп иландырып алып, натижесінде осыдан картайып кеткен адамдар. Осылардын копшілігі, осыдан 30 жыл бурын рухани оліп калган адамдар, жерлеуімізге шыгын шыгармайык деп, жер бетінде текке жур.
      
Мен спорт, теннис, малту, альпинистік, би уйірмелерінде шугылданамын. Маган, конілдін котерінкілігін, кимылдын жылдамдыгын сактайтын твист сиякты шапшан билер унайды. Мен гавай ауездерінін ыргагымен билегенді унатамын. Гавай аралдарында лекция окыганымда, би кештеріне жиі катысамын.
      
Сіздін дененіз ашыгумен тазаланганнан кейін, озінізді аркашанда керемет сезінесіз, табиги калыпта омір суретін боласыз. Табигат адамды бакытты болу ушін жаратты, оны мамыражай етіп, коркыныштан, келенсіздіктен, езілуден азат еткен.
24 сагаттык ашыгуды калай откізу керек
      
 Сіздін 24 сагаттык ашыгуыныз, тускі астан – келесі тускі немесе кешкі тамактан, ертенгі кешкі тамакка дейінгі аралыкта болу керек. Осы кезенде жеміс, шырын т.б. тагамдарды аузынызга салмайсыз, дамін де татпайсыз, тек таза су гана ішуге болады. 24 сагаттык ашыгуда бір-ак нарсеге руксат.

Егер каласаныз бір стакан таза суга кішкене касыктын уштен бір болігі молшерінде табиги бал немесе лимон шырынын косуга болады. Бул коспалар улар мен манканы еріткіш. Сонда судын дамі кіріп, буйректегі сузгілерден женіл отеді.

Ашыгуда буйрек ен манызды жумыс аткарады. Міне сондыктан да, ашыгудын кай турінде болмасын кайнатылган бу суын коп ішу керек. Мен алдында айтканмын, 24 сагат ашыканнан кейін, кіші даретінізді шыны кутыга куйып, салкын жерге бірнеше апта сактап койыныз. Сіз оз козінізбен шыккан уларды, манканы, киыршыктарды коресіз.

/Гажайып мушелер/
            
Біздін екі буйрегімізде, калыпты жумыс істейтін миллиондаган сузгілер бар, агза ашыккан кезде, кос буйрек улы заттарды каркынмен шыгара бастайды. Барлык омірлік куштер мен жуйке куаты агзада талмай жумыс жасайды, себебі олар бурынгыдай бос тамак шайнау, жуту, корту, сініру жумыстарын аткарып жаткан жок. Сіздін агзанызда кандай алапат омірлік куш бар екенін, озін корсететін мумкіндік бермей, болжай да алмайсыз.
      
Ашыгу кезінде озінізді жайсыз сезінуініз мумкін, себебі улар алі шыккан жок. Бірак омір куші осы уларды буйрек аркылы біртіндеп шыгара бастаганда, озінізді жаксы сезіне бастайсыз. Дуркін-дуркін ашыгу аркылы агзанызда коп жыл бурын коміліп калган ескі дарілерден кутыласыз.

Руксат етсеніз, алгашкы ашыккан кезімдегі бір окиганы айтып берейін. Менін агзамнын кышкылдануы сонша, бала кунімде балалар ауыратын аурулардын барімен аурдым. Осы кезендерде, курамында сынап бар «каломель» деген даріні коп іштім.

/Швейцарлык дарігер – менін куткарушым/
       
Лозанна каласындагы атакты дарігер Август Ролльенін демалыс емханасында, денсаулыгымды тузеп алып, дуркін-дуркін ашыгу багдарламамды жузеге асыруга кірістім. Осылайша 5 жыл отті.

Бір кезде 10 кун ашыкканымда гажап жагдай болды. Мен озімнін ескі – ата бабамнан мурага калган Вирджинидегі фермамда болдым. Ашыгуымнын жетінші куні – кун саулесі мен таза ауада рахаттанып, женіл кайыкпен суда сырганап жургенмін. Кенеттен, омірі болмаган ауру, асказаным жан шыдатпай бурай бастады, жагага суйретіліп азер шыктым да, ішімді босаттым, улкен дареттін орнына, кесенін уштен бір болігіндей, «каломель» дарісінін курамында болган, бала кунімде ішкен сынап шыкты.

Осы куннен бастап, керемет денсаулыктын не екенін білдім, денсаулыгым курт жаксарды. Менін омірлік кушім, ашыгу багдарламасын устанып, табиги тамак, таза ауа, кун шуагы, дене шыныктырулардын аркасында коп улгайды. Мен осы жылдары бала кунімде ішкен талай дарілердін калдыктарынан, улардан кутылганыма сенімдімін.

/Озініздін рухани кушінізді жогары денгейде устаныз/
       
Тіпті бір таулік ашыканнын озінде де, сіз агзаныздын тазаланганын білуінізді калаймын. Картаймайтын, аурмайтын, шаршамайтын дене курып жатырмын деген ойдын озі, ашыгу кезенінде жігерінізге – жігер косып, рухани кушінізді еселей туседі. Озінді-озін мусіркеу, т.б. керітартпа ойларды басыннан ку. Кунделікті ашыккан ар куні кайталаныз:

1. Бул куні мен оз танімді табигаттын колына тапсырдым. Мен, Жаратушыдан ішкі тазалыгымды тазалауын жане жанартуын сураймын.

2. Мен, ашыккан кездегі ар минутымда, оз агзамнан кауіпті уларды куамын. Арбір ашыккан сагатымда, бакытка кенеле беремін.

3. Сагаттан сагат откен сайын, менін агзам озін-озі тазалайды.

4. Мен, ашыккан уакытымда, адамзат устаздары гасырлар бойы колданган - танді, рухты, сананы тазалау адісін колданамын.

5. Мен, ашыгу кезенінде оз жагдайымды толыктай бакылаймын. Ешкандай отірік карын ашу сезімі, менін ашыгуымды токтата алмайды. Мен оз ашыгуымды сатті аяктаймын, себебі табигат кушіне сенемін.

Осы создерді кайталай отырып, сіз оз агзаныздын ар жасаушасын-клеткасын баскарасыз. Баскару сана аркылы іс жузіне асады. Міне сондыктан да, жеке ашыгу багдарламанызды достарынызбен, таныс-туыстарынызбен талкыга салмауынызга шакырамын!

Ашыгу аркімнін жеке ісі. Агзаныздан улар шыккан кезде аздап киналасыз. Бірак сіз кайталап айтыныз: «Бул кайтсе де кетеді!». Алган бетінізден кайтпаныз, бірбеткейлік танытып, тазаланып болганнан кейін агзанызда болатын гажайып озгерістер жайлы ойланыз. Осыган куаныныз.
    
24 сагат ашыгып болганнан сон, сіздін бірінші тамагыныз усакталып туралган коконіс, ягни сабіз жане капуста болуы керек, (осыларга коспа ретінде лимон не апельсиннін шырынын араластыруга болады). Осы салат ішектін ішін сыпырткы сиякты сыпырады. Асказан, ішек жуйесіндегі булшык еттерді жумыс істетеді. Салаттан кейін кайнатылган коконіс – кызанак (памидор). Егер буктырылган кызанакты, ак нансыз жесе кышкылдык арекет бермейді.
   
 Есінізде болсын, ашыгуды мынадай тагамдармен узуге болмайды: ет, сут, сыр, май, балык, жангак жане дандермен. Сіздін бірінші ауыз ашар тамагыныз кок салат немесе буктырылган, пісірілген кырыккабат (капуста), кызанак, сабіз, кызылша т.б. кокеністер. Келесі тамагыныз еттен бола берсін.

/Уш кундік, жеті кундік, он кундік ашыгуды калай откізу керек/
      
Уш тауліктік ашыгуга кіргенде барлык жагдай жасалуы керек. Егер агзаныздан удын кетіп жатканын сезсеніз, кай уакытта болмасын, тыныгатын орныныз дайын болуы керек. Осы кезенде сіз озінізді жайсыз, нашар сезінсеніз, жатып демалатын мумкіншілік жасаныз. Агзадан улар шыгып болганша, жатканда озінізді сабырлы жане бос устаныз.

Кітап окыманыз, теледидар корменіз, радио тындаманыз жане ешбір пендемен ангімелесіп сойлеспеніз. Жаткан жерінізде толык тыныштык, мамыражай калып болуы керек. Алгашкы жайсыздык, агзадан улар шыгып болган кезде жогалады.
      
Тагы да кайталаймын, узак ашыккан кезде немен шугылданып жургенінді елге жая берменіз, баскалардын жанынын жаман толкыны, ниеті (аурасы) сізге кері асер етіп, сіздін агзаныздагы ашыгу кезенінде болатын гажап кубылыстар туралы ойынызды, ынтанызды, максатыныздын быт-шытын шыгаруы мумкін.
      
Ашыгу тек кана менін жеке ісім болгандыктан, мен бурыныракта Калифорниянын Санта-Моника тауындагы Топанга шаткалынын жанынан лашык тургызып алдым. Осы жерде оз еркіммен кудалануда ашыгуымды жиі откіздім. Егер сізде осындай жагдай бар болса таза ауада, жападан жалгыз ашыксаныз керемет натижеге жетесіз.
    
Біздін елде тамаша жагдай жасалган бірнеше демалыс уйлері бар. Туракты турде ашыгатын менін коптеген шакірттерім, оздерінін демалыстарында тыныш жерлерге кетіп калып патер жалдайды. Ашыгу ушін уйіннен безіп кет деп айта алмаймын, уйініз – камалыныз, барібір оз уйін, олен тосегін. Менін жануям тугел ашыгады, егер біреуміз ашыксак, калганымыз колдан келгенше колпаштап, жігерлендіріп отырамыз. Ашыгу барысында бір-біріміздін конілімізді сурамауга келіскенбіз.
    
Ашыгу аркімнін жеке ісі екендігі соншалык, сізге ботен ешкім де жардем бере алмайды. Сондыктан да, жанашырларыныздын арасында талкыга салманыз. 3 – 10 таулік немесе одан да коп ашыкканда сіз табигаттын операция столындасыз. Табигат сізді артыктарыныздан – асіресе шырыштан, манкадан, улардан т.б. агзаныздагы богде заттардан арылтады.
    
Омірлік кушініз, ішкі тазалау мен уларды шыгара бастаганда, тосекте жатып тыныгудын сіз ушін манызы оте зор. Сіздін таза ауада, кун шуагына шомылгыныз келсе, алініз болса гана шыгыныз. Кун козіне коп шыкпаныз, себебі жуйкенізді жукартып, озінізді шаршатады. Куатыныз шыгындалатын жумыс жасаманыз! 3 – 10 тауліктік ашыгуды тосекте жатып откізу жаксы натиже беретінін шакірттеріме узак жылдар бойы айтып келемін. Ашыккан адамнын коп уйыктаганы жаксы. Егер уйыктай алмасаныз, дененізді жай мамыражай калыпка келтірініз. Осы кезенде барлык жумысты ысырып тастаныз. Еш нарсе ойламаныз, мазасыз ойдан кутылуга тырысыныз.

/Ашыгу кезінде ішектін жумысына аландаманыз/
      
 3 – 10 таулік ашыккан адамдарды, кобінесе ішегінін жумыс істеуі аландатады. Шегелеп айтайын: бул жонінен мазасызданбауынызга болады. Ашыгу аякталганнан кейін ішек озінін калыпты жумысын жалгастыра береді. Мен озім ашыгу кезенінде койылатын клизмага, іш босатуга сенбеймін.

Клизма – табигатка карама кайшы, табигатты зорлаудын кандай туріне болмасын мен сенбеймін, карсымын. Осынын іш откізетін дарілерге де катысы бар. Ішектін озінін санитарлык жане залалсыздандыратын куралы бар, ішекте калган тамак, ашыгу аякталганша бейтараптандырылады. Табигаттын табиги жумыс жасауына богет жасамасак, онын шыгару жуйесінде мін жок.
    
Ашыгуды аяктаганнан кейін, коймалжандыгы мен ылгалдылыгынын колемі тенестірілген тамак ішесіз, тамагыныздын тен жартысы табиги салат, кокеністерден болгандыктан, сіздін ішегініз бурынгыдан да табиги калыпта жумыс жасай бастайды.

Ет пен балыкты аптасына 3 кабаттан артык жеменіз. Белоктын кажеттілігін жангак, дан, жемістер канагаттандырады. Жейтін нанынызды, крахмал тез сінетін кантка айланганша кептіріп женіз. Ашыгудан кейін бидай тукымын бортіріп, осіріп женіз, оте пайдалы.

/Мен жылына торт кабат 7....10 тауліктен ашыгамын/
      
Мен озімнін ашыгу багдарламама сенемін. Осынын пайдалы асерін, мен, менін жан уям, достарым жане дуние жузіндегі шакірттерім корді. Менін багдарламама апта сайынгы жане жылына узак мерзімге устайтын 4 кабат ашыгу кіреді. Ар жылдын басында, озімнін ашыгуыма ынгайлы 7 – 10 кун ашыгатын кундерімді белгілеп аламын. Неге 7 – 10 кун деп айтамын? Менін 7 таулік ашыгуымнын себебі, осы уакыт озімнін агзамнын толык тазаруына жеткілікті екенін сеземін.
      
Мен ашыгумен шугылданып жургеніме сонша болды, онын маган тиігізетін асеріне оте сезімталмын. Кай мезетте ашыгуды токтату керектігін, ішкі сезім даусы озі айтады. Адетте ашыгуды кантардын басынан бастаймын. Кей кезде 7 – 8 не 9 – 10 таулік устаймын.

Келесі ашыгуымды ерте коктемге белгілеймін. Менін коктемгі ашыгуым 10 кун, себебі кыстан шыккан «оз уйімді толыктай тазалап алуым керек». Мен капырык болмелерде жиі лекциялар окуга мажбурмін. Окінішке орай, копшілігі салкынга уйренбегендіктен отырган орындарын желдетуден кашкактайды. Сондыктан маган казіргі заманнын балалары уйренген, капырык залдарда болуыма тура келеді.

Ашыгудын адам агзасын тазалайтыны соншалык, барлык жуйенін жумыс жасауы кушейіп, агзанын жылу реттеу жуйесі керемет болады. Мысалы, мен кантар айында Калифрниядагы Палм Спрингс манындагы кундіз +27, тунде -16 градус Цельсия бойынша болатын уйімнен шыгып, ушакпен Миннесота штатындагы Миннеаполис каласына, немесе Канададагы Торонто каласына, куннін суыктыгы -25 – 35 градус Цельсиядан томен болатын барамын. Узбей ашыгудын жане дурыс тамактануымнын аркасында менін агзам, шынылтыр аязга тез бейімделеді. Мен осы жердін тургындарымен салыстырганда, ауа райынын колайсыздыгына шыдамдымын.
      
Ауа райына бейімделушілік, ашыгу кезінде агзадан уларды шыгарып, омірлік кушті калпына келтірген кезде болатын гажайыптардын біреуі гана. Озім айткандай, ауа райы суык калаларга келгенімде, олардын болмелері мен залдары ыстык, желдетілмеген.

Ондагы ауа адамдардын дем алу натижесінде комір кышкыл газымен каныктырылган, міне осыган байланысты коктемгі ашыгудын мен ушін манызы зор. 10 тауліктін ішінде, мен оз агзамды кыс бойы жиналган улы, зиянды заттар калдыктарынан тазалаймын.
      
Ушінші ашыгу уакыты жаз айлары шілде мен тамызда отеді. Бул ашыгу женіл отеді, себебі жазда атыздан тікелей жана узіп алынган жемістер мен кокеністерді калауымша жей аламын. Осы ашыгудан, баска ашыгулармен салыстырганда лаззатті коп аламын. Осы мезетте де бурынгыдай тынымсызбын, рухани жігерлімін.
   
 Менін кузгі ашыгуым казан айынын аягы, караша айынын басына келеді. Ашыгудын пайдалы асері жинактала беретінін айтканмын. Коз алдынызга елестетінізші, жалпы жиыны 75 таулік тамак ішпей, ас корту жуйеме кандай физиологиялык демалыс беретінімді.

Бауырым, отім, гормондык жуйем толык демалады. Инсулин болетін бездерім дем алып, асказанымнын тамакты жаксы кортатын солі мол молшерде болінеді. Аузымдагы сілекей кобейеді. Аузынызда татті дам болып, демалысыныз тазара туседі. Коп ашыккан сайын, сізден жаман истін шыгуы азаяды.

/Дам мен иіс туралы/
         
Осыдан бірнеше жыл бурын, мен Нью-Йорктан Калифорнияга келген адамнын ашыгу багдарламасын бакыладым. Ол озінін денесінен, аягынан, колынан тіпті алаканынан мункіп шыгып туратын сасык иістен зардап шекті.

Бул журекті айнытатын, шіріген сасык иіс еді. Ол таулігіне 3 – 4 кабат ваннада жуынды. Иісмайдын неше турін колданса да, сасык иістен кутыла алмай койды. Онын жуйкесі жукарып, озін когамнан аластатылган адам ретінде сезінді. Ол аздай галитоздан зардап шекті, онын аузынан шыккан сасык иіс, огізді де олтіретін. Ол канша аузын шайып, татті сагыздар, дарілер шайнаса да комек болмады.
    
Ашыгудын алдында осы адаммен ангімелескенде байкаганым, ол ауыр жумыстан кажып, жан уясынан береке кетіп, акша жайы да жанын кинап жур екен. Адам кажыганда, озінін жуйке куатын жане омірлік кушін саркып азайтканда, шыгару – болу жуйесі озінін міндетін дурыс аткармайды.
      
Менін оган айтканым, озін осындай жагдайга алып келу ушін талай жылдар жумсаганын жане кайта калыпка келтіру ушін ашыгу багдарламасын, дурыс тамактануды устануга да уакыт керек деп нускадым. Ол дурыс ойлайтын зиялы адам болды, менен ашыгу багдарламасын бакылауымды отінді.

Біз 36 сагаттык ашыгудан бастадык, ашыгу арасында ет пен олі коміртектерінен туратын тамагына кокеніс пен жемістерді біртіндеп коса бердім. Дурыс тамактанбау мен табиги тамакка кошу аралыгында отпелі кезен болу керек деп озім есептеймін. Адам агзасын бірден бурынгы адетін тастауга зорлык кылуга болмайды. Бундай озгерістер біртіндеп жасалуы керек. Етті куніне 3 кабат жеудін орнына, бір рет, ак наннын орнына кептірілген кара нан т.б.
      
Біраз уакыт откеннен кейін, мен оган 7 тауліктік ашыгуды тагайындадым. Бастапкы 3 таулік ауыр отті, себебі агзасынан улы заттар буркырап шыгып жатты. 4-ші куні журегі катты айныды, 5-ші куні денесі тугелдей бортіп кетті. Денесі мен демінен шыккан сасык иіске тозу мумкін емес еді. Онын жанында туру ушін кей кезде противогаз киіп алуды да ойладым.

Кунделікті танертен кіші даретінен куйып алып, сыртына жазып, кутыкшанын аузын бекітіп салкын жерге сактап койдым. Бірнеше аптадан кейін осы кою кара суйык, адамнан шыкты десе сенбейтіндей.

Осы ашыгудан кейін, табиги емес тагамдардын басым болігін коконіске, жанадан узіп алынган жемістерге алмастырдым да, бірнеше аптадан кейін он кундік ашыгуга кіргіздім. Осы жолгы ашыгу бурынгыдан женіл откенмен де, улы заттар шыгарыла берді.

Булар жасаушада шогырланган латентті улар болатын. Адамды катерге алып келетін олі уларды орнынан козгау ушін, ашыгудын улкен багдарламасы мен сілтілік тамактар кажет.
      
Мысалы менін лекцияларымда коп адамдар айтады: «Брэгг мырза, сіздін теориянызды силаганмен де менін денсаулыгым оте жаксы, не каласам соны жеймін, кофені канша болсын ішемін, барлык калыпты жандар жандар сиякты тамактанамын». Олар оздерінін мыкты, кушті екендерін маган далелдемекші. Бірак мен олардан коп білемін. Олардын денелерінде улардын шогырланып жинала беретінін мен білемін, біракта бір куні бакылаудан шыгып кеткенде, адам катты ауырады.
    
Соз жок, копшілік адамдар ата-бабасынан жалгаскан тамаша денсаулыкпен тукым куалайды. Олар табигат зандылыктарына кобінесе куле карайды, осы зандылыктын оларга катысы жок деп ойлайды. Бірак есеп айырысу кайтсе де болады.

 Табигат озінін тазалау жумысын, ягни агзадан зиянды калдыктарды шыгара бастаганда, осы есеп айырысу куні басталады. Олар бір-ак кунде буралып ауруханадан шыгып жатты. Маган сенініз, осы тумысынан, табигатынан дені сау, алдында турганын талгамай ішіп жейтін, темекі шегіп, таулігіне 18 сагат жумыс істегенде былк етпейтін адамдардын талайын кордім жане олардын ауруханада азап шегіп киналгандарын коргенде, жаным ашып козіме жас алдым. Ащы акикатты айту киын, біракта осы денсаулыгы зор болган адамдарды мезгілсіз ажал кутіп тур.
      
Осылардын барін тусінгендіктен, мен Нью-Йорктік наукасыма ерекше сактыкпен жакындадым. Ол озінін багдарламасынан ауыткымай, табанды турде жалгасырганына мен разы блдым. Ол озінін жауларын жену ушін, ашыгу мен табиги тамактану багдарламасымен жылга таяу уакыт шугылданды.

Казір осы адамнын демі тузеліп, денесінен шыгатын сасык исі жогалып, мулдем баска адамга айналды. Ол оз агзасынын ішіндегі жауларды женіп кана коймай, 20 жылга жасарды. Казір ол адемі, арі денсаулыгы мыкты, салмакты – мамыражай калыпка тускен жас, тартымды адам. Адамдардын басым болігі басына бале келгенде гана кимылдай бастайды, біракта сактансан сактаймын деген гой.
      
Осы кітапты окып отырган озініз, табигат озінін улану агымымен урып жыкканын кутуге тиіс емессіз. Ен дурысы, агзанызга саналы турде физиологиялык демалыс бере отырып, озін-озі тазалауга мумкіншілік беру. Жиналып шогырланган улардан агзаныздын арылуына мумкіндік берініз. Казіргі курделі оркенниетті даму, бізге улы заттарды узбей лакылдатып тогуде.

/Жеті кундік ашыгуды калай аяктау керек/
      
Жеті кундік ашыгу кезенінде сіздін асказаныныз бен барлык ішек жолдары жиырылады, ал ашыгу мерзімі аякталган кезде былай істеуініз керек. Ашыгудын 7-ші куні, молшермен кешкі 5-те, 4 – 5 кызанактын кабыгын аршып  кайнап жаткан суга салып жіберіп, бірден шыгарып алыныз. Табетініз келген кезде суытып барып женіз.

8-ші куні танертен усакталып туралган сабіз бен капустага апельсиннін жартысын сыгып, шырынын косып женіз. Осыдан кейін кішкене табакшамен буктырылган коконіс, жеміс жеуге болады. Осы тамакпен кептірілген кара наннын 2 тілімін женіз. Осыларды танертен жеу кажет. Куні бойы суды канша ішем десеніз еркініз.
      
Тускі тамакка майдаланып усатылган сабіз, апельсиннін шырыны косылган туралган капуста не сельдерей. Салаттан кейін екі жеміс кожесін – сабізден, капустадан, аскабактан немесе кок буршактан дайындалган, осыган екі тілім кара нан косып жеуге болады. Мундай тамакта май болмайды.
      
Тогызыншы куні танертен, кандай болмасын жанадан узіліп алынган жеміс (банан, апельсин, грейфрут, алма) жеуге болады. Осыган 2 кішкене касык борткен бидайды 1 кішкене касык балга араластырып косыныз. Кундіз усакталган сабіз, капуста, сельдерейден жасалган салат, бір жеміс кожесі, бір тілім нан. Кешке салаттан, памидор т.б. кокеністерден пісірілген коже ішініз. Оныншы куннен бастап, кітаптын соныгы жагында келтірілген тагамдардын тізімі бойынша тамактана берініз.

/Он кундік ашыгуды калай аяктау керек/
       
Жеті мен онкундік ашыгудын арасында айырмашылык азгантай гана. 10 – шы куннін кешкі 5 молшерінде памидор жеп, жогарыда айтылган ережені басшылыкка алыныз. Озін жейтіндей гана женіз, артык жеменіз. Есінізде болсын, сіз тамаксыз 7 – 10 кун омір сурдініз, осы уакытта табетініз жогалды. Сіз тамак іше бастаганда куат бірден куйылмайды, ол ушін уакыт керек жане агзаныз уды тазалаудан, тамакка каныгу багдарламасына кошу ушін де белгілі мерзім кажет.

