Нiмб над сэрцам IсповедзьI

                Прадмова

Добрай раніцы, добры дзень, добры вечар, добрай ночы. Мяне завуць Муткевіч Валянцін Яўгенавіч. Мне пяцьдзесят чатыры гады. Жыву я ў Жлобіне са сваёй грамадзянскай жонкай. Працую настаўнікам музыкі ў сярэдняй школе. Дзякуючы вышэйназванай споведзі вышэйназванага аўтара мне пашчасціла ўрэшце рэшт перайначыць сваё жудаснае жыццё, бо быў час, калі я з’яўляўся чалавекам без вызначанага месца жыхарства. Разумею, што гэтая заява патрабуе закрануць маю біяграфію, таму паспрабую коратка расказаць пра сваё існаванне.
Нарадзіўся я ў Гомелі. Маёй маме тады споўнілася ўжо амаль сорак гадоў, і я быў у яе адзіным дзіцём. Яна доўгі час не магла ці не хацела выходзіць замуж і таму нарадзіла мяне так позна ад чалавека, якога я не ведаў. Ды і сама яна яго толкам не ведала. Матчын інстынкт зрабіў мяне незаконнанароджаным.
Але мой вытворнік усё-такі пакінуў мне праз гены пэўныя музычныя здольнасці. А раз у кроў вады не нальеш, то я і скончыў вучылішча імя Сакалоўскага па класу акардэона з дапаўняльным інструментам фано, хаця мама і не любіла, калі я музіцыраваў. Затым працаваў у тагачасным Палацы піянераў і школьнікаў (Княжацкі дварэц). Вёў там, у атмасферы палацавых інтрыжак, гурток ігры на баяне.
Калі мне споўнілася дваццаць сем гадоў, за мяне сяк-так згадзілася выйсці замуж дваццацігадовая дзяўчына. Але здавалася, што гэта яна болей старэйшая, чым я. Відаць, чорт не адны лапці падраў, пакуль нас у кучу сабраў. Мая жонка аказалася сапраўднай узбуджальнай сцервай. Аднак я адчуваў сябе даволі камфортна пад яе пятой, бо быў чалавекам слабай волі і слабага цела. Жонку ж, у сваю чаргу, таксама здавальняла такое размеркаванне пазіцый. Я імкнуўся здавацца ёй пяшчотным, але жонку гэта толькі раздражняла. Ну, ды нічога, мне было нармальна.
Жылі мы ў мяне. З намі жыла і мая мама. Я, канешне, хваляваўся, што дзве жанчыны разам не ўжывуцца. Але ўсё было мірна. Мама радавалася, што ў сына ўрэшце рэшт з’явілася дзяўчына, і таму старалася пазбегнуць непазбежных недамовак, дазваляючы ёй рабіць нават тое, што не дазваляла рабіць сабе. А жонка, у сваю чаргу, з радасцю карысталася такім падарункам, свавольна прымаючы ўсялякія рашэнні ў кватэры і ў жыцці. І ўсё, дзякуй Богу! ішло сваім парадкам. Не было толькі спакою надзейнасці.
Затым мы завялі дзіцё, і я ўжо стаў упэўненым, што далей у нашым сямейным жыцці ўсё будзе проста выдатна. Але дзесяць гадоў гэтага жыцця можа ахарактарызаваць нават адзін сумны факт. У доўгачаканыя выхадныя я прачынаўся з адзіным жаданнем - рамантычна папесціцца з жонкай у пасцелі. Аднак і суботнюю, і нядзельную раніцы яна пачынала з катэгарычнага загінання пальцаў, кожны з якіх абазначаў тую работу, што я павінен выканаць у хуткім часе. І колькі б я ні пярэчыў жонцы, яна заўжды аргументавана пераконвала мяне ў жыццёвай неабходнасці гэтага.
Жонка памятала пра мяне толькі дрэннае, не даючы магчымасці адчапіцца ад яго ні мне, ні сабе.
Ага, яшчэ мне хацелася, каб гарбату мы пілі з самавара. Але яна не дазваляла нават набыць яго.
Сын, гледзячы на тое, які мяккацелы яго бацька, перастаў мяне паважаць. Ён больш цягнуўся да мамкі. Мусіць, была мажлівасць прыцягнуць сына да сябе, але я не скарыстаўся ёю. Напэўна, не хапіла духу. А можа, я і сам гэтага не хацеў, таму што сын быў не ад каханай жанчыны. А магчыма, нашы любові да яго не кахалі адна адну. А мажліва, нашы з жонкай „так” у загсе ператварыліся б у „не” ў царкве.
Калі жонцы споўнілася трыццаць, яна пачала паводзіць сябе зусім дрэнна. Пастаянна была раздражнёнай, чым вымушала дагаджаць ёй, падлабуньвацца да яе, упрошваць. Я ўмела адчуваў градус гневу маёй другой паловы і таму не павышаў тэмпературу сваіх выказванняў да чырвонай лічбы. Але жонка ўзрывалася нават ад цёплых слоў. Наогул маўчаць пры ёй я не мог, бо занадта доўга маўчаў да яе. Жонка вельмі псіхавала, вымаўляла неўласцівыя ёй брыдкія слоўцы, упікала мяне маленькім заробкам. Хаця дасюль ён яе быццам бы задавольваў. Іншы раз яна нават наўмысна выконвала ў кватэры мужчынскую работу, каб потым дакарыць гэтым. Жонка асуджала мяне, калі я дапамагаў сваім нешматлікім сябрам. Аднак сама жыць не магла без кампаній пад градусам, прасякнутых, на яе думку, якім-ніякім жыццём. Хаця там яна ўвесь час маўчала. Мне ж жонка на гэтых стрэсавых вечарынках давала магчымасць хоць нейкім чынам праявіць сябе як мужчыну. Я і праяўляў, але толькі свае слабасці. Ува мне яе раздражняла ўсё - нават мая адсутнасць. Жонка сварылася з маёй мамай, бо не любіла яе, і гэта было для мяне самым страшным. А потым нашы шлюбныя адносіны і наогул сталі падтрымлівацца толькі яе выпадкова добрымі настроямі ды сумам адзін па аднаму, які ўзнікаў у выніку частых, але недаўгачасных расставанняў дзвюх супрацьлегласцей, стомленых ад змагання за тое, чаго ўжо не існавала, а дакладней, ніколі не існавала. Усе нашы дзеянні, словы, думкі былі нікчэмнымі і сталі нічыйнымі. Спакваля я ўсвядоміў: мая сімпатыя да жонкі ўжо даўно прайшла, хаця мне ўсё яшчэ здавалася, што яна мне падабаецца - я баяўся паверыць у адваротнае. Я нават баяўся лішні раз думаць пра жонку.
Ва ўсім вінаватым я лічыў яе ўзрост, які з’яўляўся пікам сексуальнай актыўнасці ў жанчын. Я не памыліўся. Цяжкасць была ў тым, што мае актыўнасць і аптымізм да трыццаці сямі гадоў кудысьці падзяваліся. Я проста фізічна і эмацыянальна ўжо не мог адпавядаць запалу сваёй жонкі. Таму, калі ад яе скуры стаў ісці смурод цыгарэт, адэкалону і чужога поту, я зразумеў, што ўсё гэта не проста флірт замужняй жанчыны, каб падражніць мужа. Нават цяпло яе цела стала чужародным.
Спачатку мне хацелася знішчыць жонку і яе палюбоўніка. Але я, канешне ж, гэтага не зрабіў. Я проста дараваў ёй здраду, аб якой страсна выпытаў усё да непрыстойнасцей. На жаль, дараванне не дало свайго плёну, і ўсё скончылася банальна: мая жонка з маім дзіцём пайшла да гандляра - ад мяне і маіх мімавольных упікаў. Пасля прызнання нашых подпісаў у загсе апіскамі, а прасцей кажучы, пасля разводу, мая былая не патрабавала нават аліментаў і не прэтэндавала на маю жылплошчу. З аднаго боку, гэта добра, а з другога - такая сумленнасць з’яўлялася вынікам моцнай пагарды да мяне. Але ўсё-такі я спрабаваў абходнымі шляхамі інкогніта дастаўляць свайму сыну і яго маці грошы. Мой эгаізм абгрунтавана чакаў, што чужая сям’я хутка пачне назаляць гандляру, і наіўна спадзяваўся, што пасля яна, хоць і „абгрызеная”, але вернецца калі-небудзь да мяне.
Чым болей мужчыне гадоў, тым больш жаночых узростаў у полі яго зроку. Гэта ж, як ні дзіўна, сталася і са мною. Толькі вось вочы я трымаў то апушчанымі, то паднятымі ўверх.
Мімавольным сведкай нашага з жонкай разладу была мая мама. Яна занадта перажывала за нас і неўзабаве памерла. У выніку ў адзін год я згубіў адразу дзвюх жанчын.
Далей зноў-такі ўсё было звычайна для такой сітуацыі. Я стаў выпіваць, потым - піць, а пасля - напівацца. Страціў працу.
Беды так часта падпільноўвалі мяне ў закутках майго жыцця, што я стаў спакойна прадчуваць гэтыя нападзенні і нават асуджана чакаць іх з-за кожнага вугла. 
Аднойчы ў маю адзіноту ўварваўся адзін знаёмы і сказаў: „Валік, нашто табе двухпакаёвая кватэра? Размяняй яе на аднапакаёвую з даплатай. Грошы будзеш мець”. Ён падмануў мяне.
Праз паўгода бадзянняў па сваяках, сябрах, знаёмых і чужых я апынуўся на вуліцы. Так я прамяняў адзіноту камфортную на падштыкетную. А калі згубіў свой пашпарт, то і наогул адчуў сябе выкрэсленым з афіцыйнага спіса грамадзян Беларусі. Так я аказаўся па-за жыццём.
Сваё саракагоддзе і пачатак жабрацкага існавання адзначыў ужо ў цеплавым люку, куды трапіў у свой юбілейны год. Так пачалася мая люмпеніяда.
Цеплавы люк для жабрака - гэта адно з самых лепшых для гібення месцаў. Унутры яго знаходзяцца цеплавыя трубы, і зімой у ім нават спякотна. Ён болей бяспечны, чым зямлянка, падвал, гара, пад’езд ці чыясьці дача, бо з яго не так часта выкідваюць. Аднак мяне б ужо даўно выкінулі і адтуль такія ж жабракі, як і я, калі б не Сцяпан - чалавек, што падабраў мяне літаральна з зямлі і прывёў у люк.
Жабрак Сцяпан быў старэйшы за мяне на адзінаццаць гадоў. Ён меў ужо шасцігадовы жабрацкі стаж і таму амаль ператварыўся з чалавека ў жывёлу. І быў як п’яны нават калі цвярозы. Як і жывёла, Сцяпан заўсёды меў сур’ёзны выраз хары. А ў час харчавання ператвараўся ў жывёлу цалкам. Сцяпан жыў аднымі інстынктамі. Усе яго пачуцці амярцвелі. Узяў жа ён мяне да сябе выключна з карыслівых намераў. Жабраку цяжка без напарніка. Сцяпан сказаў, што яго былы напарнік скапыціўся ад ікаўкі. Жабракі наогул часта пакутуюць ад розных хвароб. Я хварэў на язву.
Сцяпану патрэбен быў чалавек, які б дапамагаў здабываць харчы, папярэджваў аб небяспецы, збіраў разам з ім розныя рэчы на звалцы і пры гэтым мала еў. Такім памочнікам для Сцяпана стаў я. Мне ж, у сваю чаргу, таксама было выгадна мець побач дужага і вопытнага чалавека-жывёлу. Адзінае, чаго я баяўся, - гэта стаць у будучым такім жа зверападобным, як ён.
Сцяпан амаль увесь час маўчаў, але мне ўсё ж удалося даведацца пра яго цяжкі лёс, пакуль яшчэ мова Сцяпана не перайшла ў мыканне. Прамармытаў ён аб ім без ніякіх эмоцый.
Сцяпан усё жыццё працаваў цесляром і быў сапраўдным майстрам сваёй справы. Ён паспеў пабудаваць ажно пяць хат - сваякам, сябрам, знаёмым. Меў жонку, дзяцей. Усё было добра, пакуль яго не пацягнула пайсці „налева”, ды так пайсці, што нават там і застацца. Мала таго, Сцяпан выпісаўся са сваёй жылплошчы і прапісаўся ў палюбоўніцы, якая мела двух сыноў-падлеткаў. Пакуль сыны не сталі дарослымі, яны былі прымушаны цярпець чужога дзядзьку ў сваёй хаце. Аднак калі хлопцы вярнуліся з арміі і пачалі задумвацца пра жаніцьбу, у сям’і наспела пытанне, якое абодва браты і агучылі: „Мама, а што ў нашай кватэры робіць гэты мужык?” Кроўныя дзеці Сцяпана разам з былой жонкай, як ні дзіўна, спыталі ў яго тое ж самае, калі ён, жаласны, вярнуўся ў сваю былую хату. Ну, а затым са Сцяпанам сталася тое, што і з усімі жабракамі: сваякі - выпіўка - страта працы - сябры - знаёмыя - чужыя - вуліца - люк.
Існавалі мы са Сцяпанам у асноўным за кошт жабравання - асабліва на цвінтары, царкоўнай міласці і „кургана” (Рандоўская звалка), які больш за ўсіх нас паіў, харчаваў і адзяваў. Там мы збіралі металалом, макулатуру, шкло і самае галоўнае - хлеб, які потым прадавалі „людзям” (не жабракам), што рэгулярна прыязджалі за ім да „кургана” і давалі някепскія „ціці-міці” (грошы). Гэтыя „людзі” кармілі ім сваіх свіней. Грошай хапала, каб выжыць, а галоўнае - каб піць. Пілі мы „пладоўку” (пладова-ягаднае віно), на лепшае пойла грошай не хапала. Курыць я пачаў жабраком, бо курыва нейк прытупляе голад. Палілі мы са Сцяпанам недакуркі.
Самым страшным было тое, што, прытуліўшыся да спякотнай трубы і гледзячы на свечку, пачынаеш адчуваць нейкую падманную асалоду ўтульнасці, якой перапаўняецца ўся прастора люка пад уздзеяннем „пладоўкі”, што са страўнікавым сокам становяцца адзін адным. У такі момант да цябе прыходзіць многаслаёвая думка, што - не ежна, дык лежна, што ўсё не так кепска, як здаецца, і што можна існаваць нават у люку, існаваць свабодна, свабодна ад свецкай свабоды. Гэта была адна з самых небяспечных для мяне думак, бо яна забівала надзею на штосьці…
„Курган” - гэта асаблівы свет са сваёй сістэмай узаемаадносін паміж жабракамі, сабакамі, катамі, варонамі, пацукамі і прышлымі. Рэгулярна да „кургана” прыязджаюць „смеццялкі” (машыны для перавозкі смецця). Да кожнай з іх за патрэбнымі рэчамі выстройваюцца пэўныя групы жабракоў у залежнасці ад даўно сфарміраванай чаргі. І тут галоўнае - не толькі не прапусціць сваю „смеццялку”, але і абараніць здабычу ад болей дужых і нахабных жабракоў. „Смеццялка” „смеццялцы” - не роўная. У адной бывае многа рэчаў, якія потым можна выгадна збыць, а ў іншай - не. Таму на „кургане” маюць месца бойкі. Але бойкамі іх можна назваць умоўна, бо ў жабракоў на гэта няма ніякіх сіл. (У дадзеным выпадку я кажу пра жабракоў са стажам, а не пра тых, хто яго яшчэ не мае і таму пакуль што валодае сілай, якая дазваляе, да прыкладу, здзяйсняць разбойныя нападзенні).
Праз чатыры гады гібення ў люку, дзесьці ў сярэдзіне зімы 1999 года, мы са Сцяпанам, як заведзена, чакалі сваю „смеццялку”, дыхаючы „курганскім” смуродам. Разам з намі на яе па нашаму закону прэтэндавалі яшчэ некалькі жабракоў. Усе з хваляваннем прагнулі ежы, рэчаў, азартнай радасці ад іх знаходжання і абароны. За ўсё гэта мы былі гатовыя нават загінуць. А немагчымасць навесці на звалцы хоць які-небудзь парадак ужо замучыла маё жаночае выхаванне так, што я стаў мужна цярпець вэрхал. Паказалася машына. Узнікла паляўнічая гатоўнасць! Брудныя рукі сціснулі дрыны і калупалкі. Урэшце рэшт кузаў усё з сябе вываліў. Мы рынуліся да смецця. Стала незразумела, хто каго выбірае: мы смецце ці яно нас. Але, на жаль, машына аказалася непрыбытковай. Асабіста мне ў вочы кінулася невялікая пластмасавая скрынка аранжавага колеру з ручкай і зашчапкай. Там былі амаль два дзесяткі пранумараваных аўдыёкасет! Я адразу вырашыў здаць гэтую знаходку як пластмасу.
На ўсіх касетах тоўстымі літарамі былі напісаны прыгожыя словы. Я палічыў, што „Німб над сэрцам” - назва адной з нейкіх папсовых групак, якія ўсё жыццё выклікалі ў мяне з маёй музычнай адукацыяй стойкую непрыхільнасць. На касеце пад нумарам 1 прама пад назвай было дробнымі літарамі напісана слова „споведзь”. Гэта моцна мяне зацікавіла і нават усхвалявала. Я вырашыў знайсці на звалцы магнітафон, каб праслухаць касеты.
На „кургане” чаго толькі няма. Кажуць, „бацькі з маткай” там толькі няма. Хаця не, бацькоў на звалцы якраз хапае. Быў выпадак, калі жабракі знайшлі на „кургане” некалькі бляшанак чорнай ікры. А яшчэ, хадзіла легенда, што аднойчы камусьці на звалцы трапілася нешта вельмі-вельмі-вельмі каштоўнае. Гэтае „нешта”, канешне, прапілі. Але з тых часоў амаль кожны жабрак у глыбіні душы імкнуўся знайсці на звалцы штосьці падобнае, каб, чаго б гэта ні каштавала, вярнуцца да былога жыцця.
А вось адшукаць на „кургане” спраўны магнітафон ; надзеі няма. Нават няспраўны магнітафон знайсці цяжка, бо звычайна жабракі здаюць яго ўнутранасць як каляровыя металы, а корпус - як пластмасу. Таму я быў вымушаны звярнуцца за дапамогай да „людзей”, што прыязджалі за хлебам. Мая просьба пра магнітафон іх і Сцяпана надта здзівіла. Але ўжо на другі дзень „людзі” прывезлі мне на звалку дапатопны радыёмагнітафон. Яны былі задаволены, што за непатрэбную рэч я згадзіўся некалькі тыдняў бясплатна аддаваць ім сабраны хлеб. 
Вярнуўшыся ў даміно дамінаў Давыдаўкі (там знаходзіўся наш са Сцяпанам люк), я адразу купіў для прыёмніка батарэйкі. Падобна танкісту, забраўшыся ў люк, я ўключыў магнітафон з касетай пад першым нумарам і пачуў голас маладога чалавека, які сказаў: „Рыдкін Ю. А. Німб над сэрцам. Споведзь. Маленькай маёй прысвячаю…”
На працягу таго часу, што я слухаў касеты, Сцяпан перыядычна патрабаваў выключыць гэтую „драбязу”. Упершыню мы чуць не пабіліся, але я ўсё роўна рабіў тое, што хацелася - інакш не мог.
Калі праслухаў споведзь да канца, мне вельмі захацелася заплакаць. Твар моршчыўся, але слёз было небагата, бо, стаўшы жабраком, я нароўся дастаткова.
Твор усхваляваў, выклікаў уражанне, якое раней у маім жыцці не ўзнікала. Усё ў ім я прымаў на свой кошт. Па начах унутры мяне пачынала нешта дрыжаць, розныя думкі бегалі ў галаве, як мурашкі. Хутка з’явілася бяссонніца. Гэта было дзіўна, бо за дзень я так стамляўся ад хваробы, голаду і пошукаў харчоў, што звычайна засынаў адразу і на ніякія думкі ўжо не хапала сіл, а тут такое хваляванне.
Я ляжаў і на фоне твора перабіраў у галаве падзеі свайго жыцця, аналізаваў іх, рабіў высновы, задаваў сабе пытанні наконт таго, што б я зрабіў на месцы герояў споведзі, пражываў іх жыцці. У мяне расплюшчыліся вочы на тое, хто ў маім жыцці быў сябрам, а хто - ворагам. Нават сталі яснымі матывы, па якіх мая здрадніца-жонка пайшла ад мяне. Не, я не дараваў ёй, але зразумеў яе. Я стаў сур’ёзней верыць у святое. Усвядоміў свае грахі. У майго сумлення развілася бяссонніца, але і прачнулася суцяшэнне, што люк - гэта яшчэ ласка.
Я думаў, што мае хваляванні і перажыванні працягнуцца нядоўга. Так звычайна і было, калі я чытаў іншыя творы. Але „Німб над сэрцам” не адпускаў. Затым я зразумеў, у чым справа. Ад споведзі так і павявала праўдзівасцю падзей, а ад маладога голасу - шчырасцю. Усім нутром я адчуваў, што ўсё гэта было, было нядаўна, героі твора існуюць на самай справе, „Німб над сэрцам” - не мастацкая выдумка! Мне здавалася - дзесьці штосьці ёсць, штосьці светлае, дзесьці побач ці ўнутры мяне.
Ад такога маральнага напружання я нават стаў менш піць. Здаецца ж, наадварот, каб супакоіцца, трэба выпіць, але, як ні дзіўна, я не хацеў страчваць гэтае незразумелае хвалюючае пачуццё, заліваючы яго „пладоўкай”, бо яно нейкім чынам стымулявала мяне да жыцця. Я пачаў адчуваць энергію, што ўрэшце рэшт вымусіла мяне ўзяцца за пустую і дурную работу па перанясенню тэксту споведзі на паперу. Аднак мне вельмі хацелася мець хоць якое-небудзь дачыненне да твора. Нават зараз я міма волі керпаю сваю прадмову не сваімі словамі і думкамі. 
Гэта была пякельная і аб’ёмная работа. Хутка ў магнітафоне парваўся пасік, і ў далейшым яго функцыю сталі выконваць розныя рызіначкі. Ад бясконцых націсканняў перастала фіксавацца клавіша паўзы, і мне самому прыйшлося яе „адрамантаваць”. Але ўсё было, як на саплях, і неўзабаве я быў вымушаны абыходзіцца без яе. Калі ж магнітафон канчаткова сапсаваўся, прыйшлося раздабыць іншы. Усялякая папера, якую я знаходзіў на звалцы, была мокрая ад снегу, і таму мне даводзілася сушыць яе ў люку на трубах. Перапоўненыя споведдзю лісты я складаў у пакет, яго трымаў у хованцы. Пісаў я ўсім, што знаходзіў, усім, што пісала. У асноўным - алоўкамі, іншы раз - ручкамі з нагрэтымі недапісанымі стрыжнямі і нават фламастэрамі. Купляць гэта я не мог сабе дазволіць, бо „ціці-міці” былі патрэбны на батарэйкі для магнітафона і на батарэйкі і лямпачкі для фанарыка, якім мы са Сцяпанам асвятлялі наш люк - толькі калі трапезнічалі. Аднак нярэдка мне прыходзілася адшкадоўваць кроўныя і на новыя стрыжні.
Дзякуй Богу, што ў свой час я любіў чытаць, у школе ў мяне былі някепскія адзнакі па рускай мове, а здольнасць адразу і ўчэпіста запамінаць - не паспеў прапіць. Аўтар твора часта даваў сабе на памяць простыя і арыгінальныя ўказанні, змяняў словы, несуразмерна нагаворваў новае на старое, збіваўся, рабіў многа паўтораў, абмовак, памылак, „даведак”. Матэрыял быў невыгадаваным дзецішчам і прасякнутым маладосцю, а таму - мудрагелістым, грувасткім і яшчэ Бог ведае якім. Споведзь з’яўлялася аўдыёчарнавіком і патрабавала дапрацоўкі - мне і то гэта было зразумела. Карацей, я чуць разабраўся. Адзінае, што давалася лёгка, - ставіць шматкроп’і і не пісаць у словах праглынутыя героямі літары. Мова аўтара не здалася мне ні выставачна класічнай, ні нігілістычна наватарскай. Яна была чалавечай. Так, твор не гучаў, а ўсяго толькі выдаваў гукі, але яны з’яўляліся лепетам жыцця. А мне ў іх чуўся яшчэ і да болю знаёмы матыў жыцця.
У перыяд работы я зусім не піў, бо на п’яную галаву хіліць на сон, і чамусьці мне было нейк сорамна піць. Працаваў і па начах - Сцяпан спаў, як мядзведзь, і нічога не чуў. Я зразумеў - напісанае аўтарытэтней за сказанае. Адчуваў вялікае задавальненне ад працы і нейкую адказнасць за тое, што рабіў, таму працаваў лёгка, шпарка і без стомы.
Такім чынам, дзесьці да сярэдзіны вясны 1999 года, калі прырода была ўжо на часах і сабралася разрадзіцца пышнай малахітавай прыгажосцю, мне сяк-так удалося перанесці тэкст споведзі на паперу. Уволю нацешыўшыся вынікам працы, я неўзабаве страціў патрэбу ў рукапісу і панёс яго здаваць як макулатуру…


Як ужо было сказана, дзякуючы споведзі мне пашчасціла ўрэшце рэшт перайначыць сваё жудаснае жыццё. Гэта было так.
Я адправіўся да „людзей” з надзеяй знайсці там любую, няхай самую горшую і нізкааплатную работу. Гэты ўчынак трэба справядліва лічыць геройскім. Але яшчэ больш яго трэба лічыць ідыёцкім, бо жабрак можа стаць чалавекам толькі ў тым выпадку, калі на яго шляху знойдуцца жаласлівыя „людзі”, якія дапамогуць. Аднак такіх „людзей” - амаль няма.
Што тычыцца мяне, то яны мне сустрэліся, але не хутка. Да гэтага мне давялося не адзін раз сціраць з твару кроў і станавіцца на калені. Выратавалі мяне Бог і мая ўпартасць. Праз год пакутніцтва добрыя „людзі” ўсё-такі ўладзілі мяне працаваць на Цэнтральны рынак Гомеля. Я там дапамагаў гандляваць рознымі рэчамі. Жыў у прыватным доме з падобнымі на мяне мужыкамі, з той толькі розніцай, што былым жабраком сярод іх быў адзін я. Усе мы гарбелі на нашага гаспадара. Было цяжка змірыцца з фактам, што ў мяне з’явіўся гаспадар, тым болей, ён быў сволаччу яшчэ той. Але я ўсё роўна ўдзячны яму за падараваны мне шанс, у які я ўчапіўся жывой хваткай.
Праз пэўны час мне сталі даручаць дапамагаць гандляваць у іншых гарадах: Добрушы, Рэчыцы, Жлобіне. Туды мы вазілі ўсялякае, перакладваючы з рукі ў руку цяжкія пакункі. Менавіта на рынку ў Жлобіне я і пазнаёміўся са сваёй будучай грамадзянскай жонкай, маёй аднагодкай. Перад тым як гэтая жанчына трапіла пад скарачэнне і таксама апынулася на рынку, яна працавала выхавальніцай у дзіцячым садзе. Мажліва, таму і паспачувала мне, і ў нас завязаліся адносіны.
Але спачатку я чамусьці адчуваў сябе здраднікам у дачыненні да сваёй былой жонкі, адчуваў аж да прыемных успамінаў аб ёй. Памятаю, як аднойчы я граў пальцамі жонкі на фано, звязаўшы іх са сваімі. Яна была ў экстазе. Гэта самы востры, а мажліва, і адзіны пік нашага з ёю яднання. Дарэчы, па чутках мая былая жонка жыве зараз у Гродна сужыцелькай без кахання.
Хутка мая новая, а дакладней, адзіная жанчына забрала мяне да сябе ў хату. Першае, што мы зрабілі, - гэта набылі самавар. Але я ніяк не магу спатоліць жабрацкі голад.
Што вымусіла двух людзей, якім ужо пад пяцьдзесят, пачаць разам жыць? Справа ў тым, што мы з гэтай жанчынай да нашай з ёю сустрэчы і не жылі па-людску. Яна ўвесь час існавала пад адным дахам з алкаголікам, які ад гарэлкі і памёр. Пасля ж нашай сустрэчы нам абодвум выпала мажлівасць паспрабаваць хаця б дажыць па-чалавечы. І мы шчасліва перайшлі на рэжым дажывання.
У жанчыны была дачка, якая ўжо выйшла замуж і жыла ў мужа, таму мяне не мог чакаць лёс Сцяпана. Тым болей, што я не збіраўся доўга заставацца прымаком, бо лічыў сябе чалавекам ужо дастаткова валявым.
А калі падчас салодкага штылю ці горкага шторму нашых адносін маё сэрца і аблівае салёненькая хваля ўспамінаў пра былую жонку, то таксама ж шпарка і адхлынае ад яго, разбаўляючыся ў моры памяці. Мокрае ж сэрца хутка высыхае пад сонцам жонкі цяперашняй. Мне з ёю - бесклапотна.   
Неўзабаве я ледзьве-ледзьве, цудам аднавіў свае згубленыя дакументы, падлячыў язву і кінуў рынак. Ды і нейк ужо не хацелася эмацыянальных перапетыяў. Я ўладкаваўся працаваць настаўнікам музыкі ў сярэднюю школу горада Жлобіна.
Цяпер у мяне ўсё часцей з’яўляецца жаданне пабачыць свайго сына Віталіка. Не ведаю, адкуль яно. Мусіць, узрост. Мабыць, хочацца падзяліцца з Віталікам сваім шчасцем. А мажліва, мне верыцца, што здолею выхаваць у сыне надзейную асобу. Аднак я пакуль яшчэ не вырашыў: бачыцца з ім ці… Адчуваю сябе вінаватым перад маёй жанчынай за сваё жаданне. Але яна не супраць і нават настойліва раіць адшукаць сына, нягледзячы на тое, што мне прыйдзецца перасячыся з ягонай мамкай. Не, усё-такі я адшукаю Віталіка, чым бы гэта ні скончылася!
Вось такая мая гісторыя, біяграфія. Самае прыемнае ў ёй стала магчымым дзякуючы споведзі „Німб над сэрцам”, якую па маёй просьбе талковыя людзі адрэдагавалі.
 Асабіста я доўгі час лічыў неэтычным выставіць споведзь напаказ. Аднак у апошнія гады мне здаецца, што не выпусціць яе ў жыццё будзе з майго боку блюзнерствам.               

                2009 г.               




                Маленькай маёй прысвячаю…

    
     Калі я гавару мовамі чалавечымі і анёльскімі, а любові не маю, дык я – медзь звінячая, альбо кімвал гучальны.
     Калі маю дар прароцтва, і ведаю ўсе таямніцы, і маю ўсякія веды і ўсю веру, так што магу і горы перастаўляць, а не маю любові, – дык я нішто.
     І калі я раздам усю маёмасць маю і аддам цела мае на спаленне, а любові не маю, – няма мне ў тым ніякай карысці.
     Любоў церпіць доўга, умілажальваецца, любоў не зайздросціць, любоў не праслаўляе сябе, не ганарыцца,
     Не бясчынствуе, не шукае свайго, не раздражняецца, не задумвае зла,
     Не радуецца няпраўдзе, а сурадуецца ісціне;
     Усё пакрывае, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё пераносіць.
     Любоў ніколі не мінецца, хоць і прароцтвы спыняцца, і мовы змоўкнуць, і веды скасуюць.
               
                (Новы Запавет, 1-е пасланне карынфянам, гл. 13, сц. 1-8).


Дзінь-дзінь-дзінь-дзінь-дзінь – зазвінелі засцежкі на маіх сандаліках. Рэха ад гэтага звону выпырхнула і разляцелася па ўсім лесе, абвяваючы яго ветрыкам. Засцежкі бліскацелі сонечным цяплом сваёй металічнай душы.               
У мяне – дарослага хлопца – былі дзіцячыя ручкі, ножкі, скурка. На мне было маё дзіцячае адзенне: беленькія гольфікі, шорцікі і кашулька з намаляванымі музычнымі інструментамі. Калі я ўглядаўся ў іх, то яны пачыналі граць.
Я стаяў на самым дарагім мне месцы на зямлі – на Салатавай паляне, якую назваў салатавай таму, што нават свежае паветра там у пяшчотнай сонечнай павалоцы.
Я зняў сандалікі, гольфікі і подскакам пачаў ганяцца за матылькамі – пялёсткамі сонца. Марыў злавіць хаця б аднаго, але яны гулялі са мною і ў ручкі не даваліся. Матылькі праляталі ля маіх вушак і раз-пораз ласкава краналіся іх крыльцамі, трапятанне якіх я вельмі выразна чуў: Было цікава, мой дарослы Розум пытаў мяне: „Навошта табе гэтыя матылькі?” Аднак дзіцячыя наіўнасць, цікаўнасць і неўтаймаванасць перайначвалі яго голас, і я працягваў насіцца за пялёсткамі.
Я счакаў момант – адзін з іх сеў на кветачку. Падкраўшыся як мага бліжэй да матылька, я змог падняць над ім ручкі, каб спешна накрыць яго далонькамі. Аднак як толькі цень ад іх крануўся матылька, ён страпянуўся і ўзляцеў, я адхіснуўся, але праз імгненне матылёк сам сеў мне на запясце. Ласкотны цёплы пялёстак сядзеў на маёй ручцы і ніколькі не баяўся мяне. Ён памахваў крыльцамі, дарыў сваю прыгажосць і чакаў моманту, калі я дакрануся да яго. Я наблізіў запясце да тварыка і стаў пільна разглядваць матылька. Яго крыльцы былі нібыта аксамітавыя. Я падзьмухаў на пялёстак, ён затрапятаў, а потым – зноў пачаў памахваць крыльцамі. Затым матылёк склаў іх і стаў падобным на ветразь. Я крануў яго пальчыкам і лёгенечка пагладзіў яму крыльцы. Пялёстак не варушыўся, яму было прыемна. Я яго пагладжваў, пагладжваў, пагладжваў… Калі ж мая дзіцячая Нязграбнасць пачала рабіць гэта неасцярожна, матылёк пяшчотна ўхіліў крыльцы. Я пагладжваў, пагладжваў, пагладжваў… а потым – выцягнуў ручку ўперад і пачаў кружыцца на месцы, каб паназіраць, як ён узляціць, пачуўшы натхняльны сустрэчны ветрык. Я крыкнуў крынічным галаском: „Ляці-аці-ці-і!” Сонечны пялёстак увабраў у сябе паветраную мару, затрапятаў і – узляцеў… Мой погляд пырхаў за ім неадрыўна.
Нешта прымусіла мяне зірнуць на далоньку. Я ўбачыў на ёй пылок, які пакрыў лініі на кончыках пальчыкаў і быў падобны на цукровую пудру.
Я расшпіліў кашульку і пачаў насіцца па паляне, адчуваючы ветрык. Кашулька ўздымалася, трапятала пругкімі гукамі крылаў, і я сабраўся ўзляцець за матыльком…
– Юрачка-чка-ка-а! Унучак-учак-чак-ак! Бягі кушаць-ушаць-шаць-аць! – закрычаў нехта знаёмым голасам.
Я агледзеўся па баках і нечакана ўбачыў двух сваіх любімых людзей, якія ўжо даўно памерлі, але сядзелі на траве недалёка ад мяне. Гэта былі мае бабуля і дзядуля. Менавіта яны вадзілі мяне сюды маленькім на пікнікі.
„А можа… я сплю?.. Ды не… у мяне ніколі не было такога выразнага адчування рэальнасці…”
Я набліжаўся да бабулі і дзядулі, і маё сэрцайка білася так, што было чуваць рэха: тх-тх-тх-тх-тх-тх-тх. Яны, як звычайна, трымалі адзін аднаго за рукі. Перад імі ляжаў знаёмы жамчужны абрус, на якім разваліўся парэзаны на кавалкі знакаміты бабулін макавы пірог. Побач з духмяным, пыхаючым, залацістым пірагом стаяў слоік з водарным бурштынавым кампотам. Усе водары на паляне былі прыметнымі і мелі колеры. Я стаяў, выставіўшы жывоцік, і глядзеў на ўсё гэта з разяўленым роцікам. Мой Розум намерваўся спытаць у родных людзей: „Няўжо вы жывыя?” Але дзіцячая Непасрэднасць папросту кінулася да бабулі з дзядуляй і пачала абдымаць іх са шчаслівай ненасытнасцю. 
– Ну, сядай, бегунок, кушай-ушай-шай-ай, – сказала бабуля і падала мне кавалак пірага, з якога проста-такі вывальваліся на абрус лазурытавыя зярняткі. Дзірачкі ў мякішу нагадвалі мне соты.
„Бегунок… Як даўно я не чуў гэтага зваротка…”
Я адкусіў кавалачак цудоўнай выпечкі і заплюшчыў вочкі ад асалоды. Мне зусім не прыйшлося жаваць – пірог раставаў у роціку сам, як цукровая вата. Я нават не глытаў, здоба сцякала ў страўнік таксама сама. Я даеў свой кавалак, і дзядуля працягнуў мне слоік кампоту. Ён добра ведаў, што я люблю піць менавіта са слоіка. Дзядуля дапамагаў яго трымаць, кранаючыся цёплымі рукамі маіх пальчыкаў. Кампот напаўняў маё нутро, а я ніяк не мог разабраць, смак якіх ягад авалодвае мною. Раптам, калі мае вочкі заплюшчыліся ад асалоды, ва ўяўленні сталі паўставаць маляўнічыя выявы малін, суніц, трускалак… 
Сеўшы перад бабуляй і дзядуляй і расслабіўшыся ад сытасці і шчасця, я захацеў спытаць у маіх родных шмат аб чым. Мой Розум звярнуўся да іх са словамі: „Паслухайце, вы сапраўды жывыя? Вы яшчэ не паміралі? Вы разумееце, што мне зараз васемнаццаць гадоў і я вучуся ва універсітэце? А вы чулі пра Інтэрнэт?” Аднак усе гэтыя пытанні з вуснаў дзіцяці гучалі зусім па-іншаму: „А цаму вы зывыя-выя-ыя-а?.. А цаму вы не памеллі-эллі-лі-і?.. А мне ўзо васемнаццаць годзікаў і я ўнівелсітэце-эце-це-э… А вы, моза быць бы, ведаеце пла Інтэлнэт-лнэт-нэт-эт?..”
Бабуля і дзядуля смяяліся з мяне і прыгаворвалі: „Во дае-ае-е-э. Такі гаварлівы-івы-вы-ы. Малайчына-ына-на-а. Які інтэрнат, унучак-учак-чак-ак?”
 Я, дарослы, зразумеў, што далей нешта пытаць – бяссэнсна. Да таго ж сваім наіўным няведаннем яны выклікалі ў мяне жаль, таму, абняўшы родных яшчэ раз, я, маленькі, пайшоў і лёг на траву адпачываць.
Мае вочкі глядзелі прама на сонца, і мне зусім не хацелася іх заплюшчыць. Наадварот, я з усёй цікаўнасцю імкнуўся разгледзець светла-гіяцынтавае свяціла. Выцягнуў ручкі да нябёсаў, каб крануць яго арэол. Неверагодна, гарачае сонца можна было перамяшчаць, куды захочаш, але не ніжэй за верхавіны дрэў, напоўненых нябеснай чысцінёй, утульнасцю птушынай свабоды. Я разявіў роцік і ўдыхнуў сонечнае цяпло з нябесным брызам, што мелі смак згушчанага малака, якое пачало абвалакваць салодкай цягучасцю мае губкі, язычок, страўнік, сутнасць. Мая спінка спацела пад кашулькай, бо дакраналася да нагрэтай сонцам травы, што, як і ўсё светла-смарагдавае на паляне, мела смак наліўной, хрусткай, нектарнай, мядовай грушы. Смак успрымаўся мною і на адлегласці. Нектар грушы прыемна макрэў у мяне на спінцы. Нябёсы былі падобныя на светла-сапфіравае марожанае, прахалоду якога я адчуваў вочкамі. Стваліны дрэў у цяні мелі колер светла-карычневага агату і смак малочнага шакаладу.
Я з’яўляўся сынуляй свяціла. Усё гэта выклікала ў мяне замілаванне і слёзкі.
Я ляжаў, ляжаў, ляжаў, а затым – прыўзняўся на локціках. Нешта пацягнула мой погляд у бок, дзе я пазнаў чыгунку, якая пралягала зусім побач з Салатавай палянай. Штосьці незразумела трывожнае павабіла мяне да яе. Я падняўся і пайшоў туды. Наблізіўшыся да насыпу, пачаў карабкацца на яго. Шчэбень, які меў агідны пах смаленай курыцы, жудасна асыпаўся пад маімі босымі ножкамі і выдаваў гук падаючых камянёў падчас горнага абвалу: гррррррмммммм-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч!! Гррррррмммммм-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч-ч!! Я ўскарабкаўся на насып і стаў з неспакойнай цікавасцю разглядаць рэйкі. Яны ляжалі як два бясконца даўжэзныя, шырачэзныя і салёныя пітоны. А мазут, што пакрываў велічэзныя чыгуначныя гайкі і балты, успрымаўся брудам і меў моташлівы горкі смак. На брудзе сядзелі мухі, паціраючы лапкі. Я крануў рэйкі ручкамі. Навобмацак гэтыя стальныя пітоны аказаліся такімі ледзянымі, а іх непад’ёмнасць такой адчувальнай, што яны здаліся злавеснымі. Я зірнуў на далонькі. Лініі кончыкаў пальчыкаў пакрывала ўжо не цукровая пудра, а мазутавы бруд, і ён ніяк не адціраўся нават слінькай. Мёртвая драўніна шпал выглядала шэра. Яны ўсе былі ў доўгіх расколінах, дзе-нідзе схопленых іржавымі дужкамі. Мною адчулася, што калі б я з’яўляўся мурашкай і запоўз у адну з расколін, то вельмі б перапужаўся той цемрадзі, якая існавала ўнутры яе. Здалося ажно, што яны бяздонныя і што там не бачна ні святла, ні цемры. Мне стала яшчэ больш не па сабе, і я спусціўся з насыпу.
Нечакана зямля пад ножкамі і я – закалаціліся. Мае павекі стуліліся, каленкі сціснуліся, а вушкі закрыліся далонькамі, каб іх не разадрала жудасным узрыўным шумам: Гэта ляцеў чорны велізарны таварняк са страшэннымі вачамі. Стальныя пітоны скавыталі ад асалоды. Ён імчаўся нада мною, завейваючы едкім дымам і ледзяным ветрам, што зрываў валосікі з маёй галоўкі і перашкаджаў дыхаць. Вецер прынёс прыкра-ўедлівы пах фарбы ад пахавальных вянкоў.
– А-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а-а!.. Бабу-у-у-у-у-у!.. Дзяду-у-у-у-у-у!.. – бездапаможна крычаў я. Прыадкрыўшы вушкі, я ледзь адчуў галасы бабулі і дзядулі: „Юра!.. Юра!.. Хадзі сюды хуценька-энька-ка-а!..”       
Вельмі хутка шум паглынуў і галасы…
Я не мог варухнуцца – цень ад таварняка накрыў мяне, пазбавіўшы святла і свабоды. Я, заходзячыся ад рыдання, у-свя-до-мле-на адчуваў незямны жах без ніякай надзеі ні на выратаванне, ні на магчымасць хоць калі-небудзь пераадолець яго альбо прывыкнуць да яго. Суцяшала толькі тое, што горш ужо не будзе.
Па маёй ножцы пацёк гарачы ручаёк…




Непрыкметна прыкра-ўедлівы пах пахавальных вянкоў змяніўся на такі ж самы пах драўлянай спінкі маёй раскладной канапы, на якой я, скручаны ў тры пагібелі і накрыты па вуха, прачнуўся з уздыхам душы ад ранішняга і таму непераносна прарэзлівага тэлефоннага званка.
Званіла Іна – мая стрыечная сястра з боку бацькі. Яна была маёй адзінай сястрой увогуле. Я ведаў, што наша размова будзе доўгай з-за яе самакапанняў і маіх выхаваўчых закопванняў, таму адразу папрасіў сястру крыху пачакаць мяне, а сам пайшоў у туалет. Вярнуўшыся, прыліп да халаднаватай кухоннай табурэткі, здрыгануўся і ўзяў фірмавую трубку.
– Алё, Іна? Прывітанне яшчэ раз, – выгаварыў я, змякчаючы грубасць соннага голасу.
– Мг.
– Ну, як справы? Засмучвай давай, самаедка, – пажартаваў я.
– Нармальна, – адказала Іна ціхенечкім дэпрэсіўным галаском, які спрабаваў не здавацца гэтакім.
– Гучней гавары, а то ў мяне ж тут аўтатраса пад бокам, – да болю прыціснуў я трубку да вуха.
– А ты як, Юра?
– Пачакай, дай раздумацца. Здаецца… на-а-рма-а-льна-а, – пацягнуўся я.
– Я раніцай званіла, а твой тата сказаў, што ў цябе сёння першай пары няма і табе к дзесяці. Ён папрасіў мяне разбудзіць цябе, каб ты не праспаў.
– Ну чаму па ўмовах грамадства я павінен на працягу амаль усяго жыцця ісці супраць свайго арганізма і прачынацца, не выспаўшыся?! – спытаў я праз Іну ўсё грамадства, пакуль яшчэ знаходзячыся адной рукой у сне.
– А ты лажыся раней, – адказала за сябе сястра.
– Так, але тады я буду амаль кожны вечар пазбаўляць сябе нейкага часу свайго жыцця.
– Якраз яго можна і праспаць.
– Альбо – недаспаць… – задумліва адпарыраваў я. – Дарэчы, а чаму ты не ў ліцэі?
– А-а-й… я не пайшла туды… У мяне тэмпература, здаецца… Я ноч не спала…
– Дык ты мне званіла раніцай па гэтай прычыне?
– Мг…
– Ну і?..
– Я не хачу там вучыцца, – з узлаванай капрызнасцю заявіла Іна.
– Ужо?
– Так.
– Яшчэ ж толькі месяц прайшоў, як ты туды паступіла…
– Ну дык што?!. Я не хачу там вучыцца!..
– Іна, не кажы так, бо тады напрошваецца раздражняльнае пытанне: чым ты думала, калі паступала ў ліцэй?
– Сэрцам…
– …
– …
– Ну-у… тады не вучыся там… – азадачана выгаварыў я.
– Ты што, хочаш, каб я нідзе не вучылася?!
– Ну-у… тады заставайся там…
– Ты што, хочаш, каб я там мучылася?!
– Ху-у-у-у-у… Ну і чаму ты не хочаш там мучы… вучыцца? – паблажліва спытаў я.
– Там адна дзеравеншчына.
– Так, пачакай, пачакай. Па-першае, прыметнік „вясковы” не заўжды з’яўляецца сінонімам прыметніка „бескультурны”. А па-другое, Інусік, дзеравеншчыну фашысцкія фанатыкі… э-э-э… выпальвалі і выводзілі… сама ведаеш як… і старых, і малых… і прама пры іх… Што можа быць жудасней?
– Выпальвалі і выводзілі не толькі вясковых.
– Ды я згодны, усіх шкада аднолькава, але тут… разумееш… карацей кажучы, адна справа, калі люты вораг прыйшоў у горад, дзе зло гаспадарыць, усе яго ведаюць, прызвычаіліся да яго… і іншая справа, калі вораг прыходзіць у хлебасольную вёску, дзе зло ў большасці сваёй – гэта няпрошаны госць… а прыроднай… непасрэднай… няхітрай дабрыні – вельмі шмат. У сялян нават мова… дабратворная. А галасы іх асаблівыя… спрадвечна беларускія… пяшчотныя… Вясковыя людзі хоць і цёмныя, але светлыя. Тым не ме-ней… све-там кі-ру-е го-рад…
Я маляваў на тэлефонным даведніку лінію, падобную на кардыяграму, да пабялеласці пазногцяў уціскаючы наканечнік стрыжня ў паперу.
– Адкуль ты так добра ведаеш пра вёску, мы ж з табою дзеці цаглінавых сотаў? – пацікавілася Іна.               
– Ды так, э-э-э… тэлевізар, кнігі… Паслухай, у крайнім выпадку, калі табе так ужо не падабаюцца правінцыялы, сябруй з гарадскімі… з такімі ж, як сама.
– Памылкова лічыць, што людзям з аднолькавым сацыяльным паходжаннем лягчэй мець зносіны, – выдала Іна. – Акрамя таго, нашым з табою гарадскім равеснікам… э-э… у абдумванні шляхоў пошуку свайго месца пад сонцам некалі задумвацца… ні пра мінулае, ні пра будучае… ні пра святое. Адзінокае і незадумлівае пакаленне… бяскрылых летуценнікаў… якія яшчэ і спатыкаюцца…
– Добра, што нам хоць сонца адкрылі і месцы прапанавалі.
– Юра, ды мне ўвогуле цяжка… Мне непрыемна мець зносіны з усімі людзьмі… Мне непрыемна слухаць іх… разумець… Яны іншыя… Мне здаецца, што яны са мною і без мяне адначасова. Яны… яны не звяртаюць на мяне ніякай увагі… як быццам я горш за іх… Яны не залежаць ад мяне!.. Іх абыякавасць да мяне… будзіць у маёй падсвядомасці боязь застацца адной у сусвеце… холад… цемра… бязмежнасць… невядомасць… і бязлюднасць якой… выклікаюць паніку маёй прыроды… што, у сваю чаргу, пужае мяне саму… У дадатак… цяперашняя мая… апраметная адзінота перапаўняецца маімі думкамі… з-за якіх мая свядомасць стала падобная на паветраны шар… што раздзьмуўся ўжо да памераў сусвету… Я баюся, што ён лопне…
Іна была ў тым узросце, калі мараць ні пра каго, а навакольныя здаюцца нейкімі неадпаведнымі, бо пакуль што ў ёй не выспела тое, чаму яны не адпавядаюць. Сястрычка нагадвала мне возера, з-пад дна якога выбіваўся агонь і тут жа згасаў, падымаючыся на паверхню ўжо толькі ў выглядзе пары. Сама ж Іна вельмі часта акуналася ў сябе і знаходзілася там, нават калі была сярод іншых. Відаць, у яе ўнутраным свеце змяшчалася нешта такое захапляючае, што не дазваляла ёй усплываць адтуль.
Так, мая сястра – меланхолік, і гэта іграла супраць камунікабельнасці, а яе прыродная прыгажосць, сямейныя амбіцыі і спакусы са сродкаў масавай інфармацыі патрабавалі ад дзяўчыны пошуку ўвагі да сваёй асобы. Прасцей кажучы, змяшаўся цукар з соллю.
– Інусік, Інуля, пачакай, паслухай мяне. – На некаторы час я азадачыўся, што б ёй такое сказаць, каб не здацца праставата-пошлым і таму непераканаўчым, каб не быць празмерна арыгінальным і таму шкодзіць ісціне, каб не апусціцца да псіхолагаў, якія ў працоўнай няшчырасці ставяць праблему пацыента вышэй метадаў яе вырашэння, гледзячы ў падручнікі па псіхалогіі, дзе і намёку няма на сумленне. Прыйшоўшы да пэўнай высновы, я заха…
– Ну.
– …
– Юра!..
– …
– Алё!
– Зараз-зараз… М-м-м-м… Што ж та-бе ра-біць… што ж та-бе ра-біць?.. М-м-м-м… О! А паспрабуй пашкадаваць людзей.
– Якое „пашкадаваць”, Юра? Не-э-э, маё шкадаванне на іх не нацягнецца. А калі і нацягнецца, то я потым аб гэтым пашкадую. Я гэтыя морды ненавіджу.
– Не блытай нянавісць з непрыязнасцю! Пачуццё нянавісці… як і любві, знаходзіцца на глыбіні чалавека. А ў асноўным мы адчуваем адзін да аднаго павярхоўныя пачуцці.
– Ну добра, я гэтыя морды проста не выношу. Але гэта справы не змяняе. Пашкадаваць я іх не здолею. Ды і ці можна рабіць гэта наўмысна?
– Паслухай! паслухай, паслухай… па-слу-хай… З кожным, ты чуеш, з кожным рана ці позна, так ці інакш што-небудзь абавязкова здараецца. Ну-у, нехта там хварэць пачынае… губляе родных… Проста не заўжды гэта прыметна, а калі прасачыць за чыімсьці жыццём, то… Карацей кажучы, можна і трэба шчыра пашкадаваць людзей загадзя. Стаўся да блізкага так, як быццам ён цалкам згарэлая запалка між тваіх пальцаў. Людзі няшчасныя ўжо таму, што з’яўляюцца людзьмі альбо, як ты выразілася, мордамі.
– Не, мне здаецца, жаль уніжае…
– Ну, вось бачыш, ты ўжо шкадуеш людзей.
– Жаль – дрэннае пачуццё…
– А нянавісць?
– Таксама.
– А табе не здаецца, прынамсі, нелагічным, што гэтыя супрацьлеглыя пачуцці маюць, па-твойму, аднолькавую якасць?
– …
– А наконт таго, што жаль уніжае, паслухай мяне ўважліва. Жаль – гэта добрае пачуццё. Яно проста па азначэнню не можа ўніжаць.
– Чаму тады, калі цябе шкадуюць, робіцца непрыемна? – супраціўлялася Іна.
– Э-э-э… так… так… зараз… зараз… да розуму толькі давяду сказанае… А-а-а-а… гэта значыць, не шкадуюць, а праз няшчыры жаль міжвольна паказваюць табе, што ты – не ў лік. Альбо, у лепшым выпадку, шкадуюць шчыра, але без веры ў цябе. Вось і ўсё, разумееш?
– Я разумею, што гэта разумееш ты, а твайго разумення мне дастаткова.
– Не, гэтага недастаткова. Разумець павінна і ты… а лепш адчуваць.
– Ну так, так, няшчырасці шмат, вельмі шмат!
– І аўтаматызму таксама.
– А што за аўтаматызм?..
– Ну-у-у, напрыклад, ён узнікае пасля таго, як хтосьці пры кімсьці чхне.
– …
– …
– А-а! Зразумела, – усміхнулася Іна.
– Так што пашкадуй усіх, хто табе нялюбы, і ўсё будзе добра. Ну, а потым будзем вучыцца хваліць людзей… калі, канешне, яны заслужаць нашу пахвалу. О! Дарэчы, ты ведаеш самы галоўны біблейскі запавед… гэты… як там… м-м-м-м… „Палюбі бліжняга свайго, як самога сябе”?
– Менавіта так я іх і люблю, – іранічна вымавіла Іна. 
– Ды не, тут, напэўна, маецца на ўвазе… м-м-м… „Клапаціся аб бліжнім сваім, як аб самім сабе”.
– Ды зразумела я, зразумела.
– І тым болей трэба клапаціцца аб ворагах сваіх, бо-о-о-о гэта самае немагчымае і-і-і-і таму набожнае.
– Гэта ўжо сапраўды дык сапраўды. Але-э-э… я нейк не магу па чужому сцэнарыю жыць, чужы сцэнарый – чужое жыццё.
– Ну я ж табе не чужы.
– Ды не, я ўвогуле.
– А ўвогуле – і не трэба.
– А-а-а як ты лічыш… ка-хан-не здараецца ў нашы дні?.. – збянтэжыла мяне сястра.
Суровыя Рэаліі сучаснасці гарлапанілі, што ў наш час кахання быць не можа, бо яно ім супярэчыць.
– Ну канешне, каханне ёсць…
– Чаму?
– Н-н-н-е ведаю… Ды ёсць каханне!.. Ёсць!.. Ёсць яно!.. Не хвалюйся… сустрэнеш ты свайго каханага…
– Ды не-э… ты не зразумеў… пра-а-а каханне я проста так спытала… Каханы мне не патрэбен!.. Я – самадастатковая асоба…
– Зараз… давяду да розуму… А-а-а-а… самадастатковасці хапае для жыцця, але не для шчасця.
– Ну добра, а бог ёсць? – павялічвала складанасць пытанняў Іна.
– Сто працэнтаў! Ты папросту павер свайму любімаму брату, і ўсё тут, – адказаў я, не жадаючы паглыбляцца ў падрабязнасці.
– Дык яго ж ніхто не бачыў, не чуў, не мацаў…
– Зараз… давяду… А такія пачуцці, як, напрыклад, нянавісць альбо спачуванне? Іх таксама ніхто не бачыў, не чуў, не мацаў, але яны ёсць, і з гэтым ніхто не спрачаецца.
– Так, але я іх хаця б адчуваю, а бога – не.
– Як ты іх адчуваеш?
– Ну-у, калі я ненавіджу, мне кепска, а калі спачуваю… так-са-ма кепс-ка…
– Вось бачыш. А калі ты гэтыя пачуцці аднолькава адчуваеш, то і розніцы паміж імі няма, а значыць, і іх таксама.
– …
– …
– Так, але я магу адрозніваць гэтыя пачуцці па іх праявах, яны ў іх розныя. Нянавісць – гэта… гэта… напрыклад, ухмылка. А спачуванне – гэта… напрыклад, слёзы.
– Сястрычка, павер мне, ненавідзець можна і са слязамі, а спачуваць – з ухмылкай. Тады чым жа адрозніваюцца гэтыя пачуцці?
– Ну, не ведаю… Я нейк адрозніваю…
– Дык вось, здольнасць чалавека адрозніваць усмешку ад ухмылкі, слёзы ад кропель і ёсць – боскае.
– …
– У кагосьці гэтая здольнасць развіта добра, у кагосьці – кепска.
– …
– Ну, цяпер ты адчуваеш у сабе боскае?
– Мг…
– А прасцей кажучы, гэтая здольнасць завецца сумленнем.
– А-а-а! Дык ты б так адразу і сказаў! Тады, канешне! А то пачаў так здалёк, што я ўжо забыла, з чаго іменна.
– Дык вось, каб гэта ўсё не было для цябе такім далёкім, я і высветліў духоўную этымалогію слова „сумленне”.
– …
– …
– І тым не меней… праяў боскага не і-сну-е…
– Як так?! Існуе! І праявы боскага можна ўбачыць!
– Толькі не кажы мне пра тое, што іконы плачуць. І сабе таксама, – катэгарычна папярэдзіла Іна, міжвольна паставіўшы мяне ў безвыходнае становішча.
– Ці плачуць іконы – я не ведаю. Але святыя ў сваю пару плакалі вельмі доўга і шмат, раз на іконах іх лікі з баразёнкамі ад слёз…
– Ці мала што можна намаляваць.
– Ды не скажы. Калі стаіш перад нейкім выбарам і не ведаеш, як быць, варта толькі запытальна ўгледзецца ў выраз божага ліку, і ўсё становіцца ясным. Дарэчы, паводле падання святой царквы першыя іконы божай маці са спрадвечным дзіцём на руках уласнаручна… уласнадушна напісаў сам святы апостал Лука.
– …
– Добра, раскажу табе, як плачуць звычайныя людзі, калі з іх сатана выходзіць.
– Як гэта?..
– Карацей кажучы, некалі я ездзіў у адну вёску, там ёсць царква... Царква, трэба сказаць, цудоўная… са старажытнай атмасферай унутры. Там нават было страшнавата… але бяспечна. Сонечнае святло ў царкве, здавалася, жыве там… шчыруе там… Душа мая была нібыта аголеная… але ёй было цёпла і ўтульна. Я адчуваў сябе добра – па вялікаму рахунку… калі так можна выразіцца.
– А навошта ты туды ездзіў?
– Ды так… паспавядацца хацеў…
– У чым?
– Што „ў чым”?
– У чым паспавядацца? – перапытала Іна.
– Ай… гэта тайна, – аджартаваўся я, каб не дадаваць, што стары святар з выглядам упаўнаважанага самім госпадам богам адмовіўся паспавядаць мяне, бо я не паспеў да споведзі.
– Ну, дык ты паспавядаўся?..
– М-м-м… ды, ты ведаеш… я, як увайшоў унутр царквы, то-о-о-о адразу чамусьці адчуў сябе… усёпамілаваным… Так што ў спавяданні ўжо не было душэўнай патрэбы. Дык вось, там былі гэтыя мошчы, і да іх падыходзілі людзі, і я ў тым ліку, каб дакрануцца да іх вуснамі, ну-у-у, каб здароўе было і гэтак далей. Ага… і там былі дзве апантаныя жанчыны, якія, калі падышлі да мошчаў, пачалі рыдаць… потым – галасіць… затым – стагнаць… пасля – бурна жэстыкуляваць… далей яны ўпалі на калені і іх сталі біць прыпадкі… потым іх пачало выломліваць… затым яны сталі вішчаць… пасля – скавытаць… далей – выць і-і-і ў канцы – рыкаць. А святар чытаў над імі малітвы і нядбайна цюкаў іх крыжом па макаўцы, выганяючы з іх д’ябла. І надышоў момант, калі жанчыны супакоіліся, іх твары сталі… нейкімі светлымі… яны плакалі, плакалі шчыра і… нейкімі чыстымі слязамі… Відавочнасць усяго гэтага была зноў-такі ад-чу-валь-най. Ды і ў саміх адчуваннях і тым болей пачуццях ёсць нешта боскае… прынамсі, у станоўчых… Ну, вось табе і некаторыя праявы боскага, зразумела?
– Жах нейкі…
– Ды я табе гэта не для жаху расказваю, а для веры.
Я не стаў гаварыць сястры, што тыя дзве жанчыны, хутчэй за ўсё, клікушнічалі і што існуюць фанатыкі, ды і проста людзі, якія адчуваюць да Хрыста не толькі духоўную, але і сексуальную цягу. Я не стаў казаць сястры, што слабанервовыя, гледзячы на тых жанчын, пачалі хрысціцца ў страху не перад госпадам і нават не перад д’яблам, а перад істэрычкамі, якія, не паспеўшы супакоіцца, дзелавіта загаварылі пра зямное.   
– Гэта ўсё добра, але мне ўсё роўна патрэбен цуд! Цуд! А тое, аб чым ты казаў, гэта так…
– Ну, па-першае, гэта не „так”, а па-другое, асабіста мяне больш цікавіць не сама гіперзабава пад назвай „цуд”, а… а тое, якая ад яго можа быць карысць. Таму, калі раптам нехта пачне лятаць, то першае, што я ў яго спытаю, будзе: „Ну і што?” Я спытаю: „А ці можаш ты, дапусцім, перавозіць нешта куды-небудзь?” А без карысці да любога цуду ты прывыкла б вельмі хутка, і-і-і ён бы страціў для цябе ўсю сваю цудоўнасць. А потым бы ты з усмешкай казала нешта накшталт: „Ён лятае, ён лятае, ён усяго толькі лятае. Ён мне надакучыў”.
– Та-а-а-к, – з пахвальным захапленнем вымавіла Іна.
– Іншая справа, што ты, напэўна, пра… прагнеш цуду… э-э-э-э, каб нешта змяніць у сваім жыцці альбо ў сабе самой, змяніць нешта для цябе шкоднае. Адпаведна табе для гэтага патрэбна пэўная сіла, якую можа забяспечыць, ну-у-у-у, напрыклад, чарадзейная палачка, так?
– Ну… – пагадзілася сястра.
– Дык вось, ісці шляхамі чарадзейства – гэта значыць парушаць натуральнае, боскае развіццё падзей – гэта значыць займацца сатанізмам. Цуду таму і не існуе, што ён лішні. А-а-а тваёй чарадзейнай палачкай павінна быць звычайнае спачуванне – я ўжо аб гэтым гаварыў. 
– Зразумела… – задумліва адказала Іна.
– Ды не засмучайся ты! Усё гэта дробязі! – падбадзёрваў я сястру. – Калі трэба будзе засмуціцца, я табе скажу, – сур’ёзна пажартаваў я, але пачуў у трубцы смяшок. – Ды ўсё будзе доб…
– Ды проста гэты дзевяноста восьмы год увогуле нейкі няўдалы… таму што год тыгра…
– Пачакай! „Не вер, і не будзе збывацца”. Не памятаю, хто гэта сказаў… нейкі прападобны… але гэта датычыцца тваіх гараскопных… пазамаральных забабонаў. Не вер у іх, нават калі яны збываюцца. Зразумей, трэба адразу вызначыцца: ты верыш у бога альбо – у гараскоп? Крыжык носіш?
– Так… – адказала Іна.
– Ну вось і супакойся, усё будзе добра…
– Не, Юра, ну ты ўсё ж такі скажы… а навошта жыць? Навошта ўвогуле такое жыццё? Можа, небыццё лепей… хаця б у душы?..
Гэтыя пытальнікі кручкамі ўлезлі ў маё сэрца.
– Я-а-а… я так разумею… што-о-о небыццё для цябе – гэта пэўнае збаўленне… ад чагосьці шкоднага, так?
– Мг…
– Аднак як бы ты адчула гэтае збаўленне, калі б не было ні цябе, ні твайго адчування збаўлення?
– А рай і пекла існуюць?.. – усхвалявана пацікавілася сястра.
– Ну-у-у, раз людзі так шмат спаборнічаюць у жыцці, значыць, пасля яго іх абавязкова павінны чакаць якія-небудзь прызы… альбо штрафы…
– Атрымліваецца, што небыццё – гэта добра, бо калі б яно было, то не было б пекла, – з палёгкай зрабіла складаную выснову Іна.
– Мабыць, пекла – гэта і ёсць небыццё. Бо пекла па азначэнню не падразумявае ніякіх уцех, нават апошняй уцехі – што горш ужо не будзе. А абсалютная адсутнасць якіх-небудзь уцех магчыма толькі ў небыцці.
– У раю ж, напэўна, томіць тое, што лепей ужо не будзе. Таму, магчыма, Адам і Ева спакусіліся ад нуды. І атрымліваецца, што пры жыцці кепска і пасля яго – таксама, – зрабіла выснову сястра. – Дзіўна, чалавек яшчэ нават не нарадзіўся, яго яшчэ нават і ў плане няма, але ён ужо асуджаны на пакуты, як пры жыцці, так і пасля яго.
– Дык я ж табе кажу…
– Ды не, я ведаю, ведаю, твая праўда, твая.
– Ды не, гэта твая праўда… а то для раніцы занадта шмат філасофіі…
Сястра ўсміхнулася: „Дзякуй табе за тое, што ты падтрымліваеш мяне” – і глыбока ўдыхнула.
– Няма за што, – з палёгкай выдыхнуў я.
– Ну добра, буду тады спрабаваць спачуваць людзям.
– Спрабуй, спрабуй… Толькі глядзі: не падсядзь на мае парады! І нават на гэтую.
– Добра, добра, – засмяялася Іна.
– А то я дапамагаю табе нават хацець. Дазвоньвайся да сябе.
– Добра, – зноў засмяялася сястра.
– Ды і… цяжка вырашыць праблему, якой, па сутнасці, няма, – дадаў я.
– Прабач, што патурбавала. Хаця не, не прабачай, я ж цябе разбудзіла, значыць, патурбавала нездарма, – зноў-такі засмяялася яна, і тады я ўжо глыбока ўдыхнуў.
– О! – усклікнуў я. – Мне ж сёння сон сніўся.
– Які?
– Слухай, Іна, я ўжо ў каторы раз пераконваюся ў тым, што паміж засынаннем і сном грань тоўстая, а паміж сном і абуджэннем – тонкая. Разумееш?
– А што хоць за сон быў?
– Не, ну чаму гэта так?
– Ну, напэўна таму, што перад невядомасцю грань тоўстая, а перад пазнаным – тонкая, – шпарка адказала сястра.
– А… а… мне здаецца, таму… што ў першым выпадку мы пакідаем… а ў другім – вяртаемся… – задумліва вымавіў я. – Вось, напэўна, чаму ўвечар дакоры сумлення мучаць больш, чым раніцай…
– Дык а сон аб чым? – не цярпелася дзяўчыне.
– А… там таварняк быў…
– Які таварняк?
– Звычайны… Ехаў там… бог з ім. Аднак, здаецца мне, я сёння прайграю схватку. Таварняк – гэта дрэнны знак… я адчуваю.
– Пачакай, якую схватку?
– Ды ва універы… у нас сёння фіналы спаборніцтваў па барацьбе… я ўчора да фіналу дайшоў – гэта ўжо вельмі шмат, але-э-э для мяне вельмі мала… і надзеі яго выйграць таксама вельмі мала…
– Дык гэта ж класна. А ў цябе рукі матляюцца. Чым жа ты бароцца будзеш? Радавацца трэба!
– Чаму?..
– Таму, што ёсць надзея перамагчы ў гэтых спаборніцтвах!
– Слабая прычына… Надзея… маячыць сваім… слабым жыццём перад нашымі… сталымі Пакорамі… Прасцей кажучы, дзе Надзея, там паблізу і Расчараванне.
– Вось таму нават надзеі радуйся бурна, каб… ураўнаважыць расчараванне, калі раптам надзея не ажыццявіцца. Ды і-і… пакуль ёсць шанц, не трэба спяшацца яго развенчваць. А ўпэўненая надзея, і ўвогуле, перарастае ў надзейную ўпэўненасць.
– Часу няма на перарастанне…
– Але нават калі ты і прайграеш – ну і што? Не карову ж прайграеш. Але нават калі і карову…
Заспакоены, я рассмяяўся ў трубку і з яе ж пачуў родны смех.
– Такой надзейнай ты мне больш падабаешся. Так трымаць, сястрычка!
– Будзь зроблена, таварыш старшы брат! – адрапартавала Іна, і мы зноў рассмяяліся. – А давай я прыйду за цябе пахварэць.
– Малайчына. А я не магу быць балельшчыкам… тым болей, улічваючы тое, што я заўжды хварэю за слабых… мне іх заўжды шкада… Нават у кінафільмах я хварэю за адмоўных герояў. У сваіх жаданнях балельшчыкі арлы, а ў магчымасцях – пінгвіны. Як і пінгвінам, што раптам упалі, балельшчыкам дадзена магчымасць толькі спадзявацца на кагосьці…
– А табе не здаецца, што спадзявацца на кагосьці іншы раз куды болей надзейна, чым на сябе?
– Не задумваўся над гэтым… Магчыма… Так… Твая праўда… Прабач…
– Ды ну, ты што? Дык я пры…
– Але… Але ты ўсё ж такі не ўскладай на мяне надзею… А то чужыя надзеі цяжкія…
– Дык я прыйду пахварэць.
– А! Не! Ты што?! Не ўздумай! Мне тады будзе ніякавата…
– Чаму?..
– Ай, напэўна, калі свае глядзяць… гэта дапаўняльнае хваляванне… Ды і ўпершыню я ўдзельнічаю ў гэтых спаборніцтвах… баяцца буду. На першым курсе не ўдзельнічаў, а зараз вырашыў… Хлопец гэты, з якім я буду бароцца, на самай справе вельмі сур’ёзны сапернік. Бароцца з ім… гэта ўсё роўна, што таптаць пясок да вадкай масы. Прайграю… сорамна будзе перад табою… У дадатак, гэты сон…
– Ну дык што? Ты таксама дужы хлопец, ты яго пераможаш. А на пясок і дождж можа праліцца.
– Ды не, барцы ў залах спаборнічаюць, – усміхнуўся я.
– Я ведаю! А што датычыць сну, то хто мне казаў пра забабоны, м? Акрамя таго, сон, на маю думку, гэта ўсяго толькі сімвалістычны прагноз Падсвядомасці… са сваімі памылковымі ўпэўненасцямі і сумненнямі. Напрыклад, людзей у снах мне заўжды шкада…
– Ну вось, бачыш! у снах ты непрадузятая, а значыць, сапраўдная.
– У снах я непрадузятая, таму што ў іх адсутнічае маё „Я”… альбо яно – пабочны наглядальнік… альбо яго мала… альбо яно бяссільнае… альбо-о-о яно соннае… і г. д. А царуюць у снах інстынкты… бязглуздзіца… незразумелае… святое… Карацей кажучы, столькі кіраўнікоў, што ажно… І галоўнае ж – не перашкаджаюць адзін аднаму.
– Добра, Інусік, дзякуй табе… дзякуй… Паспрабую пабароць свайго саперніка!.. – усміхнуўшыся, сказаў я.
– Так, колькі там ужо часу? – клапатліва спытала сястрычка.
– Ц, лепш бы ты мне не нагадвала… – я паглядзеў на насценны гадзіннік. – Усё зразумела, пайду на другую палову пары.
– Ты што, спазняешся з-за мяне?!. Колькі часу?!. – спалохалася Іна.
– А-а-й, бог з ім, у мяне ўсё роўна неабавязковая лекцыя…
– Не-не… усё… пакуль… пакуль… І прабач мне, калі ласка, што так атрымалася…
– Ды што ты так хвалюешся? Прыйду на другую палову…
– Не-не, я цябе адцягваю, пакуль, – катэгарычна сказала сястра.
– Ну добра, бывай. І не забывай тое, што я табе сказаў, добра?
– Мг…
– Не забудзеш? – жартаўліва пацікавіўся я.
– Не.
– Праўда?
– Ды не забуду, не забуду. Усё, пакуль, – уцешліва ўсміхнулася Іна.
– Пакуль… Я табе яшчэ ўвечары пазваню!
– Добра.
– Пакуль.
– Пакуль.
– Ну давай.
– Давай.
– Мг.
– Мг.
Мы паклалі трубкі, і сястрычку мне стала яшчэ больш шкада.
Я адліп ад табурэткі, спружыніста пацягнуўся, затрапятаўшы пад крахтанне, і пайшоў у ванную, дзе доўга-доўга круціў краны, пакуль не адрэгуляваў патрэбную мне тэмпературу вады, якая павінна была быць не халоднай, не гарачай і нават не сярэдняй, а недзе паміж сярэдняй і гарачай.
Прыняўшы душ пад гукі сантэхнічных труб, я да аскомы і рвотнага рэфлексу вычысціў ужо ажно парыпваючыя зубы, выціснуўшы салодкае змесціва цюбіка дакладна па ўсёй шчаціннай плошчы шчоткі, але так, каб яно не спаўзала. Галіцца не стаў, бо рабіць гэта перад схваткай – дрэнная прыкмета.
Стоячы перад люстэркам, я пругкім позіркам разглядваў сваю рослую і стройную паўаголеную фігуру, міжвольна прыслухоўваючыся да традыцыйных мацюкоў суседзяў за сцяной і беспаспяхова спрабуючы высветліць іх этымалогію. Сухія мускулы рук, ног, грудзей, прэса былі абцягнуты загарэлай пад іспанскім сонцам скурай, на фоне якой белыя зубы выглядалі яшчэ болей белымі.
„Які ж я пачварны…” – тым не меней, падумалася мне, як звычайна.
Я надзеў чорныя джынсы, адпрасаваную мамай белую майку з глыбокім выразам і парашковым водарам і чорны вязаны жакет з воўны, на якім зашпіліў толькі два ніжнія гузікі. Стварылася кантрастная гармонія.
Аднак майму натхнёна створанаму выгляду не хапала адной маленькай дэталі. Мае аголеныя грудзі здаваліся мне расхрыстанымі, і таму, каб яны не былі гэтакімі, я вырашыў павесіць на шыю нацельны крыжык на залатым ланцужку, што мне падаравалі бацькі. Залаты крыжык на фоне бронзавага трохвугольніка глядзеўся вельмі эфектна.
Зноў прыйшоўшы на кухню, я заўважыў пад талеркай з фруктамі запіску:
               
                Сынок!
На пліце знойдзеш бульбу і бліны з мясам, у духоўцы – адбіўныя, каўбаса і сыр – у халадзільніку, фрукты – на стале. Зварыш каву.
Каб паеў усё! Прыеду – праверу!
Калі будзеш разаграваць ежу, не забудзь добра пагасіць запалку перад тым, як выкінеш яе ў вядро!
На вуліцы халаднавата, замок на куртцы засцягвай да падбародка!
Дарогу пераходзь толькі на зялёны і – толькі калі спыняцца ўсе машыны!
Будзь малайчынай!
                Твая мама