/Тагы да ішегініздін шыгару жумысына аландаманыз/

  Тамакка кайта адеттену ушін, агзага 1 – 2 таулік уакыт керек. Егер ішегініз осы аралыкта арекет жасамаса мазасызданбаныз.  Кобінесе алгашкы тамак ішкенінізден кейін, бірінші улкен даретке отырасыз, бул аркімнін жеке ісі, сондыктан да баріне бірдей ортак калып коя алмаймыз.

Сіз табигатка карсы келіп, ішегініздін жумыс жасауына кысас келтірмейтіндігінізге мен сенімдімін. Табигат ішекті озінін санитарлык жане залалсыздандыру жуйесімен камтамасыз еткен, осы жуйе керекті уакытында озінін табиги міндетін аткарады. Сіз тамак ішкенде, ішек озінін жумысын аткара береді. Егер сіз осында айтылган тамак ішу ережесін басшылыкка алсаныз, онда уакытылы жане сау шыгару жуйесін калыптастырасыз.

/Тамак кортудын мінсіз багдарламасы/
       
Барлык керегі бар тамактанумен, мен томенгі реттілікті усынамын. Бірінші улкен даретім, танертен ояна салысымен келеді. Денемді бірнеше айландыру козгалысы, ішегімнін толык тазалануына комектеседі. Адетте мен танертен тамактанбаймын, себебі осы тартіп денсаулыкка оте пайдалы.

Оянганнан сон, бірнеше сагат откеннен сон, аздап молшермен жана узіп алынган жеміс – ананас, банан, апельсин, оріктін сарысын не карасын жеймін. Бірер сагат откеннен сон, бірінші тамагым кокеністерден дайындалган сабіз, капуста т.б. салаттар, осыларга асказаным жаксы жумыс істеу ушін авакадо косамын.
      
Бірінші салатты жеуді ережеме айландырдым. Себебі, біз агзамызды тек табиги тамакка гана бейімдеуіміз керек. Копшілік адамдар тамактануды коже ішу мен нан жеуден бастайды, менін пікірімше, булай тамактану мулдем кате, себебі шикі коконістер тамак алдында ас корту солінін болінуіне комектеседі. Шикі кокеністін курамында табиги сол мол, бул ас кортуга ен кажет зат.

Сондыктан да, мен тамакты коконіс салаттарынан бастауларынызды талап етемін, осылай бірнеше жыл адеттенсеніз, сіздін агзаныз тамак алдында баска нарсені кабылдамайды. Осынын натижесінде, сіздін тагамыздын курамында, коконіс молшері 60 пайызга жетеді. Шикі коконістер мен жемістерде омірлік куш мол, бул табигаттын кун куатын шогырландырып, бізге дайындаган тірі тамагы.
      
Мен сіздердін тамагыныз 100 пайыз тек кана коконіс пен жеміс жидектерден гана болсын деп айта алмаймын, себебі казіргі оркенниетті адам, осыдан 5 – 6 мын жыл бурын омір сурген ата бабалары сиякты омір суре алмайды.

Міне мен сондыктан, тамак курамынын мінсіз мазірінін 60 пайызы шикі коконістер мен жеміс-жидектерден, 20 пайызы белоктан куралуы керек деп есептеймін. Бул белок ет, балык, жумыртка, табиги ірімшік – сыр немесе осімдіктен жангак, дан турінде болады. Сыра ашыткысы жане борттірілген бидай да белок азыгынын маныздысы.
      
Сонгы 20 пайызынын озі ушке жіктеледі. Бірінші болігі табиги крахмал – наннан, куріштен, буршактардан алынады. Екінші болігі табиги кант – балдан, шырындар мен кептірілген жемістерден алынады. Ушінші болігі табиги каныкпаган майлар – кунбагыс, соя т.б. осімдік майлары.
   
 Табиги крахмал, кант жане майлар – булар жогары молшерде шогырланган тамак, сондыктан осыларды аздап, молшермен гана колданыныз.

/Ет жемейтіндер етті жеуге карсы/
       
Менін тамактану жонінде маман болганыма 50 жылдан астам уакыт болды. Осы уакытта ет жемейтіндер мен ет жейтіндер арасында толассыз айтыс журіп жатыр. Екі жакта оздерінін козкарастарын гылми турде негіздеп далелдеуде. Мен сізді ана жакты, мына жакты колда деп угіттемеймін. Осы такырыпта жуздеген кітаптар жазылган. Маган келсек, тамак туралы ангіме болганда «ешкашанда» деген созді омірімде колданбаймын.
      
Узак жылдар бойы ашыгу багдарламасымен шугылдангандыктан жане тамагымнын басым болігі жана жулынган коконіс пен жемістер  болгандыктан, менін агзамнын сезімталдыгы сонша жетілген, не жеу керектігін , маган мулт жібермей хабарлап отырады.

Осы жылдарда мен ет, балык жеуді мулдем умытканмын, менін тамагым шикі жане пісірілген коконістер мен жеміс жидектер, жангактар, дандер, ашыткы мен борттірілген бидай тукымы.

Біракта кей кездерде менін агзам ет, балык, табиги ірімшік, жумыртка же деп айтады. Баскаша айтканда, менін агзамда тамак тандау болмысы дамыган. Кей уакытта 4 – 5 жыл бойы ет, балыкты аузыма да алмаймын, бірак сонан кейін аздап ет пен балык же деп агзам хабарлайды. Осы ішкі даусым маган керемет комектеседі.
      
Омір суру салтым бойынша мен ет жемейтіндерденмін (вегетерианец). Мен жуздеген бас шошка, ірі кара осіретін фермада тарбиелендім, оларды осы жерде соятын. Олтіру мен ушін ен жеккорінішті нарсе. Мен ешуакытта да, аншылыкпен не балык аулаумен шугылданып корген емеспін, себебі кімнін болмасын да ажалына себепкер болгым келмейді.

Мен адам аягы сирек басатын елдерде болган 13 жорыкка катыстым, сонда ет жемейтін сулу да, сымбатты туземдіктерді кордім. Екінші жагынан танкаларлык денсаулыктары бар етпен гана тамактанатын туземдіктерді де кордім.

Енді бірде онтустік тенізде саяхаттаганымда, жеміс-жидекпен коса балык, кус, ет жейтін керемет адам урпактарынын да окілдерін кордім. Сондыктан да ет жеу, жемеу козкарасы жоніндегі дауда бейтарап багытты устанамын. Оз агзамды тазалай жане жетілдіре отырып, онын тамак тандау касиетінін дами тусетінін сеземін.

/Менін суйікті жеті устазым/
      
Агзаны тазалау жане тамактану жонінен ен білгір маманнын бірі, Денвердегі медицина докторы Джон Тилден. Осы гулама галым тарихка гажап дарігер ретінде кірді. Онын емдеу адісі ашыгу мен коконіс тамактарын мол колданудан турды. Ол 90 жылдан астам омір суріп, оле-олгенше адам емдеумен шугылданды.
    
 Енді бір шебер дарігер, тамактану ілімінін маманы, медицина докторы, данкты Джон Харви Келлог, ол 60 жыл бойы Мичиган штатындагы белгілі демалыс уйі Ботлл Крикте мудір болды. Доктор Келлог ет жемейтін мазірмен шугылданып, талай адамнын жазылуына себепкер болды. Мен доктор Келлогтын кол астында окып уйрену бакытына ие болдым, осыны омірімнін ерекше окигасы болганын мактаныш тутамын.
   
Гасыр басында мен дене шыныктыру козгалысынын негізін калаушы Бернару Макфэдденде комекші болдым. Макфедден мырза, алгашында ет жемейтін мазірді колданып, сонынан ет пен балык аралас мазірге кошті. Аралас мазірді жактаган осы адам 88 жыл омір сурді.
   
 Адамдарды табиги тамакпен кажырлы турде емдеген коптеген мамандармен маган араласуга тура келді. Откен гасырдын 20 жылдары, алгашкылардын бірі болып шикі коконістермен адамдарды емдеп жазган, доктор Сент-Луи Эстеспен тізе косып жумыс істедім.
    
 Доктор Бенедикт Луст Америкада табиги тамактанудын негізін калаушы. Ол Нью-Йоркте табиги тамактанудын улкен мектебін уйымдастырып, озінін ілімін дуние жузіне тараткан жуздеген шакірттер тарбиелеп осірді.
     Доктор Генри Линдлараны «дарісіз дарігер» деп атады, ол бірінші болып алдын алу мен емдеуді табиги адіске кошірді.
      
Профессор Арнольд Эрст, менін козкарасымша тамактану жоніндегі аса білгір маманнын бірі болды. Ол етсіз тамактану негізінде «манкасыз мазір» емдеу адісін енгізді. Мен профессор Эреттін осы жуйесін колданып 80 – 90 жас омір сурген коптеген шакірттерін білемін.

 Мен булардан баска, озім бірге жумыс істеген тамактану мамандарын айта аламын. Олардын кейбіреуі аралас мазірді, екіншілері таза ет жемейтінді, баскалары шикі коконіс мазірлерін гана насихаттады. Баріне ортак, олар тамак курамына біздін дамыган когам жасаган олі тагамдарды коспауын калайды. Енді тамакка косуга болмайтын олі тагамдардын тізімін келтірейін.

/Жеуге болмайтын тагамдардын тізімі/
      
 Рафинадталган кант жане онын онімдері: джем, мармелад, балмуздак, шербет, муз кампит, сагыз, татті сусын, пирог, печенье, пудинг, таттіленген жеміс шырыны, консервленіп сироп косылган жемістер.

- кетчуп, горчица, ащы томат соусы, маринад, кок маслина;
- туздалган тагамдар: шытырлак картофель, туздалган жангактар т.б.
- акталган куріштен дайындалган тагамдар;
- ондірісте жасалган дайын тагамдар жугері (кескіні), осыган уксас тагамдар
- куырылган тагамдар;
- каныктырылган жане гидрогенизделген майлар (біздін журегіміздін жауы);
- макта майы бар тагамдар; егер кораптын сыртында «осімдік майы» деп жазулы турса, алдымен не екенін аныктап алыныз, сонан кейін сізге керек пе, жок па білініз.
- маргарин (курамында каныктырылган жане гидрогенделген май бар);
- арахис майы, курамында гидрогенделген майы бары;
- кофе, шай, мас кылатын спирттік ішімдіктер;
- темекі;
- шошка еті жане онын онімдері;
- туздалып кептірілген балыктын барлык турі;
- кептіріліп туздалып ысталган ет, шужык, бекон;
- ыстык сосиска, нитратпен каныктырылган баска тагамдар;
- консервант ретінде колданылатын, курамында кукірт тотыгы бар кептірілген жемістер;
- осіргіш колданган тауык еті;
- консервленген коже (этикеткасынан курамындагы кант, ун, крахмал т.б. окыныз);
- ун онімдері (ак нан, бидай уны косылган кара бидай наны, печенье, пирожок, торт, вафли, макарон т.б.);
- бузылган ескі жемістер, ескіріп кеткен салаттар, жылытып акелген картофель;
- дарілермен озінді емдеу, ешкандай да – аспирин, антигистамин, магнезин, уйыктататын дарі, транквилизатор, бромид, ауру басатын дарі. Сіздін озінізге озініз дарі тагайындайтындай мамандыгыныз жок. Салдары кауіпті болуы мумкін.

/Мен ашыгу кезенінде клизмага карсымын/
      
Мен ашыгу жайында коптеген кітаптарды окып шыктым, копшілігінде ашыгу барысында кунделікті клизма жасауга кенес береді. Менде мулдем баска пікір. Мен клизмага карсымын, сондай бір ерекше жагдай болмаса. Ішек мулдем жумыс істемей калганда гана колдану керек, онын озінде баска амал жок болса гана. Клизманы кушті іш откізетін дарімен салыстырсак, озіндік кемшіліктері болса да дарі дурыс.

 Даріні жиі колданса ол етті тітіркендіріп, ішекті калыпты жумыс істететін, ішектегі ас корту жолынын манызды кілегей кабатын шайып кетеді. Ашыгу кезінде біздін агзамыз физиологиялык тыныштыкта болады. Агзага тамак туспегеннен кейін, ішектін жиырылуы токтайды.

Осы кезенде шыгару жуйесі тугелдей демалады, сіз оган богет жасаманыз. Ішектін ішінде, агзанын санитарлык залалсыздандыру жумысын аткаратын кызметкерлері бар, сондыктан ашыгу кезінде адам уланбайды. Осы жайында мазасызданбай-ак койыныз, клизма мен іш откізетін даріні колданбаныз. Ішектін дем алуына богет жасаманыз, сіз осы максат ушін ашыгудасыз.

Жалпы идеянын максаты мен натижесі, куатты шыгару жуйесіне демалыс беру. Ашыгу барысында анда санда улкен даретке отыруыныз мумкін. Егер булай болмаса, ол сіздін уланып жатканыныз емес. Ашыгу аякталып табиги тамакпен тамактана бастаганда, ішек бурынгы калпынан да жаксы жумыс істей бастайды.

/Тілініз еш уакытта алдамайды/

Сіздін тілініз сикырлы айна. Сіздін тілініз аркылы, агзаныз бен жасаушаларынызда канша молшерде улы заттардын шогырланганын білуге болады. Тіл асказан мен букіл шыгару жуйесінін айнасы. Сіздін агзанызда онешінізден тік ішегінізге дейін созылган он метірлік арна бар. Осы арада ылгал мен жылу жиналады. Біз жеген тамактын барлыгы осы арна аркылы отеді. Оту ушін, артурлі тамакка артурлі уакыт керек.

Осы куні коптеген адамдар рафинадталган, ауыр, кышкылдандыратын тамак ішеді. Олар мол молшерде ак унды, рафинадталган кантты, каныктырылган майды жейді. Ішектен тез оту ушін, осы оркенниетті деген тагамдарда калыпты ылгалдык, тутілгіштік, тыгыздык болмайды.

Мен есептеймін, коптеген ауруды коздырушы себепкер болып калушы бар, ол тік ішектін бекітілуі (запор). Осыны артурлі себептермен тусіндіреді, менін козкарасымша, ішкен тамак пен шыккан дарет арасында тепе-тендік болмаса, тік ішек бекітіледі. Бул коптеген аурулардын бастамасы.
      
Біздін кезімізде, адамдар кай уакытта болмасын канша ішсем де, не жесем де зияны жок деп есептеуге адеттенген. Бізді, куатты болу ушін деп танертен тоя ішуге, іле-шала екінші тангы тамак, тускі ас, тустен кейін кофе, кешке лыка тою, сонан сон теледидар коріп, тура уйыктардын алдында тамак ішуге уйретті. Осыган майлы балмуздак араластырылган туздалган жангакты косыныз. Бул дегенініз, тамак корту агымы таулігіне 6 кабаттан астам журеді.
      
Егер танертен куніне бір кабат кана улкен даретке отырса, шыгару жуйесіне кауіп жок деп есептейді. Оздері тыкпаштап жеген тамак калдыктарынан арылу ушін бул жеткіліксіз. Натижесінде, тамак калдыктары ішекте калады да ферменттік, бактериялык озгерістерге ушырап шіріп, ауыр ауруларга тап кылады.
    
Адам  агзасы оте сенімді, мыкты, ол тамакпен келген артык зиянды заттардан кутыла алады. Біракта адамдарды дурыс тамактанбайсын, куніне бір кабат улкен даретке отыру жеткіліксіз, тік ішегініз бекітілген, осынын арты жамандыкка апарады деп сендіру киын. Осыларды алдын ала ескертетін бір белгі бар, ол ішегімізде канша улы заттардын божып жатканын тура айтатын – тілін.
    
 Егер 2 – 3 таулік таза сумен ашыксаныз «сикырлы айна» – тілін – агзанызга кандай катер тоніп турганын айтып береді. Тілді жаман иіс болетін, ак коймалжын улы зат басып алады. Актандакты сыпырып алып тастаныз, бірнеше сагаттан кейін кайта пайда болады. Бул агзаныздагы улы заттардын, калдыктардын, шырыштын, манканын букіл агзанын жасаушаларына шогырланып жиналган тура корсеткіші, осылар ашыккан кезде асказаннын, ішектін т.б. мушелердін ішкі бетінен болініп шыгады.
    
Калыпты кезде саумын деп журген адам, озінін ішінде улы заттардын мол молшерде екенін білгенде сенгісі келмейді. Менін пікірімше, коптеген аурулардын себебі, ас журетін ішектін бекітілуінде, тіпті дем алатын мушенін кан тамырлары ауырса да. Зиянды калдыктар ішекпен сорылып алынып, агзанын барлык жуйесін улайды.
   
 Табигат агзада мол молшерде улы заттардын барын, ашыккан кезде тілдін бетін актандак коймалжынмен жауып корсетеді. Омірлік манызы бар буйрек, бауыр бездерінін курлысы соргышты еске тусіреді. Тесіктері толып турган соргышты коз алдынызга елестетінізші.

Мен оз омірімде ашыгудын жуздеген жайын бакыладым. Америкалык калыпты тамакты жеп, адамдардын каншама улы заттарды агзасына шогырландырып жатканын білемін. Адамга суык тиді делік. Ол токталып ойлануы керек, неге танауы мен тамагы аркылы коп манка мен суйык болініп жатыр. Ал адамнын агзасы окпедегі, буйректегі, оттегі жиналган улардан тазалануга мажбур, озіндік киыншылыктан осылай кутылуда.
      
Егер озініз жайлы кенірек білгініз келсе, мукият тілінізді тексеруден бастаныз. Тіл – дененін ар мушесінін ауру не сау екенін корсететін муше. «Сикырлы айна» сізді гажап денсаулыкка жетелейтін жулдызыныз. Негурлым дурыс ашыгып, дурыс тамактансаныз согурлым тілініз тазара береді. Таза тіл – сіздін аурмайтын, шаршамайтын, картаймайтын омірге бет бургандыгыныздын белгісі.
      
Адам каріліктен олмейді, неге десеніз карілікке тан ауру болмайды. Коптеген аурулар жас, карі деп тандап жатпайды. Осы аурулардын басым болігі агзада улы заттардын молшерден тыс шогырланып жиналуынан болады.

Ашыгумен жане табиги тамактанумен оз агзанызды таза устаныз. Сіздін тілініз бен кіші даретініз ішкі тазалыгыныздын жолын корсетеді. Ашыгу барысында тілініз бен кіші даретінізді мукият кадагалап отырыныз.

/Тістеніп алып кулініз/
    
 «Менін ашыккым келеді, себебі гажап озгерістер болатынына сенемін, біракта алгашкы уш кунде адамды кинайтын азабына шыдай алмагандыктан ашыга алмаймын». Осыны ашыгудын кереметі жайында лекция окыганымда талай рет естідім. Бундай адамдарга берер кенесім: «Тістеніп алыныз да кулініз». «Мен ашыгып корейін деп едім, алсіреп озімді нашар сезінгенім соншалык, кайта тамак ішіп койдым». Осындай пікірлерді жиі естимін. Мен осы кітапта, ашыгу женіл отеді деп бір де-бір рет айткан жокпын.
      
Тамак біздін оміріміздін манызды болігіне айналганы соншалык, егер адамга тамак бермей койып ашыктырса, тандік жане жуйкелік ауыртпашылыкка ушырайды. Ашыгудын кен оріс алмауынын басты себебі осында. Адамдар адеттерінін кулы.
    
Мен анда санда Гавай аралдарындагы Рокфеллердін жана конак уйіне кону мумкіншілігіне ие боламын. Бул американдык жаксы конак уйі, жамбас акысына тамагы коса кіреді. Тангы тамак 7.30-да, кешкі ас 19.00-де. Осы сагаттарда асхананын  касынан кай уакытта отпейін, карындарын тойдыру ушін, есіктін ашылуын кутіп турган адамдарды коремін.

Адамдар осы сагаттарда аш па еді? Неліктен булай болуы тиіс? Осында туратындардын копшілігі жагалауда жатып кумар ойнап, кітап окып, кумга аунаганнан баска тук те істеген жок. Олар сандалганнан баска тамак ішетіндей жумыс жасаган жок, бірак олар тура осы сагатта тамак ішу керек екендеріне сенімді. Осындай жагдай, мен уйіме Калифорнияга кемемен кайтып келе жатканда болган. Онда да асхананын есігінін ашылуын тагатсыздана куткен тобыр туратын.

/Жеу ушін омір сурменіз, омір суру ушін женіз/
         
Тамак! Тамак! Тамак! Адамзат ушін алгыс та, каргыс та болуы мумкін. Артык жеген тамак адам агзасына коптеген зиян келтіреді. Бір куні ас корту жуйесінін артык жумыс істеуден бас тартатын куні туады. Бунын салдары оте катерлі болуы мумкін. Ас корту жуйесінін ауруы – казіргі заман адамынын касіреті. Ішектін бекітілуі осы аурулардын тізімін бастайды.

Адам, ішегінін ішінде жиналган улы калдыктарды тазалауга тырысып, тонналаган унтак дарілер т.б. сатып алуда. Оркениетті осы заманнын адамы, карнын кабактай кылып толтырып алгандыктан, ас кортылмайды жане уактылы шыгарылмайды. Бул ескі автоколіктін жылдамдыгын арттырам деумен тен. Ішектін бітелуі коптеген аурулардын басты себепкері екені дау тудырмасы анык. Осыган бір далел, кішкене тажірибе жасап корініз.

Тускі тамакка жейтінінізді тугел дайынданыз, бірак жеменіз, ыдыска салып 38 градус жылылыктагы суга салып койыныз (ішектін ішіндегі жылулыкка сайкес). Жылудын туракты болуын кадагаланыз. Енді 8 сагат откеннен кейін не болатынын байканыз.

Бірінші байкайтыныныз ауыр, жаман иіс. Сонан кейін тамак божып, газ боле бастайды. Газ кысымы адамга талай келенсіздік акеледі. Диафрагманны кысып, журектін кысылуын т.б. жайсыздыктар жасайды.

Агзада осы божып жаткан быламыктан улар узбей болініп, басты жане баска мушелерді ауыртады. Жай бактерологиянын аныктаганындай, бактериянын кобеюіне тік ішекте кортылмай калган тамактан жаксы орта жок. Сойтіп, біз оз агзамызда – озімізге касірет акелетін, сан жетпес жауды осіріп орбітіп отырмыз.
      
Егер суык тиіп жиі ауырсаныз, осы аурудын коздыргыштарын осіретін, тіршілік ететін ортасына айланган – ішектін бітелуі. Зиянды тамактарды коп жегенде пайда болатын улардан дененіздегі ен манызды муше – бауыр зардап шегеді. Бауырдын агза ушін маныздылыгын, аркім білуге тиіс.

 Бауыр коптеген кызметтер аткаратын химиялык лаборатория. Ол тек от солін гана болмейді, сондай-ак агзанын негізгі тазалагышы. Бауыр мен ішек, ас корту агымындагы аріптестер. Егер аріптесінін біреуі палеге ушыраса, екіншісі комекке келеді. Осы жиі кайталанса, агза талкандалады.

Бауыр мен ішек жолдарынын кызметі бузылса, адам ауыр халге ушырайды. Міне неліктен, ішек бітелгенде бауыр ауырып, баска мушелердін де сау болмайтыны сондыктан.
   
 Агзанызды тазалау ушін ашыгуга кіргенінізде, тамактан тартылу колайсыз болатыны айтпаса да тусінікті. Сіз ашыккан кезде, агзанын омірлік куші шогырланган зиянды калдыктарды аластатып, зат алмасу агымына косады, сонынан залалсыздандырады. Осы улы заттар шыккан кезде, сіз озініздін женілдеп, бурынгыдан жаксарып калганынызды сезесіз.

Ашыгу барысында жагдай кунделікті озгеріп турады. Агза озінен коп молшерде уларды куып жаткан уакытта озінізді жайсыз сезінесіз. 3 тауліктік ашыгуга караганда, 7 таулік ашыгудан кейін озінізді тіпті жаксы сезінетінінізді біліп алыныз. Себебі, канша бейнет акелген улардан арылдыныз. 10 тауліктік ашыгудын сонгы кундері озінізді бастапкыдан жаксы сезінесіз.

Агза тазарган сайын соншалыкты омірлік куш косылады. Сондыктан да, ашыгудын басында агзанын тазалану барысында болатын барлык жайсыздыктарды тістеніп алып, куліп карсы алыныз, осыган шыданыз. Калай тазаланасыз, солай озінізді куштірек сезінетінінізді білесіз.

/Дурыс ашыгу манкага карсы/
       
Менін пікірімше, адам денсаулыгынын коптеген келенсіздіктерінін туп тамыры, шыгару жуйесіне толып алган калдыктарда. Коптеген жагдайда ішектін бітелуіне себепкер шырыш пен манка. Сіз озініз шырыш пен манкадан тазасыз ба? Осы туралы ойланыныз. Манка танау кенсірігінде жинала ма? Мурныныз калай? Кол шытынызды неше кабат шыгарасыз? Тамагынызды неше кабат шайкайсыз? Куніне неше рет какырынып сінбіресіз?
      