„Ц, ох, і люблю ж я ежу, – радасна вымавіў я, паклаўшы на калені сурвэтку. – Добра, што я адзінае дзіця ў сям’і, а то б прыйшлося ўсю гэтую „лізь-мазь” з кімсьці дзяліць. Хаця зараз бы я па-дзя-ліў-ся…”
Мама і бацька любілі мяне так, што падтрымлівалі нават тады, калі я быў у чымсьці вінаваты. Пад уплывам руплівай апекі, мяжуючай з нявер’ем у маю самастойнасць, і нястомнай дабрыні з боку бацькоў у мяне з самага маленства склалася непахіснае адчуванне, што ўсе людзі на зямлі павінны любіць мяне, як яны, і што інакш проста не можа быць, а вуліца – гэта такое ж бяспечнае месца, як і мая кватэра.
Сапраўды, так і было, пакуль у родным двары, дзе заўсёды былі аматары пасядзець на лаўках ля пад’ездаў, дзе кожны дзень з раніцы да вечара я да мокрых броваў гуляў з хлапчукамі ў мяч, ганяў на веліках, лазіў тайна ад бацькоў па дрэвах пазнання, саскокваючы з іх да болю ў пятах, вітаўся з імі за галінкі, любіў фауну, саманадзейна марыў, заліваўся смехам, пах вуліцай і папросту радаваўся жыццю, ні адсюль ні адтуль не з’явіліся два хлопцы. У аднаго была разбітная мянушка Шуля, у другога – таямнічае імя Панця. Яны былі не нашмат старэйшыя за нас, аднак здаваліся дарослымі і аўтарытэтнымі. Хлопцы адразу захапілі нас тым, што бясстрашна футболілі наш мяч прама ў жылыя дамы, трапляючы ім то між вокнаў, то ў рамы – беларуская рулетка. Дзіўна, але зноў-такі нейкім неймаверным чынам побач з імі хутка з’явіліся і дзяўчынкі.
Уся гэтая іншапланетная брація сапсавала наш з хлапчукамі дзіцячы свет, прасякнуты чысцінёй, дабрынёй і наіўнасцю, упершыню расказаўшы нам так-сяк мацюкамі аб тым, як з’яўляюцца дзеці, і яшчэ шмат чаго, што нас шакіравала. Я тады ніяк не мог змірыцца з тым, што мае бацькі робяць „гэта!”. Але больш за ўсё разбурала нашу дваровую сям’ю і яднанне – незразумелая цяга да нетутэйшых дзяўчынак, якая адцягвала ўвагу ад усяго на свеце. Яе немагчыма было здаволіць, што прыемна дэстабілізавала і дэмаралізавала нас нават больш, чым сама цяга. Здавалася, яна мела свой даўкі пах. Гэта быў уедлівы мускусны пах першай спакусы, якая авалодала намі і ўжо не адпускала. І як мы ні спрабавалі вярнуць былое Жыццё, у нас нічога не атрымлівалася. Адзінае, што ўдавалася, – уваскрасаць яго ў шчымлівых успамінах.
Аднак усё гэта магло быць цярпімым, калі б не жудаснае адчуванне, што новыя людзі не толькі не любяць мяне, як мае бацькі, але нават не заўважаюць, і я не ў сілах ні змяніць дадзенае становішча, ні хаця б паўплываць на яго. А аднойчы Шуля і Панця нават пабілі нас з хлапчукамі і заадно падфутболілі нейкага ката, а іх пацанкі… з нейкай асалодай падражнілі мяне словам „Барсік”, хаця я з перапуджанай надзеяй чакаў ад іх спачування Снягурак, што, у адрозненне ад Дзядоў Марозаў, заўжды даравалі мне маю непаслухмянасць і ўгаворвалі барадачоў дастаць з чырвоных мяшкоў савецкія падарункі і ўручыць іх мне.
Я ўпершыню сутыкнуўся з бязлітаснай рэальнасцю быцця. Мае вочы асляпіў злавесны бліск кінжальнага ляза людской агрэсіі, якое яшчэ толькі паказалася з ножан маралі. А калі яно пачало халадзіць маю юную шыю, бацькі закавалі мяне ў бетонавыя латы кватэры, замест таго каб даць мне магчымасць насёрбацца крыві рэальнасці і прызвычаіцца да яе прысмаку жалеза. Пры гэтым я разумеў, што таксама не адважыўся б даць майму будучаму дзіцяці ўдосталь напіцца рэальнасці, таму сваіх бацькоў ні ў чым не вінаваціў. Проста я стаў заўзята марыць аб тым, каб схаваць ад зла ўвесь свет у сваім райскім уяўленні, хаця цудоўна разумеў, што не здолею ўявіць нават мізэрную яго частку, не кажучы ўжо пра само захаванне.
Калі ж урэшце рэшт „латы” прыйшлося зняць, я ўсвядоміў, што не прыстасаваны да жыцця, а тым болей да людзей і да калектыву. А ў наш час, калі прыгажосць затаілася да кампліментарнай пары, калі праўда не адстае ад прыбяднення, калі з-за процьмы чужых меркаванняў не чуеш свайго, калі адказаў стала больш, чым пытанняў, хаця яшчэ рана не толькі адказваць на іх, але і задаваць, мая Непрыстасаванасць прыстасавалася да мяне яшчэ лепш. Асабліва балюча я адчуў гэта, паступіўшы адразу пасля школы ва універсітэт на аддзяленне рускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта.
Пасля заняткаў студэнты кудысьці ішлі забаўляцца, недзе побач была радасць, а я не прысутнічаў там, бо не ведаў, як сябе паводзіць у кампаніі, тым болей маладзёжнай, і таму баяўся абняславіцца. І справа не ў тым, што я быў бы смешным, а ў тым, што з мяне б смяяліся. Няхай бы там было кепска, але са мною, чым добра, але без мяне. Усё гэта выклікала маю цярплівую злосць на універсітэцкіх аднагодкаў, але ўсё роўна мяне цягнула да іх, як малодшага брата да старэйшых, і я нават разлічваў на ўзаемнасць. Я шмат у чым залежаў ад меркаванняў, густаў, звычак, настрояў і нават залежнасцяў равеснікаў, нягледзячы на тое, што не часта меў зносіны з імі. А іншы раз гэтая мая залежнасць і зусім пераплаўлялася ў згоду з „сябрамі”.
Усімі сваімі праблемамі-сухарамі я заўжды дзяліўся з бацькамі па ўласнай і іх ініцыятыве. Яны ўнікліва слухалі мяне і, размякчаючы „сухары” слязамі, давалі чалавекалюбныя парады, якіх я, аднак, не прытрымліваўся, бо ў іх было мала той самай прыцягальнай энергетыкі і назойлівага шарму, што так уласцівы дрэннаму, і чым парады былі дабрэй, тым неўспрымальней. Бацькі ўжо даўно прадчувалі, што па іх любоўнай віне сынок вырасце чалавекам, хранічна не прыстасаваным да суровай рэальнасці. Калі ж гэта адбылося, лячыць „хваробу” было не столькі дарэмна, колькі небяспечна. Таму пасля заканчэння школы яны, на маю радасць, пачалі і ўлетку, і ўзімку адпраўляць мяне па турыстычных пуцёўках у рэальнасць другую – замежную, дыетычную і дарагую, дзе я адчуваў сябе па-рознаму, але ганебна – ніколі, бо за мяжой мая непрыстасаванасць да жыцця спісвалася на тое, што я іншаземец альбо нават туземец. Нічога і нікога не ведаеш – нічога і нікога не баішся. Там да любых рускамоўных людзей я ўзаемна зазнаваў сваяцкае пачуццё, аднак хутка між намі ўзнікала аддаленасць, большая, чым паміж мною і гамельчанамі, бо мы паглядалі адзін на аднаго як на тых, ад каго збеглі за мяжу. Тым не меней настальгія рабіла мяне дабрэй. Бацькі ж адчувалі заспакоенасць, прынамсі, часовую.
Я стараўся задушыць забыццём хваляванне перад паядынкам, але яно знаходзілася недзе ў страўніку і таму не паддавалася разумоваму задушэнню.
Мясную ежу я толькі „падзяўбаў”. Вырашыў выпіць каву з бутэрбродам. Паставіў турку з кавай на вытачаныя язычкі агню. Раўнюсенька адрэзаў кавалак булкі. Пацерушыў яго, як трэба, над ракавінай, каб збавіцца ад крошак, што так раздражнялі мяне, калі падалі на стол. Намазаў на кавалак падталае ўжо масла – замёрзлае кепска размазваецца і пры гэтым пашкоджвае крохкую булку. Адрэзаў танюсенькі скрылёк сыру, шурпатыя краі якога былі скрупулёзна зрэзаны і выкінуты мною яшчэ ўчора – я ніколі не мог мірыцца з тым, што да маёй ежы дакранаўся сваімі пальцамі нехта чужы; добра хоць, невядома, хто іменна… Я паклаў скрылёк на кавалак булкі. Трохі надавіў на сыр, з-пад якога тут жа, нібы раствор з-пад цагліны, выпаўзла масла. Яго я з задавальненнем сабраў лыжачкай, быццам кельняй, і скінуў у ракавіну, як нешта лішняе.
Пачулася шыпенне лавападобнай кавы, што залівала сіні агонь. Я адразу ж выключыў газ, злуючыся сам на сябе. Наліўшы ў кубак астачу вадкасці і насыпаўшы ў яго адну лыжачку цукру, а затым яшчэ тры чвэрці лыжачкі, я пачаў бязгучна размешваць змесціва кубка спачатку па гадзіннікавай стрэлцы, а пасля – супраць яе, каб лепей размяшаць цукар, бо не любіў, калі ён скрыпіць на дне. Я пачакаў, пакуль зроблены мною вірок спыніцца, і пераліў змесціва ў іншы кубак, каб рэшткі кавы засталіся ў першым і не хрусцелі на зубах, нібы пясок. Другі кубак абавязкова быў белага колеру для кантрасту з кавай – гэта ўзбуджала мой апетыт. Калі ж я дапіваў яе, задраўшы галаву, то заварожана ўткнуўся поглядам у сваё невыразнае і размытае адлюстраванне ў брудным дне кубка, што было – уверсе. Як звычайна, я пастараўся, каб кава і бутэрброд па-справядліваму адначасова скончылі сваё існаванне ў маіх вуснах у імя майго жыцця. Пасля мне захацелася з’есці грэйпфрут, хаця я не любіў цытрусавыя, бо сваім сокам яны пэцкалі рукі. Я дастаў фрукт з утульнага святла халадзільніка. Некалькі разоў раўнюсенька правёў лязом нажа па лупіне ад Паўночнага да Паўднёвага полюса. Па аднаму раскрыў пялёсткі плода. Паадкалупліваў, хоць і карыснае, белае. Калі ж, утапіўшы вялікія пальцы ў адным з палюсоў, пачаў павольна разломваць ружовы грэйпфрут, мне ў вока трапілі пякучыя пырскі, і са злосці я яго – не стаў есці.   
Акуратненька згрузіўшы брудны посуд у ракавіну, пайшоў у ванную ў другі раз вычысціць зубы. Затым паклаў у пакет свае красоўкі – абавязкова валетам, каб яны ляжалі болей шчыльна адзін да аднаго і займалі менш месца ў пакеце, куды я яшчэ ўсунуў рулетам спартыўныя штаны і ўсё неабходнае для вучобы. Пасля абуў чорныя скураныя туфлі, ужо наваксаваныя бацькам, апрануў чорную скураную куртку, не засцягнуў яе, каб было бачна кантрастную гармонію ў маім адзенні, прывёў у парадак валасы на галаве і, папярэдне прыклаўшы вуха да жалезных дзвярэй, выйшаў з кватэры, як дзіця з улоння.
Толькі незнаёмка нагадвала аб жыцці ў маім двары, літаральна збіваючы дыван у пахмурнае кастрычніцкае надвор’е. Але яно не прыгнечвала мяне, хаця у такі час людзі вакол выглядаюць прыгнечана. Надвор’е натхняла сваім прыцемкам, а нейкі непакой чакання дзіўным чынам цешыў, узмацняў, узвышаў і знявольваў мяне адначасова. Ды і не заўжды добрае надвор’е актывізуе чалавека на добрыя ўчынкі.
У мяне і думкі не ўзнікала аб тым, каб вярнуцца дамоў за парасонам, бо, па-першае, я баяўся яго згубіць, а па-другое, не любіў, калі мая рэч знаходзіцца сярод чужых рэчаў, як гэта аднойчы здарылася. Мой парасон сохнуў у акружэнні іншых парасонаў ва універсітэцкай аўдыторыі, і тады я ледзьве сцярпеў выпадковыя і спецыяльныя дакрананні да маёй рэчы чужых рук і ног. Усе мае рэчы былі для мяне жывымі.
Я стаяў і чакаў свой транспарт. Над галавой, чапляючыся адзін за аднаго, шамацелі праз шум машын падаючыя ад ветру лісткі. А на асфальце ён ім яшчэ і даваў выспятка.
У дзённы час на прыпынку амаль нікога не было, як і ў дзевятым тралейбусе. Яго я любіў больш астатніх, бо ён без перасадак давозіў мяне да універсітэта і пры гэтым не быў набіты бітком. Я ўвайшоў у любімую „дзевятку”, сеў ля акна спіной да вадзіцеля, у каторы раз праверыў кішэнь на наяўнасць у ёй студэнцкага і чытацкага білетаў, ключэй ад кватэры і самае галоўнае – праязнога.
„Эх… Раіса Рыгораўна… Раіса Рыгораўна… ну навошта ж вы паво-о-о-льна… до-о-о-ўга… не спяшаючыся спыніцца… цягалі мяне за вушы так… што яны храбусцелі?.. – падумаў я, калі праязджаў міма свайго дзіцячага сада, які ўжо даўно стаў здавацца мне цацачным. – Цягалі мяне… недатыкальнага… са смакаваннем… як непаслухмянага… а галоўнае… маленькага… бяссільнага… безабароннага раздражняльніка… А вы… Марыя Раманаўна… навошта прымушалі мяне есці гэтае праклятае тварожнае суфле… якое выпаўзала з роціка хутчэй… чым упаўзала?.. Калі б не нашы з хлапчукамі… падглядванні за дзяўчынкамі ў туалеце… і не гульні ў вайнушку… з чамусьці абавязковымі захопам і пападаннем у палон… у дзіцячым садзе было б зусім кепска… Я вяртаўся дамоў і… праз капрызы выплюхваў эмоцыі… якія стрымліваліся на працягу дня… выхавальніцкай дысцыплінай сссада…”
Пасля гэтай дашкольнай установы адукацыі я не стаў ікластым толькі таму, што ў мяне яшчэ не выраслі іклы.   
Далей я праязджаў міма сваёй блізкай ад дому школы і думаў аб тым, што менавіта яе некаторыя настаўнікі выпесцілі ўва мне – боязь быць абвінавачаным. Узнікла боязь з моманту ўступання ў акцябраты, калі ад мяне і ад астатніх адразу пачалі патрабаваць толькі аднаго – каб мы адпавядалі, адпавядалі і яшчэ раз адпавядалі! Каму? Чаму? Мы толкам не разумелі. Тых жа, хто не адпавядаў, настаўнікі падавалі ў такім невыгодным свеце, што здавалася, вінаватыя – ворагі народу. Фотаздымкі асабліва вінаватых вывешваліся на так званай „дошцы ганьбы” за праступкі, для галачкі – альбо проста дзеля смеху. У час фатаграфавання ты не меў права ўсміхацца, а тым болей – трымаць галаву годна, яе загадвалі апусціць уніз – для імітацыі ўсвядомленасці віны. Нехта здзіраў сваё ганебнае фота з ганебнай дошкі, але большасць – баялася праблем. Відавочным было адно: пасля такіх „фотавыстаў” вінаватыя рабіліся істотна болей вінаватымі, бо ім прыходзілася біць морды яшчэ і тым, хто з іх смяяўся. Трапляць у скуру „фотамадэлі” я баяўся да дрыжыкаў, але ўсё ж трапляў, бо ў маёй школе вучыўся, як гаварылі настаўнікі, праблемны кантынгент. Выйшаў ён з гарадскога мястэчка, у якім сярод бляклых хат і стаяла мая школа. У ім цябе маглі пабіць моцна і моўчкі, нібы гэта было камусьці і чамусьці неабходна, і ты яшчэ адчуваў сябе вінаватым у тым, што апынуўся не там і не тады, і радасна ўдзячным, што застаўся жывы. 
Але аднойчы мне выпаў шанц ступіць на шлях „ісціны”, калі класны кіраўнік сам вылучыў дзве кандыдатуры на пасаду старасты класа і сам жа вагаўся, каго б з іх прызначыць, пакуль я і канкурэнтка-выдатніца, паслухмяна склаўшы ручкі на парце, выцягваліся ў струнку. Мая струнка аказалася званчэй, і мужчынская Салідарнасць аб’явіла мяне начальнікам над аднакласнікамі так, нібы гэта быў іх выбар. Аднак вельмі хутка я папрасіў, каб мяне пазбавілі паўнамоцтваў, бо яны абавязвалі сачыць за парадкам, а я ўжо хацеў яго спакваля парушаць разам з праблемным кантынгентам.
Усё гэтае праблемнае навалілася на маю непакрытую шлемам бацькоўскай апекі галаву, таму што ізаляваць мяне ад роднай школы бацькі не маглі, а ў іншай, элітнай, я не адаптаваўся – мая душа ўжо паспела прасмуродзіцца дымным ветрам хуліганства, і гэты смурод ніяк не гарманіраваў з прэсным пахам мамчыных сынкоў новай школы.
Вядома: век жыві – век вучыся. Баязлівыя вучацца так добра, што перастаюць адстойваць свой пункт гледжання і ў выніку вучацца нават памылкам. Нахабныя вучацца так кепска, што не толькі ўпарта адстойваюць свой, няхай і памылковы, пункт гледжання, але і навязваюць яго баязлівым. У неэлітнай школе мяне назойліва вучылі і навучылі гультайнічаць, нездавальняюча вучыцца, з „лахарняй” (ПТВ) змірыцца, мацюкацца, біцца, напівацца, быць заўжды гатовым! – у дрэнным сэнсе гэтага словазлучэння, і яшчэ многім брыдотам, дзякуючы якім я ўпершыню адчуў сябе часткай з’явы пад назвай „суровая рэальнасць”. Там жа я атрымаў мянушку – Рыба. Ды ў нас ва ўсіх былі мянушкі, выключна мянушкі! Мы так да іх прывыклі, што калі настаўнік выклікаў каго-небудзь па імені, астатнія здагадваліся, каму іменна наканавана цягнуцца да дошкі, толькі калі пакутнік выпаўзаў з-за парты.
Калі ж мяне з такімі, як я, хуліганамі сабралі ў клас з сімвалічнай літарай „Г” і неафіцыйна аб’явілі адкідамі школы, па якіх турма плача, боязь быць абвінавачаным паменшылася. Мысленна нам ставілі дрэнныя адзнакі яшчэ да таго, як мы пачыналі адказваць. Тады мае настаўнікі і ўявіць не маглі, што ў будучыні я і сам стану настаўнікам. Затым за прыгожыя вочы альбо за тое, што стаў вылучацца на фоне пошлай вучнёўскай масы пасля таго, як на пытанне: „Што такое асоба?” адзіны ў класе адказаў: „Гэта – я!”, новая настаўніца рускай мовы і літаратуры Лідзія Іванаўна пачала ставіць мне адзнакі на бал вышэй, у выніку чаго я адчуваў сябе – чацвёрачнікам! А потым ці то з-за глыбокай павагі да выкладчыцы, ці то з-за разбуджанай павагі да сябе я сапраўды стаў ім. Неўзабаве мяне сталі паважаць нават у класах з літарамі „А”, „Б” і „В”. Але іх павагу я не паважаў. А зусім хутка і ўвогуле зразумеў, што з’яўляюся лепшым толькі сярод горшых. Тым не меней гэта давала мне пэўныя прывілеі. Напрыклад, аднойчы я абразіў аднакласніка – па справе, назваўшы яго прыдуркам. Лідзія ж Іванаўна, пачуўшы знявагу, асадзіла мяне: „Рыдкін, праўда не ваша! Ён не прыдурак, ён поўны дурань”. Дарэчы, яна насіла на шчыкалатцы ланцужок, што надавала ёй пэўнага шарму. Аднак хуліганы былі заклапочаныя недахопам на ўпрыгажэнні званочка, які б ужо здалёк абвяшчаў іх аб набліжэнні „карніцы”.   
Дзякуй богу, настаўніца паспела вылепіць з мяне асобу да таго, як адна яе калега, выцягнуўшы маю Лідзію Іванаўну за валасы з класа прама ў час урока, разбіла яе галавой акно на калідоры за тое, што тая, па чутках, падгульвала з яе мужам, таксама настаўнікам. Непрыемны інцыдэнт, як звычайна, замялі і нават тайна заявілі, маўляў, малайчына, баба, за мужыка разлучніцы галаву разбіла, і галоўнае – не пры вучнях, не ў класе – сапраўдны педагог! Лідзіі ж Іванаўне пасля гэтага ўрэзалі вучэбныя гадзіны, і ў маім класе яна ўжо не выкладала. Смела спачуваў ёй толькі я… спачуваў, як сваёй другой маме…
Мой жа прыемны статус чацвёрачніка гіпертрафіраваў боязь быць абвінавачаным, і яна пачала выклікаць у мяне агрэсію, калі я адчуваў сябе такім. Таму з хуліганскай агрэсіўнасцю я пагардліва адгарадзіўся ад ужо зайздрослівых сяброў-хуліганаў сваёй ужо станоўчасцю, якая зрабіла маё становішча бацькоўскага сынка ўжо няўхільным.
Тым не меней у сажу рэальнасці я паспеў выпацкацца дастаткова, каб пачаць займацца спортам, асабліва тым, дзе можна не толькі сябе паказваць, але і іншым перашкаджаць гэта рабіць. Спорт даваў працу маёй сіле волі, што была тварэннем боязі пройгрышу, якая, у сваю чаргу, з’яўлялася дзецішчам славалюбства.
Хваляванне зноў пачало марозіць мускулы прэса – я баяўся схваткі. Аднак радасць ад таго, што я еду ў свабодным тралейбусе, ды яшчэ і сяджу, адагнала непакой.
Я любіў ездзіць у тралейбусах яшчэ з маленства, калі на ўвесь салон наіўна лапатаў роднасным мне незнаёмцам і незнаёмкам пра асабістае жыццё сваёй сям’і пад сканфужаныя абрыванні маіх бацькоў. Цяпер жа тралейбусы нейкім чынам мабілізавалі мае думкі, сістэматызавалі іх. Але галоўнае, чым вабілі мяне нават перапоўненыя тралейбусы, заключалася ў якімсьці падспудным яднанні пасажыраў на падставе агульнага жадання – даехаць. Дадзенае яднанне дазваляла мне без няславы і праблем адчуваць сябе часткай калектыву, грамадства. Адна бяда: з нашымі асуджанымі тварамі працаваць альбо вучыцца можна толькі праз сілу, а значыць, і жыць таксама.
Я з цікавасцю прыхіліў галаву да вібрыруючага акна, за якім праязджаў састаў з будынкаў. У ім былі царскія вагоны, сталінскія і вагоны з іншаземнымі надпісамі – у іх правадніцы ўдзялялі пасажырам павышаную, але па-ранейшаму абыякавую ўвагу. У вокнах усіх вагонаў адлюстроўваліся хмары. Паміж вагонамі бачыліся вуліцы: Камунараў, Сялянская, Першамайская, Жаркоўскага, Камсамольская, Перамогі.
„Паднябенне засвярбела… – мысленна абураўся я. – Я-зы-ком не чу-ха-е-цца… Пальцам бы… ды брудны… Ды і людзі тут… якія-ніякія…”
Мае валасы, прыціснутыя скронню да шкла, пяшчотна патрэсквалі, як яечная шкарлупіна ў час гульні ў біткі, а я ў каторы раз адчуваў сваю любоў да ўтульнага Гомеля („Го-го-го! Мель! Мель!”) – маёй радзімы, якая, на жаль, належала не мне, а ім – мой погляд апусціўся на тратуар – гэтым няўтульным незнаёмцам і незнаёмкам, гэтым захопнікам маёй вотчыны. Я адвярнуўся ад акна, аднак праклятыя бакавы зрок і цікаўнасць не дазвалялі мне трымаць вочы ў шорах. Тады я заплюшчыў блізкае да спакусы вока і задаволіўся палавінчатым жыццём.
„Але з іншага боку… павінен жа нехта мяне адцяняць… – падумаў я. – А можа… чужынец тут я?..”
У мяне сапсаваўся настрой, але мой арганізм ператварыў нянавісць у энергію, якую трэба было накіраваць на будучы паядынак, таму я адчуў нейкае агрэсіўнае адухаўленне. Аднак хутка яно змянілася расчараваннем, выкліканым усведамленнем таго, што мне прыйдзецца, няхай толькі сорак пяць хвілін, але пакутаваць ад рыпучага, манатоннага і надта гучнага ад глухаватасці старэчага голасу, інтанацыя ў якім ніколі не змянялася. Яго гаспадар з чутным дыханнем кожнае сваё дзеянне агучваў словамі, а сэнс некаторых з іх часта перадаваў ужо толькі жэстамі ды мімікай, смех жа гаспадара голасу заўжды пераходзіў у кашаль. Дадзены голас належаў выкладчыку асноў медыцынскіх ведаў. Ён быў добрым чалавекам, але калі „добразычліўцы” намякалі старому на ягоны ўзрост, у якім ужо небяспечна мець мары, яго маладая Прага жыцця і савецкая працоўная Прапаганда крыўдзіліся да злосці. Ён з апошніх сіл чапляўся за балясы слізкіх поручняў запатрабаванасці, але скочваўся ў савецкім касцюме па кар’ернай лесвіцы ўнутр самога сябе. Але і там медвыкладчык здраджваў сам сабе з Сучаснасцю. Побач з ім каціліся і нулі, выпаўшыя з зарплаты. Спыніць жа падзенне паблажлівая Павага да старасці не асмельвалася, пераклаўшы дадзеную місію на Смерць ад працы альбо – ад аганічнага Здзяйснення летуценняў. Падсвядома я шкадаваў медвыкладчыка, аднак яго лекцый стараўся па магчымасці пазбягаць, бо гэта было непераносна ні для маіх вушэй, ні для майго сярэдняга пальца, на якім красаваўся мазоль ад ручкі. Такое ж патаўшчэнне адчувалася і на маіх вачах ад бачання універсітэцкіх людзей.
Я выйшаў на прыпынку „Універсітэт” і накіраваўся да аднайменнага будынка. Пачакаўшы, пакуль праляцяць усе машыны на пераходзе, які даўно меў патрэбу ў святлафоры, я з асцярогай перабег дарогу. Ужо здалёк было бачна, што каля універсітэта нікога няма, і мне стала зразумела – першая палова пары яшчэ не скончылася.
Я не меў патрэбы ў гадзінніку. Да таго ж мяне раздражняла, калі да рукі нешта прышпілена, здавалася, гэта парушае мой унутраны баланс тым, што адна рука з-за гадзінніка важыць больш за другую. Ды і гадзіннік на руцэ надаваў майму выгляду неўласцівую мне дзелавітасць.
Пакуль быў час, я вырашыў зайсці ў бібліятэку, якая вабіла скрозь зашклёныя дзверы рэдкай бязлюднасцю, і ўзяць там дапаўняльную літаратуру па рускай мове.
У цесным памяшканні бібліятэкі, якой, у сувязі з гэтым, больш падыходзіла азначэнне „кніжная раздатачная”, гарэла цьмянае святло і стаяла затхлае паветра. Бібліятэкаркі на месцы не было, але я ведаў, што яна знаходзіцца недзе за пааблупліванымі кніжнымі паліцамі. Я стаў нясмела, але чутна барабаніць нешта пальцамі па стойцы, што пастаянна нагадвала мне прылавак на якім-небудзь складзе. У бібліятэцы было так ціха, што я здаваўся сабе шумным. Даволі хутка пачулася агрэсіўнае цоканне абцасаў, з-за кніжных паліцаў з’явілася бібліятэкарка з маршчынамі паміж бровамі і, не падышоўшы да мяне, пагардліва спытала: „Што ты хацеў?”
– Добры дзень.
– … – нейк радасна прамаўчала жанчына.
– У вас ёсць вось гэта? – пацікавіўся я і працягнуў ёй паперку з патрэбнай мне літаратурай.
– Шукай па каталогу, – уніжальным тонам адказала бібліятэкарка, на секунду затрымаўшы браніраваны погляд на паперцы, і зноў знікла за паліцамі.
„Праца з людзьмі надае ўпэўненасці ў сабе… – з зайздрасцю падумаў я. – Відаць… таму… што тыя… хто працуюць з людзьмі… не баяцца канфліктаў… бо прывыклі да іх…”
Так атрымалася, што дадзеная жанчына абслугоўвала мяне вельмі-вельмі рэдка, і я не паспеў скласці аб ёй сваё меркаванне, але ў той момант яно ўжо пачало фарміравацца.
У каталогу ўсё было пераблытана: літара на картках магла быць адной, а літара на шуфлядачцы, дзе яны ляжалі, – іншай. Я займаўся клопатнай пошукавай працай, калі ў бібліятэку ўляцеў запыханы хлопец, што па сутнасці нагадваў каалу, якую нейкім чынам растармасілі да мітуслівасці пужлівага вераб’я.
– А дзе… бібліятэкарка?.. – з надзеяй на мой станоўчы адказ спытаў ён.
– Недзе сярод кніг, – усміхнуўся я.
Хлопец аўтаматычна зірнуў на кніжныя паліцы прагнымі вачамі, а потым пацікавіўся: „Ты меў на ўвазе – за паліцамі?..”
– Мг… – зноў усміхнуўся я.
Хлопец стаяў ля стойкі, перарывіста дыхаў і чакаў, пакуль бібліятэкарка зробіць ласку і з’явіцца перад ім. Яна не з’яўлялася, а ён усё не мог адважыцца яе паклікаць, мала таго, з цяжкасцю стрымліваў задышку, пакуль яго не паглынула ломкая Цішыня. Гэта б доўжылася да другога прышэсця, калі б ад маркоты я не пачаў гучна пляскаць у далоні. У выніку ўжо праз некалькі секунд жанчына паказалася з-за паліц. Хлопец выцягнуўся ў разладжаную струнку.
– Чаго ты пляскаеш?! – злосна спытала яна ў хлопца.
– А-а… гэта не я… – спалохаўшыся, адказаў ён і зірнуў на мяне.
Я, у сваю чаргу, да поту стрымліваў смех. Ад хлопца проста-такі пёрла правінцыяльнасцю. Дастаткова сказаць, што надпіс „EUGO SPORT” на яго куртцы быў з памылкай.
– Што ты хацеў? – пацікавілася бібліятэкарка, не дазволіўшы правінцыялу павітацца з ёю.
– …
– Што ты хацеў?!
– !.. – зажэстыкуляваў хлопец.
– Ну што?! што?!
– А-а… мне-э-э трэба… вельмі па фізіцы кні… – ухіляючыся ад жаночага погляду, выйшаў са ступару правінцыял і працягнуў чытацкі білет.
– Я-ка-я? – незадаволена спытала жанчына, вяла моргаючы вачамі.
Хлопец здаўленым голасам назваў падручнік і яго аўтара.
– Пачакай, у цябе ж яшчэ тэрмін штрафу не скончыўся, – нечакана заявіла бібліятэкарка, перагортваючы білет.
– Дык заўтра ўжо канчаецца… – нейк супакойліва паспрабаваў падкрэсліць нязначнасць дадзенага факта атарапелы правінцыял з абаронным смяшком у голасе.
– Вось заўтра і прыходзь, – працягнула білет бібліятэкарка і, не дачакаўшыся, пакуль хлопец возьме яго, расціснула пальцы.
– А-а… – толькі і ўдыхнуў правінцыял. – Дык… – падняў ён білет з падлогі.
– Тэрмін штрафу за згублены падручнік доўжыцца роўна адзін месяц, і я не буду табе зараз выдаваць ніякія падручнікі, – тэатральна-афіцыйным тонам паведаміла жанчына, туга склаўшы на грудзях рукі ці то ад холаду, ці то ад нежадання працягваць размову.
– Дык ёсць жа месяцы… у якіх не трыццаць адзін, а-а-а трыццаць дзён… А ў лютым… дык, і наогул, дваццаць восем… – ледзьве выгаварыў юнак.
– Слухай, „лічыльнік”, чаго ж ты з падручнікам сваім аблічыўся?!.
– Дык у мяне яго ўкралі… – апраўдваўся правінцыял. – Я яго забыў… а клі вярнуўся… яго як і не было… а…
– Гэта мяне не турбуе, – ляснула бібліятэкарка з нейкай агрэсіўнай абыякавасцю і няўпэўнена дадала, прасіцельна зыркаючы на мяне, як на суддзю: – Ты сам вінаваты…
– У тым, шо не дагледзеў?..
– У тым, што вінаваты…
„Э-э… хлопец… гэта яшчэ што… – з усмешкай думаў я. – Я вось аднойчы на барацьбе забыў спартыўныя штаны… мякка кажучы… не новыя… І галоўнае ж… нядоўга адсутнічаў…” 
Я заўжды заўзята цягнуўся назіраць за людзьмі, хоць гэта і акунала мяне ў „дэпрэсарыум”. Падобныя назіранні і іх аналіз так ці інакш давалі магчымасць складваць з маіх „кубікаў” дастаткова дакладнае меркаванне аб людзях, не ведаючы іх.
Бібліятэкарцы я б даў гадоў сорак. На ёй былі звычайная спадніца, звычайная блузка, звычайны пінжак і незвычайна вялікія акуляры, якія, аднак, яна не саромелася насіць, у адрозненне ад мяне. Здавалася, бібліятэкарка складаецца толькі з інфармацый. Жанчына выглядала не столькі непрыгожа, колькі брыдка, і належала да тых закамплексаваных людзей, якім усё ж такі ўдалося праз навязванне, выпрошванне да сябе ўвагі, ненатуральнае раскамплексоўванне і іншыя ўніжэнні незаслужана збавіцца ад асноўных комплексаў, стаўшы пры гэтым крыху развязнымі. А калі гэта здарылася – прыйшоў час паквітацца за непавагу і знявагу да сябе з тымі, хто ад цябе залежыць і трапляе пад выкід назапашанай энергіі крыўд, а цяпер – і спагнаць на маладых зло за сваю ўжо немаладосць. У сэнсе закамплексаванасці бібліятэкарка была чымсьці падобная на мяне, з той толькі розніцай, што ёй прыходзілася камплексаваць, напэўна, з-за адной сваёй знешнасці, а мне – і з-за свайго нутра. Я зайздросціў жанчыне, бо адчувалася, што яна ўпэўнены ў сабе чалавек, а мабыць, і ўвогуле – шчаслівы. Апошняе пацвярджаў заручальны пярсцёнак на яе бамбукападобным пальцы, пярсцёнак, які да сарака гадоў носяць далёка не многія. Аднак іклы маёй зайздрасці падпілоўвала нязгода з тымі спосабамі, пры дапамозе якіх бібліятэкарцы ўсё ж такі ўдалося збавіцца ад асноўных комплексаў.
– Ды мне шмат падручнікаў не трэба… мне токі адзін патрэбен… – пачаў канькаць правінцыял.
– Ты заплаціў штраф за згубу?
– Заплаціў… – прамямліў небарака раздаўленым голасам.
– Ну вось, пачакай да заўтра, скончыцца штраф, і я выдам табе ўсе падручнікі, – з непераканаўчай прынцыповасцю паведаміла бюджэтніца.
– Дык мне не патрэбны ўсе… мне токі па фізіцы, і ўсё…
– Навошта ён табе прама зараз? – пацікавілася жанчына і з манернай засаромленасцю дэманстратыўна самкнула лацканы блузкі, нібы побач знаходзіўся дзівак, які мог паквапіцца на яе грудзі.
У шуфлядачках каталогу нічога свайго я не знайшоў, але працягваў дэманстратыўна шныраць па іх, бо ўжо ператварыўся ў тэатральнага гледача, перад якім разгортваліся падзеі зусім не тэатральныя, і тым яшчэ болей захапляючыя.
– Ды ў нас заўтра кантрольная… падпрых… падрыхтавацца трэба… А без гэтага падручніка… э-э-э…
– Ну, не ведаю, папрасі ў каго-небудзь з групы, – не прабівалася бібліятэкарка.
– Дык мне давалі ўжо… Кокі можна прасіць?..
– З’ездзі ў абласную бібліятэку, – жорстка параіла жанчына… з нейкай прыемнай ёй раздражнёнасцю.
– А я там не запісаны… – засаромлена апраўдваўся хлопец.
– Гэта ўжо твае праблемы, – зрабіла вінаватым правінцыяла віноўніца яго ўніжэнняў.
У бібліятэку сталі заходзіць студэнты, і я зразумеў, што ва універсітэце ўжо пачаўся перапынак.
– Ну дайце мне… калі ласка… – зусім ціха скуголіў бедачына.
Я ўжо быў сабраўся заступіцца за… Ды не… нічога я не сабраўся… цяжка абурыцца ў нядрэнным настроі…
– Так, усё, не адцягвай мяне ад працы! – значна і ў той жа час з нейкай узаемнай уцехай ад уласнай Улады сказала гаспадыня бібліятэкі наведвальніку і адразу ж звярнулася да падышоўшай студэнткі з падкрэсленай добразычлівасцю: – Што вы хацелі?
Тая не паспела адказаць, як хлопец яшчэ цішэй прамямліў: „Ды мне б токі да абеду… а пася абеду я вам вярну…”
– Не, ну вы пабачце! – без сораму падлізліва звярнулася гаспадыня да астатніх студэнтаў. – Чалавек згубіў бібліятэчную кнігу і яшчэ другую хоча! Нахабнасць несусветная!
– Дык я ж вярну пася абеду… У мяне без гэтай кніг-э-э… ужо тры двойкі па фізіцы… – ледзь не плакаў перапуджаны „парамі” правінцыял.
– Ты яшчэ і двоечнік?! – тут жа ўджаліла ў жаласнае жанчына ў запале дэманстратыўнасці.
– Н-н-н-е… проста без гэ…
– Твае праблемы, – нейк міжвольна ўхмыльнулася бібліятэкарка. 
– Ну калі ласка… дайце мне кні…
– Я не маю права, што ты ад мяне хочаш?!
– Ну калі ласка…
– Ты што, хочаш, каб мяне звольнілі?
– Калі ласка…
– Не маю права…
– Ну дайце мне…
– Не…
– Ну дайце…
– …
– Дайце…
– Ды дайце вы яму, што ён просіць, – раздражнёна сказала адна са студэнтак.
– У нас часу мала, – нервова дадаў студэнт з чаргі, што ўжо ўзнікла ля стойкі.
Спалох і пачуццё віны правінцыяла дэстабілізавалі і маю псіхіку, бо асабіста мяне заўжды забіваў не столькі боль, які кат прычыняе ахвяры, колькі боязь, што ахвяра адчувае перад катам. Таму, каб выратаваць сябе, пазбегнуць дакораў сумлення – нешта яму даказаць, асадзіць жывую перашкоду – бібліятэкарку, атрымаць экстрымадчуванні, прыцягнуць да сябе ўвагу і не дапусціць выдачу падручніка, як узнагароды за ўніжэнне, я нарэшце адважыўся нясмела падысці да стойкі.
– А-а-а… Мгрр… мгрр… А можна мне ўзяць той падручнік, які ён так страсна вымольвае? – тым не меней спакойна спытаў я перашкоду, але загадзя канфліктным тонам.
– А ты хіба не філолаг? – незадаволена пацікавілася яна.
– Па-першае, не „ты”, а „вы”, – смела паправіў я гаспадыню бібліятэкі, амаладзіўшы яе да закамплексаванай мінуўшчыны.
– Ну вы, – злосна зрабіла ласку тая.
– Я – філолаг, – з гордасцю адказаў я, хоць і не адчуваў яе.
– А навошта табе… ой… вам падручнік па фізіцы?
– А я збіраюся параўнаць функцыянаванне часціц у атаме з функцыянаваннем часціц у сказе, – трапна адказаў я, успомніўшы тэлевізійную перадачу пра квантавую тэорыю. За маёй спіною пачуліся смяшкі студэнтаў.
– Ваш білет, – раздражнёна патрабавала бібліятэкарка, нібы тралейбусны кантралёр.
Я працягнуў ёй чытацкі білет, які яна нервова і гідліва разгарнула; імгненна крануўшыся пальцам языка, пагартала, а потым, падняўшы акуляры, пачала пільна ўглядацца ў яго бледнымі вачамі. Не знайшоўшы да чаго прычапіцца, бібліятэкарка са словамі „Зараз прынясу” раззлавана і павольна адправілася за кніжныя паліцы. Вярнуўшыся, жанчына з пратэстам нядбайна паклала падручнік на стойку. Я адразу перадаў яго шакіравана-шчасліваму правінцыялу і з палёгкай выбег з бібліятэкі, каб мне наўздагон не сапсавалі заслужаны настрой.
Па праўдзе сказаць, кайф быў ад таго, што я здолеў здзейсніць добры ўчынак, ад самога ўчынку і ад адчування сябе дабрадзеем. Аднак гэтая прыемнасць імгненна перайшла ў засмучэнне ад сузірання прыгнятальна бляклых неба, асфальту і універсітэта, вучыцца ў якім значыла падымацца па прыступках, колькасць якіх ужо не забыць; пісаць да пяску ў вачах, з-за чаго выкарыстоўваеш іх па чарзе; наседжваць скаліёз; кожны дзень атрымліваць дамашнія заданні, што прыгнечваюць абавязковасцю выканання ажно з першага класа; маліцца, каб цябе не выклікалі; безупынна ваяваць з псіхалагічнымі вынікамі зносін з равеснікамі. У сувязі з апошнім „Развітанне славянкі”, якое нам уключылі на лінейцы, калі мы, студэнты першага курса, з дрыжыкамі ўваходзілі ўпершыню ў будынак універсітэта, аказалася для мяне сімвалічным.
Тым не меней сын журналіста і галоўбуха проста не меў права не вучыцца ў ВНУ. Да таго ж з маленства чутыя ўнушэнні маіх любячых бацькоў, што я самы лепшы, вымусілі мяне шчыра паверыць у гэта і парадзілі тым маё Славалюбства. Калі ж я зразумеў памылковасць бацькоўскага сцвярджэння, то, баючыся мірыцца з праўдай, імкнуўся даказаць правамернасць навязанага мне статусу самага лепшага, і адным з такіх доказаў было маё паступленне ва універсітэт.
Я набліжаўся да яго будынка гэтак марудна, як мокрае гарыць, і ўжо чамусьці шкадаваў аб дапамозе правінцыялу. На ганку стаялі і курылі „амонімы” слова „інтэлігент” – хлопцы з маёй групы. Гэтакімі яны былі таму, што, нягледзячы на сваю прыналежнасць да філалогіі, не разумелі сутнасці паняцця „інтэлігенцыя”, як, зрэшты, і я. Аднак пры гэтым нашы выкладчыкі, пачынаючы з першага курса, пастаянна ўнушалі нам: „Вы – будучая інтэлігенцыя нашай краіны”.
„Не… гэта немагчыма… – бубніў я. – Вітацца з імі за рукі… адчуваючы вялыя поціскі… а потым выціраць сваю далонь у кішэні… Гэты цыгарэтны смурод… гэтая іх… напускная стрыманасць… і… аўтаматычнае агрубенне голасу і мовы… для так званай мужчынскай размовы… Не… немагчыма… А гэты рыпучы… але хутка дыктуючы голас… Пісаць… пісаць… пісаць… прапускаючы літары і думаючы пра сваё… А можа?.. Ай… усё роўна першую палову пары прагуляў… няхай і другую… паеду дамоў… там так добра… Сапраўды… паеду дамоў… трэба ехаць… няхай часова… але трэба… бо гэта немагчыма… надакучыла… А к дванаццаці я паспею… Ай… добра… бог з імі… пайду ва універ… пайду адмучуся як-небудзь… хопіць прагульваць… а то яшчэ праблемы пачнуцца…”
Я набліжаўся да хлопцаў, як раптам з іх кампаніі пачуўся пажадлівы рогат Дзікаватасці, выкліканы, напэўна, нейкім пашлаватым жартам: „Гы-га-гы-га-га!” Не дайшоўшы да „амонімаў” пару метраў, я імгненна павярнуў у бок тралейбуснага прыпынку. Ззаду мяне прагучаў здзіўлены вокліч: „Э!.. Юра!.. Ты куды?!. Алё!..” – але я не абярнуўся.




Калі я адчыніў дзверы кватэры, душа ў каторы раз напоўнілася родным, ні з чым не параўнальным пахам дамашняй утульнасці.
– Дзень добры! – радасна павітаўся я.
Заставалася толькі некалькі хвілін, каб пабыць з маёй шматпрадметнай „сям’ёй” сам-насам. Я зняў туфлі, прайшоў у залу і з палёгкай сеў у крэсла. Зала заўжды здавалася мне палацавай, падавалася памостам, была для мяне цэнтрам сусвету. Праўда, па меры таго, як я станавіўся дарослым, гэты цэнтр усё змяншаўся і змяншаўся, пакуль зусім не знік. Я ўважліва глядзеў на жырандолю, шторы, шпалеры, сценку, канапу, дыван – у мяне не было любімчыкаў. Кожны з гэтых прадметаў меў сваю арыгінальную, асабістую гісторыю. Чамусьці мне стала іх шкада. Па гэтай жа прычыне мае бацькі нехаця збаўляліся ад старых і непатрэбных рэчаў.
„Адзінота… гэта, калі… усё, што цябе акружае… становіцца жывым… і журботным…” – вымавіў я.
Я сядзеў, сядзеў, час майго знаходжання дома хутка заканчваўся, і з кожным перамяшчэннем секунднай стрэлкі насценнага гадзінніка ў мяне рос непакой перад расставаннем з любімым жыллём, які паступова перамешваўся з непакоем ад будучай схваткі.
„Дзякуй богу… што я хоць усведамляю і прызнаю свой страх… Гэта дае мне магчымасць змагацца з ім…”
Я раззлаваўся ад таго, што нейкі там непакой перашкаджае мне цешыцца ідыліяй кватэры, захацелася пакончыць з баязлівасцю. Гэтую жадобу падахвоціўся здзейсніць якісьці яхідны Кураж.
Я рэзка ўстаў, разварушыўся, беспаспяхова паспрабаваў напаследак поглядам налізацца кватэры, пайшоў, стаў у туфлі, узяў пакет, прыслухаўся і – пачуў за дзвярамі сабачае цяўканне. Прыйшлося яшчэ пару хвілін не адчыняць іх, а з раздражненнем чакаць, пакуль сагнуты сусед-пенсіянер дашаркае да сваіх дзвярэй, пападзе ключом у замок, справіцца з ім і ўпаўзе нарэшце ў кватэру са сваім дурным дварняком; бо была рызыка, што гэтая неразумная жывёліна зноў, як аднойчы, прашмыгне ў маю вітальню і будзе гойсаць там, парушаючы яе атмасферу сваёй іншароднасцю. Нарэшце суседскія дзверы грукнулі, і я зрабіў крок у бязлітасную рэальнасць.
Восьмы тралейбус давёз мяне толькі да вуліцы Рагачоўскай, і мне яшчэ трэба было перайсці на другі бок Савецкай, сесці там у любы транспарт і праехаць адзін прыпынак да універсітэта. Звычайна я пешкі пераадольваў гэтую адлегласць, удыхаючы бензінавы перагар, але часу не было, і прыйшлося ісці ў падземны пераход, міма якога я часта праходзіў, над якім я пастаянна праязджаў, але ўнутры якога – ніколі не бываў.
Спускаючыся па вострарэберных, слізкіх прыступках у пераход, я проста-такі скурай адчуў, як вулічны прыцемак змяніўся падземнай цемрай склепа. З ёю мне ў твар пацягнула восеньскім скразняком з прэсным пахам сырасці, што прычасаў мае валасы зябкай расчоскай. Днём у пераходзе нікога не было, акрамя мяне, шэрых гранітных сцен, гранітнай падлогі, запэцканай людскімі падэшвамі, і ўбогай, з якой у гэтым падзямеллі сам-насам апынулася маё Сумленне.
Гукі маіх крокаў павялічвала рэха пустэчы, з-за чаго мая прысутнасць у пераходзе яшчэ больш падкрэслівалася. Я падыходзіў да ўбогай, якая па меры майго набліжэння хрысцілася ўсё хутчэй, сагнуўшыся пытальнікам. Яна ператварылася ў аголены слёзны нерв. Узрост яе немагчыма было вызначыць, што прымусіла мяне на некалькі секунд задумацца аб цяжкім жыцці ўбогай з нейкім карычневым тварам і аб маім не такім ужо кепскім жыцці на гэтым фоне. Я ўспомніў, што, напэўна, маю ў нейкай кішэні якіясьці грошы, і запаволіў крок. Аднак не дастаў іх, бо:
1. Быў цвёрда ўпэўнены, што міласціну пададуць іншыя.
2. Адчуваў неадольную агіду да ўсяго саладжавенькага, якім з’яўлялася і падаванне міласціны.
3. Лічыў міласціну – хабарам Сумленню, выгадным ахвяраваннем.
4. У цяжкія хвіліны ні на кога іх не перакладваў.
5. Грошы, напэўна, ляжалі ў левай кішэні джынсаў, таму правай рукой я не мог іх дастаць, а ў левай знаходзіўся пакет, які для зручнасці быў наматаны на запясце, што зноў-такі не дазваляла мне дабрацца да грошай. Размотваць яго я не хацеў, бо ён вельмі ёмка сядзеў у руцэ, ды і доўга намотваць – таксама.
6. Перад убогай не ляжала традыцыйная шапка для міласціны, і мне б прыйшлося даваць ёй грошы – у працягнутую брудную, закасцянелую руку ў струпах, якой яна магла дакрануцца да маёй. Можна было б, канешне, пакласці міласціну на падлогу, але гэта здалося мне несумленным, непрыстойным.
7. Ды і не так гэта ўжо сур’ёзна – не падаць міласціну!..
8. Да таго ж, недахоп часу… І-і-і гэты скразняк…
„Ну навошта ўніжацца і прасіць міласціну?.. Чаму б лепш проста не памерці з голаду?.. Чорт… калі б тут былі людзі… было б не так сорамна… Ды яна… хутчэй за ўсё… пераадзетая махлярка… Дакоры сумлення толькі правакуе… Так… хутчэй за ўсё… яна махлярка… Хутчэй за ўсё… хутчэй за ўсё… Хутчэй… хутчэй… хутчэй… – прашаптаў я і выйшаў з падзямелля, глыбока ўздыхнуўшы. – Хутка – непрыметна… Загадзя прадчуваў… што суцешу Сумленне… Дык навошта ж я тады так доўга…”
Вулічны прыцемак пасля цемры здаўся не такім ужо цёмным, і я палічыў, што доўга адчуваць боль ад качання скручанага ў клубок светлага вожыка душы (так я называў Сумленне) не буду, бо надземная мітусня і марнасць адцягнуць маю ўвагу ад яго дакораў, але калючкі ў жывёліны былі нечакана вострымі. Мне стала неспакойна.
Я чакаў тралейбус і думаў, куды дзецца ад свайго ўчынку, а дакладней, ад яго адсутнасці. Я ведаў, што пад уздзеяннем апраўданняў, ці перакананняў, ці патрабаванняў, ці прывыкання, ці часу, ці раскаяння, ці даравання, ці пакарання дакоры сумлення праходзяць – адразу альбо паступова: змяняючы сваё пастаянства на перыядычнасць, а сілу – на слабасць. Я вырашыў скарыстацца ўздзеяннем першага і наўдачу па-хуткаму абшныраў спацелымі далонямі ўсе кішэні. Дзякуй богу, грошай там не аказалася. Светлы вожык душы заціх. У мяне зноў з’явіўся прыемны і пунктуальны Кураж!
Падышоў свабодны тралейбус, але людзі, як звычайна, нахрапам ускочылі і ўзабраліся ў яго, а я разам з імі і адзіным жаданнем – хутчэй паехаць. Аднак дзверы пакуль што не зачыняліся, бо вадзіцель прадаваў пасажырам талончыкі. Разам са мною ў тралейбус упоўз дзед з мяшком бульбы і прыхіліў яго да адчыненых дзвярэй. Гэта заўважыў толькі я і зразумеў, што яны вось-вось зачыняцца і мяшок зваліцца прама на прыступкі, таму захацеў папярэдзіць дзеда, але ў галаве ў каторы раз узнікла праклятае „НІКОЛІ”. Яно азначала, што мне за маё жыццё, магчыма, ніколі не давядзецца ўбачыць, як мяшок з бульбай падае ў дзвярны праход тралейбуса, таму лепш закрыць рот і скарыстацца такім падарункам лёсу. Па праўдзе сказаць, я не лічыў дадзенае падзенне звышвідовішчным падарункам лёсу, але „НІКОЛІ” надавала яму значнасці, і я нават стаў падспудна хвалявацца, каб ніхто не папярэдзіў дзеда. Пры гэтым мне думалася, што ў поўнай меры ўсё роўна не ўдасца атрымаць задавальненне ад жаласнага відовішча, бо бульба, на жаль, не высыпецца з завязанага мяшка.
Не паспеў я пашкадаваць аб нязбыўных спадзяваннях, як дзверы ў тралейбусе зачыніліся, і мяшок не толькі зваліўся на прыступкі, але і выплюнуў амаль усю бульбу.
Я чакаў…
Светлы вожык зноў улез калючкамі ў душу, аднак і зноў высунуў іх пасля таго, як адзін з пасажыраў, што дапамагалі дзеду збіраць бульбу, сказаў: „Дзед, трэба ж за мяшком сачыць…” Таксама супакоілася і маё ныючае нежаданне падымацца і нагінацца за бруднай агароднінай.
– Вы выходзіце? – нецярпліва спытаў я ў перхатнай макушкі перад дзвярамі.
Перхатная макушка вяла кіўнула.
Дарогу каля універсітэта на злашчасным пераходзе я „перафугаваў” рашуча і нават рызыкоўна, бо пачуў сігналы машын. На універсітэцкім ганку стаялі ўсе „гаўрыкі” з маёй групы – усе чатыры. Я жвава ўвайшоў у іх цыгарэтны смурод і нехарактэрна бадзёра сказаў нехарактэрнае: „Здароў, мужыкі!” – але не стаў працягваць ім руку.
– Дароў, – млява адказаў Саня, выдыхнуўшы дым. Хлопец ці то дакурваў цыгарэту, ці то ўжо пачынаў курыць яе фільтр. – А чо ты тады пайшоў, я ж цяе клікаў?
Саня жыў на ўскраіне горада і быў тыповым прадстаўніком гарадскога правінцыяла, таму падабаўся ўсім – і гарадскім, і вясковым. Прынамсі, ніхто ім не грэбаваў. Яго камунікабельнасць была пошлай, але трывалай. У дадатак пры пэўным ракурсе ён ледзь прыкметна касавурыў.
– А чаму ты так груба ў мяне пытаеш? – абурыўся я.
– Я не груба… Я супраць цябе нічога не маю… – захваляваўся Саня.
– А што ты, уласна кажучы, можаш супраць мяне мець? – раззлаваўся я.
– Ды нічога не магу… – амаль пяшчотным голасам вымавіў напалоханы хлопец.
– А! гэта ты так ад курыва груба кажаш… Ды дзеда не хацелася цярпець, я і пайшоў, – як нічога і не было, адказаў я нарэшце.
– Ну і праільна, мы, блін, зноў пісалі пад яго… гэтую… дыкцыю, – як нічога і не было, адобрыў Саня і харкнуў сабе пад ногі, а потым яшчэ і высмаркаўся, па чарзе затульваючы ноздры.
Сам я не курыў, бо мяне раздражняла тое, з якімі сур’ёзнымі фізіяноміямі і дутай паважнасцю людзі кураць, нібыта дадзены працэс звязаны з чымсьці вялікім, а не проста прыкрывае занятасцю іх забітасць у кампаніі. Калі ж пры гэтым яны яшчэ і глядзяць кудысьці ўдалечыню, млява адказваючы табе, то ўзнікае падспудная жадоба вывесці іх з „тормазу” – любымі спосабамі.
– Дык я не зразумеў, ты ёй уваткнуў? – спытаў Антон, як звычайна стараючыся максімальна агрубіць голас.
– Так, – з выхваляннем адказаў задаволены Барыс.
– Чыкі-букі! – сутаргава вырвалася істэрычнае ўхваленне хлопца, схаваўшы вялікія пальцы яго рук у кулачкі.
Сваім ці то выклічнікам, ці то мадальным словам Антон пакарабаціў мяне так, што стала бачна маю агрэсію.
– Та-а-а-к, – сладастрасна паўтарыў Барыс.
Барыс быў чалавекам з незразумелай энергетыкай раскаванасці, якая заварожвала ўсіх. Ён смяяўся заўжды, з усіх і з усяго, па прычыне і без яе, вымушаючы цябе спачатку тушавацца, потым – абурацца, затым – раздражняцца, пасля – сердаваць, потым – злавацца, затым – пагардліва ўсміхацца, пасля – высакамерна пасмейвацца, паблажліва смяяцца, прыслухоўвацца, рагатаць, слухаць, паважаць, захапляцца і, нарэшце, – слухацца і падпарадкоўвацца. Можна было ўявіць святкаванне дня нараджэння без імянінніка, але без Барыса – не. Я не мог супрацьпаставіць праўдзіваму штукарству хлопца сваю сур’ёзнасць, бо на фоне яго барвовага ад смеху твару яна выглядала бледна, недарэчна і нават прытворна. Барыс не лічыў ганебным папрасіць прабачэння, мала таго – любіў мірыцца, таму пастаянна даваў падставы для гэтага. Аднак сорамна было не прабачаць яму. Смяяўся ён здзекліва, але шчыра, што абяззбройвала пакрыўджаных. Пры гэтым у ім адчувалася і начальніцкая хватка – Барыс быў сынам нейкай шышкі, але „сасновай”, бо вучыўся ўсяго толькі на філфаку.
– Н-н-у і як? Пад абух нацуцуліў? – з нейкай палкай дапытлівасцю пацікавіўся Саня ў Барыса, патрабуючы падрабязнасцяў.
Той усяго толькі захоплена мацюкнуўся.
– А пра што вы?.. – спытаў я.
– Пра Паліну, – адказаў Барыс.
– Ён ёй учора ўваткнуў, – паказаўшы на Барыса, задаволена сказаў Антон сваім натуральным высокім і нават ужо манерным голасам.
– Што ён ёй уваткнуў?.. Куды?.. – баючыся пачуць нешта страшнае, пацікавіўся я.
– Ты што, не ведаеш, што азначае слова „ўваткнуць”? – амаль басам здзіўлена спытаў у мяне перадавы Антон, як у безнадзейна адсталага чалавека.
– Акрамя значэння гэтага слова, я ведаю нямала! Прынамсі, больш за цябе! – абурыўся я.
– Ой! ой! Ён ужо ведае больш за мяне! – фальцэтам прагаварыў хлопец.
Я адразу шагнуў да яго ўдарным поглядам, каб…
– Юра. Юра!
– Што?!
– Ты сур’ёзна не ведаеш, што азначае слова „ўваткнуць”? – па-добраму пацікавіўся Барыс.
– Не… – наіўна адказаў я.
– Юрый, на тваёй мове дзеяслоў „уваткнуць” будзе азначаць – пераспаць, – прасвятліў Барыс і зарагатаў так, як мог толькі ён.
Я не ведаў, што мяне больш раззлавала: яго смех альбо яго секс.
„Божа… – падумалася мне, – як хутка змяняюцца пошлыя дзеясловы… што азначаюць таемства… якое я пакуль што і не пачынаў пазнаваць…”
Паліна вучылася на англійскім аддзяленні і была адзінай студэнткай ва універсітэце, якая мела ўласны БМВ, што пачынаў кудахтаць ад наўмысных удараў па яму. Нехта з-за яе багацця, нехта з-за яе васковага ад стракатага макіяжу твару і выцягнутай, непрапарцыянальнай фігуры, нехта з-за яе агрэсіўнай самаўпэўненай гордасці, а нехта з-за ўсяго адразу марыў сустракацца з ёю. Але Паліна была адной з тых фемін, якія нават сябруюць не з чалавекам, а з яго Рэпутацыяй і Паспяховасцю, а яны, у сваю чаргу, нават пудзіла ператвараюць, прынамсі, у малпу.
Таму, што Барыс пераспаў з Палінай і быў у яе ў фаворы, я не дзівіўся, бо ён бравы хлопец, які дабіўся нават таго, каб пасля заняткаў дзяўчына падвозіла яго да дому. Здзіўляла ж і гадзіла мяне тое, што Барыс са шчаслівай фізіяноміяй так вось прылюдна распавядае аб інтымным, прызямляючы яго да абыдзёншчыны і тым самым ахалоджваючы і без таго слабую мужчынскую палкасць. Здавалася, можна было падысці да Паліны і крыкнуць ёй: „Гэй! Гэта цябе ўчора Барыс?..” Але яшчэ большую агіду ў мяне выклікала наша слуханне таго, што нам не прызначалася, – вольнае і міжвольнае.
– А ў мяне сёння фінал, – нечакана для сябе вымавіў я.
– Які фінал? – спытаў Барыс і паблажліва ўхмыльнуўся.
– О! Гэта ж спаборніцтвы па барацьбе! – ускрыкнуў Саня, які хадзіў у секцыю разам са мною, але вельмі нерэгулярна.
– Гэта тыя спаборніцтвы, пра якія афіша ў фае вісіць? – пагардліва-вяла пацікавілася грушападобная фігура Антона, манерна праводзячы пальцамі па скроні, каб завесці за вуха свае доўгія ільсняныя, масленыя космы.
– Дык а калі ты будзеш валтузіцца? – ужо зацікаўлена спытаў мяне сур’ёзны Барыс. Я ўсміхнуўся з яго апошняга слова і адказаў: „У два пачынаюцца фінальныя схваткі”.
– Дык мы прыйдзем за цябе пахварэць! – абвясціў Барыс.
– Добра, – з радасцю пагадзіўся я, бо адчуў сваю значнасць.
– А як ты ў фінал трапіў?.. – здзіўлена і ўзбуджана пацікавіўся ўражаны Саня. – Я ў мінулым годзе адразу са спаборніцтваў выляцеў…
– Справа ў тым, – сказаў я, – што ты ішоў туды гуляць, а я – жыць!
– …І галоўнае ж, блін, марыў перамагчы… менавіта тады… калі ў зале прысутнічала-а-э-ы… Але шанцаў амаль не было… вырашыў ужо не ўдзельнічаць… А тут, блін, падумаў: не паспрабую выкарыстаць хаця б адзін шанц – шкадаваць буду. Хаця гэтае шкадаванне… можна было б супакойваць… тым, што шанцаў амаль не было… Але паспрабаваў… паўдзельнічаў, блін, у спаборніцтвах… Цяер шкадую, што не перамог у іх… крыўдна… У першай жа схватцы прайграў… удвайне крыўдна… Ды і быў жа шансік перамагчы яго… утрайне крыўдна… І сапернік жа мне трапіўся… ррразмазня якаясьці… але па дывану мяне размазаў… учат… учац… у-чэц-ве-ра крыўдна!.. Шкадую, што не перамог… шкадую, што прайграў… Толькі гэтыя шкадаванні ўжо нічым не супакойваюцца… Малайчына, Юра, малайчына…
– Хадземце ўжо, хутка званок, – парушыў я цішыню, узнікшую пасля майго пафаснага адказу падчас мармытання Сані, неўласцівага яму па змесце.
– Вось пасля яго і пойдзем, – катэгарычна сказаў Барыс. – А „дзекабрыстка” нікуды не дзенецца. Зараз жа не чатырнаццатае снежня тысяча восемсот дваццаць пятага года.
Я ўсміхнуўся.
– Юра, а з кім ты будзеш бароцца ў фінале? – адазваўся маўклівы Мік.
Мік – гэта Мікіта. Хлопца клікалі на замежны манер, бо яго знешні выгляд бачыўся ўсім нейкім модным, глянцавым, іншаземным і таму ніяк не ўзгадняўся з рускім імем. Мік многа маўчаў – мяне гэта раздражняла, але яму і не трэба было шмат гаварыць – ён лічыў, што ўсё ўжо мае: бацькоў-бізнесменаў, уласную кватэру, машыну, грошы і дзяўчат. Дурні ж умудраліся разгледзець у прыцягальна таямнічай Мікітавай маўклівасці красамоўнае праяўленне розуму і нават мудрасці, а некаторыя дурылы ажно цытавалі яго Бязмоўнасць. Усім ім здавалася – хлопец ведае аб тым, што хутка міне, чаго пакуль не існуе альбо нават пра тое, чаго і быць не можа.
– Са Стасам, – адказаў я Міку.
– Са Стасам?.. – разгублена ажывіўся той і выкінуў прама на асфальт дарагую – пачатую цыгарэту, хаця тыя, хто спрабавалі „стрэльнуць” у яго цыгарэтку, заўжды натыкаліся на куленепрабівальны адказ: „Апошняя”.
Саня паглядзеў на „недакурак” і ўцягнуў губы ў рот. 
– Ну, – праз паўзу адказаў я Міку.
– Ты яго не пераможаш, нават не спрабуй, – з брокерскай аўтарытэтнасцю яхідна заявіў Мік, які, таксама нерэгулярна, наведваў секцыю барацьбы.
– Чаму? – рытарычна пацікавіўся я.
– Ну таму што гэта бяссэнсна!.. Я з ім бароўся… ён дужы і непрадказальны, як мядзведзь, – па вачах не зразумееш, калі нападзе… – незадаволена адрэзаў Мік. – Ды і навошта гэта табе наогул?..
„Ды хаця б каб цябе пазлаваць…” – знянацку падумаў я.
– І я з ім бароўся, – улез у размову Саня, – здаровы, падла. Не-э, яго не заваліць… Дык а шо вы хочце – трэцякурснік, першы разрад!.. Ён жа ў мінулым годзе на спаборніцтвах перамог!..
– Я такса…
– І ў пазамінулым!..
– Я таксама з ім бароўся на трэніроўках, – млява падагульніў я нашы жаласныя спартыўныя подзвігі.
– Ну і як? – спытаў Барыс.
– Прайграваў… – ужо хмурна адказаў я. – Так, але, прынамсі, я ведаю яго моцныя і… моц-ны-я ба-кі…
– Та-а-а-к, – выдыхнуў Барыс, – Стас сапраўды дужы хлопец. Саня, памятаеш, як ён на вечарынцы ледзь не ўгробіў-у-у-у гэтага… як яго… Блін… Ну, яго яшчэ баба пасля гэтага кінула! – Зазвінеў званок. – Ай, ты тормаз, Саня. Пашумелі. Хопіць бабіцца…
„Амонімы” неахвотна пацягнуліся да ўваходу ва універсітэт. Я прапусціў хлопцаў наперад, каб яны адчынілі дзверы і мне не трэба было брацца за іх ільсняную ручку.
Я ўвайшоў у пах чагосьці казённага і ў электраасвятленне мясціны, дзе жыхары: педагагічная Бяздарнасць, Снабізм і, пры, здавалася б, неспрыяльных умовах для ўзнікнення, Кар’ерызм аддаваліся вакханаліям, а госці: Адоранасць і Рахманасць туліліся ў некаторых выкладчыках, якія дапамагалі мне, няхай толькі на час іх заняткаў, угледзецца ў абрысы разумнага, добрага, вечнага. Але Зайздрасць і Баязлівасць начальства не дазвалялі ім праяўляць сябе ў поўнай меры, з-за чаго складвалася ўражанне, што іх не існуе.
Я і „амонімы”, як звычайна, праігнаравалі гардэроб, ні на ёту не адчуваючы на плячах этыкетныя перашкоды вопраткі ў памяшканні, бо яна з’яўлялася нашай уласнай прыватнасцю!
Я спешна падымаўся па надакучлівых, сцёртых да небяспекі прыступках на другі паверх, і яны не раздражнялі, як у іншыя дні, бо ногі ахвотна вялі мяне на практычныя заняткі па рускай літаратуры, якую выкладала Ала Ігараўна – адна з тых самых людзей, што прытулілі ў сабе педагагічную Адоранасць.
Усе чатыры „амонімы” цягнуліся ззаду, калі я – самавіты, шаблепадобны, крочыў, як звычайна, па цэнтру калідора ў чаканні чагосьці цікавага. Мне падабалася, што я быў вышэй за ўсіх.
Аўдыторыі заглытвалі рэшткі студэнтаў, прымушаючы мяне ісці хутчэй, – я не хацеў расчароўваць Алу Ігараўну і ніколі не спазняўся на яе заняткі.
– Юра, пачакай, разам зойдзем! – крыкнуў Барыс. – Так лягчэй чалом біць…
„Сапраўды… разам не так сорамна…” – падумаў я і панічна пачакаў адстаючых.
– Добры дзень… А можна ўвайсці?.. – спыталі мы і ўсім кагалам увапхнуліся ў аўдыторыю з моташлівым пахам чужой кватэры, у якой, аднак, усе сядзелі ў куртках, бо яе пакуль што не атаплялі.
– Вы ўжо ўвайшлі, – іранічна, але па-добраму сказала выкладчыца.
Сухарлявая Ала Ігараўна выглядала гадоў на сорак, і гэта выяўлялася толькі па расслабленаму погляду і паблажлівай усмешцы яе жыццёвага Вопыту. Воблік выкладчыцы не адпавядаў модзе, а хутчэй сімвалізаваў вернасць Алы Ігараўны вобразам рускай літаратуры і паэтам-дзекабрыстам. Гэта не значыць, што яна выглядала, як жонка дзекабрыста, – выкладчыца смахівала на самога дзекабрыста. Ала Ігараўна ніколі не карысталася касметыкай і не прызнавала ніякіх упрыгажэнняў, пастаянна насіла выключна штаны і сюртукі, у яе заўжды была кароткая стрыжка з завітымі валасамі, якія на скронях зачэсваліся ўперад, і – абрэзаныя пазногці.
– А можна сесці? – пацікавіліся мы ў „дзекабрысткі”, міжвольна ўсміхаючыся.
– Чаму спазняемся?
– …
– А?
– …
– Спазняемся чаму?
– А мы за…
– Скажаце праўду – усім пяцёркі пастаўлю. Пры ўсіх абяцаю, – шчыра і добразычліва заявіла выкладчыца.
– Мы закурыліся, – растлумачыў за ўсіх некурэц-Барыс.
– На заліку плюсы пастаўлю, – усміхнулася Ала Ігараўна.
– Ды мы закурыліся, – адсміхнуўся Барыс.
– На экзамене пастаўлю, – засмяялася выкладчыца.
– Мы за-ку-ры-лі-ся, – сур’ёзна вымавіў Барыс.
– Э, не-э-э. Праўда заключаецца ў тым, што вы мяне не паважаеце, – па-добраму адказала за нас жанчына.
Барыс апусціў за нас вочы, але нейк нахабна.
Я ж быў хацеў сказаць Але Ігараўне, што я яе паважаю, аднак гэта палічылі б падхалімствам.
– Дзень добры, сядайце. Курцы…
– Юра, сядай са мною, я табе заняла… – з падкрэсленай пачцівасцю прапанавала Ларыса, і я сеў, зняўшы скуранку.
– Юра, сядай са мною, – нечакана сказаў Барыс.
Мяне ўсцешыў яго аўтарытэтны давер, і я з радасцю перасеў ад Ларысы.
Ларыса была старастай нашай групы. Невядома, ці з-за яе прынцыповасці, ці з-за яе правінцыяльнасці альбо з-за таго, што яна смуродзіла потам, а падчас гаварэння перыядычна і імгненна змочвала губы языком, – старасту агрэсіўна не любілі. Карацей кажучы, падаць ёй руку пры выхадзе з тралейбуса – жадання не ўзнікала.
– Ну вы ўселіся там ужо, непаседы? Ды перабежчыкі… Та-а-а-к… што тут у нас сёння?.. „Пецярбургскія аповесці Гогаля”… Добра… – шаптала выкладчыца. – Так, цішэй там! „Пецярбургскія аповесці Гогаля”. Хто сам гатоў адказваць?
– Я! – на куражы абвясціў я, апярэдзіўшы выскачак, і Барыс зайшоўся ад унутранага смеху, бо за ўвесь час навучання ва універсітэце я ні разу не падымаў руку – саромеўся.
– Н-н-н-у, калі ласка, давайце, Юра, – здзівілася Ала Ігараўна і падрыхтавалася мяне слухаць.
Я ўстаў і з канспектам у руцэ пайшоў да трыбуны пад раздражняльнае хлюпаючае перашэптванне здзіўленых аднагрупнікаў, думаючы аб тым, як буду не без узаемнасці сузіраць аўдыторыю, каб смакаваць яе рэакцыю на мае словы і заадно, як звычайна, адліваць свае старыя эмоцыі і напаўняцца новымі.
– Якую аповесць вы прачыталі? – спытала Ала Ігараўна.
– Усе… Але аб адной… хацеў бы падрабязна расказаць. Ну-у-у, я маю на ўвазе „Запіскі звар’яцелага”.
– Добра-добра, пачынайце.
– Ала Ігараўна, а-а-а мне пераказваць чужы тэкст „інструкцыі па эксплуатацыі твора” альбо свой?.. – нясмела, але абуральна пажартаваў я, разлічваючы на прывычную дэмакратычнасць выкладчыцы ў дачыненні да выступленняў студэнтаў, але гэтае маё пытанне здалося ёй нахабным, і яна адрэагавала на яго адпаведна: „Так, я спачатку хачу паслухаць, як вы ведаеце чужы крытычны матэрыял, а ўжо потым выслухаю ваша асабістае меркаванне. І праверу, у каго-о-о… гнуткіх думак грацыя, а ў каго… м-м… дубовых думак інфляцыя”, – зноў-такі па-добраму і таму зусім не крыўдна падкалола мяне Ала Ігараўна, якая, аднак, ніколі не паддобрывалася да моладзі, бо разумела – гэта ўніжальная і няўдзячная справа, таму што павага – не кроўнае пачуццё.
Калі ж ухмыльнулася аўдыторыя, то бяскрыўдная падколка выкладчыцы перастала здавацца мне гэтакай, і я незадаволена пачаў тупа пераказваць думкі крытыка Ленсу.
– У аповесці Гогаля „Запіскі звар’яцелага” Гогаль адлюстроўвае трагічны лёс чалавека, які задыхнуўся… э-э-э… у пустым, амярцвелым свеце ўлады… чыноў і золата. – Раней я саромеўся выступаць перад аўдыторыяй, але потым зразумеў, што натоўп не мае ні полу, ні твару, і перастаў яго баяцца. Аднак увага да мяне аднагрупнікаў, хоць і рассеяная, усё ж такі здавіла мой голас, крыху прымяла маску на твары, і мне захацелася яе зняць. – Чыноў і золата… чыноў і золата… Да галоўнага героя твора… значыць… дробнага чыноўніка Папрышчына людзі, якія яго акружалі… акружаюць, ставяцца да яго з пагардай, бо ў яго… як тут?.. – я зазірнуў у канспект. – Зараз… зараз… „няма ні граша за душой”, бо ён „нуль, больш нічога”… нуль, больш нічога… нуль, больш ні-чо-га… А! Папрышчын… Папрышч… папраўляе пёры ў кабінеце дырэктара… у кабінеце дырэктара дэпартамента, дэпартамента, дэпартамента… Свет раскошы, у якой жыве сям’я дырэктара, прыгнятае Папрышчына і адначасова зачароўвае… зачароўвае… за-ча-роў-ва-е… А! Трэба дадаць, што ставяцца да Папрышчына ў гэтым генеральскім доме як да неадушаўлёнага прадмета. Такім чынам, у яго свядомасці расце пратэст… значыць… супраць несправядлівасці лёсу ды, напэўна, і соцыуму… э-э… у сэнсе сацыяльнай несправядлівасці, сацыяльнай несправядлівасці… – Ала Ігараўна ўсміхнулася. – Та-а-а-к, далей… далей Папрышчын з розуму крануўся, бо яму пачало здавацца, што ён чытае перапіску пакаёвых сабачак, якія як быццам бы распавядаюць адзін аднаму пра жыццё… зразумела, генерала і яго дачкі… яго дачкі… я-го да-чкі… Сэнс гэтай перапіскі зводзіцца да аднаго: атрымае альбо не атрымае генерал ордэн, аддасць генерал дачку замуж за генерала альбо за-а-а камер-юнкера… камер-ю-у-у-нкера… Дарэчы, сабачкі расказваюць адзін аднаму і пра дачку генерала Сафі. Яна… значыць… на першы погляд, была эфектнай дзяўчынай і надзвычай падабалася Папрышчыну… А-а-а, вось… вось яе апісанне… „яна выпырхнула з карэты, як птушачка. Як глянула яна направа і налева, як мільганула сваімі бровамі і вачамі… Божа мой! …Свяціцелі, як яна была адзета! плацце на ёй было белае, як лебедзь: фу, якое пышнае! а як глянула: сонца, далібог, сонца! …Ай, ай, ай! які голас! Канарэйка, праўда, канарэйка! …Яна падзякавала і ледзь-ледзь усміхнулася так, што цукровыя губкі яе амаль не паварушыліся”. Гэта было апісанне ўсяго толькі вобліку Сафі, а па сутнасці сваёй яна… значыць… з’яўлялася распешчанай, меркантыльнай татавай дачушкай. Папрышчына раздражняюць адносіны Сафі з кавалерамі, асабліва калі… па словах сабачак, Сафі кажа аб адным з іх – камер-юнкеры… Зараз… зараз… зараз… Так, вось… „Ах, Мэджы, Мэджы! Калі б ты ведала, хто гэта: брунет, камер-юнкер, а вочы якія! чорныя і светлыя, як агонь”. Дарэчы, Мэджы – гэта сабачка. – Той-сёй з аўдыторыі ўсміхнуўся. – Так, дык вось, дык вось… Мэджы – гэта сабачка, а з Папрышчына Сафі толькі смяецца… Зараз… М-м-м… „Сафі ніяк не можа ўтрымацца ад смеху, калі глядзіць на яго”. Такім чынам… у выніку ўсяго гэтага Папрышчын трапляе ў вар’яцкі дом… вар’яцкі дом… Яго там збіваюць палкамі вартаўнікі і абыходзяцца з ім бесчалавечна. Аповесць канчаецца маналогам Папрышчына… маналогам роспачы і бе-за-ба-ро-о-о-ннасці… Ага, вось ён… „Не, я больш не маю сіл цярпець. Божа! што яны робяць са мною! Яны льюць мне на галаву халодную ваду! Яны не разумеюць, не бачаць, не слухаюць мяне. Што я зрабіў ім? За што яны катуюць мяне? Чаго хочуць яны ад мяне, няшчаснага?.. Я не ў сілах, я не магу знесці ўсіх пакут іх, галава гарыць мая, і ўсё круціцца перада мною. Выратуйце мяне! бярыце мяне! дайце мне тройку шпаркіх, як віхар, коней! Сядай, мой фурман, звіні, мой званочак, станьце на дыбкі, коні, і нясіце мяне з гэтага свету! Далей, далей, каб не бачна было нічога, нічога… Матуля, выратуй твайго няшчаснага сына! вырані слязінку на яго хворую галовачку! паглядзі, як катуюць яны яго! прытулі да грудзей сваіх няшчаснага сіротку! яму няма месца на свеце! яго гоняць! Матуля! пашкадуй аб сваім хворым дзіцятку!.. А ці ведаеце, што ў алжырскага дзея пад самым носам гуз?” – я замоўк.
– Юра! А вы карысталіся больш сур’ёзнай крытыкай?! – нарэшце ўтаймавала няўседлівасць аўдыторыі выкладчыца.
– „Куды ж ужо сур’ёзней…” М-м-м… так… завочна… – фінціў я, выціраючы сухі лоб.
– Змілуйцеся, а як гэта? – прыжмурылася Ала Ігараўна.
Я разумеў, што кажу нейкую бязглуздзіцу, але іншага выйсця не знаходзіў, бо на самай справе не карыстаўся сур’ёзнай крытычнай літаратурай, а толькі сфатаграфаваў вачамі крытыку Ленсу, палічыўшы, што маіх уласных ведаў і меркаванняў будзе дастаткова. Я маўчаў і не ведаў, як адказваць Але Ігараўне. Было сорамна, асабліва перад ёю, і гэта пачынала злаваць мяне.
– Ну добра, Юра, а як асабіста на вас паўплываў дадзены твор? Што выклікала ў вас абурэнне або, мабыць, расчуленне? – з ледзь прыкметнай усмешкай задала выкладчыца доўгачаканае пытанне, якое звычайна задавала ўсім студэнтам, ствараючы глебу для фарміравання меркаванняў і дыскусій.
– Сказаць тут можна толькі адно: шкада Папрышчына… вельмі шкада… – з вытрашчанымі вачамі пачаў я, нібы спрабаваў разгледзець у аўдыторыі згоду расхінутай душой. Усталявалася ўважлівая цішыня. – Гэта немагчыма выносіць… э-э-э… я маю на ўвазе, як пакуты Папрышчына, так і чытанне пра іх. Гэта немагчыма выносіць!.. Ну, напрыклад, тыя кампліментарныя словы Сафі наконт свайго камер-юнкера… якія варты кампліментаў больш, чым той, каму яны прызначаліся. І-і-і… э-э-э-э… гэты смех Сафі ў дачыненні да Папрышчына – гэта ж усё раздражняе і злуе!.. А гэтае багацце на фоне беднасці галоўнага героя? Усё гэта зноў-такі ўніжае і злуе. Я ўжо не кажу аб гэтых здзеках вартаўнікоў… А гэтыя словы Папрышчына, апошнія словы, дзе ён звяртаецца да маці – увогуле прымушаюць проста плакаць, разумееце?.. На мой погляд, Гогаль не збіраўся падымаць нейкія сур’ёзныя сацыяльныя пытанні… дакладней, яны былі не галоўнымі. Сапраўды галоўным у творы, зноў-такі на маю думку, з’яўляецца проста пытанне спачування чалавека чалавеку, элементарнае спачуванне няшчаснаму чалавеку…
– Пачакайце, Юра, – перабіла мяне Ала Ігараўна. – А ці не здаецца вам, што вы занадта завастраеце праблемы?
– А інакш яны нікога не ўколюць.
– Добра, – усміхнулася выкладчыца. – А вам не здаецца, што ляноту і баязлівасць Папрышчына вы… ды і ён сам прымаеце за фатум і падкопы навакольных? І ці не дапускаеце вы, што Папрышчын наогул не хацеў змяняць сваё жыццё, не хацеў? Або, прынамсі, толькі і хацеў. А сіла жадання правяраецца перашкодамі. Зыходзячы з гэтага, мабыць, Папрышчына і наогул здавальняла тая роля, якую ён выконваў, а менавіта – роля нікчэмнасці? У гэтай сувязі Папрышчын – прорва для спачувальных парад! Прорва! Дык можа, яму і не трэба было спачуваць, як вы думаеце? М? Ды такія людзі, як Папрышчын, калі і плачуць у тваю камізэльку, то толькі для таго, каб яна намакала ад тваіх жа! слёз, бо толькі тады яны суцяшаюцца.
– Зараз… інфармацыю толькі апрацую… А-а-а-а… большасць рабоў таксама задавольвае іх доля… з якой яны безвыходна звыкліся… аднак гэта не значыць, што ім не трэба хаця б спачуваць. Не, бясспрэчна, ёсць такія выпадкі, калі чалавек сам вінаваты ў сваіх праблемах, бо лянуецца іх вырашаць альбо – занадта пераборлівы. Але, мне думаецца, што большасць людскіх сітуацый куды меней прыемная. Напрыклад, не будзем жа мы папракаць чалавека ў тым, што ён сарамлівы альбо нерызыкоўны. Альбо бывае так, што ў чалавека ёсць жаданне дапамагчы самому сабе, але ў яго не хапае ўнутраных сіл для гэтага, і ў выніку яго жаданне памяншаецца. А грамадства памылкова лічыць, што чалавека ўсё задавальняе, раз ён церпіць свае праблемы. Горш таго, чалавек сам можа пачаць памылкова лічыць, што ў яго ўсё ў парадку…
– А чаму гэты няшчасны чалавек не можа павялічыць свае ўнутраныя духоўныя сілы? – павышала градус дыскусіі выкладчыца, забыўшыся, як звычайна, пра літаратуру.
– Ну, тут вядома чаму… выхаванне, характар, гены… самакапанне. Усё гэта можа ўплываць як на павелічэнне сілы духу, так і на памяншэнне.
– А як жа розум?
– Такое паняцце проста так не натрэніруеш – нават розумам.
– Дзе ж тады выйсце? – з цікаўнасцю задала пытанне Ала Ігараўна, але пашлакатала яго міжвольным смяшком, і яно прагучала несур’ёзна.
– Калі – дзеці плачуць, яны заклікаюць да спачування. Значыць, выйсце – ва ўзаемаспачуванні і ўзаемадапамозе. Наша спачуванне абавязана заўжды быць напагатове. Менавіта мы абавязаны альбо канкрэтна дапамагчы няшчаснаму, калі гэта нам па сілах, альбо хаця б павялічыць яго ўнутраныя сілы ўласным спачуваннем, і-і-і павялічыць яго жаданне супрацьстаяць праблемам… ліху там… яшчэ чаму, – я наіўна ўсміхнуўся. – Дарэчы, трэба не проста дапамагчы чалавеку. Важная не толькі сама дапамога, але і тое, як яна ажыццяўляецца. Ну-у-у, вось, напрыклад, – я падышоў да выкладчыцы і сам здзівіўся сваёй смеласці. – Ала Ігараўна, можна вашу ручку?
– Калі ласка, – з паблажлівай усмешкай сказала тая і працягнула мне яе.
Прыйшла чарга здзіўляцца аўдыторыі, ад якой павеяла разуменнем.
– Так, дапусцім, вы, Ала Ігараўна, папрасілі ў мяне дапамогі – вам патрэбна гэтая ручка. Я магу вам даць яе вось так, калі ласка, – я акуратна працягнуў ручку выкладчыцы. – Альбо вось так, – я ўзяў ручку і пагардліва, нядбайна шпурнуў яе на стол Але Ігараўне. – Як бачым, розніца ёсць, і яна вялікая…
– А вы не лічыце, што важна не толькі, як дапамога ажыццяўляецца, але і кім яна ажыццяўляецца? – задумліва пацікавілася выкладчыца. – Як вы думаеце, што болей важна: тое, як да вас ставіцца чалавек, або маральны склад гэтага чалавека?
– Абы да мяне добра ставіўся.
– Добра, Юра. Ну што сказаць, вашы альтруістычныя словы… за сорак гадоў да старасці… у цэлым нядрэнныя, паверце, але як дапамагчы або паспачуваць чалавеку, калі вы не ведаеце аб яго праблеме, сама яна непрыкметная, а чалавек не просіць дапамогі, горда скрываючы прыгнечанасць?
– Зараз… апрацую… А-а-а-а… я разумею, што казаў і буду казаць пошласці, але… па праўдзе сказаць… прабачце мне мае банальнасці. Тым болей, што ў мяне ёсць некаторыя думкі наконт таго, як паспрабаваць, хаця б паспрабаваць, хоць на трошачкі стаць болей спачувальнымі. І гэта, у тым ліку, дапаможа… і спачуваць… і дапамагаць… такім людзям…
Ад аўдыторыі павеяла, прынамсі, салідарнасцю – я натхніўся.
– Вельмі цікава… – нейкім раўнадушна-прысудным тонам вымавіла стомленая і аўтарытэтная выкладчыца Ала Ігараўна, утапіўшы словы ў гучным шэпце. – Рассякайце хутчэй гэты… Юраў вузел…
– ?..
– !..
– А-а! Па-спра-бу-у-ю… – прызадумаўся я. – Дык вось, уявім сабе, што няшчасны чалавек – гэта электрык, які стаіць каля электралічыльніка і трасецца ад напружання, бо ўзяўся за тое, што не трэба. Ён бы і рад адысці ад сваёй праблемы альбо паклікаць каго-небудзь на дапамогу, не хаваючы прыгнечанасць, і сілы ў яго на ўсё гэта ёсць, але ён не можа імі скарыстацца, бо гэтая самая праблема паралізавала іх. Праблема можа паралізаваць сілы, напрыклад, тым, што з’яўляецца недастаткова вялікай, каб, прыклаўшы намаганні, збавіцца ад яе, і недастаткова маленькай, каб з ёю змірыцца. У дадзеным выпадку, каб дапамагчы электрыку, мы абавязаны альбо канкрэтна адключыць электралічыльнік, калі гэта нам па сілах, альбо хаця б узяць кол і гваздануць электрыка з усяе сілы, каб ён адляцеў ад сваёй праблемы! – Аўдыторыя насцярожылася. – Пад калом у дадзеным выпадку я падразумяваю наша з вамі спачуванне, якое мы абавязаны праяўляць, нават калі пра трасяніну „электрыка” мы не ведаем, а сама яна непрыкметная. А ці заўжды вы спачувальна пытаеце адзін у аднаго пра справы, хранічныя праблемы, самаадчуванне, светаадчуванне да таго, як нехта раскажа пра іх сам альбо вы размочыцеся рэдкім прылівам сентыментальнай дапытлівасці? А спытаць… гэта ж так лёгка… так магчыма…
Раптам мне стала незразумела: я абвінаваціў аўдыторыю, альбо праз яе я, апраўдваючыся, абвінаваціў сябе?
– А з якой нагоды я абавязана табе спачуваць?! – абвінаваўчым тонам адказала аўдыторыя, усё ж такі не паверыўшы мне… альбо ў мяне…
– Не-не-не, я звяртаўся не да цябе, а да твайго Сумлення, – з добразычліва-зазываючай усмешкай паясніў я, здзіўлены адмоўнай рэакцыяй на свой маналог.
– Ну а я з якой нагоды абавязана табе спачуваць?! – спытала Сумленне аўдыторыі.
– А ты папросту павер свайму аднагрупніку, і ўсё тут. А не, дык хаця б павер маім словам. Дзеля гэтага я нават гатоў адмовіцца ад іх – толькі павер…
– З якой нагоды я абавязана табе спачуваць?! – як нічога і не было, перапытала групавое Сумленне.
– Ды не толькі мне… а ўвогуле ўсім… – разгублена вымавіў я.
– Ну і ўсім таксама з якой нагоды?!
„Хаця б як пакаранне за агрэсіўную абыякавасць да людзей…” – падумалася мне.
– З нагоды дабрыні… – быццам бы даказаў аксіёму я. – Удумайся… я заклікаю ўсяго толькі да дабрыні… – здаўленым голасам адказаў я і сам здзівіўся сваёй бездапаможнасці.
– Што-о?!
– Я заклікаю ўсяго толькі да дабрыні.
– Нічоа сабе „ўсяго толькі”! Дык што, па-твойму, я абавязана падыходзіць да кожнага і лезці яму ў душу?! – злавалася аўдыторыя.
– Ды не лезці ў душу… а проста спытаць…
– Не, ну ты скажы, хто хоча, каб яму спачувалі?! Нават калі мае праблемы!
Я падумаў, што я, я, менавіта я хачу, каб мне…
– Акрамя цябе, відаць, ніхто не хоча! – адказала аўдыторыя на сваё пытанне.
– Людзі не хочуць… э-э-э-э… – несвоечасова запнуўся я.
– Што, забыў?! Значыць, збрахаць хацеў! – тут жа з яхідствам скарысталася гэтым аўдыторыя.
– Я не забыў, а не запомніў… некалі запамінаць… Э-э-э… людзі не хочуць няшчырага спачування!.. – нарэшце раздражнёна прасакатаў я.
– Ды я і шчырага не хачу! Тым болей калі маю праблемы!
– Гэта твая гордасць не хоча…
– Ды я наогул не жадаю, каб пра мае праблемы нехта ведаў! – гыркала аўдыторыя.
– Ну дык і не кажы пра іх… гэта ж неабавязкова… – мямліў я. – Проста кожнаму было б прыемна… калі б у яго проста спыталі… ну-у-у… дапусцім: „Як твае справы?”
– Ды мне гэта не патрэбна! – біла аўдыторыя.
– Ты спрачаешся, каб перамагчы, а я – каб дапамагчы, – нечакана выскачыла з мяне.
– Каму?! – рэзала аўдыторыя.
– Хаця б мне…
– Ага! Чаго захацеў! – забівала аўдыторыя.
– Так! Так! Цішэй! Цішэй! – супакойвала ўсіх выкладчыца. – Юра, калі б спрэчкі праходзілі па правілах шахмат, вам бы не было роўных, – несуцяшальна суцяшала яна. – І наогул, гэта ўсіх датычыцца, ніколі не спрачайся з тым, з кім не хочацца ісці на ўзаемную ўступку, інакш у вас ісціна не толькі не народзіцца, але і не зачнецца. Юра, разумееце, тое, што вы прапануеце – бясспрэчна, гуманная справа, але яна звязана з правам выбару чалавека, і таму вам прыйдзецца вельмі часта сутыкацца з нязгоднымі. І гэта не значыць, што людзі, нязгодныя з вашымі ідэямі, дрэнныя. Проста ў іх акуляры іншага колеру, разумееце? – пакрытыкавала маю крытыку ўжо ніякаватая Ала Ігараўна, паспрабаваўшы ўсё звесці да жарту, але…
– Рыдкін, а чо ты токі зараз вырашыў прад’явіць нам прэтэнзіі, а дагэтуль маўчаў?! – дабівала аўдыторыя, распаленая маімі пярэчаннямі.
– Я маўчаў не таму, што мне не было чаго сказаць, а таму, што мне не было каму сказаць. Як, дарэчы, і зараз… – прыгнечана адказаў я.
– Дык навошта ты тады?!.
– Так, цішэй! Цішэй! Не падсыпайце дрожжы ў крыўду, – абараніла мяне выкладчыца. – А вы, Юра, памятайце, што ад абароны да нападзення – адзін удар. Так, у вас усё?
Я вельмі хацеў сесці і з галавой накрыцца курткай, каб не адчуваць злосную энергію аўдыторыі. Але мяне не адпускала мая дагала распранутая Годнасць, якая паралізавала мне ногі фразай нашага з Інай дзядулі-ветэрана, што заўжды казаў нам: „Вось дзе яны ў мяне!” – тыцкаючы пальцам у падэшву свайго кірзавага бота і маючы на ўвазе разважлівых дурняў і пакрыўджаных падонкаў, якія ў пачатку дзевяностых сталі вякаць, што савецкім людзям трэба было здацца нямецкім захопнікам і германізавацца.
„Як можна зараз проста пайсці і проста сесці… калі цябе проста пабілі і проста забудуць… гэтыя… падпадэшвенныя людзі… – падумаў я. – У мяне толькі два выйсці… альбо праслязіцца… альбо…”
– Юра.
– …
– Юра!
– ?..
– У вас усё?
– ?..
– Вам дрэнна?
– ?..
– Вам дрэнна з-за таго, што вам болей няма чаго сказаць?
– Мгрр… мгрр… Мгрр!.. З-за таго, што ёсць што сказаць… Я яшчэ не закрануў апошнюю тэму аповесці, – злавесна выціснуў з сябе я, па-гаспадарску абапёршыся рукамі на краі трыбуны і задраўшы нос так высока, што мне не стала бачна людзей на першых радах.
– Якую? – пацікавілася Ала Ігараўна.
– Тэму помсты.
– А пры чым тут?.. Ну добра, давайце, толькі хутка, часу мала.
– Усе мы ведаем, – апантана і палка пачаў я з той жа непазбежна ненатуральнай зычнасцю, з якой кажуць акцёры ў тэатры для задніх радоў, – што Папрышчын уяўляў сябе каралём Іспаніі! Мы ўсе ведаем, што Папрышчын марыў стаць генералам – па яго словах – „толькі для таго, каб убачыць, як яны будуць увівацца…”. Такім чынам, зразумела, што прага ўлады часцей за ўсё параджаецца прагай помсты. Не, не спачуванне галоўная тэма твора, а менавіта помста, помста ва ўсіх сваіх праявах. Так, у аповесці яна не паказана, але яна там падразумяваецца! Яна там чакаецца ў будучыні! Бо Гогаль хацеў, каб той, хто чытае „Запіскі звар’яцелага”, сам звар’яцеў ад усёпераможнай жадобы адпомсціць генералу, Сафі, камер-юнкеру, грамадству, сабачкам і ўвогуле ўсяму жывому і нежывому на зямлі, усяму, што ўніжае яго годнасць!..
– Юра, Юра, змілуйцеся… вы нешта не тое кажаце… ды яшчэ так гучна, – стушавалася ад нечаканасці выкладчыца, а мне здавалася, што кожнае маё слова нешта змяняе.
– А ў чым справа?! Гэта мой погляд на жыццё! – нахабна ўсміхнуўся я.
– Разумееце, калі вы вырашылі ваяваць з законамі жыцця, дык, прынамсі, узбройвайцеся не злом, а дабром. Тады хоць да немінучага паражэння не прыбавяцца дакоры сумлення, – выразілася Ала Ігараўна.
– Я ненавіджу быць пад шэрым капюшонам паражэння! А тым болей – пад чорным капюшонам перамогі саперніка! Той, хто прайграе, страчвае… будзем казаць… сваю прыцягальнасць.
– Памыляецеся. Больш за пераможцу прыцягальны той, хто, як баец, прайграў, таму што да яго якасцяў пераможцы прымешваецца яшчэ і наша спачуванне.
– Здаецца, мы адцягнуліся ад Гогаля! – выкладчыцкім тонам заявіў я.
– Калі ласка, працягвайце. Але наўрад ці Гогаль у сваім творы прапаведаваў такія антыгуманныя ідэі. Вы тут маеце… э-э-э… не маеце рацыі.
– Так, ваша праўда. Але я не буду рабом чыёйсьці праўды, хоць і неаспрэчнай, не буду нават на шкоду сабе. Тым болей, калі гэтая праўда майго ворага. Я не маю рацыі, і ў гэтым мая праўда. Юрачка, а чаму?.. А таму, што інакш усё жыццё пойдзе на яе пакутлівыя пошукі. І не факт, што адшукаеш, і не факт, што праўду, і не факт, што зразумееш гэта, – з пагардай адказаў я.
– Праўда заўжды належыць таму, хто дабрэй…
– Дык вось! помста павінна быць эфектнай, эфектыўнай, немінучай і лютай! – Аўдыторыя знаходзілася ў лёгкім шоку. – Помста павінна выклікаць боль, слёзы, бездапаможнасць, жах і прыгнечанасць! – Мне было да дрыжыкаў прыемна адчуваць сябе „на кані”. Аднак у пэўны момант я адчуў, што гэта не я кажу нейкія страшэнныя словы, якія казаць нельга і не хочацца, а нешта іншае, дзейсна моцнае, унутры чаго я схаваўся ад агрэсіі аўдыторыі і ніяк не магу выбрацца. Я слухаў сябе. – Ахвяра абавязкова павінна даведацца, хто яе кат, каб пасля помсты яна яшчэ і не магла спакойна засынаць ад такой жа прагі помсты ніяк не забыўнаму кату! Прагі да слёз! Прагі да смеху!..
З мяне вырваўся рагаток.
– Так, усё, хопіць, Юрый, усё зразумела, вы пакрыўдзіліся на нас і зараз злуяцеся, сядайце, – прапанавала выкладчыца, адчуўшы сябе ніякавата ў страху ад маіх слоў.
– Ала Ігараўна, а хіба Адысей не крычаў хітрасцю адоленаму Цыклопу нешта накшталт: „Гэй, ты, ведай, цябе перамог Адысей!”?
– Н-н-у, было такое… Але Гамер якраз і хацеў паказаць, што вельмі подла-а-а… дабіваць адоленага, паведамляючы яму яшчэ і сваё імя… Між іншым, якраз пасля гэтага ўчынку Адысея… яго чакала кара… ужо не памятаю якая, але богі яго пакара…
– Дык што, калі помсціш, не трэба казаць, хто ты? – здзекаваўся я.
– Ды не, помсціць наогул нікому не трэба, а тым болей… глуміцца над… э-э-э… ахвярай… Трэба дараваць крыўдзі…
– Гэта яно – канешне! Заўжды, калі ласка! Пасля помсты, – казаў, як біў, я.
– Так, не збівайце мяне з толку. Яго і так тут у абрэз. Сядайце.
– Інтэрнэт надыходзіць! А вы ўсё пра чалавечнасць, – нечакана выдаў я, выходзячы з-за трыбуны.
– Памыйніца паўзе… – незадаволена аджартавалася Ала Ігараўна ці то ад маёй маладосці, ці то ад сваёй немаладосці.
– А навошта таму самаму Папрышчыну помсціць камусьці?.. У яго няшчасце вялікае, ці што?.. Не звяртаюць на цябе ўвагі – ну і што… ну і бог з імі… Грошай няма – ну і што… не ў іх шчасце… – нечакана падабрэла аўдыторыя, спрабуючы банальным чынам спыніць агрэсію паняцця „помста”, бо апусцілася перад ёю на калені. А я пераканаўся ў слабасці натоўпу, у якім людзі чэрпаюць адзін ад аднаго не толькі смеласць, але і боязь.
– Ты разумееш, справа ў тым, што-о-о велічыня чалавечага няшчасця… м-м-м… вызначаецца не па таму, што здарылася з чалавекам, а па таму, як ён гэтае здарэнне пераносіць, – вярнуўшыся за трыбуну, адказаў я аўдыторыі, як мэтр.
– Дык што, тады трэба ўсім запар помсціць токі за тое, што нехта не адказаў табе, кокі часу? – задала аўдыторыя не ўласцівае ёй пытанне, але было бачна, як натхнёная падтрымкай Ала Ігараўна заганарылася тым, што яе студэнты публічна супрацьстаяць злу, пафаснай банальшчынай дабіраючы смеласці і шчырасці.
– Калі нехта не адказаў табе, колькі часу, з-за таго, што ў яго, напрыклад, не было гадзінніка, – гэта адно. А калі ён не адказаў таму, што пагрэбаваў табою, – гэта ўжо зусім іншае, – адказаў я, і ніхто чамусьці не запярэчыў мне. – На помсту трэба пускаць усе свае сілы, усе свае рэсурсы і дзейнічаць з усёй няшчаднасцю розуму і сэрца! Нават калі крыўда ўжо забылася! Нават калі крыўдзіцель раскаяўся! – дадаў я, і мне здалося, што ад маіх слоў загучала рэха.
– Змілуйцеся… але мне цікава… як вы з такімі думкамі і-і-і тырадамі… дзякуй богу, што пакуль… збіраецеся выхоўваць дзяцей?.. Вы ж будучы настаўнік… – баязліва пацікавілася выкладчыца, астудзіўшы маю разгарачаную лютасць подыхам стомленай дабрыні.
Першакласнікі ў маёй школе, ды і суседскія дзеці ў маім двары заўжды цягнуліся да мяне і вельмі паважалі. Напрыклад, я мог абсалютна сур’ёзна спытаць у дзяцей: „Якія вашы філасофскія погляды на бязмежнасць сусвету?” Яны ўважліва глядзелі на мяне, нічога не разумелі, але адчувалі, што я лічуся з іх думкамі, раз пытаюся пра такія незразумелыя рэчы.
– А-ла І-га-раў-на… – выгаварыў я, выбраўшыся з чагосьці лютага, і падкасіў левую нагу. – У мяне не атрымаецца быць настаўнікам… бо-о-о адна справа проста гутарыць з дзецьмі на вуліцы і іншая – прыходзіць у клас, дзе так ці інакш цябе нехта ненавідзіць, таму што… напрыклад, не выканаў дамашняе заданне і баіцца атрымаць двойку… альбо таму, што не любіць твой прадмет… альбо тваю прычоску. Плюс да ўсяго, наўрад ці я знясу пастаяннае псіхалагічнае напружанне падчас урока… Адна справа, калі ты пару разоў пахваляваўся, ці не запэцкаліся крэйдай твае штаны ззаду, бо нешта людзі так здаўлена смяюцца, і іншая справа – хвалявацца так усё жыццё… А яшчэ… я не лідэр… бо занадта жаласлівы… і таму не магу кіраваць калектывам… – нібы папрасіў прабачэння я за сваю прамоўніцкую перамогу, але яшчэ знаходзіўся ў ганарыстай паставе, таму раскаянне прагучала непераканаўча.
– Ну, наконт вашых лідэрскіх якасцяў – я з вамі не згодная, улічваючы ваш… захапляючы запал… – істэрычна пачала асмялеўшая выкладчыца, захопленая запалам справядлівасці. – Што ж датычыцца ўсіх астатніх слоў… то-о я вам павінна сказаць, што-о-о гэта аказалася для мяне нечаканым і-і-і нават ашаламляльным, я ад вас гэтага не чакала… не чакала… Я вас зараз проста не пазнаю… Ну добра там, маладосць – злосць… хаця я хачу, каб вы… вы ўсе выйшлі з маладосці з найменшымі апёкамі… А там ужо вашы душы стануць дзябёлымі, і… Але-э-э, Юрый, гэтыя вашы словы наконт нашай выклад… э-э-э… настаўніцкай прафесіі… ну-у-у, гэта, ведаеце…
Ала Ігараўна была шакіравана маім апошнім адкрыццём больш, чым непадуладнай мне прамовай аб помсце. Калючы светлы вожык душы стаў падпіхваць мяне да таго, каб я папрасіў у яе прабачэння, але…
– Ды пажартаваў я… праўда… клянуся… – апраўдваўся я і нават пачынаў верыць, што мае злосныя і крыўдныя словы з’яўляліся ўсяго толькі жартам.
– Нічоа сабе жартачкі! – паўстала аўдыторыя і рассмяялася з агрэсіўнай ненатуральнасцю.
– Ды сур’ёзна, я забіраю ўсе свае злыя словы назад, і знакі прыпынку таксама.
– Ён яшчэ і здзекуецца! Ага! Ні сумлення, ні сораму! Вось іменна! – спаборнічалі студэнты ў дабрыні.
– Сядайце, дзеля бога… Я вам стаўлю „выдатна”… – з палёгкай вымавіла змораная выкладчыца.
Гэтым, як на ліха, даравальным „выдатна” Ала Ігараўна навастрыла калючкі майго светлага вожыка так, што яны ўлезлі ў душу цалкам. Я бухнуўся на лаўку і прыклаў халодныя далоні да гарачых шчок.
– Ну ты і даў, – сказаў Барыс кампліментарныя для мяне словы, якія, аднак, не здолелі ў поўнай меры затупіць такія душашчыпальныя калючкі майго сумлення.
Яркае святло, што з гудзеннем гарэла ў аўдыторыі, выклікала ў мяне боль у вобласці броваў. Здавалася, яны вось-вось трэснуць і скрозь раны папаўзе гной. Я зірнуў у акно і падумаў: гэты вулічны прыцемак – самая натуральная з’ява сярод тых, якія мне давялося ўбачыць за палову дня.
Хутка аўдыторыя „здохла”, разваліўшыся на асобы, што ўжо не слухалі наступнага чалавека на трыбуне, які раз-пораз дэманстратыўна пакашліваў, з цяжкасцю імітаваў праглынанне сліны і казаў словы неарыгінальныя, абвяргаючы мае скандальныя. Барыс тым часам шаптаўся з дзяўчатамі на задняй парце, а я працягваў бедаваць, пакуль праз нейкі час: „Юра… глядзі…” – шапянуў Барыс і паказаў мне, як здалося маім вачам, будзільнік.
– Адкуль ён у цябе?.. – пацікавіўся я.
– Гэта мой… асцярожна… А то татка вылае… – пачуўся ззаду жаласны шэпт Ані, якая вымавіла сваю просьбу з усім хваляваннем скаванай вясковай дзяўчыны перад раскаванымі гарадскімі хлопцамі.
– Навошта ён табе?.. – спытаў я Аню, каб адцягнуцца ад панурых думак. –Ён што… чарадзейны… што ты за яго так турбуешся?..
Барыс ухмыльнуўся.
– Мне ён патрэбен… каб прачынацца своечасова… – проста адказала тая. – Я яго сёння раніцай перад заняткамі купіла ды забыла ў інтэрнат занесці… не паспела… пабаялася… – Аня была гатова расказаць нам усё і з усімі падрабязнасцямі, што само па сабе было характэрным для дзяўчыны, у вочы якой не хочацца зазіраць, бо яны нібы просяць міласціну. Да таго ж Анін неапраўдана жаласны погляд раздражняў, таму што правакаваў… нейкую жадобу зрабіць яго апраўдана жаласным. – Асцярожна… гэтая кнопка… яна званок дае… не чапайце…
– Ды не бойся ты, – пагардліва кінуў Ані Барыс, працягваючы, як нічога і не было, важдацца з будзільнікам.
Аня пакорна змоўкла і больш нас не турбавала.
– Глядзі, – ухмыльнуўся Барыс, – made in USA.
– Падробка… – пагадзіўся я.
Будзільнік паказваў 12:39, і мне занадта захацелася ў гэтыя апошнія хвіліны заняткаў націснуць на яго кнопку, каб усіх узрушыць, а галоўнае – самога сябе, бо замыкацца на дакорах сумлення было немагчыма.
– Дай сюды… – шапнуў я Барысу і ўзяў у яго з рук будзільнік. Затым, зрабіўшы выгляд, што пішу, націснуў на запаветную кнопку.
Нечакана пачуўся такі прарэзлівы і такі падобны да універсітэцкага званок, што я нават спалохаўся гэтай гучнасці, свайго ўчынку і таго, што не ведаю, як вырубіць акаянны паравозны гудок. У выніку мой боль пад бровамі прайшоў, нібыта званок надрэзаў іх і ачысціў ад гною.
Дзякуй богу, будзільнік замоўк сам, паспеўшы выклікаць аўтаматычнае ажыўленне студэнтаў, таму здалося, што яны паверылі званку і пойдуць на перапынак. Але я памыліўся: ажыўленне перарасло ў неразуменне людзей, якіх нібы ўвечары разбудзілі, а потым пад уплывам здаўленага смеху Барыса – ва ўсведамленне жарту, чаго нельга было сказаць аб рэакцыі выкладчыцы. Ала Ігараўна ці то з-за гучнасці званка, ці то з-за сваёй заклапочанасці Гогалем узяла ды і сказала: „Так, добра, займайцеся адпачынкам!”
Такога не чакаў ніхто. Стараста Ларыса, якая сядзела перада мною на суседняй парце адна, абярнулася да нас з Барысам і ўчапілася дакорлівым поглядам у нашы сумленні.
– Заслону на вочныя яблыкі апусці, – груба сказаў я ёй.
– Кідка, – пахваліў мяне Барыс, і я ўсміхнуўся.
Той-сёй нясмела выйшаў з аўдыторыі, а нехта смела падышоў да выкладчыцы і стаў паддобрывацца да яе пытаннямі, сэнс якіх можа выразна перадаць толькі гукаперайманне „ці-ці-ці-ці-ці”. Гэтыя пытанні здаўлівалі ліслівыя галасы сваёй недарэчнасцю, выклікаючы ў Алы Ігараўны выкрывальную ўсмешку. Мы з сябрам выйшлі таксама.
Адны студэнты стаялі на калідоры і чыталі расклад лекцый, другія – проста пыталі ў нас пра незразумелы званок, чым прымусілі Барыса смяяцца і ўпэўніваць іх у тым, што пад уплывам гогалеўскіх аповесцяў яны крануліся з розуму і цяпер ім здаюцца розныя званкі, і што хутка будзе яшчэ горш, калі яны не пакінуць універсітэт і не пастрыгуцца ў манахі.
Пры гэтым усім, акрамя Барыса, было нейк ніякавата ў бязлюднай прасторы калідора. Нас там стаяла некалькі чалавек, але мы ўсё роўна адчувалі сябе прыгнечанымі, бо разумелі, што несвоечасова і падманам атрымалі гэты перапынак адзіноты. А я, знаходзячыся ў гулкай калідорнай цішыні, адчуваў сябе прэтэндэнтам на роль сволачы і раптам упершыню захацеў зрабіць нешта такое, што зацвердзіла б мяне ў дадзенай ролі, бо свалачэй сумленне дакарае менш – прынамсі, часова.
„Чэрствасць… адзіны ратунак ад самагубных самакапанняў рыдлёўкай сумлення…” – падумаў я.   
На калідор выйшла пыхлівая, зласлівая Жанна і стала наводдаль. Скарыстаўшыся дазволам пад назвай „маркотная дзяўчына”, узнікшы Антон пачаў з ёю нейкую інтымную размову, падчас якой гаварыў амаль толькі ён і, канешне ж, сакатаў. Сакатаў, усмешліва напінаючыся, запінаючыся, муляючыся, пераступаючы з адной паўсагнутай нагі на другую паўсагнутую. Сакатаў, ледзь нахіліўшыся наперад, склаўшы далоні і раз-пораз тузаючы галавой, каб хоць куды-небудзь закінуць свае доўгія космы, якія перашкаджалі яму спешна наглядзецца на Жанну зблізку, прагна лапаючы яе поглядам. Увогуле складвалася ўражанне, што Антон скаваны нейкімі нябачнымі цернямі. Жанна ж скрозь ужо агрэсіўна пагардлівую ўхмылку адкідвалася, у лепшым выпадку, словазлучэннямі. Хлопец прагнуў хаця б паўздзейнічаць на яе, хаця б паўплываць, хаця б нейкім чынам, таму, мяркуючы па скрыўленай фізіяноміі Жанны, Антон крыва забіваў у сваю дубовую мову ржавыя цвікі пошласці. Пры гэтым здавалася, што хлопец вось-вось і ўрэжа дзяўчыне з безуважным поглядам. Урэжа яшчэ і таму, каб хоць такім чынам па-ўласніцку залапаць яе гнятучую ідэальнасць, створаную ім самім. Нянавісць Антона да Жанны ўпрыгожвала дзяўчыну і ўзмацняла яго цягу да яе.   
– Міў… міў… міў… – з ухмылкай заенчыў Барыс, зыркаючы на парачку. –Глядзі, глядзі, – з хітрынкай звярнуўся ён да мяне, не разяўляючы рота, і позіркам паказаў у бок дзяўчыны і хлопца.
– Ды бачу, – сказаў я, зразумеўшы намёк Барыса на дарэмныя спробы Антона зацягнуць Жанну ў пасцель, якія хлопец рабіў ужо другі вучэбны год. І чым мацней яна адбрыквалася, тым назойлівей ён быў.
Напэўна, хтосьці калісьці аўтарытэтна схлусіў Жанне, што яе занадта пасрэдная знешнасць з’яўляецца прывабнай. Можа, хлус быў пераканаўчым, а можа, Жанна – даверлівай, аднак у выніку яна пачала лічыць сябе красуняй і ўсяк старалася адпавядаць гэтаму надуманаму статусу пры дапамозе сваёй матэрыяльнай забяспечанасці і фанабэрыстасці. А злоснасць стала рэакцыяй дзяўчыны на абыякавасць хлопцаў да яе знешнасці. Глядзець на Жанну не хацелася яшчэ і таму, што яе Паўночны Ледавіты погляд, здавалася, мог замарозіць склеры тваіх вачэй. Жанна заўжды была насцярожанай – нават у радасці – асабліва ў радасці. Складвалася ўражанне, што яна застаецца гэтакай і сама з сабой. Магчыма, недзе ўнутры дзяўчыны і сядзела дабрыня, але ўжо празмерна атлусцелая і азызлая. Звычайна такія людзі, як Жанна, бываюць спачувальнымі і выклікаюць спачуванне толькі калі плачуць, а плачуць яны рэдка.
Што ж датычыць Антона, то ён быў нікчэмнасцю, і не толькі таму, што ён ёю быў, а яшчэ і таму, што гэтага не адмаўляў. У выніку яго цяга да Жанны была зразумелай, бо на фоне Жанінай высакамернасці і ідэальнасці сам ідэалізатар здаваўся сабе яшчэ большай нікчэмнасцю, што злавала і адначасова ўзрушвала хлопца, давала яму… нейкую асалоду ад пакланення, якое, у сваю чаргу, суцяшала яго думкай, што горш ужо быць не можа. Карацей кажучы, у адносінах з Жаннай Антон не толькі не меў патрэбы, але і баяўся іх – здольных развянчаць ідэальнасць дзяўчыны і выклікаць да яе смяротную нянавісць. Хлопец так ідэалізаваў Жанну, што пагарджаў іншымі дзяўчатамі.
– Гэй! Дык будзе ў вас секс або не?! – гучна пацікавіўся Барыс у нікчэмнага і пыхлівай.
Яны, зразумела, нічога не адказалі, але я заўважыў здзеклівую ўхмылку на Жаніных губах, якая сведчыла аб тым, што ў яе з Антонам яго не будзе ніколі. Антон жа ўнутрана проста-такі шалеў ад перашкаджаючай прысутнасці болей моцных самцоў, якія прыцягвалі ягоныя зырканні.
Я глядзеў на гэтую няпару і думаў, што б такое зрабіць, каб парушыць яе адасобленае нетрывалае яднанне. У маёй галаве па чарзе пачалі ўзнікаць фотаздымкі з рознымі варыянтамі маіх дзеянняў. Мне спадабаўся апошні, і я накіраваўся да Антона і Жанны.
Я ішоў па калідоры, быццам не заўважаючы іх, нібы жадаючы прайсці міма, а параўняўшыся з Антонам, нечакана схапіў яго за пояс, адарваў ад падлогі і панёс прэч, як скручаны дыван, што вішчаў і выкручваўся, быццам парасё. Пры гэтым я пачаў адлік, бо вырашыў зрабіць з Антонам у руках васемнаццаць крокаў – па колькасці маіх гадоў. Барыс пахвальна рагатаў, Антон мацюкаўся, а я голасна лічыў свае крокі, каб мая ноша разумела, што я не адпушчу яе, пакуль не прайду патрэбную мне адлегласць.
– …Пятнаццаць!.. Шаснаццаць!!. Семнаццаць!!!.. Васемнаццаць!!!!.. Свабодны… – сказаў я і паставіў на падлогу непрыемную істоту, у якой было столькі злосці, што здалося, калі б даць ёй аўтамат альбо проста палку, то Стасу прысудзілі б перамогу з-за няяўкі саперніка.
– Падонак!.. Вылюдак!.. Каб ты здох!.. – істэрычна гарлапаніў Антон, але мой светлы вожык душы чуў яго кепска, бо знаходзіўся ў паўдрымоце, а ўяўная Антонава палка ўсыпляла вожыка яшчэ больш.
Зразумела, Жанны на калідоры ўжо не было. Яна, па словах Барыса, сказала, што ўсе мы, акрамя яго, дэбілы, асабліва той, каго неслі, і пайшла ў аўдыторыю.
– Што ты за ёю ходзіш, эрэкцыя бесперспектыўная?! Яна на цябе харкала! І сказала, што табе не падыходзіць быць мужыком! А ты ўсё да яе „вудачку закідваеш”! Геданіст, ё, б, в, г, д… – павучаў Барыс размазанага словамі дзяўчыны Антона-жаннаненавісніка пад сапраўдны званок, што аб’яўляў аб заканчэнні першай паловы пары і заглушаў наш шум, які цудам не быў пачуты выкладчыкамі з іншых аўдыторый.
Канешне, наша група хацела адпачываць яшчэ, але Ала Ігараўна, як звычайна, стала на парог аўдыторыі і загнала ў яе ўсіх нас, не заўважаючы, што сапраўдны перапынак толькі пачаўся, аб чым ёй гаварылі некаторыя студэнты, але мысленна яна ўжо перанеслася ў XIX стагоддзе.
Мы сядзелі, нехаця слухалі дакладчыка, што нехаця чытаў, і чулі, як на былым пустэльным калідоры жыла такая прывабная Мітусня. Некаторыя моўчкі злаваліся на мой жарт.
Затое, калі праз пяць хвілін перапынку прагучаў званок на другую палову пары, многія пачалі міжвольна пасмейвацца, асабліва з Алы Ігараўны, якая пажартавала: „Гэта што, у нас ужо заняткі па пяць хвілін зрабілі?”
Потым губы студэнтаў расслабіліся і закрылі зубы. Усе, як звычайна, сталі думаць пра буфет, туалет і марафет. Нехта нават драмаў, прыкрыўшы ад выкладчыцы вочы далонню, нібы брылём. І толькі Барыс не мог ніяк супакоіцца: „Ну, ты малайчына. Я ад цябе такога не чакаў”.
– Мг… – я думаў аб паядынку са Стасам.
– А я спачатку падумаў, што ты не жартуеш, а проста хочаш на Антоне патрэніравацца перад барацьбой.
– Якраз пра яе я зараз і думаю… Прабач… мяне зараз малавата для балбатні…
– А што тут думаць, усё роўна прайграеш, так што не хвалюйся, – суцешыў мяне Барыс.
– Мг…
– Так, Рыдкін, цішэй там! – упершыню і нечакана злосна зрабіла мне заўвагу Ала Ігараўна.
– Ну… сучка… блін… паганая… – шэптам вылаяўся Барыс на выкладчыцу, а я не стаў яму пярэчыць. Затое гэта зрабіла Ларыса, якая пачула шэпт і, абярнуўшыся да нас, павучальна і прэтэнцыёзна сказала Барысу: „Як ты моаш такое казаць? Тым болей на жанчыну”.
Яе словы раздражнілі мяне, адцягнуўшы ад важных думак, што выклікала маё абурэнне, і я не даў Барысу адрэагаваць на пытанне першаму: „Ну якога… ты ўсюды лезеш?.. Ты што, не бачыш, што цябе тут за гэта ніхто не любіць?..”
– Добра, мы яшшэ з табою пра гэта пагаворым пасля заняткаў!.. – пагрозлівым тонам папярэдзіла мяне Ларыса.
– Ну, цішэй там, Рыдкін! Колькі ты будзеш мне перашкаджаць?! – выкрыкнула „дзекабрыстка”, і я шэптам паўтарыў паганыя словы Барыса.
Калі заняткі нарэшце скончыліся, Барыс наколькі зычна, настолькі і іранічна аб’явіў: „Так, дзяўчынкі, дзяўчынкі! Ніхто пакуль што дамоў не ідзе! Зараз усе становяцца па парах: дзяўчынка – хлопчык, дзяўчынка – хлопчык і гужам акурат за мною накіроўваюцца ў спартыўную залу на спаборніцтвы па барацьбе, дзе „Ахіл”, „Самсон” і, не пабаюся гэтага слова, секссімвал нашага універсітэта Рыдкін Юрый будзе бароцца ў фінале з дробненькім, шчупленькім, кволым, хворым і абяссіленым Стасікам – душы няма ў чым замацавацца”.
– Спаборніцтвы – гэта крута, мы пойдзем! А ў кокі яны пачнуцца? – спытала добрая трэць дзявочай аўдыторыі.
– Ужо праз дваццаць хвілін, у дзве гадзіны, – адказаў Барыс, зірнуўшы на гадзіннік.
– Ды дзве гадзіны – гэта ўмоўны час. Гэта ж табе не алімпійскія гульні. Яны там пакуль пачнуць, размінка, тое-сёе, – аўтарытэтна заявіў Саня.
– Так, дзяўчынкі! – іранічна падхапіў Барыс. – Дзве гадзіны – гэта ўмоўны час! Яны там пакуль пачнуць, размінка, тое-сёе. Таму сітуацыя карэнным чынам змяняецца ў лепшы бок! Цяпер вы зможаце паназіраць за тым, як размінаюцца мускулістыя гладыятары, а некаторым з вас, зразумела, за вызначаную плату, арганізатары шоу дадуць магчымасць дакрануцца да паўаголеных цел гэтых эксгібіцыяністаў. Убогім і непрыгожым я гарантую скідку!
– А чаму толькі да паўаголеных цел? – з падколкай пацікавілася добрая трэць сарамліва ўзбуджанай дзявочай аўдыторыі.
– Дзяўчынкі, – адказваў Барыс, – калі вы мяне прылашчыце, я дамоўлюся з арганізатарамі шоу, і вы зможаце дакрануцца да аголеных цел гладыятараў і нават – да адзетых.
– А што за Стасік, з кім буе Рыдкін бароцца? – спытала ўсё тая ж добрая трэць.
– Стасік – гэта чалавек, які „круціць” вам дыскатэкі, – пісклявым голасам адказаў Барыс.
– Ста-а-а-с?! Праўда?! Ён жа такі лапачка! Ён што, яшшэ і барацьбой займаецца?! – узбуджана выкрыкнула бесшабашная Дашка, якая пастаянна была ў запале, нават калі не трэба, бо мела жыццёвую неабходнасць заўжды ведаць, што ўскорасці яе здаволіць хоць якая-небудзь забава. Рытм сэрца забаўніцы быў шпарчэй, чым жыццёвы, таму яна заўжды і ўсюды аказвалася раней за прызначаны час. Дзяўчына спяшалася нават выбалбатацца, а яе язык не паспяваў за яе словамі і таму ледзь чутна заплятаўся. Пазітыўнасць Дашка прызнавала сваім культам і жорстка прапаведавала яго, а адзіноту падвяргала інквізіцыі. Магчыма… Дар’я ненавідзела адзіноту… бо баялася заставацца сам-насам з сабой… Аднак, як рыба ў вадзе, Дашка адчувала сябе толькі ва ўмовах няпэўнасці, таму вады ў яе жыцці хапала з лішкам. „Усёабдымная” дзяўчына з’яўлялася хутчэй целам кампаніі, таму выглядала старэйшай за свае гады. Нездарма яна лічылася завадатарам, але, у адрозненне ад Барыса, легкадумным, і гэтай легкадумнасцю кампенсавала сваю пачварнасць, якую стваралі доўгі гарбаты нос і ніякі погляд. З-за апошняга на вачах у Дашкі, здавалася, можна было б аблягчацца, не адчуваючы сораму. Аднак свой недахоп дзяўчына задзірала да нябёсаў, самаўпэўнена заігрывала з выкладчыкамі, і іх Жаль, пасмейваючыся, ставіў яе Кантрасту нядрэнныя адзнакі ў залікоўку. За вочы Дашку называлі англійскім словам „Hussy”. І яшчэ… Дзяўчына прылюдна пырскала сабе на вопратку такую колькасць дэзадаранту, што, здавалася, камары яе ўлетку не кусаюць. Заўвагі ёй ніхто не рабіў, ці то з-за боязі, ці то з-за ніякаватасці, ці то з-за смеху.
– Так, маці вашу, Стас, акрамя вас, яшчэ і барацьбой паспявае займацца, – з жартоўнай лаянкай адказаў Барыс Дашцы і добрай трэці дзявочай аўдыторыі, якая ад чарадзейнага слова „Стас” ледзь не атрымала аргазм.
– Дзяўчынкі, хадземце ўсе разам пахварэем за Стаса! – заклікала Дашка тых, хто яшчэ вагаўся, аўтаматычна ператварыўшыся ў манерных дурнічак з тлустымі вачамі, паказушнай сціпласцю і абыякавымі смяшкамі флірту.
Усміхнуўшыся, я незнарок падумаў, што, мабыць, і мне за яго трэба пахварэць.
– Ай, гэтая барацьба такі траўматычны від спорту, – прамямліла сваім жаласным голасам Аня.
– Ну а ты ўжо адкуль ведаеш?! – нязлосна абурыўся Саня.
– Я па тэлевізары бачыла, як адзін аднаму як урэзаў нагой во сюды, – Аня паказала на рабрыны, – што таго ажно вынеслі.
– Дык гэта ты не класічную барацьбу бачыла, а можа, каратэ ці тхэквандо, – пацешна злаваўся Саня. 
– Ну, не ведаю… Але ўсё роўна гэта ўсё небяспечна, і трэба быць асцярожным, – мямліла сваё Аня.
– Чуеш, „голуб міру”, цябе яшчэ ў Чырвоную кнігу не занеслі? – умяшаўся іранічны Барыс і тут жа даў дзяўчыне сур’ёзнае і прыемнае для мяне настаўленне: – Юра і Стас – спартсмены і сапраўдныя мужыкі, ім няма чаго баяцца.
– Усё роўна ва ўсім трэба быць асцярожным, – дзяўбла сваё нудная Аня.
– Праільна, Анька, трэба быць асцярожным. Асабліва табе, Рыдкін. Стас, у-у-у, які дужы, – папярэдзіла Дашка і недвухсэнсава ўхмыльнулася.
– А ты адкуль ведаеш? – пацікавіўся Саня.
– Па ўласным целе, – кінула тая, фанабэрыста патрэсваючы валасамі, і бестурботна рассмяялася.
Гэтым адказам Дашка, сама таго не разумеючы, саданула мяне ніжэй пояса сваёй распустай, з-за чаго я раззлавана кінуў: „Ды, можа, я яшчэ выйграю ў вашага Стаса!”
– Рыдкін, не лезь на ражон, – выказалася Жанна, выкарыстаўшы той жа дзеяслоў, якім я, у сваю чаргу, стрэліў у Ларысу.
А тая ўжо цягнула мяне за дзверы на допыт, разумеючы, што калі я ўсяго толькі вызвалю ўласную руку з яе захопу, то гэта расцэніцца як прымяненне фізічнай сілы супраць жанчыны. Нягледзячы на боязь быць абвінавачаным, я ўспрымаў гэты паход як забаўку.
Мы прыйшлі ў канец калідора да акна, што выходзіла на студэнцкі скверык, – ён жа былыя могілкі – і, нібы знарок, – на каталіцкі касцёл, які ўжо дабудоўваўся. Ён спрабаваў разбудзіць майго светлага вожыка душы, чым выклікаў унутры мяне нястрымны смех.
– Ну дык хто мяне не любіць? – злосна і жорстка спытала стараста.
– Ой, Ларыса, ды ўсе… усе ў групе цябе не любяць, разумееш, эн, е, эл, ю, бэ, я, цэ, мяккі знак.
– Н-н-н-е… ну ты скажы, хто канкрэтна, хто канкрэтна мяне не любіць?!
– Паслухай, разгарні журнал нашай групы і прачытай усе прозвішчы, якія ты там убачыш… у тым ліку і сваё… – здзекаваўся я, адводзячы вочы. Мае ж губы, якія чамусьці міжвольна звужаліся, перашкаджалі мне гаварыць. – Дарэчы, ты не ведаеш, колькі ў нашай плойме чалавек – дваццаць чатыры альбо дваццаць шэсць?
– Добра… Тады… тады за што яны мяне… за што яны мяне так не любяць?.. – засмуцілася дзяўчына.
Адчуўшы сябе, прынамсі, правінцыяльным настаўнікам, я захацеў бліснуць сваімі філасофскімі выдумкамі – не для Ларысы, не для ісціны і нават не для сябе, а проста для трапнага слоўца.
– Разумееш, Ларыса, у сэнсе дабрыні я падзяляю людзей на чатыры катэгорыі. Першая катэгорыя – гэта тыя, хто добры па сваёй сутнасці. Гэта значыць, што калі неабходна, яны робяць дабро проста таму, што не могуць яго не рабіць, таму, што хочуць яго рабіць. Другая катэгорыя – гэта тыя, чыя дабрыня з’яўляецца недарэчнай…
– А хіба дабрыня можа быць недарэчнай?
– А вось уяві сабе, што ксёндзы з гэтага касцёла, – я паказаў пальцам на збудаванне, – прыйдуць да нас ва універсітэт на дыскатэку і пачнуць чытаць нам пропаведзі аб шкодзе рок-музыкі, поп-музыкі альбо проста распавядаць пра мараль. Як ты думаеш, гэта будзе да месца? Не. Вось так і ў рэчаіснасці людзі з недарэчнай дабрынёй вакарыстоўваюць яе ўсюды, дзе трэба і дзе дачасна, дзе трэба і дзе дарэмна, выклікаючы агіду сваёй прыкрасцю і агрэсію сваёй назойлівасцю. У галіне такту яны людзі нячулыя. Недарэчнасць – гэта празмернасць, празмернасць – гэта ненатуральнасць, ненатуральнасць – гэта непраўдападобнасць, непраўдападобнасць – гэта небяспечнасць. У дабрыні такіх адмоўна-станоўчых людзей дрэнная „амплітуда”. Іх некрыўдлівая дабрыня – вынік іх жа недастатковай павагі да сябе… альбо баязлівасці… чым з задавальненнем карыстаюцца крыўдзіцелі, патураючы сваёй дармавой перавазе. Альбо людзі з недарэчнай дабрынёй робяць яе па дурасці душэўнай.
Трэцяя катэгорыя – гэта тыя, хто добры на публіку. Ну-у-у, і апошняя, чацвёртая катэгорыя – гэта тыя, хто бываюць добрымі па перакананнях. Гэта значыць, што па сваёй сутнасці яны могуць быць і злымі, але іх пераканалі ў тым, што па-трэб-на быць добрым, што дабро – гэта добра, а зло – гэта дрэнна. І цяпер яны робяць дабро дзеля дабра, а не дзеля чалавека. Дабрыня іх раўнадушная. Дабро яны спаганяюць. Альбо робяць яго з каменем за пазухай – ну, проста-такі, як ты. Такія людзі стараюцца жыць правільна толькі для таго, каб з чыстым сумленнем асуджаць тых, хто так не жыве. Іх Даравальнасць з’яўляецца вынікам іх Злоснасці, якая лічыць Агрэсію нормай і таму не крыўдзіцца на яе. А іх так часта ненавідзяць, што раўнадушша для іх – самае добрае пачуццё. Але самае небяспечнае, калі „правільныя” людзі пачынаюць адчуваць сябе місіянерамі справядлі-і-і-васці! і гэтае адчуванне прыгнечвае ў іх асобу, чалавека, а значыць, і чалавечнае. Жыццё ў іх нейкае… рамачнае. Ім бы заржаць, як каняжынам – усё б натуральней было б. Але ж яны не могуць сабе гэтага дазволіць, хоць і хочацца… вельмі хочацца!..
– …
– …
– Паслухай… а-а ты… ты мяне таксама… таксама, як і астатнія… не лю-біш?..
Як на ліха, ззаду нас нехта так гучна смаркаўся, што я ледзьве стрымліваў смех, баючыся абярнуцца, каб не зарагатаць. Я прыкусіў язык, і з яго нібы выціснулася вадкасць у рот і ў вочы.
– Разумееш, Ларыса, – душыў я смех басам, – па праўдзе сказаць, я… я мізантроп.
– Мізантроп?..
– Мг.
– Значыць… ты… ты… не-на-ві-дзіш мяне, як і ўсіх астатніх?.. – нібы папрасіла ратунку ўжо раздражняючая мяне дзяўчына.
Я не вытрымаў і абярнуўся. Чалавекам, які смаркаўся, аказаўся наш выкладчык па гісторыі Беларусі. У яго быў такі барвовы твар ад напругі і ціску ў носе, пілікаючым міні-дудой, што не засмяяцца, гледзячы на гэта, не ўяўлялася магчымым. Пачуўся мой смех. Выкладчык сканфузіўся. А я, памятаючы пра яго вядомую злапамятнасць, зразумеў: экзамен мне яму не здаць ніколі.
Пакрыўджаная Ларыса стаяла як укапаная. Яе разгублены, прыгнечаны і ў той жа час нейкі захоплены вільготны погляд з крыкам насіўся па мне, як ненармальны, а мой несціхаючы смех пацягнуў мяне прэч ад дзяўчыны. Заварожаная, яна павалаклася за мною, лыпаючы вачамі. Я прадчуваў, што вось-вось стану вінаватым, і таму ўжо спускаўся спешна па прыступках. Нечакана я павярнуўся і апантана, не звяртаючы ўвагі ні на студэнтаў, ні на выкладчыкаў… з нейкай асалодай закрычаў старасце, якая стаяла на краі лесвіцы з каменяпадам у душы: „Так! так! і цябе! і ўсіх у гэтым універсітэце! і за яго межамі!”




Калі я ўвайшоў у залу для барацьбы, то пачуў пах поту і гумы, а дакладней, спаборніцтваў. Сэрца ператварылася ў дзятла. Звычайна гэты пах уздзейнічае на мяне, як нашатыр, але тады ён паўздзейнічаў на мой і без таго актывізаваны арганізм як допінг – мышцы наліліся абязбольвальнай энергіяй адчаю. Нягледзячы на тое, а можа, і дзякуючы таму, што спаборніцтвы праходзілі на аматарскім узроўні і па аматарскіх правілах, людзей, прагных да відовішча, было шмат.
– Туш, калі ласка! Сустракайце! Юры-ы-ы-ы-ы-ы-й! Рыдкі-і-і-і-і-і-н-н-н-н! – на ўсю залу прадставіў мяне публіцы блазан Барыс на манер анонсмайстра ў амерыканскім прафесійным боксе, чым выклікаў ухмылкі гледачоў і маю разгубленасць.
Сапернік па барацьбе зыркнуў на мяне і поглядам перавярнуў маё нутро.
Поруч з Барысам сядзелі Мік, Саня і добрая трэць дзявочай аўдыторыі нашай групы.
Я заўжды ненавідзеў мерапрыемствы, дзе людзі аб’яднаны агульным захапленнем кімсьці альбо чымсьці, бо там ты тым болей адчуваеш сябе нікому не патрэбным. А гэта выклікае нейкую рамантычную жадобу прыцягнуць увагу да ўласнай асобы – любымі спосабамі.
Пакуль я адзінока сядзеў, тыя, хто як быццам бы прыйшлі за мяне пахварэць, так бегалі і высцілаліся перад усцешаным Стасам, што я зразумеў: мне прыйдзецца супрацьстаяць не толькі яго прыхільнікам, але і маім былым. Тым не меней гэта мяне падбадзёрыла, таму што прыемней за авацыі можа быць толькі зачараваная незадаволенасць балельшчыкаў саперніка, бо тады складваецца ўражанне, што ты адзін узяў верх над натоўпам, тым болей калі ў ім ёсць прадажнікі.
Мой сапернік, хоць і разміначна, але застрашліва да хмурнасці нахіляў галаву то ўлева, то ўправа. Здавалася, нават твар у яго „напампаваны”. Выгалены брунет Стас выглядаў так, нібы ён ужо выйграў схватку і зараз яго проста просяць правесці яе яшчэ раз на біс.
Гэтага хлопца ведалі амаль усе ва універсітэце. Стас жыў не ад сесіі да сесіі, а ад пасіі да пасіі, бо быў любімчыкам дзяўчат, і не толькі таму, што вёў дыскатэкі. Трэба аддаць яму належнае, ад самадастатковасці ён валодаў той добразычлівай і адначасова нахабнай чароўнасцю, якая сваёй кантрастнасцю пазбаўляла дзяўчат зброі пад назвай „сорам” і прымушала іх адчуваць сябе непаўнацэннымі на фоне Стаса, чыя заразлівая рызыкоўная самаўпэўненасць пераконвала нават у фантастычным. Гэта, у сваю чаргу, выклікала ў дзяўчат усёпаглынальную цягу да свайго куміра з імкненнем даказаць яму, што яны яго варты, і жадобай атрымаць хай няспелую асалоду ад яго ўплыву, неўсвядомленага ім. Дзяўчаты летуценна прагнулі, каб Стасава ўзбуджальная энергетыка ўсялілася ў іх – хаця б часова. Нешматслоўны, непарушны, насмешлівы, нядбайны да нормаў, небяспечны, няўлоўны, імгненна, знянацку і ашаламляльна астываючы Стас быў для дзяўчат нібыта салютам, які ўзносіў іх погляды, а потым і іх саміх над побытам. Але пасля гэтага самазадаволены да маніі велічы ілюзорны ілюзіяніст лічыў сваю функцыю бязважкасці выкананай і знікаў так жа хутка і нечакана, як і з’яўляўся. Разам з салютам згасалі і погляды дзяўчат. Што-што? Не-э-э, на іх падзенні і залежнасці ад палётаў і салюту Стас пляваў, бо яны ж былі не смяротнымі. А на салют немагчыма не глядзець, ім немагчыма не зачароўвацца, яго немагчыма забыць, і ён нічым не абцяжарвае. Аднак зацяжарыць ад гэтага „салюту” дзяўчаты былі не супраць. Натуральна непрадказальны і таму прыцягальна неспадзяваны Стас належаў да тых хлопцаў, што стаяць па-за аліментамі. Звычайна ад такога, як ён, дзяўчына нараджае, а потым з удзячнасцю ўспамінае яго ў дарэмнай надзеі на ягонае вяртанне; успамінае, лежачы ў пасцелі са сваім мужам, які ўсынавіў дзіця, кінутае падонкам, ды яшчэ выплюхвае на мужа сексузбуджэнне і станоўчыя эмоцыі ад здрадніцкіх думак. А той і рад, упэўнены, што гэта ён такі каханы, што гэта ён прычына іх сямейнага шчасця. Ну, а калі камусьці штосьці раптам не спадабаецца, можна і развесціся, толькі ўжо з аліментамі. Аднак і ўсынавіцель – добрая цаца, лічыць сваё раўнадушнае бацькоўства заслугай, ды яшчэ і неаплатнай.
Таму, каму пяюць дыфірамбы хорам, цяжка пачуць фальшывыя ноткі, але лёгка выклікаць да сябе непрыязнасць. Аднак, нягледзячы на гэта, усё сведчыла аб тым, што я буду бароцца больш, чым з сапернікам, альбо нават не бароцца, а высвятляць завочныя адносіны – і ў гэтым была мая перавага.
Фінальныя спаборніцтвы пачаліся.
З горам напалам „мухачы” ў меншай вагавай катэгорыі нарэшце адбароліся, і публіка адмучылася. Было бачна, што натоўп прагнуў не іх, а Стаса! Стаса! Стаса!
Я амаль закончыў пераапранацца. У мяне толькі ніяк не атрымлівалася завязаць шнуркі на красоўках так, як мне хацелася, бо я пачаў абуваць іх з правай нагі, а для ляўшы – гэта дрэнная прыкмета.
„Не вер… і не будзе збывацца… О… не… толькі не сёння… толькі не зараз…”
Я стры-ма-на зняў абутак і надзеў яго з левай нагі – петлі шнуркоў усё роўна не завязваліся туга і кампактна для бяспечнасці, затое яны зацягваліся ў вузлы. У выніку я стаў спяшацца, панічна псіхаваць, зліцца на іх і нават вырашыў бароцца без красовак, загадзя асуджаючы сябе на паражэнне ад няўстойлівасці. Але, прывыкнуўшы паталагічна імкнуцца да перамогі, нават у дачыненні да рэчаў, усё-такі зашнураваў абутак, як хацеў.
– Рыдкін, ну хадзі сюды! – паклікаў мяне наш трэнер па барацьбе Аляксандр Макаравіч.
Да Аляксандра Макаравіча я ставіўся з глыбокай пашанай, бо ў ім былі запатрабаваная! вопытнасць старога, нязломнасць спартсмена, а таксама – гумарыстычнасць, каларытнасць і рахманасць беларуса. Дзед з’яўляўся чалавекам, які адбіваў мяне ад таго самага электралічыльніка калом сваіх трэніровак. Падчас іх Аляксандр Макаравіч мог крычаць, лаяцца, але я ніколі не крыўдзіўся на яго, нават яшчэ больш паважаў і старанна выконваў усе патрабаванні трэнера, бо бачыў перад сабой самабытную асобу. Дзед арганічна не пераносіў мацюкі і нам забараняў іх вымаўляць, хаця сам заўжды знаходзіўся на грані іх выкрыку. Нягледзячы на старэчы ўзрост, трэнер быў у сілах пабароць любога з нас, нават знешне ён нагадваў зубра. Хто б са студэнтаў ні прыходзіў да яго ў залу і з якімі б пытаннямі ні звяртаўся, адказ быў адзін: „Пераапранайся!”. Гэта азначала, што ты спачатку абавязан пераапрануцца, патрэніравацца і толькі потым тваё пытанне абавязкова будзе вырашана. У той жа час па заканчэнні барацьбы Аляксандр Макаравіч мог падкінуць цябе да дому на сваёй „капейцы”, а гэта было вельмі дарэчы пасля цяжкай трэніроўкі.
А яшчэ дзед умеў беспамылкова прадказваць вынікі паядынкаў. Ён гаварыў, які барэц пераможа, і той перамагаў, нават калі сам у гэта не верыў. Наконт нашай са Стасам схваткі Аляксандр Макаравіч сказаў: „Не ведаю…”
– Добры дзень, – павітаўся я з трэнерам.
– Дароў! – з прывычным імпэтам адказаў той. – Ну шо, ты гатоў?!
– Так, – весела адказаў я.
– Ну, малайчына. Я ж табе гаарыў, што ты да фінала дойдзеш.
– Дзякуй.
– Што „дзякуй”?! Валасы бароцца не перашкаджаюць? – падморгнуў стары ўсім навакольным адразу. – Чаго нагала не стрыжэшся?
– Па той жа прычыне, па якой астатнія не састрыгаюць бровы, – адказаў я, трапіўшы і ў вока, і ў брыво.
– Ну, лірыкі, а! – усміхнуўся трэнер і задумаўся, каб адпарыраваць чымсьці арыгінальным.
– …
– Размінацца ідзі! Хутка пачнем, – не прыдумаў ён.
Размінаўся я скавана, бо саромеўся цікаўных поглядаў дзяўчат. У дадатак мною авалодаў такі страх перад Стасам і схваткай, што мышцы пачалі слабець. Усё гэта я заўзята стараўся не паказваць.
Я машынальна пачаў глыбока дыхаць і інтэнсіўна мяць ледзянымі рукамі мышцы прэса, у іх адчувалася нейкая непакойная анямеласць. Менавіта ў гэтым месцы збіраюцца хваляванне і страх. Размінанне дапамагло, але ненадоў…
– Рыдкін! Стэфановіч! Падрыхтавацца! – вось-вось павінна была пачацца наша са Стасам грэка-рымская барацьба;.
Я зняў нацельны крыжык (па правілах на шыі барца нічога не павінна вісець). Стас падышоў да судзейскага століка, узяў там чырвоную павязку (у аматарскіх спаборніцтвах павязка адрознівае аднаго барца ад другога) і спрытна прывязаў яе да калена.
Межы круглага барцоўскага дывана пясочнага колеру, адпаліраванага потнымі целамі, вызначала чырвоная лінія, за якую сапернікі не мелі права выходзіць. Кругом яго на паабдзіраных драўляных лавах сядзелі і гаманілі ў прадчуванні відовішчнай схваткі гледачы.
Нарэшце на сярэдзіну дывана выйшаў суддзя. Гэта быў старшакурснік з факультэта фізвыхавання. Наколькі я ведаў, ён з’яўляўся прыяцелем Стаса, і таму мне было цяжка зразумець: як дадзены рэферы зможа быць аб’ектыўным?
Чамусьці я міжвольна паглядзеў уверх жаласным позіркам, але прадказальна ўбачыў там толькі няяркую люмінесцэнтную лямпу.
„Стас таксама хвалю… на-пэў-на… але… у адрозне… ад мяне… не ўсведамля… гэтага… а знач… і не змагаецца з небяспеч… перашкод…”
Арбітр пафасна запрасіў нас са Стэфановічам абмяняцца пратакольнымі рукапацісканнямі. Ад гэтага мне нават стала смешна, але было не да смеху. Мы падышлі адзін да аднаго. Я адчуў сябе ў цэнтры ўвагі і асвятлення, мне стала ніякавата. Утомны гоман растварыўся ў расслабляючай цішыні. Перад публікай стаялі два барцы. Адзін з іх быў болей высокім, з загарэлай скурай, эластычнымі, рэльефнымі мускуламі, дуэльным поглядам і тварам з напружанымі жаўлакамі, што не давалі зубам стукаць. Другі выглядаў, як валун, – такі ж пакаты, важкі, і не стрымліваў ухмылкі.
„Галоўнае… перабаро… страх у перш… секунд… схват… а далей ужо не да яго… – паспрабаваў самасупакоіцца я. – Галоў… прадуць годна…”
Сапернікі пачапалі адзін аднаму вільготныя далоні і яшчэ не паспелі разысціся, як суддзя свіснуў. Яны пачалі бароцца.
Карчакаваты Стас імгненна схапіў мяне сваёй дужай, вузлаватай ад мышцаў рукой за патыліцу і пацягнуў да сябе. Гэтай руцэ, якая смахівала на галіну дуба, немагчыма было супраціўляцца, і я ад страху нібыта пераплавіўся ў медузу. Стэфановіч пачаў расхістваць мяне, як дрэўца, быццам хацеў вытрасці з маёй галавы ўсе надзеі на годнае паражэнне. Выключна дзякуючы інстынкту самазахавання мне ўдалося выслізнуць з-пад рукі саперніка.
Я схапіў Стаса за запясці, каб паралізаваць яго актыўнасць, але ён лёгка вызваліўся ад захопу, скаваў мае рукі сваімі клюшнямі, як наручнікамі, і стаў павольна, з ухмылкай прыціскаць мяне да сябе, каб правесці прыём. Пачаўшы ад болю па-спартыўнаму злавацца, я здолеў выкруціць свае кісці ў бок вялікіх пальцаў, так-сяк выслабаніць іх і адштурхнуць саперніка. На імгненне мне здалося, што са Стэфановічам можна бароцца на роўных, і я нават стаў пагрозліва тупаць нагой аб дыван.
Балельшчыкі свісталі, крычалі, скандзіравалі і нават нешта раілі, але ўлавіць сэнс гэтага было немагчыма, бо складвалася ўражанне, што ў зале адначасова ўключылі на ўсю гучнасць сотню тэлевізараў, па якіх ішла адна і тая ж праграма пад назвай „Хварэем за Стаса!”.
„Пах… пах… што за пах?.. Знаёмы пах… знаёмы… да болю знаёмы пах… Чым жа… чым жа?.. Чым жа ты пахнеш… Стас?.. Чым жа ты пахнеш… падла?.. Чым?.. Чым?.. Чы… Слабасць… слабасць… гэта пах слабасці… нейкай слабасці… Ага-а-а… ты пахнеш слабасцю… Стасік… слабасцю… слаба…”
Слабак адштурхнуў мяне так, што я ледзь не паваліўся.
Вырашыўшы выкарыстаць у схватцы сваю каронную зброю – шырокія і дужыя плечы, я стаў храбра і рэзва піхаць імі Стэфановіча, каб ссунуць яго з месца, але ён нават не варухнуўся.
„Статуя… статуя… гэта ж статуя… Стас… гэта статуя…” – падумаў я, аднак працягваў біцца аб яе, як хвалі аб скалу, пакуль сутыкненні не пачалі аддаваць болем у галаву.
З мяне вырывалася стомленасць у выглядзе інтэнсіўных цяжкіх выдыхаў. У Стаса губы былі моцна сціснуты. Ён ужо не ўхмыляўся, але выглядаў вялікасна.
„Каб мае прыём… былі складан… для саперн… трэба… каб яны былі складан… і для мяне…” – падспудна здагадаўся я.
Паступова я стаў кружыцца вакол саперніка то ў адзін, то ў другі бок, каб дэзарыентаваць яго, але ён быў такім жа рухомым, як і дужым. У мяне закруцілася ў галаве, і тады я папросту пачаў кідацца на Стэфановіча з разбегу, спрабуючы хоць такім чынам збіць яго з месца.
Ад хуткай стомленасці амаль перасталі дзейнічаць зрок і слых. Адзінае, на што прыйшлося арыентавацца, гэта – чырвоная павязка на калене Стаса. Я кідаўся на яе яшчэ і яшчэ раз, аднак сапернік своечасова адыходзіў крыху ўбок, адштурхоўваў мяне ад сябе, і я па інерцыі пралятаў міма. З майго цела сціраўся загар на тых месцах, за якія браліся ўчэпістыя рукі Стэфановіча. Яно было пакрыта скачанымі дробненькімі крошачкамі скуры. Барцоўскія здзекі працягваліся, пакуль Стас не вырашыў скарыстацца зручнай сітуацыяй. Калі я ў чарговы раз праляцеў міма яго, ён накінуўся на мяне са спіны і перавёў у партэр;, што з’яўлялася прыёмам. Я тут жа ўткнуўся тварам у дыван, які пах бруднай гумай, і прыціснуў рукі да грудзей, тым самым перашкаджаючы саперніку правесці яшчэ адзін прыём і перакаціць мяне альбо ўвогуле перавярнуць на тушэ.
У гэты момант я нібыта апынуўся недзе ўнутры сябе побач з душой і разам з ёю пачаў назіраць адтуль за сваім целам, якое напружвалася, трэслася, чырванела і пацела, супраціўляючыся перспектыўным націскам саперніка, яно ўпіралася ў дыван, да апёкаў націраючы аб яго локці. Нам з душой стала кепска, бо мы вельмі шкадавалі наша цела і таму вырашылі дапамагчы яму сілай, што адразу дало плён: Стэфановічу не ўдалося правесці прыём у партэры, і па правілах суддзя па свістку падняў нас у стойку. Так ці інакш, лежачы на дыване, я трохі адпачыў, і гэта дало мне часовую, маленькую, але перавагу.
Зноў пачуўся свісток, які азнаменаваў працяг схваткі, і я са стогнам кінуўся на саперніка. Мае рукі нейк праслізнулі яму пад пахі, а затым і ўвогуле абхапілі яго за пояс. У мяне з’явіўся шанц адарваць Стэфановіча ад зямлі і, прагнуўшыся назад, кінуць на спіну. Аднак ён так па-майстэрску абараняўся і здаваўся такім цяжкім, што падняць яго не ўдалося, і ён адштурхнуў мяне. Адна з маіх калашын закасалася, і я, раздражніўшыся, пачаў аўтаматычна яе папраўляць для балансу, акуратнасці, прыстойнасці ды і піжонства. Стас імгненна сарваўся з месца, туга абхапіў мяне за пояс і стаў цягнуць уніз, падпіхваючы назад. У выніку я, нібы сноп, паваліўся на спіну, але тут жа перавярнуся на жывот, і сапернік не паспеў прыціснуць мяне лапаткамі да дывана.
Я зноў ляжаў у партэры, і сіла духу ўжо не дапамагала. Стэфановіч нечакана прасунуў рукі мне пад пахі і паклаў далоні на маю патыліцу, з-за чаго здавалася, што я трымаю каромысел. Затым ён пачаў зварочваць мае плечы набок, імкнучыся перавярнуць мяне на спіну. Выціснуўшы з сябе ўсю сілу, я накіраваў яе на супраціўленне прыёму і паспрабаваў як мага болей прагнуцца і адвесці галаву назад, каб раз’яднаць кісці Стаса. Гэта стала атрымлівацца, калі знянацку ён націснуў мне на патыліцу лбом, і я зноў апусціў галаву ўніз.
Нейкая незразумелая, непадуладная моц засела ў маіх плячах. Яна была тым жахлівей, што рабілася яшчэ болей непераможнай, калі я спрабаваў супраціўляцца ёй. Нават мая вялізная сіла волі, загартаваная велізарнай прагай першынства, ныла пад прэсам каменных мускулаў саперніка. Сустаўныя звязкі былі нацягнутыя да болю. Павекі выціскалі вочы. Падступіўшая да твару кроў, здавалася, вось-вось запырскае з носа, як дэзадарант з флакона. Сам працэс барацьбы з’яўляўся для мяне скажонай формай мануальнай тэрапіі, а для гледачоў – непадкантрольнай кампутарнай гульнёй.
„Ну колькі ж можна?.. Колькі можна?.. – думаў я, калі Стэфановіч працягваў зварочваць мае плечы набок. – Мне зусім гэт… не патрэб… І перамога… не патрэб… і быць лепшым не патрэб… і экстрым такі не патрэб… толькі забярыце гэт… боль у плячах…”
У панічным бязволлі я стаў круціцца то ўлева, то ўправа, як яшчарка, заціснутая паміж пальцамі, але вага саперніка прыціскала маё цела да дывана, а сам ён імкнуўся перавярнуць яго на спіну. Тады мае ногі інстынктыўна пачалі ўпірацца ў дыван і, адпіхваючыся ад яго, павольна рухаць нашы целы наперад. У выніку потныя рукі Стэфановіча выслізнулі ў мяне з-пад пахаў. Я тут жа згрупаваўся і часова быў у бяспецы.
„Стас… прашу цябе… больш не нападай… я гатоў змірыцца з паражэ… Хутчэй бы фіналь… свіст… ды не мучыцца назойлівай надзеяй… Стас… не напад…” – мысленна маліў я саперніка. На шчасце, у яго ўжо не было сілы атакаваць мяне, і арбітр па свістку падняў нас у стойку. Зноў свісток.
Два потныя, стомленыя чалавекі, абхапіўшы адзін аднаго, каб не паваліцца, перамяшчаліся па дывану, як п’яныя. Мне здалося, Стэфановіч думаў аб тым жа, што і я, а менавіта – аб хутчэйшым завяршэнні схваткі. Аднак я памыліўся, і калі зразумеў гэта, то быў ужо адарваны ад дывана і выкручваўся ў руках саперніка, ці то як Антэй, ці то як парасё. Дзякуючы перавазе ў росце перад Стасам, я трохі кранаўся красоўкамі дывана, што дапамагала мне хоць нейкім чынам трымаць раўнавагу, пакуль ён імкнуўся прагнуцца назад і кінуць мяне на спіну. Так і адбылося, але я цудам здолеў перавярнуцца на жывот, дзякуючы адскоку ад дывана, і зноў апынуўся ў партэры. Яшчэ аднаго каромысла ў плячах – мне было не вытрымаць. Тым болей, што ад удару спіной аб дыван – спёрла і другое дыханне.
Сапернік, адчуваючы смак перамогі па ачках, якіх у мяне не было зусім, нарэшце памыліўся і наблізіў сваю галаву да маёй левай рукі. Цалкам аддаўшыся інстынкту самазахавання, я адвёў гэтую руку назад, рэзка накінуў яе на шыю Стэфановічу і пачаў скручваць, звальваючы саперніка з сябе набок, каб затым пакласці на лапаткі.
 Павольна, з перанапружаннем, але мне ўдавалася, налягаючы на Стаса, набліжаць яго спіну да дывана. Нечакана для сябе я стаў рабіць гэта з нейкай прыемна палонячай жадобай, смакуючы Стасаву слабасць і сваю сілу. Спіна Стэфановіча ўжо краналася дывана, як раптам – я пашкадаваў Стаса, убачыўшы яго бездапаможнасць і барвовы ад напругі твар. А хрыпенне хлопца, што стала вынікам здушвання яго шыі ўдавам маёй рукі, увогуле рэзка размякчыла мяне, і яна міжвольна аслабела. Фартуны рэзвы рысак распластаў мой слабы кулак.
Імгненна Стэфановіч вызваліўся з майго захопу, туга абхапіў мяне за пояс і перакаціў маё цела цераз сябе, за што атрымаў чарговыя ачкі. Мы зноў ляжалі ў партэры. Я з балючай цяжкасцю супраціўляўся.
„Не рыпайся…” – якраз у гэты час прахрыпеў мне ў закладзенае ад напругі вуха сапернік, і маё цела з марозам на скуры здрыганулася, а Славалюбства тут жа пазычыла мне храбрасці і сіл.
З нянавісцю я ўчапіўся мёртвай хваткай у Стасава запясце абедзвюма рукамі, падцягнуў яго локаць да сваіх грудзей і пазбавіў саперніка апоры, зноў пачаўшы звальваць яго з сябе набок. У выніку ён апынуўся ў яшчэ болей небяспечным становішчы, бо да тушэ заставалася некалькі сантыметраў.
„Ы-ы-ы-а-а-а!..” – прыціснуў я Стаса да дывана абедзвюма лапаткамі, якія, пару разоў адліпнуўшы ад яго, усё ж такі ўтрымаліся мною ў паставе, неабходнай для перамогі.
Аднак ніякага свістка не прагучала.
„Тушэ!.. Тушэ!..” – дзіка і ўмольна закрычаў я, як на ліха, ужо з лаўровым вянком на шыі.
Але страшны суддзя ніяк не адрэагаваў.
Стэфановіч, скарыстаўшыся маёй разгубленасцю, вызваліўся ад захопу, аднак не спрабаваў мяне атакаваць, бо быў стомлены. Прагучаў свісток, і арбітр падняў нас у стойку, але саперніка ў Стаса ўжо не існавала – яго забілі несправяд…
– Да заканчэння схваткі засталася адна хвіліна!
Як толькі рэферы свіснуў аб працягу паядынку, ужо расхлябаны Стэфановіч зрабіў прытворны рух рукамі, рэзка ўскінуўшы іх над маёй галавой, мае рукі аўтаматычна падняліся за імі, і ў гэтае імгненне вопытны хітрун абхапіў мяне за пояс, адарваў ад зямлі і, прагнуўшыся назад, кінуў на спіну, аднак я з гарачымі слязамі на вачах стаў на барцоўскі мост;, не дазваляючы тым самым пакласці мяне на тушэ. Стоячы на мосце, я крахтаў і енчыў, але супраціўляўся вазе саперніка, якая ціснула на мяне зверху. У нейкі момант у мяне ледзь не звярнулася шыя. Аднак яму ўсё ж такі ўдалося прыціснуць мяне лапаткамі да дывана – без утрымання. Нарэшце я перакульнуўся на жывот зусім змардаваны, а самае галоў…
– Засталося трыццаць секунд.
„Усё… прайграў… прайграў па ачках… А на тушэ я яго ніколі не пакладу… – падумалася мне. – А мабыць… усё яшчэ можна перагуляць… перажыць?.. Не… НІКОЛІ…”
Я пакорна ляжаў у партэры і вяла супраціўляўся Стасу, які амаль не атакаваў мяне, бо разумеў – справа зроблена. Нашы з ім рухі былі падоб…
– Шэсць секунд… – млява прагучала пасля таго, як суддзя свіснуў, каб мы падняліся ў стойку. Выйграць схватку за такі час па тушэ немагчыма і цудам.
Сапернік злез з мяне і адправіўся на сярэдзіну дывана. Я ніяк не мог падняцца, а толькі змярцвела глядзеў на натоўп гледачоў, якія былі засмучанымі і незадаволенымі відовішчам, што не апраўдала іх надзеі: нацешыцца барацьбой роўных па сіле барцоў. Балельшчыкаў не радавала нават перамога іх куміра, яны былі абураныя маім бяссіллем і крычалі: „Як ён у фінал трапіў?! Хто яго сюды прывёў?!” Больш за ўсіх гарлапанілі ненасытныя слабакі, якім дагэтуль з лішкам хапала і самога майго пападання ў фінал.
Я стаў марудна і нязграбна падымацца, думаючы аб тым, як увайду ў сваю кватэру і ўжо не здолею атрымліваць асалоду ад уласнай адзіноты, бо яе парушыць няпрошаная госця, імя якой – тыднёвая дэпрэсія ад паражэння. Затым мне ўявілася, што мае мама, бацька, сястра, бабулі, дзядулі знаходзяцца ў зале сярод астатніх гледачоў і бліскучымі ад слёз вачамі назіраюць за тым, як іх сына, брата, унука маральна дабіваюць.
Я адразу вырашыў не выглядаць жаласным і прыгнечаным, каб не даваць маім родным людзям зачэпкі для смутку, але ў мяне не атрымлівалася. Я падняўся і пільна паглядзеў на расслабленага Стаса, што пасылаў камусьці паветраныя пацалункі.
„Стас… Стас… – думаў я. – Гэта ён давёў тваіх родных да слёз… Сапраўды… гэта ты… Стас… толькі ты… Стас… ты… Стас… давёў іх да слёз… ты пакрыўдзіў іх… толькі ты… Стас… не-э-э… ты не сапернік мне… Стас… ты больш… чым сапернік… Ён для цябе фашыст… Сапраўды… сапраўды… гэта ён…”
У грудзях злавесна зашчымела нешта палонячае мяне, стала зводзіць губы. Я быў на ўзводзе, але не ведаў, што рабіць з фашыстам. Нечакана ўсё маё чалавечае адсунулася, ноздры напружана раздзьмуліся.
Як толькі рэферы млявым свістком азнаменаваў працяг схваткі, адзін з барцоў, падобна загнанай, раз’юшанай жывёліне, сарваўся з месца і з ровам ірвануў у бок саперніка. Праз імгненне жывёліна лбом урэзалася ў твар свайго паляўнічага з такой сілай, што сагнулася, абхапіўшы галаву рукамі, у яе былі заплюшчаны вочы.
У цемрадзі заплюшчаных вачэй я ўпершыню ў жыцці ўбачыў белыя, яркія, дураслівыя, вострыя іскрынкі. Яны лёталі туды-сюды, нібыта гуляючы са мною, аднак гэтая гульня была занадта балючай. У рэчаіснасці такога відовішча я не бач…
– …Э! Ты шо робіш, а?! Ты што робіш, я цябе пытаю?! – крычаў на мяне Аляксандр Макаравіч.
Іскрынкі пагаслі. Я расплюшчыў вочы. Машынальна зірнуў на Стаса, і маю душу навылёт пранізаў жаласлівы жах. Хлопец марудна падымаўся, у яго было рассечана брыво, з якога, сцякаючы ручайком па воку і шчацэ, бегла кроў і падала кармінавымі кляксамі на пясочнага колеру дыван. Трывожна-спакойны Стас мацаў далонню твар і, гледзячы на барвовую вадкасць, як на неаплатны рахунак, усведамляў тое, што з ім здарылася, а калі ўсвядоміў, то, баючыся паверыць сваім вачам, кудысьці пабег – у жаласнай паніцы! Праяўленая Стасам слабасць яўна паменшыла б чаканыя ім узвышаючыя суцяшэнні з боку прыхільнікаў, але ніхто нават не накіраваўся за хлопцам. Паклоннікі здрадзілі свайму куміру.
– Ну ідзі правер, што з ім! – загадаў суддзі Аляксандр Макаравіч, а потым і сам спешна пакульгаў за ім. Па дарозе ён развярнуўся да мяне ўсім корпусам і раззлавана, расчаравана кінуў гарохам у сценку маёй радасці, распіраючай сорам: – Так, а ты – дыскваліфікаваны. Шыбуй адсюль, пакуль цэлы!
Гэта было пераможнае паражэнне, і ў знак яго я дэманстратыўна падняў сам сабе руку.
Бравада і моц Стэфановіча скончыліся там, дзе пачалося маё шаленства. Калі барацьба спартыўная пераўтварылася ў барацьбу жыццёвую, Стас апынуўся па-за гульнёй.
Напрыканцы паядынку галоднай публіцы дасталося доўгачаканае, салёнае ад крыві відовішча. Аднак на тварах людзей радасці не было. Ім не хацелася, каб падзеі схваткі выходзілі за межы проста спорту і закраналі жыццё. Яны прагнулі вострых, але не рэжучых адчуванняў.
Самазадаволены, я вельмі блізка падышоў да лавы, дзе сядзелі мае аднагрупнікі, прысеў перад імі, і хваля энергіі пераможцы прымусіла іх міжвольна адхіліцца назад. Я пазіраў на іх поглядам манекена, ад якога яны перапалохана адвялі вочы. Я камячыў іх позіркам, і мне гэта падабалася. У Дашкі ж ледзь прыметна прыўзнялася грыўка, а яе ніякі погляд упершыню стаў нейкім. Дзяўчына паспрабавала ўсміхнуцца, але не здолела, і ў маёй душы непрыемна ёкнула.
– Ваша праўда, я сапраўды прайграў Стасу, – спакойным, здзеклівым тонам сказаў я сваім аднагрупнікам. – Перадайце яму, каб ён ніколі не забываў сваю перамогу. Толькі калі адэкватным стане, перадайце.
Недалёка сядзелі дзве дзяўчыны, якія хварэлі за майго саперніка, бо, па чутках, займаліся з ім групавым сексам. Але зараз „аднагрупніцы” Стаса былі зачараваны не ім, а яго пераможцам, нібыта ў мяне перайшла прыцягальнасць пераможанага. Здрадніцкія дзявочыя погляды напужалі мяне куды болей, чым кармінавыя кляксы.