Калыпты тамак ішетін кандай адамнын болмасын, шыгару жуйесі шырыш пен манкага толы. Бул улы коймалжын, туганнан бастап кортылмаган жане шыгарылмаган табиги емес тамак калдыктары. Бул тек кана тамакты, танауды, окпені гана емес – онештен тік ішекке дейін созылган шыгару жуйесін де тыгындап тастайды. Адамдар кенсірігіне толып алган манкадан зардап шегеді, кулакта суйык жане кулык турде болады. Оте коп молшерде окпеде кездеседі.
    
Окпенін кабынуы (пневмония) оте катерлі аурулардын бірі. Канды каныктыратын оттегі, манка толы окпеге бара алмаганда, ауру удей туседі. Калыпты тамак ешуакытта толык кортылмайды, ал жиналып шогырланган калдыктар ешуакытта толык шыгарылмайды. Осы жагдайда біздін шыгару жуйеміз біртіндеп, амалсыз ластана береді. Коптеген аурудын себебі осында жатыр. Калдыктар агзада калып, кобейіп жинактала береді.

/Біздін оркениетті дамыган тамагымыз манка тудырады/
      
Казіргі тамак курамы – шырыш пен манка тудыратын тамак. Казіргі тамактын басым болігі куырылып пісіріледі, ал куырылган тамак тугелдей шырыш пен манка тудырады. Суттен дайындалган тамактар да шырыш пен манка тудырады. Жер бетінде улкейгеннен кейін бір де бір хайуан сутпен коректенбейді.

Казіргі  мазір май, майдын онімдері маргарин, гидрогенді жане тон майлардан турады, ал осыларды адам агзасы сініре алмайды. Саудага тусетін барлык жартылай дайындалган тагамдардын 90 пайызы гидрогенделген майдан жасалган. Біздін калыпты температурамыз Цельсия бойынша 36,6 градус. Осы майларды сініріп корту ушін 150 градус ыстык кажет.

 Біздін дамыган тамагымызда коп молшерде онделген синтетикалык сыр колданылады, ал табиги турі тузбен каныктырылган (туздын зияны жонінде айтканбыз).
   
 Біз жумыртканы коп жейміз, ал онын курамында каныктырылган май холестерин оте коп. Курамында корінетін жане корінбейтін майы бар, куырылган етті де коп жейміз. Казіргі оркениетті тамагымыз – шырыш пен манка тудыратын тамак екені барімізге белгілі.

/Ашыгу кезенінде кіші даретінізден шырыш пен манка табасыз/
         
Кіші даретті зерттеу, канда шогырланган шырыш пен манканын молшерін аныктайды. 3 таулік ашыгып, куніне 2 – 3 литр су ішіп корініз. Тангы кіші даретінізді кутыкшага куйып, салкын жерге туну ушін койып койыныз. Бірнеше куннен кейін, осынын ішінен кілегей бултын коресіз. Негурлым коп турган сайын, булт согурлым коюлана туседі.

Менін козкарасым бойынша аптасына 24 сагат ашыгу мол молшерде коймалжын кілегейден арылуга комектеседі. Осы шырыш пен манканын біразы, узак жылдар бойы біздін канымызда айланып журеді. Кыста адам ауыр тамак ішкенде, агза шырыш пен манкага толып, озін-озі тазалауга мажбур болады. Артыгы тумау турінде сыртка шыгарылады. Біздін агзамызда будан баска да, не болып жатканын кім біледі.

Агза – организм, озін-озі тазалайтын механизм. Шамасы жеткенінше улар мен манканы озі тазалайды. Бірак адамдар киыншылыкты калай кабылдайды? Олар денесінін кызуы котерілгенін сезеді. Кызудын котерілуі – табигаттын озіне тан ерекшелік. Олгендерде кызу болмайды, тек омірлік куаты барларда гана, осы кызу табигаттын пеші сиякты жумыс істейді.
      
Бакытсыз надан адам айтады, суык тиді, аягымнан сыз отті немесе уакытында жылы киім кимедім деп. Бірак бул гылми тужырым емес. Кыста суык тию – адамнын агзасындагы шогырланган артык улы – шырыш пен манкадан тазалауга деген табигаттын талпынысы. Ішкі тазалау механизмі міне осылай. Мен тагы-тагы кайталап далелдеп айтамын, суык тию деген болмайтын нарсе.

Откен гасырдын бастауында мен денсаулык козгалысынын негізін калаушы, арі акесі доктор Бернард Макфэдденмен бірігіп жумыс істедім. Ол «ак аюлар» деп аталатын адамдардын тобын курды. Сенбі, демалыс жане мейрам кундері, аязда Нью-Йорктагы Кони-Айлендтін жагалауында дене шыныктырумен шугылдандык. Сонан сон Атлант мухитынын муздай суына сунгідік, осылардын бір де біреуіне суык тисейші! Ешуакытта! Кони-Айленд жагалауында тонга оранып кыдырып журген адамдар, муздай суга шомылып, сунгіп журген біздерге коздері бакырайып караумен болды. «Ак аюлар» емес, керісінше осы корермендер тумаудан зардап шегіп журді.

Біз таза ауадагы шырышсыз-манкасыз диетага, дене шыныктыруга, мухиттын муздай суына сендік. Мен бугін жыл бойы шомылатын Нью-Йорктегі Кони-Айлендтін «Ак аюлар» жане «Айсберг» клубтарына мушемін. Сондай-ак Бостондагы кыста жузу клубынын да мушесімін.

Ен суык куні де муздай суык суга шомылса да баспа (ангина), суык тию, тумаумен еш уакытта ауырмайтындыктарын осы топтын адамдары далелдеп берді. Мен кыс айларында, тынык мухит суынын температурасы Цельсия бойынша 10 градус болатын Калифорнияда турамын. Егер мен осы кезде лекция окып дуние жузін аралап журмесем, мені Санта-Моникадагы уйімде, суык суда шомылып жургенімді коресіз.
   
 Манка-шырыш тудырмайтын табиги тамакпен тамактанатын, менін талай достарым, кыс айларында шомылуга катысады. Ашыгу агзадан шырыш пен манканы тамаша тазалайтынын сеземін.

Арине, мен манка тудырмайтын тамактарды колдануга тырысамын, біракта апта сайынгы 24 сагаттык ашыгу, менде жиналган шырыш пен манкаларды тазалауга жардемдеседі.
    
 Озінізге кішкентай тажірибе жасап корініз. Бірнеше ай бойы шырыш пен манка тудыратын тамактарды ішпеніз, аптасына бір кабат ашыгыныз, егер мумкін болса 7 таулік ашыгыныз. Кіші даретінізді мукият тексере келе, канынызда канша манка мен шырыштын жиналганын коресіз.

Ашыгудан кейін оз тамагыныздын курамын шикі коконіске, жемістерге, крахмалы жок буктырылган жеміске алмастырыныз. Манкасы жок тамак дегеніміз осы. Жангак пен дандер шырыш-манка тудырмайды, сондыктан да жогарыда айтылган тагамнын курамына кунбагыстын данін, туздалмаган арахистін майын, жангактын тур-турін колдануга болады.

 Ет пен балыкты аптасына 3 кабаттан артык жеменіз. Уннан жасалган тагамдарды, нанды коп жеменіз. Ашыгу мен манкасыз тамактын акелетін жаксылыгы туралы сізді сендірмей-ак кояйын. Озініздін кіші даретінізді  зерттеніз. Кол орамалынызды куніне канша рет колданатынынызга назар аударыныз. 7 тауліктік ашыгу шырыш пен манканын гажап тазалагышы.

Мен озім, казаннын аягы, карашанын басында 7 – 10 тауліктік ашыгуды ережеге айландырдым, кыстын карсанында агзамда жиналган манкадан арыламын. Мен манкасыз мазірмен омір суруге тырысамын, біракта лекциялармен саяхаттаганда озім тамактанатын шикі кокеніс пен жемістер табылмай калады, сондыктан осы кунамді ашыгумен жуамын.

/Ашыгудын комегімен темекі тартудан, арак, шай, кофе ішуден кутылу/
      
Копшілік оркениетті адамдар химиялык уланудын бір туріне бейімделген. Темекі, арак, шай, кофе – озіндік бангілер (наркотиктер). Осы заттардын барінін курамында оте кауіпті улар бар. Галымдар байсалды турде адамнын темекіге деген кумарлыгын зерттеді, сіз ар кораптын сыртынан «темекі тарту, сіздін омірінізге кауіпті» деген ескертуді окисыз.

 Букіл дуние жузінде темекінін адам таніне ететін асерін зерттеу жалгасуда. Маган кайталауга руксат етініз: «ТАН АКЫМАК». Тан барін де кабылдайды. Коміртек косындыларын, темекінін никотинінін, аракты, шайдін жане кофенін курамындагы кара майды (смоланы). Агзада осы улар мен бангілерді залалсыздандыратын механизм жок. Кауіп туралы каншама ескертілсе де, оз агзасын талкандауга адам еш нарсе аямайтындай болып корінеді.

Жогарыда аталган бангілер, алгашында комектесіп женілдететіндей корінеді, сонынан орталык жуйке жуйесін буза бастайтынын да білу кажет. Ашыгу зиянды адеттерден кутылудын жолы. Осы адеттердін ашыгу аркылы кеткенін оз басым омірімде талай кордім.
       
Осыдан бірнеше жыл бурын, темекіні сумдык коп тартатын бір айел маган келді. Куніне кем дегенде 4 корап темекі шегіп, 5 жутым арак (виски) жане коп молшерде кофе, шай ішеді екен. Озінін жуйке жуйесінін тозып біткенін айтты. Калам устаса колы дірілдейді, табеті жок, терісі салбырап, уйкысы кашып, козі алак-жулак етеді. Жаман болганы сонша, озін-озі олтіру ойы мендеп алган. Физиотерапия комектеседі деп дарігер маган жіберіпті. Ол баріне де дайын еді. Себебі шыныраудын жиегінде турды.
         
Мен оны ашыктырдым, бірак озінін суйікті уларын ішуге тиым салган жокпын. Ол темекісін шегіп, аздап арагын ішуді жалгастыра берді, бірак ашыгудын 3-ші куні онын агзасы котеріліске шыкты, озі жиі ішетін улардан жиіркене бастады. Арбір темекі тутаткан сайын, арак, кофе ішкен сайын журегі айнып, катты кысылып калшылдап селкілдей бастады.

 Онын ашыгуы 10 таулікке созылды. Бул узак жылдар бойы озінін агзасын улармен уламаган алгашкы кундері болды. Мен онын ашыгуын 10-шы куні токтаттым, онын оныншы кунгі кіші дареті шіріп кеткен коймалжын суйык болды. Сіз білесіз – бул улардын калдыгы. Мен оны манкасыз мазірге он кун отыргыздым, сонан сон кайта 10 таулікке ашыкты. Екінші ашыгуында кунделікті кіші даретінде зор молшерде улар байкалды. Менін бакылауымда он айдай болды.
      
Мен оны емдеудін алдында жане емдеуден кейін суретке тусіріп алганмын, екеуі бір адам деп ешкім ойламас еді. Онын терісінін кулпырганы соншалык, булшык еттері бултылдап, колдары адеміленіп майысып туратын болды.

Кор болып жаншылган жан иесінен, бакытты, уайымсыз адамга айналды. Онын темекіге, аракка, шай, кофе ішуге деген адеттері жойылды, казір Голливудте жетекші сценаристердін бірі. Онын табысы ості, суйкімді болганы соншалык, озіне жас, сулу, кабілетті жар тауып алды.
      
Мен темекіге, аракка т.б. тауелді болып, жар басынан кулауга шак калган талай адамдарды мысалга келтіре аламын. Осы адамдар ашыгудын комегіне жугінді, ал ашыгу гажайып жасады.

Темекі, арак, шай, кофе ішу адетінен кутылгысы келсе, озінін маселелерін карапайым ашыгу жолымен шеше алады. Тан тазаланган уакытта уды кабылдамайды. Таза, дені сау, мамыражай дене уларды аркашанда ысырып тастайды. Ашыгу – улы заттардын кандайына болмасын тойтарыс беретін, агзаны тазалаудын улы адісі.

/Ашыгу артык салмакты азайтады/
      
Беделді малімет бастауларынан белгілі, біздін еліміздегі еркектердін, айелдердін жане балалардын 65...70 пайызы артык салмактан зардап шегіуде. Байсалды дарігерлердін білуінше, артык салмакты адамдар – ауру адамдар. Олар жазылмайтын, созылмалы турде ауыратын аурумен ауруга бейім турады. Семіз адам озін жаксы сезіне алмайды.

Біріншіден – оган ылги ауыр салмак котеріп журуге тура келеді. Енді салмагы калыпты адамга кун узакка 10 килограмм котертіп койынызшы, ол алсіреп, шаршап, шаруасы бітеді. Семіз адам, озінде канша артык салмак бар, сонша салмакты котеріп журуге мажбур.
      
Толык адамдарга дене тынымсыздыгы тан емес. Олардын копшілігі, саті келсе болды, бірінші кездескен орындыкка отыра калып, керекті істі істеуге оздерін оздері арен куштеп істейді. Семіз адамдардын артык майы демалу мушелерінін жумысын аурлаткан себебі, тыныс алулары ауыр болады.

/Артык салмак ауыр жук/
   
Агзанын арбір артык салмагынын 1 сантиметр кубына, сенсеніз де, сенбесеніз де, тамактандыру жане жаксы калыпта устап туру ушін 1 километр капилляр тутікшелер кажет. Сондыктан, артык салмак,  журек пен тыныс алу мушелеріне ауыр жук.

Тамырдын согуы мен кан кысымынын котерілуі кауіпті шепке дейін котеріліп, зардапка урындырады. Сактандыру компаниясынын есептері бойынша, толык адамдардын омірлері кыска болады.

Казіргі уакытта семіз адамдар кобейіп бара жатыр. Біріншіден, біздін елде тамак мулдем дурыс емес. Орташа американдык тамакты оте коп жейді. Біздін асханалар тамак арасында тамак іш деп шакырады.

Радио мен теледидар кораптагы жексурын тамакты же деп жар салады. Адамдар мол молшерде сут, балмуздак, ыстык сосиска, еттін куырылган неше турін, француздардын куырылган майлы картофелін узбей жейді.
   
 Біз машина алемінде омір суреміз. Тамакка тынкия тойып алып, агзамызды ешкашанда жаттыгулармен, дене кимылдарымен женілдетпейміз. Автоколік жаяу жургізбей тастады. Біз отыратын ултпыз. Біздін балаларымыз сагаттар бойы сарылып мектепте отырады. Адамдар оздерінін коптеген уакыттарын кинотетрларда, концерт залдарында, стадиондагы жарыстарды коруге шыгындайды. Осы отырып омір суруіміз, толык адамдардын каптауына акеп сокты.

/Американдыктардын денсаулыгын жоятын тагамдар/
       
Толык адамдар осындай тагамдарды колданады. Булар белоктармен каныктырылган, ушкыштарга арналган коміртектері томен жумыртка, памидор немесе котлет жане ананастан дайындалган тамактар. Журналдан сон журнал, газеттен сон газет, барі де агзаны бузатын мазірлер туралы айтады.

Куніне 800 килокалориямен камтамасыз ететін суйык диета да бар. Сары май мен сут мазірі жане бар. Оте мол молшерде тамактын бір-ак турінен  туратын мазір, біракта менін козкарасымша, адамнын калыпты салмагын устап туру ушін, гылми негізделген ашыгуды гана устау керек. 2 – 3 таулік ашыканнан кейін табетініз жогалып, 3-ші куннен бастап тамакка заукыныз сокпайды. Егер адамдар калориясы томен арнайы мазірге отырса, карны катты ашып, азап шегеді.

/Ашыгу аркылы таусылмайтын куатка ие боламыз/
      
Копшілік оркениетті адамдар химиялык уланудын бір туріне бейімделген. Темекі, арак, шай, кофе – озіндік бангілер (наркотиктер). Осы заттардын барінін курамында оте кауіпті улар бар. Галымдар байсалды турде адамнын темекіге деген кумарлыгын зерттеді, сіз ар кораптын сыртынан «темекі тарту, сіздін омірінізге кауіпті» деген ескертуді окисыз. Букіл дуние жузінде темекінін адам таніне ететін асерін зерттеу жалгасуда. Маган кайталауга руксат етініз: «ТАН АКЫМАК».

Тан барін де кабылдайды. Коміртек косындыларын, темекінін никотинінін, аракты, шайдін жане кофенін курамындагы смоланы. Агзада осы улар мен бангілерді залалсыздандыратын механизм жок. Кауіп туралы каншама ескертілсе де, оз агзасын талкандауга адам еш нарсе аямайтындай болып корінеді.

Жогарыда аталган бангілер, алгашында комектесіп женілдететіндей корінеді, сонынан орталык жуйке жуйесін буза бастайтынын да білу кажет. Ашыгу зиянды адеттерден кутылудын жолы. Осы адеттердін ашыгу аркылы кеткенін оз басым омірімде талай кордім.
      
 Егер сізді салмагыныз мазаласа, осы кітапта жазылган ашыгу багдарламасын басшылыкка алыныз. Сіз 24 сагаттык ашыгудан бастаныз. Мен толык адамдарга, ашыгуды аптасына 24 сагаттан уш кайтара устаудын багдарламасын жиі беремін. Егер адам артык тамак жеп койса, онда осы аптасына 3 кайтара устаган ашыгу салмакты жогалтуга сеп болады. Салмак азайту ушін устаган аштыктын натижесі керемет болады. Агза озінін жастык шагын тез кайтарып алады.
      
Менде Голливудтын атакты киножулдыздарын ашыгумен емдеудін талай жылгы тажрибесі бар. Кинокамера неге екенін білмеймін, адамды оз калпынан толык етіп корсетеді. Жулдыз тал шыбыктай буралып туруы керек кой. Белдін жінішкелігі кей кезде актердін тагдырын шешеді.
    
Осыдан бірнеше жыл бурын, бір актрисанын толганы соншалык, онын талантына карамай, кинога тусіруден бас тартыпты. Ол татті мен балмуздакты коп жеді. Келісім шарттын бузылуынан жуйкесі жукарып психиаторга барыпты, ал ол оны маган жіберіпті. Мен оган бурынгыдай талдырмаш кыпша бел болу ушін жане салмагын тусіруге уакыт керек дедім. Озінін шын аты болмаса да, мен оны Бетти деп атайын,. Беттиде 35 килограмм артык салмак болды.

Алгашында жаксы мазірге отыргыздым. Танертен жемістер, тусте шикі салат пен пісірілген коконістер, нан, куріш, картофелді жегізбедім. Кешкі тамакка памидор, кішкене аскан балык немесе катты кайнатылган жумыртка. Барлык татті тагамдардан бас тартты.

 Алгашкы екі аптада 24 сагаттан ашыкты. Ушінші аптада 3 таулік ашыктырдым. Бесінші аптада 7 таулік толыгымен ашыкты. Осы алма кезек ашыгу мен тамактану гажайып жасады. Коз жанары жалтылдап, терісі кулпырып жасарып кетті. Ол казір менін мазіріммен омір суреді, аптасына 36 сагат, жылына 4 кабат 7 тауліктен ашыгады.

/Ашыгу – бул жекпе жек/
       
Біздін узбей тамак жеу адетіміз, тамак ішпей калган уакытымызды ашыгу деп санаймыз. Бірак бул ашыгу емес. Ашыгу емделудін ен бір коне адістерінін бірі, біракта тагы айтамын: ТАН АКЫМАК.
      
Сіз аркашан ашыккан кезде, тамак ішетін сатті жіберіп алмай, жадынызда ойша сактап журініз. Егер сіз жігерлі адам болсаныз, ашыгуды омірініздін ажырамас болшегіне айландырасыз. Артык салмак сізді ауру, алсіз, мезгілсіз картайтуга акелуіне жол берменіз.

Оз дененіздін иесі болып, семіруіне жол берменіз. Озінізге багдарлама жасап алыныз, біракта бір аптанын ішінде арыктаймын деп ойламаныз. Калыпты салмакка келу ушін уакыт керек. Калыпка келіп, сымбатты да адемі болганда озінізді озініз мактан тутыныз.

Кімнін болса да, озін тамаша сергек, конілді сезінгенінде, озі ушін мактангысы келеді. Осылай болу ушін енбектену керек! Ашыгу, озінді-озін тежеу, дурыс тамактану – міне денсаулыктын отемі.
      
Озініздін салмагынызга, карнынызга, боксенізге, колдарынызга унемі назар аударып журініз. Осы кітапты мукият, ыждагаттылыкпен окып шыгып, арыктагыныз келсе колданыныз. Ашыгу мерзімін аныктагыныз келсе дарігермен акылдасыныз. Багдарлама жасалганнан кейін, сіз жаксы натижеге жетем деп озінізді иландырыныз. Сананыздын илануы денсаулыкты тузетуде манызды орын алады. Ашыгу онай емес, арыктау да киын. Тек сананыз иланып, дурыс арекет жасаганда гана, сіз коздеген натижеге жетесіз. Бугіннен бастаныз.

/Ашыгудын комегімен калай толуга болады/
       
Коптеген адамдар салмагынын аздыгынан зардап шегеді. Олардын копшілігі менен комек сурап, салмактарын кобейту ушін арнайы мазір тагайындауымды отінеді. Олардын кейбіреулері жаз кундерінін озінде де тымауратып, тонып журеді. Буган коса олар оздерінін арыктыгынан уялады. Мен оларга мундай арнайы мазірдін болмайтынын айтсам сенгілері келмейді.

Алайда мен оларга салмак улгайтудын багдарламасы бар екенін, бірак ол ашыгу аркылы жузеге асырылатынын айтканымда, олардын сенімі тіпті азаяды! Олардын тусінігінше ашыгу олардын жагдайын тіпті томендетіп жібереді. Сонда мен олардын арыктыгынын себебі ішкен тамактарынын курамы дурыс еместігінен деп тусіндіремін.

Мен оларга айтамын, тамак пен тамактану бір угым емес, курамы майлы, коміртегі коп, кант, сут, кілегей жане т.б. майлы тамактар косылган мазір жасауга болады, бірак булар салмак косуга тіпті де комектеспейді, олар осындай тамак ішсе одан сайын арыктай туседі.
      
Адамнын салмагы канша тамакты жеп ішкеніне байланысты емес, онын агзага канша молшерде сініуіне байланысты. Сініру нашар болганда, канша майлы, кушті тамак ішсен де жумырына жук болмайды, салмак косып семірмейсін. Калыптан тыс арыктау, денсаулыктын жалпы нашарлауынын белгісі.

Сініру томен денгейде болса, коп тамак ішкеннін мулдем пайдасы жок. Салмак косудын купиясы мынада, ашыгудын комегімен тамак сінірудін жумысын жаксарту. Салмагы томен адам, тек тазалану аркылы гана тамак сініру механизімін калпына келтіре алады.
    
Салмагы аз адам да, салмагы жогары адам сиякты агзага физиологиялык демалыс – ашыгуды оте кажет етеді. Артык салмакта да, томен салмакта да ас корту жуйесі шамасы келмейтін ауыр жумыстар аткарады. Арине, осыны арык адамга тусіндіру киын. Олар салмактарын тез котеруге асыгады.

Біріншіден осы адамдар анык тусініп алулары керек, ашыгу кезенінде агзада болатын физиологиялык демалыста ас корту жумысы жаксарып, сінірілуі артады. Агза тамакка лыка толып турмаса, озінін ішінде керемет алапат куштер болады. 50 жылдын ішінде, аштыктын жане табиги тамактардын комегімен талай арык адамдарды емдеуде оте жаксы натижелерге жетістім.
    
Менін оте жаксы коретін бірге туган карындасым бар. Ол алсіз болып туды. Туганда салмагы 2 килограммга толмады десем кателеспеймін. Менін карындасым Луизаны омір бойы «Шибике» деп атады, кішкентай кунінен бастап шешем мол молшерде сут, кілегей, шошка етін, картофель, куріш, самса жане т.б. озінін пікірінше салмак косатын тагамдарды жегізді. Жылдар отті, менін карындасым осы тагамдарды коп жеген сайын шибійіп, алсіреп аурушан бола берді. Кей кезде алсірейтіні соншалык, тосектен тура алмайтын. Осы кезеннін озінде де салмак косатын мазірде отырды.
      
Денсаулыгымды тузеп алганнан кейін Вирджиниге, Луиза туратын уйіме кайтып келдім. Ол куйеуге тимеген бойжеткен кыз болатын. Мектепте сабак берді, куп-ку, жінішке, арык жане оте алсіз болды. Сабак беріп келгеннен кейін, мурттай ушып тосектен турмайтын.
      
Мен Вирджиниге жазгы демалыс басталганда келдім. Карындасыма озімнін багдарламамды айтып, озімнін комегімді усындым. Ол табиги омір суру натижесінде менімен болган озгерісті аса гажап санап, менімен келісті. Мен оган, агзага физиолргиялык демалыс беру жане ас корту жуйесін жаналау ушін дуркін-дуркін ашыгу адісін колдану керектігін тусіндірдім.