У душы, як звычайна, не было гарачай вады, але я не адчуваў гэтага, бо высокая тэмпература маіх цела і нутра, здавалася, ператварала ледзяную ваду ў кіпецень.
„Усё скончылася… Я перамог!.. перамог!.. перамог!.. – раздольна паўтараў я з адкрытым трэцім дыханнем, і з-за рэха ў душы мае словы гучалі голасна, пафасна і вялікасна. – Я адолеў Стаса!.. Адолеў натоўп!.. Адолеў сябе!.. Адолеў… – я зноў паглядзеў уверх. – Чорт… нешта вада пахаладнела… Хоць бы не забалець…”
Скончыўшы водныя працэдуры, я апрануўся, пачапіў крыжык, прывёў у парадак валасы на галаве і трыумфальна выйшаў на вуліцу з узаемна раўнівай сяброўкай на пару дзён, імя якой – радасць ад перамогі, а прадчуванне хуткага прыезду дамоў увогуле зрабіла яе ап’яняльнай, і гэта падсалоджвала прэснаватае адчуванне, што здабытая радасць… нейкая недаробленая.   
Дзіўна, але на вуліцы чамусьці стаялі Барыс, Мік, Саня, Жанна, Дашка і Аня. Кампанія курыла, Жанна – не ў зацяжку.
– О! Юра! Мы цябе чакаем! – Барыс адвёў мяне ўбок. – Слухай, пайшлі замочым тваю перамогу. Вунь і бабы згодныя.
Я разумеў, што гэтыя людзі прадалі мяне яшчэ да схваткі, і таму Барысава прапанова выклікала маё абурэнне, аднак яно амаль імгненна пацямнела на фоне бліскучага славалюбства пераможцы, які меў прывілею: раскідвацца дараваннямі, тым болей – па баках пераможаных. Ды і, урэшце рэшт! яны ж прадалі ўсяго толькі мой давер аднагрупніка, а не чалавека. Плюс да ўсяго, было вельмі прыемна ўяўляць, што ў мяне з’явіліся сябры. Стала спакойней, і ўсё нейк спрасцілася.
– А дзе вы хочаце святкаваць? – пацікавіўся я ў Барыса, задраўшы нос так высока, што на яго можна было павесіць вядро з вадой, але і тады ён бы не апусціўся.
– У „Тры сталы” пойдзем. „Адстой”, вядома, але іншага паблізу няма.
„Тры сталы” лічыліся студэнцкім барам, бо знаходзіліся яны побач з універсітэтам, таму я заўжды бачыў з тралейбуса тры здаравенныя жалезныя літары чырвонага колеру над яго ўваходам, што складалі слова „БАР”, якое чамусьці чыталася мною наадварот. Ніякай шыльды побач з літарамі не вісела, і было незразумела, адкуль паходзіць назва бара.
Я ніколі не быў у айчынных барах і таму адчуў хваляванне, што раптоўна перарасло ў спалох, бо ў мяне не было грошай. Мне захацелася адмові…
– Дык ты пойдзеш у бар або не? – спытаў Барыс.
– Э-э-э… м-м-м… справа ў тым, што-о-о ў мяне… грошай няма… Дакладней, я іх сёння не ўзяў!.. А так яны ў мяне дома ёсць!..
– Якія, тваю маці, грошы? У мяне іх і дома няма. Грошы – сябры адзінокіх, – весела абурыўся Барыс. – Бабы проста абавязаны бясплатна пачаставаць пераможцу. Ну-у-у, і сяброў пераможцы таксама. Пайшлі, яны за нас заплацяць, я табе гарантую.
Я з радаснай пакорнасцю згадзіўся, і мы пайшлі ў „Тры сталы”.
Міку было ўсё роўна, куды ісці – ён усюды адчуваў сябе ўпэўнена. І Дашцы было ўсё роўна, куды ісці – толькі б павесяліцца. І Ані было ўсё роўна, куды ісці – толькі б не ў інтэрнат. І Жанне было ўсё роўна, куды ісці – толькі б з Санем. І Саню было ўсё роўна, куды ісці, бо яму было ўсё роўна, дзе стаяць. Навошта ў бар ішоў Барыс – я не разумеў.
– Юра, а ты крута Стаса бадануў, – захоплена сказаў Саня.
– Ды ты не крыўдуй на нас, – сказаў мне Барыс. – Мы ж спецыяльна сумняваліся ў тваёй перамозе, каб выклікаць у цябе спартыўную злосць…
– А выклікалі сапраўдную, – сказаў я.
– Ну, сапраўдная, спартыўная – усё адно. Скажы яшчэ „дзякуй”, што табе ўдалося пазбегнуць крывадушнага рукапаціскання ў канцы схваткі. Ды і нам ты абавязан быць удзячны, бо, калі б не нашы сумненні, невядома яшчэ: перамог бы ты Стаса або не, – нечакана вымавіў нечакана сур’ёзны Барыс.
Я спыніўся і паглядзеў на яго так, як глядзеў у барцоўскай зале.
– Ды жартую я… жартую!.. – зарагатаў ён, але нейк скавана.
– Добра, забылі. Толькі ты больш не рыпайся, як сказаў мне Стас.
– Ды добра… добра… Усё добра… забылі… – ахалоджваў сітуацыю Барыс і па-сяброўску лопаў мяне па плячу.
– Я ж вас папярэджвала, што барацьба – гэта траўматычны від спорту, – раптам бойка загаварыла Аня. – Вунь, Стас – яскравы прыклад. Барацьба – гэта звычайныя здзекі над людзьмі.
– Якія, на хрэн, здзекі?!. – занерваваўся Саня. – Ну, бадануў Юра Стаса, дык што?.. Гэта была мужчынская барацьба, а не… – хлопец мацюкнуўся.
Было прыметна, што апошнія сказы ён вымавіў спакойна, каб перамагчы свой унутраны страх перад тым крывавым ударам.
– Можа, гэта і нічога, але я бачыла, як у Юры сліна з рота ішла, – ашаламіла Аня рэвалюцыйнай раскаванасцю і словамі аб тым, што, відавочна, бачылі ўсе з нашай кампаніі, бо зараз змяніліся з твару. Аднак яны баяліся аб гэтым загаварыць.
Я не памятаў, што і адкуль у мяне там ішло, але раскаваная Аня выклікала агіду не меншую, чым скаваная.
– Аня, паслухай, – сказаў я, – а чаму гэта ты – уся такая альтруістычная – не пабегла за Стасам, калі той быў у крыві, а?
– Н-н-у-у… я неяк так… ы-ы-ы…
– Дык можа, табе лепш не вібрыраваць галасавымі звязкамі?!. Хаця б на час майго вымушанага знаходжання з табою!.. Адно хоць добра: на фоне тваёй крывадушнасці твая дабрыня набыла адценне значнасці, – закончыў я, і Барыс пахвальна ўхмыльнуўся.
– Дык а куды мы ідзем? – нечакана пацікавілася Аня, ужо не заклапочаная віртуальным.
– А чорт яго ведае, – адказаў Барыс. 
Раптоўна я адчуў, што мой непакой, які суправаджаў мяне на працягу дня, нікуды не знік і пасля паядынку.
Па дарозе ў бар наша група разгрупавалася. Першымі крочылі Барыс і я – моўчкі. За намі цягнуліся Саня і Аня і аб чымсьці пацешна сварыліся. Апошнімі ішлі незадаволеная Жанна, Дашка і Мік – моўчкі.
Мы з Барысам падышлі да месца, і ён адчыніў дзверы бара, якія нагадвалі мне дзверы лазнёвыя, бо былі тоўстымі і шчыльна сядзелі ў асадзе. Да майго незразумелага хвалявання прыбавілася яшчэ і дэбютнае. Мы пераступілі парог прылазніка, прама насупраць паказаліся расчыненыя дзверы ў туалет, а злева – у само памяшканне бара. Як толькі я зачыніў за сабой уваходныя дзверы, у прылазніку ўзнікла цемрадзь, у якой трымаць вочы расплюшчанымі не мела сэнсу. Мне нават стала нейк нядобра.
– Блін, хоць бы факелы павесілі, ці што! – выказаўся Барыс.
У памяшканні бара пахла парфумай, кавай, цыгарэтамі, алкаголем, чалавечым духам і чымсьці няхатнім. Гэта быў п’янлівы пах спакусы. Мне здалося, што высакамерная Вавілонская распусніца пахла менавіта так і выглядала злавесна прыцягальнай.
Днём у бары нікога не аказалася, але ў ім было душна з-за цяжкага паветра, гучала іншаземная музыка. Менавіта сауну нагадвала мне аформленае дрэвам цеснае памяшканне бара з акном, завешаным шторамі, нізкай столлю і цьмяным, дымчатым электраасвятленнем, дзе на кут літарай „Г” стаялі тры вузкія драўляныя сталы, накрытыя краснымі абрусамі. 
„Напэўна… у гонар гэтых сталоў бар і назвалі…” – падумаў я.
Каля іх размяшчаліся звычайныя драўляныя лаўкі. За стойкай бара, ні адсюль ні адтуль, узнікла барменка – мажная жанчына паўвекавога ўзросту без галаўнога ўбору. Зыходзячы з яе фактуры, складвалася ўражанне, што яна прыйшла ў бар з савецкай мінуўшчыны, дзе ўсё жыццё працавала за прылаўкам гастранома, і толькі яе хітрэнны, цынічны выраз твару, выбіты рыначнай Сквапнасцю, казаў аб адваротным.
„Такая і ад яйка адалье…” – падумалася мне пра барменку.
– Добры дзень, гэта крэматорый „Сяброўства”?! – звярнуўся да барменкі Барыс, прадэманстраваўшы свой чорны гумар.
– Мг, сяброўства, – адказала тая, здзекліва ўхмыляючыся, хаця яўна зайздросціла разняволенасці маладых.
Я сеў за стол, Барыс узяў абрамленае пазалотай меню. У дзверы па чарзе ўвайшлі рэшткі нашай кампаніі, і сауна трохі ажывілася.
– Так, дзяўчынкі, складваемся, хто колькі можа. Калі грошай няма – не бяда, я дамовіўся з Брунхільдай Алебардаўнай, – Барыс паказаў на барменку. – Яна прыязна згадзілася ўзяць з нас натурай. Ну, пярсцёнкамі там, завушніцамі, ніжняй бялізнай. Пра секс, дзякуй богу, гаворка пакуль што не ішла.
Мы засмяяліся, а барменка незадаволена сказала: „Мяне завуць не… так, як ты сказаў, а па-іншаму…”
– Выбачайце, – перабіў яе Барыс, – але цяжка даведацца, як завуць чалавека, калі цябе гэта не цікавіць.
Барменка не здолела зразумець падколку Барыса і палічыла за лепшае – змоўкнуць. А я апусціў пацяжэлыя вочы ад таго, як непаважліва гутарыў хлопец з жанчынай, ды яшчэ нашмат старэйшай за яго. Я ўбачыў сябе збоку…
Жанна і Дашка грошы за хвост не трымалі, рассталіся з імі, як з фальшывымі, Аня – як з апошнімі, бо тых грошай, што давала ёй вясковая мама, было няшмат, а пасля куплі будзільніка… Тым не меней Аня аддала іх з добразычлівай усмешкай, але яе папракнулі ў марнатраўстве і – спакойна ўзялі грошы.
– Дзякаваць вам не будзем, каб не памяншаць значнасць вашай дабрыні, – заявіў Барыс дзяўчатам ад імя хлопцаў і з ухмылкай люстрана ўгледзеўся ў мяне.
Карацей кажучы, я пашкадаваў, што, як ні стараўся, а дакораў сумлення не адчуваў… затое адчуваў сваю нікчэмнасць…
Мы заказалі самую дарагую мужчынскую і жаночую выпіўку і закуску. Аднак прыносіць іх на наш стол Брунхільда Алебардаўна не збіралася, і нам прыйшлося самім хадзіць за заказам да барнай стойкі.
Саня ў адзін момант, але з дэманстратыўнай дзелавітасцю адкаркаваў бутэльку зубамі, задаволены тым, што хоць у чымсьці спатрэбіўся.
– Паслухай, выцеры чым-небудзь рыльца, – папрасіў я яго.
– Нашто? – пацікавіўся Саня.
– Ды так… прыкмета такая.
– А-а!.. – здзівіўся ён і абцёр рыльца бутэлькі бруднай далонню.
– Ц, – не спадабалася мне.
– Чаго ты?..
– Ды нічога… разлівай…
– Увага! Увага! – зычна сказаў Барыс, устаўшы з-за стала. – Тост! Тост! Шматпаважаныя панове! Я добра ведаю, што кожнаму з вас прыйшлося пакінуць сваіх жонак, мужоў і малых дзяцей, каб прыйсці сюды, у гэты храм здароўя і чысціні, збудаваны Брунхільдай Алебардаўнай. Чаму мы гэта зрабілі?! На мой погляд, адказ відавочны. Мы тут, каб узвялічыць, уславіць і аддаць даніну глыбокай пашаны вось гэтаму чалавеку. – Барыс паказаў на мяне. Усе смяяліся ад кожнага яго тэатральна сур’ёзнага слова і погляду. – Так-так, яму, яму, не пабаюся гэтых слоў, волату сучаснасці! Яго завуць Юрый Давідавіч! Менавіта ён пры дапамозе прашчы злосці маральна забіў каменем ілба непераможнага Станіслава Галіафавіча, якога мы потым, увага! толькі і бачылі. Дык вып’ем жа за тое, каб нам хапала мазгоў выкарыстоўваць нашы лбы не толькі для прабіцця сцен! Асобнае дзякуй Саню… які, хоць і з памылкамі… але склаў гэтую тоставую прамову… – па інерцыі воплескавай радасці яхідна прамармытаў у канцы жартаўнік, і ўсе ў чарговы раз засмяяліся, акрамя самога „складальніка”, які, падпіраючы чарачку знізу мезенцам, усяго толькі расплыўся ва ўсмешцы, ды і то – скаванай і стушаванай прыемнасцю. 
Усе выпілі, не чокаючыся. Саня ж яшчэ трымаў галаву задранай, бо чакаў, пакуль апошняя кропля з чарачкі спаўзе ў яго ненасытны рот. Затым ён пажаваў вадкасць і праглынуў яе. Хлопец быў задаволены, што заліў сваю тупасць вострым напіткам, а я – што абпаліў гарэлкай свой незразумелы, узбуджальны непакой.
– А ты закусвай давай вунь!.. – з пачуццём віны па-братэрску загадаў Саня прыгнечанай Ані. – Сядзіць, блін, як на… эк-за-ме-не… Цюхця…
Саню відавочна падабалася, што і ён хоць кімсьці ды камандуе. 
Незадаволеная ж Санем Жанна раз-пораз падазрона падносіла чарачку з празрыстай вадкасцю да кірпатага носа на скрыўленым ад агіды твары.
– Гэтая яшшэ тут… Не нюхай, а бухай!.. – развеяў яе сумненні Саня, і дзяўчына, страшна нахмурыўшыся, бухнула ў рот гарэлку, якую папрасіла ніліць сабе для экзотыкі, пракашлялася, і – нармальна! Аднак, здалося, што пітво выступіла з вачэй Жанны, а скрыўленасць яе твару міжвольна перадалася навакольным. – Нічоа! Першая чарка горкая, другая – салодкая, а трэцяя – вада! Першая чарка вясёлая, другая – дурная, а трэцяя – непрыкметная! Першая чар…
І толькі барменка, здавалася, проста-такі ўпіваецца тым, што маладыя вусны кранаюцца чарак, запоўненых сатанінскай сліной.
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– ?..
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– !..
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– ??.
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– !!.
– …
– …
– …
– …
– …
– ????????..
– …
– …
– …
– …
– !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!..
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!..
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– Ху-у-у-у…
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– Гы-гы…
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– Хм-м-м-м…
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– …
– Та-а-а-а-к…
Нарэшце Гутарка ў нашай кампаніі з маладым сэрцабіццем з’явілася, але была нейкай ірванай. Агідная Ніякаватасць, выкліканая тым, што энергія суполкі павінна ў штосьці ўвасабляцца, прымушала нас нешта намыкваць сабе пад нос, недарэчна выкручвацца, з ненатуральна сур’ёзнай уважлівасцю паказваць узаемазгоду пры неўніканні ў сказанутае аб чымсьці сваім, здзіўляцца звычайнаму, смяяцца з нясмешнага, падтакваць шаблоннымі фразамі, задаваць пытанні, на якія ведаеш адказы, і чапляцца за любыя бязглуздыя тэмы, якія сама ж Ніякаватасць і прапанавала, аднак усё гэта толькі ўзмацняла яе. Саму ж Ніякаватасць парадзіла Адсутнасць сяброўскага Яднання, бо Выпіўка яшчэ не паспела яго зляпаць. Таму хутка ўсталявалася Разрозненасць, потым пачулася Маўчанне, а затым да яго прысунулася і экспрэсіўная Нуда.
Тым не меней у чарговы раз стала зразумела – ува мне няма камунікабельнасці, але я палічыў, што яна і пачуццё ўласнай годнасці – рэчы цяжка сумяшчальныя.
У мяне засвярбела ў носе, і я стаў углядацца ў электрасвятло, але не чхнуў, бо над душой сядзелі аднагрупнікі; сядзелі, маўчалі і чакалі, што хоць хто-небудзь, хоць чым-небудзь завякае сакатуху Ніякаватасць.
– Так, ну добра. Я буду не я, калі не прымушу вас гутарыць і весяліцца, – нечакана парушыла цішыню Дашка сваім зычным і таму разбалаваным увагай голасам, каб ніхто не забываў, што яна лідэр, у тым ліку і сама, хаця забыць гэта было немагчыма з-за нежадання астатніх браць на сябе адказнасць, а дакладней, расплату.
– Не быць самім сабой не складана, – сказаў Барыс. – Давай лепш, калі ў цябе не атрымаецца нас развесяліць, ты – будзеш ты.
– Ды ідзі ты, – вякнула завадатарка, якая нават уселася ў тарцы стала. – Зараз вы ўсе станеце самімі сабой.
– Усё, пайшоў матрыярхат, – з задаволенай незадаволенасцю вымавіў Барыс.
– У нас у краіне матрыярхат немагчымы, – стомлена ўсміхнулася Жаніна Пажадлівасць.
– Чаму?
– Таму што лажыцца прыемней пад таго, хто над табою, – адказала дзяўчына без кроплі чырвані на твары.
– Ну, дык давай ужо раджай хутчэй, – сваё патрабаваў ад Дашкі нецярплівы Саня.
– На! – паказала яна яму сярэдні палец, але гэты грубы іншаземны жэст выклікаў у хлопца ўсяго толькі ўхмылку: „Зараз адкушу…”
– Цалавальнік завалі! – фыркнула тая.
– Ну во, токі шо гаарыла, шо гутарыць нас прымусіць, а зараз ужо рот затыкае.
– Ну я тады наогул нічоа прапаноўваць не буду!
– Ну добра, Даша, не злуйся. Саня – цішэй, – супакоіў усіх Барыс. – Гавары!
– Я прапаную вам пагуляць у „вагон”. Гэта такая гульня… э-э-э… там няма ні пераможцаў, ні пераможаных, проста людзі задаюць пытанні і адказваюць на іх…
– А чаго „вагон” называецца? – незадаволена спытаў Саня.
– Ну таму шта ж лічыцца, што ў цягніку людзі гатовыя расказаць свае тайны першаму сустрэчнаму. Паверце мне, гэтую гульню я шмат разоў выкарыстоўвала з такімі ж тормазамі, як вы, і яна заўжды спрацоўвала…
– А ў чым яе сутнасць? – стрымана пацікавіўся Мік.
– Сутнасць простая: кожны з нас па чарзе задае якое-небудзь пытанне, і мы ўсе па чарзе адказваем на яго.
– Дык гэта віктарына якаясь атрымліваецца, – ухмыльнуўся Саня.
– Ага, віктарына. Толькі ў ёй галоўнае не сутнасць, а ўмовы.
– Якія? – зацікаўлена спытаў Мік.
– Пытанні павінны быць некарэктнымі, непрыстойнымі і нават нахабнымі, а адказы – падрабязнымі і адкрытымі. Таксама можна задаваць і ўдакладняючыя пытанні. Усё гэта – неабходныя ўмовы гульні, без якіх яе інтрыгуючая сутнасць – немагчыма, і нуда заесць – праверана. Так што калі вы на іх не згодныя, то лепей наогул не пачынаць гуляць.
Мы здзівіліся таму, як складна сказанула Дашка. Яна давала шанц нашаму зборышчу, якое вось-вось і распаўзлося б. Адчувалася, што гульня ўсіх страсна зацікавіла, бо давала магчымасць пачуць чужыя патаемныя думкі. Аднак трэба было не толькі задаваць пытанні, але і адказваць на іх, таму існавала неабходнасць трохі паўпірацца ды павылузвацца.
– Я не згодная, – дала адбой Жанна. – Як вы сабе гэта ўяўляеце? Ці мала што ў мяне ў галаве!.. Я, напрыклад, не змагу вам вось так усё пра сябе расказаць.
– Я таксама не змагу, – падтрымала сяброўку Аня.
– Блін, ды якая вам розніца – буе хто пра вас што ведаць або не? Пагаварылі і забылі. Тым болей, мы вашы тайны нікому не раскажам, – угаворвала дзяўчат Дашка.
– Не, давайце лепш у што-небудзь іншае пагуляем, – заявіла Жанна.
Гэтая прапанова была ўжо пурытанскай і таму вывела з сябе ўсіх, нават саму Жанну.
– Ну давайце тады пытанні будуць не занадта правакацыйнымі… – усё роўна не дабрала яна рашучасці.
– А давайце лепш вып’ем, – прапанаваў Барыс. – Саня, разлівай, – загадам дазволіў ён.
Імгненна зрабіўшыся паважным, Саня двума рухамі падняў да локцяў рукавы і з радаснай нецярплівасцю, але і з пагардлівай нядбайнасцю пачаў да верху запаўняць выпіўкай пяцідзесяціграмовыя чарачкі, смакуючы бульканне. Спачатку ён наліў сабе, а потым – усім астатнім.
– Іншы раз, Жанначка, задаць пытанне болей сорамна, чым адказаць на яго… Юру, Юру налі, не цыркайся, – клапаціўся пра мяне Барыс. – Суайчыннікі! – пачаў ён свой тост. – Буржуазная прапаганда адкрытасці моцна ўхапілася за нашу некранутую скрытнасць. На чале з дзяўчынай, падпольная мянушка якой – Дашка, буржуіны імкнуцца зрабіць нас пасажырамі нейкага вагона. Але гэта ў іх не атрымаецца! Скажам цвёрдае „Не!” усялякаму „Так!” Ура, таварышы! – Усе заварожана засмяяліся, а Саня нават зарагатаў, хаця яўна нічога не зразумеў, аднак слухаў з захапленнем, больш падобным на затарможанасць, толькі мімікай рэагуючы на словы Барыса. – Прапаную выпіць за маўчанне, пароджанае баязлівасцю!
– За маўчанне! – падтакнуў Саня, беспаспяхова падвязаўшыся да чужога поспеху.
Пасля такіх забаўных, раскоўваючых слоў Барыса і чарговай чарачкі ніхто ўжо не баяўся за свае сакрэты.
– Так, – дзелавіта сказала Дашка, – задаваць пытанні буем па гадзіннікавай стрэлцы… тут праблем няма. А хто за кім будзе адказваць, вызначым вось па гэтых сурвэтках, бо звычайна ніхто не хоча адказваць першым. – Дашка ўзяла сем сурвэтак, пранумаравала іх, перавярнула, і кожны з нас выцягнуў свой парадкавы нумар. Затым яна запісала сабе, хто за кім адказвае. – Каб у запарцы не пераблытаць, хто за кім адказвае, я буду называць імя адказчыка сама! Та-а-а-к…
За наш стол прысела стартавая Гатоўнасць.
– Так, задаем пытанні па гадзіннікавай стрэлцы. З каго пачнем? – пацікавілася Дашка, тут жа прагнаўшы няпрошаную госцю.
– Давайце з імянінніка, – з падколкай прапанаваў Барыс і паказаў на мяне.
– Давайце. Юра, тваё пытанне! – упершыню назвала мяне Дашка па імені.
Нягледзячы на тое, што сто грамаў я ўжо выпіў і мае ўмоўныя сябры сталі здавацца мне крыху добранькімі, не засаромецца было немагчыма.
– Ну-у… што спытаць… – муляўся я. – Ну добра, адкажыце мне-э-э, як вас выхоўвалі бацькі… як вы прыстасаваліся да жыцця?
Барыс зарагатаў.
– O, май Гад! Ды што гэта за пытанне?! – стомлена ўсклікнула Дашка. – Ты правакацыйнае пытанне задай.
– Ну, не ведаю… мне яно здаецца правакацыйным, – сказаў я. – Ды і ўвогуле, я хачу ведаць адказ менавіта на гэтае пытанне, і ўсё тут!
– Ну добра. Саша, адказвай, – дала згоду вядучая, зазірнуўшы ў свой спіс.
– А можна паўтарыць пытанне?.. – разгубіўся той.
– Як цябе выхоўвалі бацькі і як ты прыстасаваўся да жыцця? – пацікавіўся я яшчэ раз.
Саня пасапеў і пачаў сваё малюсенькае адкрыццё: „Мяне… выхоўвалі… нармальна… у асноўным… бацька… калі не пад мухай быў… – Усе міжвольна сталі ўхмыляцца. – Ды і пад мухай таксама выхоўваў!.. – Пачуліся смяшкі. – Толькі ўжо неяк наадварот… – Прагучаў смех. – Ды і не адчапіцца ад яго тады… як ад мухі той самай. Чаго ржаце?! Гавару, як гавару. Во-о-о-сь!.. Калі… я… трохі… вырас… я… ужо… быў… з хлопцамі… у двары… – Падчас адкрыцця Саня, нібы апраўдваючыся, раз-пораз лісліва-залежна паглядваў на Барысаву Рэакцыю. Таксама ён пазіраў і на Міка, узмоцнена гігікаючы, быццам стараўся рассмяшыць несмяшлівага. – А потым… я… ужо… сам… сяе… выхоўваў… і прыстасоўваўся… як мог…”
– А што бацькі? – задаў я ўдакладняючае пытанне.
– А шо бацькі?
– Ну, яны дазвалялі табе быць самастойным?
– А я іх і не пытаў. Ды яны мне і не абрыдвалі.
– Зразумела, – выдыхнуў я.
– Так, далей я адказваю, – сказала Дашка і пачырванела. – Выхоўвала мяне… адна мама… Бацьку я… не памятаю… І ўспамінаць не жадаю… Іншы раз я нават жартам прадстаўляюся, як Дар’я Натальеўна. Мы з мамай жыць адна без адной не можам. Яна выхоўвала мяне вельмі праільна. Яна дазваляла мне рабіць… ну… усё, што я захачу… і нават, што заўгодна… і нават з кім заўгодна… Але… яна заўжды гутарыла са мною на розныя там… жаночыя тэмы і сё такое… Як бачыце, атрымалася, што атрымалася.
– А як ты прыстасавалася да жыцця? – спытаў я.
– Як і ўсе, без праблем.
– Зусім без праблем?
– А якія праблемы ты маеш на ўвазе?
– Ну-у-у, напрыклад… як паводзіць сябе на дыскатэцы?..
– А што там складанага, скачы, ды і ўсё, – з раздражняльнай будзённасцю адказала здзіўленая Дашка, і ўсе засмяяліся. – Так, далей адказвае Аня.
– Маё выхаванне было звычайным… вяс-ко-вым… заўжды ў працы. – Прыметнік „вясковым” правінцыялка выгаварыла з сорамам. – У вёсцы я да жыцця прыстасавалася лёгка, а ў горадзе мне вы дапамагаеце прысасо… прыстасоўвацца… ці звычайныя людзі дапамогуць…
– Хм! ага. Чакай-чакай, Аня, дапамогуць яны табе, як жа, – адагнала аблокі ад галавы правінцыялкі Жанна, адмоўна ківаючы сваёй.
– Аня, Аня, добра ўжо тое, што ты лічыш нас незвычайнымі людзьмі, – чапляўся да слоў сялянкі Барыс.
– Цяер ты, Жанна, адказвай, – сказала вядучая.
– Спачатку бацькі выхоўвалі мяне як дамашнюю дзяўчынку, а потым з узростам яны адпусцілі мяне ў свет… з адной толькі ўмовай: дзе б я ні была – я абавязана пазваніць сваім бацькам і паведаміць, дзе я. А да жыцця я прыстасавалася пры дапамозе ўласнага характару…
– Так, характар у цяе – не дай бог, – нечакана выдаў Саня.
Жанна зусім нядаўна пачала клеіцца да Сані. Яе прыцягвалі яго адыходлівасць, безадмоўнасць, працасхільнасць, праставатасць, негаварлівасць, хмурнасць, пракуранасць, нябрытасць, мурзатасць, пашлаватасць, мацюклівасць, дзікаватасць, недапечанасць, задзірлівасць – карацей, усё, чаго ёй так не хапала ва ўласным жыцці.
– Браты і сёстры, супакойцеся, людскіх характараў не існуе, ёсць толькі перадумовы для іх, – даў нам асвету блазан Барыс.
– Мік, табе адказваць, – прапанавала сваё вядучая.
Міка забаўляла наша кампанія, бо ён млява ўхмыляўся сам сабе, а гэта была вельмі рэдкая з’ява. Смяяцца ж ён увогуле ленаваўся. 
– На працягу ўсяго свайго жыцця бацькоў я бачу рэдка, бо яны людзі занятыя, – з сур’ёзнай ухмылкай пачаў Мік. – Я крыўдзіў…
– А-а твой бацька… кім ён працаваў да прадпрыемніцтва? – нехаця пацікавіўся Барыс.
– Забеспячэнцам, – нехаця адказаў Мікіта.
– Можна было і не пытаць…
– Вось іменна… Ну і!.. я крыўдзіўся на бацькоў з-за гэтага…
– З-за чаго?.. – не зразумеў Саня.
– Ну я ж ужо сказаў! – абурыўся Мік.
– А-а!.. Мг…
– Што „мг”?!
– Ну, я ўспомніў…
– Ну, і з-за чаго?!
– Што „з-за чаго”?..
– Ну з-за чаго я крыўдзіўся на сваіх бацькоў?!
– А хрэн яго ведае!.. Шо ты мяне пытаеш?!.
– Я крыўдзіўся на сваіх бацькоў з-за таго, што яны – людзі занятыя, і я іх рэдка бачу!
– Ды напрамілы бог! Я тут якім бокам?! Я тваіх бацькоў ад цябе не адахвочваў!
Падобна дырыжору, Мік са стомленай раздражнёнасцю зрабіў у паветры нервовы рух напружанай рукой у бок Сані, нібы спрабуючы сцерці яго з зямлі. Саня, у сваю чаргу, так проста не сцёрся, але сціх.
– Калі мае бацькі прыязджалі… – працягваў Мік, – я раўнаваў іх да ўсяго… нават да спання… асабліва да спання… Потым з цягам часу мы так аддаліліся, што-о-о пры сустрэчах нават… аб-ды-ма-цца саромеліся… Але потым бацькі мне растлумачылі, што яны мяне пояць, кормяць, апранаюць, абуваюць і выхоўваюць. Карацей, робяць усё, што абавязаны рабіць любячыя бацькі. Ну-у… і мае крыўды прайшлі… А зараз я ўжо нават сам не разумею… за што я на іх крыўдзіўся… Дурны, блін…
– Мікіта.
– …Карацей кажучы, нягледзячы на…
– Мік.
Хлопец падняў на мяне свае іншаземныя зенкі.
– Э-э-э… а табе не здаецца, што-о-о твая павага да бацькоў – вынік іх няўвагі да цябе… павярхоўнай любві… а-а-а твая любоў да бацькоў – вынік сыноўскага голаду?..
– Як скажаш, – ухмыльнуўся Мік. – Прычыны мяне не цікавяць!.. Мяне цікавяць толькі вынікі і тое, што настае пасля іх!.. А яно цяр-пі-ма-е… Карацей кажучы, нягледзячы на занятасць маіх бацькоў, ім усё-такі ўдавалася выхоўваць мяне на ўласным прыкладзе. Я глядзеў на іх і рабіў так, як яны…
– А калі яны рабілі дрэнна? – перабіў я Міка.
– А гэта няважна. Я па-любому рабіў так, як яны. Раз яны так робяць, значыць, гэта добра. Напрыклад, яны даволі рана растлумачылі мне: хто ёсць хто і што ёсць што, і як зрабіць так, каб „хто” зарабіў „што”. Я ўсё зразумеў, і праблемы прыстасавання да жыцця ў мяне не было.
– Барыс, твая чарга.
– У адрозненне ад Міка, мае бацькі не растлумачвалі мне, як зрабіць так, каб „хто” зарабіў „што”, – з эпатажнай адкрытасцю пачаў Барыс. – Затое яны падрабязна растлумачылі мне, як зрабіць так, каб адзін „хто” зарабіў для другога „хто” патрэбнае „што”, і навучылі мяне заўжды быць тым, для каго зарабляюць. Можаце не верыць, але я ўжо з ранняга маленства замест „дай” казаў „аддай!”.   
– Верым, Барыс, верым, – сказала вядучая. – Юра, уласны адказ.
– Мяне выхоўвалі ў любві… – вымавіў я і змоўк.
– Не ганарыся нормай, – сур’ёзна сказаў Барыс.
– Рыдкін, ну і што? Ну і што, што цябе выхоўвалі ў любві? А нас што, не ў любві? – абурылася Жанна.
– Не ведаю… – адказаў я.
– Ай, давайце далей, а то тут нехта тармозіць, – абыякава прапанавала Дашка, якую адразу ўсе падтрымалі, бо маё пытанне здалося ім нецікавым.
– Пачакайце, – сказаў Барыс, – тост! Тост! Саня, налі нам. Паважаныя будучыя бацькі, праблема выхавання дзяцей…
– Шырынку засцягні, педагог!.. – ненатуральна гучна і істэрычна вымавіў Саня з разумным выглядам, радуючыся таму, што можна смела смяяцца з Барыса, бо гэта дазваляе камічная сітуацыя, і хацеў ужо быў зарагатаць, але яго рогат заглух на першым жа „гы-гы…”.
– Звярніце, калі ласка, свае позіркі на Аляксандра. Паглядзіце ўважліва, як ён смяецца, – непахісна вымавіў Барыс, і ўвага навакольных тут жа выклікала ў Смеху Сані сорам і разгубленасць.
– Ды добра… – незадаволена махнуў рукой збянтэжаны, дарэмна паспрабаваўшы развеяць ніякаватасць.
– Дык вось, – працягнуў Барыс, – праблема выхавання дзяцей… ды і дарослых, сапраўды стала ўпоперак горла нашай педагогіцы. Асабліва ёй перашкаджае адкашляцца праблема прыстасавання да жыцця. У сувязі з гэтым прапаную выпіць, па-першае, за вялікага педагога Антона Сямёнавіча Макаранку і яго памятныя ідэі! А па-галоўнае, за маю шырынку! 
Прыгнечаны Саня… з нейкім задавальненнем дагодліва загігікаў, усе выпілі, я – выліў пад стол, Барыс нявінна пацалаваў моцны напітак, а потым урачыста „вжыкнуў” галоўнай віноўніцай тоста.
– Юра, Юра, табе яшчэ пяцьдзесят грамаў – абавязкова, бо ты агучыў дзве ўзаемазвязаныя праблемы: выхавання і прыстасавання, – з ухмылкай сказаў Барыс, наліваючы мне гарэлку. Я выпіў.
У самога Барыса выпіўка ў чарачцы засталася яшчэ з першага тоста, але мая разважнасць чамусьці хавалася за дурасцю. Ды і не хацеў я супрацьстаяць, каб не прызнаваць, што не магу гэтага рабіць з-за… нейкага салёнага задавальнення ад падпарадкавання.
– Мік, цяер ты пытай, – прапанавала вядучая.
– Хто ва універ па блату паступіў? – нечакана і з ухмылкай задаў па-сапраўднаму правакацыйнае пытанне Мік.
– О! Вось гэта пытанне! – адобрыла вядучая. – Саша, адказвай.
– Я паступіў сам… аб чым тут гаварыць. Прыйшоў ды і паступіў, ну…
– Пашкадавалі цябе, так? – выкрывальна ўхмыльнуўся Барыс, і Саню стала сорамна да злосці.
– А я паступіла па блату, – адказала Дашка, крыху саромеючыся.
– А як канкрэтна? – задаў удакладняючае пытанне Мік.
– Ды проста маці там аднаму выкладчыку заплаціла…
– Каму? – пацікавіўся Мік.
– Не ведаю. Не, ну сур’ёзна, не ведаю.
– А кокі заплаціла?
– Дзвесце баксаў. Так, давайце далей. Аня, адказвай!
– Я сама паступіла. Сама!
– Жанна.
– Я, як і ты, па блату паступала. Бацькі заплацілі трыста… не ведаю каму.
– Мік, сам адказвай, – папрасіла вядучая.
– Па блату. Трыста.
– О! Усё хацела ў цяе спытаць: чаму ты паступіў менавіта на філфак, а не на-а-а які-небудзь эканамічны? – раптам пацікавілася Дашка.
– Проста я больш нічога не ведаў… А гуманітарныя навукі… так… нармальна ведаў… А зараз, дык і наогул, добра.
– Так, далей Барыс. Адказвай.
– Наша Alma-mater – жанчына лёгкіх паводзін, і я паступіў па блату – і ганаруся гэтым, – самазадаволена і нахабна адказаў Барыс.
– Я, калі паступала, была сведкай наступнай сцэны, – умяшалася сур’ёзная Ганна. – На экзамене па рускай мове і літаратуры адна дзяўчына адказвала выдатна, але, на маё здзіўленне, ёй паставілі тройку, спачатку прыдраўшыся, і… яна са слязамі выбегла з кабінета… А хлопцу, што не ведаў, якія бываюць прыстаўкі, а з творчасці Лермантава ўспомніў толькі пра верш „Ветразь”, паставілі чацвёрку, пры гэтым адзін з экзаменатараў спачатку зазірнуў адкрыта ў нейкі спецыяльны спіс. Пажылая жанчына-экзаменатар усё-такі асмелілася спытаць у блатнога хлопца… ці не есць яго чарвячок?.. Той, каешне, нічога не адказаў, але па яго… пагардлівай ухмылцы было бачна, што ён хоча яе паслаць. Дык вось… у сувязі з гэтым… вас во тут во чарвячок не есць?.. – нясмела спытала ў блатных расчуленая сваёй прамовай Аня, паказаўшы рукой на свае грудзі. – А то б маўчалі лепей… непамятліва… Размяркуюць вас потым па вёсках… дзяцей нашых вучыць… а вы ні бум-бум…
Барыс тэатральна заплакаў.
– Анечка… Анечка… хадзі я цябе пацалую, – сказаў Барыс і з мыкаючым апетытам стаў узасос цалаваць Аню прама ў губы.
Усе замерлі ад дзіва і сораму, але прысмакталіся сладастраснымі поглядамі да горкага! пацалунка.
– Цьфу! блін, не люблю цалавацца… па-бабску гэта якся… – з гумарам вымавіў Саня і атрымаў міжвольную падтрымку смехам у навакольных.
– А што, ёсць непераборлівыя жадаючыя? – чутна адарваўшы свой губны прысосак ад амярцвелай Ані, спытаў Барыс і здабыў мімавольную падтрымку смехам.
– Ёсць… не турбуйся… – буркнуў гумарыст.
– Як жа не турбавацца? Я турбуюся – за іх, – дабіў Барыс Саню, і той абурана змоўк, але яўна працягваў гаварыць у думках. – А адкажы ж ты мне, вясковая дзяўчынка Анютка, хто ў нашай групе вучыцца добра, а хто знаходзіцца на грані выключэння з універсітэта?! Хто робіць кантрольныя сам, а хто спісвае?! Хто выступае на трыбуне красамоўна, а хто нагадвае карову?!.
– Бора… не злуйся… я ўсё зразумела… – вінавата мямліла напалоханая Аня пры ніякаватасці навакольных.
– …У сувязі з тым, што карова зжавала свой язык, адкажу і прасвятлю я, – але толькі таму, што мы знаёмыя, – яшчэ з’едлівей пачаў налягаць на Аню Барыс з нехарактэрнай для яго раздражнёнасцю. – Дык вось, мыкае на трыбуне, спісвае, атрымлівае двойкі і прагульвае хто? Правільна – Саня і Аня. Першага не выключаюць з-за палавой прыналежнасці, другую – з-за сацыяльнай. А вось красамоўна выступаюць… ну, не без слоўнай эквілібрыстыкі, канешне… робяць усё самастойна і добра вучацца – Мік, Дашка, Жанна і я. Дык хто пасля гэтага заслугоўвае права вучыцца ва універсітэце – вы або мы?! Блат нам быў патрэбен толькі як страхоўка ад чалавечага фактару. А вас хапіла толькі на тое, каб паступіць! А далей што?! Што ж датычыць размеркавання, то можаш не хвалявацца, ніхто з нас, блатных, у вёску не трапіць, бо на тое мы і блатныя. І гэта добра, таму што няма нічога горшага для вучняў, чым незадаволеныя настаўнікі…
– Барыс, Барыс, пачакай. Ну я ж вось сам паступіў і вучуся добра, – заступіўся я за Аню.
– Эх, Юра, Юра, пераможца ты наш, – пачаў Барыс. – Ты ў нас наогул забаўнае выключэнне з правіл. За што нам, дарэчы, і падабаешся. Праўда, народ?!
– Так! так! – паддобрываючыся, адказаў за ўсіх Саня. Адказаў ён так і таму, што яго арганізм не вытрымліваў доўгага ўздзеяння разрадаў крыўды. Хлопец быў неўсвядомлена рад, што для ўгодніцтва з’явілася прычына, хоць неяк прыкрываючая яго.
– А ты, перш чым нешта сказаць, як трэба падумай і – прамаўчы, – параіў Барыс Ані. – Ад твайго маўчання карысці больш, чым ад гаварыльні.
Нечакана хлопец замірана ўхмыльнуўся, нібы ўсё, што ён сказаў, было толькі жартам.
– Я так разумею, што Юра ўжо адказаў на пытанне, таму ідзем далей. Зараз я пытаю, – абвясціла вядучая.
– Пачакай. Пайшлі пакурым, – звярнуўся Саня да Міка.
– Ды не, я пакуль не хачу, – адказаў Мік.
– Саша, пайшлі, я з табою пакуру, – нечакана прапанавала Жанна, а, зрэшты, не так ужо і нечакана.
– І я з вамі, – сказала Дашка і ўстала з-за стала.
– Пасля нас пакурыш, – прытармазіла яе Жанна.
– Адной жа сорамна… ты ж ведаеш…
– Потым! – асадзіла Жанна Дашку, і тая незадаволена ўселася на месца: „Было б з-за каго…”
Усе пераглянуліся.
– Без нас не гуляйце пакуль што, – папрасіў нас Саня і ўслед за Жаннай нехаця выйшаў з бара, у якім нельга было курыць.
– Сябры, – з ухмылкай пачаў Барыс, – згадзіцеся, што вельмі прыемна прысутнічаць пры тым, як аб’ядноўваюцца дзве асобы. Асабліва калі яны настолькі розныя, што самы час арганізаваць конкурс „Знайдзі дзесяць супадзенняў”. Дашка, не хочаш гэтым заняцца?
– Ды пайшлі яны! – адказала вядучая.
– Правільна! Агонь паміж імі ёсць, а кандэлябраў няма. Хай яны за імі і ідуць, – пагасіў дзявочую незадаволенасць Барыс.
Неўзабаве тыя, каго паслалі, вярнуліся. Жанна была па-ранейшаму ўпэўненая ў сабе, а Саня – трохі збянтэжаны. За сталом засмярдзела цыгарэтным дымам.
„А няхай кураць…” – злосна падумалася мне.
– Усё, давайце гуляць далей, я задаю пытанне! – радасна абвясціла вядучая.
– Но-о! – па-гаспадарску дала згоду Жанна.
– Нос выцеры.
– …
– Жанна!
– А?
– Дзюбку носа выцеры, белы ўвесь! – ухмыльнуўся Барыс.
Жанна тут жа пачала панічна церці пальцамі нос, з-за чаго той станавіўся падобным то на свінячы лыч, то на савіную дзюбу: „А зараз?..”
– А зараз ён у цябе ўжо чырвоны, – клапатліва прызнаўся Барыс.
Дзяўчына выкапала са сваёй торбы пудраніцу і адвярнулася.
– Ну давай хутчэй! – не цярпелася Дашцы.
– Ну, а зараз?..
– А зараз ён у пудры.
– Блін… што ж рабіць?..
– Не задзіраць высока нос, а то ён у цябе па столі чыркае… і напальваецца, напэўна. Правер, апёкаў няма? – нарэшце самавыкрывальна параіў жартаўнік.
Жанна не здолела выгаварыць ні слова, але так змардавала Барыса, што той застаўся ў жывых толькі таму, што збіенне праводзілася поглядам. 
– Та-а-а-к, – нарэшце пачала з хітрынкай Дашка, як нічога і не было. – Хай кожны з вас паведаміць мне… і ўсім нам пра сваю самую разбэшчаную сексуальную фантазію.
Усе міжвольна ўхмыльнуліся, а некаторыя пачырванелі, хаця складвалася ўражанне, што ігракі чакалі менавіта гэтага пытання.
– Саша, ты першы.
– Пачакайце… – вымавіў я. – Уяўленне ж можа маляваць і міма нашай волі… Дык вось… э-э-э… як слухаць сексуальныя адкрыцці тых, хто-о-о выклікае ў цябе агіду?..
– З агідай, – з агідай кінула агідная Жанна.
– Саша, ты першы!   
– Ды няма ў мяне ніякіх разбэшчаных фантазій… – пачаў аднеквацца ўсхваляваны Саня.
– Ты давай не наравіся, мы ж дамовіліся. Адказвай, – узбуджана папрасіла вядучая.
– Ну што-о!.. Звычайныя ў мяне фантазіі… – супраціўляўся сканфужаны да незадаволенасці Саня.
– Блін, ну самая разбэшчаная, самая забароненая фантазія якая была?! – ужо патрабавала Дашка.
– Саня, пашкадуй нашы ўяўленні, – паджартоўваў Барыс.
– Ды цішэй! Саша, адказвай.
– Ну-у-у-у… – „заводзіўся” хлопец, шукаючы словы, ад якіх бы можна было адпіхнуцца, – што сказаць… У школе…
Барыс ледзь стрымаў смех, а Жанна спакушалася рэўнасцю.
– У школе… я марыў… „упаўзці” ў настаўніцу па заалогіі… – па-блазенску развязна пачаў прызнавацца Саня, ненатуральнай нязмушанасцю заглушаючы сорам.
Смех вырваўся з Барыса.
– Ну?! – прагнула падрабязнасцяў вядучая.
– Потым – у настаўніцу па хіміі…
– А потым?.. – млява спытала дзяўчына.
– У настаўніцу па геаметрыі…
– O, май Гад! Мы ўсе разумеем тваю цягу да дакладных навук, але што забароненага ў тваім жаданні ператрахаць настаўніц сваёй школы? – іранічна пацікавілася Дашка і выклікала смех.
– А шо… гэта ўжо не забаронена?.. – без задняй думкі адказаў Саня і выклікаў усеагульны рагаток.
– Саня… Саня… – клікаў Барыс скрозь смех. – Цяпер я зразумеў, чаму ты на філфак папёрся… Проста на дакладных прадметах ты… ты… ты ўглядаўся не ў плоскасці… і не ў раўнабедраныя… Саня… Саня… Але калі твае настаўніцы былі такой жа знешнасці, як і мае… то твае фантазіі сапраўды разбэшчаныя…
– Ну добра, хопіць! Давайце далей. Адказваю сама… – сказала вядучая і ўхмыльнулася з нейкай адмоўнай таемнасцю. – Я фантазірую пра секс… ну… з трыма мужчынамі… – дагаварыла яна і ад сканфужанасці какетліва паказала язык. – Я хачу заняцца сексам з трыма мужчынамі… але не па чарзе… а-а-а адначасова…
– А як гэта?.. – са шчырай тупасцю спытаў Саня.
– Ну, тупы-ы-ы-ы. Як абух, тупы. Пафантазіруй, туйбень! – фрывольна прапанавала Дашка.
– Штосьці я не разумею…
– Тупарылы! Я хачу, каб у мяне з усіх трох уваходаў праніклі адначасова трое мужчын, ясна, абэлтух?
– Глядзі не трэсні, – спакойна папярэдзіў Саня, і ўсе проста-такі ўзарваліся ад смеху.
– Зяпу заткні! – раззлавалася вядучая. – Каззёл, блін…
Але „казёл” ужо не чуў яе, бо ўхмыляўся ў фанфарненькай разгубленасці.
– Саня… гэта твой лепшы жарт за васемнаццаць гадоў!.. – крычаў Барыс у цісках рогату, тузаючы хлопца за вуха рукой, працягнутай прама перад тварам Жанны, якая ўхілялася ад яе, як ад удава.
– Мы ж токі год знаёмы… – не адчуваючы болю, здзівіўся ўсцешаны пахвалой наіўны паўналетнік, міжвольна зажаўшы ціскі так, што яны выціснулі з Барыса слёзы: „Ты ведаеш, Саня… гэта… гэта… гэта ўжо нават не смешна… – Барыс зайшоўся ад смеху. – Гэта… гэта… гэта ўжо нават не сумна… Гэта… гэта… хрэ-но-ва…” – хлопца ледзь не вырвала ад смеху.   
– А між іншым, жаночы мат гучыць, як мужчынская плётка, – нудна і павучальна паведаміла Аня Дашцы, якая ў запале мацюкнулася на Саню.
– Каго-о-о?! – злосна спытала вядучая. – Што ты плявузгаеш?!
– Я гавару… што жаночы мат… гучыць, як мужчынская плётка… – нерашуча паўтарыла Аня, зірнуўшы на Барыса.
– Гэта ты сама прыдумала?!
– Так…
– Ну дык сама і забудзь! Андэстэнд?! – крыкнула Дашка і зноў мацюкнулася.
– ?..
Скрозь смех, які міжвольна працягвалі падтрымліваць дзяўчаты, Барыс выдавіў з сябе: „Дзяўчынкі… дзяўчынкі… хопіць… хопіць… А то мы зараз паздыхаем тут к чорту…”
Нічога не разумеючы, Саня сачыў за ўсім з раздражняльна расхрыстаным выразам твару, а потым загігікаў – ад сораму далей.
– Ну добра, добра, цяер твая чарга адказваць на маё пытанне, адказвай! – са злараднасцю патрабавала ад Ані Дашка.
– Лядзі, ад злосці не трэсні, – з апломбам гумарыста радасна вымавіў паўналетнік у чаканні смеху, але ўсіх аблізала Ніякаватасць.
– Стоп! Саня, ну што ж ты такі прагны да папулярнасці, тваю маці, – знянацку пасур’ёзнеў Барыс, на твары якога яшчэ засталіся рэшткі ўхмылкі. – Ну пажартаваў пару разоў удала – спыніся, дай Фартуне адвярнуцца і прывесці сябе ў парадак. Вунь, бяры прыклад з Юры, ён наогул гумар эканоміць… хаця гумар – гэта спачуванне. Ну, ды-ы… Аня, адказвай на пастаўленае Дашай пытанне!
– А можна мне… як выключэнне… не адказваць на гэтае пытанне?.. Таму што… таму што я вельмі-вельмі саромеюся…
– Дык гэта ж самы раз, – узбудзіўся Саня, нібы яго і не павучалі.
– Давай адказвай без выкрутасаў! – загадала вядучая.
– Не, вы не разумееце… у мяне вельмі незвычайная фантазія…
– Анечка, не турбуйся, ты нас ужо нічым не здзівіш і, тым болей, не ўразіш, – супакойваў скептычны Барыс. – А не, дык мы самі дадумаем тваю сексфантазію, і яна сапраўды стане разбэшчанай, – пагражаў сур’ёзны Барыс.
– Ды адказвай ужо, не манежся! – нервавалася Жанна. – Фортэлі тут выкідвае свае…
– Ну добра… Але паабяцайце, што не буеце смяяцца… – вымавіла Аня, прыкрываючыся бездапаможнай усмешкай.
– О, не-э-э, гэтага абяцаць мы табе зараз не можам. Тым болей пасля фантазіі „тры ў адной”, – сказаў Барыс, зірнуўшы на Дашку, і ўхмыльнуўся.
– Ну, тады я нічоа не скажу…
– Усё-ўсё, маўчым, пачынай.
– У-у-у… У-у… У мяне ёсць адна… сексуальная фантазія… Не… не магу я…
– Ды шо ж гэта такое? – звярнулася ні да каго Дашка. – Аня, калі мы дамаўляліся аб правілах гульні, ты была не супраць… больш за ўсіх, і мы разлічвалі на твой адказ, а ты… Блін, як жа мяне злуе яе нерашучасць… Ненавіджу хутка затухаючых людзей! тым болей раптам! тым болей нечакана!
– Я не магу гэта вы-га-ва-рыць… Прабачце…
– Ты што, здзекуешся? Мы ж чакаем, – жорстка сказала Жанна.
– Ну як жа мне?.. – жаласна зазірнула Аня ў Саню.
Хлопец жа выглядаў занятым, бо чамусьці старанна зграбаў крошкі са стала ў далонь. Пасля ён не ведаў, куды іх высыпаць. Посуд быў напоўненым, а кінуць крошкі пад стол – супярэчыла яго хвіліннай ролі ахоўніка чысціні. Разгубіўшыся, Саня засыпаў іх у свой скрыўлены рот.
– Саша… – шэптам аклікнула хлопца правінцыялка, нібыта ён ужо знаходзіўся на недасягальнай для крыку адлегласці. 
– Ну я ж адказваў!.. Дашка адказвала!.. А ты, блін… – жаласліва стрымаўся Саня, але выбар паміж слабай і моцнымі зрабіў.
– А ты канчай кукурузныя палачкі жраць, а то ноччу Хрушчоў будзе сніцца! – папракнуў хлопца Барыс, раздражнёны яго няўпэўненасцю.
Усе ўжо былі сабраліся засмяяцца, але пабаяліся наскочыць на чарговы востры жарт Барыса.
Саня ж, па зразумелых прычынах, не стаў прызнавацца, чым ён давіўся на самай справе. 
І толькі я не разумеў, усе яны прагнуць атрымаць асалоду ад адказу Ані, альбо ад таго, што прымусяць дзяўчыну пераступіць цераз сябе. А мабыць… яны ўжо яе атрымлівалі…
– Аня, удумайся, ва ўсіх у нас быў такі добры настрой, такі добры, а ты яго нам усім псуеш сваім маўчаннем, разумееш, псуеш. Пытанне: хто нам усім кампенсуе наш настрой? А галоўнае, чым? – тонам папярэджання сказаў Барыс, і сялянка адчула сябе вінаватай, чамусьці зірнуўшы на мяне sos-поглядам.
– Ну, не хоча, няхай не адказвае… – нячутна вымавіў я.
– Я… я шмат… фантазіравала… – Аня пачала тармасіць абрус. – У мяне была такая фантазія… што я… як быццам… я ўяўляла, што-о-о… што я… займаюся гэтым…
– Чым „гэтым”? – пацікавілася Дашка.
– Ну… сексам…
– Ну-ну, давай далей.
– Я фантазірую… што-о-о я займаюся гэтым з… м-м-м…
– Ну! – крыкнула Дашка.
– З ваўком…
– …
– …
– …
– …
– … 
– А чаму менавіта-а-а з ваўком… а не з сабакам… напрыклад?.. – механічна задала лагічнае пытанне шакіраваная вядучая дзяўчыне, што зняла з сябе скуру.
– Як гэта „чаму”? – аўтарытэтна здзівілася Ганна, сарамліва прагная да развіцця тэмы, і з некаторай нядбайнасцю дадала: – Воўк жа тварам прыгажэй за сабаку. Ён, як арыстакрат.
– Ну-у… так… калі ўявіць, то, сапраўды… у ваўка болей… э-э-э-э… вытанчаныя рысы твару, – зрабіла выснову Дашка з такім сур’ёзным і задумлівым тварам, што ўсе засмяяліся, аднак смех гэты не столькі весяліў, колькі з палёгкай душыў жудасць падсвядомасці. Саню таксама распіраў смех, але ён даў яму волю толькі пасля Барыса.
– Аня, тое, што я зараз скажу, – пачаў Барыс, – бадай, лепш ведае Саня, зыходзячы з яго цягі да школьных настаўніц, аднак мне здаецца, што ў ваўка, як, дарэчы, і ў астатніх звяроў, не твар, а морда.
– Не, Бора, я не магу сказаць, што ў ваўка морда. Гэта неяк груба, – абараніла свайго віртуальнага палюбоўніка Аня.
– Правільна, гэта ў людзей морды, а ў звяроў так – тварыкі, – яхідна сказала Жанна.
– Та-а-а-к, – выдыхнуў Барыс, – даўнютка я такіх сексфантазій не чуў.
– Наколькі даўнютка?.. – спытала Дашка, і яе грыўка прыўзнялася ад здзіўлення.
– Ды вось ужо як васемнаццаць гадкоў.
– Дык табе ж усяго васемнаццаць… як ты мог чуць?..
Барыс сур’ёзна ўхмыльнуўся.
– Фул, блін…
– Hussy, – тут жа адпарыраваў вядучай дурань.
– Каго-о-о?.. – не зразумела тая.
– Кажу: „Сціплая ты дзяўчына”, Даша! – надаў перакладу антанімічнае адценне хлопец.
– Ды ідзі ты…
– Та-а-а-к, – зноў выдыхнуў Барыс, – выдатная ў цябе, Аня, хімера, слоў няма…
– А шо за хімера?.. – спытаў Саня.
– Тая, што на „х”, – паджартаваў штукар.
– А шо… ёсць яшшэ і не на „х”?..
– Ды не… яны ўсе на „х”… – ужо задумліва адказаў хлопец. – І ўсё-такі дарма ты, Саня, на філфаку сядзіш. Слухай, а чаму ты не паспрабуеш прастытутам папрацаваць? І цяга да сталых жанчын у цябе ёсць.
Усе ўхмыльнуліся.
– Ай, ідзі ты… – сканфузіўся Саня.
– Хімера – гэта дзіўная неажыццявімая фантазія! – абвясціў Барыс.
– Дык так бы і сказаў, а то хімера, блін, якаясь…
– Справа ў тым, Саня, што гэтае слова яшчэ мае значэнні… – Барыс задумаўся. – Ну, ды чорт з імі. Галоўнае, што наша Анька – вельмі смелая асоба, бо не кожная прадстаўніца жаночага полу зможа сама, без націску навакольных расказаць пра свайго касматага палюбоўніка.
– Я так рада, што ў мяне ёсць сябры, якім я магу давяраць… самае патаемнае… Я рада, што вы разумееце мяне… – расчулілася ўжо бессаромная Аня.
– Ну, тое, што мы цябе разумеем – гэта ты перабрала, а тое, што ты ўмееш нам давяраць, – не выклікае сумненняў, – сказаў Барыс, задаволены сваёй гульнёй слоў.
– Ты там у сваёй палескай вёсцы, побач з лесунамі і русалкамі, хутка зусім з розуму кранешся, – па-мацярынску адчытвала Аню Дашка. – Табе трэба больш з хлопцамі сябраваць, а не з жывёлінамі. Хаця… гэта адно і тое ж…
– Калі мужчына – жывёліна, то жанчына – ветэрынар, – зрабіў выснову Барыс.
– У цябе хлопчыкі якія-небудзь былі?.. Я маю на ўвазе – у сэнсе секса, – пацікавілася Дашка.
– Не…
– Так і хочацца спытаць: а ваўчаняты? – жартаваў Барыс.
– Ціш-ціш, – загарэлася вядучая, як і астатнія. – Што, зусім не было хлопчыкаў?..
– Не, толькі напалову, – не сунімаўся насмешнік.
– Ну надакучыў ужо сваімі жартачкамі… На агульны сшытак ужо набалбатаў… – нясмела і таму паўжартоўна выгаварыла Дашка, і яе Голас, які, здавалася, не змяшчаўся ў глотцы, забегаў у ёй на паўсагнутых танюсенькіх ножках. Дзяўчына тут жа прабачна дадала: – Хай адкажа. Аня, не было?..
– Я… цнат-лі-ва-я… – сарамліва выгаварыла Аня.
– Фантастыка! Хаця яна ўсё праясняе… Анька, ну ўсё роўна ж рана або позна прыйдзецца… пачаць трэніравацца… мець зносіны з мужланамі. Дык чаго ты рызіну цягнеш? – прад’явіла прэтэнзію вядучая. – Спачатку патрэніруйся на тых, хто папрасцей, а потым ужо і… Жанна, твая фантастык… м-м… фантазія.
– Я фантазірую наконт сексу з дзяўчатамі, але ў рэчаіснасці я чамусьці хачу толькі хлопцаў, – упэўнена абвясціла Жанна.
– А з кім з дзяўчат нашай групы ты б хацела… так бы мовіць… пажуіраваць? – пацікавіўся Барыс, і падрыхтаваў сваё ўяўленне.
– Пажурыць?..
– І гэта таксама, Саня, гэта таксама. Акурат пасля таго, як аддалася б асалодзе, – ухмыльнуўся Барыс. – Дык з кім бы ты хацела гэта зрабіць?
– З Анькай. Але пасля яе фантазіі… ужо і не ведаю… – агаліла дзёсны Жанна, і ўсцешаная Аня пачырванела.
– Пытанняў няма. Мік, ты адказваеш, – працягвала гульню вядучая.
– Маёй самай разбэшчанай фантазіяй доўгі час быў секс з негрытоскай, але я яе ажыццявіў, таму зараз у мяне няма занадта разбэшчаных фантазій. Усіх, каго хацеў, я „заправіў”, – сціпла і таму асабліва раздражняльна пахваліўся Мік. – Толькі вось… хто аплаціць маё расчараванне?.. – сумна ўсміхнуўся хлопец, і я супакоіўся.
– Ты што, у Афрыцы быў?.. – вымавіў Саня.
– Не, толькі ў афрыканцы, – трапна адказаў Мік, але ва ўсіх на тварах з’явіліся ўхмылкі, скаваныя ніякаватасцю чалавечнасці.
– Н-н-у і як?.. – у Сані варухнуўся кадык.
– Па-чорнаму, – не жартоўна пажартаваў Мік і з дзіўным нядбайна-непаваротлівым гігіканнем агаліў свае нахіленыя ўглыб рота зубы. 
– Дзе ж ты яе раздабыў?.. – з нясмелай дапытлівасцю пацікавілася вядучая.
– Не я, а Бенджамін Франклін, – нават па-наіўнаму засаромеўся хлопец. 
– А-а! Тады ясна. Барыс, твой адказ.
– Аналагічна. Я сваю самую разбэшчаную фантазію ажыццявіў.
– Якую? – спытала Дашка.
– Секс, у час якога я адзеты, а дзяўчына адпаведна голая. Хаця…
– Што „хаця”?
– А можна мне падзяліцца сваім сексжаданнем, якое нават у фантазіях не здзяйсняецца? – спытаў Барыс.
– Канешне, Бора! Дзеля бога! – дазволіла захопленая вядучая.
– Дык вось… я-а… часта ўяўляю… які-небудзь калгас…
– Хм… Прабач, прабач, працягвай, – стрымалася Дашка, нацягнуўшы губы на зубы.
– Так, так, менавіта калгас! – з вясёлай незадаволенасцю падкрэсліў апавядальнік.
– Шо ж ты з ім рабіў?.. – не стрымалася барвовая Дашка.
– Не з ім, а ў ім! З калгасам можна зрабіць усё, што заўгодна, а вось з… Карацей! я часта ўяўляю сябе ў калгасе… Лета… Спякота… Жніво… Гара хлебнага зерня… На гэтай гары па калена ў зярнятах працуюць жанчыны і дзяўчаты…
– А-а! – здагадалася Дашка.
– …Шуфельнымі рыдлёўкамі яны перасыпаюць зерне… кудысьці там… не ведаю… Самі ў белых хустках… Паджартоўваюць нада мною…
– І такое нават магчыма? – падчапіла Дашка.
– Дык я ж кажу: усё гэта нават у фантазіях немагчыма! – сур’ёзна паўтарыў Барыс. – Ну, і… гэтыя жанчыны ды дзяўчаты паджартоўваюць з мяне, паджартоўваюць… смяюцца… А зубы ў іх, як… маладая кукуруза…
– Такія ж мяккія? – ухмыльнулася Дашка.
– М-м-м-м… – толькі і адказаў хлопец. – А бабы гэтыя… мммоцныя… кроў з малаком… Прыполы падагнулі… гарачыя зярняты храбусцяць пад іх босымі нагамі… Самі бабы загарэлыя… потныя… сексапільна сагнутыя… першабытныя самкі!.. – хлопец стаў барвовым.
– Ну, ну, і што, і што, і што далей?!. – не цярпелася такому ж Саню.
– А да-лей я з у-сі-мі і-мі пра-ма на гэ-тым збожжжжы…
– Так, ну добра, хопіць!.. Хопіць ужо на сёння групавухі… тым болей сялянскай, – дажджом пралілася на збожжа Жанна, і яно адсырэла.
– А шо такое?! – паспрабаваў падсушыць яго Саня.
– А тое! Я і так асабліва хлебам не злоўжываю, а цяпер і зусім… А ты доўга яшчэ хіхікаць будзеш?! – раздражнёна спытала Жанна ў Ані, якая здаўлена смяялася на працягу ўсяго расказу Барыса: „Бора… Бора… ты мне прабач, канешне, дурніцы вясковай, але… але…”
– Ды хопіць ржаць! – ужо злосна абурылася Жанна, пасля чаго смех ледзь не скаціў правінцыялку да яе ног.
– Бора… Бора… Бора… уся твая гісторыя праўдзівая…
– А я і не сумняваюся.
– Хррр… хррр…
– Глядзі, ад смеху не здохні, – папярэдзіла Жанна. – А то не будзем ведаць, што на пахаванні рабіць: плакаць або смяяцца?
Пасля апошніх слоў Жанны Аня ўжо не магла гаварыць… ды і астатнія таксама.
– Ды не, Бора, ты ўсё праільна абмаляваў, – працягвала правінцыялка, калі ўсеагульны Рогат скончыў свае экзекуцыі, – токі лепей бы ты не казаў пра бабскія жарты і смех. А-а!.. вось чаму тваю фантазію немагчыма ажыццявіць… – ужо сумна дадала наіўная дзяўчына. – Пачакайце!.. пачакайце!.. а калі вы ўсе пра свае фантазіі распавядалі, вы ж, каешне, мелі на ўвазе пра-а… – заікнулася Аня ад погляду Барыса, які нагадаў ёй аб яе пажаданым маўчанні, – пра-а-а… дзяўчат лёгкіх паводзін?.. – усё ж такі дагаварыла простая правінцыялка.
– А чым табе прастытуткі не дагадзілі? – нечакана ўхмыльнуўся Мік.
– Тым, што сваю сквапнасць, ляноту і нецярплівасць яны ставяць вышэй за чысціню цела і святасць гордасці, – выдала дзяўчына.
– Святасць гордасці! Гэта ты забаўна сумясціла. Дадаістка! – натхнёна адзначыў Барыс.
– Не… ну я ведаю… – апраўдваючыся, працягнула Аня, – сярод пра… стытутак ёсць і няшчасныя выключэнні…
– А прастытуцыя і ёсць ад-но вя-лі-ка-е вы-клю-чэн-не… – задумліва вымавіла Даша.
– А адкуль у цябе такія веды… у гэтай галіне… працаёмкага бізнесу? – абвінаваўчым тонам спытаў Мік Аню.
– З тэлевізара… – вінавата адказала правінцыялка, усцешаная яго ўвагай да такой меры, што нават трохі прыпадняла нос. – Ды і я ж не пытаю: адкуль Бора ведае пра збож…
– А я табе з жыцця скажу, што-о-о займацца сексам з прастытуткай – гэта ўсё роўна, што чысціць зубы агульнай шчоткай, – у каторы раз ухмыльнуўся Мік.
Жанна ўявіла дадзены працэс і скрывілася, Аня – таксама, але ад рэальнасці.
– А-а… гэта… яно ж памыцца можна… – суцешыў усіх прасцяк Саня, бо пасля яго парады ўсе сталі „канчацца” ад смеху, і, каб не „скончыліся” канчаткова, Барыс гучна звярнуўся да Ані: „Аднак, мая юная заафілка, калі мы распавядалі пра нашы сексфантазіі, мы расказвалі не пра прастытутак, а пра такіх, як ты!”
Хлопца ўсё роўна ніхто не пачуў… амаль ніхто.
Сексуальныя адкрыцці маіх умоўных сяброў пры іх падспудным „А што тут такога?..” раззлавалі мяне да задумлівасці, але я не паказваў вы…
– Юра. Юра! Твой адказ.
– Я… я ў асноўным фантазірую не пра секс… а аб тым… як я кахаюся… – ціха адказаў я, але за сталом узнікла Ніякаватасць ад узвышанага.
– З кім, калі не сакрэт? – спытала вядучая, у голасе якой пачуліся нізкія ноткі флірту.
– Не ведаю… я яе толькі адчуваю… мысленна…
– ?..
– Гэта эфемерная дзяўчына, – паясніў я, і Дашкіна дапытлівасць патухла.
– Ты што, верыш у каханне? – здзіўлена спытаў у мяне Барыс. – На хрэна яно табе? – скрывіўся ён.
– Рыдкін, кахання ў прынцыпе не існуе, – незадаволена заявіла Жанна.
– Як не існуе?.. Я ж бачу па сваіх род…
– Гэта нікога не цікавіць! – абарвала мяне дзяўчына зрррывістым голасам. – Кахання не існуе, таму што не існуе абсалюту!
– Ой, закрый рот, – ціха, але цвёрда адказаў я ёй.
– А чо ты мне рот затыкаеш?! Няма чаго адказаць?! – ускіпела халодная Жанна. – Існуе толькі страсць! якая ўскіпае на агню індывідуальных пераваг фізіялогіі чалавека! якая з цяжкасцю кантралюецца розумам! якая ў выглядзе падачак дае адурманьваючыя эйфарыі!.. салодкія да салёнасці… але нават падачкамі здавальняешся! Мала таго, яны распаўсюджваюцца на ўсе сферы твайго жыцця, і табе здаецца, што ты шчаслівы. І рэдкім „чайнікам” дазваляюць выпарыць усю сваю страсную ваду іх ненаглядныя „агні”, якія то памяншаюцца, то павялічваюцца, то знікаюць, то з’яўляюцца. Таму трэба ўсімі магчымымі метадамі імкнуцца хутчэй здаволіць сваю страсць, пакуль яна не ўсыпіла, не ўвяла ў кому або не забіла гордасць.
– А калі гэта ўзаемная страсць? – з прыжмурам спытаў нявопытны я.
– Не бывае! Ад узаемнасці яна імгненна выкіпае. Ды і калі збавіцца ад страсці яшчэ неяк магчыма, бо гэта ад цябе крыху залежыць, то дачакацца страсці ўзаемнай – практычна нерэальна.
– А ў тваіх бацькоў што?.. – знянацку заспеў я Жанну.
– Хм! У маіх – секссяброўства, – абурана кінула дзяўчына скрозь скрыўленыя губы, але яе галава загойсала, як на шарнірах, нібы кажучы мне: „Ну, што, атрымаў, няма чым біць?” – Ну, гэта як, ведаеш, не падабаецца табе нешта, не падабаецца, доўга не падабаецца. А потым у адзін паганы дзень ты да гэтага прыгледзеўся, прыслухаўся, прынюхаўся, прылапаўся, ты гэта пры-губіў і, бач ты! яно табе і спадабалася. Мае… калі разабрацца… дастаткова шчаслівыя людзі… Не ведаючы большага, у секссяброўстве ўсё жыццё можна пражыць.
– Так, але-э-э… больш сяброўства можа быць толькі каханне. Значыць, ты дапускаеш яго існаванне?
– …
– …
– Кахання не існуе!.. – крыкнула Жанна і нават паўмацюкнулася.
Пасля такіх жорсткіх і безапеляцыйных слоў мая падсвядомая вера ў рэальнае каханне змянілася свядомай верай у каханне эфемернае. Пры гэтым мяне вельмі злавала тое, што я прайграў спрэчку.
Нечакана Саня заспяваў, дакладней, зароў: „О, ка-а-б я ме-э-ў вядро смятаны і по-о-ўна рэ-э-шата бліноў, мача-а-ў бы я-а бліны ў смятану і на-а-хрэн мне-э твая любоў!”
Не паспеў спявак узяць апошнюю ноту, як усіх, акрамя мяне, агарнуў Рогат.
– Санёк… Санёк… пачакай… пачакай… чуеш?.. чуеш?.. Ды не ржы ты так, дай мне пажартаваць!.. – вырагатаў Барыс. – Слухайце… слухайце… слухайце… Ла Скала… Ковент-Гардэн… Гранд-Опера… Метрапалітэн-опера… ніколі пра цябе, Санёк, не даведаюцца… ні-ко-лі… І гэта добра, Санёк, гэта вельмі добра, Саня… асабліва для оперы… Бо калі яны пра цябе ўсё ж такі даведаюцца… проста даведаюцца… свет падзе…
Усе зноў зарагаталі. Саня ж рагатаў ужо тады, калі Барыс яшчэ толькі выгаворваў смешныя іншаземныя словы.
– Ану, Саня, налі ўсім, я тост сказану, – абвясціў Барыс.
– Мне не налівай, – катэгарычна заявіла Жанна. – Я буду „Спрайт”.
– Не, я не буду, – сказаў Мік і накрыў сваю чарачку далонню.
На жаль, я так сказаць не мог, бо лічыў алкаголь крыніцай асалоды і зрэдку, але ўжываў яго ўпотай ад бацькоў, каб стварыць вакол сябе рамантычнае становішча. А можа… я піў ад жаху…
– На гэты раз тост будзе кароткім, – паясніў Барыс. – Вып’ем за блатных і за страсных людзей! Абы яны не захапляліся ваўкамі. І не рабілі з Гомеля Гамору.
Мы выпілі.
– Пайшлі пакурым, – звярнуўся Мік да Дашкі.
– Пайшлі, – адказала тая. – Анька, пайшлі з намі.
– Я не куру…
– Ды я ведаю, пайшлі, так пастаіш.
Дашцы было прыемна мець поруч правінцыялку, якую яна лічыла дзяўчынай, дурнейшай за сябе ва ўсіх сэнсах.
Мік, Дашка і Аня выйшлі.
– Юра, не хачу цябе засмучаць, але ты проста абавязан эксклюзіўна выпіць за каханне, хай і за ілюзорнае, – прапанаваў Барыс. У мяне не было ніякіх пярэчанняў, і я выпіў яшчэ пяцьдзесят грамаў.
Паступова я стаў адчуваць, як Алкаголь пачынае авалодваць мною. Ён нібыта надзеў мне акуляры з непадыходзячымі дыяптрыямі, і я ўжо не мог уплываць на падзеі за іх шклом. Адзінае, што мне ўдавалася, – гэта міжвольна весці вачамі здыманне нейкага дакументальнага фільма на плёнку памяці. 
Праз пэўны час вярнуліся курцы і Аня, якая бесклапотна смяялася.
– Ну што, пачнем далей? – спытала нас Дашка і, не чакаючы адказу, сказала: – Анька, твая чарга, пытай.
– У мяне пытанне вельмі… такое… як гэта сказаць…
– Толькі не пра ваўкоў, – жартаўліва папярэдзіў Барыс, а, зрэшты, не так ужо і жартаўліва.
– Ды не-э-э, – неадэкватна засмяялася Аня, – у мяне пытанне… у-у-у!..
– Анечка, здаецца, ты паплыла кудысьці? – радасна пацікавіўся Барыс.
– Не-э-э!.. усё ў парадку!.. усё ў парадку!.. Маё пытанне простае і складанае аднаразова… адначасова. Адкажыце мне… адкажыце, калі ласка, якія крыўды ў вашым жыцці былі найболей крыўднымі?..
– Саша, давай, – стомлена сказала вядучая.
– Ды так адразу і не ўспомніш…
– Санечка, прабач мне, калі ласка, што я наперад не ўлічыла якасць памяці і рэакцыі некаторых удзельнікаў гульні, – з’едліва сказала Дашка.
– Што-о?! Пайшла ты…
– Ды жартую я, жартую, не крыўдуй. Адказвай лепш.
Дашкін здзек трошкі расслабіў Саню, і ён загаварыў: „У мяне, ну-у, дзесь у падлеткавым узросце, была вялікая крыўда на матку. Яна… прама пры маіх сябрах… прама пры бабах ад…”
– Пры якіх? – пацікавілася вядучая.
– Што „пры якіх”?..
– Ну пры якіх бабах, пры якіх?
– Блін, ды пры звычайных… пры жаночых… – ніяк не мог уехаць у сутнасць пытання Саня, прытым – ні з якога боку.
– Бабы старыя былі? – яўна здзекавалася дзяўчына.
– Ды якія старыя?! Мы тады яшшэ дзецьмі былі! – абурыўся хлопец.
– Ну дык тады так і гавары! – нарэшце ўзарвалася Дашка.
– А я так і гавару! – адляцелі асколкі ад Сані.
– Сухай, ты шо, не моаш сказаць „пры дзяўчынках”?!. Абавязкова трэба гаварыць „пры бабах”?!. – нарэшце прад’явіла набалелую прэтэнзію Дар’я.
– А шо тут такога?.. – шчыра здзівіўся Саня.
– Нічога!..
– Ну дык і ўсё тады.
– Паслухайце, лінгвісты! – з ухмылкай пачаў Барыс. – Не, вы не падумайце, я, канешне, усё разумею, у таго-сяго разгуляліся прафесійныя амбіцыі, ды так, што потым кепска адпачываць будуць. Але ж, я спадзяюся, дадзены разгул не перашкодзіць нам скончыць нашу гульню?
– Не, Саша, ну ты ўсё-такі скажы! – не супакоілася Дашка.
– Відаць, не, – зрабіў вынік Барыс.
– Што табе сказаць?.. – стомлена і нейк нясмела спытаў у Дашкі Саня.
– Слова „дзяўчынка” скажы, – з’едліва прапанавала дзяўчына.
– На хрэна?..
– А-а! не можаш, – да грымасы нацягнула ўхмылку Дашка.
– Дурная, я проста не хачу…
– Не можаш! Ты проста не можаш!
– Ма-гу… – сумняваючыся, выгаварыў хлопец.
– Ну тады вымаві, вымаві, вымаві слова „дзяўчынка”, вымаві. Вось слухай: дзяў-чын-ка, дзяў-чын-ка, хлоп-чык. Ну, давай, паспрабуй, ну, давай!
– Д… д… Ды пайшла ты на хрэн, дзяўчынка! – не здолеў пераступіць цераз сваё выхаванне Саня.
– Чуеш, ты!.. – пакрыўдзілася Дашка на яго апошняе слова. – Мужлан…
Мужлану ж спадабалася яе абраза, бо пры сарамліва апушчанай галаве ягоныя зенкі рваліся ўверх, і толькі дубовы лоб не дазваляў ім гэта зрабіць. 
– Такім чынам, навуковае адкрыццё зроблена, і мы можам працягваць наша гультайства, – саркастычна падагульніў Барыс. – Санёк, дык што там такога крамольнага зрабіла твая матк… ма-ці пры тых злашчасных баб… дзяўчынках?
– Ды мне ўжо, блін, не хочацца распавядаць…
– Санёк, а ты ўжо не саромейся, аб сутнасці тваёй ганьбы мы ўжо здагадаліся. Засталося толькі надаць ёй закончаны выгляд, форму, так бы мовіць. Так што дамямлі сваё адкрыццё да канца і атрымлівай асалоду ад іншых, – супакоіў нейкі здаволены Барыс і на ўсялякі выпадак дадаў: – І не будзь румзай!
– …
– …
– Ну, добра… слухайце далей… – зрабіў ласку Саня. – М-м-м… Крыўдую я моцна на сваю матку… бо яна прама пры маіх сябрах… прама пры…
– Ну! – ухмыльнулася Дашка.
– Ся-броў-ках! – выкруціўся горды хлопец, – …прама на вуліцы нашай адлупцавала мяне бацькавым рэмнем…
– Так табе і трэба, – шчыра зарагатала Дашка… ды і ўсе…
– Ну шо вы ржаце?.. – ухмыльнуўся і некалі біты. – Мне, блін, тады так сорамна было… – Мы яшчэ больш засмяяліся. – Ды там асабліва і не мелася нікога… так… Цюха-мацюха ды Калупей з братам… але ўсё роўна сорамна… сорамна было…
Пасля апошніх Саневых слоў здалося, што жыццё – гэта адзін вялікі бясконцы рогат.
– Цішэй… цішэй!.. Саня, Саня, чуеш, Саня!.. а за што хоць цябе білі?.. Мабыць, па заслугах?.. – са смяшком спытаў Барыс, якому ўсё было мала.
– Не-э-э, гэтага я не памятаю… Ці то за двойку па паводзінах, ці то… ай, не памятаю.
– А ў мяне самая вялікая крыўда на майго былога хлопца, – у сваю чаргу пачала адказваць вядучая, але нейк рэзка і недарэчы. – Аднойчы ён мяне штурхнуў, і я паляцела і стукнулася аб трумо. Вось, бачыце? – Дашка падняла доўгую грыўку. На лбе быў шрам.
Вокамгненна я дараваў дзяўчыне ўсё, у тым ліку і наперад.
– Так табе і трэба! – шчыра зарагатаў Саня, але падтрымкі навакольных не атрымаў. Ён нават не атрымаў іх ганьбавання, бо і так усё было відавочна, і ад гэтага хлопцу стала не па сабе яшчэ больш.
– А за што ён цябе штурхнуў?.. – спачувальна пацікавілася Жанна.
– Ды там справа была звязана з гандлем, – працягнула вядучая, і Мік насцярожыўся. – Мая мама ездзіла гандляваць… ну, на Украіну там, у Расію… А гэты хлопец… быў яе знаёмы, яны там разам гандлявалі… як быццам бы… – Мік расслабіўся. – Ну, і яна яго са мною пазнаёміла, а дакладней, навязала яго мне. Я спачатку ўпіралася, а потым уціхамірылася, таму шта мама гаарыла, што гэты хлопец… вельмі добры і сё такое. Чым бы я ні была незадаволеная, у яго заўжды быў толькі адзін адказ… дакладней, пытанне: „Што табе купіць?” Блін, хоць бы ўжо не пытаў… Карацей, незадаволенай я была часта. А мама ў ім душы не чула… Нават калі я ёй сказала, што ён мяне ўдарыў, яна… не па-ве-ры-ла… Бллін… І толькі потым ужо паверыла… усё-такі…
– Дашуля, ну навошта ты нас так доўга і дарэмна разжальваеш? – з найграным спачуваннем пацікавіўся Барыс. – Папрасіла б, мы б цябе і так пашкадавалі і суцешылі. Праўда?!
– Даша, а як ты зараз да яго ставішся?.. – скрозь шкло алкагольных акуляраў углядаўся я.
– Да каго?
– Ну, да хлопца таго…
– Ніяк. Проста забыла яго, ды і ўсё. Калі б не пытанне Анькі, дык і не ўспамінала б. Ды і… у нашай памяці людзі хутка пачынаюць выглядаць старамодна, – скрывіўся „апошні піск”.
– Зразумела… – незадаволена шапнуў я.
– Пасля таго штуршка я перапыніла з ім усялякія адносіны. Акрамя сексуальных, каешне ж. А яшшэ ведаеце, што мяне крыўдзіць?
– Што-о-о?! – абурыўся я.
– Мяне крыўдзіць…
– Ды не!.. Якія, блін, сексуальныя адносіны?!.
– Чаго ты крычыш? Звычайныя.
– Ды як?!. як?!. Як ты магла?!. Ён жа!.. ён жа!.. Яму ж толькі гэта і трэба!..
– Не разумею. Ты можаш нармальна задаць сваё дапаўняльнае пытанне?!
– Ды добра… Тут ужо нічога не дапоўніць… і не ўбавіць… 
– Хм! Ну, дык вось, мяне крыўдзіць, што некаторыя мужчыны лічаць, што я абавязана спаць з імі за келіх віна. Галоўнае – запросяць мяне куды-небудзь… ну, там у бар, у рэстаран, закажуць мне віна і думаюць, што яны мяне ўжо могуць „пацухмоліць”. Або на дыскатэцы танцуеш проста, да цяе падыхояць, прапануюць сесці за іх столік, частуюць цяе проста півам, тыры-пыры, і ўжо праз некалькі хвілін прапануюць з імі ехаць…
– А што, піва добрае пітво, – шчыра сказаў Саня, і ўсе ўхмыльнуліся.
– Я і без цябе ведаю, што піва добры напітак! Але гэты добры напітак не прычына, каб пакарыстацца мною! Я ведаю, што я „давалка”, але я не бочка для спермы!
– Ды не завадзіся ты, блін, псіхапатка!.. – адрэагаваў спалоханы Саня.
– Даша, а-а-а чаму менавіта табе прапануюць секс за шклянку піва?.. – пацікавіўся я.
– Яшшэ адзін. Ды не токі мне! Вунь, маім сяброўкам наогул за так прапанавалі!..
– А чаму ты з’яўляешся ў тых месцах… э-э-э… дзе цябе не паважаюць?.. – працягваў я.
– Дык што, дома сядзець?! – абурылася Дашка.
– Ваўкоў баяцца – у лес не хадзіць, – скрозь смех вымавіў Барыс.
– Ды не, я кажу, што, мабыць, не ўсім… на дыскатэцы альбо ў бары… прапануюць секс за шклянку піва?..
– Каешне, не ўсім. Напрыклад, тым, хто са сваімі хлопцамі прыхоіць, не прапануюць, – адказала мне Дашка.
– Ну дык і ты сабе хлопца завядзі, – прапанаваў я.
– А мяне, мабыць, адзін не здавальняе, – з гордай з’едлівасцю заявіла вядучая. – Ды і надакучвае хутка. Ды і на запас трэба… Не адным жыві, а многім.
– Ну, і цярпі тады танныя прапановы! – раззлаваўся я.
– Блін, Рыдкін, ты хоць не раздражняй! Шмат хлопцаў… ш-ш-ш-лындалі па-а-а… лёду маёй душы… трашчаў ажно… але-э-э ніхто ў яе так і не запаў.
– Чые словы? – з ухмылкай пацікавіўся Барыс.
– А што, гэта не зразумела?!. – раздражнёна адказала Дашка.
– Не.
– Мае!..
– Ну, тады дзякуй табе.
– За словы?!. Калі ласка!
– За цы-та-ту, – злосна растлумачыў Барыс.
Мне было вельмі дарэчы атрымаць яго міжвольную адцягваючую падтрымку ў спрэчцы з Дашкай, таму я не дазволіў дзяўчыне нават задумацца над тым, чым бы такім паз’едлівей адпарыраваць Барысу: „Даша… я-а-а проста кажу аб тым, што-о… мабыць, не трэба сядаць за стол да першага сустрэчнага?..”
– Ну дык а як тады ён стане знаёмым?! – спытала Дашка.
Я незадаволена змоўк.
– А ад СНІДу здохнуць не баішся? – нейк прадракальна спытаў Барыс.
– Не баюся!..
– Пажадлівасць даражэй за жыццё?
– Так!.. А што ж гэта за жыццё без Траху?!
– А вось тут ужо праўда твая, – пажадліва ўхмыльнуўся Барыс.
– Ну дык чаго вы?!.
– Аднак…
– Што яшшэ?!
– Калі бог у вас паміж ног, і вы моліцеся толькі Траху, значыць, трэба вас пасылаць не да бога, а проста на х… – прасвятліў Барыс Дашку і зарагатаў.
– Ды пайшоў ты!.. Ну, блін, і раздражняльнікі сабраліся тут. Паехалі далей! Анька, адказвай сама!
– Зараз… зараз… зараз… У-у-у мяне вялікая крыўда ёсць… вялікая, дзеўкі, крыўда… Ніяк зжыцца з гэтым нельга мне… не магу… Забыць ніяк немагчыма… – напіналіся Аніны п’яныя ноздры.
– На каго ж ты, Анечка, крыўдзішся? – з тэатральным клопатам пацікавіўся нібы запалены Барыс.
– На татку…
– На татку?
– Мг…
– А чаго ж ты, тваю маці, на яго крыўдзішся? – смеючыся, пацікавіўся Барыс.
– Уся хата на мамцы маёй… ся гаспадарка… ся планета!..
– А як жа кіты? – ухмыльнуўся Барыс.
– І кіты на ёй…
– Кідка! Малайчына, Анютка! Мой універсітэт! Толькі ты перадай сваёй мамусі, каб яна там занадта не хісталася, а то наш эліпсоід вельмі хутка круціцца, мяне ажно заносіць, – прэтэнцыёзна папрасіў Барыс.
– Перадам… – пакорліва паабяцала правінцыялка.
Саню ж відавочна азадачыла слова „эліпсоід”.
– Ну дык а ўсё-такі, чаму ты на татку крыўдзішся? – зноў пацікавіўся Барыс. – Тое, што ён адмаўляецца Атлантам быць – не прычына для крыўды. Мабыць, у чалавека здароўя няма трымаць на плячах купал неба! – тэатральна абурыўся хлопец.
– Хворыя не б’юць…
– Што-што?
– Хворыя не б’юць!..
– Ах, вось дзе шайтаны закапаны. І на каго ж гэты-ы-ы-ы… твой татка пасмеў замахнуцца?
– На мамку…
– На каго-о-о?!
– На мамку… Ён мамку б’е…
– Мамку б’е?! І што, моцна б’е?
– Мг… Асабліва пасля яе дараванняў яму… А сам кожны раз божыцца, што „завязаў”… Усё жыццё ў „вузлах”…
– Ну-у-у, дык гэта ўжо наогул злачынства супраць чалавечнасці!!! – моцна-моцна-моцна абурыўся Барыс.
Аня бяздумна ківала.
– Слухай, а мабыць, ён яе па заслугах б’е?
– Не… проста так б’е… нап’ецца і б’е… І мне пападае… Ба-ю-ся я-го… баць-ка ж… – заплакала Аня, але, як на ліха, смешна.
Праслязіўся і Мік – ад заразлівага позеху, што павольна ператварыў яго ўхмылку ў пашчу, якая, здалося, вось-вось разарвецца.
Аня выдавала гукі, падобныя на тыя, што ўзнікаюць пры ваджэнні пальцам па мокрай шыбе.
– Вэ-вэ-вэ-вэ-вэ!.. Ды хопіць ужо, „хныкалка”!.. Бо не люблю… – адразу суцешыў спалоханую Аню Саня, так-сяк расцягнуўшы свае грыбы.
– Ну-у-у, не трэба ўжо так засмучацца, – з іроніяй працягваў суцяшаць правінцыялку Барыс, па-бацькоўску паклаўшы ёй руку на плячо. – Напэўна, твой татка вельмі кахае тваю мамку, раз лупіць яе, як сідараву казу. Хто каго любіць, той таго і чубіць. Гэта не я, гэта народ так лічыць.
Усе міжвольна ўхмыльнуліся.
– Праўда?..
– Санем клянуся, – нейк аўтаматычна сказаў Барыс.
– Так, я пра гэта таксама чула… – апамяталася Аня.
– Вось бачыш, а ты слязішся, – празмерна расплыўся ва ўхмылцы суцяшальнік. – Слёзы – каштоўнасць, беражы іх для вартых прычын. 
– …І сапраўды, толькі калі кахаеш, можна так над чалавекам здзекавацца…
– Ты сказала! – нейк асабліва сур’ёзна вымавіў Барыс і адвярнуўся ад сялянкі, як ад незнаёмкі.
Чыясьці хата была з краю, чыясьці – на хутары, а чыясьці – за гарызонтам. Мая хата знаходзілася побач, але з забітымі Алкаголем вокнамі і дзвярамі. Да таго ж, быў п’яны і мой светлы вожык душы. Цвярозым жа быў толькі Сорам…
– …А вы ведаеце… я стала заўважаць, што калі татка мамку абражае і б’е, то… мамка ўжо не супраціўляецца… і нават правакуе яго… як быццам ёй гэта падабаецца…
– Значыць, каханне твайго таткі не без узаемнасці, – ухмыльнуўся Барыс.
– І са-праў-ды… – згадзілася з ім Аня, як з мудрацом.
– Та-а-а-к… Скажам, баліць у чалавека зуб, – ужо раздражнёна працягваў малады мудрэц. – Здавалася б, не дакранайся да яго. Аж не! Чалавек так і ціскае на яго языком, так і ціскае!
– О! дарэчы! Аніна маці – рэчаісны прыклад чалавека, чыю гордасць забіла страсць, – абрадавалася Жанна.
– О, не, Жанначка, баюся, гэты прыклад не пра страсць, а пра рабства, – са злой ухмылкай запярэчыў Барыс.
– Магчыма… Не ведаю!.. – незадаволена згадзілася тая.
– Хаця такое рабства таксама страсць, – дадаў хлопец. – Эх, Анютка, няма ў вас палешукоў – свабодалюбства!
– Гэта чаму? – нават крыху абурылася Ганна, чмыхаючы носам.
– Ды таму што няма ў вас для яго ніякага прыроднага прыкладу.
– Гэта як?..
– Ну няма ў вас на Палессі ні-і-і стэпавага раздолля, ні-і-і плаўнай плыні Волгі, ні-і-і прастору хаця б Мінскага мора, – ухмыльнуўся Барыс.
– Бора, – паблажліва вымавіла Аня, – проста ты ніколі не чуў, як свабодна гамоніць палескі гай, не бачыў, як свабодна маўчаць палескія палі, не адчуваў ласкі свабоднага палескага ветру, не сузіраў, якое свабоднае на Палессі нябеснае мора.
– Ну-у, дапусцім, у нас у горадзе таксама лес знойдзецца… – няўпэўнена заявіў Барыс. – І палі адшукаюцца… І пад вецер трапіць можна… Ды і рака ў нас маецца!.. болей-меней велічная… А ад нябёсаў дык, і наогул, нікуды не дзецца… блін…
– Ды ўсё ў вас, Бора, ёсць, усё. Толькі ў лес вы хоіце „квасіць”, з палёў у вас у горадзе адны плошчы… раскрычацца няма дзе, з вятроў – адны скразнякі, з Сожа вады не сербанеш, а на нябёсы вы зыркаеце, толькі калі правяраеце, ці не збіраецца дождж. А свабодалюбства ваша – гэта не свабодалюбства, а… раздуранасць ды капрызнасць.
– Ні хрэна сабе выдала… – толькі і выгаварыў Саня, а ўсе станоўча пераглянуліся, асабліва Мік.
– Ну добра… хопіць геапалітыкі… – раздражнёна заткнуў тэму Барыс. – Хто там далей адказвае?!.    
– Не крычы… Жанна, твая чарга адказваць, – нагадала вядучая.
– Я ведаю. Та-а-к… мая крыўда… мая крыўда… Гэтым летам у мяне быў хлопец… падрабязнасці прапусцім. Ну-у-у, я адчувала страсную цягу да яго… была ўпэўненая ў яго прыстойнасці, як у сваёй… падрабязнасці прапусцім. Гэта здарылася позна ноччу… гадзіны дзве было, я спала, прагучаў званок, я падымаю трубку і чую напаўжывы голас майго хлопца… ён кажа: „Жанна, мне вельмі кепска, я захварэў, прыязджай хутчэй” – і кінуў трубку. Ну, я, канешне, перапужалася, адразу стала апранацца… бацькам усё растлумачыла… яны таксама перапужаліся… Дзякуй богу яшчэ, што я не дазволіла ім пайсці са мною. Так, дык прыбягаю я да хворага… там не вельмі далёка было… Стаю… зразумела, ненафарбаваная, раскудлачаная… Дзверы мне адчыняе нейкая незнаёмая дзяўчына… я заходжу ў залу… а там на ўсю іванаўскую ідзе пагулянка… і мой хлопец… п’яны, крычыць словы, якія я ніяк не магу забыць… Ён крычаў: „Стоп! Амаль дваццаць хвілін! Я ж вам казаў, што менш чым за дваццаць хвілін прымчыцца! Шуруй у кругласутачны, спрачальнік!” – працытавала страшна нізкім голасам Жанна і паглыбілася ў сябе.
– А далей што? – суперажываючы, спытала Дашка, а Мік працягваў углядацца ў бутэлечную этыкетку.
– А што далей… далей усё, як звычайна: шок, слёзы, пустэча… таблеткі…
– І таблеткі?
– Не-не, толькі ў рот запхнула, а запіць не здолела… падумала, што магу падавіцца, і выплюнула, – Жанна бязрадасна ўсміхнулася, і мы разам з ёю.
– Жанна, а як ты цяпер да таго хлопца ставішся?.. – пацікавіўся я.
– Шчыра кажучы, з удзячнасцю.
– Жартуеш?..
– Не. Гэтаму хлопцу я, канешне, не даравала, але ён даў мне ўрок… дзякуючы якому я раз і назаўжды зразумела, як мне паводзіць сябе з асобінамі супрацьлеглага полу.
– Мг… зразумела… – буркнуў Саня.
– Жанна… але ён жа з табою так абышоўся… – не сунімаўся я.
– Хм! Гэта жыццё, Рыдкін, гэта жыццё, – павучальна-паблажлівым тонам заключыла манерная дзяўчына, што вельмі мяне раздражніла.
– А жыццё – гэта аксюмаран, – з таямнічай сур’ёзнасцю сказаў Барыс.
– А шо за катамаран?.. – з нацягнутай ухмылкай спытаў Саня і – пачуў маўклівы адказ.
– Мік, давай ты адказвай, – прапанавала вядучая.
– Крыўды на людзей – гэта лухта, а вось тое, што я месяц таму пяцьсот баксаў збайсаў – сапраўды крыўдна, – прызнаўся Мік.
– А дзе ты іх згубіў? – пацікавіўся Барыс.
– А я не ведаю, дамоў прыйшоў – няма…
– Барыс, а ты на каго найболей крыўдзішся? – спытала вядучая.
– На гэтае пытанне я адказваць не збіраюся, – адрэзаў хлопец з нехарактэрнай для яго злосцю.
– Пачакай… мы ж дамовіліся… – нясмела „сшыла” Дашка.
– Ды я клаў на гэта! – абарваў Барыс.
– Комплекс? – смела ўхмыльнулася вядучая.
– Ды пайшла ты… – з паказушнай абыякавасцю кінуў хлопец.
– Э-э-э-э-э-э-э…
– Што „Э-э-э!”?
– М-м-м-м-м-м-м…
– Ды пайшла ты на хрэн…
– Я там ужо была!
– Яшчэ схадзі… тваю маці… – выказаўся Барыс, і прама перад суразмоўніцай яго твар стаў патыліцай.
– Маю маці не паймаці! Ужо і не ведаю, добра гэта або дрэнна… А ты за „цьфу” не хавайся, не хавайся. Ой, здаецца, наш… Ба-русак на мяне пакрыўдзіўся, – здзекавалася Дашка.
– Так, я пакрыўдзіўся, – не стаў утойваць люты Барыс і перавярнуўся з пакрыўджанага ў небяспечнага.
– Ну-у… дык тады няма сэнсу працягваць гульню… – сумна заключыла напалоханая вядучая.
– Як хочаце, – не паддаўся былы гулец на яе маральны шантаж.
– …
– …
– …
– …
– …
– Хаця не, чаму мы з-за цяе павінны спыняць гульню?! – раптоўна абурылася Дашка. – Юра, адказвай далей!
– Ох, ох, о-о-о-х… Мой успамін цяжкі… і я не толькі не магу гэта забыць, але і не хачу… – ледзьве пачаў я. – Ён для мяне ўжо з’яўляецца… пэўным… энергетычным кумірам… дакладней, антыкумірам. А з часам гэтае… зелле стала… вытрыманым… нагняцёным… і нават падкіслым ад дабавак, разумееце?   
– Не, – незадаволена адказала за ўсіх вядучая.
– Ну і добра, гэта не галоўнае, слухайце далей. Дык вось, у маёй школе… Блін, мне як страшны сон прысніцца, дык у ім амаль абавязкова мая школа фігуруе. Дык вось, у маёй школе… хуліганы-старшакласнікі… у чадзе маладзецкай удаласці… устройвалі… у непрыметных месцах школьнага двара… такія своеасаблівыя… баі… Ды звычайныя бойкі!.. Ну гэтыя, ведаеце… пад уплывам амерыканскіх відэафільмаў пра ўсходнія адзінаборствы?.. Гэтыя бойкі былі ўжо не столькі забавай, колькі традыцыяй. Ну і, карацей, хуліганы-старшакласнікі… вы-му-ша-лі нас, малых, удзельнічаць у іх таксама. Пры гэтым…
– А настаўнікі дзе былі? – перабіла мяне Жанна.
– А бацькі? – буркнуў Саня.
– А маральнасць… дзе была… з-з-з адукацыяй?.. – прыкра падтакнула п’яная Аня.
– А чаму вы, дурныя, згаджаліся? – дабіў Барыс, непрыметна ўскочыўшы ў „вагон”.
– Тлума-а-чу, тлума-а-чу, – міжвольна блатным тонам вымавіў я, пантова выварочваючы губы. – У маёй школе была своеасаблівая… рухомая хуліганская тэрыторыя, дзе мець прыстойны выгляд… добра вучыцца… вылучацца… паказваючы сваю культурнасць… а тым болей – сумленнасць… лічылася саладжавенькім дзівам і таму… да рогату ганебным… з-за чаго ўласныя ўнутраныя дакоры станавіліся яшчэ мацней… Аднак тут жа ўвесь твой шэпт Сумлення заглушаўся… м-м-м… крыкамі Усёдазволенасці… і пераходзіў проста ў стогн. М-м-м… пабуджальнае асяроддзе асрал… амаральнасці на гэтай тэрыторыі… з’яўлялася… як раздражняльнікам Сумлення… так і яго суцяшальнікам… Дастаткова сказаць, што пляснуць дзяўчыну далонню ніжэй спіны лічылася нормай. Паталогія ж пачыналася з удару па таму ж месцу нагой. А Выхаванне… о-о! нішто не магло разбурыць нашу ўзаемную нянавісць, але… яно прабіралася на нашу тэрыторыю вельмі рэдка, таму што скаргі не выходзілі за яе межы, бо-о-о лічыліся – даносамі. Да таго ж… ліслівыя чуткі… і нават міфы аб… як быццам бы моцнай і бязлітаснай „падпісцы” старшакласнікаў-хуліганаў… прымушалі баяцца апошніх больш усяго на свеце… Пад „падпіскай”, канешне ж, я падразумяваю заступнікаў, а не дагавор на дастаўку часопіса „Піянер”. Баязлівая ж павага да старшакласнікаў-хуліганаў даходзіла да таго… што нават атрымаць ад іх па мордзе… лічылася прэстыжным… А вось Выхавання мы не вельмі баяліся… бо кожны з хуліганаў быў… як быццам… раствораным у нашай хеўры… Але нават калі ліпучая Мараль і прабіралася на нашу тэрыторыю, то-о-о хутка раставала… у пляўках на яе… таму што большасць часу зносін хулігана прыпадала на такіх жа хуліганаў… і менавіта іх ён памылкова лічыў сваім галоўным і таму адзіна сапраўдным жыццём… Званок з апошняга ўрока быў для яго не столькі дазволам хутчэй бегчы дамоў, колькі проста збавіцелем ад пакут альбо нуды. Э-э-э… хаця я ўжо тады задумваўся, чаму маё жыццё… і не толькі маё… залежыць ад нейкай… беспрасветнай галайстры… дрэні… з-з-з адсутнымі поглядамі… на… нейкіх… непадлеткавых… грубых тварах… А ў сапраўды цяжкую хвіліну ад гэтай дрэні не дачакаешся не толькі што дапамогі, але і элементарнай падтрымкі. Затое наткнешся на яе несумленную баязлівасць і прадажніцтва. І ўсё гэта пад усеагульнае замоўчванне. Блін, і гэтыя ж дзікія прымітывы зараз недзе ёсць… жы-вуць… Я нават… з дружалюбнымі сваімі аднакласнікамі і адна… аднашкольнікамі!.. нават не вітаюся пры выпадковых сустрэчах… бо яны-ы-ы міжволі нагадваюць мне пра прымітываў… і ў маіх вачах іх Дружалюбнасць набывае варожыя абрысы… Што ж датычыць адукацыі, то… як бы гэта выразіцца… плады з’яўляюцца толькі на дарослых дрэвах… і то не заўжды. Карацей кажучы, Чалавечнасці мы садзіліся на галаву, крайнія меры нас утаймоўвалі, але азлаблялі, а аўтарытэтнага чалавека на нас не знайшлося. Дык вось, на нашай тэрыторыі быў такі закон: калі ты не ўдзельнічаеш у бойках, значыць, ты баязлівец, мурло і… ніхто, адным словам. Ніхто з шантрапы цябе не паважае… не паважае да гідлівасці, ты становішся прычынай для агрэсій: хуліганы-старшакласнікі цябе высмейваюць, абзываюць, штурхаюць, грошы на абед адбіраюць… ну як звычайна. І наадварот, калі ты не баішся біцца, значыць, з’яўляешся смелым чалавекам, усе цябе паважаюць… а старшакласнікі вітаюцца за руку. Асабіста я біўся заўжды і храбра… але не дзеля старшакласнікаў. Проста я заўжды імкнуўся быць першым! Ну і вось аднойчы адзін старшакласнік, ведаючы, што я нікога не баюся, прапанаваў мне біцца з ім. Але справа ў тым, што традыцыйна вучні біліся з такімі ж, як самі… і па ўзросту, і па камплекцыі. А тут мне прапаноўвалася змагацца з хлопцам… які быў старэйшы за мяне, большы за мяне і-і-і, зразумела, мацнейшы за мяне… Я, канешне… захваляваўся… Але на бойку згадзіўся! Ну-у-у, і, зразумела… добра атрымаў па мордзе… Але гэта было не галоўнае, бо пасля бойкі я аўтаматычна станавіўся… э-э… набываў пэўную аўтарытэтнасць. Аднак, як на ліха, той старшакласнік усё не супакойваўся і прапаноўваў мне біцца далей… хаця я ўжо згадзіўся са сваім паражэннем і-і-і не хацеў больш працягваць бойку, бо занадта стаміўся… мне было занадта балюча… і ўвогуле… я вельмі… вельмі забаяўся… І вы ведаеце, як гэты хлопец прымусіў мяне біцца праз сілу? Ён пачаў спе-цы-яль-на казаць, што мая маці… прастытутка… Зразумела, я тут жа рэагаваў на гэта, забываў пра боль і лез біцца… затым зноў атрымліваў балючыя ўдары і зноў спыняўся… Аднак ён… з няўпэўненай бравадай… але з-з-з задаволенай… бязлітаснай злосцю… распаленай маёй… узлаванай супраціўляльнасцю… працягваў: „Малы, твая маці прастытутка! Твая маці прастытутка! Твая маці прасты…” Перапуджаны, я зноў лез біцца, зноў было балюча… за нас з мамай… балюча да слёз… Потым знянацку ў мяне з носа пайшла кроў… і старшакласнік нечакана спыніўся… Аднак астатнія старшакласнікі сталі… ненатуральна крычаць яму… сваімі… заўжды грубымі… і таму аднолькавымі галасамі: „Ну шо ты чакаеш?!. Дабівай!.. Сцуль!..” – і ён ненатуральна дабіваў… Усе прагнулі не яго перамогі… а майго паражэння… Карацей кажучы, гэта доўжылася да таго часу, пакуль мне нейкім цудам! не ўдалося правесці пару адчувальных удараў… мяккімі кулакамі па грубаму твару; удараў, дзякуючы якім я, як ні дзіўна, усё ж такі перамог гэтага хлопца. Ён ад мяне адстаў. А ў далейшым нават стаў цурацца мяне! Але-э-э з-за ўдараў па галаве я атрымаў лёгкае страсенне мазгоў. Ну, зразумела, бацькам я нічога не сказаў… у гэтым сэнсе я „туз”. Я толькі сказаў, што зваліўся з турніка… тварам прама на шчэбень… ну, і яшчэ чагосьці там нахлусіў… Чорт!.. Нічога… нічога… а потым як успомніцца!.. Я так ненавіджу таго старшакласніка… што іншы раз… мне становіцца нават шкада яго… Іншы раз мне здаецца, што-о… я так і не сустрэну чалавека болей злога, чым я… а ў ім – мой ратунак ад дакораў сум…
– Не бой-ся… вы-ра-ту-ем… – суцешыў уражаны жартаўнік.
– У мяне – усё.
Я абапёрся спіной на сцяну бара, прытрымліваючыся рукой за льсняную лаўку, якая знізу была стрэмкастай.
– Ну, Юра – тваю маці! – працягваў Барыс. – Ой, прабач за гэтую ўстаўку… ты ж ведаеш… гэта я для трапнага слоўца. Ну, Юра, ты даеш, душу тваю так…
Маё адкрыццё ўразіла ўсіх да таго, што прапанова Жанны пакурыць, з якой яна зноў звярнулася толькі да Сані, была ўспрынята з палёгкай.
– Ды не… ідзі сама… я пакуль што не хачу курыць… – супраціўляўся Саня.
– Ну чо ты баішся? Вунь, Рыдкін не баяўся, а ты баішся, – хітра сыграла на маёй гісторыі Жанна.
– Добра, пайшлі… – панура згадзіўся Саня, і яны выйшлі. А калі вярнуліся, то Жанна была ўсё такая ж упэўненая ў сабе, а Саня ўжо пачаў нервавацца.
Мы з Барысам таксама выходзілі на вуліцу абвявацца адносна свежым паветрам, цверазеючы і тут жа п’янеючы ад яго. Мяне так ім прадзімала, што я адчуваў сябе раздзетым, аднак смярдзючыя думкі не выветрываліся. Стоячы на ганку, мы з сябрам у асноўным маўчалі. Праўда, я яшчэ з байкаслоўным нявер’ем углядаўся ў таблічку збоку бара, на якой было напісана „вул. КРЫЛОВА”. Пасля з такім жа нявер’ем я ўглядаўся і ў тую непрыглядную, хлюпотную вулачку. Там жа мне нарэшце ўдалося спакойна чхнуць, але перад гэтым я заціснуў пальцамі нос, каб не распаўсюджваць мікробы. У выніку ў галаве адбыўся ўзрыў.
– Так, ну давайце далей гуляць. Бора… пытай… – прымірыцельна, нясмела прапанавала вядучая.
– Вы ведаеце, – пачаў ён, – адзін з самых галоўных недахопаў жыцця – гэта немагчымасць, па нейкіх прычынах, адпомсціць тым, каму б хацелася…
– „Калі не можаш перамагчы ворага… стань яго сябрам…” – ледзьве працытавала асавелая Аня.
– І перамажы яго знутры, – арыгінальна дапоўніў Барыс. – Маё пытанне такое! Калі вас надта моцна пакрыўдзяць, якую вы звычайна выкарыстоўваеце зброю, каб для палёгкі адпомсціць крыўдзіцелю ва ўяўленні?
Задаўшы гэтае пытанне, Барыс заманьваў нас у дрыгву падсвядомасці.
– Саня, адказвай.
– Ды ты шо?.. Якая зброя?.. – сумленна абурыўся п’яны Саня.
– Як ты помсціш ва ўяўленні?! – перапытаў Барыс.
– Ніяк… Я проста лаюся… мацюкаюся…
– Смерці крыўдзіцелю жадаеш? – смакуючы, пацікавіўся Барыс.
– Ясная справа…
– І я абыходжуся без зброі. Я ўяўляю, як сваімі рукамі б’ю крыўдзіцеля, – выхваляючыся, адказала сама вядучая. – І нагамі арудую. Анька! А ты як помсціш?!
– Я… я ніяк… ніяк… я ніяк… Мне на такое ўяўлення не хапае…
– Жанна. Што ты ўяўляеш?
– Пуга.
– Што „пуга”? – спытала Дашка.
– Ну, я пугай звычайна сцёбаю. Ну, ведаеце, гэтай… як у цырку… з гучнымі-і… спякотнымі ўдарамі? Ад іх уздрыгваюць і коні, і людзі.
– Мік. А-а! ты ж не крыўдзішся на лю…
– Пісталет. Лепш максімум ва ўяўленні, чым мінімум у рэчаіснасці.
– Барыс, сам.
– А?.. Нажом, нажом, я нажом…
– О! Барыс! Дашка! Прывітанне! – зайшлі ў бар і з нейкім абаронным напорам павіталіся абрадаваныя нечаканай сустрэчай хлопец і дзяўчына. Апошняя, відавочна, належала да тых гуінпленак, што ўсміхаюцца і без прычыны, бо гэтая ненатуральнасць ім падабаецца. Яны справядліва выклікаюць мысленнае альбо агучанае: „Ну шо ты лыбісся?!” Маладыя былі першакурснікамі, якія вучыліся на другой змене. Да іх цалкам падыходзіла народная сентэнцыя: „Які ехаў – таку стрэў”. Дзяўчына дэманстратыўна ўзяла хлопца пад руку, але гэта не пазбавіла мяне адчування, што паміж імі мае месца нейкая ўнутраная адлегласць.
Пачуўшы дух новых кліентаў, за стойкай адразу з’явілася Брунхільда Алебардаўна, якая выпаўзала са сваіх непрыкметных дзверцаў толькі тады, калі мы хацелі нешта падкупіць.
– Здароў… – суха адказаў Барыс, не працягнуўшы хлопцу рукі.
– Мг… – павіталася Дашка.
– А чаму вы тут сабраліся? – бадзёра пацікавіўся першакурснік.
– А вы? – адказаў пытаннем на пытанне Барыс.
– Стой роўна! – дурасліва штурхнуў хлопец дзяўчыну, і тая ажно пахіснулася.
– Сам стой роўна! – штурхнула яна хлопца ў адказ, ды так, што яго павяло.
– Я ста-ю роў-на… – ледзь паспеў учапіцца за дзявочую руку хлопец.
– Ой!.. Дык і я стаю роўна… І цябе яшчэ трымаю!
– Ну і добра! – горда абвясціў утрыманы.
– Ну і выдатна! – адказала ўзаемнасцю ўтрымальніца.
– Ну і ўсё!
– Ну і… – не здолела падабраць сінонім першакурсніца.
– А ў нас „фортачка”, – адказала парачка пасля таго, як дэманстратыўна „пасварылася”.
– А мы святкуем, – зусім не святочна сказала Дашка.
– Што? – пацікавілася дзяўчына.
– Перамогу, – нехаця адказаў Барыс.
– Над кім? – спытаў хлопец і наіўна ўсміхнуўся.
– Над пераможцам.
– А як так можна?
– А так і нельга.
– Дык… а чаму вы такія панурыя… калі нешта святкуеце?.. – пацікавіўся здзіўлены першакурснік.
– Ой, ну мы размаўляем, проста размаўляем, – раздражнёна адказала Дашка.
– Аб чым?.. – спытала дзяўчына, абараняючыся безабароннай усмешкай.
Усе грозна маўчалі, але ніхто не мог адказаць.
– Ты вельмі-вельмі хочаш пачуць адказ?! – знянацку выпаліў Барыс.
– Мг… – засумнявалася першакурсніца.
– Хочаш або хочаш хацець?!
– …
– Ну слухай. Мы тут размаўляем пра зброю і пра яе выкарыстанне.
– Пра… я-ку-ю зброю?..
– Пра халодную! пра халодную! Напрыклад, хвіліну таму мы гутарылі пра нож.
– Н-н-авошта?..
– Каб забіваць, – адказаў Барыс, нібы ў яго спыталі: „Колькі часу?”
– Каго?..
– Ну-у-у, я так мяркую – людзей.
– Гэта такі жарт?..
– Гэта такі гумар.
– Дык значыць… ты не жартуеш?..
– Я не жартую, тваю маці!
– …
– …
Аслупянелыя першакурснікі маўкліва перасунуліся ад нас да стойкі бара, трохі пастаялі там і шпарка выйшлі з памяшкання.
І тут я зразумеў, што ў нашай кампаніі нарэшце з’явілася Яднанне. Нас аб’яднала – з…
– Юра. Юра! Адказвай далей.
– Э-э-э… у-у-у-лічваючы, што я прыкладна ведаю… м-м… з-з нейкага кінафільма… дзесяць біблейскіх запаведзяў, то-о-о-о я ўяўляю, як мой крыўдзіцель прымусова жыве па іх.
– Та-а-а-к… Арыгінальна… – вымавіла ўражаная Задумлівасць Барыса, які тут жа ўсклікнуў: – Цішэй! Цішэй! Тост, маці вашу, тост!
Саня аўтаматычна стаў запаўняць чарачкі выпіўкай.
– Не, я – усё, мне хопіць, – па прыкладу Міка і Жанны адказалася піць Дашка. – Налі мне „Спрайт”.
– Як хочш, – буркнуў Саня.
– Ані таксама не налівай, ёй ужо даўно хопіць.
– Ды я і не наліваю.
– Бясстрашныя воіны!.. Блін… – усклікнуў Барыс і ледзь не ўпусціў чарачку, з-за чаго пара кропель звалілася кудысьці ўніз. – Давайце ж вып’ем за тое… каб наша зброя пакарання і далей знішчала супастатаў… хаця б ва ўяўленні!..
Было не да смеху. Мы выпілі.
– Пайшлі пакурым, – звярнуўся да Дашкі Мік.
– Пайшлі, – адказала тая. – Анька, хадзем праветрышся.
Маючы „горкі” вопыт, я думаў, што не перабяру меру з гарэлкай. Але са мною адбывалася нешта новае, бо так шмат мне яшчэ ніколі не даводзілася піць. Я адчуваў нейкую ўнутраную агрэсіўную ўзбуджанасць у сорак градусаў, якая нагадвала празмерна нацягнутую струну, што толькі і шукае няважна якую зачэпку, каб лопнуць і сцёбнуць каго-небудзь. Мне хацелася адухаўлёна ахвяраваць сабой нават дзеля якога-небудзь глупства. Пры гэтым я мог разумна мысліць і звязна гаварыць. Я шапнуў сабе: „Лепей шчырая агрэсіўнасць… чым хітры спакой…”
Хутка вярнуліся Мік, Дашка і Аня, якая нешта лепятала сваім сябрам.
– Я так разумею, зараз мая чарга вас пытаць? – сказала Жанна.
– Так, давай, – адказала вядучая.
– Адкажыце мне, як кожны з вас ставіцца да кожнага з нас? Саша, адказвай! – загадала Жанна і ў шумнай цішыні застракатала па талерцы даўжэзнымі і вострымі пазногцямі, што вылазілі з нацягнутага на іх чорнага рукава; застракатала, не даючы і без таго сканфужанаму Саню сканцэнтравацца.
– Ну… я-а-а… я да ўсіх стаўлюся аднолькава…
– Да ўсіх? – жорстка спытала Жанна, пашынкаваўшы позіркам Санеў погляд, і хлопец ніяк не мог яго сабраць і спалучыць.
– Так…
– А да мяне? – прасавала дзяўчына.
– Нар-маль-на!.. – вымавіў Саня, нібы адказваў на гэтае пытанне ў соты раз.
– Ты ўпэўнены?
– Ды што ты, блін, ад мяне хочаш?!. – крыкнуў потны хлопец, і ў яго па-п’янаму адвісла сківіца з набраклай, слінявай губой.
– Пакуль што нічога… – ледзьве вымавіла Жанна, хаваючыся ўжо за ненатуральную ганарыстасць. – Астатнія могуць не адказваць на гэтае пытанне.
Здалося, дзяўчына нешта стрымлівае, баючыся не спадабацца Саню.
– Ды хай ужо ўсе адкажуць, правілы ёсць правілы, – з пафаснай сціпласцю прапанавала вядучая. – Я да вас усіх стаўлюся добра. Анька, а ты як?
– Я б вас усіх… усіх бы вас… люблю!
– Ну, пра гэта можна было б і так здагадацца. Жанна, сама.
– Добра, добра… усё добра… – адказала, абы адчапіцца, Жанна.
– Мік.
– Роўна, ніяк, нармальна стаўлюся, – з ухмылкай непавагі вымавіў Мік.
– Барыс, ты як да нас ставішся?
– Па-рознаму.
– Гэта значыць, як? – пацікавілася вядучая.
– Ну я ж кажу – па-рознаму.
– Дрэнна ні да каго не ставішся?
– Ды ты што, як можна? – саркастычна адказаў Барыс.
– Ну і, Юра, ты ж да нас добра ставішся? – з ухмылкай і спехам задала Дашка пытанне, якое па прадказальнасці адказу было з шэрагу „Дарагія госці, ці смачныя мае пачастункі?”
– Не, – нечакана адказаў я і смела дадаў з разлікам на непрадказальную рэакцыю: – Я вас усіх ненавіджу…
Барыс паглядзеў на мяне так пранікліва, як толькі магчыма.
– Э-э! Я шось не зразумеў… ты чаго нас ненавідзіш?.. Я ж навіджу… – узбунтаваўся таксама асмялеўшы ад гарэлкі Саня.
– Ды вы не крыўдуйце, гэта не столькі ваша праблема, колькі мая, – здзекліва ўсміхаючыся, супакойваў я непрадказальна спакойных. А магчыма, яны проста не паверылі мне.
Іншы раз прызнанне баіцца не столькі няславы, колькі нявер’я.
– Не… ну ты растлу… мач мне… што асабіста я табе зрабіў?.. Растлумач… – патрабаваў развязны Саня.
– Разумееш, мой п’яны сабрат, я па сутнасці сваёй мізантроп.
– А шо гэта?.. – прадказальна спытаў сабрат.
– Саня, не звяртай увагі. Мізантроп – гэта той, хто любіць мізансцэны. Пайшлі курыць, – сказала Жанна і пачала цягнуць асавелага за руку.
– А шо такое… мізана гэтая?..
– О-о, гэта для цябе будзе яшчэ складаней. Пайшлі, пайшлі.
Жанна павалакла сваё „дабро” на вуліцу, а калі вярнулася, то ў „дабра” быў вельмі прыгнечаны выгляд, аднак знянацку яно закрычала невядома на каго так, нібы ў „дабра” развязаліся галасавыя звязкі: „Ну, чахатараны, я сё роўна задам сваё пытанне!.. Зараз мая чарга!.. Я доўга чакаў і спытаю!..”
– О, мой бог… – атарапела вядучая. – Ды пытай ты, што хочаш… хто табе не дае?.. Навошта ж так вырыгваць?..
 На крык прыбегла барменка.
– Вы чаго тут крычыце?! – рашуча спытала яна.
– Не крычым, а пяем, – з прытворнай ласкавасцю адказаў Барыс. – А прадайце мне вунь тую дарагую шакаладку.
– Зараз, – буркнула барменка, імгненна супакоіўшыся.
Барыс узяў шакаладку, але працягваў чагосьці чакаць ля стойкі. Калі ж барменка ўжо зачыняла за сабой свае непрыкметныя дзвер…
– Брунхільда Алебардаўна! – здзекліва паклікаў Барыс.
– Я не… гэтая… – незадаволена вярнулася барменка.
– Памяняйце мне, калі ласка, гэтую шакаладку на іншую.
– Не буду я нічога мяняць!
– На болей дарагую. Я даплачу.
– Так бы і сказаў… – задаволена буркнула Брунхільда Алебардаўна, прадала шакаладку і знікла.
Відавочна, Аня ніколі не прабавала такіх іншаземных шакаладак, таму ўзяла кавалачак гэтага дзіва з асцярогай, нібы яно мела ўладу перавярнуць дзяўчыну з галавы назад на ногі.   
– Я вас пытаю… ці верыце вы ў бога?.. – з сур’ёзнасцю п’янага нарэшце задаў пытанне Саня, хаця нават моргаў ён ужо з цяжкасцю.
– Ну дык сам і адказвай, ты ж першы, – сказала вядучая.
– Ат… і праўда… Дык я ў бога веру!.. Я веру!.. А вы?!. А вы верыце?!.
– Так, я адказваю, што я таксама веру ў бога, – абвясціла з ухмылкай Дашка. – А ты, Анька?
– Я веру… веру… Я вам дакладна гаару, што веру…
– Жанна, а ты верыш? – пацікавілася вядучая.
– Я веру ў бога, але не ад безнадзейнасці і ў адзінага для ўсіх.
– Які, на хрэн, адзіны, дурная!.. – абурыўся шалёны Саня. – Бога тры: Ісус Хрыстос… яго бацька… і дух… Зразумела, блін?!.
– Ну ўсё, заткніся, – не стала спрачацца з п’яным Жанна.
– Сама заткніся!.. – адказаў той.
– Мік, а ты ў бога верыш?
– Нешта ёсць…
– А ты, Барыс?
– Бясспрэчна, я веру ў бога, і гэты бог – я, – шчыра казырнуў Барыс.
– Мг… Ты такі ж бог, як я Барыс… Сказаў бы я, хто ты… – таксама саманадзейна выбуркнуў Саня з палёгкай ад таго, што адважыўся гэта зрабіць.
– Што-о-о?.. Што б ты сказаў?.. – не паверыў атарапелы Барыс, прыкрыўшы сваю баязлівасць храбрым тонам.
– Ды я зараз гавару, што ты – дзярмо! Дзяр-мо! Лыч не свярбіць? А то пачухаю, – справакаваны нявер’ем, ажыццявіў пагрозу Саня, хаця яўна не збіраўся гэтага рабіць.
Усе разгублена насцярожыліся.
– Правільна, Саша, дай яму… наг… пра-чу-ханк… ца… – задраўшы нос, падтрымала Жанна свайго Саню, скарыстаўшыся блізкім яму лексіконам. Чамусьці яна падтрымала яго з радаснай палёгкай ад пераспелай помсты.
Запалены Саня ўзрушыўся.   
– Ну добра… Юра… давай далей адказвай… – баязліва перавёў на мяне размову хлюпік-Барыс і тут жа зваліўся са сваёй Вавілонскай вежы, страціўшы падчас палёту аўтарытэтнасць і гумарыстычнасць.
– Барусак, а чо ты ўжо не жартуеш, а? – тут жа яхідна задала рытарычнае пытанне Дашка.
– Асабіста я ў бога не веру, – пачаў я шчыра адказваць на Санева „вагоннае” пытанне, выратаваўшы абражанае „дзярмо” ад ганебнага маўчання. – Я прыхі…
– Пачакай, Юра. Барусак, намерышся жартаваць, ведай, я прызначаю цябе скамарохам! – злосна ўхмыльнулася вядучая.
– Тады я не буду жартаваць, – горда вымавіў Барыс.
– Выдатна, гэта мне і трэба, – супакоілася зайздросніца. – Працягвай, Юра.
– Дык вось, асабіста я ў бога не веру. Я прыхільнік пункту гледжання, што ўсё гэта – проста міф…
– Цішэй!.. – ускрыкнула Дашка. – Ес! гэта мая любімая „бяда”… Цішэй усе! – Дзяўчына так моцна стукнула па стале далонню, што лыжачкі на сподках дзынкнулі. – Дайце песню паслухаць.
Любімую музычную безгустоўнасць Дашкі, з-за якой яе знешнасць здалася куды пачварней, я яшчэ чуў, разумеў, што яна на англійскай мове, але мелодыі бара для мяне ўжо даўно зліліся ў адзін бесперапынны гул.
Песня скончылася. Пра існаванне бога, як і пра яго адсутнасць, усе падзабылі.
– Дык што ты там пра бога казаў? – раптам спытаў мяне Барыс.
– Так, дык вось…
– Юра, ды мы ўсё зразумелі, не трэба, лепш новае пытанне задавай, – перасцерагальна загаварыла ў Дашцы баязлівасць дзяўчыны.
– Ну добра, давайце новае задам…
– Даш, пачакай, хай Юра даскажа, шо хацеў, – падлізліва настойваў Барыс.
– Ну… ну… ну добра, – злітавалася над бяспечным Барусаком вядучая. – Юра, даскажы, толькі хутчэй, – дазволіла яна, і я прадоўжыў: „Дык вось, я… і не толькі я, лічу, што звесткі пра бога – гэта міф…”
– Які міф?!. – абурыўся Саня.
– …і па-іншаму проста не можа быць. Гэта звычайны міф… дакладней, незвычайны, але міф…
– Гэта не міф!.. Гэта праўда!..
– …таму нават балбатні наконт гэтага быць не павін…
– Гэта пра-а-ўда-а!.. – ускіпеў хлопец.
– Саня, хто цябе пераканаў, што бог існуе? – здзекаваўся я над Рэагаваннем п’янага.
– Мае бацькі… і іх бацькі… і… ды яны лепш за цяе ведаюць пра бога!
– Саня, павер мне… павер проста таму, што я разумней за цябе, мае баба з дзедам таксама былі веруючымі людзьмі, аднак мае бацькі ўжо не так вераць, а я і зусім не веру… пад уплывам прагрэсу, навукі, СМІ…
– Ды пайшоў ты на хрэн са сваімі спі!.. – заключыў асавелы і палез пад стол за кавалкам яблыка, які ён туды ўпусціў.
Саня марудна вылез з-пад стала, абы-як абдзьмухаў тое, што павалялася, засунуў гэта ў рот, са скрыпам сцягнуў з сябе наэлектрызаваны світэр і стаў спакойна чвякаць.
– Ну што ж ты заткнуўся?! Назад падаўся?! Спрачацца баішся, але ў бога верыць перастаў?! – спытаў п’янага Барыс з баязліва-злавесным позіркам.
– Я не пелашчаў!.. – зноў узбудзіўся Саня, хаця не мог рэагаваць на падколкі Барыса годна, бо знаходзіўся ў выхвальнай эйфарыі ад таго, што нядаўна ўжо адважыўся яму пярэчыць і нават пагражаў расправай.
– Ну дык скажы яму, што бог ёсць! Ступіў, дык наступай!
– Зараз… Мгрр… мгрр… Юра, бог ёсць!.. – ненатуральна рашуча вымавіў асавелы.
– Не, бога няма, – спакойна адказаў я, бо Саня з’яўляўся не тым чалавекам, якому можна было прайграваць спрэчку.
– Ёсць, я табе гаару!..
– Бога няма, наіўны ты.
– Я табе гаару – ёсць бог!..
– Саня, цябе падманулі, яго няма.
– Ты шо, не зразумеў, шо я табе сказаў?!.
– Зразумеў, зразумеў. Я нават сам сёння бога адчуваў.
– Ну дык чо ты тут вякаеш усялякае?!.
– Таму што адчуваў я яго ў сне. Твой бог – гэта сон. Так што не забівай сваю пустую галаву абы чым.
– Бог – гэта не сон!.. Лох…
– Ды добра, Саша, бог з ім, з богам… – усё ж такі даў я Саню і сабе шанц, падставіўшы другую шчаку.
– Не бог з ім, тваю маці!..
– Маю не трэба.
– Трэба!..
Знянацку я прыўстаў з месца і, нешта зачапіўшы, па-мужчынску глуха пляснуў Саню нацягнутай далонню па скуле. 
– Э-э-э… Ты што, блін?.. Ты шо, зусім?!. – задзірліва закрычаў маральна працвярэжаны і фізічна пакрыўджаны юнак з прымятымі тварам і поглядам, але адважыўся даць мне здачы толькі мацюкамі.
– Словамі не захліпніся, – усміхнуўся я, нібы казытнуўшы па ягоных нервах.
– Эй! Вы зноў тут крычыце?! – спытала барменка, што, як звычайна, з’явілася нечакана.
– Вось іменна! А вы лепш сталы вашы замяніце з-з-з абрусамі гэтымі! – перапужаў усіх распалены я. – Вы што, не бачыце, што яны на дамавіны падобныя?!
Барменка з глыбокай пашанай паставіла перакуленую мною бутэльку гарэлкі.
Раптам той, хто адным словам пераплавіў маю „струну” ў „трос”, выбег з бара, і я нечакана адчуў калючкі светлага вожыка душы. Ён нібыта працверазіўся, чым вельмі абрадаваў мяне, але мой учынак не падразумяваў раскаяння, бо яно супярэчыла пакуль яшчэ прыемнаму і пакуль яшчэ статусу пераможцы, таму я не пабег за Санем, зрабіўшы паказушна непарушны выгляд. Аднак, калі пабегчы за ім вырашыла дзёрзкая Жанна, я, злосна спыніўшы яе, кінуўся наўздагон за пакрыўджаным.
– Саша!.. Саша!.. Ды пачакай ты!..
– Пайшоў на хрэн, падла!..
– Ды пачакай ты, ну!..
– Пайшоў на хрэн, я табе сказаў!..
– Ды цішэй ты, чуеш?..
– Пайшоў на хрэн!..
– Ну прабач… я выпадкова… яно само нейк… – прымірыцельна ўсміхнуўся я.
– Ідзі вон!
– Ну добра, вінаваты я, вінаваты, прабач.
– Бог прабачыць…
– А ты?..
– Ай, ідзі ты… – нібы знарок не прабачаў мне хлопец.
– Ды блін… Табе лепш дараваць мне, шчаня!.. Ты зразумеў?!. І без цябе мяне дакарае сумл..! – прахрыпеў я не сваім голасам, схапіўшы Саню за карак так, што гэта было чутно.
– Ад-ча-пі-ся… – ледзьве выкруціўся з захопу здзіўлена-перапуджаны хлопец.
– Ды добра… я пажартаваў… чуеш… я пажартаваў… Гэта… Ды стой! Ды пачакай! Я пажартаваў… пажартаваў… яно само нейк… Ды пачакай, дурненькі, я ж развесяліць цябе хацеў!
– Нічоа сабе весялосць… – недаверліва буркнуў Саня.
– Ну ўсё, прабач, прабач, чуеш, прабач… – я паклаў яму руку на плячо, але ён здрыгануўся і адскочыў ад мяне. – Ды не бойся ты, Санёк… Чаго ты?.. Прабач… ну… Ну прабач… ну… – я па-сяброўску палопаў яго па патыліцы, але, як на ліха, тэатральна, пад уплывам эпізоду з нейкага кінафільма.
– Адчапіся…
– Ну ўсё, супакойся, я машынальна цябе ўдарыў.
– Нічоа сабе машынальна.
– Ну добра, Саша, забылі.
– …
– …
– А бог сё роўна ёсць!.. – неўсвядомлена сыграў на пачуцці віны п’яны.
– Ды ёсць, ёсць, пераканаў, пераканаў, – яшчэ раз папрасіў прабачэння я. – Ну, ты дараваў мне? – і прымірыцельна ўсміхнуўся.
– Ды дараваў… дараваў… – развязна зрабіла ласку Санева паважная Боязь.
– Ну, тады пакуль, – супакоіўшыся, развярнуўся я ў бок – бара!
– Э!.. пачакай… пачакай… Якое „пакуль”… а міравая?..
– Якая яшчэ міравая? – спыніўся я, хаця Інерцыя шаркала маімі падэшвамі.
– Ну міравая!.. Пайшлі, вып’ем міравую, Юра… – з жаласнай шчырасцю прапанаваў хлопец у нейкай эйфарыі прымірэння.
– А-а! Ну добра… пайшлі… пай-шлі… пай… Э! не! ты што?! Табе ж ужо нельга! ды і мне таксама, – раптам спыніўшыся, заявіў я тонам папячыцеля.
– Як гэта „нельга”?.. Гэта ж мі-ра-ва-а-я!..
– Ну добра, вып’ем, толькі „Спрайт”.
– Які „Спрайт”?!. Гарэлкі вып’ем!.. Гэта ж мі-ра-ва-а-я…
– Вось іменна, міравая. Значыць, мы абавязаны мірыцца з жаданнямі адзін аднаго. Напрыклад, калі я захачу піць „Спрайт”, значыць, і ты абавязан разам са мною яго піць, зразумеў?
– Зразумеў… – сказаў Саня. – Гэта значыць, што калі я зараз хачу піць гарэлку… значыць… ты абавязан яе са мною піць?..
– Прыкладна…
– Начыць… пайшлі піць!..
– Не-не, Саша, пачакай. Мая віна, значыць, я абавязан цябе частаваць, так?
– Ну…
– Значыць, пайшлі, я пачастую цябе. Але не горкай, а салодкай вадзічкай.
– А я пачастую цяе гарэлкай… – прапанаваў Саня.
– Не маеш права, па закону міру частуе толькі вінаваты.
– Блін!.. – заключыў пакрыўджаны.
– Э… а што гэта ў цябе за сінячок?.. Не ад майго ўдару?..
– Ды не, гэта ўжо даўно!.. нядаўна… Звычайнае…
Заспакоены, я набліжаўся з Санем да бара.
Там усё было нармальна. Барыс, цудам адваяваўшы цэнтр увагі, расказваў нешта вясёлае. І ўвогуле, складвалася ўражанне, што нічога не здарылася.
– О! Ну што, басурманы, вырашылі канфлікт на рэлігійнай глебе? – здзекаваўся Барыс.
– Рот закрый, – злосна вымавіў я.
– Пайшлі пакурым, – прапанаваў Мік Дашцы.
– Пайшлі, – пагадзілася тая.
– Я з вамі, – сказала Жанна, і яны выйшлі, прыхапіўшы з сабой Аню.
– Ну што, пабраталіся? – ужо спакойна спытаў Барыс.
– На ўсё жыццё!.. – адказаў Саня.
– Тады тост!
– Не-не-не. Барыс, яму больш нельга… і мне хопіць. Зараз толькі „Спрайт”, – сурова заявіў я.
– Ну, яму – я разумею, а ты ж, вунь, нармальны. Давай і я з табою вып’ю…
– Я сказаў – не!
– Дык я ўжо наліў…
– Не!!
– Ну добра, тады давай проста за Саню вып’ем, – прапанаваў Барыс. – Саня, ты хочаш, каб мы за цябе выпілі?
„Канешне… не…” – упэўнена падумаў я.
– Я патрабую… каб вы за мяне выпілі!.. – закрычаў мой падапечны, адчуўшы сябе ў сваёй талерцы. Ён быў падобны на палітычнага ўцекача.
– Вось бачыш, давай за Саню.
– Барыс, ты, напэўна, чуеш кепска? – пагрозліва спытаў я.
– Ну, як хочаш. Саня, давай з табою за Юру вып’ем.
– З радасцю!..
– Яму больш нельга! – сказаў я і не дазволіў Саню ўзяць чарачку.
– Ну, тады ты замест яго пі, – прапанаваў Барыс. – Праўда, Саня?
– Так!.. так!.. – згадзілася ўладная п’яная істота з затоенасцю, адмытай гарэлкай. – Пі за мяне міравую!.. Пі да дна!.. А не хочш… дык я за цяе вып’ю… разам з дном… Барыс, дай сюды чарку!..
– Спыніся! Спыніся! – сказаў расчараваны я. – Не давай яму… я вып’ю… Толькі з умовай, што ты, Саня, больш піць не будзеш, добра?
– Добра… добра…
– А ты яму паспрабуй толькі наліць! – папярэдзіў я Барыса і выпіў залішнія пяцьдзесят грамаў гарэлкі, што дапамаглі мне, як кашаль хваробе.
– Санёк, а што Жанна ад цябе хоча? – пацікавіўся Барыс.
– Ай, пайшла яна!.. Не гавары мне пра яе… бо не люблю…
– Не, ну сур’ёзна, скажы, што яна хоча, цікава ж.
– Не гавары мне пра яе… бо мяне зараз вырве…
– А ты кажы пра яе, а думай пра каго-небудзь іншага. Напрыклад, пра Брунхільду Алебардаўну, – пад’ялдыкнуў Барыс.
– Бррр!..
– Ну ўсё, давай без жартаў, што ты ад яе хочаш? – задаў ужо хітрае пытанне дапытлівы.
– Ды гэта яна да мяне прыстала!.. блін… як смала тая…
– Ну, і што яна казала? – ухмыльнуўся хітрун.
– Зноў пытала, як я да яе стаўлюся… ну, і сё такое…
– Што „ўсё такое”?
– Н-н-у яна так і прымушае мяне добра да яе ставіцца…
– Як?
– Ды па-ўсялякаму…
– Гэта як?
– Ды пайшоў ты на хрэн!..
– Ды добра, добра. Ну а ты, што ёй кажаш?
– А я не ведаю, як ёй адказаць, што дрэнна я да яе стаўлюся… дрэнна…
– Проста скажы, ды і ўсё.
– Дык я няўпэўнены…
– У сабе або ў сваім адказе ёй?
– У адказе… – сарамліва прызнаўся хлопец. – Блін, а яна, сука, напорыстая такая!.. Не ведаю, як ад яе адчапіцца!..
– Дык а што яна канкрэтна хоча?!
– Ай…
– Мабыць, яна хоча, каб ты яе трахнуў?
– Ды калі б токі гэта…
– А што яшчэ?
– Яна хоча… каб я быў побач з ёю, як… цуцык… разумны…
– Фантазёрка, – ухмыльнуўся Барыс з прыметніка „разумны”. – Дык што, яна прама так і сказала, чаго хоча?
– Яна прама так і намякнула…
– Ну дык і будзь з ёю, – прапанаваў Барыс скрозь смех.
– Ты шо, дурны?.. Яна ж ся якаясь такая… наравістая, блін… Ды надта разумная!..
– Саня, твая праблема ў тым, што ты хочаш мець і штармавую жанчыну, і штылявое жыццё…
– Шш-жж-шш-жж-шш-жж, – смешна пакрыўляў Саня Барыса.
– …А калі жэнішся на штармавой, то ўсё будзе наадварот. Вяртаючыся дамоў пад чаркай… у надзеі на буркатлівую клапатлівасць, ты будзеш сутыкацца з абыякавай маўклівасцю.
– Я ні хрэ-на зараз не зразумеў…
– Жанна – эмансіпіраваная баба, кажу! – адрэкламаваў Барыс дзяўчыну.
– Ды шо вы се сёння за словы такія гаорыце?!. Спецыяльна, ці што?.. – ужо з ганарлівасцю абурыўся асавелы.
– Слухай, а ты „залі” ёй, ды і кончана, – прапанаваў Барыс Саню пераспаць з Жаннай.
– Не… тады зусім не адчэпішся…
– Дэбіл, яна ж тады ручная стане. Будзеш яе трусікамі абутак сабе праціраць.
– Так?..
– Я табе кажу.
– Дык тады трэба правучыць суку… – нейк па-варварску, не па-п’янаму злосна прахрыпеў п’яны з нейкім угодлівым выхваляннем.
– Вось-вось.
Краем вуха я міжвольна слухаў іх глухую гутарку, стомлена апусціўшы галаву на стол. Краем жа вока я тупа паглядаў на вялізную зблізку бутэльку з-пад гарэлкі, што помнікам узвышалася нада мною. Хлопцы як быццам бы казалі нешта рэалістычна жудаснае, а відавочнае Неразуменне імі гэтага рабіла іх словы яшчэ больш небяспечнымі. Але я ніяк не рэагаваў, бо не мог у такое паверыць. Пераконвацца ж у сказаным хлопцамі не стаў, бо тады неабходна было б прадухіляць жуду, а не зрабіць гэтага азначала б адчуць суровыя дакоры Сумлення.
„Яны… яны… зноў яны… нават у цемры заплюшчаных вачэй… Не-на-віс-ныя…” – ледзьве падумалася мне.
– Пай-ду я да-моў… – настальгічна выгаварыў сонны я і падняўся з месца.
– Э! Юра, пачакай, пасядзім яшчэ… – захваляваўся здзіўлены Барыс.
– Нешта надакучылі вы мне ўсе… Пайду… у сваю адзіно…
– Юра! Ды пачакай ты…
– Я пайшоў…
– Ну дзеля мяне пасядзі трохі…
– Ты што, смяешся?..
– Ну, тады і я з табою пайду, – з адказнасцю прапанаваў Барыс.
– Увяжашся за мною – морду наб’ю, – прыгразіў яму я і адчыніў дзверы, у якіх сутыкнуўся з Жаннай і Дашкай.
– Даша, Юра ўжо нас пакідае, прыкінь?! Толькі ж селі, – тут жа паведаміў Барыс.
– Ты што, ужо пайшоў? – здзівілася Дашка, перагарадзіўшы мне дарогу.
– Так, прапусці.
– Ну куды ты? Пачакай. Мала ж зусім пасядзелі…
– Адыдзі!
– Дашара, запрасі яго на танец! – прапанаваў Барыс, і Дашара паказала яму пальцамі „okay”, ужо не звярнуўшы ўвагі на абразлівае скажэнне свайго імя.
– О, Юра, і праўда… давай па-тан-цу-ем… – з прытворнай спакуслівасцю вымавіла Дашка страшна нізкім голасам і нахабна павалакла мяне на сярэдзіну бара, які быў не прыстасаваны для танцаў.
– Юра, ды не крыўдуй ты на мяне, – з ліслівай добразычлівасцю сказаў Барыс. – Хаця я нават не ведаю, за што ты на мяне злуешся.
– Ды адкасніцеся вы! – я накіраваўся да дзвярэй.
– Юра! А танец? – абурылася Дашка.
– Ну што ты дзяўчыну крыўдзіш?! – з выглядам жаночага заступніка спытаў Барыс.
Я развярнуўся і падышоў да яго, узяў за каўнер і са словамі „Сядзь! герой” пасадзіў на лаўку.
– Юра, ну калі ласка, толькі адзін танец і ідзі сабе, – натуральна спакусліва з клаакальным поглядам звярнулася да мяне Дашка, ужо як да пераможцы, і маё Славалюбства згадзілася.
Я танцаваў з Дашкай у гэтай душнай сауне, застаўленай дамавінамі, і душой адчуваў на сабе яе крывадушны погляд сімпатыі з велізарнымі, нежывымі, смалянымі, чорнымі, што бездань, зрэнкамі, які, кантрастуючы з яе весялосцю, выклікаў яшчэ большы жах. Саня сядзеў з заплюшчанымі вачамі. Жанна тупа глядзела ў падлогу, а Барыс – у нікуды. Іх погляды былі не лепшымі, чым у Дашкі, ад якой так смярдзела цыгарэтным дымам, што здавалася, я танцую з мужыком. Звычайна, калі я п’яны, людзі вакол не мрояцца мне прывабнымі. Наадварот, усе іх недахопы здаюцца яшчэ болей відавочнымі, таму я баяўся, што Дашка вось-вось зачэпіць і паваліць мяне сваім нерэальна доўгім носам.
Я і заядлы курэц тапталіся ва ўсёй сваёй недарэчнасці, пастаянна кудысьці ссоўваючыся і натыкаючыся на нейкія перашкоды. Мне хацелася толькі аднаго: каб хутчэй скончылася гэтая праклятая музыка з іншаземным бляяннем і я выбег з сауны. Аднак песня ўсё даносілася і даносілася, а я ўсё паварочваўся і паварочваўся, пакуль у мяне не закружылася галава.
– Морды трэба біць за такі музон… – звярнуўся я да Дашкі, каб адцягнуцца ад гэтага стану.
– …
– Та-а-к… развесяліла ты нас, Даша, сваёй гульнёй…
– А што, няблага. Кожны пеў у сваёй танальнасці, але пад агульную дудку рэальнасці, – адказала Дашка не сваімі словамі. – Я ж вам гаварыла, што буе весела. Але я не думала, што буе так весела.
– О, а дзе Мік і Аня?.. – нарэшце пацікавіўся я, ухіляючыся ад сапсаванага курэннем дзявочага дыхання.
– А Мік яе ў інтэрнат павёў, п’яная зусім… ды і накурылася. А курыць жа ў зацяг не ўмее, дык я яе вучу: „Дым у рот усмактала і здзіўлена ўдыхні: «Ха-а-а, мама прыйшла!»” Карацей, на „ха-а-а” яе яшшэ хапіла, а маму яна ўжо закашляла, – „настаўніца” рассмяялася.
– Усё ж такі малайчына Мікіта… малайчына… – з радаснай палёгкай пахваліў я рэабілітаванага ў маіх вачах Міка.
– Што „малайчына”?..
– Ну… малайчына – кажу, што Аню п’яную не пакінуў… і да інтэрната давёў…
– А ён яе туды павёў не для таго, каб дапамагчы ёй дайсці, – сказала Даша і ўхмыльнулася.
– А для чаго?..
– Хм! Каб трахнуць, пакуль п’яная, – спакойна адказала Дар’я. – Гарэлка ў роце – цела ў рабоце.
Міжвольна я пачаў трымацца за партнёрку, бо адчуў, што валюся.
– А… чаму ён яе… дамоў да сябе не павёз?.. – ужо па інерцыі спытаў я.
– А навошта дамоў усялякі бруд несці? Каб ён там бесцырымонна цухмоліў усе рэчы запар? – з гідлівасцю адказала дзяўчына. – Добра яшшэ, што я яе своечасова спыніла, і яна не перапіла, а то б абрыгала Міка прам у час…
Я пачуў каля вуха вісклівы, прарэзлівы, развязны і вульгарны дзявочы смех. Затым я стаў марудна раставаць у музыцы, якая ўсё не канчалася, у атмасферы сауны і ў падзеях, што па чарзе заскоквалі мне ў галаву. Я больш не належаў сабе…
– Э… Трыма… Юр… Бор…
„У-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у-у………………………………………………...”



– …Юра! Юра! Ты чуеш?! Пайшлі! Пайшлі! – крычаў Барыс, пляскаючы мяне далонню па шчацэ, і цягнуў маё цела кудысьці ў цемрадзь.
Далей дзверы расчыніліся, і мы вырваліся на вуліцу. Прырода абліла мой твар халодным паветрам, і я апамятаўся.
– Ху-у-у… Гэта вы?.. А што такое?.. – пацікавіўся я.
– Нічога, калі не ўлічваць, што ты ледзь не грукнуўся. Мы цябе ледзь утрымалі і пасадзілі, – адказаў Барыс і выклікаў да сябе маю міжвольную прыхільнасць, а ўва мне – адчуванне даўжніка. – Хадзем дзе-небудзь пасядзім спакойна, ачухаешся.
– На вакзал!.. Гайда на вакзал, Барусак!.. – крычаў нейкі мой Інстынкт, бо маёй асобы ўжо не існавала. Ён цягнуў цела туды, дзе рамантыка, дзе дух падарожжа, дзе чаканне хуткай паездкі, дзе звычайна мяне сустракалі бацькі.
– Які, тваю маці, вакзал?! – пакрыўдзіўся Барусак. – Пайшлі лепш…
– Едзем на вакзал, я сказаў!!. – патрабаваў Інстынкт і павалок маё цела ў бок прыпынку.
– Ну добра, паехалі, там на другім паверсе таксама бар ёсць, – прабачыў мне абразу Бора, і я адчуў да яго шчырую дружалюбнасць. – Ды і фэйсы там заўжды незнаёмыя… ды яшчэ і зменьваюцца… Э, ты куды?! Не на тралейбусе, а на таксі! Які табе зараз тралейбус, блін…
Барыс прывалок мяне да шашэйнай агароджы, і я тут жа ўчапіўся ў яе халоднае і бруднае жалеза жалезнай хваткай. Мой сябар галасаваў, а я ўсё ніяк не мог зразумець: за каго?
– Барусак…
– …
– Барусак!..
– …
– Барусак, такую тваю радаслоўную!..
– Ну што ты крычыш?!. Што ты крычыш?!. – нервова крыкнуў хлопец.
– А ты чаго крычыш?..
– …Стой спакойна!.. А то не спыніцца ніхто!.. А я не салдат, каб цябе на сабе да вакзала цягнуць!..
– …
– …
– Барыс…
– …
– Барыс!..
– Ну што ты тут, блін, усё хочаш і хочаш?!.
– Паглядзі… як на шашы шмат народу…
– Піць трэба болей!.. Тады людзей наогул не стане!..
– Паглядзі… як на шашы шмат народу!..
– Ага, зараз…
– Паглядзі!..
– Ды пайшоў ты!..
– Па-добраму зірні, я сказаў!..
– Ну што, што, што там сузіраць?!. Машыны?!. Дзе там народ?!. Адкуль на шашы народ?!. Які народ?!. Амерыканскі?!.
– Не ведаю… Але ён там ёсць… І яго там больш, чым на тратуарах… Ён там у аўтамабілях, аўтобусах, тралейбусах…
– Ну і што, што, што з таго?!.
– А тое, што хуткасці ўзводзяць межы паміж намі і імі… аддзяляюць адзін народ ад другога… такога ж…
– Ну, і што мне зараз – кінуць універ і ў пагранічнікі пайсці?
Раптам я адчапіўся ад шашэйнай агароджы і схапіў Барыса за шкіркі: „Бора!.. ды мы ж не бачым адзін аднаго з-за мітусні гэтай!.. не бачым!.. чуеш?!. не бачым!.. – тузаў я сябра з бока ў бок так рэзка, што яго твар нібыта сціраўся ад хуткасці. – Бора!.. мы ж не бачым адзін аднаго нават морда ў морду!.. Збаўляць трэба хуткасці!.. збаўляць!..”
Барыс спачатку супраціўляўся маёй хватцы і нават вымаўляў нешта нецэнзурна-зняважлівае, але потым нечакана расслабіўся і нібыта ператварыўся ў труп. Галава яго матлялася ад маіх тузанняў, а на твары вырысоўвалася ўхмылка.
– Адчапіся… – адпіхнуў я жах.
– Э! ты чаго пхаешся, псіх? – засмяяўся труп.
– Нічога… – адвярнуўся я ад яго.
– Надумаеш у наступны раз збавіць якую-небудзь хуткасць – пачні са свайго сэрца, – сур’ёзна параіў мне сябар.
Нарэшце Барыс злавіў нейкую іншамарку з грозным поглядам фар, і мы паехалі… Я ўпершыню ў жыцці апынуўся не ў нашай машыне на ўгодліва зручным сядзенні. Вадзіцеля не памятаю, але падспудную павагу да яго, як да капітана карабля, не забыў.
„Ну чаму… – узніклі няёмкія думкі, – калі едзеш у аўтамабілі… асабліва іншаземным… то памылкова адчуваеш сябе болей значным… чым прахожыя?..”
Я ўдыхаў прыемны, але трупны пах натуральнай скуры курткі, у якой патануў, адразу разамлеўшы ад цяпла ў салоне, мільгання за акном і ў галаве. Бакавое шкло было крыху апушчана, я не ведаў, як яго падняць, але сціснуты сцюдзёны ветрык асабліва не трывожыў маё здароўе. Мне падабалася ў іншамарцы, аднак пры гэтым існавала турботнае ўражанне, што я не еду, а мяне звозяць. Я глядзеў у акно і не пазнаваў родны горад. На шкле пачалі з’яўляцца пляўкі дажджу. У мяне залажыла вушы, і я з цяжкасцю праглынуў сліну – не дапамагло. Затым, як звычайна знянацку, узніклі мае праклятыя экстрэмальныя думкі.
Справа ў тым, што мне ў маёй маладзіковай адзіноце вельмі-вельмі не хапала задавальнення, і таму аднойчы я дзеля забавы вырашыў перыядычна заганяць сябе ў рэальныя альбо ўяўныя экстрэмальныя ўмовы, каб, выходзячы з іх, атрымліваць яго. Такім чынам спрацоўваў прынцып жорсткага розыгрышу. Аднак хутка мой арганізм прывык да ўсяго гэтага, як да наркотыкаў, і экстрымдумкі рознага характару, часта з перабольшаннем дрэнненькага і скажэннем добрага, пачалі ўзнікаць без маіх хацення і волі. Я мог думаць аб чымсьці сваім і адначасова бачыць іх мысленным бакавым зрокам. Яны ўзнікалі нават у час задавальнення, асабліва ў час задавальнення. Асноўная ж небяспека заключаецца ў тым, што пад уздзеяннем гэтых думак на глебе падсвядомасці, забруджанай людской марнасцю, пачынаюць вырастаць ПАМЫЛКОВЫЯ назойлівыя экстрымсумненні ва ўласнай нармальнасці – у розных сэнсах. Калі ж пачынаеш думаць пра экстрымдумкі, пра тое, як назаўжды збавіцца ад іх, яны імгненна адказваюць табе ўзаемнасцю, і ты разумееш, што нічога не разумееш.
У таксі мне прадставілася, што мы трапілі ў смяротную аварыю. Сэрца ўзвар’явалася. Ва ўсіх падрабязнасцях уявіліся яе самыя жудасныя вынікі. І толькі пасля гэтага я здолеў адцягнуцца ад экстрымдумак і з палёгкай атрымаць жаданае маім Арганізмам задавальненне. Я ўздыхн…
– А можна яшчэ ўперад праехаць, бліжэй да будынка?
– Ну што мне, па ўсяму гораду вас вазіць?
– Дык тут жа толькі трыццаць метраў даехаць.
– Ну шо мне, па ўсяму гораду вас вазіць?!
– Было б на чым вазіць… – аселі павекі Барыса. – Колькі?!
– Дваццаць.
– За што?!
– За п’янага.
– Усё роўна шмат!
– Яшшэ за язычок твой!
– На, блін!
– А ты мне не блінкай!
Мы выйшлі з таксі, я беражліва зачыніў дзверы і здрыгануўся, наскрозь прадзьмуты бадзёрым і шумным асяроддзем.
– Дзядзька! Глядзі, дальтонікам не стань перад святлафорам! – нейк дасведчана крыкнуў нерэальна сур’ёзны Барыс і не зачыніў за сабой дзверы.
Шафёр мацюкнуўся, ледзь дацягнуўся да іх і зачыніў сам.
Тады Барыс адчыніў заднія, схапіў мяне за рукаў і, задаволены, шпарка павалок у нядаўна пабудаваны будынак вакзала, які выглядаў вельмі эфектна і быў надта падобны на касцёл.
– Чуў, як я яго?
– Мг… І як ён цябе…
Барыс ледзь не адарваў мне рукаў.
Усюды хадзілі людзі, здавалася, што я прама з сауны трапіў на парад, дзе замест флагаў неслі парасоны. У паветры, насычаным азонам, пах цыгарэтнага дыму быў яшчэ адчувальней. Я ішоў і ўжо амаль не спатыкаўся, не хістаўся, а проста быў чумны. Доўга падаючыя кроплі дажджу разганялі паветра да стану ветра, пранізваючы яго яшчэ і сваім нябесным холадам. Кроплі цюкалі мяне па макаўцы, траплялі на куртку, на цела, на думкі, на душу…
Мы падняліся на другі паверх і ўвайшлі ў бар. За столікамі сядзелі людзі – іх было няшмат. За стойкай стаяў абыякавы да ўсяго бармен. Усё гэта асвятлялася яркім электрычным святлом – нічога асаблівага, калі б не паветра, якое нібыта падганяла… Барыс узяў дзве порцыі марожанага – у бары было самаабслугоўванне, я ацаніў Барысаву шчодрасць у некалькі тысяч „дзякуй”, і мы селі за столік. Аднак есці, не асвяжыўшы твар, я не змог.
– Пачакай… я зараз прыйду…
– Ты куды? – сур’ёзна спытаў Барыс.
Я махнуў рукой.
Ён дагнаў мяне і даў дзве тысячы: „На, там платна”.
Здагадлівасць і спагадлівасць Барыса сыгралі за яго.
Я адкруціў кран з чырвоным кружком, падставіў пад ледзяную струю палец, пачакаў, пакуль яна ператворыцца ў гарачую і разарваў яе халоднымі сінюшнымі рукамі, адчуўшы прыемнае расслабленне ад цяпла, што пранізала ўсяго мяне да душы. Я здрыгануўся, затым пляснуў на твар вадой, папляваў у ракавіну, правёў мокрымі далонямі па валасах і ўткнуўся ў люстэрка. Там я ўбачыў бледную фізіяномію і вочы, якія былі чорнымі.
„За-ра-зі-лі… Поглядамі заразілі… поглядамі…” – прашаптаў я пра вочы сваіх умоўных сяброў.
– Што?.. – з крахтаннем спытаў нехта з кабінкі.
– Працуй давай! Не адцягвайся! – адказалася мною.
Я вярнуўся ў бар, і мой інстынкт пачаў прагна есці марожанае, не звяртаючы ўвагі ні на аняменне ад холада горла, ні на навакольных. Даеўшы ангінавае марожанае, я паглядзеў на Барыса, які шчыра ўхмыляўся, а потым на людзей, што сядзелі вакол. Іх бестурботнасць вярнула мяне да звычайнага жыцця, і я адразу патаемна захацеў, каб Барыс пачаў апраўдвацца і абавязкова апраўдаўся за свае сказаныя ў „Трох сталах” бязлітасныя словы, бо мне было не па сілах змірыцца з імі.
– Паслухай, жарты жартамі, але пра трусікі… гэта было ўжо занадта.
– Якія трусікі, Юра?.. Бог з табою… – атарапеў Барыс.
– Ды Жаніны трусікі, Жаніны, – паясніў я.
– Юра, Жаніны трусікі – гэта яшчэ горш, чым проста трусікі – павер мне.
– Ды хопіць ужо жартаваць! Я гавару аб тым… як ты казаў Саню… што ён
зможа… Жанінымі трусікамі туфлі свае праціраць…
– ?..
– Ба-рыс… ле-пей успо-мні… бо атрымліваць па мордзе ні за што – зусім крыўдна… – прахрыпеў я не сваім голасам.
– А-а!.. ты пра гэта… – спалохаўся Барыс. – Дык ты што… з-за гэтага на мяне пакрыўдзіўся?..
– Ну… так… – разгубіўся я.
– Братка, ну, ты даеш. Гэта ж я для трапнага слоўца сказаў, – прабачна пачаў прасцяк-Барыс з усмешлівым поглядам, выклікаючы да сябе маю чарговую прыхільнасць. – А на самай справе гэта Саня будзе мыць Жанне трусікі, павер мне, яна яго прымусіць. Ён да яе звяртацца будзе з устарэлай часціцай „с” пасля слоў. Так што ты за Жанну не турбуйся. Ды і наогул, яны абое рабое.
Я не стаў пярэчыць яму… альбо – сабе…
– Паслухай, Бора, – з нейкай удзячнасцю пачаў я. – А-а мне Дашка сказала, што-о-о Мік Аню ў інтэрнат павёў… каб там… пакуль яна п’яная… э-э-э-э…
– Ведаю-ведаю, мне Жанна сказала, калі ты вытанцоўваў, – Барыс ухмыльнуўся, нібы ўспомніў нешта забаўнае. – А ты што, таксама хацеў?..
– Ды ты мяне не зразумеў.
– …А ў мяне паміж ног і зараз ёкае.
– Я кажу, што… тое, што зрабіў Мік, – дрэнна. Гэта мяне абурае.
– Хм! А мяне, наадварот, радуе.
– А што тут можа радаваць? Аня ж яшчэ нявінніца… і ў дадатак – п’яная.
– П’яная нявінніца! Гэта ты добра сказаў. Да ўсяго ж, з тваіх слоў атрымліваецца, што калі б яна не была нявінніцай, ёю б можна было скарыстацца.
– Ды, канешне, не!
– А што тады? – ухмыльнуўся Барыс.
– Паслухай, табе лепш не злаваць мяне, – пагрозліва сказаў яму я.
– Гэта табе лепш мяне не злаваць, мой наіўны мізантроп! – нечакана ўскіпеў той, і я абмяк. – Для Ані яе Цнатлівасць – гэта ўсяго толькі правакатарка пажадлівасці мужчынскай і ўласнай. Гэтая твая правінцыяльная п’яная нявінніца радавацца павінна, што ўчапілася за член, з якога выцякае не толькі перапрацаваны самагон!
– Па-мойму, яна не ўчапілася, а яе ўчапілі…
– Ну-у… так, Мік зняў з Ані… так бы мовіць, узбуджальную плеўку сарамлівасці. А як ты хацеў?! Гарадская Гасцёўнасць спрадвеку патрабавала ад правінцыялаў уступак у прынцыпах. Ой, ды я цябе ўпэўніваю, што калі б нават Аня была цвярозай, як дзіцё, Мік бы яе ўсё роўна спакусіў, як тое самае дзіцё. І ведаеш, чаму?
– Ну…
– Таму што Аня сама з задавальненнем спакусілася б.
– Чаму? – пацікавіўся я.
– А каб потым, у будучыні, ёй у вёсцы было што ўспомніць са слязамі незваротнасці на вачах, падлічваючы раны ад удараў, якія ёй з любасцю пананосіць яе п’яны мужык! У гэтым сэнсе яе лёс будзе значна лепшы, чым fatum яе мамусі.
– Навошта ж тады трэба было яе напаіць? – выкрывальна спытаў я.
– Каб наблізіць немінучае. Ды і ніхто ёй чарку не падтрымліваў.
Барыс купіў яшчэ марожанага, мы яго елі, і я, знаходзячыся ў нейкай эйфарыі заспакоенасці, спытаў сябра: „О, Бора, а ты ведаеш, чаму мяне так на вакзал цягнула?”
– Не, – суха адказаў той.
– Ты разумееш, гэта яшчэ з дзіцячага сада.
– …
– Я і яшчэ пара хлопчыкаў… э-э-э-э… без дазволу, употайкі, выбягалі за тэрыторыю нашага сада і-і-і глядзелі ўдалечыню… уздоўж вуліцы.
– …
– Нам здавалася, што там далёка ёсць мора… купацца можна… Светла… Уяўляеш?
– Не.
– Дык вось, мы ўяўлялі, што рана ці позна туды збяжым…
– Збеглі?
– Ды не, ты што.
– …
– Гэта так і засталося нашай рамантычнай марай. Канешне, недзе падспудна ў нас, малых, узнікала сумненне ў існаванні таго, аб чым мы марылі, але яно адразу адмяталася дзіцячай упэўненасцю.
– А што там удалечыні на самай справе аказалася? – флегматычна пацікавіўся Барыс.
– Ай, там базар быў… няважна… Дык вось мяне і цягнула на гэты вакзал, бо ён звязаны з далёкімі рамантычнымі паездкамі ў краіны з іншым укладам жыцця, і асацыіруецца ў мяне з далечынёй маленства…
– А дакладней – з базарам.
– Ай, ідзі ты…
– Жартую.
– Ды і дзед мой усё жыццё… саставіцелем на чыгунцы прапрацаваў…
– …
– О! а бабуля ж мая!.. – засмяяўся я, перапоўнены ўспамінамі. – Ц, ой, слухай… Тут жа на вакзале падземны пераход ёсць, ведаеш?
– Здагадваюся…
– Ну, дык вось, яшчэ ў пяцідзесятых гадах давялося маёй бабулі… тады яшчэ нашай равесніцы, упершыню прыехаць у Гомель. Ну, і сышла яна з цягніка пасярод мноства чыгунак. Куды ісці? Не разумее. Ведае толькі, што ёй трэба ў горад. Глядзіць, усе пасажыры спускаюцца ў нейкае падзямелле. Яна інстынктыўна павалаклася за імі. Крыху спусцілася, бачыць, а там далей – цемрадзь непраглядная, спужалася, выбегла. „Не, – думае, – мне туды не трэба, мне ў горад трэба”.
– …
– І галоўнае ж – бачыць, што ўдалечыні горад відаць, толькі перад ім – штыкетнік пракляты. Ніякай брамы ў ім яна, відаць, у запале не заўважыла, а абмінаць яго – пабаялася. У каго ні спытае: „Як мне трапіць у горад?..” – усе, як быццам згаварыўшыся, тыцкаюць пальцамі ў бок падзямелля.
– …
– Блукала мая бабуля, блукала, вырашыла па-простаму – пералезці цераз штыкетнік. Папераскоквала цераз рэйкі, пісаную торбу на шыю, і – на штыкетнік. Толькі на яго ўзабралася – свісток! Дворнік барадаты ў белым, як воблака, фартуху крычыць: „Ты куды?!” Бабуля з абароннай усмешкай адказвае: „Ды мне ў горад трэба…” „Ну дык і ідзі сабе ў горад”, – здзіўляецца барадач і паказвае на злашчаснае падзямелле.
– …
– Бабуля са слязамі зноў валочыцца ў цемрадзь, зноў спускаецца да крытычнай глыбіні і зноў выбягае на святло. Прайшоў некаторы час, і бабуля ў адчаі адважваецца яшчэ на адну спробу пералезці цераз штыкетнік. На гэты раз яна была кемлівей. Бабуля счакала момант, калі дворнік адвернецца, і зноў ірванула на штыкетнік са сваёй пісанай торбай на шыі. Зноў свісток! Велізарная залатазубая дворнічыха крыкам задала бабулі ўжо знаёмае пытанне. „Ды мне ў горад трэба…” – зноў адказала бабуля. „Ну дык тудой ідзі!” – паказала дворнічыха на праклятую яму.
– …
– Тут маёй бабулі здалося, што яна знаходзіцца не зусім на вакзале, не зусім у Гомелі, не зусім у СССР і не зусім на планеце Зямля. У выніку… мая няшчасная бабуля… пакутліва праплакала да змроку… І толькі потым яна ўсё ж такі пералезла цераз ракавы штыкетнік і нарэшце трапіла – у горад!
– …
– Не, усё ж такі светлыя ўспаміны ачышчаюць.
Я ўсё казаў, казаў, а Барыс усё маўчаў і маўчаў.
Хутка мая прамова стала блытанай. Спачатку я не разумеў, у чым справа, а потым уважліва паглядзеў на Барыса. Сябар, не моргаючы, пазіраў на мяне такімі страшэннымі вачамі, што адмоўная энергетыка яго кідкага погляду магла прымусіць збівацца са слоў нават сляпога. Я працягваў гаварыць, спрабуючы часцей змяняць інтанацыю, як нас вучылі на рыторыцы, каб Барыс зацікавіўся маім расповедам і ссунуў з мяне нарэшце акаянны гразкі погляд навылёт. Чым далей ад яго позірку я адводзіў свой, тым мацней погляд Барыса засмоктваў мой, падобна чорнай дзірцы. 
– Ну што ты так глядзіш?! – не вытрымаў я.
– …
– Ты чуеш?!.
– …
– Чаго глядзіш так?..
Барыс павольна ўхмыльнуўся.
– Ну, чаго маўчыш?!.
– Чалавек спрадвечна – цёмная натура, – нарэшце адрэагаваў хлопец на мой расказ пра бабулю і падземны пераход. – Сэрца яго бьецца ў цемрадзі, кроў па венах бяжыць у цемрадзі, нават у роце чалавека цемрадзь… калі, канешне, ён не разяўлены.
– ?..
– Няшчасце ў мяне, Юра… няшчасце…
– Толькі і ўсяго? Што за няшчасце? – з палёгкай спытаў я.
– Пакрыўдзілі мяне… Вельмі пакрыўдзілі… Ніколі так не крыўдзілі…
Я не пазнаваў Барыса.
– Дык у чым справа?
– Ты ж ведаеш… што я нядаўна пазнаёміўся з Палінай?..
– Ну.
– Дык вось… учора ўвечары я быў у яе…
– Ну і?..
– А яна раптам нарэшце кажа: „Ой, так пастагнаць хочацца”, – сказаў высокім голасам хлопец.
– Ну і што?
– Я, зразумела, упэўнена падышоў да яе… каб даць ёй тое, аб чым яна намякнула…
– Ну, ну, і што далей?!
– Ні-ча-гу-сень-кі… Толькі яе праніклівая ўхмылка…
– Як „нічога”? – з падспуднай радасцю спытаў я. – Ты ж раніцай расказваў, што ты ёй… гэта… „уватк…”
– Я схлусіў…
– Чаму?
– Ды таму што баяўся прызнацца… што гэтая сучка мне не дала!.. – захрыпеў Барыс і наблізіўся да мяне. У хлопца быў выгляд звар’яцелага, але яго адкрытасць мяне здзівіла, уразіла і нават выклікала пэўнае суперажыванне, а не асмяянне. – Ты хоць тайны захоўваць умееш? – імгненна супакоіўся ён.
– М-м-кх… Ніколі не захоўваў…
– Дык ты што, трапло?! А я, добры дурань, табе даверыўся!
– Ды не-э, проста… проста мне іх ніхто і ніколі не давяраў…
– А што так? – ухмыльнуўся Барыс.
– Ды-ы… нейк не было каму…
– Я гляджу – гэта таксама тайна, – панізіў яхідны голас хлопец.
– …
– Ну ды добра. Проста ведай: тайны – цяжар, таму перыядычна ўзнікае тайная царская спакуса на каго-небудзь яго тайна скінуць… а нельга! Чорт!.. Асабліва хочацца прагаварыцца адразу пасля абяцання ніколі гэтага не рабіць.
– Зра-зу-ме-ла…
– …Гэтая сучка мне не дала! не дала! не да-ла… – скардзіўся хлопец.
– Ну і што?.. Ну і што, што не дала?.. – суцяшальна спытаў я.
– Ды, тваю маці! ты разумееш, што мне ніколі! дзяўчаты не адмаўлялі, ніколі! клянуся! – Барыс так гыркнуў, што людзі і нават абыякавы да ўсяго бармен звярнулі на нас увагу. – Я нават навыкі спакусы пачаў страчваць… А тут яшчэ гэтае пачуццё… м-м-м… нейкае паражэнчае… спусташальнае пачуццё… з-за таго, што мне не ўдалося… зведаць асалоду… ад… ад… ад авалодвання Палінай… і-і-і… і-і што гэта назаўжды… Назаўжды, разумееш?!.
– Цяпер… нават… вельмі…
– А авалодаць жывым не-су-вы-мер-на прыцягальней… чым авалодаць любым матэрыяльным…
– А прычына адмовы якая?
– Ніколі мне не адмаўлялі… ніколі… Сукіна сука… – бурчаў сабе пад нос Барыс, крыху пужаючы мяне.
– Ты чуеш, а?
– …быць такога не можа… ну не можа…
– Я спытаў: якая прычына адмовы?!
– Не зразумеў… якой адмовы?..
– Ну-у-у, чаму табе Паліна адмовіла?
– А-а! Ды хлопец у яе ў Мінску ёсць.
– Дык якога… ты да яе лезеш? – лагічна спытаў я.
– А яна пакуль што не мае з ім зносін, яны пасварыліся. Ды мяне ніколі і не цікавіла: ёсць у дзяўчыны хлопец або няма. Наадварот, занятасць дае дзяўчыне дапаўняльную чароўнасць забароны, а мне – прычыну для мужчынскага спаборніцтва.
– Мг… Вось толькі да самога прыза ўсё гэта не мае ніякага дачынення…
– Вось бачыш, ты і сам гэта зразумеў. Хаця пра гэта і так ужо столькі хлусні складзена.
– Дык гэта ж быццам бы нядобра…
– Што іменна?
– Адбіваць…
– А-а! Дык бабы самі адбіваюцца. Калі баба па-сапраўднаму захоча, то спакусіцца і без Барыса, а калі не захоча, то і тысяча Барысаў яе не спакусяць.
– А ты не патурай ім… не карыстайся іх маральнай слабасцю… Гэта таксама нядобра…
– А можа, ім са мною лепей будзе. Па-твойму, добра пазбаўляць іх гэтай праверкі? Ды і не палюбоўнік я, а псіхафізіяздавальняльнік.
– …
– Я ў сабе заўжды ўпэўнены… заўжды ўпэўнены… заўжды ўпэўнены… быў… Чорт! Гэта была мая памылка!.. Трэба было адразу цягнуць яе ў пасцель… пакуль цёпленькай была… пакуль не адумалася… А я стаў сябраваць з ёю… размовы весці шчырыя… на БМВ катацца… Ведаеш, як уніжальна, калі цябе баба вязе?!.
– ?..
– Пра хлопца яе слухаў… ва ўсіх… выхвальных… хрррэнавых па-дра-бяз-на-сцях… Я ўжо вухам стаў сябе адчуваць!.. Але і гэтага ёй было мала… яна хацела, каб я перажываў разам з ёю… і я… пе-ра-жы-ваў…
– Пачакай, а як тады Паліна да хлопца свайго ставіцца, раз ты кажаш, што яе можна было спакусіць?
– Яна ставіцца да яго так, як казала Жанна, памятаеш, – са страсцю. Блін! У самым пачатку яе можна было спакусіць, але ж, блін…
– Дык як спакусіць, у яе ж страсць?
– Вось іменна, страсць! Гэта значыць, што той, да каго дзяўчына яе адчувае, можа сказаць ёй: „Кіс-кіс” – і яна… нягледзячы на клятву болей гэтага не рабіць, не задумваючыся, памчыцца да яго хоць на край цемрадзі, распіхваючы прахожых локцямі… хаця ў такія хвіліны дзяўчына нават чорнага свету не бачыць. Дзеля аб’екта страсці яна гатовая здзяйсняць нават зло, бо ёй здаецца, што ён – альфа і амега! Палены цукар страсці пад языком прамочвае мазгі наскрозь, бо інстынкты і тое, што іх узбуджае, з’яўляюцца кроўнымі сваякамі, і маралі проста ўжо няма з чым мець справу. Каб перамагчы страсць, трэба спачатку матэрыялізаваць яе на ўзроўні адчуванняў, памацаць яе думкамі, каб было зразумела, з чым змагацца. Але ў тым і справа… што думкі таксама страсныя… Да ўсяго ж, змагацца са страсцю трэба тады, калі яна найбольш моцная, бо тады яна і найбольш слабая… Ды Жанна пра страсць ужо ўсё сказала… толькі не дадала, што пры гэтым дзяўчына мае патрэбу не ў чалавеку, а ў яго прысутнасці… з усімі вы-ця-ка-ю-чы-мі… ну ты мяне зразумеў. А эйфарыя ад таго, што ён выкраіў для яе крыху свайго свабоднага! часу перашкаджае ёй, як трэба, адчуць процьму назапашаных аргазмаў, якія ён у ёй разварушвае. Але яшчэ больш дзяўчыну вабяць людзі, што побач з аб’ектам яе страсці… нават незнаёмыя, і тая лютая эйфарыйная рэальнасць, якая ўзнікае ад яго прысутнасці. Часцей за ўсё гэтая рэальнасць яе ж уласнага побыту, гэта яна сама! Без гэтага ўсяго аб’ект страсці для яе не існуе, бо ўсё гэта – яго неад’емная частка, а то і ўся сутнасць. Карацей, дзяўчына можа без асаблівых хістанняў здраджваць аб’екту страсці… і нават аб’ектам. Так, „агнёў” і „полымяў” можа быць шмат. Дык вось, Паліна таксама здраджвала свайму хлопцу… І я яшчэ не ведаю, што мяне больш злуе: тое, што яна не дала мне, або тое, што яна дала іншым. Ды я б і не ўзяў… Мне было б досыць проста яе згоды на гэта… Чорт, як я даў маху?! Чаму я адразу яе не трахнуў?! Сам не разумею…
– Пачакай… пачакай… дай „урубіцца”… яшчэ ў што-небудзь… акрамя злучнікаў… займеннікаў… і прыназоўнікаў… А-а-а-а… дык а што ты зараз хочаш?
Амаль тут жа Барыс прыйшоў у сябе, сканцэнтраваўся і, аблакаціўшыся на спінку стула, учэпіста вымавіў: „Юра, у мяне ўся надзея на свайго сябра”.
– ?..
– На цябе.
– А я тут пры чым?.. – здзівіўся і ўсхваляваўся радасны я.
– Як ні трывіяльна гэта гучыць, але толькі ты можаш мне дапамагчы, – з ліслівасцю сусветнага маштабу вымавіў Барыс.
– У чым?.. – спытала маё ўсцешанае Славалюбства, гатовае на ўсё.
– Я хачу, каб ты дапамог мне пакараць Паліну, – напышліва, няшчадна і злавесна вымавіў Барыс сталёвым голасам, смакуючы іншародную нечаканасць.
– „Толькі не гэта… Дакладней… толькі не я…” За што?.. За што ты хочаш яе па..? За тое… што яна табе адмовіла?..
– За тое, што дражніла, але не здаволіла. Тым самым унізіўшы маю годнасць! мужчынскую… Ды і дзеля чаго я тады з ёю няньчыўся?! Пасля яе адмовы… я ўжо быў горда развярнуўся і накіраваўся да выхаду… з помслівай думкай, што нават малапрыемнае страчваць непрыемна… але Паліна… за-сто-па-ры-ла мяне фразай: „Я забуду пра цябе раней, чым ты стукнеш дзвярамі”.
– …
– …
– Так… н-н-апэўна, зараз Паліна цябе не памятае… але-э-э гэта ж азначае і тое, што яна не памятае і тваіх уніжэнняў!.. Таму табе засталося толькі забыць іх і-і… як быццам бы нічога і не было…
– Як быццам бы…
– …Пакуль ты думаеш пра Паліну… м-м-міжвольна перамога за ёю!.. Яна пра цябе забыла, н-н-у а ты пра яе забу…
– Я што, горш за астатніх?.. Астатнім дык шанцуе… Астатнія ўсе… нейкія такія… ух!.. – Барыс выпрастаўся і зрабіў адухаўлёны выгляд.
– Ты зараз так крута спарадыраваў астатніх, што мог бы дабівацца іх поспехаў толькі за конт такіх пародый.
– …Або я нейкі не такі?..
– !..
– Ды я звычайны… Самы звычайны… Самы-самы звычайны!..
– ?..
– Слухай, а нельга так, каб мне – усё, а астатнім – астатняе? – абсалютна спакойна і пры поўнай памяці пацікавіўся хлопец.
– На шчасце, гэта немагчыма… Але нават калі б… такое было магчыма, табе б дасталося і ўсё дзярмо… – адказаў устрывожаны я.
– Карацей! маральныя траўмы, нанесеныя мне Палінай, здолее залячыць толькі помста!.. А інакш яны будуць нагадваць аб сабе ўсё жыццё!.. А іх вынікі – выяўляцца ў будучыні!..
– Дай „урубіцца”… дай „урубіцца”… Так… та-а-к… та-а-а-к… А-а-а-а… Барыс, а табе не здаецца, што-о-о ты збіраешся помсціць… э-э-э… не столькі за крыўды, колькі… э-э… за сваю слабасць перад імі?..
– …
– …
– Не прычынілі б крыўды – не было б і слабасці… – закамплексавана буркнуў раззлаваны хлопец.
– Добра… добра… добра… добра… М-м-м-м… Ц!.. М-м-м… М-м!.. Паслухай!.. а ты не думаў, што Паліна магла адмовіць табе па… уважлівай прычыне?.. – з надзеяй спытаў я.
– ?..
– З-за якой яна проста не магла… уступіць з табою ў цялесную повязь… менавіта ў тыя дні?..
– ?..
– !..
– А! ты пра „жаночыя святы”, – ухмыльнуўся з мяне Барыс. – Не, яна б растлумачыла.
– А калі пасаромелася!.. – знайшоўся я.
– Не, яна не з такіх.
– …
– …
– А калі з-за гонару?.. – без надзеі зрабіў здагадку я.
– М-м-м… Так… так… можа быць… можа быць… вельмі можа быць… нават хутчэй за ўсё… Як я аб гэтым не падумаў?..
– Ну, вось бачыш!.. Значыць, можа быць, Паліна ні ў чым і не вінаватая перад табою і яе няма за што караць?!. – глыбока ўздыхнуў я.
– Так… твая праўда… твая… Чорт, чорт, чорт!.. Аднак, усё роўна… прыйдзецца яе пакараць…
– Чаму?.. – зноў у мяне спёрла дух.
– Таму што Крыўда ўжо сарвала кольца з гранаты зла! – узарваўся Барыс.
– Дык узарві яе ва ўяўленні… – прамямліў я.
– Не дапаможа – занадта моцны зарад.
– Ну… ну… ну не ведаю!.. А мабыць, Паліна яшчэ зменіцца… у лепшы бок… калі-небудзь… Ну-у… людзі ж мяняюцца… быццам бы… Так што… рычаг гранаты пакуль што не адпускай… пацярпі… а з цягам часу яна і не ўзарвецца… магчыма…
– Так, людзі зменьваюцца, але ўчынкі іх застаюцца ранейшымі, – безапеляцыйна заявіў хлопец.
– …
– …
– Тады даруй ёй, Бора, – добразычліва ўсміхнуўся я. – Чуеш… проста даруй, проста даруй ёй, Бора, чуеш… даруй, пакуль даруецца… проста даруй, чуеш… Я табе ў гэтым дапамагу!.. Сур’ёзна, дапамагу!.. Ты зможаш!.. Ты здолееш!.. Я ў цябе веру!.. Бора, проста даруй ёй, проста даруй, дар…
– Хутчэй бог з д’яблам адзін аднаму даруюць… – хрыпла прысудзіў дзяўчыну хлопец.
– …
– …
– Барыс…
– А!
– А хто табе сказаў… што ты маеш права…
– Што?!
– Рабіць гэта…
– Што „гэта”?!
– Ну з Палінай…
– Караць?!
– Мг…
– Маю, блін, маю. Маю! Таму што мне ніхто і нішто не перашкаджае, не забараняе і нават не адгаворвае! – саманадзейна заявіў Барыс. – Ды і не баюся я ніякіх пакаранняў! Бацькі прыпужнулі, каб не баяўся…
– …
– …
„І таму задумвацца… жадання не ўзніка-а-е…” – задумаўся я.
– …таму што даверлівыя…
„…усе думкі на паве-э-рхні…”
– …паважаюць чужы выбар…
„…у той час як сапраўдныя азарэнні…”
– …і спадзяюцца на лепшае…
– …пла-ва-юць на глы-бі-ні…
– Што-што? – спытаў Барыс.
– Так… але як жа можна помсціць дзяўчыне?.. – варожа выгаварыў я. – Гэта ж не па-мужчынску…
– Паліна для мяне перш за ўсё вораг! А слова „вораг” якога роду?
– Ну добра… добра… Ну, тады… тады… тады адпомсці Паліне сваёй веліччу!.. Стань вялікім!.. І тады яна падумае: „Дурная я… дурная… такому хлопцу адмовіла…” Ну!.. Як?..
– Дурны ты, дурны. Ніколі не помсці з разлікам на зайздрасць. Таму што ўсе твае вялікія намаганні можа зрабіць дарэмнымі адна маленькая фраза: „Ну і што?” Яна неадольная нават у касмічных маштабах!
– …
– …
– Н-н-н-у, тады проста дачакайся… якога-небудзь фіяска Паліны…
– Доўга чакаць прыйдзецца.
– Ну, усё ж не даўжэй за трыумф.
– Так, ды толькі ў гэтай сучкі ўсё не як у людзей. Шанцаванне стамляе яе.
– …
– …
– …
– Ю-ра… да-па-ма-жы мне па-ка-раць Па-лі-ну… – прахрыпеў Барыс. 
– Дык а я тут пры чым?!. – абурана спалохаўся я. – Не-э-э!..
– Мне патрэбна не трывіяльнае пакаранне. Я хачу бачыць яе адчай, – як нічога і не было, заявіў Барыс. – Між іншым, ты сам навёў мяне на гэтую ідэю сваёй помслівай тырадай пра Папрышчына.
– Я-а-а чым магу дапамагчы?.. – са стомленай трывогай вымавіў я.
– На жаль… я не здолею прыдумаць такі план кары… каб дабіцца адчаю… тым болей Паліны… – з нейкай самаўзвышаючай самакрытыкай вымавіў Барыс. – Тут патрэбна вытанчаная кара. Ты зразумей: я па-любому пакараю яе – з табою або без цябе… і нават калі ты яе аб гэтым папярэдзіш. Таму я асабліва не хвалююся. Толькі мая кара будзе ўжо тапорнай! І проста адчаем Паліны яна не скончыцца! Чаго б гэта ні каштавала!..
– А-а-а… чым?.. – ледзьве выгаварыў я.
– Паўтараю папулярна! Мне патрэбна, каб ты! прыдумаў план вытанчанай кары Паліны, каб дабіцца яе адчаю.
– А адкуль ты ўзяў, што-о-о я здолею прыдумаць… такі план?.. – здзівіўся мой, як на ліха, усцешаны Шок.
– Таму што ты – задумлівы мізантроп. Жывеш у жыцці, так бы мовіць, – ухмыльнуўся Барыс.
– А ты што, не такі, блін?!. – нарэшце ўскіпеў я.
– Такі… такі… – сумна вымавіў Барыс, і я ўсміхнуўся. – Але не настолькі такі, – ухмыльнуўся ён, і я засумаваў. – Я не настолькі такі, і гэта дае мне права цябе асуджаць. Я не такі задумлівы, як ты, бо мне не даюць задумвацца мае сябры, – наўмысна з’едліва працягваў Барыс. – Я не такі мізантроп, як ты, бо я ненавіджу адну, а ты ўсіх… або амаль усіх. Дарэчы, сваёй нянавісцю да людзей ты іх таксама сва-воль-на ка-ра-еш. І! Я не такі ашалелы, як ты сёння, бо не б’ю чалавека лбом у твар толькі за тое, што ён пабароў мяне, і не сцёбаю яго па тым жа месцы толькі за тое, што ён верыць у бога. Да ўсяго ж, я не такі п’яны.
Я імгненна ўскочыў, каб урэзаць Барысу.
– Вось яна, твая ашалеласць! вось яна! вось! Тое, што трэба! – закрычаў ён, і я вінавата абмяк…