Тазалау – белокты коп молшерде сініруге кажет асказан солін кобейтеді, тек кана белоктын сінірілуі жаксармайды, ашыгудын натижесінде букіл ас корту жуйесі жаналанып, жумысын жаксартады. Омірдін мані болып табылатын зат алмасу агымы, жасаушадагы химиялык озгерістер, олген заттын орнын жана зат басуы, натижесінде омір суруге кажет куат шыгарылуы, осылардын барі де ашыканнан кейін тіпті тамаша журе бастайды.
      
Узак жылгы тажірибе корсеткендей, тамактын тірі затка айланып, сонан сон куатка айналуы, ашыканнан кейін ет талшыктарынын молайуына, улгайып кобеюіне акеледі. Ашыгу – агзанын белокты, майды, коміртектерді, кантты, минералдарды, витаминдерді жане т.б. агзанын жаксы жумыс істеу ушін керекті заттарын сініруіне комектеседі.
      
Луиза таза сумен толык жеті кундік ашыгуды бастады. Ол табигаттын онын агзасын тазалайтынына жане ас корту жуйесінін тазалануы оган жана дене беретініне шубасіз сенді. Алгашкы жеті кунде біраз салмагын жогалтты, бірак ашыгуды аяктаганнан кейін табеті керемет ашылды.

Апталык физиологиялык демалыс оган танкаларлык натижелер акелді. Ол озін абден жалыктырган майлы тамак пен ботканын орнына, казіргі жеген тамактарына дан разы болып, тамак жеуге омірінде бірінші рет куанганын айтты.

Онын тамагынын курамынын 50 пайызы шикі коконістерден, кунбагыстын данінен жане жемістерден болды. Косымша кайнатылган коконістер, борттірілген бидай, жангактар жане жангактардын турлі майларын бердім. Бірінші ашыгудан кейін, 3 аптадан сон келесі 10 тауліктік ашыгуды тагайындадым. Бул онын жана омірінін басталуы еді. Ол тола бастады.

Менін арыктыктан котерем болган карындасым адемі, тыгыршыктай толык айелге айланды. Денесінін арбір мушесі жанадан кайта жасалгандай корінді. Беті шырайланып, нурланып, козінде сабилерге гана тан ушкын пайда болды. Біздін ата-анамыз, достарымыз, коршілеріміз Луизанын булай озгеруіне жагаларын устады. Ен тан каларлыгы, менін карындасым сол онірдегі айгілі кыздардын бірі болып, келесі жылы оте тартымды, жаксы адамга турмыска шыкты. Олардын балалары бар, бакытты омір суреді. Менін карындасым, озінін адемілігі мен сулулыгын узак  жылдар бойы озгеріссіз сактауда.
      
Мен карындасыма дене шыныктыру багдарламасын да усындым. Ол жаяу кыдыруды аздап бастап, біртіндеп кобейтті. Мен оган таза ауада, кун саулесінде жиі болып туруды жане 20 минуттык тыныс алу гимнастикасын жасауды уйреттім.
    
Менін карындасым жасаганды кейін жуздеген адамдар кайталады. Ашыгу артык салмакта да, кем салмакта да танкаларлык натиже береді. Осы 2 топтагы адамдарга да табиги омір суру мен ашыгу багдарламасы кажет. Ашыгу – озіннін денсаулыгынды калыпка келтірудін жане шындап жетілдірудін сикырлы кілті. Ашыгу – аса керемет тазалагыш, тек тазаланган агзада гана барлык жуйе калыпты жумыс жасайды. Ашыгу – денсаулыкпен узак гумыр суруге апаратын дангыл жол.
      
Арине, барлык адамдар бірдей емес, кейбіреулердін натижесі баскаларга караганда жылдам болады. Егер сіз арык, салмагыныз томен болса, онын устіне артурлі мазірлерді колданып коргенінізде натиже болмаса, капаланбаныз, ашыгу багдарламасын байкап корініз. Сізді калыпты салмактагы адам етіп шыгаруга табигатка мумкіншілік берініз.

/Суык тиіу мен тымауга карсы курес/
         
Тымау тигенде адамга омір суру киын. Егер осы жагдайга тап болсаныз табигатты кіналаманыз. Маселе аягыныздан суык откенде, тонганда, суык тигенде емес. Суык тиіудін нак акикаты – жазылуга бет бурган жайсыздык. Себеп ішкі тазалыктын болмауында.

Калдыктар мен улы заттар  оте кобейгенде, агза тумаудын комегімен озінен аластатады, жазылуга бет бурады. Осыны вирустын асері немесе ауру деменіз. Осы кезде, омірлік куштер сізге жумыс жасап жатыр. Егер сіз табигатпен одак болсаныз, онда тазалануына комектесесіз. Тазалау агымына богет жасайтын арекет істеменіз. Сізден жалгыз талап етілетіні – ашыгыныз!
       
Табигат не істеу керек екенін жаксы біледі. Сізге калатын бір-ак нарсе, жылы тосекте жату. Барлык тамактан бас тартыныз, жемістен де, шырынынан да. Анда-санда аз гана бал косылган не лимон шырыны косылган ыстык таза су гана ішініз!

Жататын жерініздін ауасы таза болуын кадагаланыз, окыманыз, теледидар корменіз, радио тындаманыз. Тек уйыктап демалыныз. Туыстарыныз, достарынызбен ангімелесем деп куатынызды жогалтпаныз. Озінізді коршаган ортадан боліп тастаныз.
    
Тазалану жайсыздыгында канша ашыгуга тиіссіз? Мундай жайсыздыктар жылдын ар мезгілінде бола береді, асіресе суык  кездерде. Аяктан турып кетуге кобінесе 3 таулік жетеді, кей кездерде апта немесе 10 таулік керек болады. Таулік туралы мазасызданбаныз, тазалану жайсыздыгынан кейін тауір болганынызды озініз байкайсыз.
       
Мен 5 бала тарбиелеп осірдім. Олага тумау тиген кезде, оларды ашыгу жане дем алу ушін тосекке жаткызып коятынмын. Бір аптадан кейін жазылып шауып кететін. Менін 12 немерем, 8 шоберем осыны устанды. Копшілік адамдарга осы адіс карапайым сиякты корінеді. Оларды коркыныш билеп, емделу ушін айтеуір бірдеме істеулері керек.

 Тіпті табигаттын, сіздін агзанызды тазалауы созылып кетсе де, урейге бой алдырманыз. Арбір адам озінін денсаулыгын тусінген сайын ыждагатты бола беруі керек. Ол озінін денсаулыгын оте жогаргы денгейге жеткізуі керек, осынын баска ілімдермен салыстырганда манызы зор. Арбір адам озінін мінез кулкынын калыптастырушысы, сондай-ак оз коніл куйі мен денсаулыгынын сактаушысы.
      
Табигат адамды жаратканда, озінін денсаулыгынын кушін орынды пайдалану ушін, танкаларлык сана, ерекше кабілет берген. Ашыгу – табиги денсаулыкка жетелейтін жолдардын біреуі гана. Табигат бізге карапайым тазалау куралын берді. Біз табигатпен одактасып, озіміздін омірімізді табигаттын булжымайтын зандарымен уйлестіруіміз кажет.

 Тек табигатпен бірігіп омір суру аркылы гана, таніміздін, акылымыздын, рухымыздын жогары денгейге жету мумкіншілігін арттыра аламыз. Денсаулыкка тоте жол жок. Табигат, озімізге тиесілі жумысты аткаруымызды есепке алады. Біз ашыккан кезде осы жумыстарды аткарамыз. Біз озіміздін адеттерімізді, омірімізді табигат зандарына уйлестірмейінше, табигат гажайыптарын байкатпайды.

/Табигатка сенініз/
       
Менін акикат сенімім бойынша, бір де бір адамнын баска адамды емдеуге кукысы жок, себебі бул табигаттын ісі.
       
Ашыгу мен табиги тамактарды, табиги адеттерді колданудын аркасында, арбір адам озінін омірін сау, салауатты кыла алады. Тазалану – агзанын озі гана орындай алатын ішкі биологиялык міндет, ашыгу аркылы осы жумыстарды жандандыра тусесіз.

Табигат унемі сізді негурлым сау, оміршен болуга итермелейді, сондыктан озін озі тазалау кезінде болатын келенсіздікте не істеу керектігін озі біледі. Табигаттын жетегіне журініз, сізді еш уакытта орта жолга тастамайды. Ашыгу – аса керемет комекші. Ашыгу мезгілсіз картайтпайды

/Айна ешкашан да алдамайды/
      
Айнанын алдына келіп озінізге караныз. Оз келбетінізге ризасыз ба? Картайып мыж-мыжыныз шыгып турган жок па? Бетінізді ажім басып кеткен жок па? Мойныныз кылкиып турган жок па? Жанарыныз олеусіреп тур ма? Суркыныз кашып тур ма? Оз коркініз туралы не айтасыз? Жас корінесіз бе? Алде карі ме? Бул сурактарга шынуайттап келсек озініз гана жауап бере аласыз. Озінізден баска адам, осы туралы дурыс торелік айта алмайды.

Казір озінізді калай сезінесіз? Куш куатка толысыз ба, алде ауру-сыркаудан зардап шегіп журсіз бе? Буындарыныздын кимыл козгалысы туралы не айтар едініз? Енкейсеніз ауыра ма? Тунде калай уйыктадыныз? Оянганда конілді сергек турдыныз ба, алде туні бойы донбекшіп шаршап турдыныз ба? Табетініз калай? Тамактан лаззат аласыз ба?

Тамактанудан кейін ауырсынбайсыз ба? Шыгару жуйеніз калыпты ма? Осынын барін жиып койганда, бугін бакыттысыз ба? Кеше? Алсізсіз бе, алде тынсыз ба? Карттыктын жакындап, санаулы кунініз калганын сезесіз бе? «Жасым келген сайын, озімді жас сезінемін» – деп айта аласыз ба? Немесе керісінше: «жасым улгайган сайын, куннен кунге томендеп барамын» – деп. Сіз озініздін жасынызга карамай, жайсан жас, денініз сау калпын калайтынынызды, мен каміл сенемін.

 Сіздін мына созді де жаратпайтынынызды да білемін: «Мына байгус мезгілсіз картайып кетіпті» – деген. Ашыгу сіз ушін барін           жасайды. Осы табигат гажайыбы мезгілсіз картаюдан сактайды. Дуние жузінін галымдары далелдеген, ашыгу – мангілік жастыкка жетелейтін сикырлы кілт.

Галымдар узак жылдар бойы теніз шошкасы мен ак тышкандарга тажрибе жургізіп мына жагдайды аныктапты. Олар лаборатория жагдайында осы жануарларды ашыктырып, аралыгында табиги тамакпен коректендіріпті. Ен кереметі, осы жануарлардын жасаруы! Бул асыра айткандык болып корнуі мумкін. Бірак галымдардын максаты біреу-ак, натиже алу болды. Натиже шындыкты айтты. Осы жаналык баспасозде жарияланды, жаксы кітапханалардан озінізге де окуга болады.
      
Ашыгу – уакытты карама-карсы багытка бурып, адам агзасында керемет гажайып озгерістер жасайды. Мен мезгілсіз картайган жане ашыгу аркылы жасарган коптеген адамдарды кордім.
      
Мен озімнін шакіртім Мартин Корникті есіме аламын. Корник мырза кино ондірісінде талай жылдар істеді. Ол озін картайдым деп санаганда, 40 жас молшерінде болатын. Неге осылай шешті? Американдыктардын орташа гумыры 68 жас. Міне сондыктан 40-ка таман омірімнін талай жасын жасадым деп, енді ол кадімгі  кариялардын катарына озін-озі косып койган.

Ертеректе Корник мырза теннистен чемпион болган, казір бул ойын жастардікі деп есептеген. Бір куні киностудияда менін лекцияларым туралы ангіме козгалган. Корник мырза катты кызыгып, менін бір лекцияма катысты. Осы лекция Корник мырзанын козкарасын озгертті. Осы алемдегі мындаган адамдар тындаганды тындады. Адам кашан озінін агзасын мапелейтін іліммен танысады, сонда оган омірдін купиясы ашылады. Корник мырзага да озін жас сезінгісі келді. Ол осы адісті озіне колдануга бел буды.
      
Ол менін лекциямнан шыга салып, ертеніне 24 сагаттык  ашыгуга кірісті. Ол бірден табиги тамакка кошті. Ашыгу мен табиги тамак озінін жасын умыттырып жіберді. Оган 40 жас болса да, теннис ойнаганда озінін 20 жасар кездегісінен де озін куштірек сезінді. Ол ашыгуын, табиги тамактануын, табигат зандылыгын сактауды жалгастыра берді. Ар куні белестен-белеске шыга берді. Онын кушейгені соншалык, теннистен кайтадан чемпион болды. Сонгы 30 жылда, жарыстарда унемі женімпаз атанып, озінен жастарды да бет каратпайды. Казір Корник мырза 70-тен аскандардын арасында алем чемпионы.
    
 Орташа адам ойлайды, 70-тен кейін шаруам бітті деп. Корник мырза керісінше екенін далелдеп берді. Омірді канша сургенін манызды емес, оны калай откізгенін манызды. Мен Корник мырзаны бакылауга алып, арбір адам табигат зандылыктарын сактаса, жастыктын лаззатына рахаттануына болатынын далелдегенін мактаныш тутамын.

Кандай жаста болмасын, табигат кері шегінуге мумкіндік береді. Сіз озініздін ескі тозыгы жеткен дененізді, жана, уакыттын асеріне ушырамаган денеге ауыстырып ала аласыз.
   
Бір жылдык ашыгу мен табиги тамактану, табиги зандылыкты сактау багдарламасынан кейін айнага караныз, осы аралыкта болган озгерістерге озініз тан калатын боласыз. Егер сіз осы кітаптагы багдарламаны устансаныз, туган туыстарыныз, достарыныз сізбен болган керемет озгерістерге назар аударады. Сіз осы озгерістерді коріп кана коймайсыз, сезесіз де. Осынын баріне оз дененіздін кожайыны бола алсаныз гана кол жеткізесіз.

 Корник мырза сиякты 24 сагаттык ашыгудан бастаныз. Осы кітапта айтылган дурыс тамактануды кайталап окып шыгыныз. Озінізге комекке табигаттын 9 дарігерін шакырыныз, олар озіне озі комектескен адамга, максатына жету ушін, аркашан комек беруге азір.

/Ашыгу кан тамырларын жасартады/
      
Курама Штаттарда автоколік апатынан каза тапкан адамдардын санын естігенде шошимыз. Жылына 50 мын адам оліп, бірнеше миллион адам жараланып, омірлік кембагал болып калады. Ушак апатынан олгендерді естігенде жагамызды устаймыз. Алемдегі согыс ошактарында каза тапкандардын санын айтса тітіркенеміз. Біракта, арбір секунд сайын журегі кысып оліп жаткан адамдардын саны катты асер етеді.

 Арбір екінші олген адамнын ажалынын себебі журек ауруы. Журек ауруы біздін батыстагы оркениетті дамыган елдердін камшысы деген атауга ие болды. 1965 жылгы улттык есептеу кызметі журек кан тамыры ауруларынан 978 260 адамнын кайтыс болганын хабарлады. Казір осы аурулар індетке айналды.
      
Жау курбандыгын тек картайган адамдардан гана тандамайды. Осыны далелдеу ушін Корея согысында олген 300 адамнын мурдесін жарып тексерді. Тексерудін натижесінде 18 – 25 жастагы жас адамдардын 77,7 пайызынын кан тамырлары мен журек тутікшелерінін тозып кеткенін корсетті.
      
Журек ауруы бірден жабыспайды. Кан тамырларын тоздыру ушін де талай уакыттын отуі кажет. Буган узак уакыт темекінін, арактын, аса майлы тамактын (ар турлі еттер, жумыртка, сут тагамдары) асерлері керек. Тагы бір себеп дене кимылынын аздыгы. Кан тамырынын тозуы жар басына жиі акеледі, бірак курбандык осы катерді айкын сезінбейді.

Адам озінін кан тамырларынын 50 пайызы бітеліп калганын тіпті сезбей де калады. Тіпті білгір мамандардын оздері де, казіргі зерттеу адістерін колданып кауіпті еш нарсе таба алмауы мумкін. Кан тамырларын бітеп тастайтын зат – холестерин немесе арам еттер. Бітелу біртіндеп басталады, кан тамырларынын іші жінішкере беріп, журектін булшык еттерін жумыс істететін молшерде каннын куйылуын камтамасыз ете алмайды.

Кан тамырлары тіпті жінішкере бастаганда, журек пен кан кысымынын ауруы белгі бере бастайды. Кан тамырларынын бузылуы жас шагынан басталып, біртіндеп тозып бітеле бастайды. Сонан сон, алдекім танертен озінін кунделікті куйбеніне кіріскенде, кенеттен козі карауытып, журегі кысып оліп кетеді. Олмей калган жагдайда, омірлік кембагал болып калады.
    
Озіннін кан тамырларыннын тазалыгын, баска заттармен ластанбауын туракты турде тексеріп отыруын керек, айтпес журегін кысуы мумкін. Калыпта тагам да тамырларга как тургызып, бейнетке ушыратады. Адамдардын копшілігі, катерге ушырамай, озінін кан тамырларынын жагдайын білмейді. Ауру кыспаганша, олар оздерінін жаман адеттерінен арылмайды жане озінін калыпты тамагын жей береді.

/Сіздін жас молшерініз кан тамырларынын жагдайымен айкындалады/
    
 Бурыннан белгілі жайды кайталауга руксат етініз. Сіздін жасыныз бул сіздін кан тамырларыныздын жагдайы. Есінізде болсын, копшілік жагдайда кан тамырларынын бітелуі жас куніннен басталып, молшері 55-ке келгенде журек-кан тамырлары ауыруына акеп тірейді.
      
Мен ашыгу журек-кан тамырларынын ауруын емдейтін адіс деп есептемеймін. Ашыгу алдын алу шарасы. Мен осы кітапта туракты турде айтып келемін, ашыгу дегеніміз ішкі тазалау. Ол біздін кан тамырларымыз киналмай журекті коректендіріп туру ушін онын тазалыгын сактауына жардемдеседі.

 Тамырлардын жуйесі аркылы, кан коректік заттармен барлык агзаны камтамасыз етеді. Агзадагы кан айналу туракты жане біркелкі болуы керек. Егер кан айналымы агзанын бір болігінде бір сатке токтап калса, онда алапат соккы аламыз. Егер бул коздін айналасында болса, сокырлыкка ушырататын кан куйылады. Букіл агзаны богетсіз коректендіру ушін, тамырлар таза болуы керек.
      
Казір таза, иілгіш, серіппелі кан тамырлары бар 70 – 80 тіпті 90 жаска келген еркек, айелдерді сирек болса да табуга болады. Жастары улгайгандыктарына карамай, олар жас, себебі олардын кан тамырлары козгалгыш, серіппелі, тозбаган. Егер осы адамдардын агзалары улардан таза, денсаулыктары жаксы болса, неге оларга алі талай жылдар омір сурмеске?
   
Інжілден білеміз, букіл алемдік топан судын алдында кейбір адамдардын 900 жыл омір сургендерін. Біз буган кулеміз, олардын есептеулері баскаша болган деп. Біз осылай болмады деп калай айта аламыз?

Барі мумкін, себебі осы адамдар оздерінін кан тамырларын тамаша калыпта устау ушін, калай омір суру, калай тамактану керектігін білді гой. Кан тамырлары озінін жумысын дурыс, жаксы аткарганда букіл агзанын жумысы тепе-тендік калпын сактайды.
    
Біз айтамыз, адам картайып бара жатыр деп, бул бір нарсені гана білдіреді, ол озінін кан тамырларын сактау ушін калай тамактану, калай омір суру керектігін білмейді. Кан тамырлары, кашан озінін міндетін дурыс аткармай бузылганда, адамнын денесінін боліктеріне кан дурыс бармагандыктан, адамдар аурушан, умытшак, алсіз болады. Олар біртіндеп оледі, себебі онын денесі мен миына кан дурыс бармайды.
    
Біз ашыккан уакытта, букіл омірлік куш агзанын ішкі тазалыгын жане кан тамырларын тазалауга жумсалады. Міне, 10 таулік ашыканнан кейін букіл дене женілдеп, акыл ушкырланып, есте сактау кабілеті артады жане дене кимылына деген зор кулшыныс пайда болады.

Мен есептеймін, біз ашыгу, дурыс тамактану багдарламасы аркылы кан тамырларын тазалап, оз журегіміздін омірін узартуымыз кажет. Егер денсаулык ушін айкаста женімпаз болгымыз келсе, озіміздін кан тамырларымызды омірдін кілті деп санауымыз керек.
    
Кунде майлы ет жей берсеніз, сіз оз агзанызда уларды шогырландыра бересіз. Есеп айырысуга тура келеді. Агза майды аз гана тілейді, біз майлы тамакты кунделікті коп колданамыз, соны журек-кан тамырлары ауруына акеп согады. Танертенгі тамакты ішпе деуімнін бір себебі осында.

Сырт алпетіне карасан сау сиякты корінетін, танертен ет, жумыртка, картофель, кілегей, кофе ішетін коптеген ер, айелдерді білемін. Сыртынан сау сиякты корінетін осы адамдардын журек ауруынын курбаны болып, біреулері молага, енді біреулері омірлік кембагал болып калгандарын да білемін. Сіз оз агзаныздын физиологиясын білмегендіктен, осылай тамактану керек деп ойлайсыз. Тамак ішу – лаззатанудан да теренірек ілім.
      
Осы кітаптагы багдарламаны бастамас бурын, журек-кан тамырынын маманымен кенесініз. Ол сіздін журегініз бен кан тамырыныздын жагдайын айтсын. Кан кысымы мен тамырдын согуын тексерініз, сонан кейін жыл бойы ашыгу мен катан мазірді устаныныз. Дарігерге кайта барыныз. Мен сенімдімін, ол оз агзанызгбен гажайып жасадыныз деп айтпасына.

/Сіздін кол астынызда тогыз дарігер/
      
Табигат берген тогыз дарігер, тамаша денсаулык жасауынызга комектесуге аркашан да дайын. Олар сіздін табыска жетуінізге 100 пайыз кепілдік береді. Олар каралушыга еш уакытта зиянын тигізбейді, каралушы осынын пайдасын білмегендіктен жиі ескермейді.

Бул дарігерлерге барі оте тусінікті. Оган барібір, адам карала ма, жок па. Олар комектесуге аркашан дайын. Онын білімі жаска да, каріге де, байга да, кедейге де аркашан да ашык. Олар операция жасамайды, тіпті сонгы модадагы болса да дарі бермейді.
    
Біздін баріміз осы дарігерлермен таныспыз. Сіздердін осы дарігерлерге жиі каралуынызды, мен отінемін. Олар сіздін денсаулыкка, узак  омір суруге, мангілік алаулаган жастыкка деген талпынысынызга комектесуге аркашан дайын.
    
Алдымен жер бетіндегі баріне омір беретін, аса кушті, ен атакты улы емшімен таныстырайын.

/Бірінші дарігер кун саулесі/

Онын мамандыгы кун саулесімен емдеу (гелиотерапия)
   
 Арбір шоптін, жузімнін, бутанын, гулдін, жемістердін, коконістердін жапырактары оздерінін омірлерін кун саулесінен, онын шуагынан алады. Егер кун саулесінін сикырлы шуагы нурын токпесе, біздін жер мангілік карангылык тумшалаган, тіршілік жок суык болар еді.

Кун бізге тек кана жарык бермейді, кун куаты адам куатына айналады. Кун шуагынын комегімен адам озінін омірін узартып, денсаулыгын шындай алады. Кун саулесіне шомылмаган адамдар куп-ку болады.

Біздін теріміз аздап кунге куюі тиіс. Кун шуагына жиі шыкпайтындыктан коптеген аурулармен аурамыз. Кун саулесі – бактерияларды куртатын алапат курал. Тері кунге негурлым куйген сайын, бактерияларды жоятын куат согурлым шогырлана береді.
      
Біз коконіс пен жемістерді жеген кезімізде, осімдіктердін канын сініреміз, себебі осімдіктер тамак туріндегі хлорофиллмен кун саулесіне каныккан. Хлорофилл – осімдікте шогырланган кун шуагынын бір болігі жане біздін агзамыз ушін ен пайдалы, кунарлы азык.

Жасыл осімдіктер кун шуагын шогырландыратын купияга ие, осыны тірі жан иелеріне жане адамзатка береді. Сіз оз дененізді кунге куйдіріп, тамагыныздын 60 пайызы коконіс пен жемістерден куралса, албетте, керемет денсаулыктын иегерісіз.