– Т… ты… я гляджу… дасканала мяне праа… налізаваў…
– Мг, – задаволена пацвердзіў Барыс.
– Можа быць… тое, што ты пра мяне нагаварыў, і з’яўляецца праўдай… але з якой нагоды я буду табе дапамагаць?
– А мне ўжо не трэба дапамагаць, ты сам сабе дапамажы. Зараз у цябе нарэшце з’явіўся шанц спагнаць сваё залішняе зло па-буйнаму, натуральна і справядліва. Канешне, спагнаць зло на ўсіх людзях немагчыма, ды і зззенкі разбягаюцца. Але на адным! на адным чалавеку – магчыма! І неабходна для здароўя.
– Пачакай… а што-о, я без цябе ннне магу гэта зрабіць?.. – пацікавіўся я.
– Не! Я – твой дазвол! Я – твой гарант! Усё будзе шыта-крыта… Клянуся! Я – твой энтузіязм! Я – твая магутнасць!.. якая-ніякая… Ты ўзрыўчатка, а я – твой агонь! Прыдумай, як давесці Паліну да адчаю. І не дрыжы ты за яе! Нічога з ёю не здарыцца… А калі што… я ўсё вазьму на сябе… Я – твая страхоўка! Я – твой Ану ж, а Ану ж нічога не баіцца! Той, хто не баіцца рызыкаваць – не баіцца прагарэць. А табе апошняе не пагражае… калі, канешне, ты, як і ўсе, складаешся на шэсцьдзесят працэнтаў з вады, – ухмыльнуўся каменны Барыс.
– Што „ўсё”?..
– Не зразумеў…
– Ну-у, што менавіта ты возьмеш на сябе?..
– А-а! Нічога, нічога я на сябе не вазьму, бо нічога такога не здарыцца, – пераканаўча вымавіў Барыс. – Блін, які ты ўсё-такі нудны…
– Пачакай-пачакай… дай „урубіцца”… дай „урубіцца”… дай „урубіцца”… Ра-зу-ме-еш… мне, каб спагнаць на Паліне зло… прыдумаўшы план… трэба яе зненавідзець…
– Блін, дык ты ж мізантроп, ты ж ненавідзіш усіх?
– Вось іменна, што ўсіх. Усіх ненавідзець лёгка, а аднаго… нейк сумленне не дазваляе… не на месцы вожык… Не, нельга гэта… не можна… Не ўмею…
– Што-о?
– Што?..
– Які вожык?
– Ды гэта я так сумленне на…
– Стоп, дык ты ж не проста так ненавідзіш, у цябе ж, напэўна, прычына нейкая ёсць?
– Ну…
– Якая?
– Я ненавіджу грамадства за тое… што яно мяне не любіць… не любіць, як мае бацькі… Гэта корань.
– Выдатна, – Барыс ухмыльнуўся. – Вось і Паліна не любіць цябе, як твае бацькі. Зненавідзь яе за гэта без ніякіх згрызот сумлення. Хаця яны таксама нас загартоўваюць… Ды і небяспечна ад іх засмучацца, а то сумленне сажрэ. Небяспечна засмучацца ад таго, што і так будзе немінуча гнесці цябе ўсё жыццё. Добра яшчэ, што… паміж сумленнем і бясчынствамі занадта тоўсты слой цела… І не думай, што калі будзеш жыць па правілах, то пазбегнеш аварый. Ты, магчыма, і не ўрэжашся, але ў цябе ўрэжуцца абавязкова.
– Так, але… Пачакай… пачакай… Пачакай… Здаецца… здаецца… скрозь дурман алкаголю… да мяне неяк прабіраецца нейкая і-сці-на… Бедачына…
– З чаго ты ўзяў, што гэта ісціна?.. – захваляваўся Барыс.
– Так-так… гэта менавіта яна… бо я зараз заняты і таму непрадузяты…
– Гані яе!.. – спужаўся Барыс.
– Ды не… не… трэба яе зразумець… трэба… абавязкова… Бо недзе я чуў… што ісціна не любіць перашкод… а тут такая яе ў-пар-тасць…
– Ды хрэн з…
– Дык вось! Зараз… зараз я… зараз я… ра-зу-ме-ю… разумею… што мне не патрэбна, каб Паліна альбо грамадства любілі мяне, як мае бацькі… бо-о-о на такім фоне сама значнасць любві да мяне маіх бацькоў… як гэта сказаць… нівеліруецца. Так што няхай грамадства і надалей будзе не любіць мяне, як мае бацькі… тым самым адцяняючы любоў маіх бацькоў… Паліну мне няма за што зненавідзець…
– Што-о-о?!. Што ты гародзіш?!. – не разумеў незадаволены Барыс.
– Ды так… аб сваім… Ты разумееш, атрымліваецца, што ўся мая мізантропія… не болей чым ілюзія… А выявіць яе перашкаджала прыемнасць здавацца мізантропам, мне падабалася тайна канфліктаваць з грамадствам, бо гэта… падзараджала мяне рамантычнай энергіяй… узбударажвала… узбаламучвала… узрушвала мяне… павышала мой жыццёвы тонус… дакладней, давала… хаця яго і не было куды накіроўваць… Мне здавалася, што мізантропія вылучае мяне сярод іншых… аддзяляе мяне ад грамадства… і таму ўзвышае над ім. Мне здавалася, што яна робіць мяне за-гад-ка-вым… непаўторным!.. У мяне нават прозвішча паходзіць ад беларускага слова „рэдкі”…
– Душашчыпальна, – злосна вымавіў Барыс.
– Проста… проста… я зззаблытаўся… заблытаўся ў-у-у адной сасне… у сваёй сасне… Бора, усё гэта значыць, што на самай справе ўва мне няма ніякага мізантропнага зла, і мне няма чаго спаганяць! – з радасцю дзіцяці паведаміў я.
– Стоп!.. Стоп!.. Усё!.. Маўчы!.. Не гучы!.. Я ўсё зразумеў!.. – выкрыкнуў Барыс, а потым стаў светазабыўна аб чымсьці думаць. Яго зрэнкі наліліся пераднавальнічным прыцемкам, забегалі, губы сціснуліся, аднак хутка апошнія пачалі расцягвацца, пераварочваючыся ў злавесную ўхмылку. – Юра, паслухай. З тваіх слоў я зразумеў, што, чым больш вакол цябе грамадскай любві, тым менш значнасць любві да цябе тваіх бацькоў, так?
– Безумоўна.
– З гэтага вынікае, што, чым больш вакол цябе грамадскай нянавісці, тым гэта значнасць больш, так?
– …„урубіцца”… – Мае кулакі закрылі заплюшчаныя вочы. – Так… Так… Лагічна… Твая пра…
– Ты хочаш, каб значнасць любві да цябе тваіх бацькоў павялічылася?!
– Больш усяго ў свеце, – адказала маё Славалюбства.
– Значыць, табе трэба павялічыць, хай на крыху, грамадскую нянавісць!
– Зараз… зараз… А-а-а-а як я гэта зраблю?.. – спытаў я заварожаны.
– Зненавідзь сам! Ты ж частка грамадства!
– Каго?..
– Ну-у, не ведаю… Паліну, напрыклад… раз яна трапілася табе першай…
– Дык а як… калі няма за што?..
– А ты зненавідзь наўзда-гад.
– ?..
– Зразумей: каго б ты наўздагад не зненавідзеў – ніколі не прагадаеш. Толькі капні чалавечка, а ў ім прычыны для нянавісці ўжо кішма кішаць.
– Ненавіджу латарэі, ад мяне там ні чорта не залежыць. Прыйдзецца глыбока капаць.
– Твая праўда… твая… твая… не за-ле-жыць… Значыць, схема такая. За-раз іс-ну-юць толь-кі ма-е сло-вы. Дык вось! твая Задумлівасць што-небудзь ды раскапае ў Паліне гэтакае, за што ты яе зненавідзіш. Заадно ты! таксама ж прыдумаеш, як пакараць за мяне Паліну, каб яна дайшла да адчаю, чым выклічаш яшчэ і яе нянавісць. Усё проста. Аднак, улічы, усё павінна быць цы-ры-мон-на, у рамках – але гумавых. Гэта будзе стваральнае разбурэнне! – з заразлівым да дрыжыкаў запалам вымавіў Барыс. – Запомні: самае галоўнае – гэта немінучасць таго, што задумана! бо немінучасць – па-за мараллю!
– Не ведаю… не ведаю… усё роўна не ведаю… Я быццам бы з табою згодны… але і са сваім сумленнем – таксама…
– Калі ты згодны і з тым, і з тым, а рабіць выбар неабходна, то ты маеш поўнае маральнае права зрабіць яго ў залежнасці ад кан’юнктуры, а прасцей кажучы, ад інтарэсаў уласнай шкуры.
– …
– …
– Трэба падумаць… – падняўся я.
– Э, а ты куды?.. – здзіўлена абурыўся перапуджаны Барыс.
– У сябе…
– А-а!.. – з палёгкай выдыхнуў хлопец. – Давай-давай… Хутчэй закончым – хутчэй пачнем…
Я падышоў да акна. Дождж ужо спыніўся. Усё мокрае ўнізе мела насычаныя колеры, але з адценнем сталі, нават паветра набыло яго. На вуліцы стаяла здохлая Цішыня. Жыццё, якое ажывала ўнізе, не заўважала, што прыцемак пахмурнага надвор’я пазбавіў яго вечара, і дзень адразу перарадзіўся ў едкую для вачэй і душы ноч. Я адшукваў прычыну…
Мне ўспомнілася купажыраваная эпоха н0ля. Для адных ён стаў стартавым, для другіх – кольцам каўбасы, для трэціх – выратавальным кругам. Я ўспомніў, як людзі стаялі па калена, па пояс, па шыю – у залежнасці ад свайго ўзросту – у сырадою савецкай мінуўшчыны ў той час, калі над малочнай гладдзю спакушала процьмай новенькіх герояў, ілюзорнай свабодай і табу на забароны заходняя Сучаснасць, хоць і ведала, што, на жаль, для поўнай дэмакратыі свет спрадвечна занадта жорсткі. Затым малако пачало скісаць і нехта стаў рэвалюцыйна выплываць з адчувальна дрэннага да патэнцыяльна жахлівага, а хтосьці вырашыў рэвалюцыйна застацца на месцы і задавольвацца сыраквашай, у якую раздурана ўцягнуўся. Мая сям’я, не ўмеючы плаваць і не ўспрымаючы сыраквашу, была вымушана стаяць ва ўласнай ірвоце і зайздросціць тым, хто адплываў. Аднак, нягледзячы на гэта, я не ненавідзеў Паліну за яе багацце, бо і сам не клаў зубы на паліцу, а рвота засыхала.
Такім чынам, за багацце ўчапіцца не ўдалося, і я, падышоўшы да Барыса, спытаў яго: „Паліна дрэнны чалавек?..”
– Не.
– Добры?..
– Не.
– Звычайны?..
– Не.
– Незвычайны?..
– Не.
– Дык якая яна тады?!.
– Мацёрая асоба. І апетытная дзяўчынка… – дадаў Барыс са смешнай ухмылкай пажадлівасці.
Я зноў адышоў да акна і задумаўся: „Паліна ўпарта моцная асоба… а ты падатліва слабая асоба… і цябе гэта раздражняе… яшчэ як раздражняе… Ну дык што… я… мабыць… яшчэ стану моцнай асобай… я не пабаяўся Стаса… Ха-ха-ха… Не пабаяўся Стаса… Ды ты ледзьве не аблягчыўся там на дыване… Якая ты моцная асоба?.. Ну… блін… добра… няхай я асоба нямоцная… але гэта не прычына зненавідзець Паліну за тое… што яна асоба моцная… А ў Паліны процьма сяброў… а ў цябе… фіга на талерцы… нават пачуццё гумару няма на кім патрэніраваць… Так… але ў мяне ёсць мая сяброўка Адзінота… яна мяне не турбуе… злосна не жартуе нада мною… Адзінота… слабы тыл… Не дуры сябе… Ты падохнеш хутка ад сваёй адзіноты… А Паліна сядзіць зараз дзе-небудзь з сябрамі і весяліцца… Ну і хрэн з ёю… гэта не прычына… гэтага мала… не-не… гэтага мала… А Паліна… прыстасаваная да жыцця… а ты… бацькоўскі сынок… Нічога не ведаеш… саромеешся ўсяго… усяго баішся… рэальнасці баішся… А Паліна ўсё ведае… усіх ведае… нічога не баіцца… абажае рэальнасць… І яе не цікавіць… як паводзіць сябе на дыскатэцы… бо яна там танцуе… А я прыстасуюся як-небудзь да жыцця і буду ціхенька жыць… сам па сабе… і пляваць мне на яе і яе прыстасаванасць… Гэта не прычына… не прычына… Не… не прычына… Недастатковая… Ды ўсё… усё… усё гэта не прычыны… каб зненавідзець Паліну… не прычыны… Не зненавіджу яе… не зненавіджу… чорт… на злосць не зненавіджу… Стоп… стоп… стоп… стоп… стоп… А ты ўспомні… што Паліна сказала… Не памятаю… а што яна сказала?.. Я таксама не памятаю… але я памятаю… што яна вымавіла ў сваёй фразе нейкае слова… якое вельмі цябе раззлавала… Якое такое слова?.. Спытай у Барыса… гэта ён… распавядаючы пра Паліну… мімаходзь працытаваў яе фразу… Так… так… нешта прыгадваю… гэта быў нейкі дзеяслоў… нейкі раздражняльны інфінітыў…”
Я зноў падышоў да Барыса і спытаў яго: „Паслухай, ты вось толькі расказваў мне пра тое, як ты быў у Паліны дома… і перад тым, як яна табе адмовіла… яна нешта сказала. Што даслоўна яна сказала?”
– Я нічога не памятаю.
– Ды блін, успамінай! Яна быццам бы вымавіла… нешта сексуальнае.
– Ды не памятаю я, забі бог, не памятаю.
– Ну як не памятаеш?! Яна… яна захацела секса, во!..
– Ну, захацела і захацела, ну і што?
– Дык фразу, фразу пры гэтым сказала нейкую! Нешта там…
– А-а! Ты, можа, маеш на ўвазе тое, што яна сказала, што хоча пастагнаць?
Як выцяты, я тут жа пайшоў да акна, пакінуўшы Барыса без адказу: „Ху-у-у… раскапаў…”
Калі б маёй эфемернай дзяўчыны не было, абыякавасць да мяне рэальных дзяўчат, прыпраўленая дзеясловам „пастагнаць”, прыводзіла б маё Славалюбства ў шаленства. А яшчэ б мяне прывод… Мякка кажучы, я зненавідзеў Паліну.
Гледзячы ўніз на пероны і цягнікі, я натхнёна прыдумаў план кары.
– Так, давай адказвай на ўсе мае пытанні, – патрабаваў я, падышоўшы да Барыса, які разгубіўся ад майго напору.
– Пытай…
– Пытанне першае. Ты сказаў: хлопец Паліны жыве ў Мінску, ён зараз там?
– Так…
– Дзе ён працуе?
– У яго будаўнічая фірма… там у сталіцы…
– А ў Гомелі ў яго могуць быць нейкія справы?
– Не могуць быць, а ёсць. У яго тут нейкая гандлёвая кропка… Між іншым, ён яе імем Паліны назваў.
– Як яго завуць?
– Каго?..
– Хлопца Паліны!
– Дзіня… э-э-э… Дзяніс.
– А прозвішча выпадкова не ведаеш?
– Ведаю, Паноў.
– А адкуль ты ведаеш? – здзівіўся я.
– А яна часам казала: „Пан мой, Пан…” Ну, я і спытаў, чаму яна яго так кліча.
– Ну добра, чаму яны пасварыліся? Толькі падрабязней.
– Дакладна не памятаю… але быццам бы Паліна заўважыла, як Дзяніс падвозіў нейкую дзяўчыну на сваёй машыне і пакрыўдзілася… Ды здраджвае ён Паліне! Таму што ўжо здраджваў… яна сама расказвала.
– Марка, марка, якая марка яго машыны?
– Не ведаю, але на фота быў „мерс”.
– Ты дамашні тэлефон Паліны ведаеш?
– Канешне.
– У яе вызначальнік нумара ў тэлефоне ёсць?
– Не.
– А картка тэлефонная ў цябе ёсць?
– Не.
– Ідзі купі яе і паглядзі, у колькі прыбывае бліжэйшы цягнік з Мінска… і да якой платформы.
– ?..
– Не-ад-клад-на.
– Ды навошта гэта ўсё?!
– Паслухай… не пазбаўляй мяне задуманага задавальнення… хоць і ілюзорнага… зараз мой час… а ты ўжо ніхто, зразумеў, Барусак?.. – прахрыпеў я не сваім голасам.
– Ды зразумеў… зразумеў… – вымавіў шчыры Спалох Барусака.
– Дык ідзі і выконвай тое, што я табе загадаў!
Барыс, ухмыльнуўшыся, знік і хутка з’явіўся.
– Ну?
– Картку купіў, цягнік „Мінск – Гомель” прыбывае ў дзевятнаццаць пяцьдзесят дзве да першай платформы. А цяпер раскажы мне ўсё.
– Колькі часу? – пацікавіўся я.
– Ну… лічы, пятнаццаць хвілін.
– Якога?
– Восьмага.
– Блін… позна… – Гэтыя словы датычыліся як нашай з Барысам задумы, так і маёй раптоўнай думкі пра бацькоў, што ўжо вярнуліся з працы і не заспелі мяне дома.
– Ды ў чым справа?! – абурыўся Барыс і адагнаў усе мае асабістыя думкі.
– А пазней цягніка няма?.. Ты не глядзеў?..
– Ён толькі ў дваццаць адзін дваццаць пяць.
– Ну добра… будзем арыентавацца на яго…
– Ды што ты хочаш?! – раззлаваўся Барыс.
– Значыць, так, Бора. Зараз я званю Паліне і прадстаўляюся сябрам Дзяніса… сябрам па працы, па бізнесу, які звоніць ёй з Мінска па просьбе Дзяніса, каб папярэдзіць, што хутка Дзяніс прыедзе ў Гомель па справах. Я скажу, што Дзяніс як быццам бы хоча памірыцца з ёю… і ў знак прымірэння хоча, каб яна сустрэла яго з цягніка. Яна прыедзе, не дачакаецца яго, і яе адчай табе забяспечаны. Такім чынам, мы сыграем на кантрасце чакання і расчаравання!
Я адчуў сябе вучоным, які зрабіў навуковае адкрыццё і чакае авацый.
– Хвацка, – захоплена адзначыў Барыс. – Блін, ну, ты даеш, Юра. Такое адчуванне, што гэта я гэты план прыдумаў. Я не прагадаў, калі звярнуўся за дапамогай менавіта да цябе.
– То-та ж! – паважна сказаў задаволены я.
– Але Паліну ты гэтым не… як Іуда… – не без асалоды ахаладзіў мяне Барыс.
– Не зразумеў… – зашыпеў я.
– Не падманеш.
– Ды гэта я зразумеў. Чаму?! Чаму не падману?! – спытаў я так, нібы ў мяне забралі назад толькі што падараваны і жыццёва неабходны падарунак альбо адмовіліся ад майго.
– Ну, не ведаю… Паліна хітрая дзяўчына, яна адразу цябе выкрые… Яна, як заяц з мульціку „Ну, пачакай!” – Мімаволі я расчулена ўсміхнуўся і ўявіў Барыса карапузам, хлопец нават здаўся мне не такім ужо і дрэ… – Яна, як свежае памідорнае зернетка – ні зубамі, ні пальцамі не ўхопіш. А перахітрыць Хітрасць – гэта… гэта трэба ўжо два прыжмуры… японскі бог… А тады… – Барыс прыжмурыўся, – чалавекаў кепска бачна… і каго-небудзь перахітрыць… можна толькі перахітрыўшы сябе, а гэта ўжо – выбачай мне!
– Па-першае, асабіста мне прыжмуры не перашкаджаюць, а наадварот, дапамагаюць добра бачыць на адлегласці…
– Ты што, блізарукі?..
– Так, блін! рэзкасці не хапае! А па-другое…
– Та-а-к, без рэзкасці цяпер нельга…
– А па-другое! мне ўвогуле не спатрэбіцца ні да каго прыглядвацца па тэлефоне, – задаволена ўсміхнуўся я.
– Хітра, але літаральна, а гэта ўжо няхітра.
– Ды павер мне…
– Веру! І нават у цябе. Але я ўжо не веру ў твае магчымасці. Так, што рабіць – ты ведаеш, але зробіш – што зможаш.
– А я ў свае магчымасці веру!
– Але не верыш у гэтую веру.
– Блін, ну а Палініна страсць?! Яна павінна мне ва ўсім дапамагчы.
– Страсць – страсцю, а мазгаўня ў Паліны ёсць. Яна цябе выкрые.
– Як?! як?! – злаваўся я.
– Ды не ведаю я! Адчуе нешта нядобрае… Ды і наогул, чаму ты хочаш, каб яна прыехала менавіта да цягніка? Што, у іншым месцы сустрэцца нельга?
– Па-першае, таму што ты прама адсюль будзеш сузіраць яе адчай, з гэтага вось здаравеннага акна. Па-другое, сустракаць з цягніка – гэта заўжды рамантычна, дзяўчына павінна на гэта клюнуць.
– Ну, не ведаю, паспрабуй. Але памятай: такія дзяўчаты, як Паліна, мышэй не баяцца.
– ?..
– Карацей, мой прагноз нулявы, – махнуў рукой Барыс, падбадзёрыць якога змог бы толькі таталізатар.
– Ты прыкладна тое ж казаў наконт маёй схваткі са Стасам.
– Усё так, але ты яму ўсё ж прайграў. Ды і па тэлефоне нікога не баданеш, – заключыў Барыс, выклікаўшы ўва мне азарт, жадобу выйграць тэлефонную гульню, чаго б гэта ні каштавала, даказаць, што я – лепшы!
Мы спусціліся на першы паверх, і Барыс уставіў картку ў таксафон, бо я не ведаў, як гэта робіцца, я ўвогуле ніколі не трымаў яе ў руках. Барыс набраў нумар, перадаў мне трубку, а сам стаў над душой.
У-у-у-у-у-у-у-у
У мяне так білася сэрца, што імпульсы ад яго ўдараў па руцэ і па трубцы даходзілі да вуха. Другое я закрыў далонню, нібыта ракавінай, з якой выходзіў шум штармавога акіяна.
У-у-у-у-у-у-у-у
З памяці сцёрлася ўсё, што я запланаваў сказаць, я стаў дыхаць ротам.
У-у-у-у-у-у-у-у
„Хоць бы нікога не было дома…” – чамусьці падумалася мне.
У-у-у-у-у-у-у-у
„Пасля наступнага гудка кладу трубку і на ўсё гэтае…”
У-у-у-у…
– Алё, – пачуўся голас дарослай жанчыны, і гэта правяло паралелькі жалю між маіх броваў.
– …
– Алё…
– Добры дзень… а-а-а Паліну можна?.. „Хоць бы яе не бы…”
– Зараз, – дабрадушна адказала жанчына і знікла.
Напэўна, гэта была мама Паліны. Я механічна атаясамліваў яе са сваёй, і светлы вожык душы скокнуў у сэрца, з кожным ударам якога станавілася балюча, а думкі пачы…
– Алё.
– …
– Алё!
– …
– Гаварыце!!
– Алё… – адказаў я, і мною авалодаў спартыўны кураж, вочы шпарка заморгалі.
– Хто гэта?!
– Добры дзень, гэта Паліна? – наўмысна стомленым голасам вымавіў я, з будучыні нагрузіўшы на яго гадоў дванаццаць.
– Так, а вы хто?
– Я сябар Дзяніса па бізнесу. Мяне завуць Юрый. Я званю вам са сталіцы…
– Выбачайце, але я вас не ведаю, – жорстка заявіла Паліна, яўна збіраючыся пакласці трубку.
– Я вас таксама не ведаю. Мы ўвогуле не павінны ўсіх ведаць, разумееце? – наўмысна раздражнёна сказаў я. – Дык вось…
– Кім вы працуеце ў Дзяніса? – спытала дзяўчына з амерыканскай інтанацыяй у голасе.
– Паслухайце, Паліна, я не працую ў вашага хлопца. Мы партнёры па бізнесу. Ён заказвае ў мяне арматуру…
– Што за арматура?
– Калі вы не палянуецеся і падымеце сваю галаву, то ўбачыце над сабой столь, – наўмысна з’едліва пачаў я. – Гэта не проста столь, гэта велізарная бетонавая пліта, унутры якой знаходзіцца жалезная рашотка, што змацоўвае бетон, яна і называецца арматурай, – паведамляў я ўсё, што ведаў пра будаўніцтва з тэлевізара.
– А што вы, уласна кажучы, хацелі? – манерна спытала дзяўчына, і ў яе голасе пачуліся ноткі меркантыльнасці.
– Дык вось, я званю вам па просьбе Дзяніса. Ён зараз у дарозе… па справах у Гомель едзе і хоча, каб вы яго з цягніка сустрэлі. Гэта будзе знакам вашага з ім прымірэння. Ён хоча памірыцца…
У трубцы пачуўся сыты, здаровы смех, які раздражніў мяне ўжо па-сапраўднаму і выклікаў толькі адну жадобу: чаго б гэта ні каштавала, перахітрыць сучку!
– А чаму гэта Дзяніс на цягніку вырашыў прыехаць? А дзе яго машына?
– У рамонце, Паліна, у рамонце…
– Хм! А якая ў яго машына?
– „Мерседэс”, – наўмысна здзіўлена адказаў я.
– „Мерседэс” – і ў рамонце? – здзівілася Паліна, панізіўшы голас.
– У касметычным, зразумела… у касметычным…
– І што з ім здарылася? – яхідна пацікавілася дзяўчына.
– Ды там крыло правае дзерануў…
– А навошта мне Дзяніса абавязкова сустракаць? Што, ён сам да мяне прыйсці не можа або пазваніць? – Паліну забаўляла наша балбатня.
– Ну як вы не разумееце? А яшчэ дзяўчына… Гэта ж усё дзеля рамантыкі! Дзеля вас, урэшце рэшт!
У трубцы зноў пачуўся сыты, здаровы і няспынны смех. Знянацку і мне стала смешна ад той непраўдападобнай брахні, што я вёрз. Я пералятаў у памяці з аднаго сумнага эпізоду жыцця ў іншы, але, як на ліха, ніякому з іх не ўдавалася спыніць мой смех.
– Нешта я не назірала за Дзянісам асаблівай рамантычнасці…
– Вы ведаеце, я таксама… І гэта мяне пужае…
– Вам, я чую, таксама смешна.
– Канешне… З вашай абмежаванасці смяюся, – выкруціўся я, зірнуўшы на лютага Барыса.
– А вось знявагі я выслухваць не жадаю! – непрымірыма абарвала дзяўчына мяне, усё ўва мне і, здалося, размову. – А што гэта ў вас там за гул нейкі стаіць? Вы што, з вуліцы мяне разыгрываеце?
– Ды каб вас чорт узяў! Канешне, з вуліцы! Я, у адрозненне ад вас, працую цэлы дзень і цэлы дзень мабілу з рук не выпускаю! І ў мяне няма часу з вамі тут лухтой займацца! – я загаварыў з апломбам чалавека, да якога быццам бы была прывязана ўвага на абодвух канцах тэлефоннага проваду.
– Окэй, пажартавалі, і хопіць. Як прозвішча Дзяніса?
– Паноў! – з гордасцю вымавіў я.
– Хм! а можа, Панкоў? – з хітрынкай у голасе спытала Паліна.
– Блін! Зарапартаваўся я тут з вамі! Вядома, Панкоў! Панкоў! – адказаў я і дакорліва паглядзеў на жаласнага Барыса, які вінавата паціскаў плячамі.
– Слаба вы падрыхтаваліся, – выкрывальным тонам заключыла дзяўчына.
– Ды што гэта такое! Я ж яму казаў, што не жадаю ўлазіць у вашы з ім адносіны! А ён мяне ўсё роўна ўцягнуў! – тэатральна гутарыў я сам з сабой, стрымліваючы натуральную злосць.
– Як ён выглядае? – спытала Паліна, і я адчуў, што не ўсё яшчэ страчана.
– Хто?
– Дзяніс.
– Бліскуча выглядае ваш Дзіня… проста бліскуча…
Барыс схапіўся за рот, нагадваючы балельшчыка.
– Стоп. А адкуль вы ведаеце, што я Дзяніса Дзіняй называю?
– Блін… ды з вамі слова не скажы…
– Адкуль вы ведаеце, як я называю свайго хлопца?!
– А я і не ведаю… я здагадваюся…
– Па чым здагадваецеся?!
– Ды блін… ну а як яшчэ можна ласкава называць чалавека з імем „Дзяніс”?!.
– А з чаго вы ўзялі, што я яго ласкава называю?!
– Мне б хацелася ў гэта верыць…
– Ну добра. Як Дзіня выглядае?
– Я ж ужо адказаў, што бліс…
– Падрабязней! Якога колеру ў яго валасы?..
Дзяўчына не паспела дагаварыць, як я паклаў трубку, папярэдне зашамацеўшы ўпрытык з ёю сваім пакетам, каб стварыць эфект нечаканых замінак у сувязі.
– Валасы!.. валасы!.. Якога колеру ў яго валасы?!. – закрычаў я Барысу.
– Якія, на хрэн, валасы?! Лысы ён! Лысы ён на фатаграфіях, як бурбалка! – закрычаў той у адказ. – Нават ад фота нудзіць… А ў мяне ж галава не такая… – правёў хлопец рукой па сваіх валасах… нейкага неазначальнага колеру.
– Набірай зноў! – загадаў я, і Барыс набраў нумар Паліны.
– Вы чаму трубку кідаеце?! – адразу звярнуўся я да дзяўчыны, наўмысна абвінаваціўшы яе ў тым, чаго яна не рабіла, каб зняць падазрэнне з сябе.
– Па-мойму, гэта вы кідаеце…
– Значыць, сувязь такая. Што вы ў мяне пыталі?
– Якога колеру валасы ў Дзяніса?
– Не хачу вас засмучаць, але ваш нарачоны… і мой партнёр – лысы, як бурбалка, – саркастычна адказаў я.
– Хм! Ужо разведалі? – хітравата спытала Паліна.
– Не, я ведаю пра лысіну Дзяніса ўжо даўно! Дарэчы, ён прасіў вам перадаць, што з той дзяўчынай, з якой вы яго заспелі ў машыне, ён пасварыўся ў пух і прах, бо яна стала між вамі. Хаця, па сутнасці, яна ні ў чым не вінаватая, як, дарэчы, і сам Дзяніс. Але ён усё роўна просіць і просіць у вас прабачэння. 
– А самому мне аб гэтым сказаць у гэтага нныціка, як звычайна, духу не хапіла… Рраззмаззня… У колькі прыходзіць цягнік?!
– У дваццаць адзін дваццаць пяць.
– У дваццаць пяць хвілін дзесятага?
– Можна і так, папросту.
– Мг… Мг…
– Мг!
– І ўсё-такі я вам не веру…
– Ху-у-у… Паліна, вам падабаецца грубасць?
– Што за пытанне? Канешне, не.
– Ну, тады пайшла ты, „Фамінічна”! Сядзі лепш дома! На фіга Дзянісу… які зараз… перажывае!.. такая дзяўчына, якая нават сабе не верыць! – шчыра выпаліў я і кінуў трубку, беспаспяхова спрабуючы ўтаймаваць свой погляд і прывязаць яго да якой-небудзь кропкі.
– Ты што, дэбіл?! Труізмаў у мазгаўні не хапае?! Яна ж цяпер не прыедзе! – раззлаваўся Барыс.
– Не заракайся, прыедзе, – спакойна супакоіў я, спустошаны размовай.
– Гэта ты не заракайся! Хто ж пасля такіх слоў прыедзе?!.
– Якраз пасля такіх і прыедзе.
– …Ты спачатку разліковыя атрымай, а потым дзвярамі ляпай! А дурны, дык чужой мазгаўнёй жыві! З табою ж ні знайсці, ні згубіць! Ды пайшло яно ўсё, блін… – выказаўся Барыс і сапраўды пайшоў ад мяне.
Ён залез у планы, як у даўгі, даўгі перад распаленым помстай жаданнем, у якога пазычыў энергіі на іх ажыццяўленне. Хлопец так прагнуў здзейсніць задуманае, што яму было лягчэй адмовіцца ад яго, чым змірыцца з няўдачай.
– Паліна прыедзе! – гулка крыкнуў я на ўвесь вакзал.
– Ды яна не прыедзе, я табе кажу… – нехаця развярнуўся хадун, нібы яго аклікнулі: „Э! Хлопец! У цябе партаманет выпаў”.
– Прыедзе.
– Ды не!..
– Прыедзе.
– Ды блін!..
– Пры-е-дзе!
– Ну, глядзі сам, – здаўся Барыс.
Мы падняліся на другі паверх, зноў узялі марожанага і з’елі яго.
– Усё, пачынаем чакаць, – паведаміў мне Барыс. Было 19:45.
У бар заходзілі людзі, потым выходзілі з яго, а мы сядзелі, як амярцвелыя, і чакалі – моўчкі, бо справа была ўжо зроблена.
– Вунь гадзіннік вісіць, а я і не заўважаў… у цябе час пытаў… – тупа сказаў я Барысу, затарможана заглядзеўшыся на цыферблат, і ён раздвоіўся.
– Шчаслівыя гадзіннікаў не заўважаюць, – жартоўна перафразаваў выраз Барыс не дзеля смеху.
Паступова я стаў усведамляць, што я і Барыс робім нешта не тое, нешта лютае, але што іменна – я не разумеў.
Мы сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі , маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і…
20:00. Калі б Барыс не пакусваў губу, стымулюючы сябе, можна было б падумаць, што ён знаходзіцца ў бурлівым ступары, гэта пужала. Ад цялеснай нерухомасці ў маіх п’яных вушах чамусьці сталі моташліва пішчаць камары, твар пахаладзеў, мяне кінула ў пот. Я падняўся, пачаў рухацца, у адрозненне ад хвіліннай стрэлкі, якая была нібы гадзіннікавай. Нечакана я зразумеў: чаканне – гэта таксама справа, і адчуў, якое яно балючае… асабліва навязанае…
Мы сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі , маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і…
20:20. Мяне пачало зябіць, я стаў дзьмухаць на рукі, падагнуў у туфлях пальцы. Забалела галава ў вобласці броваў. Раптоўна я задраў яе і пачаў глытаць кроў з носа.
Мы сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і чакалі; сядзелі, маўчалі і…
20:45. Я пачаў цверазець. Цела заныла ад болю, прычыненага на барацьбе, які дагэтуль прыглушаўся градусам схваткі, перамогі, алкаголю і падзей. Зноў з’явіўся стары непакой.
„Блін… хутчэй бы гэта ўсё скончылася… Няхай дрэнна… толькі б хутчэй скончылася…” – падумалася мне.
– Не глядзі так часта на гадзіннік, – сур’ёзна сказаў Барыс. – Палёт Часу – сакральнае дзейства, на вачах ён ляціць сарамліва, таму падае, паўзе… а бывае, што і зусім спы-ня-е-цца…
– Купі мне якой-небудзь выпіўкі… – бездапаможна сказаў я ворагу.
Той не без ляноты прынёс мне чарку гарэлкі, накрыў яе коржыкам, а сам зноў увайшоў у ступар.
Гэтыя сто грамаў мой арганізм ужо не прымаў, і гарэлка, абпаліўшы страўнік, адрыгнулася з яго назад у рот, але праз сілу я ўсё ж праглынуў яе, баючыся ганебнага казусу.
Толку ад выпіўкі не было ніякага – я вельмі баяўся.
Раптам я прыйшоў у сябе ад прарэзлівых крыкаў, што болей нагадвалі свісткі. Нейкі малы бегаў па зале і падыходзіў да кожнага століка. Нарэшце ён падышоў да нашага і працягнуў ручку Барысу.
– А вы паціскайце яму ручку, ён гэта любіць. Паціскайце, і ён ад вас адстане, – з усмешкай папрасіла змораная правінцыяльная жанчына з суседняга століка, міжвольна прыцягваючы ўвагу да свайго пазногця на вялікім пальцы парэпанай левай рукі, які быў напалову чорным ад запечанай пад ім крыві.
– Плывітанне, – знянацку выйшаў са ступару Барыс, і гэта напужала мяне яшчэ больш, чым тое, што ён у ім знаходзіўся. – Як цябе зявуць, зэўзык? Ты ацькуль? Дзе цьвая мама? Штоську даць?
Малюпасенькі нічога не адказваў, а папросту стаяў, наіўна ўсміхаўся і глядзеў на Барыса, які, ні на што не зважаючы, сюсюкаў з ім і паціскаў яму ручкі.
Болей страшэннай сцэны за свае гады я не назіраў…
– А вы сексапільна выглядаеце, – нечакана заявіў маме малюсенькага Барыс, на зубах у якога бачыліся літары: „З”, „Д”, „З”, „Е”, „К”.
Жанчына з абветраным тварам набыла такі выгляд, нібы яе прыемна абразілі: „Ды ты шо… Ды вы шо…”
– Я? Я – нішто. А вось вы – вельмі прывабная жанчына і павінны выкарыстоўваць гэта, – Барыс нават пачырванеў ад пяшчоты.
– С-с… Хрр… Дык… Нашто?.. Як?.. – праз крывую ўсмешку выгаварыла пытанне жанчына і відавочна адчула сябе бруднай… душэўна.
– Ну-у, на першае пытанне вы і самі адчуваеце адказ, а што датычыць вашага: „Як?..”, то-о-о… Як ваша імя?
– Маё?..
– Тваё.
– Мяне заву…
– Карацей! забудзь імя сваё і пытай у мужчын, як завуць іх.
– Проста пытаць?..
– Так, так, проста пытай!
– А вас як завуць?.. – сарамліва выгаварыла ўсцешаная і нават недзе пахарашэлая жанчына, але пахарашэлая нейк адмоўна.
– Во-о-о-сь, з месца ў кар’ер, – пахваліў здзіўлены і нават крыху спакушаны Барыс.
– ?.. – настойвала жанчына.
– Ды Берндхардам, Берндхардам мяне зваць, свавольніца! – паведаміў Барыс, і свавольніца болей не звярталася да хлопца – відаць, саромелася паспрабаваць выгаварыць яго імя.   
„Хоць бы малы не падышоў да мяне… хоць бы не падышоў… хоць бы не да мяне…” – думаў я.
Раптоўна немаўля павярнулася, і вось – перада мною стаяла стварэнне і, чакаючы, глядзела мне ў твар вачамі майго Сумлення. Малюпасенькі замілоўваў да жалю. Гэта было нясцерпна, і я адвярнуўся, дакладней, прымушаны быў зрабіць так, бо таму, што ўва мне сядзела, занадта не падабаўся дзіцячы погляд.
Малюсенькі пачаў тузаць мяне за рукаў, і я, не пазіраючы малому ў вочы, працягнуў яму сваю акалелую лапу. Ватовую і цёплую далоньку дзіцяці было прыемна трымаць фізічна, але маральна – не.
„А можа… не трэба?.. – падумаў я. – Можа… усё адмяніць?.. Так… трэба ўсё адмяніць… Так рабіць нельга… Нельга… Але чаму?.. Таму… таму… таму што так рабіць немагчыма… Таму што так рабіць я не хач…”
– Глядзі… у яго мамусі плашч на правы борт… – загігікаў Барыс, чым страшна мяне здзівіў. – Добра, пайшлі, ужо дзевяць, яна павінна зараз пад’ехаць… хаця я сумняваюся, – загадаў ён, і мае думкі праваліліся кудысьці ў бездань. Малюпасенькі знік. – Блін, я ўжо стаміўся ад-па-чы-ва-а-а-ць, – пацягнуўся хлопец з позехам і здрыгануўся.
Не, я не належаў сабе. Назад ходу не было. Здалося, што калі б я нават павіс на секунднай стрэлцы насценнага гадзінніка, яна б усё роўна рухалася.
Мы падыходзілі да акна, якое выходзіла на тратуар перад вакзалам, і я спадзяваўся, што Паліна не прые…
– О! глядзі! Гэта ж яе БМВ! – крыкнуў Барыс, і мы перайшлі да супрацьлеглага акна.
На першай платформе, асвечанай ліхтарамі, як свечкамі, стаяла Паліна.
– Прыехала ўсё-такі… сссука… – злавесна і ў той жа час радасна прахрыпеў Барыс.
Людзі вакол Паліны не ведалі і не маглі ведаць, што дзяўчыне, побач з якой яны стаяць, міма якой праходзяць, прабягаюць, праносяцца, патрэбна дапамога. Я назіраў за гэтым і адчута разумеў, што ўнутры нашага дынамічна-мернага жыцця даволі спакойна можа існаваць нешта забароненае, подлае, жахлівае. Асабліва калі яно нябачнае, скрываецца альбо яшчэ горш – скрыта ўсеагульнай абыякавасцю.
Мне занадта хацелася выбегчы на вуліцу да Паліны і сказаць ёй, што, маўляў, пажартаваў я, дурань п’яны, прабачце, не засмучайцеся. Аднак мне ўявіліся мае ніякаватасць, сорам перад дзяўчынай, яе абвінавачанні, дзявочыя падколкі ў мой бок, і таму…
У роспачы я правёў далонню па шклу, каб сцерці непераносную карцінку, але суровая рэчаіснасць не сціралася.
Паліна стаяла, маўчала і чакала Дзяніса; Барыс стаяў, маўчаў і чакаў асалоду ад помсты; я стаяў, маўчаў і чакаў бяду.
Мы ўтраіх стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі, стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чакалі; стаялі, маўчалі і чака…
Раптоўна людзі на пероне заварушыліся, і я напружыў мышцы ног, каб яны не падка…
– Нешта спазніўся наш эшалон, – нейк па-звычайнаму паведаміў Барыс.
Хутка ў карцінку за шклом уехаў цягнік. Маё сэрца забілася ў такт глухім ударам яго колаў. Ён спыніўся. Паліна наблізілася да цягніка. Дзверы вагонаў расчыніліся. Пачалі выходзіць людзі. Яны рабілі гэта марудна, а мне здавалася, што ўсё адбываецца шпарка. Дзяніс пакуль што не з’яўляўся. Дзяўчына заварушылася. Пасажыры выходзілі. Хлопец павінен быў вось-вось з’явіцца. Паліна замітусілася. Сталі выходзіць апошнія людзі. Дзяніс не з’яўляўся. Дзяўчына пачала адчайна хадзіць па пероне, гледзячы то наперад, то назад. Нарэшце апошнія пасажыры выйшлі. Хлопца сярод іх не было…
„Куды мне дзецца?.. Куды?.. Куды мне дзецца ад усяго гэтага?.. – думаў я. – А можа… усё абыдзецца?.. Рызыкні… Куды мне дзецца?.. Куды мне дзе..?”
– Ну ўсё, цешся правасуддзем, а я пабег да яе, – выскаліўшыся, вымавіў Барыс і рвануў з месца.
– Э… навошта?.. – перапужаўся я.
„Трэба мне дагнаць… спыніць яго… не даць яму зрабіць яшчэ большае зло… час яшчэ ёсць… Хутчэй… хутчэй… ху… Я хачу гэта зрабіць… хачу… вельмі хачу гэта зрабіць… Я хачу не дазволіць яму зрабіць яшчэ большае зло… Трэба зараз… зараз пабегчы за ім… Ён можа зрабіць яшчэ большае зло… ён хоча зрабіць яшчэ большае зло… ён зробіць яшчэ большае зло… Значыць… трэба мне дагнаць і спыніць яго… спыніць гэтую лютасць… вось і ўсё… вось і ўсё… вось і ўсё… Трэба з назоўніка „лютасць”… забраць усяго адну літару… усяго адну… сваю літару… сваю… літару свайго імя… літару „ю”… а на яе месца… уставіць беларускае „і”… Блін… чым я заняты?.. Што рабіць?.. што рабіць?.. што раб..? Першы… і самы блізкі крок… гэта думанне… думанне… дума… ду-ма… Чорт… Сэрца перашкаджае думаць… І дыханне… Задыхнуся зараз… Хутчэй бы… Хут…”
– Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!..
„Не… трэба набрацца моцы і бегчы за ім… бегчы… бегчы… бе… Усё… я пабег… я паб… Розніца паміж злом і яшчэ большым злом не вялікая… А?.. Я… Ты не можаш пабегчы… Гэта залішнія хваляванні з-за экстрэмальных перабольшанняў… Гэта непрадказальныя вынікі… У цябе нічога не атрымаецца… Усё ўжо запланавана… А ты ўсё сапсуеш… А ці магчыма сапсаваць сапсаванае?.. Барыса прадаш… бясплатна… Лепш застацца ў баку… А яшчэ лепш… паехаць дамоў… Барыс такі аўтарытэтны… Ты не можаш яму перашкаджаць… ды і не хочаш… Так… Барыс такі аўтар… аўтарытэтны… аўтарытарны… аўто… Каб перашкаджаць… парыў патрэбен… парыў… Эх… шкада… што прыходзіцца нападаць… а не абараняцца… шкада… што я зараз не злы… Пошук-пошук-пошук-пошук-пошук-пошук… А Паліна… дзякуй богу… ужо дарослая… няхай сама за сябе адказвае… і сама сябе выратоўвае… Не-не-не… не тое… не тое… не тое… не то… О… а Паліна… напэўна… сама вінаватая… ва ўсім… па словах Барыса… А яго аўтарытэту можна верыць… Ён ведае… чаго прагне… у чым пераконвае… і што здзяй-сня-е… Ды не… гэта не зло… гэта справядлівасць… На Барыса можна паспадзявацца… Так… сапраўды… Паліна сама ва ўсім вінаватая… па заслугах ёй… па заслугах… і няма неабходнасці яе ратаваць… Не… яе ўвогуле не трэба ратаваць… яна таго не варта… Не… яе нават нельга ратаваць… бо гэта дрэнна… амарал… Трэба яе правучыць… гэта будзе ёй на карысць… і мне таксама… Усё гэта прыстасоўвае мяне да жыцця… бо я ж да яго не прыстасаваны… у гэтым уся загваздка… У гэтым… у гэтым… у гэ… А Паліну я выратую… выратую… выратую бяздзейнасцю… Хаця… магчыма… Паліна… і ўвогуле… не супраць… каб яе… Не… гэта ўжо занадта… Хопіць… хопіць… хо-піць… Вось дык… сапраўды… усё… што ні робіцца… усё да лепшага… І-на-кш ні-як… Не… не… усё гэта не да лепшага… не да лепшага… я адчуваю… што не да лепшага… Але… немагчыма… немагчыма… нема… Не… немагчыма нешта зрабіць з усім гэтым… ніяк немагчыма зрабіць… Але трэба… трэба… трэба… А раз трэба… значыць… я абавязан… А раз я абавязан… значыць… я хачу… Але не магу… не магу… не магу… А можа… можа… я проста дрэнны чалавек?.. Тады ўсё спрашчаецца… і бегчы нікуды не трэба… Толь-кі ад ся-бе… А можа… а можа… гэта ўсё… немінучасць?.. Так… сапраўды… гэта немінучасць… немінучасць… гэта ж немінучасць… Фу-у-у… Усё… усё… цяпер мне палягчэла… цяпер мне спакайней… Я не пабягу… не пабягу… усё прадвызначана… прадвызначана… прад-выз-на-ча-на… Менавіта таму ўсё зло не вы-ка-ра-ніш… з гле-бы жы-цця… Дзя-куй бо… Не… не… не… трэба… трэба… трэба мне бегчы… трэба… трэ… Павінен… павінен… павін… Дык шкадаваць альбо не шкадаваць?.. Сумленна альбо несумленна?.. Трэба альбо не трэба?.. Абавязан альбо не абавязан?.. Бегчы альбо не бегчы?.. Ратаваць альбо не ратаваць?.. Біць альбо не біць?.. Вінаваты альбо не вінаваты?.. Хоць бы параіцца з кім… Хоць бы з кім… Божа… дапамажы мне… дапамажы… Няўжо я баязлівец?.. няўжо?.. Не… не… я не такі… я не такі… я зараз пабягу… я пабягу… Усё… я пабег… Ты не можаш… Так… я не магу не пабегчы… Зараз… Зараз… Палічу да трох і пабягу… Палічу і пабягу… Раз… Раз… Раз… Два… Два… Два… Тры-ы-ы-ы-ы-ы… Позна… Усё… позна… вунь ён… На жаль… ужо позна…”
– Ху-у-у-у-у…
Я бачыў, як Барыс падбег да Паліны і пачаў ёй нешта казаць, тыцкаючы сябе ў грудзі дзятлападобнай рукой. Дзяўчына спачатку рэзва адскочыла ад яго, потым крыху паслухала і шпарка пайшла прэч. Барыс рушыў за Палінай і штосьці крычаў ёй наўздагон. Затым яны зніклі за будынкам вакзала, і я перайшоў да супрацьлеглага акна, дзе ўбачыў тую ж сцэну.
Я нёсся па прыступках уніз, трымаючыся за поручні і нават за свой пакет, але ўсё роўна спатыкаўся аб мае чарачкі з гарэлкай; нёсся, каб хоць штосьці зрабіць, хоць штосьці, бо назіраць за ўсім гэтым было яшчэ болей немагчыма, чым нешта зрабіць з ім. Ды і з самой немагчымасцю немагчыма было змірыцца.
Толькі я апынуўся на вуліцы, як у машыне Паліны зачыніліся дзверы. Усё кругом скакала, таму да аўтамабіля я трухаў. Ён жа, пару разоў тузануўшыся, з віскам небяспечна рвануў з месца прама перада мною.
– Ху-у… ху-у… ху-у… ху-у…
– Ну а ты чаго прыпёрся?! – закрычаў на мяне ўзбуджаны Барыс.
– Ты казаў мне пра тое… Хэ-э… хэ-э… хэ-э… чым мы адрозніваемся адзін ад аднаго… Хэ-э… хэ-э… а пра самае галоўнае… пра самае радаснае… не сказаў… Хэ-э…
– Пра што?! – раздражнёна спытаў Барыс.
– Пра сумленне!.. Пра сумленне!.. Пра…
– Так, ты і ты – за мною! – нібыта абліўшы мяне вадкім азотам, з выдрэсіраванай агрэсіяй загадаў узнікшы міліцыянер і – з упэўненасцю пайшоў далей. Я не мог варухнуцца, нібыта з-за павароту на мяне знянацку выехала машына. Барыс падпіхнуў маё тулава, і мы паслухмяна пакрочылі следам.
Мяне ўпершыню затрымала міліцыя.
Сапраўды, я быў п’яны, і мы з Барысам крычалі, чым, на-пэў-на, парушалі грамадскі парадак, таму здзіўляўся я не самому факту нашага затрымання, а той грубасці, з якой служыцель правапарадку звярнуўся да грамадзян, і яго ўпэўненасці, што затрыманыя абавязкова пойдуць услед за ім. Упэўненасць гэтую парадзіла адчуванне ўлады, успрыманне сябе, як пана ў пагонах, бо над міліцыянерам ніхто не стаяў, акрамя тых, над кім стаяла яшчэ менш.
– Клаў я на сумленне… прракллятае… – прахрыпеў мне Барыс і абурана звярнуўся да нашага пана: – Камандзір! Камандзір!
– ?!!
– А за што на..? А-а-а што мы такога зрабілі?..
Той нічога не вымавіў, але сваім ментарскім поглядам сказаў усё прыкладна так: „Хлопцы, нічога такога асаблівага вы не зрабілі і грамадскі парадак не парушалі, бо самога грамадства ў тую хвіліну побач не было. А вось сам я, прызнацца, нярэдка выпіваю і гарлапаню ў грамадскіх месцах. Што?.. Як я стаў міліцыянерам?.. Ды вельмі проста: пасля арміі больш нідзе не спатрэбіўся, бо ні да чаго не прыдатны… ды і бацькі ратавалі мяне ад вуліцы. Такім чынам, асабіста мне на вас напляваць, як, дарэчы, і на закон, аднак за брудны, нізкі і ненавісны планавы адлоў падобных на вас рэгулярна выдаюць чыстую, высокую і любімую зарплату, за якую я кармлю сябе і сваю сям’ю, і ядзім мы з апетытам. Абы вы ніколі не пераводзіліся. Карацей кажучы, аднясіцеся да свайго затрымання як да звычайнай няўдачы”.
Прыгнечаны і перапуджаны, я крочыў за пельменепадобнай фігурай міліцыянера без выпраўкі, паглядваючы на чорную гумавую дубінку, што матлялася ў яго на поясе. Калі б яна была чалавекам, то магла б служыць і ў гестапа.
Барыс жа ўсё ніяк не мог падстроіцца пад арытмічную паходку міліцыянера, каб дзеля здаўленага смеху шагаць з ім у нагу.
Раптоўна мне захацелася кінуцца да свайго пана і звярнуцца да яго сумлення, але Барыс нечакана магутна схапіў мой локаць яшчэ ў пачатку жадання.
Здавалася, усе вакол зыркаюць на мяне, як на самага горшага – на забойцу. Наваколле стала насычана апустошаным, яго максімальна сціснутае жыццё ўвапхнулася ў мае грудзі і балюча распірала іх. Але яшчэ больш непераносным было тое, што я… з нейкай ліхой… экстракрайняй асалодай чамусьці пачаў адчуваць сябе разбуральным уладаром жыццяў, назаўжды пазбаўленым утульнасці. Мой погляд стаў… якімсьці яхідна-злавесным і пацягнуў куточкі губ уверх.
Наш пан прывёў нас ва ўчастак, што знаходзіўся прама ў будынку вакзала, а сам зноў адправіўся на паляванне за людзьмі, зачыніўшы за намі скуголячыя дзверы.
Цеснае памяшканне ўчастка нагадвала каморку. Электраасвятленне ў ёй было такім яркім, што ў мяне міжвольна задрыжалі павекі. Паветра стаяла спёртае. Насупраць за высокай і масіўнай стойкай узвышаўся, нібы бюст, сталы міліцыянер – відаць, галоўны. Я вызначыў гэта па яго форме, якая была болей эфектнай, чым у астатніх: „паляўнічага” і плюгавага, што з арганічна лакейскім выглядам сядзеў у куце.
Як ні дзіўна, але мой равеснік-лакей, падскочыўшы са стула… з нейкім задавальненнем угодліва павітаўся з Барысам. Я паглядзеў на „сябра” вачамі чалавека, якога паглынае дрыгва, але стала зразумела – адказваць за ўсё будзе толькі адзін чалавек. Сп’яна мне здалося, што я абавязкова атрымаю турэмны тэрмін, і мая спіна холадна праслязілася.
За акном ішоў моцны дождж – я хацеў на вуліцу… За акном мроілася ўтульнасць – я хацеў у яе… За акном пад парасонамі бегалі людзі – я хацеў да іх… За акном, недзе далёка, быў мой утульны дом – я хацеў у яго… За акном, недзе далёка, смяротна трывожыліся мае бацькі, мне стала нас так шкада… так шкада… – я з сорамам хацеў да іх…
Унутрана запанікаваўшы, я пачаў захліпацца ад якойсьці эйфарыі кленчання і сабраўся слёзна маліць Жаль сваіх паноў, каб ён мяне адпусці…
– Выкладвай усё з кішэняў і пакаж, што ў пакеце, – з нейкай бязлітаснай абыякавасцю завучана загадаў мне кашчавы лакей, паслужліва паглядваючы на сталагмітавага начальніка і перагаворваючыся з Барысам, чые рукі былі ўжо ў кішэнях, а студэнцкая папка – пад пахай.
Я раскрыў пакет, дробназубы плюгавец па-сабачы зыркнуў туды і ўхмыльнуўся. На пашарпаную стойку я вылажыў усё, што было ў маіх кішэнях: студэнцкі і чытацкі білеты, ключы ад кватэры, праязны і – цукерку, якой нядаўна пачаставаў мяне бацька.
– Студэнт… блін… Можна ўкрасці? – задаў мне здзекліва-гумарыстычнае пытанне лакей і, не дачакаўшыся майго баязліва-станоўчага адказу, нахабна схапіў цукерку, з агрэсіўнай незадаволенасцю, нервова і нейк па-жывадзёрску ледзь раскалупаў шамацеўшы ў цішыні фанцік, шпурнуў яго на мае рэчы, а цукерку – нейк па-жываглоцку сабе ў пашчу. Пачулася хрумстанне…
Пасля гэтага толькі мой прыгнечаны стан не дазволіў мне зрабіць з ім тое, за што я сапраўды атрымаў бы тэрмін.
– Плыбылай гэча, – перажоўваючы, загадаў мне лакей.
Забіты, я стаў нядбайна спіхваць са стойкі свае пажыткі ў пакет разам з ужо агідным фанцікам. Як на ліха, звязак ключэй, праляцеўшы міма пакета, з нясцерпным звонам ударыўся аб брудную падлогу. Я з цяжкасцю нахіліўся, ледзьве намацаў яго рукой, што дваілася, і беражліва засунуў у кішэнь за пазухай.
Калі галоўны міліцыянер пачаў задаваць мне пытанні, боязь быць абвінавачаным стала з’ядаць мяне, таму я паспрабаваў падбадзёрыць сябе і калі не ачалавечыць, то хаця б ажывіць афіцыёз афіцэра. На абыякавае: „Твой год нараджэння?” – я прасіпеў у рыфму: „Дваццатага… нуль пятага… васьмідзесятага…” – зразумела, гэта не дапамагло. Афіцэр з няправільнай паставай, пагонамі амаль на грудзях і трохі разяўленым ротам працягваў выводзіць літары з нахілам улева, паглядаючы на мяне толькі пралысінай.
„У-у-у-у-у-у-у-у…” – я стаў трымацца за стойку.
– Распішыся тут, – загадаў мой запытлівы пан, які ўвогуле не загаварыў пра затрыманне, а тым болей яго прычыну. Ён нават ні разу не падняў на мяне вочы, бо я для пана быў не чалавекам, не грамадзянінам, не затрыманым, а проста словамі на паперцы.
Я міжвольна паставіў пад нявывучаным дакументам родны подпіс, але, звычайна прыгожы і размашысты, ён атрымаўся каравым, смешнаватым і нейкім сіратлівым. 
Барыс заплаціў за мяне штраф, і лакей з выглядам дарыльшчыка свабоды і спакою зрабіў ласку і адпусціў нас.
Я выйшаў на ледзяны дождж, і ўсё змянілася, думкі зніклі. Чорнае неба распляло, распусціла і звесіла на зямлю свае вадзяныя валасы, але ніякі ветраны фен не здолеў бы іх высушыць. Усмоктваючы набраклае паветра, я, як зомбі, павалокся па тратуары ў палоне надзвычайных падзей і незвычайнага надвор’я. Я чуў, што Барыс, паклаўшы мне руку на плячо, казаў нешта дружалюбнае, спрабуючы мяне спыніць, але я ўсё хлюпаў і хлюпаў па лужынах, па гэтых… люстраных палонках у падземнае неба, а там… Ды нават калі б дождж нейкім цудам замерз, я б усё роўна рухаўся, крышачы лядзяшы. Магчыма, сябар яшчэ спрабаваў перанакіраваць мяне куды-небудзь пад навісь, але, напэўна, гэта было падобна на спіхванне цягніка з рэек плячом. Я…
– …ну добра, пайшлі прама, вунь у ларках піва купім. Толькі хутчэй, пакуль не прамоклі, – прапанаваў Барыс.
З-за дажджу людзей вакол амаль не было, а тыя, што прабягалі, нібы хаваліся ад мяне пад парасонамі. Здавалася, я абвінавачваюся ўсімі і ўсім: асфальтам… ліхтарамі… машынамі… будынкамі… холадам… ветрам… парай з рота… дрэвамі… дажджом… паветрам… дзяржавай… прахожымі… нябёсамі… а самае галоўнае – сабой… Светлы вожык душы забраўся ў галаву і пачаў калоць мазгі. Дакоры сумлення я адчуваў розумам. Уяўленне… стала выразней за рэчаіснасць…
Гэта быў пік маёй дысгармоніі са светам і з сабой. Шаравая маланка майго глуханямога, гулкага адчаю ледзьве стрымлівалася маёй прыгнечанасцю.
Я паглядзеў на праезную часць дарогі, але са страхам адвярнуўся ад яе. Плёўся… плёўся… плёўся… Мае пяты чыркалі аб асфальт…
– Трымай… – нечакана для сябе працягнуў я Барысу свой пакет.
– Навошта?..
– Добра, зямля патрымае… – расціснуў кісць я, чамусьці шчымліва зірнуўшы на сябра.
Вядзёны чымсьці неадольна магутным, грандыёзным, каласальным, уладарным, катастрафічным, я стрымгалоў ірвануў на чыгуначны мост, міма якога мы праходзілі.
– Ты куды?! Стой! Юра, стой! – крычаў сябар мне наўздагон і бег за мною, але алкаголь ап’яніў і мой Інстынкт самазахавання, і я працягваў пераскокваць цераз тры прыступкі, усміхаючыся ад бездапаможнасці.
Зачапіўшыся за пару зантоў і мацюкоў, я нарэшце апынуўся на мосце. Затым я чамусьці патрухаў у яго прыблізны цэнтр. Там я імгненна пералез цераз парапет і стаў спіной да рэек, трымаючыся за балясы. Варта было толькі расціснуць кісці, і – усё.
Я ўзняў твар да нябёсаў. У вочы сталі трапляць кроплі дажджу, што падалі бог ведае з якой вышыні. Я сціснуў павекі і перада мною з’явілася глухая, нулявая цемра. Яна не належала ні злу, ні дабру, яна была цемрай, проста цемрай. Праз яе я пачаў размаўляць сам з сабой пачуццямі. Размова доўжылася некалькі секунд.
„А тут не так ужо і высока… нават зусім невысока… можна нават сказаць… ніз… На ўсю моц трымацца… на ўсю мо… Зараз… зараз… я толькі пастаю так… пастаю над небыццём… наўрад ці яшчэ давядзецца… Атрымаю задавальненне ад экстрэмальных адчуванняў… прыцягну да сябе ўвагу хаця б якіх-небудзь разявак… каб яны вачамі высмакталі назапашаную энергію майго адчаю… а потым… а потым я пералезу назад… Канешне… я саскокваць не буду… бо гэта неразумна… Не-не-не… розум тут ні пры чым… здайся пачуццям… Так… але ж я тады знікну… знікну… знік… Ну і што?.. Ну і што… што ты знікнеш… як знічка?.. Ну і што?.. Ты… не прыстасаваны да цемрадзі… а значыць… і да жыцця… Гэта не прычына… каб знікаць… я баюся знікаць… нельга знікаць… я не хачу… Ты… злачынец… Гэта таксама не прычына… не прычына… каб знікаць… кара ёсць… урэшце рэшт… Я баюся знікаць… баюся… нельга знікаць… нельга… я не хачу… я не ха… Ну і добра… ну і не трэба… ну і не знікай… цябе і так няма… і не прадбачыцца… Як гэта „няма”?.. Я ёсць… Няма… Ёсць… Няма… Ёсць… Няма… Ёсць… Няма-няма-няма-няма-няма-няма… Ды я ёсць… вось ён я… Раз цябе магло б і не быць… а цябе магло не быць… і нічога б ад гэтага не змянілася… ні-ча-гу-сень-кі… то тваё цяперашняе існаванне ўсяго толькі ўмоўнасць… а значыць… па сутнасці… ды і наогул цябе ня-ма… Ёсць!.. ёсць!.. ёсць!.. Я ёсць… блін!.. Ну дык тады дакажы… што ты ёсць… дакажы!.. Як?.. Здзейсні нешта такое… што супярэчыць грамадству… прыродзе і светабудове… зрабі тое… што нельга… што нерэальна… вызваліся ад забарон… якія прыгнечваюць… паруш вялікі парадак развіцця падзей… дакажы… што ты не раб нябёсаў… дакажы… што ты здолееш гэта даказаць… І будзеш дабро ўчыняць!.. Дакажы… Сам сабе дакажы… Сам сабе я і без доказаў паверу… Тады проста так дакажы… Як?.. Расцісні кісці… Расцісні іх… давай-давай… расцісні… Расцісні ручкі… руч-кі… Трэ-ба… Ну… адпускай-адпускай… правер… што будзе… баязлівец… засяродзься на будучыні… Блін… я заблыт… Каб ссунуцца з мёртвай кропкі… табе трэба… чаго б гэта ні каштавала… надрапаць якую-небудзь лінію твайго далейшага існавання… усё роўна якую… не задумвайся… Хоць бы з кім пара… Не адпуска… Не-не-не… не адпушчу… не адпушчу… не адпуш… Мне пляваць… што там будзе… пляваць… Я баюся… я баюся… я занадта баюся… я баязлівец… Нельга адпускаць… нельга… Нельга… нельга… нель… Я не магу… я не магу… я не ма… Я не ха-чу… Хаця не… я магу адцягнуцца ад гэтай размовы… і тады ўсё знікне… нават гэтая цемра… і я… пакуль суд ды справа… магу хуценька расціснуць рукі… А як жа мне адцягнуцца?.. А я рэзка павярну галаву ўлева… усё на імгненне знікне… і я раз… і ўсё… З-з-разумела… З-разумела… Зараз я п-аспрабую так зрабіць… П-п-аспрабую…”
Я павярнуў галаву ўлева і, абыякава вымавіўшы выклічнік „А-а-й…”, расціснуў кісці.




Я апынуўся на парозе грамадскага туалета. Я стаяў і глядзеў унутр маленькага памяшкання, дзе было змрочна, смуродна і хлюпотна. Прама на падлозе там у павуцінні валяліся і стагналі нейкія змучаныя людзі, забінтаваныя з ног да галавы, як муміі. Дзе-нідзе брудныя бінты былі разматанымі, рванымі і з-пад іх бачыліся чорныя раны ад апёкаў.
– Заходзь… – прахрыпеў адзін з мужчын. – Ты тут супраць нас нічога не здзейсніш…









































„Э-э-э… му-у-у-у… фу… Не-шта… па-лі-клі-і-нікай пахне… лекамі нейкімі па-а-хне… Можа… вочы расплюшчыць?.. Не… баюся… Баюся таго… што магу ўбачыць… А што я магу ўбачыць?.. Можа… нешта нечаканае… Пекла?.. Наўрад ці… Не… баюся… я вельмі баюся расплюшчыць вочы… не буду расплюшчваць… не буду… Лепей так перачакаць… так… Так… Так… Так… Што?.. Што?.. Што перачакаць?.. Можа… гэта не скончыцца ніколі… Са-праў-ды… А мабыць… мабыць… мабыць… хіба што… скрозь вейкі зірнуць?.. Трошкі так зірнуць… і ўсё… І ўсё… і ўсё… і больш нічога… больш нічога… Ану… ану… Давай… давай… Не… не… Баюся… баюся… Не ведаю… што са мною… але баюся… баюся даведацца… што… баюся нават скрозь вейкі… Ай… рызыкну… Не… наўрад ці… Цішэй… цішэй… Трэба… трэба расплюшчыць вочы… Вось… вось… вось… Што гэта?.. Ану… ану… Святло… святло… яркае свят… Што… блін… за святло?.. Можа… райскае?.. Тым болей… наўрад ці… Трэба цалкам расплюшчыць вочы… Ану… Вось… вось… Цяпер усё бачна… Толькі рэзкасці не хапае… Асабліва… калі погляд перамяшчаю… Не магу яе настроіць… Не а-тры-млі-ва-ец-ца… Плафон… Столь з разводамі… Плітка… Кафляная плітка… Квадраты белай кафлянай пліт… Прынамсі… я жывы… Жы-вы… Жы-вы… Усё добра… Дзякуй богу… У небяспеку вышыні нейк не верылася… і… відаць… не дарма… раз жывы… Бахус мяне выратаваў… Бахус… Падсвядома я і прадчуваў… што бог мяне выратуе… Дзякуй богу… дзякуй… дзя… Блін… я што… у бальніцы?.. Напэўна… я ў бальніцы… Кропельніца… Так… я ў бальніцы… Усё… як у кіно… Упершыню ў жыцці я ў бальніцы… Як усё банальна… я ў бальніцы… я проста ў бальні… Я так і прадчуваў… што траплю ў бальніцу… Падсвядома я так і прадчуваў… Як усё звычайна і нецікава… Не-а-ры-гі-наль-на… Мне так і не ўдалося… выйсці… за рамкі… усеагульнай… карціны… быцця… Я нават на тым свеце не спатрэбіўся… І ўсё гэта да крыўднага злуе… Ну ды добра… Так… а што вакол мяне?.. А хто вакол мяне?.. Нікога… Ложкі… Вунь ложкі… Не… дэталёва не бачу нічога… не магу зафіксаваць погляд… Ён як быццам абуты ў канькі… Блін… я не магу зафіксаваць погляд… ні на чым… Ану… паспрабую сілай волі… Не… не магу… Ану… яшчэ… Ну… ну… ну… Ложкі… ложкі… Не… усё падрыгвае… падрыгвае… ця-а-а-гнецца… Не ўтрымаць… не ўтрымаць… ніяк не ўтры… Можа… усё гэта марыва?.. Ма-ры-ва… Ма-а-а-рыва… і так блізка… Ды яшчэ вібрыруе ўсё… ледзь чутна… Усё… да чаго б не дакрануўся… поглядам… Не… усё ж такі тут нехта храпе… Жаласна храпе… Нехта рэальны храпе… Тут нехта ёсць… вельмі блізка… побач са мною… Трэба больш павярнуць галаву… Ну… так… так… так… Ну… і што?.. Прыбор… апарат нейкі… Так блізка… Можа… гэта музычны цэнтр?.. Што за хрэнаў музычны цэнтр?.. А хрэн з ім… у мяне таксама дома магнітафон ёсць… з дыскамі… Мала ў каго ёсць магнітафон з дыскамі… а ў мяне ёсць… Колькі на дысках дарожак?.. Не ведаю… не бачна… Я глядзеў і не бачыў… Дыск… як люстэрачка… Ён вельмі ломкі… вельмі ломкі… трэснуў… разламаўся… і ўсё… А мне пляваць… што дыскі ломкія… Мне абсалютна пляваць… што дыскі ломкія… Мне ўвогуле пляваць на дыскі… А што рабіць з гэтай бальніцай?.. Трэба ў яе ўгледзецца… Немагчыма ўгледзецца… Усё бяжыць ад мяне… Здаецца… я складаюся з адных вачэй… Нават думкі ўцякаюць… Дарэчы… які рэкорд свету на сто метраў у бегу… у спрынце?.. Э-э-э… дзевяць і восемдзесят сотых… Сотыя гэта… калі… калі пасля коскі дзве лічбы… Не… калі тры… дзве… Чорны рэкардсмен… Белы так не прабяжыць… Не… не прабяжыць… Ды што ў мяне ў роце… блін?.. Гума нейкая… гума… Сапраўды… гума… Гума… гума… гума… гум… Ды высоўвайся ты… сука гумавая… Жуеш цябе… жуеш… а ты не высоўваешся… Ану… губамі цябе… губамі… Вось… вось… вось… Дарэмна… Немагчыма… Зараз рукамі выцягну цяе… Блін… рук не падняць… рук не падняць… А шо ж такое?.. А што там?.. Рукі мае прывязаныя… Блін… рукі прывязаныя… Не падраць… Не падраць… Не… ніяк не падраць… Белым бінтам… сукі… прывязалі… А што… бінт можа быць іншага колеру?.. Не… Дык навошта я ўдакладняю… якога ён колеру?.. Іголка тырчыць у руцэ… Ад кропельніцы… Альбо ад кропельніц?.. Дык гэта мне капаюць?.. Так… сапраўды… Нешта белае капаюць… Гарэлку… напэўна… бо я нейкі чумны… усё плыве… Кропельніца з кафелем зліваецца… псіна… А якой пароды псіна?.. Я не ведаю пароды псін… я эгаіст… у мяне псіны не было… Хаця… колі ведаю… колі ведаю… Ён лахматы… лахматы такі… падла… І кропельніца лахматая… Ды вось… лахматая таксама… Не-не… усё ў норме… усё ў норме… проста я загаворваюся… проста загаворваюся… проста загавор… Памылка… памылка… памыл… Не загаворваюся… а задумваюся… задумваюся… Ну дык што?.. Мне пляваць… На што?.. Забыў… забыў на што… Гума ў роце нейкая… гума… Во… шо зараз галоўнае… Токі гэта зараз галоўнае… токі гэта… токі…”
– Лаж… Лаж… Лаж… джва… члы…
„Нешта голас у мяне слабы… гума перашкаджае… альбо сам па сабе… Можа… паклікаць каго-небудзь?.. Урачы абавязаны быць… Навошта мне людзі?.. Усё быццам бы добра… жывы я… Токі гума гэтая… Усё роўна голас слабы… не дакрычацца… А можа… хаця б сябе паклікаць?..”
– Юла… Ю-у-у-ла-а-а… Я чуч… Чу-у-у-ч…
„Крануты я зусім… што раблю?.. Бязглуздзіца… Не-да-рэ…”
– Ну што, ачухаўся?! – прарэзліва, гулка і весела спытала ўзнікшая дзяўчына ў белым халаце. – Ты мяне чуеш?!
– Мг…
– Ты ведаеш, дзе ты?! – як на тэлевізійнай гульні, пацікавілася незнаёмка.
– Мг…
– Дзе?!
– У бальнічы…
– У рэанімацыі! – урачыста, але з распіраючай з’едлівасцю паведаміла яна і з нейкай неўтаймаванай дапытлівасцю дадала: – Што, страшна?!
– А шо ша мною чакое?..
– Усё буе нармальна! – завучана кінула дзяўчына.
– Джык я чаджы пайшоў…
– Ідзі! – з прагнымі вачамі прапанавала незнаёмка.
Я паспрабаваў падняцца, дакладней, паспрабаваў паспрабаваць, але беспаспяхова. Немагчыма было нават варухнуцца. Каб успрыняць гэтую неверагоднасць, не мелася ні сіл, ні ўяўлення.
– Не… не магу… Не ачлымліваечча…
– Што?!
– Не ачлымліваечча… кажу…
– Не зразумела!..
– Джы вычагнічэ мне гэчую лыжыну… І лукі лажвяжычэ… я джоблы малы…
Дзяўчына падышла да мяне і пацягнула за гуму. З майго рота вылезла нейкая доўгая трубка. Я пачаў кашляць. Затым незнаёмка развязала мне рукі. Тую, у якой не тырчала іголка ад кропельніцы, я ледзьве сагнуў, бо яна была нейкай цяжкай.
– А вы хто?.. – спытаў я ўсё такім жа слабым голасам.
– Медсястра!
– А як вас завуць?..
– Іра! – адказала Іра і паблажліва ўхмыльнулася.
– Іра… адкажыце мне… калі ласка… чаму вы такая вясёлая?..
– А чаго мне смуткаваць?! – здзівілася медсястра, якой яўна падабалася, што чалавек залежыць ад яе, вельмі падабалася. – Навошта мне смуткаваць?!
– Чаму вы так крычыце?..
– Я не крычу, гэта табе здаецца!
– Я што… крануты?..
– А хто цяе ведае?!
– Ды цішэй… не крычыце так звонка… я вас не чую… Гхрр… гхрр… барабанныя перапонкі ажно гудзяць…
– Як хто?!
– Што „як хто”?..
– Ну як хто гудзяць: як мухі або як осы?!
– Гэта так важна?..
– Безумоўна! – са смяшлівай сур’ёзнасцю вымавіла медсястра.
– Гудзяць так… як вы…
– У-у, ды ты яршысты! – азартна заключыла Іра і з нейкай расперазанай дапытлівасцю пацікавілася: – А што з табою здарылася?!
– …
– М?!
– …
– Ты чуеш мяне?!
– Цяжка і балюча ўспамінаць… і маральна… і фізічна…
– Я ж па-добраму! У цяе тэлефон ёсць?! – млява пацікавілася нездаволеная медсястра, нервы якой не паказыталі.
– Так…
– Які?!
– Навошта вам?..
– Бацькам тваім пазваню!
– Не… не трэба іх пужаць…
– Як гэта „не трэба”?!
– А так… не трэба… і ўсё…
– Ну ўсё роўна рана або позна яны даведаюцца!
– …
– …
– А колькі зараз часу?..
– Дзве гадзіны!
– Ночы?.. – спужаўся я.
– Каешне! А ты што думаў?!
– Не… не трэба іх будзіць…
– Наўрад ці яны зараз спяць! – сказала Іра, і я з горыччу ўсвядоміў яе словы.
Я вымавіў дарагія лічбы. Медсястра знікла.
„Рэанімацыя… значыць… нешта сур’ёзнае са мною… Напэўна… нешта сур’ёзнае… Што рабіць?.. Што рабіць?.. Рэанімацыя… гэта нешта незвычайнае… Блін… што рабіць?.. Чаму?.. За што?.. За што мне гэта?.. За што мне так шмат пакут?.. Мабыць… за будучыню?.. Не-не… вядома чаму… вядома за што… А навошта я сюды трапіў?.. Навошта я сюды трапіў?.. Палата… палата… гэта проста палата… гэта проста святло… гэта проста столь… Усё проста… на самай справе… усё звычайна… усё зразумела… Не-не… нічога не зразумела… Я сюды трапіў… і ўсё?.. Так… я сюды трапіў… і ўсё… Як гэта „ўсё”?.. А так… усё… і ўсё… Усё… і ўсё? Усё… і ўсё… Эх… калі б паспрабаваць па-іншаму… Нейк так… каб нікуды не ісці… нічога не рабіць… не саскокваць ні з якога моста… Ну дык вось… я зараз нікуды і не іду… нічога не раблю… нікога не бачу… Жудасна… Жудасна… Без панікі… без панікі… Не… гэта немагчыма… немагчыма… Я хачу ўсё нанава… нанава… але па-іншаму… зусім па-іншаму… зусім… Блін… нешта мне смешна… чамусьці смешна… Смяюся… смяюся… Чаму?.. Чаму гэта?.. А?.. І што мне рабіць?.. Што?.. Ды пайшлі вы ўсе… Мне кепска ад думак… Так… так… так… Усё… усё… цяер токі вера… токі вера… токі яна… Бог ёсць… бог ёсць… бог ёсць… бог ёсць… бог ёсць… бог ёсць… Цяпер я разумею… што ён усё ж такі ёсць… цяпер я веру ў яго… прашу ў яго праба… А ці не сорамна мне… такому вінаватаму… прасіць у яго прабачэння?.. Со-рам-на… Але я ўсё роўна прашу ў бога прабачэння і абяцаю заўжды быць добрым… Толькі няхай ён мяне выратуе… дзеля маіх родных… А не то… дык буду дрэнным… Ад саскоку ж з моста ты мяне не збярог… Усё… Усё… Здаецца… усё… Цяер пачакаем… Пачакаем… Пачакаем… Па-ча-ка-ем… Ну… Ну… Што?.. Што?.. Нешта нічога не адбываецца… Ніхто мяне не ратуе… Ніхто нават не спрабуе гэта зрабіць… Ніхто нават не спрабуе паспрабаваць… Значыць… бога няма?.. Сапраўды… няма?.. Не можа быць… Не веру… А-а-а… напэўна… бог мне помсціць… Так… гэта ён мне помсціць… трэба яго баяцца… Не… гэта адплата… Не… гэта пакаранне… Не… гэта кара… Хаця што мне бог?.. Ён даруе мне ў любым выпадку… і людзі… хутчэй за ўсё… А ці дарую сабе я сам?.. Бо менавіта без даравання сабе самому спакою мне не будзе… не будзе… не бу-дзе… Але… адчуваючы сябе вінаватым… я буду знаходзіцца ў безжыццёвым стане… а значыць… не здолею загладзіць сваю віну… Таму мне проста-такі неабходна ўсё дараваць… Хаця тады ўжо не будзе чаго загладжваць… Ту-пік… Хаця не… я буду загладжваць сваю будучыню… Выйду адсюль і пайду ў манастыр… Сапраўды… трэба ісці… Там бяспека… цішыня… там спакой… там дабрыня… напэўна… напэўна… напэ… Так… але манастыр… гэта ж… гэта ж… гэта ж не сховішча… а-а-а-а… прыстанішча… пры-нам-сі… Я не ведаю… не ведаю… Але я стану манахам… стану… Апрану ўсё чорнае… буду ва ўсім чорным… ва ўсім… Чорт… страшна нейк ва ўсім чорным быць… жыць… безвыходна нейк… незвычайна… чужародна… Але я ўсё роўна пайду ў манахі… Так… так… пайду… Эх… калі б я зараз у ССР жыў… Мабыць… такога б не здарылася са мною… Савецкая ўлада мяне б песціла… як малое дзіця… Хачу на парады… хачу на чырвоныя парады… хачу савецкіх парад… нават калі іх дадуць загадным тонам… толькі б хтосьці штосьці параіў… Дайце мне чырвоныя парады… Хачу на дэманстрацыі… там транспаранты… там святло… там я бачыў святло… там я бачыў усмешкі… там я бачыў шчырую радасць… там я адчуваў наіўную дабрыню людзей… там мне было цёпла… бестурботна… там мне было… Не-не… ССР гэта сыракваша… Я не люблю сыраквашу… Мяне нудзіць ад яе… Гэта рудымент савецкай мінуўшчыны… Рудымент… мент… Не хачу ў ССР… Не пайду ў ССР… У ССР мая бабуля ў тры змены на ФЗК працавала… а каб вочы не зліпаліся… яна ў вачніцы запалкі ўстаўляла… У ССР мой дзядуля… прыходзячы з начной змены… пад ложкам высыпаўся… бо кватэраздатчыца не дазваляла валяцца на ложку днём… гэта яе гасцей хвалявала… Па гэтай жа прычыне мае бабуля і дзядуля ўзімку пялёнкі маёй маленькай мамы ўласнымі целамі сушылі… Вось так… вось так… вось так… Так… але тады час такі быў… Так… але ці для ўсіх?.. Так… але ў ССР яны жывыя… там жывыя мае бабуля і дзядуля… Яны ж там такія жывыя… такія жывыя… што проста-такі плакаць хочацца… Плакаць хочацца… хочацца… хоча… Плачу… плачу… пла-чу… Пайду ў манастыр да бога… у манастыр… Усё… вырашана… пайду ў мана… Прыйду адразу ў сабор… э-э-э… Пятра і Паўла… Толькі ў сабор Пятра і Паўла… Майго дзядулю звалі Пятром… Ён жыў у ССР… значыць… трэба ісці ў ССР… Куды ж лепш пайсці… у манастыр альбо ў ССР?.. У манастыр альбо ў ССР?.. Не… у манастыр… у манастыр… сапраўды… у манастыр… Я сваіх рашэнняў не змяняю… не змяняю… Не… не змяняю… Не змя-ня-ю… Толькі… толькі… толькі вось здаецца мне… што рабіць так… знак не цвёрдасці духу… а-а-а ўпартасці глупства… бо-о-о любое рашэнне можа быць памылковым… і-і-і таму небяспечным… не толькі для сябе… Шо ж тады рабіць?.. Шо ж рабіць?.. Адправіцца ў манастыр альбо ў ССР?.. У манастыр альбо ў ССР?.. Манастыр?.. ССР?.. Што ж рабіць?.. Што ж ра-біць?.. Што ж?.. О… ведаю… Ведаю… ведаю… Я пайду ў манастыр… які знаходзіцца ў ССР… Вось і вырашыў… Вось і добра… Вось і хораша… Я пайду ў сабор Пятра і Паўла і скажу… прыміце мяне ў манахі… але абавязкова ў ССР… бо мой дзядуля застаўся ў ССР… а яго звалі таксама… як і вашага Пятра… Таму зрабіце ласку… прыміце мяне ў савецкія манахі… Расійскай імперыі… Ой… а мне ж могуць адмовіць… бо я самазабойца… Так… так… так… Што рабіць?.. Што раб..? Не-не-не… я не самазабойца… я не самазабойца… Самазабойца не я… а той падонак… што застаўся ляжаць на рэйках… А я тут ні пры чым… ні пры чым… абсалютна ні пры чым… ні пры… Вось толькі… як там яго бацькі?.. Баць-кі… баць-кі… Як жа там зараз яго бацькам?.. Як?.. Як?.. Я… Але… Але… Але я тут быццам бы ні пры чым… ні пры чым… ні… пры… чым… Але тым не меней… тым не меней… Тым не меней… сябе мне таксама чамусьці не шкада… хоць і змененага ўжо… і цялесна… і душэўна… Тым не меней… па-першае… па-першае… Па-першае… больш ніякага самазабойства… бо бацькоў шкада… бацькоў… Не… больш ніякага самазабойства… ніякага… Не столькі смерць страшная… колькі жыццё ў рэанімацыі… Хаця і смерць страшная… толькі не для мяне… а для маіх бацькоў… Яны будуць увесь час сумаваць… тужыць… бедаваць і плакаць па мне… Карацей кажучы… карацей думаючы… ніякага самазабойства… гэта па-першае… Гэта першы закон… першы… Другі… другі… Па-другое… ніякага хаджэння ў міліцыю на вакзале ў Гомелі… Гэта для мяне чартоўскае месца… чартоўскае… чар-тоў-ска-е… чарт… Чорт… чорт… чо-о-о-рт… І адкуль у мяне та-а-кая непахісная ўпэўненасць у тым… што-о-о цукерка… я-а-кой пачаставаў мяне бацька… нават не адрыгалася сумленнем у мянта-лакея пасля таго… я-а-к ён… канешне ж… даведаўся пра тое… што-о-о я саскочыў з моста?.. І… і… і-і-і гэтая мая ўпэўненасць куды страшней і небяспечней за-а-а ўчынак лакея… А ён жа будучы афіцэр… Ён абавязкова ім стане… Як-небудзь ды выслужыцца… Ну ды і добра… Добра… До-бра… Д… о… б… р… а… Не трымаюцца разам… Ніяк… Так-так-так… так-так-так… так-так-так… Па-трэцяе… па-трэцяе… па-трэцяе… Па-трэцяе… ніякай гарэлкі… Падла белая… Яна ва ўсім вінаватая… сука такая… Усё… ніякага алкаголю… ніякага… А квас?.. А кефір?.. А гэтых… а гэтых… А гэтых можна… гэтых пакінем… А алкаголь увесь у ўрну… увесь у ўрну… увесь… Дык і ў кефіры… і ў квасе ёсць трохі алкаголю… Так… Так… Сапраўды… Сапраўды… А нічога… нічога… дарую квасу… дарую кефіру… Астатняе піць не буду… Астатні алкаголь ненавіджу і піць не буду… Заадно і курыць не буду… Ніколі не спрабаваў і не буду… Курыва прэч… Далоў курыва… Далоў наркотыкі… далоў… Заадно і ніякіх наркотыкаў… ніякіх… Ніколі іх у рэчаіснасці не бачыў… і не трэба… Гэта ўсё па-трэцяе… Па-трэ-ця-е… па-трэ-ця-е… Тры падзелы Рэчы Паспалітай… Тысяча семсот… нейкі год… першы падзел… Тысяча семсот… нейкі год… другі падзел… Тысяча семсот… нейкі год… трэці падзел… А зараз… а зараз… а зараз… А зараз па-чацвёртае… па-чацвёртае… зараз па-чацвёртае… Упарадкоўвай… упарадкоўвай… упарадкоўвай… Та-а-к… Та-а-а-к… Та-а-а-а-к… Вы… сюды… Вы… туды… А ты… а ты… а ты… А ты… тут… Усё… Усё правільна… Усё сіметрычна… Усе думкі на сваіх месцах… быццам бы… мг… Ну… а цяпер нумар „Г”… нумар „Г”… па-чацвёртае… па-чацвёртае… Так… па-чацвёртае… Па-чацвёртае… ніякай рызыкі… нават… нават тады… калі яе няма… Рызыка… гэта небяспечна… Па-пятае… ніякага хаджэння ў бар „Тры сталы”… Гэта таксама для мяне чартоўскае месца… Па-шостае… ніколі не задумвацца… ніколі… Думаць… але не задумвацца… не задумвацца… не задумвацца… Думай-думай… ды не задумвайся… тым болей не дадумвай… Па-сёмае… ніякага хаджэння на чыгуначны мост на вакзале ў Гомелі… І гэта для мяне чартоўскае месца… Усё… усё… здаецца… усё… А… яшчэ… яшчэ… Яшчэ нельга да законаў ставіцца з педа… з педан… з педантычнасцю… А то… а то… а то яна дэ-ста-бі-лі-зу-е і законы… і мяне… Усё… усё… не задумвайся… не задумвайся… А я зараз задумаўся… задумаўся… Нельга задумвацца… нельга… нельга задумвацца… нельга… нельга задумвацца… нельга… Нельга задумвацца аб тым… што нельга задумвацца… Усё… усё… ус… Задумаўся ні аб чым… задумаўся ні аб чым… Ні аб чым… можна… ні аб чым… можна… Дзіўна… дзіўна… Зусім ні аб чым?.. Так-так… пустэча ў галаве… пустэча… абсалютная… Дзе вы… думкі?.. Дзе вы?.. Нічога… Нічога… Зусім нічога… Колькі літар у слове „нічога”?.. Колькі?.. Адзін… два… Адзін плюс два… дванаццаць… Адзін… два… Тры… чатыры… Трыццаць чатыры будзе… Роўна… А ў якім я слове літары лічу?.. А?.. У слове „нікога”?.. Альбо ў слове „нічога”?.. Сапраўды… сапраўды… у слове „нічога”… У ім адзін… дзве… тры… чатыры… пяць… Пяць на пяць… дваццаць пяць… Паспрабую назад… Пяць… чатыры… тры… два… адзін… паехалі… Такім чынам… у слове „паехалі” адзін літара… Адзін… адна вялікая літара… Гэтае слова вымавіў Гагарын… Юрый Гагарын… У яго гонар дзядуля назваў мяне Юра… Мы цёзкі… Гагарын лятаў… і я лятаў… амаль… пакуль крылы ад дажджу не набраклі… Гагарын разбіўся… і я разбіўся… амаль… Я спакойна палічыў літары ў слове „паехалі”… і палічу іх у „палячу”… Я палячу… палячу… лячу… чу-чу-чу… чу-чу-чу… Не-э-э загружа-а-а-а-цца… не загружа-а-а-а-цца… не загружацца… А-мы-на-на-на-на… Куку-у-у-у… Цішэй… цішэй… цішэй… Думаць… думаць… Выходзь са ступару… выходзь… Думаць… думаць… думаць… Аб чым?.. Аб чым-небудзь думай… абы аб чым думай… толькі паспявай апрацоўваць канвеерны паток… вялікіх… важкіх… вуглаватых… бясконцых… вечных… іржавых думак… а то ледзь зазяваешся і тут жа загрузішся… Прадыхнуць некалі… У патоку думак і задыхнуцца нядоўга… Забыў падыхаць… і ўсё… Зразумеў… зразумеў… зразумеў… Ду-ма-ю… ду-ма-ю… ду-ма-ю… ду-ма-ю… Балюча… балюча… балюча думаць… ба-лю-ча… ба-лю-ча… ба-лю… Што рабіць?.. Што рабіць?.. Што раб..? Ды хоць што-небудзь… хоць што-небудзь… а там і асэнсаванасць з’явіцца… на-пэў-на… Дык што ж… усё ж такі рабіць што-небудзь?.. Што… ж… усё-небудзь… такі… раб… Спяваць… спяваць… трэба спяваць… тады трэба спяваць… і ўсё будзе добра… добра… добра… Пой… пой… пой… Што… што што мне спяваць?.. Нешта гераічнае… Так… гераічнае… Я хачу спяваць нешта гераічнае… Я магу спяваць нешта гераічнае… Я буду сп…”
– Пусть ярость благородная… вскипа-а-а-ет… как волна… Зимой и летом стройная… зелё-о-о-ная была… Хрр… хрр… хрр… хрр…
„У трахеі дзярэ нешта… нешта дзярэ… Ад трубкі… напэўна… Напэўна… ад трубкі… у трахеі… Трахея… слова „трахея”… Адкуль паходзіць слова „трахея”?.. Адкуль?.. Напэўна… напэўна… ад дзеяслова… ад інфінітыва „трахацца”… Смешна… Трахея… гэта той… тая… хто трахаецца бязладна… тра-а-а-а-хаецца… Трахея… гэта прастытутка… Смешна… вельмі смешна… Прастытутка… распусніца… распусціць… валасы… лысы… калена… Дзіня… Дзінь-дзінь-дзінь… Нічога… у слове н… і… ч… м-ч-ч-ч-ч… с-с-с-с… я-я-я… адзін… два… трахея… чатырнаццаць… Нікому… нікому… Не загружацца… Не прытрамлівацца… не прытрымлівацца… не прытрумлі… Не загру-у-у-ужай… ніколі не грвоска… Не за… не за… не загру… не загру… не загру-у-у-у… не загруж-а-а-а-а………………………………………………………………….”




„Ма-на-на-а-а-а… і-і-і-і… Ч… Хто гэ-э-та-а?.. Хто гэ-та ка-ля мя-не?.. Му-жык сі-вы… На-пэўна… урач… І дзяўчына нейкая… незнаёмая… Напэўна… яшчэ адна медсястра… Ну… у яе і валасы… ну… у яе і хвост… нібы ў смалу акунула… чорны такі… на фоне белага халата… і шапкі белай… І губы чорныя… божа ты мой… Памада… ці што?.. Што гэта ўрач робіць?.. Брускі нейкія трымае драўляныя… Чаму ён па іх малаточкам стукае?.. Мабыць… цвікі забівае… Ой… а можа… гэта пратэзы мае?.. Яны ж да мяне прымацаваны… Значыць… мне адрэзалі ногі… Правільна… Я ўпаў і зламаў ногі… і мне іх адрэзалі… таму я не здолеў падняцца… Правільна… А што за трубка паміж ног?.. Блін… што ж зараз рабіць?.. Падлы… ногі адрэзалі… трубку прычапілі… сукі… сукі… Што мне зараз рабіць?.. Як хадзіць?.. Падлы вы… Ну… падлы… Хто вам дазволіў гэта рабіць?.. Божа мой… шо ж зараз рабіць?.. Ай… ну і хрэн з вамі… буду на мыліцах хадзіць… на мышцах… А можа… на ўсякі выпадак… урача спытаць пра ўсё?.. Не… баюся праўды…”
Я дакрануўся да бядра і палічыў, што гэта гумавы пратэз.
– Ну! Здарова! Як справы?! – прарэзліва пацікавіўся ўрач.
– Усё добра… – прамямліў я.
– Нічога сабе! У чалавека пералом пазваночніка, а ён кажа, што ў яго ўсё добра! – весела сказаў доктар Чорнаму хвасту, і я зразумеў: у мяне нешта сур’ёзнае. – Як зваць?! – па-армейску спытаў мяне стары.
– Юра… Чаму вы ўсе так крычыце?..
– А ў мяне вось мікрафон, бачыш, ён павялічвае гучнасць! – пажартаваў урач, паказаўшы на свой малаточак у кішэні.
– А можна мне трохі вадзічкі?.. – умольна спытаў я.
– Ні ў якім выпадку! Толькі губы можна намачыць! – ужо сур’ёзна адказаў доктар. – Душа мая, вазьмі бінт, намачы яму. Тут адчуваеш?!
– Так… – прамямліў я, калі ўрач стаў калоць мне грудзі вострым канцом „мікрафона”.
– А тут?!
– Мг…
– Тут?!
– Слаба…
– Так, а тут адчуваеш?!
– Не… – адказаў здзіўлены я, калі доктар калоў у вобласці страўніка.
Медсястра прыклала халодны мокры бінт да маіх губ, якімі я тут жа прагна ўчапіўся ў шурпатую тканіну і пачаў высмоктваць з яе ваду.
– А можна мне папіць вады… нармальна?.. – зноў умольна спытаў я.
– Нельга! – адказаў урач.
– Ды я трошкі…
– Не трэба! – растлумачыў доктар.
– Ну я прашу вас…
– Душа мая, аднясі гэта і заадно налі яму… толькі трохі! – абы адчапіцца, распарадзіўся доктар.
Чорны хвост знікла і хутка з’явілася з алюмініевай конаўкай, якую я дагэтуль бачыў толькі ў кіно, набрала з-пад крана вады, якую я ніколі не піў, падышла, у мяне прагна затрэслася сківіца, прыпадняла маю галаву і пачала паіць мяне водаправоднай вадкасцю, хлорны прысмак якой здаваўся прыемным, а шурпаты край конаўкі – роднасным. На жаль, большая частка неспакойнай, халоднай вады – ледзяной лілася па шчаках мне за шыю. Аднак меншая ўсё ж сагравалася страўнікам.
– Дзякуй… – па-рабску сказаў ашчасліўлены я. – А можна яшчэ?..
– Не! – катэгарычна адказаў доктар. – Юра, ну дык што з табою здарылася?!
– …
– ?!.
– …
– Ну добра, не жадаеш адказваць – не адказвай! – нейк хітравата сказаў урач, справакаваўшы маю шчырасць.
– Ды добра… скажу…
– Ды добра, не трэба!
– Ды скажу…
– Ды не трэба!
– Я з моста саскочыў…
– Сам?!
– Так…
– А калі праўду сказаць?!
– Ды я сам саскочыў…
– Ды не бойся ты іх! Хто цябе скінуў?!
– Я сам саскочыў, блін.
– Ну добра, добра, няхай будзе „сам”! Сам – дык сам! З жыцця хацеў звольніцца?!
– Мг…
– Можа, лепш было пачакаць, пакуль звольняць?! Або ты думаў, што пасля такога Працадаўца цябе хутчэй у лепшае месца ўладкуе?! – сказаў урач і павярнуўся да ложка, што знаходзіўся побач з маім.
Я нейк прыпадняў галаву і болей-меней разгледзеў палату. У ёй, акрамя мяне і храпуна, над якім схіліліся доктар з медсястрой, нікога не назіралася. Твару спячага я не бачыў з-за розных апаратаў. Вокны ў палаце былі завешаны шторамі. Усё звінела і было нібыта жывым. Погляд захрасаў. Я паварочваў галаву, і ўсё быццам цягнулася за ёю.
– А можна гэтую кропельніцу адчапіць?.. Рука ўжо занямела… баліць…
– Хутка гэты флакон дакапае, і медсястра здыме! – супакоіў мяне ўрач, і я заплюшчыў вочы.
Доктар і яго памочніца нешта буркаталі, а чулася – бурленне.
– …пэўна… …сю ноч будзе тарабаніць…
– …адвор’е…
– …пэўна… ад яго ў мяне …ешта „матор” барахліць…
– …што …эты …ужчына такога …рабіў?.. …ліцыянеры ў калідоры…
– …не пытай… а не то я адкажу…
– …кажыце…
– …астрою не шкада?..
– …не…
– …не …асстроішся?..
– …не…
– …ады …вошта …ікавішся?..
– …роста так…
– …ша мая… лепш не ведаць…
– …ур’ёзна… …кажыце…
– …не баішся?..
– …чына не баязлівая… хто… такі?..
– …
– …
– …анібал…
– …хто такі?..
– …даед…
– …даед?..
– …даед…
– …якім сэнсе?..
– …у гастранамічным…
– …жартуеце?..
– …ма прычын…
– …што ён …рабіў?..
– …абіў жонку… …сек на кавалкі… у духоўку… …еў… Калі за ім прыйшлі… …скачыў з акна…
– …божухна…
– …хм-хм-хм…
– …ыбачайце… тут смешнага?..
– …мяюся з твайго выразу …вара…
– …як можна… …эта ж… …эта ж… ён жа зладзюга… звер… Мне …орамна… што мы з ім …алежым да …днаго і …аго ж біялагічнага віду… 
– …вошта ты так… …ша мая… не абражай …алавека… Ён… …ожа быць… …огуле станоўчая… …обрая …соба… проста хворая і галодная… А тут …шчэ… …быць… …онка …церва… …ось …сё і сышлося… Так… …заляваць …го… …анешне… …рэба… але …абіста я …го вінаватым не лічу… бо ён …рабіў зло …ядомлена… а неўсвядомленае …ло …эта не …ло… а няшчасны выпадак… Ты не адгароджвайся ад …го… …ядзі… як …іха-мірна… …язвінна спіць …эта… …эта …васобленая …дзінота… Не… не звер ён… мяса ж сырога не есць…
– …як… яго …шчэ лечым тут?.. Ён жа не …алавек… Я …аюся …ля …го стаяць…
– …ша мая… я …ццаць пяць …доў у …дыцыне і ніколі не лячыў людзей… Я …ячыў …олькі …ацыентаў… Бо …алі пачынаеш лячыць людзей… …дразу …ачынаеш іх …лечыць і шкодзіць ім… і сабе …аксама…
– …эта… …пэўна… …памагае не пакутаваць з-за …сабістых …рачэбных „…огілак”?..
– …
– …
– …іх не бачна за …тоўпам …васкрэшаных мною людзей… Не бачна… не бачна… зусім …е бачна…
– …не крыўдуйце… …рыўдлівы …октар… …вароба для …ворых… самі ж …учылі…
– …мг…
– …го твар такі …трашэнны… у-гу-гу-й…
– …эта мая …фармацыя аб ім …го так зг;дзіла… Дагэтуль ты аб ім так не …умала… Паглядзі …унь… форма …уха ў …го… як у нас… Ды і …огул ён так …аволі …баяльны …ужчына… …абе не …даецца?.. Хм-хм-хм…
– …раз ён такі монстр… тады …аму …го …ліцыянер у палаце не вартуе?.. …вычайна ж так…
– …я …му …казаў… што …го …адапечны …куды не збяжыць і не пойдзе …а канца жыцця… і …асля …го …аксама… …ось мент і …бег адсюль… з …адасцю… …сё… …ша мая… …айшлі і мы…
– …ой… …екдот пра …янтоў …помніла… …ухайце…
„Мент… мент… менталітэт… Мент… мін… мінтатаўр… Здалося… здалося… сон… сон… звычайны сон… і нічога больш… Проста сон… Я такое бачыў толькі ў кіно… Галівуд… Галівуд… гэта ўсё Галівуд… Не-не-не… не трэба сябе падманваць… гэта не Галівуд… гэта не сон… Яны казалі факты… факты… аб якіх я ніколі не ведаў… Гэтая інфармацыя не з падсвядомасці… не… не адтуль… не з яе… Усё рэальна… усё рэальна… рэальна… божа мой… божа мой… Куды мне схавацца ад гэтай інфармацыі?.. Куды?.. Ён храпе… храпе… божа… ён храпе… ён так жудасна храпе… Страшна… страшна… мне страшна… Што гэта?.. Мароз… мароз па скуры галавы пайшоў… мароз… Ва-ла-сы… Твар пахаладнеў… У грудзях непрыемна зашлакатала… Страх скрозь вочы лезе… Мама… мама… дзе ты?.. Мама… мама… мэма… Я хачу дамоў… адпусціце мяне дамоў… я хачу дамоў… дамоў… там так добра… Мама… мамачка мая… тата… татачка мой… адпусціце мяне да іх… адпусціце… За-пы-ха-ны… я б пазваніў навобмацак у сваю кватэру… выціраючы навобмацак ногі… на пляцоўцы няма святла… Адчыніліся б дзверы… і светлая ўтульнасць з пацалункам мамы і рукапацісканнем бацькі абясстрашылі б і ўзрадавалі мяне… Я б распрануўся… памыўся… і пайшоў на кухню… есці на вялікім блюдзе печаную бу-у-льбачку з ку-у-рачкай… Божа мой… божа мой… божа мой… ён жа таксама… таксама… еў… мя-са… пе-ча-на-е… Божа… як ён мог рабіць гэта?.. Божа… як ён мог пасекчы яе?.. Чорт… гэта ж немагчыма ўяўляць… а тым болей усведамляць… Э… кан… люд… бал… каніед… людаед… ты што робіш у маёй кватэры?.. Што ты робіш у маёй кватэры?.. Не… не… не… Адматаць… адматаць… трэба адматаць уяўленне назад… Назад… назад… назад… Адмотваем… адмотваем… ад-мо-тва-ем… За-пы-ха… Навобма… Звано… Святло… Пац… Рукапац… Блюд… Люд… Зноў… зноў… Чорт… чорт… Як ты мог?.. Як ты мог?.. Не… не… гэта немагчыма… нема… гэта ўсё немагчыма ўяўля… уяўля-а… уяўля-а-а… Духоўка… дух… мяса… ку-ры-ца-а…”
– А-а-а… Мг… мг… Хрр… хрр… М-м… м-м… У-э!.. у-э-э!.. у-э-э-э-э!.. Экхэ-экхэ!..У-э-э-э-э-э-э!.. Экхэ-экхэ-экхэ!.. Цьфу… цьфу… цьфу… цьфу… Ху-у… ху-у… ху-у… ху-у… У-э!.. у-э-э-э-э-э-э-э-э!.. Экхэ-экхэ-экхэ!.. Цьфу… цьфу… цьфу… У-э-э-э-э-э!.. Экхэ-экхэ!.. Цьфу… цьфу… Ць… ць… ць… ць… Фу-у-у… ху-у-у… у-у-у…
„Дз… дзякуй богу… што гэта проста вада… проста вада… вада… вада… Вырвала… вырвала… мяне вырвала… Дзякуй богу… што проста вадой… проста вадой… вадой… Дзякуй богу… дзякуй богу… дзякуй… дзякуй… дзя… У ро-це гор-ка… горка… гор… Як?.. Як?.. Як цяпер мае родныя?.. Як жа вы цяпер там у маім у-яў-ленні… у маіх ус-па-мі-нах?.. Жуда… Жу-да… Жу… Трымаць вочы заплюшчанымі яшчэ жудасней… чым ра-сплю… Жуда на самае святое замахнулася… на самае святое… І я не ведаю… як яе знішчыць… як вас засцерагчы… родныя мае… Не ведаю… не ведаю… не веда… Трэба… трэба зноў вярнуцца ў гэтыя жудасныя ўспаміны… ва ўяўленне… Трэба выратаваць вас… родныя мае… выратаваць… Я выратую вас… я выратую… Зараз… зараз… Зараз акунуся ў думкі… Зараз толькі… Набрацца храбрасці трэба… храбрасці… Хра-бра-сці… Адкуль?.. Дзе яе браць?.. Няма яе зусім… Добра… Добра… Добра… Без храбрасці прыйдзецца адпраўляцца ў мінуўшчыну… без храбрасці… На лік „тры” буду акунацца… на лік „тры”… Р… Раз… Д… Д… Два… Т… Т… Т… Тры… А-а-а… На… на… на… Дзе?.. дзе?.. Сюды… сюды… Хутчэй… хутчэй… Усе… усе… Мам… тат… баб… дзед… Ін… За мною… за мною… да мяне ў душу… А ты ідзі на… Пайшоў на… Блін… чаго цябе стала так шмат?.. Чаму ж вы сталі мацней?.. Чаму ж у вас з’явілася зброя?.. Жуда… Жу-да… Ж… у… д… а… Эх… войска б мне зараз… хоць якое-небудзь… Ды няма… ня-ма… ня… ма… За родных… за родных… Наперад… наперад… Ура-а-а-а… На… на… на… на… на… на… н…                Ху-у… ху-у… ху-у… Не атрымалася… Не атрымалася… Нічога не атрымалася… Адпачыць… Адпачыць… Трэба адпачыць… Задрамаць… Задрамаць… Трэба задрамаць… Сіл набяруся і зноў… І зноў… Выратую… Выратую… Я вас усіх выратую… Усіх… Усіх на зямлі… Я… Хто я?.. Я… такі і такі… Нарадзіўся ў такой гадзіне… у такі дзень… у такі месяц… у такі год… у такое стагоддзе… у такое тысячагоддзе… Нарадзіўся там і там… Трапіў сюды… Спадзяюся апынуцца ў любым іншым месцы… Не загру…”
– Тпррррр…
„Не загружацца… не загружацца… Я тут… я тут… Я ёсць… Толькі трэба задрамаць… задрамаць… трэба задрамаць… А зараз задрамаць… задрамаць… задрамаць… задрамаць… Драмаць… Драмаць… Драмаць… Драмаць… Драма… Драма… Драма… Драма… Драм-лю… Драм-лю… Драм-лю… Драм-люд… М?.. А?.. Што?.. Храпе… Храпе… Ён храпе… Ён па-ранейшаму храпе… Чаго ён так храпе?.. Чаго храпе?.. Чаго?.. Думкі… думкі… думкі… Чаго вы лезеце да мяне?.. Што вам ад мяне трэба?.. Прэч… думкі… прэч… адчапіцеся… Не чапайце… не чапайце мяне… Брыдоты ванітавыя… Навошта ён так храпе?.. Адкажыце… адкажыце мне… навошта ён так храпе?.. Э-э-э… дзе я?.. Дзе?.. Я не дома… не дома… Тады дзе?.. Дзе я тады?.. Адчапіцеся ад мяне… Думкі… адчапіцеся ад мяне… падлы… я сказаў… адчапіцеся… Як жа мне адваяваць уласнае ўяўленне?.. Як?.. як?.. як?.. Трэба заснуць… трэба заснуць… трэба абавязкова заснуць… Я ж хачу спаць… хачу… вельмі хачу… Трэба мне спаць… гэта ратунак… толькі гэта… Спі… спі… спі… Заплюшчы вочы… вось так… так… вось… Цішэй… цішэй… лічы… лічы… бараноў лічы… Адзін баран… два бараны… тры бараны… чатыры бараны… пяць бараноў… шэсць бар… Баран… баран гэта бараніна… зноў мяса… зноў… Немагчыма… немагчыма ад гэтага схавацца… немагчы… Трэба лічыць нешта другое… нешта іншае… Што?.. Што?.. Проста буду лічбы лічыць… звычайныя лічбы… Буду іх уяўляць і лічыць… Добра… добра… Адзінка… чорнага колеру… Двойка… карычневага колеру… Тройка… цёмна-зялёнага колеру… Чацвёрка… карычневага колеру… Пяцёрка… чырвонага колеру… барвовага… як кроў… Чорт… зноў… зноў… Зноў зноў… Далей… далей… трэба далей… Проста далей… ды і ўсё… Куды даліць?.. Ціш-ціш… Аз… ва… ры… атыры… яць… Шэсць… шэсць… зараз шэсць… Шасцё… шасцёрка… Шасцёрка… чорнага колеру… Сямёрка… цёмна-сіняга колеру… Васьмёрка… ка-ры-чне-ва-га… ко-ле-ру… Дзе-вят-ка… ка-ры-чне-ва-я… Дзе-сят-ка… бе-ла… Са-ра-коў-ка… С-с-с… З-з-з… За-сына… Сссо-о-о-э-э-э… у-у-у-у-У-У-У… Бл… Бл… Спа… Спа… Спа… Спа… Сап… у-у-у-у-У-У-У… Блін… Блі… Бл… Б… Сплю… Спл… Сп… С… у-у-у-у-У-У-У… Блін… блін… блін… святло… святло паганае… спаць не дае… калоціць мяне ажно… унутры… з зябкасцю калоціць… нават нейк прарэзліва калоціць… Не магу заснуць… ніяк не магу… Тррррэмар… Гучны храп перашкаджае… святло перашкаджае… Нешта спецыяльна мне перашкаджае… перашкаджае… сука… Сука… сука… су… Трэба мне падкоўдранік на твар нацягнуць… трэба паспрабаваць… Паспрабую… паспрабу… Заадно сагрэюся… Скура гусіная… Сукі… нават коўдру не далі… Сволачы… Цягну… цягну… вось так… вось… вось… вось… Давай… давай… Вось так… Вось і добра… нацягнуў… А ці здолею я прытрымлівацца сваіх законаў-забарон?.. Канешне ж… здолею… столькі здароўяў на коне… лёсаў… жыццяў… О… зараз зацісну вялікі палец у кулаку… Няхай хоць ён сагрэецца… Пакладу кулак на грудзі… Вось… так… Холадна… холадна… як жа мне холадна… хола-а…”
– У-у-у-гугу-гугу-гугу-у-у-у…. Хрр… хрр… хрр…
„Усё жыццё ў мяне рукі і ногі халодныя… а тут яшчэ дапаўняльны холад… Кроў… блін… да канечнасцей не дабягае… І навошта я такі доўгі вымахаў?.. Праўда… ніжніх… дзякуй богу… ужо не адчуваю… Трахея… трахея-прастытутка дзярэ… А так добра… з падкоўдранікам на твары… Святло не свеціць… добра… цяплей трошкі… Але не нашмат… не нашмат… не наш… Стала цяплей… стала цяплей… Быццам бы… Не… увогуле не пацяплела… зусім не пацяплела… толькі твар… толькі твару цяплей… А рукі?.. А плечы?.. Майку… падлы… знялі… холадна… холадна… як жа холад… Ну… нічога… нічога… пацярплю… пацярплю… Я пад падкоўдранікам… я схаваўся… Мне тут цяплей… чым там… цяплей… Зараз надышу… і яшчэ цяплей стане…”
 – Ху-у-у… ху-у… ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у-у-у… ху-у-у… ху-у-у-у-у-у… ху-у-у… ху-у-у-у… ху-у… ху-у-у-у… ху-у… ху… ху… ху… ху… ху… ху… 
„Усё… хопіць дыхаць… бо занудзіць… Хопіць… Не хачу туды… не хачу туды… не хачу… Тут буду жыць… тут… пад падкоўдранікам… Тут цяплей… тут цяплей… тут цяплей… Тут лепей… лепей… лепей… лепей… Так… так… Пад падкоўдранікам… пад падкоўдранікам… пад падкоўдранікам… пад падкоўдранікам… Тут… тут… тут… тут… ту… ту… ту-ту-ту… Утульна мне… утульна… утульна… нават утульна… Лютая ўтульнасць… Вось так бы ляжаў і ляжаў… ляжаў і ляжаў… Толькі гэта зараз каштоўна… Мой падкоўдранік і я… Я і мой падкоўдранік… з у-зо-рам са слоў „МИН-ЗДРАВ”… Гэта што… тваё імя?.. А… падкоўдранік… Як цябе завуць?.. Минздрав?.. Журышся?.. Журышся… Я таксама… Глядзі… не перажурыся… Не… усё ж такі ўсё ў нас з табою будзе добра… усё будзе добра… Абавязкова… абавязкова… Абсалютна… абсалютна… Ін-ша-га вый-сця про-ста ня-ма… Аб-са-лют-на… Я пад пад… Я пад пад… коўдранікам… Я пад падкоўдранікам… Атрымалася… надыхаў… пацяплела… Гэта перамога… Невялікая… Маленькая… Малюсенькая… Малюпасенькая… Непрыметная… Неіснуючая… Але ўсё роўна мне тут цудоўна… мне тут цудоўна… Цудоўна… цудоўна… цудоўна… цудоўна… цудоўна… цудо… Цудоўна… Цудоўна… Цудоўна… Цудоўна… Цуд… Добра… добра… добра… добра… доб… Добра… Добра… Добра… До… Нармальна… нармальна… нармальна… нармал… Нармальна… Нармальна… Нарма… Ніяк… ніяк… ніяк… Ніяк… Ніяк… Цярпіма… цярпіма… Цярпі… Ця-рпі-ма… Калі б толькі… Ды не… цярпіма… Канешне… цярпіма… А як жа інакш?.. Так… але… Ніякіх „але”… усё цярпіма… Дык як жа можна так доўга?.. Доўга так дыхаць… А што… ёсць выйсце?.. Ну дык… Блін… ну гэта ж немагчыма… Колькі так працягнеш?.. Колькі яшчэ?.. Колькі яшчэ цярпець?.. Колькі?.. Колькі?.. Кол..? Не… так немагчыма… Цяжка дыхаць… Пад падкоўдранікам цяжка дыхаць… кіслароду не хапае… не хапае кіслароду… Дык што рабіць?.. Рабіць што?.. Нічога ж не зробіш… Блін… ну як гэта „нічога не зробіш”?.. Што за маразм?.. Трошачкі… трошачкі… хоць трошачкі яшчэ ў цяпле пабуду… хоць трошачкі… Смакуй… смакуй… смакуй… Трошачкі… гэта ж так шмат… Трошачкі… трошачкі… трошачкі… тро-шач-кі… тро… Не… не… трэба скінуць падкоўдранік… трэба скінуць… Скінь… скінь ты яго… Скіну… скіну я яго… а то задыхнуся яшчэ… Ды скіну я яго на хрэн… Вось… Вось… Вось і ўсё… Вось і ўсё… Свежае паветра хоць… Свежае… Буду дыхаць… дыхаць… дыхаць буду… дых… Блін… балюча… балюча дыхаць поўнымі грудзямі… балюча… з-за спіны балюча… Мабыць… на барцоўскі мост стаць?.. Не… не… гэта немагчыма… нават спрабаваць не буду… Ды і хопіць мне на сёння мастоў усялякіх… Лепш на тушэ застануся… лепш ужо на тушэ ляжаць… лепш на туш… Не… не… балюча… балюча так проста ляжаць… так тупа ляжаць… так пакорліва… Паспрабую хоць спіной паварушыць… для ёмкасці… Мабыць… пераўладкуюся… дык не так балюча будзе?.. Ану-у-у…”
– У-у-у-у-у-у-у… Блі-і-і-н…
„Балюча… балюча… як жа балюча… Ляжы і не варушыся… Герой… блін… Блін… блін… святло… святло паганае… Зноў святло… Апраметнае святло… апраметнае… Куды ад цябе дзецца?.. Трэба… трэба рукой вочы закрыць… Трэба закрыць… Так… так… так… Так вось… так вось… так вось… Мг… Мг… Мг… Не… не… Не… не… Не… Цяжка так руку трымаць… цяжка… Цяжкая яна нейкая… цяжкая… Нічога не будзе… Не… не будзе… Блін… пад бровамі ад святла баліць… пад бровамі бал… Мышцы стаміліся моршчыць лоб… Падушка блінам… ляжаць не мякка… не мякка… ды і пярынкі колюцца… На патыліцы нешта пячэ… Нешта пячэ… Ану… што там… Ану… Ану… Ва-ла-сы па-злі-па-лі-ся… Чаму гэта?.. Чаму?.. Ча-му?.. А-а… гэта… мабыць… кроў запечаная… Сапраўды… упаў і галавой ударыўся… Блін… сапраўды… Блін… ударыўся… Блін… Блін… Ну… ды гэта дробязь… Холадна… холадна… холадна… А вось гэта ўжо не дробязь… У мяне… напэўна… тэмпература… напэўна… яна… я адчуваю яе… Хо-лад-на… хо-лад-на… хо-лад… Расслабся… расслабся… і будзе не так холадна… расслабся… Добра… добра… добра… Расслабляюся… расслабляюся… расслабляюся… расслабляюся… Рас-слаб-іў-ся… рас-слаб-іў-ся… рас-слаб-іў-ся… Сапраўды… стала ўжо не так холадна… не так… не так… не так… не так… не…”
– У-гу-гу-гу-гу…
„Цяжка… цяжка… цяжка… Цяжка не абараняцца ад холаду… цяжка… Цяжка не абараняцца… цяжка… Холад… холад… холад… які люты холад… А ты адцягніся… адцягніся… адцягніся ад яго… Як?.. А хоць і падумай аб чым-небудзь… хай і з болем… Мг… мг… мг… Тап-тап-табірота-шмур-барака-бруда-нікона-бріціка-біта… Д-р-р-р-р-р… ты-дын-тым… Ціка-ціка-ціка-ціка-цік… М-м-м-м-м… на-на-на-на-на-на-на… ля-ля-ля-ля-ля-ля-ля… Міра-баскет-толькі-побач… Бога-вашу-маці… Не… думкі мяне не грэюць… Кроў толькі дарма ганяюць… Стоўпіліся… пхаюцца… труцца адна аб адну… наэлектрызаваліся ўжо… а не грэюць… Змазка патрэбна… Ды так жа хутка труцца… І не спыніць… Асколкі думак мазгі рэжуць… Атара-чара-бара-гітара-гагара-кара-мара… Не… не спыніць ужо… Тармазнуць іх трэба… толькі тармазнуць… Трэба запаволенасць кадраў уключыць… Так… так… так… Цішэй… цішэй… цішэй… Спакойна… спакойна… спакойна… Вось… вось… вось… А гэты ўсё храпе… храпе і храпе… бесперапынна храпе… Я ж сапраўды памру зараз… У мяне рука баліць… занямела… Трэба яе сагнуць… Альбо хаця б змяніць яе паставу… Адчапіце кропельніцу на хрэн… адчапіце яе… гніды… Падушку ўзбіце… І павярніце мяне на бок… цела млее… хоча на бок… я хачу на бок… мне няёмка… я заляжаўся на спіне… а яна баліць… баліць… спіна баліць… Чаго ж ты так храпеш?.. Ну навошта ты так храпеш?.. Не пужай мяне… не пужай… прашу цябе… Куды мне дзець мой страх… куды?.. Ды што гэта такое… Трахея… трахея… што там дзярэ так?.. Балюча… балюча… як жа мне балюча… Спіна баліць… спіна так моцна баліць… Не балела ж… не балела ж… Дапамажыце… дапамажыце… павярніце мяне на бок… хутчэй… хто-небудзь… Мне надта няёмка… надта… Холадна… холадна… хо… Здохну зараз… Сапраўды здохну… Святло пагасіце… святло… падлы… пагасіце… Храп… храп… заглушыце гэты жудасны храп… Я не адчуваў такога болю ніколі… Гэта… гэта край… Балюча… балюча… спіна баліць… спіна… спіна… балюча… балюча… балюча… балю-у…”
– М-м-м-м-м-м… чорт… Хрр… хрр…хрр… хрр…
„Блін… ворагу не пажадаеш… Ні Барысу… ні Барысу… ні астатнім… Нават хлопцу таму… хлопцу таму ў школе… нас з мамай… нас з мамай маёй унізіў… Не дай бог табе такога… не дай бог… Балюча… балюча мне… вельмі-вельмі… Што рабіць мне?.. Што?.. Баліць… блін… баліць так… Лепш зубы мне без наркоза павырывайце… усе… толькі забярыце боль гэты… забярыце… Пералом пазваночніка… пералом так баліць… Сам нерв так баліць… Немагчыма цярпець мне гэта… Калі гэты боль перажыву… потым любы здолею вытрымаць… але і любога буду баяцца… Тэмпература… холад… святло… трахея… храпенне… храпенне гэтае дзікае… дзіка-а…”
– А-а-а-а-а-а… Хрр… хрр… хрр…
„Адрэжце мне пальцы на руках… толькі не мучце… не мучце мяне… мне балюча… Без наркоза адрэжце… адрэжце пальцы… толькі спыніце гэта… спыніце… збаўце мяне… Піць… піць… дайце піць… падлы паршывыя… Вадзічкі… вадзічкі… шмат вадзічкі дайце… шмат… Балюча… няёмка… павярніце мяне… няёмка… Святло… святло… пагасіце святло… сукі… Рука занямела… баліць… яна занямела… занямела… нічога нельга зрабіць… немагчыма… рука… рука… рука занямела… далонь увогуле неадчувальная… Я хачу павярнуцца… Тэмпература… у мяне тэмпература… я яе адчуваю… адчуваю… Холадна… майку дайце… майку хаця б вярніце… падлы… Замкніце мяне ў сауне… у сауне… у бары… у „Трох сталах” мяне замкніце… Не-не… у бар нельга… гэта парушае мае законы-забароны… Не… у „Тры сталы” нельга… Лепш падпаліце палату… дайце сагрэцца… дайце… Жудасна… жудасна… храпе… храпе ён… Дайце піць… піць дайце… Трахея дзярэ… балюча… Спіна баліць… Піць… піць… пі… пі… пі… Няёмка… павярніце… балюча… вельмі… спіна мая… спінка мая… Сука… ты чаго так баліш?.. Навошта так моцна… навошта?.. Як балюча… божа мой… як балюча… Трэба медсястру клікаць… неабходна… гэта мой шанц… кліч… кліч… Зараз пазаву гэтую гніду… Дзе яна там ходзіць?.. Маці яе… Пачакай… пачакай… можа… яна яшчэ добрай акажацца… Вось тады і раскаюся… Лепей потым раскаяцца за памылковае абвінавачанне… чым зараз не адрэагаваць на ўяўную віну… Так што… пакуль што… гніда… гніда… гніда… Балюча… балюча… балюча… А калі яна добрая… то яе не шкада… калі… канешне… існуе замагільнае жы… Боль… боль… боль… боль… боль… боль… Зараз паклікаю г… яе… Зараз паклікаю ўсіх… Зараз… Не… усё роўна не пачуюць… у мяне слабы голас… Пачуюць… дзверы ў палату адчыненыя… увесь час адчыненыя… пачуюць… абавязаны пачуць… Не… саромеюся… лепш пацярплю… пацярплю яшчэ… пацярплю… Не… саромецца зараз… недапушчальная раскоша-а…”
– А-а-а-а-а-а!.. Сястра!.. Сястра!.. Сястра!.. Сястра… хадзі сюды!.. – я заплакаў ад адчаю здаўленымі, адрывістымі выдыхамі.
– Ну што такое?! – спытала Іра.
– Ды спіна баліць… вельмі баліць… нясцерпна…
– Зараз укалю! – сказала медсястра і знікла.
З’явілася яна ўжо са шпрыцам і стала абсалютна неадчувальна калоць мяне ў бядро. Здзіўлены, я падумаў, што ў пратэз калоць не стануць, але доўга мацаць сваё цёплае цела, не адчуваючы дакрананняў, пабаяўся.
– А што гэта?.. – пацікавіўся я.
– Марфін! „Цягнуцца” буеш!
– Куды?..
– Лягчэй стане!
– А што гэта за марфін?..
– Усё табе ведаць трэба! Наркотык такі! – адказала Іра, і мне падумалася, што мае сем законаў-забарон непазбежна будуць мець выключэнні.
– А ў мяне ногі ёсць?..
– А куды яны дзенуцца?!
– А можна зірнуць?..
Медсястра падняла падкоўдранік, і я разгледзеў свае родныя загарэлыя ногі. Гэта супакойвала, але было незразумела, чаму я не магу нават варухнуць імі.
Іра ўзяла ў мяне паміж ног якісьці цэлафанавы мяшок з жоўтай вадкасцю, зліла яе ў ракавіну і зноў прычапіла яго да нейкай трубкі, якая тырчала з мяне.
Ніколі б не паверыў, што ўпершыню дзявочыя вочы ўбачаць маё аголенае цела менавіта ў такім выглядзе. Але мне было не да сораму…
– А дзе маё адзенне… роднае?..
– На складзе, не бойся! Навошта яно табе ўжо?!
– А што гэта?.. – спытаў я пра трубку.
– Катэтэр!
– А што гэта?..
– Ён дапамагае табе мачыцца!
– А што… я сам не магу?..
– Пакуль што не!
– А што за мяшок?..
– Гэта мачапрыёмнік!
– А чаму ў мяне ногі не варушацца… і не адчуваю нічога ніжэй грудзей?..
– Гэта ад траўмы!.. Ну ўсё, хопіць пытаць! Так, кропельніцу ўжо буем здымаць!
Іра выцягнула іголку з маёй рукі, і я ледзьве сагнуў яе з балючай асалодай. Стаў варушыць кісцю, і яна павольна налілася прыемным цяплом адчувальнасці.
– А можна мне вадзічкі?..
– Не, я токі магу табе губы намачыць!
– А ўрач мне дазволіў патрошку піць… вунь конаўка…
– Цябе з-за вады ўжо вырвала, падушка мокрая!..
– Ды не… мяне вунь з-за таго мужыка вырвала… Чаму ён так храпе?..
– Ён не храпе, а хрыпіць!
– Мне ад гэтага не ляг…
– У яго паветравод стаіць! І ў цябе стаяў!
– А што за паветра..?
– Трубка такая, каб дыхаць!
– Гэта з-за яе ў мяне ў трахеі дзярэ?..
– Так!
– А можна з гэтым нешта зрабіць?..
– А што тут зробіш?!
– Ну дайце вадзічкі трошкі… Я толькі трошачкі… – Іра дала мне трохі папіць. Рукі мае былі такімі аслабленымі, што я ледзьве згінаў іх, не кажучы ўжо аб тым, каб нешта імі трымаць. – А можна яшчэ?..
– Усё, хопіць!
– А можна мне на бок павярнуцца?.. Бо няёмка так…
Калі медсястра паварочвала маё цела, мне было так балюча, што здавалася, пазваночнік вось-вось рассыпецца, але, апынуўшыся на баку, я адчуў палёгку.
– Дзе ты так загарэў?!
– На рэчцы…
– На якой?!
– На Міжземнай…
– А дзе гэта?!.
– Вельмі-вельмі далёка…
– А што, паблізу рэчак няма?!
– Такой няма…
– А што ў ёй такога?!
– Яна салёная…
– А хіба рэчка можа быць салёнай?!.
– Можа…
– Ад чаго?!
– Ад слёз…
– Хм!
– …
– У цяе дзяўчына ёсць?! – шырспажыўным тонам пацікавілася Іра.
– А ў вас коўдра ёсць?..
– Не, коўдры няма! Дык дзяўчына ў цяе ёсць ці не?!
– А ў вас дзяўчына ёсць?.. – паспрабаваў пажартаваць я.
– Не… ні дзяўчыны, ні хлопца ў мяне няма!.. – сур’ёзна адказала медсястра.
– А ў мяне дзяўчына ёсць… – пасур’ёзнеў і я.
– І як яе завуць?!
– Не ведаю…
– Як гэта „не ведаеш”?! – жартаўліва здзівілася Іра.
– Ды так… не ведаю…
– Праўда?! А чаму ты не ведаеш, як яе завуць?! – сур’ёзна здзівілася Іра.
– Таму што я яе яшчэ не сустрэў…
– А як тады яна ў цябе ёсць?! – недаверліва спытала медсястра.
– Ва ўяўленні…
– А-а!.. Зразумела… – з неразуменнем сказала Іра.
– А на якім я паверсе?..
– Якая табе розніца?!
– Проста… Каб адчуваць сваё месца… у прасторы… – другі раз я паспрабаваў падбадзёрыць яе і сябе.
– Ты на самым нізе! – сур’ёзна адказала медсястра і знікла.
„Ну… дзякуй богу… так можна жыць… вось так на баку… ціхенька буду так вось… і ўсё… Дзякуй богу… Буду жыць так ціхенька… і нічога… нармальна… А яно ўжо і не так холадна на баку… а той не храпе… а хрыпіць… ужо добра… Яму таксама не пазайздросціш… Не-не… святло ў вочы ўжо не свеціць… я на баку… Тут у рэанімацыі… напэўна… нельга святло выключаць ноччу… І дзверы ў палату… напэўна… нельга зачыняць… Зразумела… зразумела… мне ўсё зразумела… Правільна… правільна… гэта правільна… я згодны… я з гэтым згодны… Нешта так быццам бы думкі дурныя не лезуць у галаву… А гэта добра… нават вельмі добра… Аб чымсьці прыемным можна падумаць… але… не задумваючыся… не задумваючыся… Так… падумаць проста… і ўсё… Шкада… што думаць няма аб чым… шкада… Ну і што?.. Ну і добра… так проста паляжу… Добра… што медсястра прыходзіць… добра… што дапамагае… а я яе… дурны… ганьбіў… ажно сорамна… Ну добра… забудзь… Хаця дзіўнаватая дзеўка… папросіш… дапаможа… прамаўчыш… ну і хрэн з табою… ніякай ініцыятывы… Дзіўнаватая дзеўка… дзіўнаватая… Але нічога… усё добра атрымалася… Я ўсё зрабіў… усё… што хацеў… яна дапамагла… Усё добра… усё хутка стане добра… А ногі?.. Ногі адыдуць… адыдуць хутка… куды ім дзецца… Хаця ўрач сказаў… што людаед ніколі не пойдзе… а ён таксама з вышыні саскочыў… Значыць… і я ніколі хадзіць не буду?.. А хрэн вам усім… я буду хадзіць… пайду… У мяне сіла волі… дай божа… Падымуся… прымушу ногі працаваць сілай волі… чаго б гэта ні каштавала… Ай… як бы там ні было… а ўсё ў мяне добра… Хутка мяне тут наведваць пачнуць… усе-ўсе… У цэнтры ўвагі буду… Фанабэрыцца буду… выхваляцца перад усімі… што з моста саскочыў… Героем буду… Буду ўсім паказваць… што я трымаюся… нягледзячы ні на якія нягоды… Гэ-та ця-пер мне а-дзі-на-я ў-це-ха… Хаця… чаму я вырашыў… што мяне тут у бальніцы трымаць будуць… Дамоў паеду… дамоў паеду… ды і ўсё… Я сябе нармальна адчуваю… А на трахею і тэмпературу пляваць… дробязі гэта… Ды я ўвогуле здаровы амаль… А ногі адыдуць… адыдуць ногі… Хутка і без катэктэра… ці катэтэра абыдуся… хрэн з ім… хрэн з тым катэтэрам… Я шмат чым хварэў… але заўжды вылечваўся… заўжды… Вось і ногі мае вылечацца… і пералом пазваночніка… і ўсё астатняе… Смешна… смешна… А чаму я ўсміхаюся?.. М?.. А ўвогуле мне нейк прыемна становіцца… вось я і ўсміхаюся… Чаму гэта так?.. Не ведаю… не ведаю… Але галоўнае… што прыемна… прыемна… і ўсё тут… Не-не… гэта ж… мабыць… з-за гэтага… як яго… падлу… наркотыка гэтага?.. Марфій… ці морфій… Пэўна… гэта ён так дзейнічае… сапраўды ён… А мне пляваць… калі і так… Няхай наркотык… няхай яшчэ што… пляваць… абы спіна не балела… а яна ўжо не так баліць… Цярпіма… прынамсі… Калі так… то добра… Ёмка ляжу… святло не перашкаджае… не холадна… смагу трохі прагнаў… той бедачына не храпе… а хрыпіць… спіна адпускае… а на тэмпературу і трахею пляваць… Мне прыемна… прыемна… гэта добра… мне гэта вельмі добра… ласкава… мне ласкава… мне пяшчотна… Якая прырода гэтай прыемнасці?.. Ну… звычайная… напэўна… прырода… як і ва ўсім… звычайная прырода прыемнасці… Дарэчы… такая ж… як і ў прыемнасці ад выпіўкі… Не… не… тут нешта іншае… нешта большае… чым проста прыемнасць… чым проста задавальненне… Гэта нешта большае… болей салодкае нешта… болей ласкавае… болей пяшчотнае… Гэта не параўнаць з тым… калі я п’яны… Гэта больш… значна больш… у шмат разоў больш…”
– Ух… якая асалода… асалода… аса… Паразмаўляць бы з кім-небудзь аб гэтым…
„Асало-о-о-да… са-праўд-на-я асало-о-о-да… са-праўд-ны экстаз… са-праўд-ны ке-э-э-йф… са-праўд-на-я нірва-а-а-а-на… Адчуванні… адчуванні… пазажыццёвыя адчуванні са сноў… Адчуванні наяве… наяве… на-яве… На матацыкле… Усё становіцца аднародным… Знутры аднекуль цяпло ідзе… дабрыня ідзе… дабрыня… Святло… святло сапраўднае выходзіць… Блін… як прыемна… як прыемна… уся палата ў цеплыні… у цяпле… у шчасці… у шчасці… Гэта сапраўднае шчасце… шчасце… вось яно… шчасце… А я думаў… што яго не існуе… а шчасце… вось яно… вось… Глядзі-і-і-і-це… гэта ж рай… рай… рай… Во-о-о-сь ён які… Сало-о-о-о-дкі… На-сы-ы-ы-чаны… Цё-о-о-о-плы… Я магу нават памацаць гэтую казку…”
– Во-о-о-о-сь… во-о-сь яно… све-э-э-э-тлае… жо-о-о-о-ўтае… цё-о-о-о-плае… вось… мя-а-а-а-ккае… Усё до-о-о-брае… Я ра-ста-ю ў экста-а-а-а-а-а-зе… Я і ёсць экс-таз…
„Дзякуй табе… Іра… дзякуй табе… бог… дзякуй табе… Наркотык… А яшчэ кажуць… што наркотыкі… гэта зло… Па тэліку дэманструюць ролікі ўсялякія… ломкі наркаманаў… жахі розныя… Гэта ўсё бязглуздзіца… Наркотыкі… гэта рай… рэальны рай… Вось… вось я яго зараз бачу… вось ён… Мацаю яго… мацаю… ма… ма… ма-ма… мама… Мама… усё гэта варта ломак… Усё гэта варта ўсяго… Не… наркотыкі трэба не забараняць… а рэкламаваць… Няхай нават паздыхаем пасля іх усе… Гэта таго варта… Вядзіце зараз сюды ўсіх… цешыцца буем… Увесь свет сюды вядзіце… Тут асалода і шчасце… бясконцае шчасце… Вы яго шукаеце… а яно тут во… у рэанімацыі… Тут ска-а-а-рб… ска-а-а-рб… Скар-ны… Ска-ры-на… Дзякуй богу… што я сюды трапіў… У мяне рэанімацыйны настрой… Хадзіце і вы сюды… сваякі мае… Сябры мае уні-верныя… вы сапраўдныя мае сябры… самыя лепшыя сябры… Я добры… і вы добрыя… Старшакласнік… ты мой самы лепшы сябар зараз… запомні гэта… І-і-і… гэта… Даздраперма… блін… сперма… Аль… Аль-ебардаўна… таксама… Урачы… медсёстры… усе… усе… я вас усіх люблю… усіх… усіх людзей на зямлі… усё жывое на зямлі… усё мёртвае… І людаеда гэтага люблю… Добры мужычок… хоць і дурненькі… Хрэн з ёю… з жонкай тваёй… новую знойдзеш… хрыпі… колькі хочаш… А мне прабач… пагарачыўся я наконт цябе… Ну… ды і ты таксама наконт жонкі пагарачыўся… мякка думаючы… Шкада толькі… што я ўжо не здолею глядзець свае любімыя фільмы жахаў… Вітаю вас усіх… вітаю… вітаю… вітаю… Вітаўт… Жэ-май-ты-я… Я… здаецца… зараз пачну плакаць… Так… вось… пачынаю… Хочацца… мне вельмі хочацца плакаць… Я плачу… я плачу… Гарачыя такія… такія гарачыя слёзы… Усё гэта ад шчасця… ад майго… ад нашага ўсеагульнага шчасця…”
– Ху-у-у-у-у-у… о-о-о-о-о… чысціня-а-а-а-а… любата-а-а-а… хараство-о-о-о-о… эдэ-э-э-э-м…
„Э-дэ-э-э-м… э-дэ-э-э-м… які эдэ-э-э-э-м… Эдэм… Адэм… Ад-эм… Мадэм… Эдэм… мадэм… эдэм… мадэм… эдэм… мадэм… м-м-м-м-м… Я ў ім… у мадэме… Я ў кампутары… прама ўнутры яго… Тун-тун-тун… Як тут прыгожа… Пластмаса тут… пластмаса тут прыгожая… кафляная… добрая… Пластмаса лепш прыроды… Пластмасавы эдэм… Не загружацца… не загружацца… Зноў ступар… Думаць… думаць… трэба дума… Думаю… думаю… дума… Не… не… не магу… не магу… не ма… Думкі… думкі тонуць… тонуць яны… Не выратаваць… не выратаваць… ніяк не выратаваць… Трэба хоць за нешта зачапіцца і ўсведамляць… усведамляць… Не… не… нельга задумвацца… нельга… Нельга задумвацца… нельга не ўсведамляць… Шо ж тады рабіць?.. Марфін… Морфій… Марфей… бог сну… Адпачываць буду ў эдэме… Мне тут добра… мне тут прыгожа… мне тут павольна… Тут пастая-а-а-нна… па-сту-по-о-о-ва… Не-шта не та-а-а-а-а-к… Не-шта не так… Нешта не так… Э-э-э-э… І-і-і-і… Гэта я… я… я… Пласт-маса… бе-э-э-лая… ка-фля… кле-ткі… Па-спра-бу-у-у-у… аль-бо… за-гры-да… Можа… гэ… нітроха… Спакой… пакой… пак… па… п… ы… ы… ы… ы……………………………………………………………………………………….”




„І-у… у… М-м-м… Мг… мг… мг… Ну-у-у… што-о?.. Цішэй… так… нешта няёмка мне… Драманне было… не сон… а драманне… Мне няёмка зноў… няёмка на баку… трэба на спіну легчы… разагнуць яе… абавязкова… Балюча так на баку… балюча… зноў спіна баліць… усё ж… Ды і на далонь ніжняй рукі… як быццам іскры ад бенгальскага агню сыплюцца… нямее… Усё балі-і-і-ць… Што ж рабіць?.. Што… што… вядома што… зараз паспрабую сам павярнуцца на спіну… Ану… Ну… Ну… Блін… балюча… Не-не-не… гэта немагчыма… такое немагчыма ажыццявіць… Хаця я яшчэ мала спрабаваў… Трэба яшчэ… яшчэ трэба… Ну… Вось… бачыш… пайшло тро-о…”
– М-м-м-м-м-м-м… м-м-м-м-м… м-м-м-м-м-м… Хрр… хрр…
„Трахея… Не… боль… дзікі боль… То не было болю… а зараз зноў пачаў быць… Паварушыцца баюся… балюча… балюча… балюча… А можа… і не трэба варушыцца… каб не балела… можа… і не трэба?.. Можа… радчэй дыхаць… і не так поўна?.. Можа… паспрабаваць замерці?.. Сапраўды… паспрабую… паспрабую… паспрабую… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю… Спра-бу-ю…”
– Ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у…
„Не… не… не… Замерлым быць яшчэ больш балюча… яшчэ больш… больш… Трэба нешта іншае… нешта іншае… нешта іншае трэба… Што-што-што-што-што?.. Што?.. Трэба… трэба… трэба… Трэба… Трэ-ба… Трэба… адключыць боль… адключыць… трэба адключыць боль… адключыць… ад-ключ… А як?.. а як?.. як гэта зрабіць?.. як?.. Проста… проста… вельмі проста… Трэба адключыць боль… і ўсё… проста адключыць… і ўсё… Як вілку з разеткі… Зразумела… Адключаю… адключаю… адключаю… адключаю… ад-клю-ча-ю… ад-клю-ча… ад… Не… не… усё роўна балюча… усё роўна… Адключанае баліць… адключанае… нават адключанае… Чужое баліць… ужо чужое баліць… Трэба дапамога… вельмі-вельмі балюча… Мне патрэбна дапамога… хутчэй бы раніца… Дзе тая Аўрора?.. Дзе той стрэл гарматы… халасты?.. Балюча… спіна… спіна… Замлеў я ўвесь… На спіну мяне… на спіну… падлы… Вады… вады дайце… дайце мне… сукі… напіцца… урэшце рэшт… Наліце мне нармальна вады… Поўную конаўку наліце… да верху… Зябіць… зябіць нешта… Холадна… холадна… тэмпература… тэмпера… Наркотыкі… наркотыкі праклятыя… Жуда… яны… гэта жуда… Спакушаюць… спакушаюць нерэальнай асалодай… менавіта яна… корань наркатычнай небяспекі… менавіта яе трэба баяцца… Смага… смага… смага… Піць дайце… сволачы… вадзічкі… Гэта наркотыкі ва ўсім вінаватыя… Дражняць… абнадзейваюць спакуслівай ілюзіяй… а потым… а потым падстаўляюць… Падман… які майстэрскі падман… Потым яшчэ горш… яшчэ горш… А далей… напэўна… ломка і ўсё астатняе… Наркотыкі… падлы… падлы… ненавіджу вас… сінтэтычная чароўнасць… сатанінская кроў… здохні… здохні… І ты здохні і не хрыпі так… не хрыпі… мне ж страшна… разумееш… страшна… я баюся… не хрыпі… умаляю… Мне і так балюча… нясцерпна… Зябіць… падла… няёмка… А гэты душагуб усё хрыпіць… А можа… не душагуб… а целагуб?.. А можа… мясагуб?.. Ежагуб?.. Зноў… зноў гэты жах… Спыні думкі… спыні… не задумвайся… цішэй… Блін… балюча вельмі мне… Гэта адцягне мяне ад думак… гэта добра… до-о…”
– С-с-с-с-с-с-с-с… блін… ф-ф-ф-ф-ф… Хрр… хрр… хрр… С-с-с-с-с…
„Не… гэта не выйсце… няхай лепш думкі… няхай думкі… Ды што там дзярэ… падла такая… Дзе вада?.. Дай вады… Трохі вады… бо мяне зябіць… холадна… Не хрыпі так гучна… толькі гучна не хрыпі… Так хрыпі… а гучна так не трэба… Жудасна… калі гучна… жудасна… калі ласка… не хрыпі… А закрыю я вуха далонню… каб не чуць яго… Вось так… вось так… вось так… Адно вуха на падушцы… другое… закрыў… Добра… Так добра… Добра… добра… до… Ціха… ціха… ціха… ціха… ці… Доб-ра… доб… Не… так нядобра… нядобра так… Глуха нейк… Мёртва… Непераносна… Ды і хрып аддалена чуваць… А аддаленая небяспека… гэта яшчэ страшней… чым калі яна побач… Таму што „вось-вось” страшней… чым „ужо”… Баліць… баліць… піць… піць… няёмка… няёмка… няёмка… занямела… цішэй… цішэй… не хрыпі… Куды дзецца?.. Дзе дапамо-о…”
– М-м-м-м-м-м… н-н-н-н-н-н… Хрр… хрр… дзярэ… У-гугу-гугу-гугу… зябіць…
„Давай наркотык… морфій давай… немагчыма ўжо… І вады дайце… дайце вады… Паспрабую заснуць… заснуць… Трэба паспрабаваць заснуць… Не хачу… але трэба… трэба… Я зараз так і зраблю… так і зра… Накрыюся лепш… во… Во… во… во… А цяер спаць… спаць… спі… спі… ціхенька… цішэй… цішэй… сон… зараз будзе ён… рыфма… спаць… спаць… цішэй… спаць… цішэй… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спаць… спа… спа… спа… спа… сп… сп… сп… с… с… с… с…”
– Ы-ы-ы-ы-ы!.. С-с-с-с-с… Не магу… трасе… трасе… калоціць холад… прабіра-а-е… Хрр… хрр…
„Трэба клікаць медсястру… Сапраўды… неабходна… непазбежна… трэба клікаць яе… Іру трэба клікаць… Ды любога падлу… любога… А калі раззлуецца?.. Нешта вельмі часта я клікаю Іру… Пляваць… зараз не да…”
– Іра… тваю маці…
„А можа… яны зараз усе спяць?.. Ноч… ноч зараз… усе спяць… усе… акрамя мяне… Нельга клікаць… людзі спяць… лю-у…”
– Ой… блін… баліць… сука… а-а-а-а… а-а-а-а… а-а-а-а-а…
„Лепш бы каго-небудзь забілі… толькі б табе палягчэла… Не… не… не трэба мне такога… Не трэба дзеля мяне такіх ахвяр… не трэба… Лепш бы каго-небудзь забілі… якую б небудзь чалавечую адзінку… толькі б гэта ўсё быў твой страшны сон… Так… так… лепш каго-небудзь забіце… толькі… толькі… каб гэтага не было… Забіце каго-небудзь… Так-так… лепш каго-небудзь забіце… Толькі не маіх родных… Так… каго-небудзь з вуліцы… Сукі… сукі… Добра… што я з Палінай гэта зрабіў… так вам усім і трэба… А папраўлюся… абавязкова ўсім вам адпомшчу… няспешна… прадумана… і люта… Ну… мой светлы вожык душы… чаму ж ты мяне не колеш?.. Сумленне не дазваляе калоць няшчаснага… так?.. Ды з такой карай… як у мяне… ты цяпер чысцей за астатніх… З такой карай… як у мяне… можна яшчэ доўга грашыць без дакораў сумлення… Такая кара… як у мяне… належыць… хіба што за забойства… А я нават і не збіраўся нікога забываць… э-э… забіваць… Блін… спіна… як балюча… як балюча… Забіце… забіце для мяне каго-небудзь… Забі каго-небудзь… божа… забі… Я згодны… я згодны… толькі пазбаў мяне ад гэтага… ад гэтага ўсяго пазбаў мяне… Забі… забі… забі… за-а…”
 – М-м-м-м-м… о-ё-ё-й… Не… гэта ўсё… усё… усё… усё…
„Ну навошта я плачу?.. Не плач… не плач… ты мужык… Я мужык… я хачу цярпець… не плакаць… Не магу… я больш так не магу… Гэта не маё… гэта не я-а-а…”
– А-а-а-а… М-м-м-мама-а-а-а-а-а!.. Балюча-а-а-а-а!.. Падонкі!.. Вылюдкі!.. Я нічога такога не зрабіў!.. Вы ўсе вар’яты!.. Сястра!.. Сястра!.. Іра, падла!.. Хадзі сюды!.. Э-э-э-э!.. Э-э-э-э-э!.. Э-э-э…
– Ты чаго на мяне лаешся?! – незадаволена спытала Іра.
– Ды… блін… баліць спіна!.. Павярні мяне на спіну!.. І вады дай!..
– Ух, ты які грозны!
Медсястра павярнула мяне на спіну і дала мне трохі вады.
– Дай яшчэ!..
– Хопіць табе!
– Укалі мне морфій!..
– Ага, зараз! Марфін так часта не колюць! – зусім не па-добраму сказала Іра і знікла.
„Сволач… падла… плесня… Каб ты здохла… Здохні… гніда… Вантроба… Вантроба ты… чалавечая… Здохну… а цябе больш не паклічу… Зноў гэтае святло ў вочы… блін… Добра… што хоць папіў… Мала папіў… мала… трэба было больш… Добра… што ёмка ляжу… На спіне лепш… Хаця баліць… як балела… Зябіць… холадна… Накрыцца трэба лепш… вось… так… Жывёліны… нават коўдры няшчаснай не далі… мне няшчаснаму… Сагрэйся… сагрэйся… сагрэй… Абдымі сябе… абдымі… абды… Вось так… вось так… вось так… Ну… ну… ну… н… Не… блін… балю… Балюча… і ўсё тут… Баліць і баліць… Трэба спешна заснуць… спеш… Інакш мне канец будзе… Ды добра… калі б так… але не здохну ніяк… і нават не звар’яцею… Зноў рыфма… Гэта добры знак… Паспрабую заснуць… Можа… атрымаецца… Спачатку трэба ёмка легчы… Так… так… я малайчына… я малайчына… мала-а…”
– А-а-а-а-а-й блі-і-і-і-н-н-н-н-н… Хрр… хрр…
„Ды каб я здох… каб я здох… блін… Я ім там у пекле такое жыццё ўчыню… што… А пакуль што… пакуль што трэба па-іншаму ўлегчыся… па-іншаму… Так вось… ціхенька… ціхенька… добра… добра… так будзе лепш… Дзякуй богу… атрымалася… улёгся… як хацеў… Цяер трэба заснуць… Цяер трэба проста заснуць… проста заснуць… Не… гэта зусім не проста… зусім… Праклятае святло… святло перашкаджае… Людаед хрыпіць… жах… хрыпіць гучна… Не прымушай мяне думаць пра цябе… не прымушай… божа… як мне страшна тут… Людаед пракляты… я не буду думаць аб тым… што ты зрабіў… я не буду ўяўляць… Не… ты мяне не прымусіш… Духоўка… мяса… ежа… Не-не-не… не-не-не… не буду пра яго думаць… Пра каго?.. Пра каго?.. Як гэта яго называюць?.. Хто ён?.. Ну гэты… як яго… Мясаед… Не… Чалавекаед… Не… Жонкаед… Не… Мянеед… Так… так… так… Не-не-не… адцягнуся… адцягнуся ад гэтага… Давай… давай… давай… Такія экстрэмальныя адчуванні не для мяне… не для мяне… не для мяне… А калі яшчэ… не дай бог… памылковыя сумненні зародзяцца… О… не… не… гэта ўжо занадта… занадта… Усё… хопіць балбатаць… хопіць… Ідзі адсюль… Ідзі адсюль… я табе кажу… Мне і так холадна… Хаця не… мне і так ужо спякотна ад думак… Жу… жу… жу… пел… пел я… жу… жу… жу… Пайшоў прэч… людаед… адчапіся ад мяне… Кх… Цішэй вы… думкі… цішэй… Кх… кх… Ну чаму ж вы такія ліпучыя і ця-гу-чы-я?.. Кх… кх… кх… Не адцягнуцца ад вас… э-кстрэ-мі-сткі… І моршчуся… і галаву ад вас ухіляю… усё роўна ніяк… Трэба затармазіць мысленне… Затармазіць… затар-мазіць… зата-рма-зіць… за-тар-ма-зіць… мыс… М-м-м-м… Н-н-н-н-н… Му-у-у-у-у-у… Ну-у-у-у-у-у-у… Дзе вы там?.. Не… не я там… а вы там… Я тут… ут-ут-ут… калі быў і-і-і-і-ншы… У-у-у-у-у… Так… ніколі… адчапіцеся… пайшлі… Прыгалі… бегалі… скакалі… тыгыдык-тыгыдык-тыгыдык… Кіе-Русь… лё-та-лі… па-паўз-лі… Папаўзлі далей… туды… І думай не думай… Э-кстрэ-маль… Про-ста не такі экстрэма-а-а-а… экстрэ-ча-бу-да… Лю-да-ед… люд… лю-ю-ю-дзі… ы-ы… ы… ы… ы… ы……………………………………………………………………………...”




„Э-э-э… што-о-о… на-вош-та… Пры-драм-нуў… Р-р-р-р-р… Ідзі ад мяне… святло… І холад таксама… Не хрыпі… холад… не хрыпі… Піць давай лепш… лепш давай піць… Няёмка мне зноў… Ды што гэта такое… Колькі можна гэта… такое?.. На бок трэба… проста на бок… Вады… вады… прыгожай такой вадзічкі… празрыстай дайце… сукі рваныя… Тэмпература ў мяне ўжо даўно… Ды і абязводжванне… Не… не… трэба адцягнуцца… Трэба адцягнуцца ад усяго гэтага… Адцягнуцца… адцягнуцца… адцягнуцца… адцягнуцца… ад-цяг-нуцца… ад-цяг… Не… Не атрымліваецца… Не атрымліваецца ў мяне… Не атрымліваецца… таму што… каб адцягнуцца ад аднаго… трэба прыцягнуцца да другога… Значыць… трэба падумаць аб чымсьці другім… аб чымсьці іншым… Трэба забіць галаву нейкімі іншымі думкамі… Клін клінам… Не… не… я ўжо баюся думаць… баюся… аб чым бы там ні было баюся думаць… аб чым бы там ні было… Нават пра родных баюся падумаць… асабліва пра родных… Небяспечна думаць… Нельга думаць… Неразумна думаць… аб чым бы там ні было… Так… але аб чым?.. Аб чым тады падумаць?.. Я ўжо не магу думаць… не магу… Гарачка ў мазгах… гарачка… Але трэба… трэба… трэба… Дапамажыце мне падумаць… дапамажыце мне падумаць… дапамажыце мне паду… Аб чым?.. Аб усім страшна… Мабыць… толькі пра боль мой падумаць?.. Колькі ж можна… Юра?.. Балюча… балюча мне… Пра які боль?.. Колькі ж можна?.. Не аб тым думаю… не аб тым… Мне няёмка… мне трэба зноў на бок… Хворыя… на бок мяне… Заткніся… заткніся… Хоць ты заткніся… убоства… Не хрыпі… не хрыпі… Не свяці… не свяці… Зноў на бок… сукі… давайце… мяне на-а-а…”
– А-а-а-а-а-а… хіба так магчыма… балюча як… О-ё-ё-ё-ё-й…
„Не плач… не плач… слёзы не патрэбны… не дапамогуць яны табе… Павярнуцца… павярнуцца трэба… ды і ўсё… Проста павярнуцца… толькі павярнуцца… Божа… як балюча… як мне балюча… як мне холадна… як яна моцна свеціць… як ён моцна хрыпіць… як мне няёмка… як я хачу піць… Што зрабіць… каб усё гэта знікла?.. Што зрабіць?.. Гэта ўжо немагчыма… Ды яно заўжды было так… Не… не так… Гэта не пазваночнік баліць… гэта мае думкі баляць… гэта мой светлы вожык душы баліць… гэта маё „Я” баліць… заякатала… гэта я балю… Я так больш не змагу… не здолею я так… Наша з Інай бабуля-партызанка… калі мы ў яе выпытвалі… распавядала… што калі немцы… э-э-э… фашысты цябе б’юць… то спачатку балюча… а потым прывыкаеш да болю… і ўжо ўсё роўна… Чаму ж я ніяк не магу да свайго болю прывыкнуць?.. Чаму?.. Чаму?.. Чаму?.. Таму што твой боль нясцерпны… Ну як жа?.. Ну што ж мне?.. Родныя… Што ж рабіць?.. Твае… Куды ж дзецца?.. Іх… Як жа быць?.. Твае родныя… Як жа мне выратавацца?.. Твае родныя… Іх… Не-не… немагчыма гэта… немагчыма… ніяк немагчыма… Родныя… Родныя… Іх… Іх… Не-не… не згодны… ніколі… Блін… я балю… я болю… я піць хачу… піць… Смага… смага… Родныя… Не-не-не… не буду так думаць… ніколі… ніколі… Іх… Іх… Іх… Іх… Я сказаў „не” ніко-о…”
– О-о-о-о-о-о… м-м-м-м-м-м…
„Усё роўна не… не буду я так думаць… Трэба… Трэба… Бо нясцерпна табе ад болю… Не… гэта немагчыма… такое немагчыма… Магчыма… Магчыма… Іх… Іх жыцці… Я не згодны… Гэтыя думкі не для мяне… Балюча… балюча… як жа мне балюча… Я буду цярпець бу-у…”
– У-у-у-у-у-у-у-у… як балю-ю-ю-ю-ча… Хрр… хрр… хрр… хрр…
„Трахея… боль… гэты боль… мне балюча… я хачу піць… Родныя… Іх жыцці… Іх жыцці… Не… я не магу… я не магу пажадаць ім смерці… каб мне палягчэла… Мне не стане лягчэй… Гэта таго не варта… Пазваночнік… Не-не… я балю… я… я балю… я балю… я балю… Я плачу… плачу і плачу… Я ад слабасці сваёй плачу… Баюся… баюся… баюся… Па родных плачу… па родных… Па маіх… Па ма… …ама… баць-ка… сястра-а-а…”
– А-а-а-а-а-а!.. Хай усё жывое на зямлі памрэ!.. Сястра-а-а-а-а-а!.. Сястра-а-а-а-а!.. Сястра-а-а-а-а-а!.. Сястра-а-а-а-а!.. Сястра-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а!.. Сястра-а-а-а-а!.. І-і-ра-а…
– Ну шо ты хочаш?! – раззлавана спытала Іра.
– Балюча… балюча… Морфію… морфію… Яду… яду…
– Ага! Бач, чаго захацеў! Эўтаназію яму падавай!..
– Ды якая Азія… мне яду трэба… яду… сіл няма…
– …Драпануць хоча… а мяне – у астрог…
Медсястра знікла і хутка з’явілася ўжо са шпрыцам.
– Гэта морфій?..
– Марфін, марфін! – хітравата адказала Іра і ўкалола мяне. – Зараз буеш спаць!
– Вадзічкі… дайце вадзічкі…
Медсястра заліла мне ў рот вады.
– Дайце яшчэ…
– Нельга болей!
– Павярніце мяне на бок…
Іра павярнула маё цела на бок і знікла.
„Ну вось і добра… хутка дапаможа… морфій хутка дапаможа… наркотык мне дапаможа… Роднасны морфій… роднасны мой… Трэба толькі пачакаць… пацярпець крыху трэба… Наркотык не падвядзе… Не… ён не падвядзе… не падвя-а…”
– А-а-а-а… х-х-х-х-х… с-с-с-с-с-с…
„Цярпі… цярпі… цярпі… атаманам будзеш… атаманам-філолагам… Добра… я ўжо пажартаваў… Добра… добра… мне становіцца лягчэй… Так… значыць… мне становіцца лягчэй… Зараз… вось зараз мне стане зусім хораша… зараз… зара-а…”
– С-с-с-с-с-с… зараз… ды не зараз…
„Шо ж такое?.. Што рабіць?.. Што я ўсё пытаю і пытаю?.. Адказаў няма… няма іх… Калі ж боль пройдзе?.. Калі?.. Хутка… хутка… хут… хук… Не… не хутка… не хутка… Холадна… холадна… холадна… Зябіць мяне… вы разумееце… зябіць… Зябіць… забіць… зябіць… забіць… зябіць… забіць… Пачакай… вожык… пачакай… зараз не да цябе… зараз не да цябе… зараз боль… зараз боль… Потым падакараемся… Хрыпіць… хрыпіць… хрып… Калі морфій падзейнічае?.. Патрэбен час… пэўны час патрэбен… Чакай… чакай… чак…”
– А-я-я-я-я-й… Хрр… хрр… хрр…
„Блін… блін… балюча так… балюча… Ну калі… калі… калі?.. Калі ён падзейнічае?.. Калі?.. Так жа ж нельга… нельга… Не… нельга так… Нельга… бо немагчыма-а…”
– М-м-м-м-м-м-м-м… як балюча-а-а-а-а-а-а-а-а…
„Ніяк… як… ніяк… як… ніяк… як… Цішэй… цішэй… не загружацца… не загружацца… не ўваходзь у ступар… не ўваходзь… Хаця не… не… загружайся… загружайся… уваходзь… уваходзь і хутка адключышся… адключышся… адключышся… Трэба хутчэй заснуць… пакуль не стаміўся на баку ляжаць… Так… давай… давай… загружайся… загружайся… загружайся… загружайся… ну… ну… ну… ну… Блін… блін… не атрымліваецца… не атрымліваецца… наўмысна не атрымліваецца… наўмысна не магу… не магу… не магу-у…”
– У-у-у-у-у-у-у-у…
 „У… У-у… У-у-у… У-у… У… Каб стала добра… трэба… каб не стала жуды… Каб не стала жуды… трэба адключыцца ад жуды… Каб адключыцца ад жуды… трэба ўвайсці ў ступар… Каб увайсці ў ступар… трэба загрузіцца… Каб загрузіцца… трэба не спрабаваць загрузіцца… Каб не спрабаваць загрузіцца… трэба забыць спрабаваць загрузіцца… Каб забыць спрабаваць загрузіцца… трэба забыць… што трэба забыць спрабаваць загрузіцца… А для гэтага трэба не забываць думаць… Вось… як зараз… Думаць трэба пра добрае… Пра тое… што мне хутка стане добра… Я адключуся ад жуды… мне трэба гэта зрабіць… Я зараз увайду ў ступар… Я зараз буду загружацца… Не… так мне думаць не трэба… бо я тады зноў усё кантраляваць пачну… і нічога не атрымаецца… А я павінен сябе падмануць забыццём… ды так… каб гэта было непрыкметна для мяне самога… а гэта немагчыма… Таму я проста тупа і празмерна адкрыта буду сябе падманваць… і ў гэтай празмернасці будзе схаваны ад мяне мой падман… Хаця я зноў-такі ведаю пра гэта… Блін… як жа мне сябе падмануць?.. Я ўжо пачынаю заблытвацца ва ўсім гэтым… заблытвацца… за-блыт-ва-цца… А вось і цудоўна… вось і цудоўна… Якраз блытаніна мне і дапаможа падмануць самога сябе… І хрэн з тым… што я ведаю і пра гэта… бо ўсё роўна блытаніну кантраляваць немагчыма… Такім чынам… э-э-э… аб-стра-га-ва-а-а-цца… абстрагавацца… трэба абстра… Мабыць… у ступар хутка ўвайду… А гэта… дарэчы… няблага… Не думай пра ступар… Пра стопар не трэба… Не трэба пра штопар… Пра штопар для бутэлькі?.. Так… гэта штопар для бутэлькі… каб яе адкаркоўваць… Кар… кар… кар… Варона… Верона… Рамэо і Джульета… Зараз… мабыць… мне стане лягчэй… Боль… мабыць… зараз паменшыцца… Спыніцца боль… сапраўды… кажу… спыніцца… Мне ўкалолі наркотык… Павінна ўсё спыніцца… усё… гэта ж усё ж такі наркотык… Усё ж такі… Наркотык… Моцная рэч… Небяспечная… страшная… але моцная… Таму і моцная… што небяспечная… Боль не хоча… аднак… памяншацца… нават памяншацца… Як гэта „не хо-о-о-о-ча”?.. А наркотык?.. А штопар ад бутэлькі?.. Ад бу-бу-тэль-кі альбо для бу-бу-тэль-кі?.. Ад… ад… апраметны ад… Спа-кой-най… астачы ночы… Чый штопар?.. Ы-ы-ы-ы… Каго няма?.. Мяне ёсць… А-а-а… Куды табе дзецца ад нар-ко-ты-ка?.. Ад іголкі куды дзецца?.. Гэта такі марфін… марфін… фін… фінал… накроты… су… су… сукыш… Ніколі… ніколі… Мне… мне-мне-мне-мне-мне… было ба-лю-ча… ба-лю-ча… Перад роднымі… маімі… не вінаваты… ві-на-ва-ты… ва-ты… аты-баты… ты… ы-ы-ы… ы-ы… ы… ы… ы… ы……………………………………………………………………………………….”