Біракта агза осы тірі дарілерді біртіндеп кабылдауы керек, кун саулесіне ашыгып калган дене бірден мол молшерде кабылдай алмауы мумкін. Кун шуагына шомылуды біртіндеп бастаныз, кунге кыздырынатын жаксы мезгіл танертен ертемен. Бастапкыда 5...10 минуттан бастаныз. Арине, тус ауа да кун саулесін кабылдауга болады. Біракта ен пайдалысы танертен ертемен кунге кыздырыну. Сагат 11...12 арасында кун саулесінін кызган шагы, курамында кун радиациясынын молшері коп болуы мумкін.
    
Шикі коконіс пен жемістерге де біртіндеп кошу кажет. Пісірілген тамакка уйренген адам, бірден шикі коконіс пен жемістерге кошсе келенсіз асер болуы мумкін. Сондыктан калыпты мазірінізге, кун мазірін біртіндеп косканыныз дурыс болады. Іштен жане сырттан артык молшерде алган кун куаты жаман асер етеді, кайткенде де біртіндеп бастаныз. Осы жерде мен сіздермен оз тажірибемді болісейін.
    
16 жасымда коксаулыктан (туберкулезден) оле бастадым. АКШ-тын атакты дарігерлерінін маган айтканы: «жазылмайсын, уміт жок». Бірак мен Лозаннадагы доктор Август Ролльеге тап болдым, сол кездегі гелиотерапиямен (кун саулесімен) емдеудін аса білгір маманы. Альпада доктор Роллье менін алсіз денемді кун шуагымен жане кун шуагынын тамактарымен емдеді. Екі жылдын ішінде, мен олекседен омір куаты кушті, денсаулыгы мыкты адамга айландым. Казір осы жолдарды жазып отырганымда да, денім сау, куаттымын.
      
Осы жылдарда, денем туракты турде кун саулесін алып туруын узбей мукият кадагалап отырдым. Булар мені ажалдан сактап калды. Сондыктан мен кунге табынамын. Осы себепті еліміздегі кун шуагы мол, Калифорния штатында турамын.
      
Таудагы Санта-Моникадагы биікте озімнін лашыгым бар. Осы жерде кун шуагына шомыламын. Мен суга шомылуды жаксы коремін, сондыктан кыс болсын, жаз болсын коптеген сагаттарымды Гавайида, Флоридада, Франциядагы Каннда, Эгей тенізінін аралдарында, Критте, Кипрде откіземін.

/Екінші дарігер таза ауа/
      
Омірге келе салысымен, бірінші жасайтынымыз, терен тыныс аламыз. Омірден кеткенде де, сонгы жасайтынымыз, тыныс алуды токтатамыз. Омір мен олімнін арасында, тыныс алуга тауелді омір жатыр.
   
Біздін узак та, тынымсыз омір суруімізді дарігер таза ауа тілейді. Егер онын терен тыныс алу карапайым кагидасын сактасаныз, арбір тыныс алган сайын, сіз оз дененізге омір беретін оттегін акеп жатканынызды ол маман ретінде біледі. Осы дарігердін айтканын тындамайтын, таза ауага шыкпайтын адамдар, оздері оздерін жайсыздыкка акеледі.
      
Тыныс алудын кызметін тусіндірейін. Біріншіден тыныс алу корінбейтін тамак, бунсыз 5...7 минуттан артык омір суре алмайыз. Ауасыз олеміз. Денеміздін ар жасаушасына кажет оттегін біз ауадан аламыз. Біз тыныс алган кезімізде, ауа канмен бірге окпеге барады, осы арада керемет гажайып болады. Оттегі улы заттар еріген, олім акелетін комір кышкыл газын акетеді. Біз тіршілік агымында уларды шыгарамыз.

Оларды кан жинайды, кан комір кышкыл газын окпеге алып келгенде, ар жана жутылган оттегімен, кан комір кышкылынан жане онын курамындагы улардан тазаланады.

 Егер адам жеткілікті молшерде таза ауа алмаса немесе женіл демалганда кірген оттегінін молшері шыккан комір кышкылынын газынын молшеріне сайкес келмесе, онда біз агзамызды улар мен комір кышкыл газымен улануына мумкіншілік береміз. Бул талай аурулардын себебі болуы мумкін.
      
Біз ауамен жумыс істейтін машина екенімізді мен білемін. Оттегі тек кана біздін агзамызды тазалагыш кана емес, сондай-ак керекті куат тасымалдаушы да. Біз терендігі 100 километр молшердегі атмосфера мухитынын тубінде турамыз.

Ар шаршы сантиметрге, молшермен бір килограмм ауа кысымы келеді. Тыныс алу мен шыгару аралыгында ауасыз кеністік пайда болады. Осы динамикалык насосты пайдаланганша омір суреміз. Біз білеміз 30 таулік тамак ішпей аман калуга болатынын. Бірак ауасыз бірнеше минут кана тіршілік ете аламыз.
      
Мен 50 жылдан астам уакыт узак жасайтындарды зерттедім. Менін байкаганым, олардын барі де баяу тыныс алады. Менін аныктаганым, адам негурлым терен дем алса, бір минуттын ішінде аз тыныс алса, омірі согурлым узак болады. Жиі дем алатын адамдар аз омір суреді.

Буны хайуанаттар алемінен де далелдеуге болады, кояндар, теніз шошкалары жане баска кеміргіштер бір минутта оте коп дем алады. Олардын омірлері кыска болады. Мен узак жылдар бойы, ояна салысымен бірнеше кабат жай акырындап терен дем алып, дем шыгарамын. Кун узакка осылай тыныс алуды кайта-кайта кайталаймын.

/Йогтардын терен жайлап дем алу тажрибесі/

Индияга саяхаттаганымда, адам аягы баспайтын жерлерде, оздерінін рухани жагдайын жогары денгейге жеткізу ушін жане кушті дене жасауга омірлерін сарп еткен касиетті адамдарды кездестірдім. Олар біркалыпты, терен жайлап тыныс алу тажірибесіне кун сайын талай сагаттарын боледі. Осы унді касиеттілерінін денелері адам айтса нангысыздай жетілген, терен тыныс алу, таза ауа – уакыт аміршісінен сактап калган.

Мен осындай бір адамды Гималайдын боктерінде кездестірдім, ол маган айтты 126 жастамын деп. Онын маган отірік айтуга себебі жок, букіл омірін кудайга кулшылык етумен келеді екен. Ол маган «терен демалып тазалану» жуйесін уйретті. Окінішке орай, осыгын кенірек  токталуга мумкіншілігім жок.
    
Бул адамнын басында бір тал ак шаш жок, денсаулыгы керемет жаксы, тістері тугел, денесі атлеттердікі сиякты. Ол жеті тілде устіртін сойлейді. Осындай денсаулык пен акыл кабілетін калай сактап калдыныз деп сураганымда: «Менде терен тыныстанудын аса зор тажірибесі жане кунделікті тыныс алу жаттыгуларын жасаймын» – деп жауап берді.
    
Мен айелдердін жасын сурауды жаратпаймын. Индияга кемемен кетіп бара жатканымда, 50 жас молшерінде айелді кездестірдім. Ол 86 жастамын дегенде, тан калдым. Бул карттык белгісі жок адемі айел еді. Мен онын адемілігі мен денсаулыгынын купиясы неде деп сураганымда, тагы да ундінін касиетті адамы айткан жауапты естідім. Осы айел терен тыныс алудын маныздылыгын білді.
    
Секіріп, жугіріп, велосипед, ролик теуіп ойнап журген балаларды бакыланызшы. Олар осы кимылдарды жасаганда, біз коз алдымызга елестете алмайтын мол молшерде оттегін жутады. Біз жаяу коп журіп, дененін іс кимылын токтатпауымыз керек.

Біз бугін уланган алемде омір суретінімізді білемін, сонда да терен тыныстануды адетке айландырыныз. Отырып омірлерін откізетін, дене шыныктыру жаттыгуларын жасамайтын адамдарды коргенде білемін, олар саналы турде оз омірлерін кыскартуда.

Ескерту: Осы такырыпка «терен тыныс алу тасілі»  аудармашы тарапынан беріліп отыр.
    
/Терен тыныс алу тасілі/

Адам туганда кандай адіспен дем алу керектігін біліп туады. Егер сіз сабиді жаткызып койып бакыласаныз, ол ішімен дем алады, ал кеудесі козгалмайды. Ол ішімен терен диафрагмалык дем алады. Диафрагма – бул кеуде мен карын аралыгын боліп туратын улкен болек булшык ет. Ол барлык карын мушелерін устап турып, окпеге ауанын кіріп, шыгып туруына жардемдеседі.
    
Жасымыз улгайган сайын жуйке жуйеміз ширыга туседі. Сондай-ак ішкі мушелеріміз бен диафрагмамыз да катуланып ширыкканын устіне ширыга туседі. Осынын салдарынан  кеудемен тыныс алып, натижесінде окпемізді 20 пайызга гана пайдаланамыз. Сондыктан да саби сиякты, ішкі мушелерінізді босансытып, диафрагамен дем алуды кайта уйренініз.
    
Біз жаттыгуларымызды бастамас бурын, колынызды карныныздын устіне койып, кадімгі кездегідей дем алып, дем шыгарыныз. Біраздан кейін оз дем алуынызбен, жаттыгу жасагандагы дем алыстын айырмашылыгын сезесіз.
    
Аяктарынызды иыктын кендігіндей молшерде устап, тузу турыныз. Енді орындыкка отырып жатканынызды коз алдынызга елестетініз. Колдарынызды аяктарынызга тіреп, тізенізді аздап бугіп, алдыга карай енкейініз. Боксеніз артка карай, ал алакандарыныз тізеден 2,5 сантиметірдей жогары болсын. Осы калыпта, жаттыгулардын аяккы шеніндегі болатын, карынды ішке тарту женіл орындалады.

1. Окпеніздегі барлык ауаны аузыныз аркылы шыгарыныз.
2. Танауынызбен тез дем алыныз.
3. Диафрагмадагы барлык ауаны кушпен аузыныз аркылы шыгарыныз.
4. Тынысынызды 7...8 рет санаганша тежеп, карнынызды ішке тартыныз.
5. Ішпен дем алып, босансыныз.
Бірінші асу: Окпедегі калып калган ауаны, аузынызды шуршитіп алып тук калдырмай. біркалыпты, біртіндеп шыгарыныз.

2. Екінші асу: Окпеніз босаганнан кейін, ернінізді жымкырып алыныз. Аузынызды ашпай, танауынызбен тез, шалт дем алып окпенізді ауага толтырыныз. Осы кезде танауыныз шан соргыштын даусындай дауыс шыгарса, барі дурыс.

3. Ушінші асу: Окпеніз ауага толып кеткеннен кейін, басынызды антек котерініз. Ернініз жымкырулы болсын. Сіз казір аузынызды кен ашып, диафрагмадан томенгі ауаны тез, шалт шыгарасыз. Осы кезде сіздін ернініз бен онешінізден емес, диафрагамыныздан «;а;!» деген дауыс шыгуы тиіс.

4. Тортінші асу: Барлык ауа шыканнан кейін аузынызды жауып, тынысынызды теженіз. Басынызды енкейтіп, карнынызды ішке тартып, букіл іш курлысыныз кабыргалардын астына сініп бара жатканын коз алдынызга елестетініз. Осы кезде 8...10 санаганынызша дем алманыз.
Бесінші асу: Енді тыныс алып, іш мушелерін босатып, босансыныз. Дем алган кезде ауанын окпеге калай лап еткенін сезінуініз жане даусын естуініз керек. Аркашанда танаумен дем алып, ауызбен шыгарыныз.
    
5. Осы жаттыгуларды бірінші рет жасаганда басыныз аздап айлануы мумкін. Бул калыпты жагдай, себебі сіздін агзаныз оттегінін мол молшеріне адеттенуі керек кой. Осы жаттыгуларды танертен ерте, аш карынга, таза ауада 15 минут жасау керек.

/Терен дем алу/
      
Менін футболдан жане женіл атлетикадан белгілі жаттыктырушы Амос Стэгг деген досым болды. Ол 100 жылдан аса омір сурді. Узак жасауынын купиясын сураганымда, ол: «Омірімнін кобін жугіріп, дене кимылдарынын жаттыгуларын жасаумен откіздім, осынын аркасында агзам оттегімен толык камтамасыз етілді» – деді.
    
Нью-Йоркте Джеймс Хоккинг деген танысым узакка жугіруден еліміздін чемпионы болды. Мен онын 100 жылдык мерейтойында сурадым: «денсаулыгыннын мыкты, тынымсыз болуыннын себебі неде?» – деп. Ол жауап берді: «Мен унемі коп жаяу журіп, терен дем аламын» – деп. Міне оздерініз коргендей, оттегі де ашыгу сиякты агзадан уларды куады.
    
Мен озім терен дем алуды колданамын, адамдар оз денелерін ауамен біріктіру керек екеніне сенімдімін. Таза ауа денсаулыкка оте пайдалы. Сіз терезені ашып тастап уйыктауга тиіссіз, болме унемі желдетілуі керек. Мен тунде жамылмай жатсам жаксы уйыктаймын. Калын жамылып алсак, теріміздін оттегін еркін жутуына богет жасаймыз.
   
Егер сіздін омірініз отырумен байланысты болса, онда осынын орнын дене шыныктырумен, таза ауада жаяу журумен толтырыныз. Сіз кунделікті 3...5 километр жаяу журіп талай маселенізді шешіп тастайсыз. Кешкілікті коп серуендеп журуім, менін шаршаганымды басады. Кешкі тамактан кейін, аркім 3 километр жаяу журу керек екеніне мен сенімдімін.
    
Біз бугін отыратын ултка айланып кеттік. Біз ауа мен оттегінін аштыгына ушыраганбыз. Біз оз агзамыздагы комір кышкыл газын дурыс шыгармагандыктан, ерте картайып, аурудын азабын тартудамыз. Осынын барі біздін еріншектігіміз бен жалкаулыгымыздын кесірі.

Каланын барлык кошелерінен солмірейіп бозарган адамдарды кездестіресіз. Себебі оларга ауа жетіспейді. Есесіне сіз ашыккан уакытта, агзага терен дем алдырмайтын, шогырланып жиналган комір кышкыл газынан тазаланасыз.
   
Ашыккан уакытынызда, танертен жане кешке аз да болса серуенденіз. Тынымсыз козгалыста болуды ереже ретінде калыптастырыныз. Бул дегеніміз, таза ауада жугіру, кыдыру, жузу, билеу. Сіз оз агзанызга катер алып келетін комір кышкыл газын шогырландырып жинауга тиіс емессіз.

Ашыгу багдарламасын басшылыкка ала отырып, куніне 2...3 километр жаяу журуді адетке айландыруыныз керек. Осы кезде жайлап терен дем алуды туракты турде естен шыгармауыныз керек. Есінізде болсын, негурлым баяу терен дем алсаныз, согурлым узак жасайсыз. Егерде, терен тыныстауды ашыгумен уштастырсаныз, оз омірінізге узак жылдар косып аласыз.

/Ушінші дарігер таза су/
      
Дарігер Таза су, керемет жолдас жане жаксы емші. Мен сіздерге кайнатылган судын буынан алынган су туралы айттым. Біздін денеміздін 70 пайызы судан турады. Агзадагы судын калпын сактап туру ушін, туракты турде толыктырып отыруга мажбурміз. Тамагынызга кокеніс пен жемістерді косып, сіз агзанызга таза судын мол молшерін кіргізесіз. Жылы ванна – женілдететін жане мамыражай калыпка акелетін адіс.
   
 Коптеген адамдар, кунделікті теніз жагалауында, озен-колдерде, суга жузетін бассейндерде рахаттанады. Малту – дене шыныктырудын ен бір тамаша турі. Ол журек пен булшык еттерге куш тусірмейді. Егер сіз малту білмесеніз маманга барып уйренініз. Малтудан тамаша лаззат алып, мамыражай калыпка боленесіз. Жас молшерінізге карамай кеуденіз куанышка толады. Одан корыкпаныз, жаксы корініз.
   
Суды атам заманнан бері коптеген ауруларга колданады. Дуние жузін аралап журіп, сумен емдеудін неше турлі адістерін кордім. Оте ерте заманнан бері мысырлыктар, ассириліктер, еврейлер, парсылар, кытайлар, америкалык ундістер наукастарын емдеу ушін, сумен емдеудін ар турлі адістерін колданган.

Біздін жана эрамызга дейін 400 жыл бурын, медицинанын акесі Гиппократ сумен емдеу адісін колданган. Онын негізгі адісі кан айналымын жаксарту ушін, денені ыскылап, ыстык сумен суык суды алмастырып отырган.
   
 Менін уйім минералды сулар шыгатын аймакка орналаскан. Осылардын емдік касиеттерін пайдаланамын. Осы жерге емделу ушін букіл алемнен кісілер келеді. Мен минералды суды адам ауруын емдеудін куралы деп санамаймын, бул тазалагыш, залалсыздандыргыш жане агзадагы каннын айналымынын тездеткіші. Міне, мен сондыктан бірнеше апта узбей тазалану, залалсыздану жане мамыражай калыпка тусу ушін ыстык ванна кабылданыз деймін.

Ен дурысы ыстык су коздерін колданыныз. Ашыгу багдарламасымен катар, ыстык ванна да сіздін табиги омір суруініздін болігі болуы мумкін. Ашыккан кезде ыстык ванна кабылдауга болмайды.

/Су тамактан да маныздырак/
      
Адам денесінін басым болігі судан турады. Біздін агзамыздагы суйектердін 1/3 болігі су. Агзамыздагы судын оннан бір болігі кетсе кауіпті, ал оннан екі болігі кетсе олім. Судын жетіспеуі химиялык, физикалык агымдардын калпын бузады. Агзанын калыпты жумысын камтамасыз ету ушін, агзадагы судын тепе тендігін сактап отыру керек.
    
Агзага судын кажеттілігін альпинизм мысалдарынан алайык. Гималай шынына шыккан кезде адамдар салмагын коп жогалтыпты. Эверестке экспедиция шыгып, биіктік су алмасуына асер ететінін далелдемей, себебін ешкім де аныктай алмады.

Адамдар кар мен музды ерітіп ішуге мажбур болды. Осы биіктікте адамга 3 литр су керек екені далелденді, бул бурынгыдан анагурлым коп еді. Бізге мумкін осынша судын кажеті де жок шыгар, бірак жогарыдагы далелдер агзага судын кажеттілігінін тагы бір далелі.
    
АКШ ауыл шаруашылыгы министірлігі 1959 жылы шыгарган журналында, доктор Олаф Миккелсон жазды: «Оттегінен кейін адам мен хайуандар тіршілігіне су оте кажет. Адам тамак ішпей бес аптага шыдайды, сусыз бірнеше кун гана».
    
Батыстын гылми зерттеу лабораториясы, озінін азаматтык кауіпсіздік кызметіне берген есебінде корсетеді: «Сенгініз келмейді, егер су жеткілікті болса, адамнын денсаулыгын сактауга екі апта бойы тамактын кажеті де жок, коптеген адамдар осы кезенде былк етпейді».

/Сіздін агзаныз суды калай пайдаланады /
   
 Букіл омір агымдары судын негізінде отеді. Онсыз протоплазма тіршілік ете алмайды. Содай-ак бір де бір балык, шоп, кактус, кус, жандік т.б. Егер жасауша кеуіп кетсе, онын жумысы токтайды. Жасаушага су узбей келіп туруы керек, адамдікіне тіпті де. Агзада 5 литрден артык кан бар. Агзанын пайдаланганнан кейінгі су турінде шыгарган тамак калдыктары, кіші дарет. Егер окпенін бет жагы ылгал болмаса, оттегі де жутылмайды, осынын шыгарылатын комір кышкылына да катысы бар.
    
К.Кенноннын айткандарынан: «Су – ас корту жуйесіне тускен тагамдардын еріткіші. Ол химиялык агымдар журген кезде бізге болінетін куатты беретін кажетті зат. Ол агзамызда туракты температураны устап турады жане химиялык агымдар журген кезде манызы зор».

/Су жане ас корту/
      
Тамак сусыз сінбейді. Судын комегімен белок, крахмал, майлар агзаны калыпты жумыс істететін тагамга айналады. Ол асказаннын жумысын істетуге, ішекте улкен дареттін калыптасуына жане уактылы шыгарылуына кажет, Ауызбен келген тамактын кортылуына судын тигізетін асерін тусіндірейін.

Осы жерде сілекей деп аталатын суйык – комірсутектерін ондей бастайды. Асказан солінін 90 пайызы су. Ол тамак асказан аркылы откенде озінін жумысын бастайды. Онделген суйык койыртпак, 12 болікті ток ішекке барып сініріледі. 90 пайыз судан туратын, бауыр жане от бездері тамактын кортылуын аяктайды.

/Су жане калдыктар/
      
Еріген калдыктар агзадан судын комегімен шыгарылады. Буйрек, куык, тері, окпе барі де судын комегінсіз улардан арыла алмайды. Альвеолдар ылгалды болса гана жумыс істейді. Кенсірік, жуткыншак, колкалар да унемі ылгалды болуы керек.

 Олар ауамен арекеттескендіктен, агза кунделікті 0,5 литр су жогалтады. Ауа кургак болса бул корсеткіштін осуі мумкін. Коптеген адамдар уйлеріне ылгалдаткыш койып, осы кургакшылыктан кутылады.
   
 Су тері аркылы коп молшерде буланады. Осы кезде ол калдыктарды гана шыгарып коймайды, баска да максаттарга пайдаланылады. Буйрекке де мол су кажет. Ол тікелей ішкен судын молшеріне байланысты.

Калыпты жагдайда, буйрек аркылы откен арбір литр су, агзадан 90 грамм калдыктарды шыгарады. Біракта шыгарылган кіші дареттін немесе судын молшері куніне 0,25 литрден кем болмауга тиіс. Тіпті су болмай калган жагдайда да, буйрек оз жумысын еш уакытта токтатпайды, унемі су тілейді.

/Кан жане су/
    
 Кан судан он пайыз коюырак екені белгілі. Кан курамынын плазмасы 80 пайыз судан туратындыктан, букіл денеде еркін айналады. Ол тамак пен газды, олі туздарды, коректік заттарды, калдыктарды тасымалдайды жане баска да косымша жумыстар аткарады.
   
Клетка озін куратын заттарды жане оган кажетті нарселерді плазма алып келеді. Клетканы жаналап куру, жуту немесе шыгару агымдарынын барі де плазманын комегімен журеді. Ас корту жане тыныс алу жуйелерінен тамак пен отынды алып, плазма агзанын барлык мушелеріне тасымалдайды.

/Кан салкындыкты сактайды/
       
Автомобилдін двигателіне біркалыпты температураны сактап туру ушін, радиаторына су кажет. Осынын адам агзасына да катысы бар. Себебі, су жылуды тез сініріп алады. Температура денгейі біркалыпта болатын тірі агзаларга – су тамаша суыткыш. Адам агзасы ауа райы мен коршаган ортага тауелсіз, аркашан біркалыпты температура денгейінде, Цельсия бойынша 36,6 градус.
    
Температура буланудын комегімен эпидермис аркылы реттеліп отырады. Одан баска, агзада оттегі мен тагамдар жанган кезде болінетін жылудын торттен бір болігі тыныс алганда шыгады. Терлеген уакытта, агза сагатына 0,5 литрге дейін су жогалтады. Салкындаганда терлеу токтап, барлык су еттерге шогырланады. Температуранын тепе тендігін сактау ушін, біздін агзамыз коп жумыс жасайды.
      
Зерттеулердін корсеткеніндей, адам калыпты ылгалдылык пен тыныштык жагдайда, терісі мен окпесі аркылы куніне 300 грамм суйык шыгарады. Алыска жугіретін желаяктар сагатына 4, ал футболист 6 литрге дейін су жогалтады. Агзанын жартысынан астамы судан тургандыктан, шыгару агымы осыган негізделген, сондыктан судан айрылып калу онай. Узакка созылып кетсе, судын жетіспеуі оте кауіпті. Сондыктан осыган назар аударып, суды коп ішу керек.

/Су майлагыш зат/
      
Агза озіндік майланады, майлагыштын негізі су. Ол мушелердін бір бірімен кажалуына мумкіндік бермейді, буындарда суйектердін еркін козгалуына комектеседі. Сіз тізеніз бен шынтагыныз майланбаса буге алмайсыз.  Агзанын негізі майлау жуйесі болып, ар турлі кысымдарды тудырып, ар турлі кысымдарга тотеп береді. Булшык еттердін 3/4 болігі су болгандыктан, калыпты жумысы сусыз арекет ете алмайды. Біздін агзамызда судын азайган кезде шаршайтын себебіміз осы.

/Судын уш бастауы/
       
Сіздін агзаныз кажетті суын озі табуга тиіс. Бірінші жолы белгілі. Бул курамында суы бар тагамдар – жемістер, шырындар, суйык тамак, сусындар, уактылы тамактану т.б. Жумыртка 70 пайыз, орік 80 пайыз судан турады. Барлык кургак, катты тагамдардын 25 пайызын су курайды.
   
Ушінші манызды судын козі – метоболизм (асказанга тускен тамак тірі затка айланып, одан куатка айналу кереметі), агзада журетін химиялык арекеттердін натижесінде пайда болатын метаболикалык су, жасаушалар агзага тускен тамакты сінірген уакытта болады. Осынын жаксы мысалы туйенін су ондіруі. Туйе ішкендегі сиякты суын ондіреді. Кейбір жандіктер де, суы аз тамак жесе де, осындай су ондіруге кабілетті.
      
Адам куніне орташа 2,5 литр пайдаланады, ал агзасында 5 литр молшерінде су айланып журеді. Айырмасы метаболикалык суды курайды.

/Агзага судын жетіспеуі/
      
Су жетіспегенде агза карсыласады. Біріншіден без кішірейіп, сілекей азайып, ауыз кеберсіп шолдейміз. Осы сезім агзага тез су кіргізу керек екенін хабарлап тур. Егер судын жетіспеуі улгая туссе, баска белгілер пайда болады – бас аурады, жуйке жукарады, асказан бузылып т.б. коптеген келенсіздіктер келеді. Су осылардын барін тез арада калпына тусіреді.

/Тортінші дарігер – табиги тамактану/
      
Сіздін дененіз букіл гарыштагы ен жетілген курал. Егер оны жаксы отын, таза ауамен камтамасыз етіп, дене, кун шуагымен шыныктырып, ашыгу аркылы ішкі тазалыгын сактап отырсаныз, осы курал озінін кызметін мінсіз аткаратын болады.
      
Сау дене – ен жетілген химиялык фабрика. Біз оны сапалы шикізатпен камтамасыз ете отырып, тамаша дене жасауына комек беріп, коптеген бактериялар мен вирустарга жане коршаган ортанын келенсіздіктеріне карсы тотеп беретін кабілетін арттырамыз.

Адам агзасы – барлык машиналардын ішіндегі ен жетілгені. Калыпты жагдай тудырсаныз, тамаша жумыс істейтін озінін жондейтін шеберханасы бар. Агза унемі сізге жумыс жасайды. Онын клеткалары секунд сайын жойылып, кайта пайда болып отырады. Биологиялык жас шектеуі жок, адам картаятындай биологиялык себеп те жок.

Адам агзасына мангілік омір суру тукымы салынган. Адам олмейді, ол табигатка карам- кайшы адеттерімен озін-озі біртіндеп олтіреді. Галымдардын далелдеуі бойынша, біздін агзамыздагы ар жасауша (жасауша) 11 айда жаналанып турады екен. Сонда біз неліктен картаямыз? Адам кайтсе картаяды, тозады, саудырап барып оледі десе сенбеніз. Егер адам табиги омір сурсе, дурыс тамактанса – онда уакыт соган жумыс жасайды, керісінше емес.
       
/Адамдар минералдар мен витаминдердін жетіспеуінен картаяды./

 Зерттеулер корсеткендей, мындаган адамдар артык жеген тамактарынын курбаны болады. Агзада миллиондаган кызыл кан туйіршіктері узбей жойылып жане пайда болып жатады, кейбіреулері секунд сайын. Біракта олар белгілі заттар болмаса кайта калпына келе алмайды. Осы керекті заттар толыкканды табиги тамактардан алынады.

 Бугін кім болсан, ертен де солсын, келесі аптада да, келесі айда да, 10 жыл откеннен сон да, тек не жеуіне байланысты. Сіз – бул жеген тамагыныздын жиынтыгысыз.

Озінізді калай сезінесіз, калай корінесіз, оз жасынызды калай сезінесіз, барі ішкен тамагынызга байланысты. Басыныздагы шашыныз, козініз, тісініз, суйегініз, каныныз бен танініз, агзаныздагы ар болік тамактан куралады. Тіпті бет алпетінізге дейін немен тамактанатынынызга байланысты, себебі дені сау адам – бакытты адам.
   
Біз жиі айтамыз: «Кандай адемісін!» – деп, біз онын бет алпетін гана айтпаймыз, сондай-ак онын денсаулыгынын жалпы жаксы екенін білдіреміз.
   
Барлык  мушелердін негізі канкадан бастайык. Біздін суйектер минералдарды ен коп колданады – кальций мен фосфорды. Канка куралып болса, суйектерге корек керек жок  деп пайымдайды, бул дурыс емес.

Зерттеулерге изотопты колданганнан кейін, абден осіп жетілген суйектін озі туракты турде минералдармен коректенетінін биохимиктер аныктады. Бул дегеніміз, суйектер тіршілік етіп коректенеді, канша молшерде емес, калай тамактанганында.

Суйектер тірі суйек клеткаларынан турады, олар да баска клеткалар сиякты минералдармен коса баска коректік заттарды кажетсінеді. Суйек сынганда, осы кажеттілік арта туседі.

Егер суйек осуі мен омір суруін токтатса, сынган суйек омір баки бітпеуші еді. Осы кезде клеткалар тек минералдарга емес, озін озі сактау ушін калыпты тамакка да зару болады. Суйек еттеріне де артурлі тагам кажет. Суйектердін бітісіуіне осынын манызы зор.

Тамактану клетканы калпына келтіруде манызды жумыс аткарады немесе дурыс тамактын алатын орны ерекше. Оташы дарігер, сынган суйектін кайта калпына келуі ушін, тамак басты орында екенін біледі.

/Сіздін агзаныз табиги тамакка зару/
    
Терінін, шаштын жасаушалары тагамнын узбей келуін тілейді. Терініздін унемі тулейтінін, шашыныздын куні туні жылдап осе беретінін есінізге алсаныз, осы тіпті тусінікті бола бастайды.
    
Уйлерінде мал немесе ит пен мысык устайтындар біледі, хайуандардын терісі олардын айнасы екенін. Егер терісі мен жуні жаксы корек алса, онда агзанын баска да жасаушаларынын жагдайы жаксы болганы.

 Ар турлі тагамдардын тері мен жунге де тигізетін асері артурлі болатыны лабораториялык тажірибелерден белгілі. Тамактану жоніндегі мамандар, адамнын кандай тамакпен коректенетінін терісіне карап ажырата алады. Ар турлі витаминдердін жетіспеуін, адамнын терісінін аурушандыгы корсетеді, терінін турі озгеріп кетеді.
    
Асказан мен ішектін жиырылу жумысын аткаратын ішек жолдары, тауелсіз теп тегіс жылтыр булшык еттерден турады. Ол толкыннын козгалысы секілді козгалып, кортылган ас койыртпагы мен калдыктарын ток ішекке алып келіп, шыгарып тастайды. Осы теп тегіс булшык еттердін жасаушалары жумысын жаксы істеу ушін, оте жаксы тамак керек.

 Ішектін жумысын жаксарту ушін, коздыргыштар мен іш откізетін дарілер жиі колданылады. Осы «жеделдеткіштер» булшык еттін жасаушаларын зорлайды, ал осы жасаушаларга бар болганы табиги омірмен уштаскан жаксы тамак кана керек.
   
 Канды агзанын тупкір тупкіріне апаратын кан тамырлары мен тамыршыктары да тауелсіз жумыс істейді. Олардын жасаушларына да калыпты жумыс жасау ушін жаксы тамак кажет.

Кан тамырларынын кабыргаларына как турып калуына байланысты, дурыс тамактанбаудын салдарынан, жумыс ыргагы бузылады. Кан айналымынын орталыгы журек – оте жумыскер, онын тамактануынын манызы аса зор.

Журек канды букіл денеге айдайды, ол оте алапат булшык ет, осыны жумыс істету ушін зор молшерде куат керек. Сондыктан да журектін булшык ет жасаушаларына да аса сапалы мазір кажет.

 Егер журекті коректендіретін тамырлардын кабыргаларына как турып калса, онда журектін булшык ет жасаушалары ашыга бастайды.

Егер оттегінін жетіспеуі минуттын бір сатіне гана созылса, адам журегі кысылып оліп кетуі мумкін. Бул жагдайда каннын молшері жеткілікті болуы мумкін, біракта ол журектін булшык етінін жасаушалары аркылы отпегендіктен оларга корек жеткізе алмайды, журек жасаушалары оле бастайды, натижесінде букіл агза оледі.
    
Оздеріне ерекше тамак кажет ететін, арнайы мушелер бар. Булар гормондар – ішкі бездін онімдері, калканшак бездін гормоны, адреналин, жыныс бездерінін гормоны, инсулин, т.б. Олар да жасаушалардан турады, осылар да баска жасаушалар сиякты узбей дурыс тамактануды тілейді.

Толыкканды гормонды куру ушін, асіресе осы жасаушаларга сапалы табиги тамак оте кажет. Тироксиналдык гормон шыгаратын жасаушалар йодка зару. Кейбір аймактарда, Тынык мухитынын солтустік-батыс жагалауы, Улы Кол маны немесе Швейцариянын топырактары мен осімдіктерінін курамында йодтын денгейі томен. Натижесінде, осы аранын адамдары мен жануарларынын калканшак бездерінде йод унемі жетіспейді.

Тамак курамында йодтын жетіспеу салдарынан бездері дурыс жумыс жасамайды. Егер де теніз капустасын, ирландия мугін немесе теніз балыгын жесе калканшак бездер кішірейіп калпына келіп, ауру жогалады.

/Тамактын мига асері/
      
Бір караганда ойлауыныз мумкін, тамактану мен ойланудын арасында кандай байланыс болуы мумкін деп, бірак сізді сендіре аламын, тамак баска мушелердін кимыл козгалысына калай асер етсе, біздін ой орісімізге де солай асер етеді. Осы себепті, біздін ой орісіміз туракты турде жейтін тамагымызга тікелей тауелді.

Ми ойлау агымымызга асер етеді, кейбіреу куманданатын шыгар, ой бізден тыс жерде пайда болады деп. Кайда пайда болмасын, ой агымы біздін ар мушемізге асер етеді. Ми агзада ен басты багдарлама беретін орында. Ол сезім, ыргак жане дурыс пайымдаудын заттык орталыгы
    
Ми аса керемет рефлектор орталыгы, одан барлык козгалыс пен сезімдерді бакылайтын жуйке жуйесі тарайды. Мидын жумысы канмен келетін оттегінін молшеріне байланысты, сондыктан біздін тамактануымыз оган тікелей асер етеді. Канымыздын сапасы, ішкен тамагымызга тауелді.
       
Артурлі уларман уланган канмен коректенген мидын жаксы жумыс жасай алмайтыны белгілі. Улар миды соншалыкты топастандырып жібереді, айкын ойлау кабілетінен айрылып калады, бас мулдем істемей калуы мумкін. Айкын, таза, откір акылга ие болу ушін канды таза, жаксы калыпта устау керек. Ол ушін, мидын ар жасаушасын табиги тамакпен коректендіретін мазір кажет. Осыган дуркін-дуркін ашыгу жаксы комектеседі.
   
 Казіргі тамак ондірісі ауру балалардын санын кобейтуде. Улар мен нашар тамактын, окуга кабілеті жок балаларга тигізетін асерін аныктау ушін, мен осы балалармен жумыс істеген коптеген устаздармен ангімелестім. Осылардын миынын алсіз болуынын себебі, казіргі калыпты дейтін амарикандык тамак мазіріндегі улардын асерінен болып шыкты.

Озінін балаларына тамактарды сатып алып пісіретін аналар – теледидар, радио, газет, журнал насихаттарымен уланган. Осы насихат коздері сіздін балаларынызга курамы олі крахмал консервідегі коже, кант, майлар жеуге кенес береді. Осы тагамдар керексіз – минералы, витамині жок, баланын табетін тез ашатын калориямен каныктырылган.

Аналарга артурлі еттерден, майсыздандырылган уннан пісірілген нанды, сосиканы жегізуге кенес береді, ал булардын курамында химиялык коспалар бар.

Казіргі балалар кока-кола ішіп, кептірілген пайдасыз калориясы бар жугері жейді. Казіргі балалар агзага керекті витамин, минералдары жок балмуздак, курамында неше турлі коспалар бар токаш, торт, самса, баска да таттілерді жейді. Осы тамактар балаларды семіртіп жібереді, біракта онын агзасы унемі аш болгандыктан, оскен сайын мешкей бола береді.
       Осындай тамактармен баланы калай гана акылды кылып осіріп жеткізуге болады?

/Америкада жастардын копшілігі наукас/
    
Бізді мына далелдер тан калдырмай ма, аскерге шакырылган жастардын 58 пайызы, аскерге жарамайды! 1962 жылы АКШ армиясынын аскерге іріктеу комиссисынын торагасы генерал Д. Утсон, 1962 жылы былай деп малімдеді: «Тіпті осы іріктеу катал болмай бурынгы денгейде калганнын озінде, америка жастарынын денсаулыгынын жаман екенін корсетеді.

Аскерге шакырылган жастардын денсаулыгы тіпті томен денгейдегі талаптарга сайкес келмейді, жарамдылардын пайызы кулдырап бара жатыр».
    
1961 жылы Американын денсаулык журналы жазады: «Тамак денсаулыкка оте манызды. Осынын 1 ден 101 жаска дейінгілердін баріне катысы бар. Тамактанудын жана багдарламасын жасаган кезде, осы кобінесе ескерілмей калады. Аурудын алдын алуга жане коптеген созылмалы ауруларды емдеуде тамактын алатын орны айрыкша».
   
 1957 жылы май айында «Медикл Сайенс» жазады: «Бір сактандыру компаниясынын маліметі бойынша, 20 жаска дейінгі арбір 14-ші ул бала жане 17-ші кыз бала кем дегенде жылына бір кабат ауруханага жатып шыгады».
    Лондоннын «Таймс» озінін макаласында жазды: «Егер тамак онеркасібі, озінін тамак зерттеу кортындысын уятсыздыкпен жойып богет жасамаса дурыс болар еді».
   
 «Уорлд Медикл Джорнел» 1961 жылы караша айында профессор, медицина докторы Г. Берча макаласында: «Тіпті ен жас адамдардын арасында лейкемия ауруы кобейіп барады. Откір артрит барган сайын етек жайып келеді».
    
Ул балалардын денсаулыктары нашарлап барады, ал болашак ана – кыз балалардікі одан да кауіпті. Коптеген тамактану мамандары, дарігерлер, устаздар мынандай кортындыга келді, негізінен екі маселе кіналы – тамак туралы надандык жане ата ананын камкорлыгынын жетіспеуі.

 Осынын бір салдары – жукпалы аурулага жонді карсы тура алмауы. Босанганнан кейінгі келенсіздік – дурыс тамактанбаудын тагы бір корінісі. Оз агзасынын дурыс дамуына мумкіншілік бермеген айелдін дені сау бала табуы негайбыл.
    
 Баска улттармен салыстырганда американдыктар тамактарына химикалилерді коп колданады. Дуние жузі бойынша американдыктардын болашакка болжауы тунек.
      
АКШ ауру жане тамакты химиялау жонінен бірінші орында, осыларга улттын денсаулыгын калпына келтіру ушін катан тиым салса болар еді.

/Біздін улкен адамдардын танінін жане акыл ойынын кайгылы жагдайы/
      
Енді улкен адамдардын жагдайларын байкайык. Егер жастарымыздын жартысы алсіз, ауру екеніне козініз жетсе, улкен адамдардын жагдайлары будан да соракы. Мен айтып кеттім, біздін 18 бен 20 жас аралыгындагы жастарымыздын 58 пайызы аскерде кызмет етуге жарамайды деп. Егер біз 25 пен 75 жас аралыгындагы адамдарымызга карасак, жагдайлары тіптен мушкіл.
    
Егер 15 адамнан топ жиып, оларды тексерсек не денсаулыгы ауруы жайы сойлессек,  онда олардын 99 пайызынын бір немесе бірнеше омірлік манызы бар мушесінін созылмалы аурумен ауратынына сенімді бола берініз. Кайтсе де, арбір адамнын бір жері ауырады. Олар сізге озіне жасаган операцияларын, ішкен дарілерін, шеккен зардаптарын айтады.
      
Улкен адамдардын копшілігі, оздерін рухани жане тандік дамытпайтын, калыпты омір суру багдарламасын устанады. Осынын далелі, каптап жаткан карттар уйлері. Осы уйлер карттарга, ауруларга, кангыбастарга лыка толы.
    
Менін сізден сурайын дегенім, табигат шынында да біздін оміріміздін сонын осылай кайгылы кылып койды ма?
    
Ми тандік агым аркылы коректенетіндіктен, тамактану мен ойланудын байланысын байкау киын емес. Тандік агымдар ішкен тамак туріне тікелей байланысты болгандыктан, тамактану мен ойланудын байланысын жокка шыгару акылга конбас еді.
    
Ашыгу барысында дене тазалангандыктан, адамнын іс кимылы оте ширай туседі. Адамзаттын кейбір улы устаздарына ашыккан уакытта нур жауып, алемнін тылсым жумбактары ашылган.

Адамнын акыл-ой кабілетінін еселеп арта беруі, ашыканнан кейін де узак мерзімге созыла береді. Ашыгу агзаны улардан тазарткандыктан, ми да таза канмен коректенеді жане ойлау кабілеті де жогары денгейге котеріле береді.
   
 Біз гылым мен техника саласында гажайыптарга кол жеткіздік, егер де карапайым табиги тамактану адісін уйренсек, будан да жогары натижелерге жеткен болар едік.
   
Ертедегі грек философтары оздерінін шакірттеріне тамакты тарта ішетін мазірді бірінші орынга коюды уйретті. Эпикур, Сократ, Платон т.б. философтар оздерінін шакірттерінін тамак мазірін бірінші орынга койды, осы тамакка деген катан талап, булардын тагам курамына кандай маныз болгенін корсетеді.

Осы алыптардын даналык сую ілімі (философиясы), нешеме гасырлар отсе де, алі кунге манызын жогалткан жок. Лас денеден – лас ойлар жане керісінше таза, аурусыз денеден молдір ойлар туындайды. Дене калай улардан тазаланады, адамга лаззат акелетін ой орістін денгейі де жогарлай береді.

/Бесінші дарігер – ашыгу/
    
Ашыгу емдеудін ен бір коне адістері. Інжілде 74 кабат кайталанады. Осы адіс баріне бірдей, асіресе жабайы андар кен колданады. Емдеу туралы коне жазбаларда – ашыгу табиги адіспен емделудін тізімінде бірінші орында тур. Бірак ашык айту керек, ашыгу белгілі бір аурудын емдеу адісі емес.

Ашыгудын максаты – букіл агзаны сауыктыру жане кайта куру мен кайтадан жаналау. Жаналау ішкі биологиялык кызмет. Ашыгу агзага физиологиялык демалыс береді жане сауыгу агымынын журуіне себепкер болады.

Ашыгу терен біліммен камтамасыз етілгенде немесе дурыс бакылауга алынганда – ауруды білмейтін денсаулыкка жетелейтін ен кауіпсіз жол.
    
Ашыгу барысында, агзанын букіл омірлік куші тазалану мен сауыктырылуга жумсалады. Біз, ашыгу іліміне букіл омірін арнагандар жане мындаган ашыгуларды басымыздан откізгендер, толык ашыгу кезенінде агзанын гажайып жасайтынын білеміз. Ол агзанын ішкі мушелерінін жумыс істеуіне ерекше кабілет береді.
    
 Откен уакыттын пайгамбарлары рухани емделу ушін ашыгуга жугінген. Олар ашыгудын акылды ушкырлап, ойлау кабілетін арттыратынын білген. Ашыгу біз дурыс колданбайтын ас корту мушелерінін жане буйректін жумыстарын жетілдіреді.

Буйрек ашыгу барысында біртіндеп озгере беріп, жумыстарын жаксартады. Букіл сезім мушелері калпына келіп, кызмет істеу кабілеттері жогары денгейге жетіле туседі. Осыдан баска денсаулыкты тузейтін бірде-бір адіс, агзага осындай коп жаксы озгерістер акелмейді.

Ашыгудан кейін кан айналымы жаксарып, омірлік куш кобейеді, ас жаксы кортылады, шыдамдылык пен куш арта туседі. Ашыгудан кейін ерік жігерініздін осетіні сонша, сананыз танінізді толык багындырып, бакылауга алады. Ашыгу – ішкі рухани тазалыкка апаратын жол.

/Алтыншы дарігер – сана/
    
Мынадай коне накыл бар: «Кудай уштікті жаксы кореді».
Рухани – бул адамнын бірінші бастауы, пенденін озіндік кайталанбас ерекшелігі.
Сана – адам жанын корсететін екінші бастауы. Сана – адам жанын айкындайтын куралы.
Дене – тандік корінетін, адам санасынын денгейін корсететін ушінші бастауы, адам санасынын коршаган ортамен араласатын куралы. Осы уш бастау, адам деп аталатын бір бутінді курайды.
    
Біз білеміз, тан ет мушелерінен куралатын, озара байланыскан жеке жасаушалар, олар бір-бірінсіз омір суре алмайтын болінбейтін бір бутінді курайды. Осы ар турлі мушелерді бір-бірінен боліп карау козкарасы оте узакка созылды, егер бір муше ауырса калгандары да зардап шегетінін тусінбей, ар мушені жеке боліп емдеуге бейімделді.
      
Тан неше турлі кызмет аткаратын, танкаларлык бір бутін. Бір болігіне жаксы болса баріне жаксы, біреуіне жаман болса баріне жаман. Егер аягыннын бір бармагы ауырса, букіл денен зардап шекпей ме? Тек кана денен ауырып коймайды, табетін жогалып басын ауырады, уйкын кашып, бір суып, бір ысып калтырайсын, ал бармак таннін кішкентай гана болшегі.
    
 Біз ашыгу ілімінде адамнын жанымен, санасымен жане танімен істес боламыз.

/Ойлау жане денсаулык/
       
Ауру адам ешуакытта жазылмаймын деп ішінен кайталай берсе, ол ешуакытта жазылмайды, онын ойлаганы дал келіп, озінін зардабын корге бірге ала кетеді.
       
ТАН АКЫМАК. Осыны еш уакытта есінізден шыгармауынызды сураймын. Сондыктан да осыны кайта-кайта кайталаймын. Бізді нак баскаратын санамыз! Міне сондыктан да сіз, ылги жаксы ойларды гана ойлауыныз керек. Танді аркашанда жан баскаруы керек!.
      
Біз озіміздін жаман ойларымызды, жаксы ойлармен алмастыруымыз керек. Мысалы, егер сізді мынандай жаман ой билеп алса: «Менін коз жанарым тая бастады, себебі картайганда барібір кормей калады», осыны жаксы оймен алмастырыныз: «Адамнын жасаган жасы у емес, ол менін козімнін кормеуінін себебі емес. Бунын себебі баскада, мен осымен куресуге тиіспін».
      
Ми мылкау денені баскарады, тан мидын сонынан ереді. Ми танді арбап тастайды. Оз сананыздын танінізді баскаруына мумкіншілік берініз, егер керісінше болса, танініз сананызды баскарса сіз ауру кулга айланасыз.
    
Бангіге (наркотик) адеттену, таннін сананы баскаруынын айкын мысалы. Таннін бангіге кумарлыгы, мидын денеге кылмыс жаса деп буйрык беруіне акеп согады, бангінін комегімен тан мен сана тенеседі.

Осынын ішімдікке, шайга, кофеге т.б. коздыргыштарга катысы бар. Осы жагдайда сана емес тан уланады. Біздін жаман адеттерден кутыла алмауымыздын себебі, санамыз таннін кулы болгандыктан.
      
Тан мынандай жалган философиямен баскарады: «Іш, же коніл котер, ертенгі кунді ойлама». Бул адасу. Сіз ертеніне олмейсіз, біракта осы багдарламамен журіп 15...20 жылдан кейін кундіз-туні аурудын азабын тартатын, мезгілсіз картайган адамга айналасыз.
      
Есінізде болсын, сіз жаман адеттерініз ушін жазаланасыз. Бул зандылык. Ауру, азап, таннін зардап шегуі сіздін кандай адам екенінізді корсететін корсеткіш. Сіз оз дененізге карсы кылмыс жасадыныз, себебі сананын жане табигаттын зандары баскару мумкіншілігін пайдаланбадыныз.

Денсаулык пен узак омір суру ушін сананыз не істей алады? Осынын коптеген еркектер мен айелдердін де санасына катысы бар. Оз ойынызды пайдалану адісіне байланысты тартып алатын немесе итеріп жіберетін магнит деп есептеніз.
      
Коптеген адамдар жаксы да, жаман да ойлай алмайды. Жаксы ой табыска алып келеді, жаман ой талкандалуга, натижесіздікке, жамандыкка жетелейді. Сондыктан арбір адам жаксы ой ойлауга адеттенуі керек. Буган табандылыкпен, бірбеткейлікпен кол жеткізуге болады.

Коптеген адамдарды бузатын, ар жасаушага асер ететін ойлар бар. Ен куштісі коркыныш жане онын онімдері – мазасыздану, уміт узу, шарасыздык, коре алмаушылык, кызганыш, жігерсіздену, ынжыктык, ашу-ыза, аямшактык, ерегесу, жауыгу, окпелеу, озін-озі мусіркеу. Осынын барі ми мен дененін куат жогалтатын козуына, жуйкенін жукаруына, біртіндеп немесе жылдам улануына акеп согады.

Жаман асерге, ойга берілуді оз озінен улану іске асырады. Коркыныш пен мазасыздану тагы баска жаман ойлар, ой-орісті бейберекетсіздікке алып келеді. Дурыс ойлау мен дурыс шешім кабылдау ушін мидын таза болуы кажет. Былганыш ми дурыс шешім кабылдай алмайды, не мулдем кабылдамайды.
      
Дурыс пайымдау дегеніміз не? Бул дегеніміз тыныштык, талкандайтын куштерге карсы туратын сана мен ішкі мамыражайлылык. Оз миыныздын денені баскаруына мумкіншілік берініз.
      
Ми озініздін кім екенінізді жиынтыктайтын орын. Табигаттын 9 дарігерін озінізге комекші кылып алып, озініздін калай болуын каласаныз, солай кылып жасап шыгара аласыз. Жаксы ойга сенініз, теріс ойлардын сананызды жаулап алуына жол берменіз. Егер сіз осылай омір сурсеніз, миынызды дурыс ойдын ошагына айландырасыз.

Арбір ашыккан сайын, оз сананызды кушейтіп жаксарта бересіз. Арбір ашыккан сайын, коркыныш пен мазасызданудан кутыла бересіз. Ашыгу рухынызды, сананызды, танінізді жогаргы денгейге котере береді. Омірден осыдан артык не тілеуге болады?
      
Ашыгудын комегімен озінізден озініз ойлагандай адам жасап шыгаруынызга болады. Осыган тек кана озініз алдыга жаксылыкка карай умтыла берсеніз гана жетесіз.
      
Тан мен сана жымдасканда гана, рухани тепе-тендікке кол жеткізесіз. Еш уакытта умытпаныз, адамда рухани бірінші, ойлау екінші, тан ушінші орында екенін, екінші мен ушінші екеуі сайкескенде гана рухани сау омірге кол жеткізуге болады.

Рухани бастау, ойлауга караганда, адамнын баска да болмысынан коп тауелді, біз аркашан естен шыгармауымыз керек, біз осы уш бастаудын байланысын терен тусінсек, бізде осы тепе тендікті сактайтын мумкіншілік жасырынып жатыр.
      
Озініз жана даналык ілімімен унемі алга жылжи беруініз ушін, сананызды пайдаланыныз. Денсаулыктын жаксы жагын гана ойланыз. Бул сіздін рухани омірініз ушін керек. Егер осы багытпен журсеніз рухтын, сананын, таннін саулыгы камтамасыз етіледі.
      
Ашыгу мен омірлік дурыс багдарлама, жер бетінде санаулы гана адамдар лаззатанатын омірдін акикатын тусінуге алып келеді. (Сананды туземей, дененді туземейсін – аудармашыдан).

/Жетінші дарігер – дененін тузулігі/
         
Сіздін булшык еттерініз мыкты болганда, омыртканызды куш тусірмей, киналмай-ак устап турады. Жердін тартылысымен куресуден булшык еттерініз босады. Мумкін, мезгілсіз картаюыныз немесе артык салмагыныз, дененізді не еркін, не бос калыпта устай алмауынызга кіналі шыгар.
      
Арканызды тіктеймін, шалкаямын деп талпынган кезде, омыртканыз аурды ма? Егер осылай болса, тездеп колга алу керек. Ен алдымен босаган булшык еттерді катайту керек.
    
Айнага озінізге караныз! Енкіш тарткан жоксыз ба? Жотаныз букірейіп бара ма? Арканыздын ауыратын себебін тусіндініз бе? Егер арканыз булшык еттін босаганынан, омыртканын кисыктыгынан ауырса, тіпті аскынып кетсе де кынк етпеніз, жагдайды жондеп алуга болады.

Арканын ауруы – екі аякпен журу артыкшылыгына ие болганга немкурайлы караганыныз ушін берілген жаза. Пайымдауымша, адамзаттын аргы аталары торт аякты болган сиякты. Тузу туру мен журу адам ушін табиги калып. Кызык, бізден баска усак коректілерден, тіпті маймылдар шимпанзе мен горилла да екі аякпен журмейді.
    
Адамнын омырткасындагы табиги иін, жердін тартылыс занына карсы туратын кабілетке ие, булшык етке арканы тузу устауга мумкіндік береді. Осы булшык еттер кушті болганша арка тузу болады. Булшык еттер алсіреген кезде, омыртка майысып, ауру пайда болады.
      
Егер сіз дурыс тамактансаныз, оз агзанызга камкорлыкпен карасаныз, сымбатты болу маселе емес. Агза ен кажетті керектісінен айырылганда, омыртка кисая бастайды. Егер теріс адеттерге адеттеніп алсаныз, онда тузету шараларына, арнайы жаттыгулар жасауга жане омыртканы бакылауга унемі бакылауга кірісу керек.

/Калай дурыс туру, журу жане отыру керек/
      
 Сіз отырган кезде басыныз котерінкі, кеуденіз шалкак, карныныз тартулы, омыртканыз тузу болуы керек. Колынызды бугініз немесе тізенін устіне койыныз. Журген кезде, адымынызды кеуденін ортасымен шамаланыз. Бул адымынызды алшак, серіппелі кылады. Біркалыпты серіппелі кадам озіндік куат тудырып отырады. Адеттерді не калыптастырамыз, не жогалтамыз. Омыртканы тік устап адеттену, сымбатты да кайратты денені калыптастырады.
       
Отырган кезде, аякты бірінін устіне бірін еш уакытта койманыз. Тізенін астында, булшык еттерге кан апаратын екі улкен кан тамырлары бар. Сіз аягынызды айкастырып койган кезінізде, кан айналымын колма-кол бузасыз. Кан мен корек айналысынын жетіспеуі, каннын уйуына акеп согады.

Аягын айкастырып отыруга адеттенген жас адамдардын аягына каранызшы. Сіз тамырлар мен тамыршыктарынын калай бузылганын коресіз. Аяктын булшык еттері коректі толык алмаганда, аяк алсіз, кан айналымы нашар болады.
      
Белгілі журек емдеу дарігерінен  сураганда: «Кай уакытта журек жиі кысады?». Ол жауап берді: «Адам аягын айкастырып дем алып отырганда» – деп. Ен дурысы аягынды жерге койып отыру.
      
Омыртканын кандай болмасын кисаюы, кеуденін ауруына жане иыктын салдырап шаршауына акеледі. Мойнын, белін аурады. Ен бір карапайым да пайдалы адет – тузу туру, тузу отыру, тузу журу жане аякты айкастырып отырмау.

Осыган ешкандайда куат шыгындап кажеті жок, біракта адам турганда, жургенде, тузу отырганда, омыртка озінен озі тузеледі жане омірлік манызы бар барлык мушелер калпына келіп, кызметін мінсіз аткара береді.
      
Сонымен, сіз омыртканыздын тузулігін кадагалап, кунделікті адетке айландыруга тиіссіз.

/Сегізінші дарігер – дене шыныктыру/
    
Кимылдамау – тат басу, ал таттану дегеніміз куш куатыннын кемуі. Баскаша айтканда, кимыл омір, кимылдамау – олім. Егер біз булшык еттерімізді пайдаланбасак, онда біз осыдан айырыламыз. Булшык еттерімізді кушті жане жас калпында сактагымыз келсе, біз оларды унемі пайдалануымыз керек.
      
Тынымсыздык омірдін жане котерінкі коніл куйді сактаудын заны. Ар мушенін куші мен жетілуі, калай пайдаланганынызга байланысты.

Біз денемізді жаттыктырган кезімізде, оны кушті кылып жанартып омір сургіштігін арттырамыз. Біз булшык еттерімізді пайдаланбай ерінгенімізде, кулдырап барып олеміз. Кунделікті жаттыгу, біздін кан айналысымызды тездетеді, ал еріншектердін каны еркін айнала алмайды, сондыктан онда денсаулыкты сактауга кажетті озгерістер журе алмайды.

 Узбей дене шыныктыру жасамаган адамнын омір сургіштігі алсіз. Керісінше тынымсыз козгалыс, теріміздегі 96 миллион тесіктер аркылы денеміздегі тері бездерінін еркін жумыс жасауын камтамасыз етеді. Тері агзамыздагы ен коп шыгаратын муше. Егер терінізге майлы бояу жагып койса, адам аз гана уакытта омір суре алмайды.
      
Дене жаттыгулары термен бірге агзадан улы заттарды шыгарады. Тері табиги тазалагыш. Егер біз кунделікті жаттыгудан бас тартсак, онда терінін тесіктері аткаратын жумыстар, баска мушелерге ауыр салмак болып ауады.

 Шапшан жасалатын дене жаттыгулары кан кысымы мен журек согысын да реттейді, антикогулянт болады, ягни кан тамырларын тромбоз деп аталатын бікетілуден сактайды, тромбоз жиі-жиі журектін кысылуына урындырады.
    
Арбір тірі жан иесі, мейлі адам не хайуан оздерінін булшык еттерінін кимылы аркылы агзасын калдыктардан тазалайды.
   
 Егер де сіздін булшык еттерініз кимылсыз болса, натижесі келенсіздікке алып келеді. Булшык еттер босап, куші мен серіппелілігінен айрылып кокыска толу каупі тонеді. Сізде шыгарлуга тиіс кокыс шогырлана береді, озін-озі улануга ушырайсыз. Кимылдын жоктыгы – аурулардын ен кен тараган себептерінін бірі.
   
Ашыгу мен табиги мазір – узак гумыр, денсаулык, жастык пен ымдастыктын тамаша одактасы. Денеге кимылдап салмак салу, тамакты молырак ішуге сеп болады, себебі осы тамак жаттыгу жасаганда ысырап еткен куатыныздын орнын толтырады.

/Омір суру ушін Журу/
       
Арине, барлык дене жаттыгулары пайдалы, біракта жаяу серуендеу – баріне ортак. Ол сізді жалыктырмау керек. Аягынызды нык, аршындап баспаныз, ен дурысы еркін бос журініз. Кеуденізді шалкак, басынызды жогары, енкіштенбей табиги калыпта адымданыз.
      
Оз алдынызга жаксы желаяк болмасам да, кажымайтын журдек болам деген максат койыныз, жылдын кай мезгілі болмасын, кунделікті жаяу серуендеуді адетке айландырыныз. Егерде сізді коршаган орта кызыктырмаса, оз жан дуниенізге караныз.

Сіз серуендеген уакытта кунделікті куйбіннен азатсыз, егер каласаныз сіз акын жандылык пен философияга жакынсыз. Аркім озі біледі, бірак мен ушін жаяу серуендеу доп куганнан коп жаксы. Бірак натижесі біреу – булшык еттердін жаксы жумысы, каннын жылдам айналуы, осыларга косымша жарасымдылык пен бакытты екенінді сезіну.
   
Бау бакшанын озі керемет нарсе. Ол таза ауада болуга тамаша мумкіндік береді. Сіз толып кетуініз мумкін, себебі бау бакшада кимыл аз, сіз тек букшиіп кана отырып жумыс істейсіз. Сондыктан ман жаяу журісті тандап алдым.

Сіздін бірінші бау бакшада жумыс істеп, сонан кейін серуендегініз келетін шыгар. Мен озім жылдам жаттыгулар мен жаяу журісті, жугіруді косамжарлаймын.

/Карын булшык еттері ушін жаттыгу/
       
Арине, ен жаксы жаттыгулар букіл дененін булшык еттерін дамытатын. Арканыздын, белініздін, кеуденіздін, ішініздін еттерін мыкты да серіппелі болатындай дамытыныз. Осы аркылы окпеніздін, бауырыныздын, журегініздін, асказаныныздын жане буйрегініздін негурлым жаксы жумыс істеуіне комектесесіз.
    
Кеуде суйегінізді кенейте, окпеніздін еркін козгалуына мумкіншілік жасайсыз. Серіппелі диафрагма журек насосынын жумысын тіптен жандандырады. Іш еттері катайганда асказаннын жумысы жаксарады. Бултылдаган булшык еттер уакыт тезіне тотеп бере алатын куат жинап, ішкі мушелердін саулыгын арттырады.
      
Негурлым коп ашыксаныз, согурлым улы заттар мол молшерде агзадан шыгарылады. Сіздін агзаныз туракты турде тазаланган сайын, булшык еттерініз куат жинай береді, ашыгып болганнан кейін еріншектіктін орнына тынымсыздыкка деген зор кулшыныс пайда болады.

/Ашыгу барысында дене жаттыгуларымен шугылдануга бола ма?/
    
 Осы суракка тек ашыгушы гана жауап бере алады. Егер ашыгу барысында жаттыгумен шугылдангыныз келмесе шугылданбай-ак койыныз. Ашыгу сізге демалыс береді, кимылдагыныз келмесе, онда дем алыныз. Сіздін агзаныз букіл куатын, омірлік кушін ішкі тазалауга шыгындап жатыр. 7...10 тауліктік ашыгуда серуендегініз келсе, серуенденіз, бірак озінізді кинап зорламаныз.
      
Жаттыгумен шугылданбаган адамдардын аяктарын ісік жиі басып кетеді, себебі кан айналымынын нашарлыгынан жасаушалар калдыктарды уактылы шыгара алмайды. Жаттыгудан бас тарткандарга акталу жок. Адам тандік жетілген бе, жок па дене жаттыгуы баріне бірдей адет болып калыптасуы керек. Бул аурудын, мезгілсіз картаюдын алдын алады жане агзанын шыдамдылыгы мен карсыласуын арттырады.
      
Дене жаттыгулары байсалды калыпты жане тунык акылды сактауга жардемдеседі. Таза ауадагы кунделікті 8 шакырымга серуендеу барлык келенсіздіктерді басады. Жаттыгу еркінді шындап, котерінкі коніл куй акеледі. Ашыгу багдарламасы мен дене жаттыгуларынын комегімен озінізді керемет жаксы сезінетін боласыз.

/Тогызыншы дарігер – демалыс/
    
 Копшілік ойлайды, дастархан басында кофе, шай, ішімдіктерді сыздыктата тартып дем алудамыз деп. Нактылысына келсек демалыс дегеніміз – толыктай тыныштык, барлык іс кимылдан азат болып еркіндік алу жане букіл жуйке жуйеніздін мамыражай калыпка тусуі.

Сіз демалганда аягынызды бірінін устіне бірін айкастырып койманыз, бул жагдайда аякты коректендіретін кан тамырын кысып тастайсыз. Негізінде сіз демалып отырган жоксыз, керісінше журекке ауыр салмак салып отырсыз.

Демалу – букіл агзада кан айналымын еркін камтамасыз ету. Егер сіздін аяк киімініз тар, галустігініз буындырса, бас киімініз симаса, жаганыз кылкындырса білініз, сіз дем алган жоксыз.

Жаксы демалыс – киімдерінді шешіп тастаганда. Кейбір адамдар дем алып отырганда, бір орында тыныш отыра алмай мазасызданып, саусактарымен столдын устін тырсылдатып, козгала береді.

Дем алудын адісі, жинактала білу. Осынын бір адісі катты тосекте шешініп жатып дем алу. Булшык еттер мен жуйкені мамыражай калыпка тусіруде, жаксы кун шуагынын алатын орны ерекше.

Дем алган кезінізде, оз миынызды барлык толку, шыргаландар мен камкорлыктардан арылтуыныз керек. Булшык еттерініз бен жуйкеніз мамыражай калыпка тускен мезетте, журегініздін согысы баяулап, тыныс алуыныз акырындап барып біркалыпка туседі. Осы толыктай босансуга, дем алуга алып келеді.

Ал уйкы сіздін булшык еттерінізді толыктай босансытып, тамаша дем аласыз. Тунгі уйкы мені жаксы калпыма келтіреді. Коптеген адамдар шаршаган жуйкені камшылайтын коздыргыштарды колдануга адеттенген – темекі, дарілер, кофе, шай, ішімдік жане сусындар.

Сондыктан коздыргыштарды колданатын адамдар, ешуакытта толык мамыражай калыпта дем ала алмайды, олардын жуйкесі унемі козу жагдайында болады.

Демалысты – денелік, жане акыл-ойлык жумыс істеп табу керек, себебі екеуі кояма-колтык бірге журеді. Адамдардын басым болігі уйкысыздыктан зардап шеккендіктен, уйыктау ушін коптеген дарілерді ішіп, жасанды уйкы алады. Бірде-бір адам, дарімен толык дем ала алмайды.

Бір де бір дарі сау, тыныктыратын, рахаттанып уйыктайтын калыпта уйкы акелмейді. Уларга толы агза, жуйкені унемі коздырып турады. Козып турган жуйкемен тунді калай тыныш откізе аласыз?

Ашыгу барысында, адамдар коздыргыштардан бас тарткан мезеттен бастап, терен уйктап, толык дем алады. Агзаныз тазалана бастаган кезде, босансуга кабілетініз артып, терен де тыныш уйкыдан лаззат ала бастаганынызды озініз де байкайсыз.

Іс-арекетінізді жиі алмастыру да, денсаулыкты жаксы сактаудын кепілі. Жумыс куні барысында, іс арекетімізді жиі алмастырып отыруга тиіспіз. Біз басекелестік жайлаган есалан алемде омір суреміз.

Біздін оркениетті жагдайымызда «адам адамга – каскыр» болганда, біз ауыр соккыларга жане зор кысымга тозуге мажбурміз.

Адамдардын темекіге, ішімдікке, кофеге т.б. коздыргыштарга уйір болуынын себебі осы екеніне мен сенімдімін. Іскер алемде, тек кана басекелестік емес, озін корсетіп, бекітуге деген калау да орын алган.

 Адамдардын кажымай-талмай, бір бірінен асып тусу умтылысы мангілік жалгасуда. Осы жалган козкараска коптеген куат шыгындалады.

/Омір куаныш болуы керек/
    
Бугінгі кунде бізде 15 миллион созылмалы маскунемдер мен дарі бангішілерінін бары танкаларлык емес пе? Омір суру озінді куанышты, тірі сезіну екенін умытып кеттік. Байсалды омір суру – біздін когамда аз гана адамдардын бакыты. Казіргі омір – асыгу, аптыгу, тагы асыгу. Біз кайда асыгамыз? Емханага ма, алде молага ма?
      
Мамыражайлыкка, демалуга, уйыктауга кабілетті болу ушін, ар кунінде – демалуга, коніл котеруге, дене шыныктыруга жане жаксы уйкыга уакыт калатындай кылып жоспарлауыныз керек.

Егер сіз тамакка тойып алганнан кейін, таза ауада жаттыгу немесе бакшанызда жумыс жасамай, не 3 шакырым журіп кайтпасаныз рахаттанып уйыктай алмайсыз.

Мен уй жумыстары жане кунделікті оз шауаларым денеге коп куш тусіреді деп ойламаймын. Таза ауада жумыс істеу, кыдыру, жугіру кажетті нарселер. Сіз оз дененізді табиги тамакпен, таза сумен, таза ауамен, кун шуагымен куантуыныз керек. Арине «табигатка кайта кайтайык» деген адамдарды келемеждеп кулу онай, біракта біз табигат жолымен журетін адамдар сонынан кулетін боламыз.

/Озініздегі табигатка сезімталдыгынызды дамыта берініз/
    
 Осы кітаптын негізгі ойы, сізді негурлым табиги омір суруге шакыру. Тамактануда, демалганда, уйыктаганда жане омірдін карапайым адеттерінде табигатка негурлым жакын болуга тырысыныз.

Табигаттын калауы бойынша омір суре бастаныз, сіз шексіздіктін бір болшегісіз. Тагдырынызды табигаттын колына тапсырыныз, оган сенініз. Егер сіз кала тургыны болсаныз, каланын сыртына немесе теніз жагасына барып нактылы демалыныз, мамыражай калыпка тусіп, озінізді тартіпке келтірініз.
    
Мен сізге мына ережелерді басшылыкка алуынызды нускаймын. Бірінші – бакытты болу, денініздін сау болуы тікелей озінізге гана байланысты. Егер оз агзанызга куат жинайтын уактылы демалыс бермесеніз, сіздін агзаныз сау болмайды. Екінші – сіз оз агзанызга машинага карагандай, камкорлыкпен мукият карап отыруыныз керек.

Ушіншіден – жасымыз улгайган сайын, табигатка жакындаганнын устіне жакындай тусуіміз керек. Коздыратын іс арекеттердін орнына, тыныштык пен бейбітшілікке умтылуымыз керек. Карапайым да таза омір суре, сіз Брэгтін бакшасындагы сабіз сиякты сау боласыз

/Мамыражайлылык – бул карапайым/
      
Арине, біз билеуге, козгалуга, ар турлі спортпен шугылдануга тиіспіз. Біракта, ешуакытта жай гана отырып немесе жатып мамыражай калыпка тусіп, барлык куйбін тіршілікті ысырып тастап дем алудан уялманыз. Бул жагымды гана емес, мултіксіз кажет нарсе.

Дарілердін комегімен мамыражай калыпка тусудін жолын таптым деп ойламаныз, екеуі бір нарсе емес. Мен амалсыз жарты не бір жылдай дарілердін комегімен оздерін калыпты жагдайда устап, сонынан ашыгу багдарламасын устауга мажбур болган талай адамдарды білемін.

Мамыражай калыпка тусіп уйыктау ушін радио, теледидарды ошіріп, тосекке шалканнан жатып, колдарынды дененнін бойымен тимейтіндей бос тастап еш нарсеге аландамай жатуга кенес беремін. Алакандарынды томен каратып, колдарынызды тосектін устіне бос тастаныз, дем алсын. Аяктарынды біріне бірі тимейтіндей кылып созыныз.

Басынызды кішкене жастыкшага немесе жастыксыз, озінізге калай ынгайлы, солай койыныз. Алгашында козінізді жумбаныз, тесірейіп бір нуктеге карай бермей, арлы берлі, жан жагынызга, томен жогары жургізініз. Осындай кимылдан кейін козініз озінен озі жумылады. Бундай козгалыстын мамыражай калыпка енуге богеті жок.
   
 Козініздін кимылына ойынызды ілестірініз. Козініздін карашыгынын козгалысына ілескен ойыныз алсірейді, осы букіл агзаныздын біртіндеп табиги алсіреуіне жане байсалды да куат куйылатын уйкыга алып келеді. Егер де уйыктай алмасаныз, бірдеме окыныз, бул да комектеспесе, сіздін козініздін булшык еттері ауыр жумыстан кажыган, оку оны шаршаткандыктан, жогарыдагы айтылган адіспен алсіретініз.
    
Булшык еттерінізді бет алды ширыктыра барменіз. Колдын, аяктын козгалысы немесе аунап жатуынызбен сіз ішкі мамыражайлыкты бузасыз, белгілі бір мамыражайлык денгейіне жетіп калган булшык еттер осы агымды басынан кайта кайталауга мажбур болады.

Ширыгып турган булшык еттер оздерін ынгайсыз сезініп турады, сіз козгалысынызбен осы ынгайсыздыкты узарта тусесіз. Осы еттердін босансуы 10-нан 15 минут аралыгына созылады. 

Босансыган еттер оздерін оте жайлы сезінуі керек, егер сіз толык мамыражай калыпка туссеніз, онда бурын сонды болмаган жайлылык пен тыныштыкты сезесіз. Кейбір булшык етініз немесе еттерініз жайсыздыкта болса, онда олар ширыгып тур, сіз олардын босансуына мумкіндік бермей турсыз.
      
Мамыражайлылыкты жанадан бастап жургендер маган жиі айтады, шалкадан жатып уйыктай алмаймыз деп. Бунын барі де сіздін миынызга жазылуына байланысты, егер сіз осынын пайдалылыгына толык сенімді болсаныз, онда ойдагыдай болады. «Мен он кырыммен жатсам гана уйыктай аламын», «Мен етпетімнен жатып уйыктаймын», «Мен бук тусіп жатпасам уйыктай алмаймын», «Мен донбекшіп жатып барып уйыктаймын», «Мен кундіз біраз коз шырымымды алсам, тунде уйыктай алмаймын», «Мен тангы беске шейін гана уйыктаймын, сагат жетіге дейін козім бакырайып жатады, туске таман кайта маужырай бастаймын» – міне адамдардын шагатын мундары осы.

Бірак мен сенімдімін, егер адам куніне 15 минут уакытын мамыражайлыкка уйренуге болсе, онда ол кайтсе де табыска жетеді, ол ашыгу багдарламасын басшылыкка ала отырып мамыражайлыкка адеттеніп алады.
      
Уйкысыздык мамыражайлыкпен 10...12 кунде емделеді, сонынан татті уйкы арбір тунгі досынызга айналады, сіз танертен жана туган бала сиякты таза періште калыпта оянасыз.
   
 Ашыгу багдарламасы, толык демалудын, арбір тунде татті де тамаша уйыктаудын шеберлігіне уйретеді. Улар сіздін жуйкеніз бен булшык етінізді кыспакка алып турады, ал ашыгу осы кыспакты мамыражайлыкпен алмастырады.

/Зор денсаулыкка алып келетін тамактану ілімі/
    
 «Кушті сактау ушін жеу керек»  деген козкарас калыптасып калган. Осынын санага сініп калганы сонша, біз куніне 3 кабат тамактануымыз кажет екеніне оте сенімдіміз. Біз табеті жаксы, ашкарак адамдарды денсаулыгы мыкты адамдар деп есептейміз. Біз сауыгу ушін тамакты коп жеуін колдаймыз.
    
Ар турлі тагамдарды узак зерттеуімнін натижесінде, бул жай адет емес екені туралы козкарас калыптастырдым. Аштыкты басу ушін, дене асказанын не болса сонымен толтырып алады.

Біракта тамактын бір турімен мыкты, сау, кушті жас жасаушалар жасауга болады, ал екінші турімен алсіз, ауру, агзанын жумысын калыпты камтамасыз ете алмайтын жасаушаларды куруга болады.

Біз «жаксы» тамактанатын адамдарды жиі кореміз, біракта олардын жагдайлары жаксынын ауылынан алыс. Ас корту жуйесіне тамак молынан барып жатса да, терісінін турі нашар, булшык еттері болбыраган, куаты томен.
      
Адам озінін тамагын онделмеген калпы тікелей табигаттан алып турган заман болган. Ол уакыттарда адамнын, озінін денсаулыгына кажетті тамагын табиги турде іріктей алатын мумкіншілігі болган.

 Не жеу керек екенін ішкі даусы айтып турды. Осы дауысты болмыс немесе баска деп атауга да болады, біракта адамнын коне дауірінде осы керемет комектескен.
    
 Адам тропикалык белдеуде адам болып калыптасканына мен сенімдімін, себебі онда табигат адам денесіне куатты кун шуагын сініріп, туратын уй жасап берді. Адам денесінін терісіне кун шуагынан пайда болатын Д витамині кажет. Теріге сондай-ак А витамині де кажет, бірак казіргі адамнын агзасы соншалыкты озгеріп манка мен уларга толып кеткендіктен, ол кун козінде коп журе алмайды. Коп адамдар кун отіп кетсе, балесін кунге жабады.
   
 Адамнын терісі сабынды коп колдангандыктан озгеріп кеткен. Мен узак жылдар бойы сабынды мулдем колданбаймын. Тек кырынган уакытта жане колымнын кірі суга кетпесе гана сабыннын копіршігін колданамын.
      
Адамнын суык ауа райына коныстануына жане киімді ойлап табуына байланысты, кун шуагына дайындалган тамакпен жане тікелей кун саулесімен байланысын узіп алды. Оркениетті адам озін ауыр киіммен туншыктырып тастады.
   
 Мен сенімдімін, адамнын шыккан жері – бул тропикалык жумак, онын тамагы шикі кокеністер, жеміс-жидектер, жангактар мен дандердін неше турлері болды. Осындай тамакпен 900 жыл омір суруге болатынына мен сенімдімін. Онын шыгару жуйесі табиги мазірге мултіксіз сайкес келген.

Тропиканы мекендеген алгашкы адамдардын ет жемейтіндер болганына мен сенімдімін. Казіргі адамдардын ет жемеуге толык жагдайы бар деп айта алмаймын. Осыдан бес мын немесе алты мын жыл бурын омір сурген адамдар мен казіргі адамдардын айырмасы жер мен коктей.

Ол кезде адамдар табиги тамагы мол, дала мен ормандарда омір сурген. Біз бугін уйлерде турамыз, оз денемізді таза ауадан коргаймыз, кірмен демалып, химиялык онделген суды ішеміз, дене кимлынан мулдем айрылып калдык.. Бугінгі Америкадагы адамнын орта жасы 68, егер табиги тамакпен тамактанса 900 жыл омір суре алатынын тагы да кайталаймын.

/Сілтілік тагамдар денсаулыкты тузейді/
      
Сіз, осы такырыпты тамактануыздын багдарламасы етіп алуынызды калар едім. Бул багдарламанын сізге жаксы денсаулык беруге мумкіншілігі бар. Шикі коконіс пен жемістерден туратын тагамдар – тазалагыш. Коконіс пен жемістер, тек кана витамаиндер мен минералдарга жане баска да коректік заттарга гана бай емес, ол кышкылдыкты тусіретін сілтілік арекет те береді.
    
Тамактану маселелерімен ауестенетін адамдар, ар турлі пікірлердін коптігінен, кей кездері милары да ашып кетеді.
    
 Кейбіреу белогы жогары тамакты, енді біреуі томенгі коміртекті, ушіншісі шикі коконістерді немесе осімдік, сут аралас мазірлерді усынады. Аркім озінікін мактайды. Мен оз басым, осы пікірлердін барімен санасамын. Осы мазірлердін бір де біреуін мултіксіз сактау мумкін еместігіне мен сенімдімін.

Казір молшермен 200 турлі азык-тулік бар. Осылардын санына сайкес тамак дайындауга болады. Біз ашыккан уакытымызда оз агзамызды тазалаймыз, тазаланганнан кейін ол озіне кажетті тамакты тандайтын болады.

Ен бастысы – тамак курамынан казіргі оркениеттін жексурын тамактарын алып тастау. Олар, озініз жейтін тамактын санымен салыстырганда онша коп емес. Мен осы кітапта кашып кутылатын тамактардын тізімін бердім.
      
Мынадай коне макал бар: «40 жаска жеткенде адам озіне-озі дарігер, немесе акымак». Егер адам 30 жаска толганда озі ішетін тамактарды тандай алмаса, келешекте катты кеселге урынады.
    
Біздін денелік жане акыл-ойлык іс арекетіміз омірлік куш корымызбен коректенеді, біракта аркімнін суранысы артурлі. Мысалы, мен дене кимылын жаксы коремін, себебі тынымсызбын. Маган ой орістін де тынымсыздыгы унайды. Баріне куманданганды, шыргаланды шешуді жаксы коремін.

Біракта акыл-ойдын токырауын, дененін кимылдамауын, омірдін женіл болганын жек коремін. Дененін кимылына баска куат, акыл-ойга одан баска куат, рухани дамыуга тіптен баска куат кажет.
    
 Тамактану маманы сіз ушін тамак ішіп корыта алмайды, біракта кандай болмасын кенес бере алады. Менін жегенім сізге мулде унамауы мумкін. Арбір адам, жапалактап жауган кар суретінін бірін-бірі кайталамайтыны сиякты, ол да артурлі.

Мен сіздерді тамактын белгілі бір турімен гана тамактан деп угіттемеймін, егер сіз мыкты денсаулыкка ие болгыныз келсе, аса сапалы тамак ішініз. Мен сіздерді тек кана шикі коконіс, ет жеме, осімдік пен сут аралас тамак кана ішініз деп угіттемеймін.

Сіз ашыгуды откізіп тазаланып алганнан кейін ішкі даусыныз, болмысыныз не жеу керек екенін озі айтады. Сіз жогары жансыздандырылган олі тамактан, бірден 50....60 пайызы коконіс пен жемістерден туратын табиги тамакка секіре аласыз деп ойлай алмаймын. Табигат бірден секіргенді жактыртпайды.

Сіз узак жылдар бойы белгілі бір тамакпен тамактандыныз, ас корту жане баска да мушелерініз осыган бейімделген. Сіз біртіндеп асыкпай, белгілі мерзімде ашыгу аркылы агзанызды тазалап, комекке табигаттын 9 дарігерін шакырып барып кошуініз керек, олар менін жане баска да жуздеген адамдардын озгерулерімізге себеп болгандай, сізге де себеп болады. Бул болмысынызбен, табиги тамакты біртіндеп тандауга комектеседі.
    
Сіз бір куні жаксы салат жеп, келесі куні крахмалы бар лагманга лыка тойып алуынызга болмайды. Сізге бір кун жеміс жеп, келесі куні шужык пен самсага кошуге болмайды. Сіздін тамагыныз біркелкі болуы керек. Енді осыны тусіндірейін.

Егер сіз ет жесеніз, аптасына 3 кабаттан артык жемеуге кенес беремін. Егер жумыртка жесеніз аптасына 4 кабаттан артык жеменіз. Егер сут ішсеніз, баска да сут тагамдарымен коса біртіндеп тамак курамынан алып тастаныз. Тіршілік иелерінін ішінде, тек адам гана, емшектен шыгарганнан кейін сут ішеді.

/Табиги тамакты тепе-тендікте устауга тырысыныз/
      
Дурыс тамактанудын багдарламасын жасау баспалдакпен жогарлау сиякты. Бірінші баспалдак – барлык витамині жок олі тамактардан кофе, шай, ішімдік т.б. бас тарту. Сондай-ак  жануарлардын онімі еттен, суттен бас тарту.

Осылардын орнын біртіндеп шикі коконістермен, жемістермен 50...60 пайызга жеткенше толтыру. Витамині жок оркениеттін олі тамактарынан, шикі коконіс пен жемістерге біртіндеп кошуді отпелі кезен дейді.
      
 Коптеген адамдар бала кунінен бастап, агзага кышкылдык акелетін тамактармен тамактанады. Кышкылдык тамактар агзанын озінен-озі улануына акеледі, аурудын, зардап шегудін, мезгілсіз картаюдын себепкері болатын уларды шогырландырады.

Егер сіз негізінен пісірілген ет, жумыртка, ар турлі нан, макарон сиякты тамактармен тамактансаныз, бірден коп молшерде коконістерді коспаныз. Арбір апта сайынгы ашыгудан кейін, неге ынтык бола бастаганынызды озініз сезетін боласыз.
      
Сеніммен откізген 3 айлык апталык ашыгудан кейін, сіз калыпты тамагыныздын курамынын 40 пайызын коконіс пен жемістерге алмастыра аласыз. Шикі кокеністер мен жемістер озіндік тазалагыш екенін умытпаныздар. Олар шогырланган удын астына кіріп алып, агзадан шыгуына себепкер болады, тамаша денсаулыкка жету ушін ен керекті осы. Озініз байкагандай, егер ішкі тазалыкка кол жеткізгініз келсе, тамактын курамы унемі озгеріп туруы тиіс.
   
 Адамдар жетілген мазір беруді жиі сурайды. Буны мен істей алмаймын, себебі тамактану аркімнін жеке ісі. Адамнын унататыны да, унатпайтыны да коп, егер адамнын сонгы 5 жылда калай тамактанып жургенін білсем гана кенес бере аламын.
    
Тамактану бір бірімен байланысып жаткан шынжыр сиякты. Егер осынын бір коспасы узілсе, калганы тукке жарамайды. Адам тамагынын курамында ен керекті 40 коспа бар, егер осынын біреуі жетіспесе, тамагыннын кажеттілігінін жартысын жокка шыгарады.

Узак уакыт біреуінін немесе бірнешеуінін жетіспеуі ауруга, кей кезде олімге алып келеді. Бір коспанын жетіспеуі осал жасаушаны ауруга ушыратады. Арбір тамактын турінде коспалар тугелдей болуы міндет емес, себебі біздін агзамызда керекті коспалардын коры аркашанда бар. Біракта осы корлар ерте ме, кеш пе міндетті турде толыктырылып отырылуы керек.
      
 Сіздін апталык тамагыныздын курамын курайтын тамакпен таныстырайын. Сіз куніне бір, не екі, не уш кабат тамак ішумен шектелуінізге болады, Мен озім танертен тамак ішпейтінімді айтып кеттім.

 Егер жана жулынган жеміс тангы аска есептелсе менін тамагым осы. Мен осы адетті кабылда деп ешкімге нускау бере алмаймын. Кейбір адамдар танертен тоя ішіп, тусте аздап ішкенді унатады. Аркімнін адеті артурлі.

/Коконіс пен жемістер – ен сау тагам/
      
 Мен оз тізімімді жана жулынган жемістерден бастаймын, жемістерді адамнын багалы тамактарына жаткызамын. Жана жане кептірілген жемістерді жеке де, баска тамакка да косып жеуге болады.
Алма (6 сорты), абрикос (жана жулынганы жане кептірілгені)
Банан, голубика, шие, кулпынай, дінке.
Фигалар (жанасы немесе кептірілгені).
Лимон (4 сорты), авакадо.
Манго, апельсин (3 турі).
Оріктер (кептірілгені не жанасы).
Алмурт (6 сорты) жанасы не кепкені.
Ананас (жанасы), курма.
Слива (3 сорты) жанасы, кепкені.
Чернослив 3 турі) жанасы не кепкені.
Кой жане сиыр булдіргендері (4 сорты), кауын.
Грейпфрут (3 сорты), бал татыган дінке, жузімдердін (7 сорты).

/Кокеністер тазалагыш жане коргагыш/
    
Осы тізімдердін ішінен шикі кокеністерді салатка тандап алуынызга болады. Тангы тамакка бір кок, бір сары коконістін болганы жон. Осылардын ішінен пісіруге баска 2 турін тандап алуынызга болады.
Брюссель капустасы, артишок, жамбас буршак, капустанын (5 сорты).
Памидордын (3 сорты), баклажан, у сармысак, кок буршак.
Кольраби, борттірілген бидай тукымы, спаржа, свекла, кок пияз, салат – латук.
Сабіз, гулді капуста, сельдерей, пияз, жугерінін (6 турі)
Пастернак, картофель, кок бурыш, редистін (3 сорты).
Шпинат, аскабак, кауашак, турнепс.

/Жангактар мен дандер/
      
Жангактар мен дандер оте жогары сапалы майлар мен белоктарга бай. Сіз озініздін тангы асынызга осылардын 2 турін косуынызга болады. Егер сіз ет жесеніз аптасына 3 кабаттан артык жеменіз. Ал калган кундері жангактар мен дандер жаксы белоктык тамак болады.
Миндаль, бразилия жангагы, кешью жангагы, каштандар.
Кокс жангагы, арахис, грек жангагы.
Барлык аталган тагамдарды туз коспай, шикілей женіз.

/Буршак тукымдастар/
   
 Буршак тукымдас осімдіктер – тамактын коне турлерінін бірі, олардын курамында осімдік белогы коп болгандыктан, аптасына бірнеше рет жеуге болады.
Буршактардын (9 сорты), чечевица, кургак буршак.
Жармакталган буршак, соя буршактары.

/Майлар/
    
Мен усынып отырган майлардын курамында туз жок, тамакка пайдалануга болады. Май сатып алганда этикеткасына мукият караныз, егер курамында химиялык коспалар бар болса алманыз.
Жугері майы, соя майы, кунбагыс майы.
Грек жангагынын майы, оливканын майы.

/Табиги таттілер/
    
Осы жерде айтылатын табиги таттілер, аса жогары каныктырылган тамак болгандыктан аз молшерде колдану керек.
Таза шикі кант, сары кант, финиктелген кант, бал.
Уйенкі шырыны, тазаланбаган патока (кант кызылшасынын шырыны).

/Ірі унтакталган табиги данді дакылдар/
       
Егер сіз ауыр кара жумыс істемесеніз, данді дакылдардын онімдерін аптасына 3 кабаттан артык жеменіз. Осы онімдерге жогарыда аталган табиги таттілерді косуга болады.
Арпа, кара куріш, гречиха, ірі унтакталган ун (коныркай жане ак)
Кендір тукымы, тары, бутін бидай, бутін кара бидай, жугері.

/Ет онімдері/
         
Сиырдын, койдын, тайыншанын еттерін аздап жеуге болады. Кан курамыныздагы холестеринді бакылап отырыныз.
      
Майлы жерін, кабырганын етін, тілді, уйректін етін жеуге болмайды, себебі курамында май мен холестерин оте жогары денгейде, сондай-ак:
Консервленген ет, шужык, шошка етін, тауык еті, сурленген етті.
Сосискалар, ливер шужыгы, ысталган шужык, шошка майы.
      
Осы ет онімдерді узак сакталуы ушін маймен каныктырылып, коп туздалган. Сактауга шыдау ушін осы ет онімдеріне улы химиялык коспалар косылган. Егер сіз ет жесеніз аптасына 3 кабаттан артык жеменіз. Калган уакытта белоктын орнын толтыру ушін жангакты, жангактын майын жане ар турлі дандерді колданыныз.
   
 Есінізде болсын, ондіріске жіберетін ет онімдерін осіргенде, салмагын кобейту ушін малдардын тамагына гармондар косады. Бул улы зат. Ет курамында агзадан шыгарылуга тиіс улы кіші дарет кышкылы болады. Етте малды сойган кездегі улардын барі болады.

/Балык/
      
 Тагамга жарамды балыктардын 25 турі бар. Балыкта холестерин аз жане майлары каныктырылмаган. Ол аптасына 2 – 3 кабат жеуге болатын тамаша белоктык тамак. Туздалган жане ысталган балыкты жеменіз, себебі курамында туз бен холестерин коп. Тамакка су тасбакасын, шаянын т.б. жеуге болады. Олардын курамындагы холестерин 100 граммына миллиграм есебімен берілген. Устрицаларда – 325, Креветкаларда – 150, Шаяндарда – 200, Крабтарда – 150.

/Нан/
      
 Менін ойымша, наннын кандай турін болмасын байкап колдану кажет, асіресе унга бутіндей тартылганын. Осыган барі бірдей шыдай алмайды. Арыктагысы келген адамга нанды мулдем колданбаганы жон болар еді. Егер осылай істеу киын болса, онда нанды кептіріп барып жеу керек. Отырып жумыс істейтін адамдар, нанды аз жеуге тырысуы керек. Куніне 2 тілім нан жетіп жатыр. Тек кана, таза ауада ауыр жумыс істейтін адамдар гана канша жеймін десе оз еріктері.

/Молшерлі тамак мазірі/

Куніне 3 мезгіл тамактануга дагыланган адамдарга:
№1 мазір
/Тангы ас/

Жанадан жулынган коконістен дайындалган тамак, бал жагылган кара нан, шоптен кайнатылган бал косылган шай.

/Тускі ас/

Шикі жеміс салаты. Куырылмаган ет, балык не кус еті, 1 не 2 буктырылган жеміс. Шоптен кайнатылган шай.

/Кешкі ас/

Шикі жеміс салаты немесе жана жулынган жемістер. Еттін кандай дайындалган турлері болмасын, балык, кус еттері буландырып, буктырып, асып пісіргендері, екі кайнатылган жеміс, таттіге – жана узіп алынган алма т.б. шоптен кайнатылган шай.

№2 мазір
/Тангы ас/

Жас жане кептірілген жемістер, 1 катты кайнатылган жумыртка, кара наннын кептірілген 2 тілімі, шоптен кайнатылган шай.

/Тускі ас/

Шикі жеміс салаты. Какталган сиыр еті, буга пісірілген картофель, кайнатылган буршак тукымдастар, бал коскан алма койыртпагы, шоптен кайнатылган шай.

/Кешкі ас/

Авокадодан, памидордан, киярдан жасалган жеміс салаты, кызылша салаты (майонез, осімдік майы не лимон косса болады), куріш араластырган кок бурыш, калауынша кайнатылган жеміс, курма, шоптен кайнатылган шай.

№3 мазір
/Тангы ас/
Жана немесе кайнатылган жеміс, жаркышак бидайдан пісірілген бал косылган токаш, шоптен кайнаткан шай.

Тускі ас
Шикі жеміс салаты, собыгымен асылган жугері, ыстык картошка, таттіге – алма, шоптен кайнаткан шай.

/Кешкі ас/

Жана жеміс не жидек салаты, еттен, балыктан, кус етінен дайындалган тагам, пісірілген жумыртка, баклажан, кок горчица, буктырылган памидор, таттіге – жана жулынган алма т.б. жидектер, шоптен кайнатылган шай.

/Табиги тамак ар турлі болуы керек/

Жогарыда корсетілген тамак тізімдерінен аркімнін жанына жагатын мазір дайындау мумкін емес. Осы тагамдарды негізге ала отырып оз мазірінізді дайындап алыныз. Біздін аркайсымызда белгілі бір тамак туріне дагдыланганбыз, осыдан кобінесе бас тарта алмаймыз. Біракта есінізде болсын, табиги тамактарды негурлым мол пайдалансан, денсаулыгын согурлым мыкты болады. Ашыгу багдарламасын устап, осы тамактарды колдансаныз, омір бойы сынгырлаган денсаулыкка ие боласыз.

/Денсаулыктын он кагидасы/

Сен оз дененді омірдін керемет кубылысы ретінде курметтеуін керек.
Сен коздыргыш ішімдіктерден, барлык табиги емес, олі тамактан бас тартуын,
Сен оз дененді онделмеген, тек табиги, тірі тагаммен коректендіруін,
Сен озіннін денсаулыгына калткысыз кызметінді гумыр бойы арнауын,
Сен дурыс іс арекетін, нагыз демалысын аркылы оз дененнін саулыгын сактап арттыруын,
Сен оз жасаушаларынды, булшык етінді, канынды таза ауамен, кун шуагымен тазалауын,
Сен озіннін танін мен санан озін жаман сезіне бастаганда, кандай болмасын тамактан бас тартуын,
Сен оз ойынды, созінді, мінезінді аркашан байсалды да, аскак калыпта устауын,
Сен табигат зандылыктары туралы білімінді туракты турде толтырып отыруын,
Осыны омірінін магнасына айландырып, оз істеген енбегіне куануын керек.
Сен табигат занына багынуын керек. Денсаулык сенін кукын, осыны пайдалана біл!

/Табигат аяуды білмейді/

Бул кітаптын максаты – сіздін табиги зандылык жолымен журуінізге жардемдесу. Егер біз, озіміздін омірімізді жане денсаулыгымызды табигаттын баскаратын занымен жургізе білсек, керексіз бейнеттен кутыламыз, денсаулыгымыз мыкты, узак гумыр, тамаша омір суруге кол жеткіземіз.

Біз ішкі тазалыгымызды сактауга тиіспіз. Оз агзамызга ауру тудыратын уларды жане зиянды калдыктарды жинауга тиіс емеспіз. Осы кітапта айтылатын, кайталанатын ашыгу багдарламасын устансак, агзамызды тазалауды уйренеміз.

Озінді сактау – табигаттын керемет заны. Егер біз бакытты, зор денсаулык пен узак омір сургіміз келсе, біз табигатка карсы келмей, онымен бірігіп жумыс істеуіміз керек. Егер сіз зандылыкты бузуга арекеттенсеніз, онда ол сізді бузады. Табигат зандылыктары акикат зандылык! Егер біз осымен журсек, тамаша денсаулыкпен марапатталамыз! Агзанын ішкі тазалыгын калай да сактау керек, оз дененді таза сактаудын тоте жолы: дуркін-дуркін ашыгу.

/Сіз кандай адамсыз?/

Дуниеде адамнын екі турі гана бар. Сіз кайсысына жатасыз? Нагыз адам озі ушін озі ойлайды, ал екіншісі озі ушін біреулерге ойлаттырады. Оз омірінмен гумыр кешу ушін, кажымас ерлік керек. Ашыгу мен салауатты багдарламаны іске асыру ушін, мына уланган алем мен ауру орта ерлікті калайды.

Озінізге жогары турмыс денгейін жасаныз! Сынгырлаган денсаулыкка умтылыныз! Озінізді жасык адамдардын денгейіне тусірменіз. Куатты да кушті болыныз! Узак омір суріп, ширак, тын калпынызды жогалтпаныз!

Осы кітап узак жане денініз сау омір суру жолында тарбиелеушініз болсын. Осы кітаптан жинайтын білім мен даналык, сізді жана омірге: киналудын зардабын шекпейтін, жастыкка толы жаркыраган саналы да, куанышты омірге жетелеп жеткізсін.

Осы кітапты окып шыксаныз, бул кітап сіздін агзанызды кайта тузеуге комектеседі. Денсаулыкты тілеп кана койманыз, бугіннен бастап арекет, тагы да арекет етіп, іске кірісу керек!

/Корытынды/

Бул кітапта баяндалатыннын барі гылми далелдерге негізделген. Осы кітап авторы, міне 50 жылдан артык уакыт осында жазылган табиги омір суру адісін устанган. Бул адістін озіне кауіпсіз екеніне, баскаларга да бага жетпес комек корсетеріне автор сенімді болган. Алайда онын ойынша, біреуге жараган келесі адамга жарамауы, осы адіс баріне бірдей асер етпеуі мумкін. Сондыктан да бул басылым ар адамнын пікіріне дал келеді деп автор міндетіне алмайды. Кітапта аурулардын дарісі корсетілмеген. Поль Брэгг бул жерде дарігер емес, ол  устаз.