„Па… па… па… па… Па-хне… па-хне… спін-кай ма-ёй ка-на-пы па-хне… ём-кай… мяк-кай… Я дома… Я дома… Зараз расплюшчу вочы… і ўбачу сваю родную ўтульную кватэру… Напэўна… гэта ўсё быў толькі сон… Дзякуй богу… дзякуй… Ну і страшэнны ж сон быў… о-ё-ё-й… ну і страшэнны… Ну… дзякуй богу… што ўсё абышлося… усё абышлося… Трэба толькі вочы расплюшчыць… Не бойся… ты дома… ты дома… расплюшчвай… давай… ну…”
– М-м-м-м-м-м… чорт… блін… падла… падла… падла…
„Рэанімацыя… рэанімацыя суччына… Зноў… зноў я тут… Падман… падман… які люты падман… Ды што гэта такое… Колькі можна?.. Не плач… не плач… не плач… Плач… плач… плач… Што зараз застаецца?.. Толькі плакаць і плакаць… плакаць і плакаць… пла-каць і пла…”
– Ху… ху… ху… ху… ху… Хрр… хрр… хрр… хрр…
„Дыханне пачашчанае… і сэрцабіцце… Трэба легчы… трэба зноў на спіну легчы… Толькі павярнулі… толькі… і зноў на спіну трэба… Замлеў я… Дыхаць… дыхаць няёмка на баку… Няёмка… няёмка так… няёмка… Нязручна дыхаць… Не-не… сам не здолею павярнуцца… не здолею сам… ды і сіл ужо няма… ніякіх ужо сіл няма… Балюча… балюча зноў… Дапамажыце… павярніце… напаіце… Хто-небудзь напаіце… Хрэн з табою… хрыпі… мне пляваць… Мне не да цябе… хрыпун…”
– Я не баюся цябе… псіна… Ты зразумеў?.. Блін… балюча… о-ё-ё-й…
„Ды шо ж такое… Ненавіджу… балюча… слабы я… Не магу я… Слабы я чалавек… разумееце… слабы… Не прыстасаваны я да такога… не прыстасаваны… Ніхто не прыстасаваны да такога… ніхто… ніхто… ніхто… Да такога немагчыма прыстасавацца… немагчыма такое выносіць… немагчыма-а…”
– А-а-а-а-а-а-а-а…
„Боль які… боль які… боль які… Трэба клікаць… трэба клікаць… Баюся я клікаць… баюся я яе… Яна ўжо пачала злавацца… злуецца… Я не магу… я не хачу яе клікаць… Баюся… чорт… баюся… У пот кідае… у халодны пот пачало кідаць… Гэта таму што на баку ляжу… толькі з-за гэтага… Смага… піць… вады… трошачкі вадзічкі… сукі рваныя… дайце… Зябіць… зябіць… холадна… Трасе мяне… калоціць… Няёмка… няёмка… Павярніце… Сальта… Двайное сальта… Трайное сальта… Чацвер… чацверавае… чацвярное сальта… Пяц… пяц… паяц… Зноў іду не туды… Цішэй… цішэй… супакойся… спакойна… спакойна-а-а…”
– А-а-а-а-а-а… Сволачы… Вылюдкі… Пазадкі… Псіны… Вантробы медыцы… Хрр… хрр… хрр…
„Кепска… кепска… ой… кепска мне… Піць… вада… дзе вада?.. Дайце мне вады… чыстай… празрыстай… халоднай… Холадна… холадна мне… Холад… холад мне на спіну пакладзіце… пакладзіце туды лёд… лёд… зімовы лёд мне сюды… Зіму… зрабіце зіму… Новы год… Дзед Мароз… дапамажы мне… патрыярх… На аленях ты… у іх рогі… рогі і ў людзей бываюць… Жонка здрадзіла… вось табе і рогі… вось ты і алень… вось табе і не балюча-а…”
– А-а-а-а-а-а-а… Памру ж зараз… я ж памру зараз…
„Божа… дапамажы мне… Дапамажы мне… божа… дапамажы… Ну… божа… ну ўмаляю цябе… дапамажы мне… Гэта бог цябе мучыць… Гэта бог ва ўсім вінаваты… Каб бог здох… праўда?.. Так… так… сапраўды… гэта ён… гэта ён… Ленінградскі паштальён… каб ён здох… Каб бог здо-о-о…”
– О-о-о-о-о-о… м-м-м-м-м-м… Хрр… хрр… Боль… боль…
„Боль… боль… боль гэта бог… бог ёсць боль… Я цяпер гэта ведаю… дакладна ведаю… Я адчуваю гэта… чорт… Піць… піць… Ніколі так піць не хацеў… Сма-а-га-а… Няёмка… няёмка… зябіць… зябіць… Хто… хто… хто збавіць мяне ад болю… ад болю-бога… ад болю-бога?.. Я цяпер ведаю гэтую тайну… ведаю… хто бог… Блін… хто мяне збавіць ад болю?.. Хто… хто… хто?.. Ну… і хто ж?.. Дык гэта я пытаю… хто мяне збавіць ад болю?.. Ты?.. Ты… Я?.. Я… Нічога не разумею… Дзе хто?.. А?.. І хто мяне збавіць ад болю?.. Я… я… сам… Сам… сам я збаўлю сябе… сам… Проста павярнуся зараз сам… сам на спіну… сам… сам… Праз сілу… праз сілу… Ану… ану… Давай… давай… Да-вай… да-вай… праз сі-лу… праз сі-лу… ну… ну… вось… вось… та-а-а…”
– А-а-а-а-а-а… забалела нешта… о-ё-ё-й… шо ж там забалела так?.. Дапамажыце… дапамажыце…
„Напалову павярнуўся… толькі напалову… Кепска… кепска… кепска… Ня-ём-ка зу-сім… не-маг-чы-ма… Немагчыма так бу-дзе… Так нікуды не варта… Кры-ва… крыва ляжу… кры-ва… Спіна на злом… на зломе ляжу… Балюча ляжу… балюча… балюча да дрыжыкаў… Нясцерпна… нясцерпна ляжу… нудзіць ажно… Святло зноў… святло ў вочы… Няма куды дзе-э-цца… Не па-ні-куй… не плач… не адча-а-айвайся… Ця-а-а-жка… цяжка… цяжка дыхаць… Скру-у-чаная спіна… скру-у-у-чаны я… Сэрцу гэта перашкаджае калаціцца… цяжка яму калаціцца… Дыхаць з-за гэтага цяжка… цяжка… балюча дыхаць… Трахея дзярэ… дзярэ трахе-э-э-я… А назад няма сіл павярнуцца… балюча… Ану… ну-у”
– У-у-у-а-а-а-й…
„Не-не… не-не… не-не… Гэта немагчыма… немагчыма… немагчыма такое… Дапамажыце… дапамажыце… проста дапамажыце… Мне… мне дапамажыце… проста мне… Хто мне дапаможа?.. Хто?.. Хто?.. А можа… Можа… Так… так… сапраўды… сапраўды… Зараз пракушу язык… і выглытаю ўсю сваю кроў… усю да апошняй кроплі… усю да смер… Не… Не… Пяць літраў я не вып’ю… Дапамажыце… дапамажыце… Хто мне дапаможа… таго буду лічыць сваім богам… І нават людаеда гэтага… гарапашнага… калі ён мне дапаможа… Што?.. Ён што… гучней захрыпеў?.. божа… ён гучней захрыпеў пасля маіх слоў… Страшна… страшна… хрыпіць… хрыпіць… хрыпіць… хрыпіць… хрыпіць… хрыпіць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… піць… балюча… балюча… балюча… балюча… балюча… балюча… балюча… няёмка… няёмка… няёмка… няёмка… няёмка… няёмка… няёмка… холадна… холадна… холадна… холадна… холадна… холадна… трахея… трахея… трахея… трахея… трахея… трахея… трахея… трахея… трахея… святло… святло… святло… святло… святло… святло… святло… тэмпература… тэмпература… тэмпература… тэмпература… хрыпіць… піць… балюча… няёмка… холадна… трахея… святло… тэмпература… святло… трахея… холадна… няёмка… балюча… піць… хрыпіць… холадна… холадна… балюча… балюча… тэмпература… піць… піць… няёмка… хрыпіць… трахея… трахея… холадна… святло… святло… тэмпература… балюча… няёмка… піць… святло… холадна… хрыпіць… трахоладнам… балюпіць… святлоёмка… хрыплотрах… хрыполадна… балючаратура… хрыпіц-ёмка-трахе-балю-хола-тэмпе-свят…”
– М-м-м-м-м-м-а-а-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а-а-а-а-а-а-а-а-а!.. Э-э-э-э-э-э-э!.. Э-э-э-э-э-э!.. М-м-м-м… Э-э-э-а-а-а-а-а-а!.. М-м-м-э-э-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а-а-а-а!.. Э-э-э-э-э-э!.. А-а-а-а-а-а!.. Э-э-э-э-э-э!.. Э-э-э-э-э!.. Э-э-э-э…
– Ты чаго крычыш?!! Чаго крычыш?!! – уварваўшыся ў палату, з нянавісцю спытала мяне Чорны хвост, хаця сам хвост, як і шапка, у яе ўжо адсутнічалі, яна была з распушчанымі валасамі і заспаным тварам.
Я спужаўся напору медсястры.
– Намачыце мне… калі ласка… губы вадзічкай… і павяр…
– Якой табе вады?!! Ляжы ціха!! Панапіваюцца, а потым крычаць тут! – з лютасцю гыркнула Чорны хвост, выключыла ў палаце святло і знікла, зачыніўшы за сабой дзверы.
Мяне імгненна затапіла густой, цяжкай і нейкай жывой цемраддзю, і я быў вымушаны ёю дыхаць.
– Э-э-э!.. Э-э-э!.. Мне тут цёмна!.. Тут людаед!.. Мне тут страшна!.. Э!.. хутчэй сюды!.. хутчэй!.. тут людаед!.. Ну… што вы мяне пужаеце?!. Э!.. дапамажыце мне!.. дапамажыце!.. Мне!.. Міліцыя!.. Міліцыя!.. Міліцыя!.. Ратуйце!.. ратуйце мяне!.. Ну адчыніце дзверы!.. Я прашу вас… адчыніце дзверы!.. Хутчэй!.. Ну… калі ласка!.. Не храпі!.. Не хрыпі!.. Ой… ой… ён зусім побач рыкае!.. Ён побач!.. ён побач!.. Адчыніце дзверы хутчэй!.. Ратуйце хутчэй!.. хутчэй!.. Э-э-э!.. Ён зараз падымецца!.. Ён можа мяне з’есці!.. Ён п-п-обач!.. Ён мяне з’есць!.. Д-д-апамажыце!.. д-д-апамажыце!.. Лю-людзі!.. лю-людзі!.. Радзімыя!.. Радзімічы… Дзіўна… Дзіў… Воўчы Хвост… Тут воўк!.. тут воўк!.. тут нейкі воўк!.. Глядзіце хутчэй!.. глядзіце!.. Воўк!.. воўк!.. Гэта не галюцынацыя!.. Бабуля!.. Дзядуля!.. хоць вы прыміце яго ад мяне!.. прыміце!.. Хутчэй!.. хутчэ-э-й!.. хутчэ-э-э-й!.. Сам не прыму… сам не прыму… сам не п… Пярун… Не… не… гэта не воўк… гэта не воўк… Гэта ўсяго толькі змрок і хрып… змрок і хрып… змрок і хрып… Ану… ідзі адсюль!.. ідзі адсюль!.. ідзі!.. Воўк… ваўчаня… добрае ваўчаня… ну ідзі… ну ідзі ад мяне… я прашу… я малю цябе… А?.. Што?.. Што гэта?.. Шэрсць?.. Шэрсць… Шэрсць!.. А-а!.. А-а-а!.. Не чапай!.. не чапай мяне!.. не чапай мяне!.. не чапай!.. Спіну не грызі!.. Не дзяры маё дыханне!.. А-а-а-а-а-а-а-а-а-ма-а-а-а!.. Ма-а-ма-а-а!.. Та-а-та-а-а! Мама… ратуй мяне!.. Рату-гу-гу-гу-у-у-у-у-й… Дзе-э-э ты-ы-ы?.. Дзе-э-э-э-гэ-гэ-хэ-хэ-хэ?.. Толькі ты зможаш мяне вы-ы-ратаваць… Родненькая ма-а-мачка-а-а-а… ма-а-мачка мая родненькая-а-а-а-а… м-м-м-м-ху-ху-ху-ху-ху-у-у-у… хадзі сюды-хы-хы-хы… мама… мама… хадзі… хадзі… ратуй… ратуй мяне… мама… дзе ты?.. хадзі… ратуй… я тут… я тут… вось… вось… я вось… хадзі сюды… хадзі… я твой сынок… я хачу да цябе… ты чуеш?.. ты чуеш?.. а?.. ты павінна чуць… павінна… так ці інакш павінна… інакш проста не можа быць… проста не можа… ніяк… мама… мама… алё… мама… мамачка… алё… алё… мамачка… алё… Ата… Ата… Ата?.. Ата?.. ату цябе… ату… ідзі адсюль… ідзі… Манія… ідзі… знікні… Ата… Манія… атаман… атам… ам… м… мяне… не… не… дзе мая мама?.. дзе мая мама?.. мама… мамачка… тут… тут… я тут… дапамажы… дапамажы мне… на цябе ўся надзея… дапамажы мне хутчэй… хутчэй… пакуль я… пакуль мне… пакуль мяне… пакуль што… тут ба-ба… бэ-ба… ба-бай… баю-бай… бай-бай… мне… вы-ратуй… ратуй… рат… рад… ра-ду-га… ра… Ра… трэ-ба… хут-чэй… ма-ма… чка… ма-ма… род-нень… кая… ма-ма… ма-ма… ма… ма… ма… а-а-а… а-а… а… а… а… а………………………………………………………………………………………....
„Це-ла пе-ра-шка-джа-е… Са-лат… по-ле… до-бра-а-а-а………………………………………………………………………………………..”

„Ні-ні… Ні-ні-ні… Ду-ду… ду… Ш… Ш… Шо за гу-у-у-л?.. Шо за го-о-о-о-ман?.. Не кры-чы-це… Ра-ні-ца… У-жо не стра-шна… Мо-жна і пра стра-шна-е па-ду-маць… О… не… не пра ўсякае… Шмат лю-дзей… Што за людзі?.. Урачы альбо медсёстры?.. Што яны тут робяць?.. Мітусяцца… Куды?.. Куды?.. Цішэй… цішэй… Куды вы мяне кладзяце?.. Насілкі?.. Гэта што… насілкі?.. На насілкі мяне?.. Ой… блін… асцярожна… так… так… оп… ёсць… Ну… і што далей?.. Холадна… Накрывай… давай… вось так… так… так… Коўдра… коўдра… гэта ж коўдра… Нарэшце… коўдру далі… Дзякуй богу… Ой… ху-у-у… я-ка-я це-плы-ня… Блін… як цёпла… Як у бога за пазухай… А-са-ло-о-да… Памру зараз ад яе… Праўда… падкоўдранік падраны ўвесь… Ну… нічога… гэта ўжо менш за дробязі… Падушка… А падушка?.. Падушку не далі… На насілках… напэўна… падушка не дазволена… Ну і хрэн з ёю… і так добра бу… Куды?.. Куды?.. Чаму насілкі едуць?.. Куды вы мяне везяце?.. Вывозіце?.. Дзякуй богу… Даўно пара… О… о… о-о-о… Ка-лі-дор… Калідор… Гэта калідор нейкі… Калідор… калідор… звычайны калідор… Паехалі… Едзем… Столь… шэрая столь… Еду поглядам па шэрай столі… Мне прыемна… мне так прыемна… што мяне вязуць… А-са-ло-да… нейкая… па-ло-ну… Даўжэй… даўжэй мяне вязіце… мне прыемна… Ехаў бы і ехаў на гэтай… дррррыбалцы… Я давяраюся вам-м-м… з той няведаючай… але-э-э непазбежнай верай… з-з-з якой пасажыры… давяраюць свае жыцці вадзіцелям… чыя мужнасць у-яў-на-я… Хаця мне ўжо ўсё роўна… куды вы мяне везя… Пацямнела… Нібыта хмара на сонца напаўзла… Паварочваем… паварочваем… Асцярожна… асцярожна… Так… так… Толькі не ўразайцеся… не ўразай… …цеся… Блін… Блін… І так насілкі трасе… Гул… гул… гул… Людзі… людзі нейкія… шмат незнаёмых людзей… Чаго сталі?.. Чаго чакаем?.. Што гэта?.. Дзверы адчынілі… Гэта што… ліфт?.. Сапраўды… ліфт… Гэта ліфт… гэта нейкі ліфт… Грузавы… напэўна… Блін… ды не ўразайцеся вы… Так… так… так… Дзверы зачыняюць… Зачынілі… Ну… і што далей?.. І што далей?.. Што далей?.. Крануліся… крануліся… крануліся… Што за мелодыя?.. Гэта ў ліфце?.. Так… прама ў ім… Не слышны в саду-у даже шо-о-ро-о-хи-и-и… Всё здесь замерло-о до утра-а-а… Тан-тан… тан-тан-тан… тан-тан-тан-тан-тан… тан-тан-тан… тан-тан-тан… тан-тан… Гэта ж „Падмаскоўныя вечары”… Напэўна… для ўзняцця настрою… Сапраўды… дапамагае… Прыемная мелодыя… Прыехалі… Адчыняйце… Ну… Давайце хутчэй… Вывозь… Давай… ну… Блін… асцярожна… Зноў гул… зноў гэты людскі гул… Паехалі… паехалі… Зноў людзі… зноў… Куды далей?.. Куды едзем?.. Паварочваем… пава… …рочваем… О… мама мая… мой тата… Дзякуй богу… дзякуй… Па-ляг-чэ-ла… Зноў калідор… зноў… Толькі тут адчуваецца жыццё… Паглядзім… паглядзім… што за ён… што за яна… Калідор… калідор… калідор… О… сталовай запахла… Як у дзіцячым садзе… Эй-фа-рый-ка… Не… хутчэй засмярдзела… трэба рот закрыць… Праехалі… Воцат… Нешта воцатам засмярдзела… Адкуль ён тут?.. Незразумела… Фу… блін… чым гэта смярдзіць?.. Што за смурод незнаёмы?.. Проста непераносна… Нерэальны смурод… Ну і ну… Блін… хоць бы не вырвала… Э… што?.. Што?.. Чаму сталі?.. Куды?.. Куды?.. Куды?.. Куды мяне завозяць?.. Гэта што?.. Гэта што… новая палата?.. Фу… як тут дзярмом смярдзіць… Блін… Блін… І спіртам нейкім… нейкім едкім… лекавым… Хто гэтыя людзі?.. Хворыя?.. Так… што далей?.. Зноў сумятня… Куды?.. Куды?.. Куды?.. Зараз мяне згружаць будуць… на гэты вось ложак ля сцяны… Так… давай… давай… давай… асцярожна… асцярожна… вось… вось… вось… оп… оп… Усё… на месцы… Ну… давайце хутчэй накрывайце… холадна… хутчэй… хутчэй… Ну… Вось… так… так… так… давайце… давайце… Цёпла… цёпла… цёпла… Нарэшце… цёпла… Добра… як добра… О… тата мой… мама… мама мая… Шча-сце… Ху-у-у… дзякуй богу… Божа… Божа мой… Што з імі?.. Што?.. Якія бледныя… якія змарнелыя… якія зямлістыя ў іх твары… Якія а-пу-сто-ша-ны-я ў іх вочы… па-кара-ба-ча-ны-я погляды… Што… нехта памёр?..”
У той момант я адчуў думку аб тым, што для мяне наша жыццё, наш свет – гэта жалобныя твары маіх бацькоў, а не ілюзія, не тэатр, не гульня і нават не рэальнасць.
– Сынок… як ты?.. – спытала мама так, нібы перад ёю быў сам Страх.
– Вадзічкі дай…
– Ой… а дзе ж тут вады ўзяць?.. Толя…
– Ды вунь у сталовай вазьміце, там заўжды кіпячоная вада ёсць, – пачуўся нейкі мужчынскі голас.
– А дзе яна знаходзіцца? – пацікавіўся мой бацька.
– А я не ведаю… я там ніколі не быў… Мы тут усе нехадзячыя… – незадаволена растлумачыў мужчынскі голас.
– Прабачце…
– За што?
– Хадземце, я вам пакажу сталовую, – прапанавала нейкая жанчына, збавіўшы майго бацьку ад адказу на цяжкае пытанне мужчынскага голасу. – У вас ёсь куды наліваць?
– Не… Ой, Толя, а як жа мы не падумалі пра гэта… – у разгубленасці, але нейкай сабранай, звярнулася мая мама да бацькі.
– Нічоа-нічоа, тут ніхто ні аб чым не думае, калі сюды трапляе, – сумна супакоіла абодвух ненафарбаваная незнаёмка. – Хадземце, у сталовай конаўку дадуць.
Мама адправілася за карытападобнай пяцідзесяцігадовай фігурай, у якой пад вачамі былі цені, што не баяліся святла. Здалося, яны ўжо ўвогуле нічога і нікога не баяцца.
– Сынок, ну што? – спытаў бацька.
– Нічога… – адказаў я, саромеючыся яго вачэй, хаця ў іх не было ні дакору, ні жыцця.
– Баліць дзе-небудзь?..
– Спіна…
– Нічога, пройдзе. Абавязкова пройдзе. Сынок… цябе ніхто з моста не скідваў?.. – спытаў тата з унутраным кроўным гневам, якога я ў ім не заўважаў ніколі.
– Не… я-а-а сам… „Нават калі б гэта было не так… мой бы адказ не змяніўся…”
– Ну добра, ты, мабыць, лепш паспі пакуль што. Мабыць… лягчэй стане…
– Не… бацька… не стане…
Настала крыклівае маўчанне…
Прыйшла мама і дала мне папіць. Вада была цёплай і з прысмакам чагосьці паленага.
– Мам… я хачу газіроўкі…
– Толя, сходзіш у магазін?
– Канешне-канешне…
– А можа, адразу дамоў з’ездзі, посуд прывязі, ежу якую-небудзь, падкоўдранік Юру нармальны… і мне, напэўна, коўдра спатрэбіцца… адзенне… Божачка ты мой… што ж рабіць?.. Дзе ж мне тут начаваць?.. Я ўвогуле не разумею…
– Так, усё, супакойся! Усё, што трэба, я зраблю і прыеду, – разгублена, але па-мужчынску цвёрда сказаў бацька і пайшоў.
– А наконт ночы вы не хвалюйцеся, у сястры-гаспадыні папрасіце ўслончык… мабыць, дасць. І халат белы дзе-небудзь сабе знайдзіце, а то медперсанал іншы раз лаецца, калі з хворымі без халатаў, – параіў маёй маме ўсё той жа мужчынскі голас. – І не забудзьце папрасіць лечачага ўрача, каб ён вашаму сыну ністацін назначыў, а то сам ён не зверне на гэта ўвагі… і не спадзявайцеся. Ды і наогул урачы неахвотна лячэнне прапісваюць… што ў бальніцах, што ў паліклініках… і наўрад ці калі… Ды вы ж і самі, напэўна, з гэтым сутыкаліся!
– А навошта гэты… ніса…
– Ністацін. Вашага ж сына хутка антыбіётыкамі пачнуць напіхваць, флора кішэчніка парушыцца, а ністацін яе нармалізуе, і вам праблем менш будзе.
– Зразумела… – з неразуменнем вымавіла мама. – Дзякуй…
– І варочайце сына кожную гадзіну. І мяшочкі такія вось пашыйце. Семя льну ў іх насыпце і пад шчыкалаткі яму падлажыце…
– А гэта ўсё… навошта?..
– Каб пролежняў не было.
– А што гэта такое?.. – з жахам пацікавілася мама.
– Лепш вам не ведаць…
– Божачка ты мой праведны… дзе ж гэта ўсё браць?.. – у адчаі запанікавала мама. – Як жа гэта ўсё?..
– І ложак адразу развярніце… каб ваш сын мог у вокны глядзець. Не хвалюйцеся, ён на калёсіках.
– Дык яны ж завешаны… – здзівілася мама.
– А ад іх холадам цягне, дык мы іх завешваем. А пад вечар і перад „ціхай гадзінай” заўжды адкрываем на нейкі час…
– Навошта?..
– Ну-у… каб сон нагуляць… – сур’ёзна распавядаў голас, – каб захады сонца сустракаць… усё тады такім… зыркім становіцца… Ці каб проста на неба глядзець… верхавіны дрэў нават бачныя!..
– А навошта на ўсё гэта глядзець?.. – зноў здзівілася мама.
– Н-н-н-у… як вам сказаць… – гаспадар голасу запнуўся так, як запінаюцца тыя, у каго нечакана спыталі пра нешта асабліва асабістае. – Хутка самі зразумееце…
– Сынок, мабыць, і праўда развернем ложак?.. – заклапочана спытала мама.
Я пакруціў пальцам ля скроні. Такі жывы адказ ледзь не прымусіў яе ўсміхнуцца.
Мой ложак стаяў у куце палаты, астатнія – знаходзіліся ззаду ад мяне, таму я не мог іх бачыць, як, дарэчы, і вокны. У полі майго зроку былі толькі вешалка, стол, ракавіна, халадзільнік, што размяшчаліся ў куце справа, і ўваходныя дзверы, якія перыядычна адчынялі і зачынялі нейкія жанчыны.
Пасля дрымоты я прачнуўся ад болю, няёмкасці, смагі і адчування тэмпературы. Перад маім ложкам, як перад труной, сядзелі мае бацькі.
– Мам… дай вады…
Мама дала мне ўдосталь папіць мінералкі. Я думаў, што з-за смагі альбо з-за набытай боязі яе вып’ю ўвесь кубак, але выпіў толькі палову.
Бух! Бух! Бух! – пачулася ў палаце.
– Ды бл… бл… на… на… Ды куды ж ты?.. Ось так… ось так… Бл…
– Шо там, Тамар? – пацікавіўся нізкі жаночы голас.
– Ды таракан, падлюга, – адказала ўсё тая ж ужо знаёмая незнаёмая жанчына.
– Забіла?
– Ды ўцёк, гад.
– Фу… – адрэагаваў хрыпаты, нібы варанячы, жаночы голас.
– А што ты фукаеш? Тараканы харчуюцца тым жа, чым і мы, – супакоіў мужчынскі голас.
– Павярніце мяне на бок… – папрасіў я бацькоў.
Калі яны са страхам паспрабавалі гэта зрабіць, то пачулі мой стогн і адскочылі ад мяне, у адчаі зірнуўшы навокал поглядамі, якія прасілі аб дапамозе. Бачачы паніку бацькоў, я раптам адчуў, што тых бацькоў, якіх я ведаў, ужо няма, яны забіты, і забіў іх – я. Мне стала нядобра, але мой стан здароўя не дазволіў на гэтым зацыкліцца.
– Пачакайце, я вам дапамагу, – сказала Тамара. – Глядзіце. Як цяе завуць?
– Юра…
– Юркеша, бярыся за шыю. Бярыся-бярыся. Малайчына… Так-так-так… Во… А цяер вы перакіньце ногі… Перакіньце ногі… Адну на другую… Адну на другую… ага… Так-так… во так… Усё, усё… Так, а цяер накрыем цябе, бо ў палаце Зюзя. Так. Во. Во. Во. Ось і се справы. Праўда, Юрася? – жанчына пацалавала мяне, як сына. – Калі што, звяртайцеся да мяне, я заўжды дапамагу. Але спіну сабе ўсё роўна сарвяце.
– А да вас „Тамара” звяртацца, так? – удакладніла мама.
– Ну…
– Вельмі прыемна. Мяне Людміла завуць, а майго мужа – Анатоль.
Наша выратавальніца не звярнула на словы мамы ніякай увагі, але мы зрабілі выгляд, што не прыкмецілі гэтага.
– Мам… у мяне спіна баліць…
– Сынок… ты ведаеш, што ў цябе пералом пазваночніка?..
– Так…
– Мы толькі што з загадчыкам аддзяленнем размаўлялі… Увогуле… На кансіліуме… Ху-у-у… Табе неабходна аперацыя… І-і… і… і мы далі згоду… Гэта меншае ззз…
– Сын, – умяшаўся бацька, – табе паставяць на пазваночнік такія спецыяльныя тытанавыя канструкцыі, якія будуць змацоўваць яго ў вобласці пералому, пакуль косці не зрастуцца…
– А потым?..
– Што „потым”?..
– З канструкцыямі што?..
– А што з імі?.. Нічога…
– Куды іх потым?..
– Нікуды…
– У спіне застануцца?..
– Ну… так…
– Пажыццёва?..
– Ну… так…
– …
– Сын, гэта ж тытан… ён жа вечны… Ты яго нават адчуваць не будзеш…
– А на надвор’е?..
– Што „на надвор’е”?
– Ну… перад дажджом…
– А-а! Не-э, ні на надвор’е, ні перад дажджом, ні на буры гэтыя… магнітныя… спіна балець не будзе… Вунь загадчык сказаў, што людзі з гэтымі… канструкцыямі тытанавымі нават мяшкі на спіне цягаюць… і нічога…
– Ну, гэта яму не спатрэбіцца, – умяшалася мама, і мы здолелі ўнутрана ўсміхнуцца.
– А калі што, дык у тым месцы, дзе канструкцыі, косці ўжо не зламаюцца…
– Толя…
– Ну-у-у… я маю на ўвазе… выключна супрамат…
– То-ля…
– Хаця не… яго я не маю на ўвазе… Так што, сын, будзеш у нас тытанам!..
– Тытанаў Зеўс у тартар звергнуў… – сказаў я, міжвольна сапсаваўшы бацькаў падбадзёрваючы жарт. – Калі аперацыя?..
– Паслязаўтра… – адказала мама. – Сам загадчык нейрахірургічным аддзяленнем будзе аперыраваць.
– А мне пасля аперацыі стане лягчэй?..
– Ну… а як жа ж…
– Хутчэй бы…
– Уяві сабе, – працягнуў бацька, – у цябе зараз там у спіне ўсё пераламана, раздроблена і таму баліць. А падчас аперацыі табе там усё падправяць, падраўняюць, і боль знікне. Канешне, спачатку не ўвесь, але потым усё наладзіцца.
– А калі мяне выпішуць?..
– Хутка… хутка… Аперацыю зробяць, паляжыш… нядоўга… і выпішуць… Каму ты тут патрэбен?.. – з ненатуральнай аптымістычнасцю ледзьве выгаварыў бацька.
– Балюча… балюча… Калі б вы ведалі… як гэта балюча… Хутчэй бы ўжо аперацыя… А інвалідная каляска мяне не пужае… Усё роўна я нікуды не хадзіў… амаль увесь час дома сядзеў… Якая розніца… на чым сядзець?.. На калясцы яшчэ і забаўней… а галоўнае… ла-гіч-ней… Ды і… адзінота лепш, чым… у-ні-жэн-ні… Меней зносін – менш грахоў…
– Сынок… не плач…
– І ты… мам… не плач…
– Так… так… твая праўда… твая… Зараз не да гэтага, – вымавіла сама Засяроджанасць маці.
Бацька выйшаў, і хутка ўвайшла медсястра са шпрыцам і ўкалола мяне.
Неўзабаве я задрамаў, а праз пэўны час мяне разбудзілі. Перада мною сядзеў малады чалавек, ад якога вельмі цягнула да болю знаёмымі абыякавасцю і лянотай афіцыёзу. Гэта быў следчы. Падобна чэрававяшчальніку, ён, амаль не разяўляючы рота, хутка зачытаў дакумент, які сведчыў аб тым, што з моста я саскочыў сам і нікога ў гэтым не вінавачу, і сказаў: „На, распішыся тут”, і маё Самаадчуванне паставіла пад нявывучаным дакументам хутчэй не подпіс, а каракулю. Але на каліграфічнасць подпісу следчаму было напляваць, як і на таго, хто яго паставіў, бо ён ні разу не падняў на мяне вочы.
Следчы знік, і я зноў задрамаў, аднак мяне зноў разбудзілі і павезлі на здымак. Затым маё цела прывезлі назад у палату, сталі на прасціне згружаць яго на ложак, і нейкае імгненне я знаходзіўся ў падвешаным становішчы і стане. Гэта было нечалавечае пачуццё, і мне падумалася, што чалавеку жыццёва неабходна адчуваць апору, хаця б зямную. 
На працягу дня мяне аглядалі ўрачы на чале са сталым загадчыкам аддзяленнем, паварочвалі бацькі на чале з Тамарай і калолі медсёстры.
У цеснаце энергія свабодалюбства разбуральна распаўсюджваецца ўнутры чалавека. Мая душа пакутавала ад нявольніцкай цеснаты ў адной палове цела, цела – ад болю, а я – і ад таго, і ад другога.
Увечары вешалка каля ўваходных дзвярэй пакрылася чорнай скурай верхняй вопраткі, і ў палаце стала шумна ад людскіх галасоў. Я здагадаўся, што да маіх нябачных суседзяў прыйшлі наведвальнікі. Яны прыўнеслі ў палату пэўную ўтульнасць, і гэта станоўча паўплывала на мяне, нягледзячы на маю кропельніцу, якая, здавалася, не скончыцца ніколі. Я адчуваў сябе сярод людзей, з людзьмі, у людзях.
– Вячэ-э-ра-а-а! – пратрубіў з калідора жаночы голас, і ўсе ў палаце замітусіліся, усе – акрамя маіх бацькоў.
– А чаго вы не ідзяце за вячэрай? – спытаў іх ужо знаёмы мужчынскі голас.
– Ды кусок у глотку не лезе, – нервова адказала мама. – Сынок, мабыць, ты што-небудзь паясі?..
Я паматаў галавой.
– А можа, соку пап’еш? – спытаў бацька.
– Давай…
Я павячэраў сокам.
Калі бацькі ў чарговы раз паварочвалі мяне на бок, мама чамусьці палічыла, што ланцужок з крыжыкам на маёй шыі мне перашкаджае, і нечакана сарвала яго. Некалькі залатых звёнаў упалі на падлогу, але ніхто іх не стаў падымаць.




– Бацька… чаму так холадна?..
– Дык не топяць пакуль што, пачатак жа кастрычніка яшчэ, хутка пачнуць тапіць, – адказаў ён і накрыў мяне мамінай коўдрай. – Цярпі, сын… цярпі…
Ён наліў у пластмасавую бутэльку гарачай вады і даў мне. Я абняў яе і хутка сагрэўся.
Маме ледзьве ўдалося ўгаварыць бацьку паехаць начаваць дамоў. Вырашальным довадам было тое, што ў палаце і так шмат людзей і няма чым дыхаць, нават уздыхнуць поўнымі грудзямі немагчыма, пазяхаць прыходзіцца. Сама мама начавала на двух стуллях, бо сястра-гаспадыня катэгарычна заявіла, што ў яе ўсе ўслончыкі пазастаўляныя.
Ноччу перыядычна ўключалася святло, каб медсястра ўкалола хворых, і адчыняліся дзверы, каб пад калідорнае асвятленне мама пры дапамозе Тамары павярнула мяне з бабскім стогнам і дала маёй смазе вады. Вельмі цяжка было ўладкавацца на баку без дапамогі ног, таму прыйшлося проста змірыцца са скручанай паставай, у якой я апынуўся. А дыханне, удараючыся аб коўдру, на ліха, адскаквала прама ў твар гарачым паветрам, і ім прыходзілася дыхаць. Калі ж я адсоўваў коўдру ад твару, дыханне нясцерпна казытала апорную руку. Але, з горам напалам, мне ўсё ж такі ўдалося так-сяк уладкавацца на баку і нават адурманіцца дрымотай, як у носе нязносна засвярбела ад пасцельнай парушынкі! Я пачухаў яго, і ўладкоўвацца прыйшлося зноў. У-лад-каваў-ся… Але целу ўжо захацелася пералегчы на другі бок! Плюс да ўсяго, перашкаджаў спаць аддалены дрымотай рыкавы храп, як мужчынскі, так і жаночы, што перабіваўся бахканнем пластмасавых бутэлек з пітной вадой і спрасонку нязграбным, але абавязковым закручваннем на іх накрывачак, што не адразу траплялі ў разьбу. Тым жа, хто храпеў, перашкаджалі спаць мае стогны ад болю.
Наступныя дзень і ноч прайшлі амаль таксама, як і папярэднія. Мяне зноў вазілі, але ў гэты раз на дзіўную працэдуру, назва якой мела ваяўнічую абрэвіятуру МРТ. У перыяд працэдуры маё цела ляжала ў нейкай пластмасавай труне з якойсьці прышчэпкай на пальцы. Жанчына ў белым папярэдзіла, каб я прасіў ратунку, калі будзе страшна. „Мг… хто мяне ў гэтай… дамавіне слухаць стане?..” – падумаў я. З прыемнага ў той дзень было толькі тое, што бацька прынёс маме купленую раскладушку і раздабыты белы халат, а мне – другую коўдру і – мяшочкі з семем ільну!
Я ледзьве дачакаўся моманту, калі мяне павезлі на аперацыю, дзе нарэшце наркоз павінен быў умярцвіць мой боль, хаця б на некаторы час.
 „Падмаскоўныя вечары” ў ліфце трошкі ўзнялі настрой.         
Памятаю, як над аперацыйным сталом вісела „талерка” НЛА. Памятаю, як у нейкай эйфарыі боязі я рытарычна спытаў у нейкай белай істоты: „А гэта будзе не балюча?..” Прыгадваю, як мне ў вену пачалі ўводзіць жоўтае рэчыва. Затым настала небыццё. Нават самога небыцця не было.
Потым скрозь сон зноў узнікла рэанімацыйная палата, аднак ужо іншая і з меней жудаснымі сузіраннямі, медсёстрамі і адчуваннямі – з прычыны маёй загартоўкі. І нават калі ў яе ўвайшлі чалавек пятнаццаць у беламармуровых халатах на чале з загадчыкам нейрахірургічным аддзяленнем, жуды не прыбавілася, але інстынктыўна я зрабіўся яшчэ болей бездапаможным.
З радасцю добрага двоечніка, у якога ўсё сышлося з правільнымі адказамі, загадчык, нервова моргаючы вачамі, апавядаў студэнтам пра асобіну, якой першай у вобласці зрабілі аперацыю на пазваночніку з устаноўкай на ім звышмоцных і звышлёгкіх тытанавых імплантантаў. Гэтай асобінай быў я. Ненатуральна сур’ёзныя студэнты глядзелі на мяне, як на труп, вачамі робатаў і слухалі прамову загадчыка, выхвальны і кар’ерысцкі тон якога выклікаў маю жудасную агіду.
Хвальба – гэта адкрытае славалюбства, але асадзіць выхваляку – гэта ў пераважнай большасці выпадкаў ёсць скрытае славалюбства, адлюстраванае ад зайздрасці.




У рэанімацыі я правёў належныя тры дні, і мяне вярнулі ў аддзяленне. Сем дзён я знаходзіўся ў паўдрымоце… але-э-э выразна памятаю… як мая мама мыла ў палаце падлогу!.. Калі я спытаў, чаму яна гэта робіць, мама адказала, што людзі з цяжкімі траўмамі звычайна па тры-чатыры! месяцы ў гэтым аддзяленні без сонечнага святла ляжаць і палаты пачынаюць успрымаць, як сваё жыллё, таму і сочаць за іх чысцінёй самі. Гэта ўвайшло ў правіла, а санітаркі, зразумела, свята прытрымліваюцца яго. Да таго ж, калі мыеш падлогу, хоць на некалькі хвілін, але адцягваешся ад…
„Блін… а мабыць… гэта і ёсць мой сапраўдны дом…” – падумаў я пра бальніцу.   
Да мяне кожны дзень прыходзіла страшэнная медсястра, твар якой закрывалі вялікія акуляры і павязка. Яе адзенне нагадвала спецвопратку працаўнікоў службы радыяцыйнай бяспекі. Медсястра ніколі не размаўляла, і да яе ніхто не звяртаўся. Акрамя страху, жанчына прыносіла едкі смурод камфорнага спірту і мазі з вішнёвай назвай. Колькі разоў яна рабіла мне на спіне перавязку, столькі разоў мая мама паўтарала: „А божачка ты мой… Ой, сынок… як жа цябе пакрэмзалі… Як быццам гусенічны трактар праехаў… А шоў… а даўжэзны… а шырачэзны… А мамачкі родныя… А гузы якія… О-ё-ё-й… Ад канструкцый пракля..!”
У гэты перыяд пасляаперацыйнага крызісу ў палаце з’явіліся аднагрупнікі, але маё самаадчуванне не дазволіла ўспомніць нават іх імёны, і мама адразу выправадзіла безыменных.
З’яўляліся некаторыя сваякі, па аднаму разу; аднекуль з пят выдушваючы з сябе слёзнае спачуванне, пракліналі выдуманых мною адмарозкаў, што як быццам бы скінулі мяне з моста, і больш мяне не наведвалі.
Так, страшна было не адчуваць іх любві да мяне, але яшчэ страшней было тое, што я не меў у ёй патрэбы.   
Сястра ж Іна са сваімі любімымі мною бацькамі спрабавала адцягнуць маю ўвагу ад болю і кропельніц, з-за якіх здавалася, што ў венах цячэ не адпітая Аналізамі кроў, а лекі. Яна апавядала загадзя падрыхтаваныя цікавыя гісторыі. Лапатала ўсялякае глупства, каб хоць трошачкі наблізіць жудасную сітуацыю да радавой. З празмернай радасцю расказвала, як мае парады наконт шкадавання людзей дапамагаюць ёй. І нават заўзята выклікала да сябе жаль. Іна спрабавала рабіць усё.
Сястрычка ўсё спрабавала і спрабавала… а я ўсё плакаў… і плакаў…
Кожны вечар перад раннім сном я крытычна праглядаў ва ўяўленні чарговы пражыты дзень і кожны раз пераконваўся, што не мае ніякага значэння, як я яго пражыў, ці я яго пражыў і ці пражыў яго хоць хто-небудзь. Ні ад маіх думак, ні, тым болей, дзеянняў нічога не залежала… і гэта мяне нават суцяшала… амаль… Я быў смяротна абяссіленым, стомленым і задураным, у той час як экстрымдумкі былі жывыя, натрэніраваныя, бадзёрыя і хітрыя заўжды, таму з затарможанай рэакцыяй адцягвацца ад іх было амаль немагчыма. Выбухованебяспечныя экстрымдумкі пачалі ўзнікаць ужо нават у салодкіх снах. Аднак менавіта ўтомны сон, нягледзячы на тое, што ён поруч з чуйным сном мамы і днём, і ноччу раз-пораз перабіваўся маімі смагай і балючай няёмкасцю, з’яўляўся адзіным сховішчам, дзе магчыма было скрывацца ад рэальнай нерэальнасці і ўспамінаў аб апошніх падзеях, якія, максімальна кантрастуючы з успамінамі прыемнымі і такімі ж уяўнымі, зрабілі іх да таго шчымлівымі, што хавацца ў іх – было непераносна. І прачынацца кожную раніцу не там, дзе снілася, нават калі снілася дрэннае, і пры заспаным сумленні насільна ўсведамляць агрэсіўную рафінаваную рэчаіснасць мазгамі, якія зусім трохі перадыхнулі, было таксама непераносна. Таму засынаў я заўжды з надзеяй – не прачнуцца, але заўжды прачынаўся. Я разлепліваў вочы павольна, па чарзе, хвалюючыся, са спадзяваннем убачыць хоць бы што, толькі не белыя квадраты кафлянай пліткі, хаця па паху і гукам разумеў немагчымасць гэтага. Я нават спрабаваў зноў закрываць ужо мокрыя вокны вачэй і моцна-моцна хацець, каб пасля іх адкрыцця ўсё вакол змянілася, але…




Увечары я прачнуўся пасля даволі моцнага анальгіна-дзімедролавага сну.
– Нешта мяне зябіць… Бацька… калі пачнуць тапіць?..
– Дык ужо топяць, – адказаў бацька. – Проста ў палаце вокны вялікія, не заклееныя, ды яшчэ на Сож выходзяць… і чацвёрты паверх, вось яно сюды і дзьме, і ацяпленне не дапамагае…
– Сынок, у цябе ж тэмпература, ад яе яшчэ зябіць, – дадала мама.
– Гэта вы ва ўсім вінаватыя… – знянацку пачаў я. – Не трэба было мяне так любіць… З-з-алюбілі, блін, зусім… Ад жыцця мяне хавалі і дахаваліся… Я вырас не прыстасаваным да яго бацькоўскім сынком… Першыя сур’ёзныя для мяне жыццёвыя цяжкасці скінулі мяне з моста… У мяне часта ўзнікалі думкі пра самазабойства… Гэта вы ва ўсім вінаватыя… Ну што ты плачаш… што ты плачаш?!. Не па-да-ба-е-цца?.. У навіну?.. Наша сям’я ўстарэла… Вы мне ўжо прыеліся за васемнаццаць гадоў… Гэта вы ва ўсім вінаватыя!..
– Так… не зусім я цябе ведала… сынок…
– Люда, не плач. Сын, дарма ты так на нас. Мы ж заўжды размаўлялі з табою, і ты нас слухаў…
– Гэта ўсё не дапамагала мне!.. Вашы словы былі банальнымі!.. Усё гэта было не тое… што трэба!.. Гэта вы ва ўсім вінаватыя!..
– Ну добра-добра, сынок… лічы, як табе лягчэй… толькі не рві сабе душу… – сказаў бацька.
Раніцай пасля чарговага складанага, доўгага і натужнага паварочвання мяне на спіну майму арганізму было ўжо не да сну, але я адчуў, што цалкам мне стала лягчэй… а дакладней, не так цяжка, як дагэтуль. У палаце было яшчэ вельмі цёмна. Усе спалі. Я паспрабаваў аб чымсьці падумаць на пасвяжэлую галаву і без адцягванняў, але мая здольнасць разважаць яшчэ не прачнулася, таму прыйшлося проста тупа сузіраць прыцемак і слухаць сябе, стараючыся пры гэтым нячутна ўздыхаць.
„Цемрадзь цяжкая… цяжкая… вельмі цяжкая… занадта… Ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… Страшна не спаць… а-дзін-ока… Ды… урэшце рэшт… дзе ж гэта я?.. дзе?.. а?.. дзе?.. Ху-у-у-у… ху-у-у-у… ху-у-у-у… ху-у-у-у… Няўжо?.. Няў-жо?.. Ня-ў-жо?.. Не можа быць… Ды ну… Ды не-э-э… Не-э… Не… Гэта не трупярня… Не… не трупярня… Не тру-пяр-ня… Таму што… калі я ў трупярні… то гэта яшчэ добра… На самай жа справе я… сярод людзей… сярод людзей… і гэта мяне дабівае… А я мару пра…”
На калідоры пачуліся гукі цяжкіх крокаў, што станавіліся ўсё гучней і гучней. Калі ж яны сталі трывожна гучнымі і ўжо тапталі мой насцярожаны слых, дзверы ў нашу палату рэзка расчыніліся і стукнуліся аб раскладушку маёй мамы, якая тут жа схамянулася. Загарэлася святло.
– Жанчына, раскладушку далей адсуньце! – з зырканнем наглядчыцы і незадаволенай уладнасцю сказала маладая медсястра, што сваімі аб’ёмамі была падобная на халадзільнік.
– О… Валюша… – нізкапаклоннічаў сонны голас Тамары.
– Давайце свае зады! – нядбайна загадала бесцырымонная і дзелавая Валя, ажывіўшы ўсіх. – Калі вы ўжо сваіх пятрушак пакідаеце ды знойдзеце сабе нармальных мужыкоў?!
– Куды ім ад нас дзецца? – адрэагаваў на жорсткі жарт вясёлы мужчынскі голас.
– Ды і дзе тых нармальных мужыкоў знайсці? – пашкадаваў варанячы жаночы голас.
– Ды хоць бы і любых… – нібы ў скручаны часопіс, буркнуў чыйсьці жаночы голас.
Галасы ўсё балбаталі і балбаталі, а я думаў пра сваю маму… што па маёй віне была вымушаная спаць… каля дзвярэй бальнічнай палаты…




Упершыню за час знаходжання ў бальніцы я захацеў есці і з апетытам паснедаў маннай кашай. Мама выглядала радаснай, калі карміла мяне. Гледзячы на яе, я вырашыў яшчэ больш павялічыць гэтую радасць і паспрабаваў сам трымаць лыжку, але для такога сіл у руках пакуль што не было.
Пасля снедання ўсе сталі з нецярплівасцю прадвяшчаць якісьці агульны абход урачэй. Нейкая эйфарыя хвалюючага чакання, перапоўніўшы палату якімсьці гарманічным хаосам галасоў і гукаў, складала ўражанне, што вось-вось прыйдзе збаўленне ад мук. Нервовасць чакання даходзіла да арганізатарскага бурчання адзін на аднаго.
Калі ж „Збаўленне” ў выглядзе гільдыі дактароў на чале з загадчыкам уварвалася ў палату, у ёй загаласіла магільнае Маўчанне. Усе без выключэння ўрачы былі такімі высачэзнымі здаравякамі, што нагадвалі мне белых мядзведзяў альбо мяснікоў.
– Як справы?! – спытаў пра мяне загадчык у мамы, але не паспела яна набраць паветра для адказу, як: – Заплюшчы вочы! За якую нагу трымаю?
Я крыху адчуў, як па маёй правай назе нібы прабег ток.
– За правую…
– А зараз?
– Зноў за правую…
– Ну, тут, магчыма, нешта і будзе, – зрабіў выснову загадчык, і я заўважыў, што надзея шчасцем мільганула ў вачах маёй мамы.
– А чаму ў мяне правы бок меней адчувальны?.. – пацікавіўся я ў яго.
– Начыць, удар больш прыпаў на левы бок.
– ?..
– Усё па дыяганалі: б’еш па ле-ва-му… а пакутуе пра-ва-е… – адказаў загадчык, чымсьці праводзячы па маіх пятах, з-за чаго ступні затрапяталі, як рыбы ў руках. – Так… інервацыя нармальная… 
– Доктар, скажыце… – звярнулася мая мама, – у яго пастаянна тэмпература трыццаць сем і тры…
– Жанчына! субфебрыльная тэмпература цяпер для вас нармальная, прывыкне – адчуваць не будзе, – раздражнёна перабіў яе загадчык, быццам яму надакучыла адказваць на адны і тыя ж пытанні, але ён дадаў: – Вы, галоўнае, нікуды не спяшайцеся, гэта ўсё доўгі працэс. Вучыцеся не чакаць – так хутчэй. І-і-і вучыцеся не дачакацца… на ўсякі выпадак…
– У каго?..
– Што „у каго”?
– Вучыцца ў каго?..
– У саміх сябе, – кінуў загадчык.
– Так… я разумею…
– Вы пакуль што нічога не разумееце.
– Дык вы… растлумачце… – вымавіў я.
– Што? – нахмурыўся загадчык.
– Мгрр… мгрр… Вы растлумачце нам…
– А! Не, гэта бяссэнсна. „Надзьку” не зняверыш, – стрымана ўхмыльнуўся загадчык, а з ім і астатнія ўрачы. – Ну, а так, наогул, як тваё самаадчуванне?
– Нармальна… – адказаў я, нічога не зразумеўшы пра нейкую Надзьку.
– Начыць, вельмі добра… Што тут у нас? – спытаў пра мяне загадчык у майго сталага лечачага ўрача, якога я нарэшце разгледзеў, і ён здаўся мне чалавекам добрым. Аднак у экстрэмальнай сітуацыі, звязанай з маім здароўем, за дапамогай я б хутчэй звярнуўся да ўпэўненага ў сабе дрэннага загадчыка.
– Дынаміка станоўчая… – далей мой лечачы ўрач пачаў сыпаць тэрмінамі. Калі ж загадчык іншы раз перабіваў яго, каб даць указанні, лечачы ўрач асыпаў начальніка прыслоўямі „ясненька”.
Адной з галоўных задач лечачага ўрача з’яўляецца – супакойваць хворых, а заадно – начальніка і сябе. Аднак у нейрахірургічным аддзяленні гэта можна рабіць толькі пры дапамозе паўпраўды.
Эскулапы па-хуткаму абышлі ўсю палату. Словазлучэнне „дынаміка станоўчая” і прыслоўе „нармальна” гучалі ў перыяд гутаркі дактароў з усімі хворымі, і гэтых слоў будзе дастаткова, каб перадаць яе сэнс. Праўда, нехта штосьці там заікнуўся пра кепскі стан свайго здароўя, пасля чаго тут жа быў вылечаны рытарычным пытаннем: „Мужчына, а колькі ж вам гадоў?” Мы… з нейкім задавальненнем угодліва і бойка адказвалі ўрачам, выхваляючыся перад іх Паблажлівасцю сваімі ілюзорнымі дасягненнямі ў аднаўленні. Да таго ж, слова „нармальна” нас падбадзёрвала. Здавалася, калі б хто-небудзь з эскулапаў сказаў нам: „Устаньце і ідзіце!” – мы б з угодніцтва пайшлі. Аднак ніхто не сказаў, і мы не пайшлі…
„Збаўленне” выйшла з палаты, а мы, зачаравана радасныя, яшчэ доўга пелі яму дыфірамбы па нотах безвыходнасці. У хуткім часе здзьмулася і наша бравада. Пасля спеваў я стаў чакаць абеду. Ён пачынаўся ў 14:00, але з-за чаргі да раздатачнага акенца, якая складалася з адных інвалідаў, яго прыносілі ляжачым хворым крыху пазней, а мой страўнікавы сок моташліва ўядаўся ў страўнік.
У той дзень я так хацеў есці, так хацеў… Божа, як я тады хацеў есці…
На жаль, на той момант пакарміць мяне не было чым, і мама прапанавала пачакаць яе, пакуль яна сходзіць за ежай у краму. Але я адмовіўся… бо баяўся заставацца адзін… А папрасіць ежы ў кагосьці – мы не маглі сабе дазволіць.
Ніколі ў жыцці я не адчуваў сябе такім галодным.
14:00. Я ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; ляжаў, маўчаў і чакаў; а потым нават разявіў рот.
Я хацеў е-э-э-сці!
Нарэшце жаночы голас пратрубіў з калідора: „А-а-бе-э-э-д!”
Праз пэўны час мама прынесла яго.
– О! чарвячкі сёння, – пачуўся вясёлы мужчынскі голас, які адазваўся так аб макаронах, побач з якімі, па таму ж параўнанню, ляжаў абрубак змяі пад назвай „стаўрыда”.
– Паслухайце, – нарэшце звярнулася мама да суседзяў у палаце, – а чым так смярдзіць на калідоры? Я ўжо даўно прымеціла… як ідзеш міма суседняй палаты і там дзверы прыадчыненыя… дык ажно немагчыма.
– А там убогая якаясь гніе… ад пролежняў, – сказала Тамара. – Паступіла з пераломам пазваночніка, аналіз крыві ўзялі, а ў яе гепатыт Б, і ўрачы не сталі яе аперыраваць. Так паклалі, адну ў двухмесную палату, – дагніваць. З перавязачнай гаораць, шо ў яе там ужо і свішчы, і абсцэс, і чорт ведае што.
 Мама карміла мяне, мае сківічныя мышцы зводзіла. Хлеб здаваўся нерэальна духмяным, а першае – такім смачным, што я не мог дачакацца, пакуль мама данясе да майго рота чарговую перапоўненую лыжку са звісаючымі кроплямі чырвонага баршчу, хаця іншы раз яна і ўразалася ў зубы. Глытаць лежачы і так няёмка, а тут яшчэ раздражнены глытальны рэфлекс не даваў мне, як трэба, разжоўваць „змяяціну”, хаця нават проста жаваць было нялёгка з-за слабасці. У выніку я пастаянна давіўся. Мама ўжо і не ведала: радавацца майму нарэшце шчасліваму апетыту альбо не.
Людзі вакол таксама елі прагна, бо сёрбалі, чвякалі і шкрабалі сталовымі інструментамі па дну, здавалася, ужо дзіравага посуду, выклікаючы толькі адну жадобу: выхапіць у іх з-пад носа ежу, каб пацешыцца іхняй рэакцыяй на гэта.
Калі ты не сам бярэш ежу, а табе яе даюць, заўжды ёсць боязь застацца галодным.       
Мы не елі, мы – жралі, жралі заглотам, жралі не ў сябе. Не звяртаючы нюхальнай увагі ні на які смурод.
Мяне нудзіла ад сябе, я раздражняў сябе, таму не мог дазволіць свайму апетыту знаходзіцца на этыкетным узроўні суседзяў і сілай волі стрымліваў яго, але…




Глыбокім вечарам, калі ўсіх паралізаваў збавіцельны сон.
– А-а-а-а!.. А-а-а-а-а!.. Адганіце яго ад мяне!.. Адганіце!..
– Ану, ідзі адсюль! Ідзі! Ну!.. Ідзі… Фу, фу! Ідзі! Пайшоў! Пайшоў адсюль! Хутка! Ідзі-ідзі! Давай! Ага!
– О-о-й… о-о-й… як ён мяне перапужаў… Божа праведны… куды я трапіла?.. О-ё-ё-й…
– Ды не бойся ты так, Люда, ён спакойны. Ён сам больш за цяе перапужаўся. Табе мо заспакаяльнае даць?
– Ды не… не трэба… дзякуй… дзякуй, Тамара…
– Ну глядзі, а то я магу на пост за лекамі схадзіць.
– Не-не… дзякуй… усё ўжо нармальна… ху-у-у-у… ху-у-у-у… Гэта ў яго траўма галавы?..
– Так. Ну ты ж бачыла, кокі іх тут… траўміраваных, па калідоры хоіць. Звіліны ім пазашывалі, і ідуць яны не ведаюць куды. А на святы наогул гаораць, стокі бітых ды рэзаных паступае, шо токі і паспявай выгружаць. А ты шо, не чула, як ён у палату зайшоў?
– Ды не, я спала… А потым прачнулася, бо чую, што нехта на маёй раскладушцы сядзіць… Расплюшчваю вочы, а тут незнаёмы мужык нейкі… І галоўнае – дзверы за сабой не зачыніў і сядзіць на фоне калідорнага святла, як… нешта чорнае такое… У-у-у-й! Жах…
На другі дзень па прадпісанню лечачага ўрача мне сталі рабіць масаж ніжніх канечнасцей і займацца са мною лячэбнай фізкультурай.
Пажылая масажыстка рабіла мне масаж – седзячы, раз-пораз зыркаючы на гадзіннік. Звярталася яна да мяне толькі па-бацьку.
Урач па лячэбнай фізкультуры выглядала вельмі маладой і нейкай бруднаватай. І справа нават не ў тым, што ў яе былі нямытыя валасы, а пад пазногцямі з аблупленым лакам чарнеў бруд, проста ад доктара цягнула семечкамі і чарназёмнай сырасцю, якая дысгарманіравала з маёй медстэрыльнасцю. Нават словы ўрача былі то запэцканымі, то запыленымі. Чыстых жа слоў у лексіконе доктара не існавала, бо яны хутка забруджваліся яе думкамі.
Дзяўчына поруч з маёй мамай выконвала практыкаванні з маімі рукамі і нагамі, кроў з якіх сцякала па венах уніз, і яны былі асацыятыўна белымі.
„Не адчуваю цела… не адчуваю сораму…” – падумаў я пра сваю нядбайна прыкрытую плоць.
– Вы запомнілі рухі? – неўзабаве спытала ўрач у маёй мамы.
– Ну-у… болей-меней…
– Ну і хораша, тады вы самі дарабіце, а то мне некалі.
– Што, працы шмат? – шчыра пацікавілася мама.
– Ды не… А! Так… так… шмат… – адказала доктар і „намылілася” ісці.
– Пачакайце, я ў вас як у прафесіянала хацела спытаць, – спыніла мама дзяўчыну, якая ўхмыльнулася пасля слова „прафесіянал”. – А гэтыя практыкаванні здолеюць паставіць яго на ногі?.. – спытала пра мяне маці.
– Дык яны ж, як бізуны. У яго ж спінны мозг пашкоджаны, рэ-чы-ва! Не, ну, я чула пра ўсялякія там выпадкі, калі людзі падымаліся нават з „нажніцамі”, але я ў гэта не веру, – нейк між іншым прысудзіла ўрач і пабегла.
Мама змярцвела.
– Люда, ну ў каго ты пра такое пытаеш? – абурылася Тамара. – Юлька ж шалахвостка, яна ж ні гу-гу не ведае. Яна токі бегае туды-сюды, выгляд стварае, шо занятая, а так – гультайка з гультаёў.
– Не ведаю… яна сказала, што ў яе працы шмат…
– Ды гэтая лярва ўсім кажа, што ў яе працы шмат… а сама бібікі б’е, – буркнуў нізкі жаночы голас.
– Ну, – пацвердзіла Тамара. – А ты, я бачу, ужо засмуцілася.
– Ды як тут… калі табе… кажуць такое… – усхліпваючы, вымавіла мама.
– Дык Юлька ж яшшэ сцыкуха. Як яе можна слухаць? – здзівіўся вясёлы мужчынскі голас.
– Людміла, вы не таго слухаеце. Юля маладая яшчэ, што вы ад яе хочаце? – сказаў знаёмы мужчынскі голас. – Вось Людміла Якаўлеўна тут да яе працавала, вось тая ўсё ведала. Яна і жанчынай была такой… сталай… вопытнай…
– Так, Якаўлеўна чалавекам была, – падхапіла Тамара. – Заўжды хворых падбадзёрвала, працавала з імі сур’ёзна…
– Сама такая была… у форме… з фігурай, – дадаў знаёмы голас.
– Прынцыповая баба была, – працягвала Тамара. – Выскачкай ніколі не была, але з урачамі заўжды спрачалася…
– Пакуль не звольнілі… па ўласнаму жаданню, – умяшаўся з’едлівы голас нейкага хлопца.
– Шкада, канешне, – вымавіла мама. – А вось Юля толькі што казала, што-о-о нейкія выпадкі былі, што людзі падымаліся… з цяжкімі траўмамі…
– Ды такіх выпадкаў навалам, – аптымістычна заявіў знаёмы мужчынскі голас. – Вунь, Дз;куль такі ёсць. Працаваў спярша ў цырку гімнастам…
– Дык Дзік;ль жа… гэт самае… асілкам жа ён быў… – умяшалася Тамара.
– Ды не, асілкам ён потым стаў… самым дужым у свеце… і ў кнігу рэкордаў Гінеса трапіў… гэта ўсё потым. А спярша ён гімнастам у цырку працаваў. Ну, і зваліўся там аднекуль. Атрымаў траўму пазваночніка, поўны разрыў мозгу… спіннога… „нажніцы”, карацей. Урачы сказалі, што хадзіць не будзе, а ён стаў займацца па сваёй сістэме… сам яе распрацаваў… трэнажоры спецыяльныя прыдумаў… боты, каб хадзіць… Ды боты і самому можна зрабіць, там лёгка. Мне хутка сын зробіць! Ну вось, так паціху Дз;куль і пайшоў праз сем гадоў…
– Праз восем… – перабіла Тамара.
– Я чытаў, што праз сем…
„Пасля такога можна выхваляцца… і ніхто не папракне цябе ў хвальбе… Але сем… сем гадоў… сем…” – падумаў я.
– Не, дакладна праз восем, – упэўнена заявіла Тамара, нібы ўспомніла нейкі неаспрэчны доказ сваім словам. – Ці нават праз дзевяць…
– Ды я чытаў, што праз…
– Вова, не спрачайся, ты не ве-да-еш, – занадта катэгарычна сказаў варанячы жаночы голас з раздражняльнай стрыманасцю.
– Ведаю… – вымавіў здзіўлены голас Валодзі так, нібы яго толькі што прадалі. – Так, дык у яго зараз свой рэабілітацыйны цэнтр. Там па яго методыцы ўсіх інвалідаў аднаўляюць…
– Не ўсіх, а тых, хто гэтага хоча, хто не лянуецца і займаецца! – аўтарытэтна паправіла Тамара, і адчувалася, што яе словы былі звернуты да кагосьці канкрэтна.
Пачуўся малады кашаль. Затым да Тамары звярнуўся з’едлівы голас хлопца, заглушыўшы як праўдападобныя расказы, так і яўныя ноткі нізкапаклонства перад кумірам палаты: „Ты лепш скажы, колькі каштуе ў той цэнтр трапіць”.
– Так, Данюся, твая праўда, тры тышшы долараў за месяц для іншаземцаў…
– Не называй мяне Данюся!..
– Данюся.
– Не называй мяне Данюся, я табе сказаў!..
– Ну, Данька.
– І Данькам не называй!..
– А як цяе называць? Хя-хя-хя-хя-хя, – пацікавілася Тамара, і яе смех, выціснуўшы ёй язык, здаўлена прагучаў агідным кваканнем.
– Даніла!
– Сё роўна ты для мяне Данюся, Данюся, Данюся, – не па ўзросту дурасліва настойвала Тамара, сама сабе радуючыся.
– Ну што ты пры ўсіх мяне так называеш?!. – капрызна абурыўся голас хлопца.
– Таго што ты мой сын! А шо мне ўсе?! – уладна адказала Тамара, і Данюся падпарадкаваўся.
– Ёсць жа людзі з такой сілай волі… не здаюцца… – задумліва сказала мая мама. – А як гэты Дзі… цыркач сам усё рабіў? Я маю на ўвазе практыкаванні, трэнажоры…
– Я чытаў, яму сябры дапамагалі. Ён ім чарцяжы трэнажораў рабіў, а яны іх ужо канструявалі… Боты спецыяльныя такія змайстраваў. У іх нават нам хадзіць можна!.. – пералілася цераз край радасная надзея голасу Валодзі.
– Валодзя, – звярнуўся голас Дані, і мяне абурыла тое, што малады называе старэйшага на „ты”. Гэта таксама ж ніякавата, як і называць сваіх бацькоў па імёнах. – Якія сябры? Дзе яны, гэтыя сябры? Наведаць мяне ў першыя часы… у іх быццам бы ўсё ніяк не атрымлівалася… а наведаць мяне цяпер… ім ужо быццам бы сорамна… Сумленная адгаворка… Да траўмы ў мяне сяброў незлічона было!.. Пупам зямлі для іх быў!.. А зараз…
– Не, Даня, яны ад цябе не пайшлі, яны да цябе і не прыходзілі. Затое цяпер ты ведаеш, хто быў табе… ніхто, – суцяшальна вымавіла мая мама.
– Аўчынка вырабу не варта, – адрэагаваў голас Дані. – І я яго не хацеў… але лёс мяне не спытаў… А Дз;куль… Дз;куль – гэта адзін на мільён, вы на яго не раўняйцеся. Яшчэ дакладна невядома, якой цяжкасці ў яго траўма была, – з-з-з нейкай асалодай у голасе дадаў хлопец. – А то бо-о-ты! бо-о-ты!
– І ўсё роўна займацца трэба, бо закасцянееце тут… ці запаленне схопіце, – зрабіла выснову Тамара. – Калі б мы вам тут масажы не рабілі, ногі… ды і рукі не распрацоўвалі, практыкаванні не выконвалі… „лісапеды” ўсялякія, дык…
– Та-а-к… – пагадзіўся голас Валодзі з падсушанай надзеяй. – Не будзем рухацца – пачнецца… гэты… гіперкінез… спастыка моцная, прасцей кажучы… ногі самаадвольна калаціцца будуць… ажно ўздыбліваць цябе будзе! А потым кантрактура… кепска згінацца будуць, а потым і анкілоз… суставы ў нагах зрастуцца ад таго, што іх не згінаеш, і ўсё. А мышцы?! Ногі адыдуць, а рухаць імі не зможаш, таму што мышцы без уздзеяння на іх высахлі. А ты, Даня, кажаш… Трэба самім займацца, трэба, не-як трэ-ба…
– Цяжка самім… – цяжка вымавіў падаўлены мужчынскі голас.
– Ага, а ляжаць во так во не цяжка? – буркнуў нізкі жаночы голас. – Абібокі…
– Людміла, а чаму вы не папросіце перакладзіну сыну… над ложкам або „гусака”? – пацікавіўся голас Валодзі. – Яно ж і займацца можна, і варочацца болей зручна… узяўся рукой і раз…
– А ў каго яе папрасіць можна?.. – пацікавілася мама пра болей-меней ёй зразумелае, а не аб нейкай там „птушцы”.
– У сястры-гаспадыні, – адказаў голас Валодзі.
– Ну добра, потым, муж прыйдзе… а то ж яе яшчэ ўстанавіць трэба…
– А шо там устанаўліваць, прыкруціў, і ўсё. Вунь, Тамара дапаможа, – супакойваў голас.
– А мы падкажам, што куды соваць. Праўда, Міш? – сказаў вясёлы мужчынскі голас скрозь жартаўлівы смех.
– Так, дапаможаш тут. Глядзі, каб самому дапамога не спатрэбілася, – без жартаў адказаў падаўлены голас Мішы.
– Люда, у цяе ж муж увечары прыхоіць. А ў сястры-гаспадыні працоўны дзень гадзін да пяці. У каго вы ўжо тады перакладзіну прасіць буеце? – задала лагічнае пытанне Тамара.
– Ой, а я і не падумала… Ну што, схадзіць?.. – сумняваючыся, спытала мяне мама.
– Так… давай… я буду спрабаваць хапацца за перакладзіну… трэніравацца мне не ўпершыню… і сілу волі маю ты ведаеш… А да болю ў спіне я ўжо прывыкаць стаў… Нават… іншы раз… трошачкі… прыемненька нейк баліць… Такая… непрыемная прыемнасць… але тым не меней… І гэта хлеб… няхай і крошкамі…
Лепшых слоў для мамы быць не магло.
– Добра, пайду спытаю, – абвясціла яна і выйшла.
Колькі б мне ні было гадоў… маму я чакаў з адным і тым жа пачуццём… пачуццём, з якім малыя дзеці чакаюць мам… уткнуўшыся лобікамі ў аконнае шкло…
Для такой дробязнай справы яе даволі доўга не было, і я нават стаў крыху хвалявацца, пакуль хваляванне не змянілася дрэнным прадчуваннем пасля таго, як на калідоры пачуліся гукі падаючага жалеза. Дзверы ў палату прыадчыніліся, але ніхто не ўваходзіў. Маё сэрца ёкнула і аддало ў неадчувальныя ногі. Затым зноў загрымела жалеза, і нешта стукнула ў дзверы так моцна, што яны расчыніліся насцеж, пачуўся жаночы плач. Гэта плакала мая мама… Яна плакала наўзрыд… Наўзрыд!.. Чуеце?!. Наўзрыд!.. Мая мама плакала наўзры-ы-ы-д!.. І валакла ў палату жалезную перакладзіну, да канцоў якой крыжападобна былі прымацаваны дзве жалезныя стойкі.
– Люда, ну чаго ж ты адна прэш? – абурылася Тамара і паспрабавала дапамагчы маме.
– Адкасніцеся ўсе ад мяне!.. Я сама!.. – крычала мама, захліпаючыся слязамі.
– Ну куды ж вы самі?.. – перажываючы, спытаў мужны голас Валодзі.
– Дапамажыце ёй! – загадаў вясёлы мужчынскі голас.
– Вам дапамагчы?
– Я сказала, адкасніцеся ад мяне!.. – у істэрыцы крыкнула мама.
– Хворая нейкая… – варанячым голасам млява вымавіла маладая жанчына з вачамі без бліску на бляклым твары і з палёгкай адышла.
– Людміла, стойкі да спінак прымацоўваюцца, – не мог супакоіцца голас Валодзі.
– Я сама разбяруся!..
Такой нястрыманай я не бачыў маму ніколі. Няшчасная спрабавала нешта прыкручваць, але…
– Мам… ну чаму ты так?.. Што здарылася?..
– Сястра-гаспадыня… аблаяла мяне ні за што… – зноў разрыдалася мама і ў адчаі кінула складаную для яе эмацыянальнага стану канструкцыю, якая, здалося, выклікае землетрасенне. – Я ж не для сябе… я ж для сына прасіла…
Тамара і яшчэ дзве жанчыны пачалі энергічна ўстанаўліваць нада мною перакладзіну.
– Не трэба… я сама…
– Ага, сама, – дзелавіта буркнуў нізкі жаночы голас.
– А… а… а санітарка… адмовілася мне дапамагчы… гэтую „дурнілу” несці… Сказала… што ў яе ўжо ніякіх сіл не засталося…
– Яна ў гадах была? – пацікавілася Тамара.
– Што?..
– Санітарка ў гадах была?!
– Так…
– Гэта Гаўрылаўна – порхаўка старая, – упэўнена заключыла Тамара. – Люда, калі ты буеш усё так успрымаць, то хутка з глузду з’едзеш. Душа з іх прэч! Ты чуеш?!
– …
– Ва ўсіх гора, барані бог. А тут шчэ з-за сястры-гаспадыні перажываць… – буркнуў нізкі жаночы голас.
– Так… Далей яшчэ горш будзе… Пакуль прызвычаіцеся… – вымавіў прыглушаны жаночы голас.
– Шо вы хаціце, маладая яшшэ, – нявесела заключыў вясёлы мужчынскі голас. – А вы шо, не маглі з ёю пайсці за гэтай… аглобляй жалезнай?!
– А нас ніхто не прасіў… – буркнула маладая жанчына.
Словы „ўсяго толькі” не спалучаюцца са словам „родныя”. Слухаючы жанчын, якія корпаліся за маёй галавой, я падумаў аб тым, што за маму я б здолеў забіць чалавека і нават ганарыцца гэтым. Аднак, уявіўшы сабе сам працэс забойства, усвядоміў, што ніколі яго не здзейсню, бо яно выклікала знішчальную агіду ў майго арганізма.




У час „ціхай гадзіны”, якая звычайна доўжылася гадзіны дзве, дзверы ў палату павольна адчыніліся.
– Можна?.. – на парозе з’явіўся мой аднагрупнік Барыс, спытаўшы невядома ў каго і ў адказ нічога не пачуўшы.
– Заходзь… заходзь… – шэптам сказала мама, і ў соннае царства ўслед за Барысам увайшлі Жанна з Санем. Мама прапанавала ім зняць верхнюю вопратку, а сама тактоўна выйшла. Мае аднагрупнікі выглядалі разгубленымі і засмучанымі.
– Зда-роў… – выгаварыў я ім.
– Добры дзень, – сказала Жанна і нацягнута ўсміхнулася.
Саня кіўнуў.
Барыс моўчкі сеў на стул побач са мною. Ён узяў мяне за руку.
Усе маўчалі.
– Да-руй-це мне… – нібы баючыся не паспець, папрасіў я прабачэння невядома за што, бо з-за цяжкага самаадчування знаходзіўся ў нейкай сентыментальнай эйфарыі, хаця падспудна…
– Добра-добра, – адразу адказала Жанна, быццам хацела мяне супакоіць.
– Чу-е-це… я-кі ў мя-не го-лас сла-бы?..
– А?
– Го-лас сла-бы… у мя-не…
– Нармальны ў цяе голас, – хацеў узняць мне настрой Саня, але зразумеў, што гэта немагчыма.
– Гэта грамадства ва ўсім вінаватае… грамадства… Я не мог мірыцца з яго злом… таму і саскочыў… – вывальвалася з мяне эмацыянальная бязглуздзіца. – Калі папраўлюся… тут застануся… у бальніцы… людзям буду дапамагаць… Я ж папраўлюся?.. Бо…
– Зразумела, паправішся, Юра, – пераканаўча сказала Жанна.
– Куды ты дзенешся, – расчулена дадаў антысентыментальную фразу Саня.
– Ну… як вы?.. Як там усе нашы?.. Што кажуць пра мяне?.. – пацікавіўся я.
– Нармальна. Прывітанне табе перадаюць, спачуваюць, – адказаў Саня.
– Хто?..
– Ды ўсе… – з ненатуральнай аптымістычнасцю працягваў Саня. – Ала Ігараўна. Яна як даведалася, што ты… што з табою здарылася, дык спачатку доўга маўчала, а потым чагось пачала так прыдзірліва апытваць усю групу, што ўсе двойкі атрымалі.
– …
– І Макарыч табе прывітанне перадаваў. – Імя па бацьку Саня вымавіў так, як быццам бы ён з трэнерам – на кароценькай лавачцы.
– …
– Блін, ён на мяне так лаяўся… за тое, што я цябе не збярог… Ён цяер з мяне сем шкур на трэніроўках дзярэ. Я ўжо хадзіць туды не хачу. Ворага сабе нажыў… з-за цябе… – асмеліўся крыху пажартаваць Саня.
– …
– А! і яшшэ якісьці калгаснік табе прывітанне перадаваў.
– Які калгаснік?.. – не здолеў я нават паспрабаваць напружыць памяць, у якой тоўпілася столькі лішніх рэчаў, прадметаў і чалавек, што здавалася – я важу процьму тон. А ўявіць перад сном не было чаго, ніводнай снатворнай мроі. А-а! вось чаму, саскочыўшы з моста, я не разбіўся насмерць. Проста п’яная бяздумнасць нічога не важыць.
– А я шо, ведаю? Да яго ў глотку па локаць трэба за словамі лазіць.
– Што ж за калгаснік?.. Што ж за кал..? Ды добра… бог з ім… Як там Пал..? – пабаяўся я. – Як там Стас?.. Як яго брыво?.. – спытаў светлы вожык душы.
– Нармальна. Нічога ў яго там не было. Скобы налажылі, ды і ўсё.
– А што за скобы?..
– А хрэн іх ведае. Я да Стаса яшшэ не падыходзіў.
– Кажуць, ходзіць цяпер і шрамам выхваляецца, – дадала Жанна. – Ты яму: „Прывітанне”, а ён табе: „Шрамы ўпрыгожваюць мужчыну”. Ты яму: „Хто табе брыво разбіў?”, а ён табе: „Ды я б!.. ды я б!.. ды я б!..” І нічога, некаторыя спачуваюць і нават захапляюцца.
– Ну… і гэта хлеб… – перастаў драпацца светлы вожык душы. – О… Бора… я ж табе грошы вінен… І табе, Жанна… – раптам успомніў я.
– Ты ўжо нікому нічога не вінен… – адказаў Барыс, які шчыра плакаў.
Мяне здзіўлялі і ўражвалі шчырасць і сентыментальнасць Барыса. Яго, цяперашняга, нават стала міжвольна шкада. Я зразумеў, што абсалютна не ведаю людзей і наўрад ці калі пазнаю. Я не разумеў, дзе я. Я не разумеў сябе. Я не разумеў, ці я гэта.
Неўзабаве аднагрупнікі пайшлі. Жанна і Саня больш мяне не наведвалі.




На другі дзень у такі ж час усе ў палаце замерлі ў непаразуменні ад меладычных стукаў у дзверы. Яны расчыніліся, і на парозе зноў з’явіўся Барыс – у медыцынскім каўпаку. Шакіравала ж тое, што ўслед за ім у палату ўвайшла – Паліна. Маіх жа суседзяў не здзівіла наяўнасць у мяне сябра-медпрактыканта, але каўпак насцярожваў аўтаматычна.
– Здароў! – як нічога і не было, павітаўся са мною Барыс, у якога быў нейкі фанатычны погляд.
– Добры дзень, – абыякава сказала расфуфыраная Паліна, на якую, здавалася, навакольнае асяроддзе ніяк не ўздзейнічала.
– Здароў… Добры дзень…
– Ну, як справы? – жвава спытаў Барыс.
– Ды памаленьку… А ты як?..
– Ну, мне не настолькі добра, як табе дрэнна, але…
– …
– Ды жартую я, жартую!
– А чаму ты каўпак надзеў?.. І дзе ты яго ўзяў?..
– Нідзе, ён у мяне быў. А што, падабаецца?
– Забаўляе…
– Вось таму і надзеў. А так ён у мяне для паліклінікі, каб у чэргах не сядзець.
– А ты не баішся… што да цябе так хто-небудзь за дапамогай можа звярнуцца?..
– Дык гэта не мне трэба баяцца, а таму, хто звернецца, – ухмыльнуўся Барыс. – А што я, я акажу любую дапамогу. Гіпакрат абавязвае.
– …
– Жарт, жарт! Дарэчы, пазнаёмцеся, гэта Паліна, гэта Юра, – хутка прагаварыў ён.
Мы з дзяўчынай кіўнулі адзін аднаму галовамі.
– Паліна… вы прабачце мне… – адразу пачаў я, і Барыс скрывіўся. – Гэта я вам тады званіў… Прабачце… гэта было подла… я ведаю… але…
– Вы пра што? – спытала дзяўчына і ўхмыльнулася так, нібы знаходзілася ў заапарку, толькі без захаплення.
– Я аб тым… калі вы на вакзал прыехалі… Дзяніса сустракаць… дык вось…
– Якога Дзяніса?.. А-а! Вы пра гэта. Гэта было здорава. Крута вы тады мяне разыгралі, – весела сказала Паліна.
На яе цалкам намаляваным, цэлулоідным і таму не здольным выклікаць натуральнае спачуванне прыкрым твары былі непраглядныя, але іскрыстыя вочы – ад крэмню за пазухай.
– Пачакайце… а вас што… гэта не пакрыўдзіла?..
– Ды асабліва не.
– Не можа быць…
– Чаму? Можа.
– Пачакайце-пачакайце… гэта ж ненармальна…
– Што іменна?
– Тое… што вы не пакрыўдзіліся…
– Чаму?
– Блін… ды таму што ты павінна! была пакрыўдзіцца… абавязана!..
– Ну так, так, спачатку крыху… А потым сама са сваёй тупасці смяялася. Малайцы, крута вы ўсё спланавалі. Асабліва калі вы сталі казаць, што тыпу… навошта Дзянісу такая дзяўчына, як я… – нечакана Паліна засмяялася, і Тамара сказала: „Маладыя людзі, цішэй можна?.. Зараз «ціхая гадзіна…»”
– Прабачце, – незадаволена кінула Паліна і выставіла жаўлакі.
– Добра-добра… прабачце… – напаўголасу вымавіў Барыс і, па-замоўніцку зыркнуўшы на мяне, нейк старанна загадаў: – Паліна, пачакай мяне пакуль што на калідоры.
Дзяўчына, ухмыльнуўшыся, глуха пачыгількала на капытападобных абцасах і больш мяне не наведвала.
– Блін, ржэ, калі трэба і калі не трэба, за сябе і за мяне. Асабліва з мяне ржэ…
– Бо-жа… навошта ж я саскочыў… навошта?.. З-за чаго?.. У мяне было такое шчаслівае жыццё…
– Вось і я кажу: якога ты хрэна на мост пабег, Юра? – павучальна сказаў Барыс паблажлівым тонам. – Лепей бы ты зараз рукі на сябе налажыў.
– ?!.
– Ды жартую я, жартую! Я ж хачу абжартаваць тваё нежартоўнае становішча, каб ты не пакланяўся яму… у страху. Так бы мовіць, смехам па агрэхам. М? Як?
– Неяк ніяк…
– Мг… Я спадзяюся, цябе больш на вакзал не цягнуць далечыня маленства і дзед з бабай?
– ?!.
– Жарт, жарт! А калі сур’ёзна, то зноў-такі, ну якога ты на мост пабег… тым болей паражняком, без ворага? Ну пажартавалі сп’яна… Гэта ж усё дробязі ў параўнанні з тваім учынкам. Эх, добра, калі ўжо засмучаць, дык у час засмучэння! Слухай. Я ж тады да цябе… адлучанага своечасова падаспеў… ты яшчэ толькі збіраўся рукі расціснуць… але я пабаяўся ў цябе ўчапіцца… думаў, што ты мяне за сабой уцягнеш… Так ты прама на маіх вачах і ўпаў… Ніколі не забуду… Хаця ляцеў ты ўжо без прытомнасці. Ну, ды нічога, усё не дарма, мы тады з табою ўсё роўна добрую справу зрабілі.
– ?..
– Слухай. Паліна мне адмовіла, канешне ж, не з-за месячных, а з-за таго, што я, мякка кажучы, не на яе густ. Ну, ды гэта яшчэ і ўзвялічвае мяне – разумееш чаму.
– …
– Дык вось, пасля нашага жарту на вакзале Паліна раздраконіла мяне, канешне, пазлілася, а потым уцяміла, што раз я пайшоў дзеля яе на такую складаную і бязглуздую інсінуацыю, значыць, я сапраўдны мужык, які яе варты, – у адрозненне ад падлы Дзяніса, якога я канчаткова пазбавіў сексапільнасці ў яе вачах парай-тройкай высмейваючых яго жартаў. Праўда, яна і не супраціўлялася… А паралельна я рэзультатыўна высмеяў і дабарысаўскі перыяд яе жыцця, – Барыс ухмыльнуўся. – Да ўсяго ж, я бясстрашна пачынаў гутаркі пра Дзяніса першым, і ён страціў сваю значнасць забароненасці. Я зрабіў балбатню аб ім штодзённай, пакуль ён Паліне не надакучыў, не апрыкраў і не стаў жаласным. А то яна ўсё прагнула паўстаць перад ім са мною… Так, дык… э-э-э-э… адмовіцца ж Паліне ад мяне з прынцыпу – было б той жа самай згодай. Толькі вось яна сказала, што я чымсьці на Дзіню шчымліва падобны… Хаця ён ёй таксама кагосьці нагадваў… Эх, калі б мне не ведаць пра яе старыя страсці… ці хаця б не мець аб іх уяўлення… Карацей! я ёй ужо сапраўды „ўваткнуў”. І нават працягваю „ўтоўпліваць”. У гэтым сэнсе… калі ў гэтым наогул можа быць сэнс, у нас усё нармальна… ніштавата… Яна… яна… яна перакідвае маё сэрца з далоні ў далонь, як гарачую бульбіну… Сканаю без яе… хаця быццам бы ўжо і нацешыўся ёю… і нават перацешыўся… на ўсякі выпадак… 
– …
– Паміж намі нават чуллівасць бывае!.. Калі б яшчэ ёй не перашкаджала наша паж-ад-лі-васць… хаця не так, каб ужо занадта…
– …
– Што глядзіш?.. Мы ўжо нават марым разам!.. – нядбайна заявіў горды Барыс з разлікам на воплескі. – Праўда, пакуль што аб розным… Ну ды гэта ж пакуль што, праўда?..
– …
– Карацей!.. я вырашыў… што мы з ёю павінны быць… адзін з адным… І мы ўжо адзін з адным… І гэта я вырашыў!..
– …
– Але, ты ведаеш… калі мы разам бавім час… мы ўвесь гэты час… жжжорстка канкурыруем… канкурыруем ва ўсім, уяўляеш?
– …
– А так нічога, нармальна!.. Толькі вось Паліна… беспрэцэдэнтна прэтэнцыёзная асоба… Яна ўхітраецца прад’яўляць прэтэнзіі нават уласным прэтэнзіям… не кажучы ўжо пра мой знешні выгляд… ды і ўнутраны… Ды я і сам такі… таму яна мяне і выводзіць… На-ту-ры-цца, суч-ка… Уяўляеш, яна як быццам яснавяльможнай асобай сябе адчувае!.. – абурыўся Барыс. – Вось яшчэ мне князёўна Паліна Паскевіч знайшлася!.. – нейк па-халопску гігікнуў хлопец. – А ў самой, блін, у кватэры такі гармідар… дарагі, праўда… А так нічога, так нармальна!.. Толькі чамусьці прыбядняецца пастаянна… багацейка… Няшчаснай прыкідваецца… Нават есць без задавальнення… Ну, ды гэта ўсё… цяр-пі-ма… – Барыс замацаваў апошняе слова, шчоўкнуўшы пальцамі, але нейк глуха. – Толькі б яшчэ прывыкнуць есці прыгатаванае ёю… Не, усё нармальна, яна ахайная, гатуе смачна і са смачнага – а не лезе мне, і хоць ты што!.. Не ведаеш, чаму так, а?..
– На хрэн пайшоў…
– …Праўда, душа яе млее без халадку… Што ты кажаш?..
– Пайшоў на хрэн…
– Не зразумеў…
– На хрэн пайшоў!..
– А чаму ты так на мяне, Юр?..
– Блін!.. Сыдзі на хрэн адсюль… гадзянё!.. – непахісна вымавіў я.
– Ну добра… як хочаш… пайду… – шчыра пакрыўдзіўся Барыс, зняў з нечакана лысай галавы каўпак і згінуў. Больш ён мяне не наведваў.
Я падумаў, што не проста не ведаю людзей, а памылкова не ведаю.
Да канца тыдня ў палаце па аднаму разу пабывалі амаль усе мае аднагрупнікі, і больш мяне яны не наведвалі. Ва ўсіх іх я прасіў прабачэння невядома за што. Здаецца, і нехта з аднагрупнікаў папрасіў у мяне за нешта прабачэння. Аднак, акрамя нянавісці, пароджанай маім пытаннем: „Чаму са мною, а не з імі?”, яны ў мяне нічога не выклікалі. Аднагрупнікі прыносілі прэсны, але такі смачны пах вуліцы і весткі ад Жыцця, не разумеючы, што дражняць і раздражняюць мяне імі…
– Ой, сынок, я так гляджу з боку… скрозь слёзы… цябе ж усе наведваюць… ніхто ж цябе не забыў… усе ж цябе любяць… аказваецца…
– Так, ма-ма, лю-бяць… 
…Калі ж у палаце перад сном станавілася цёмна, я тужліва паглядаў на светла-жоўты туман калідорнага святла, якое працэджвалася ў стык між дзвярамі і іх вушаком і праціскалася ў цемрадзь. Усё, што яно афарбоўвала, станавілася пяшчотным да інтымнасці, хаця краналася святло толькі падлогі. Яно сімвалізавала для мяне пазапалатнае жыццё, жыццё ўвогуле. Святло здавалася такім прыгожым, жаданым, родным, шчымлівым, блізкім і недасягальным, што я быў гатоў здохнуць за тое, каб правесці суткі дома.
Мне хацелася дамоў! Дамоў! Дамоў! Божа, як мне хацелася дамоў…
– Так, разварочвай мой ложак!.. – нечакана крыкнуў я маме ў адзін з ранкаў, зразумеўшы, што меў на ўвазе Валодзя, калі казаў пра вокны.
Калі мой ложак развярнуўся на 180;, мне палягчэла, бо я ўбачыў нейкае сціснутае, убогае, але ўсё-такі жыццё. Мой паланёны сценамі погляд нарэшце вырваўся на свабоду, няхай і абмежаваную.
У палаце, акрамя майго, былі яшчэ чатыры ложкі, якія размяшчаліся перпендыкулярна завешаным вокнам. Побач з ложкамі стаялі тумбачкі і вузкія, паўтараметровыя жалезныя ўслончыкі, на іх асуджана сядзелі жанчыны, што даглядалі за хворымі, макушкі якіх бачыліся з-за спінак ложкаў. Калі ж тры мужчыны пры дапамозе сваіх жанчын селі, каб паснедаць, мне ўдалося ўбачыць твары маіх суседзяў, акрамя анфаса Дані, што лежачы еў з рук Тамары, Голад якой раз-пораз аблізваў яго лыжку, пакуль сын жаваў і даваў зморанай маці ўсялякія капрызныя ўказанні з пагрозамі абвясціць галадоўку ў выпадку іх невыканання. Але Тамара не паспявала за здаровымі патрэбамі хлопца.
– Мам… а ты ведаеш… хто з іх хто?.. А то яны маўчаць… і я не магу вызначыць гэта па іх галасах… – пацікавіўся я ціхім голасам, і гэтага было дастаткова, каб мяне ніхто не пачуў.
– Ну канешне, – адказала мама і паклала мне ў рот чарговую лыжку кашы. – Еш лепш, а то падавішся.
На самай справе, дзякуючы трэніроўкам з перакладзінай, жгутом і пластмасавымі бутэлькамі з вадой, я сам мог есці, але ленаваўся, бо ўжо прывык, каб мяне даглядалі, прывык быць жаласным.
– А чы не веджаеш… шо ж імі ўшымі жджалылаша?.. – пытаў я з поўным ротам.
– Ведаю, – адказала мама, саскрэбваючы лыжкай з майго падбародка тое, што не ўмясцілася, каб зноў адправіць у рот.
– Аджкуль веджаеш?..
– Тамара мне ўсё, як роднай, выплакала…
– Джык ты і мне лашкажы…
– Потым, жуй давай.
– Джы гэчая каша мне ў роч не лежэ… Ні шалёная… ні шалоджкая… Я больш не хачу…
– Так, давай хуценька, табе сілы патрэбны.
– Я больш не буду…
– Юра, – строга сказала мама.
– Ну што?.. – незадаволена спытаў я.
– Кашу даядаць будзеш?
– Ну я ж сказаў… што не хачу… – агрэсіўна адказаў я. – Ты ж ведаеш… што я ненавіджу кашы…
– Так, ану еш, я каму сказала?! – з цацачнай злосцю патрабавала мама.
– Не бу-ду…
– Ну добра, давай, як у маленстве: ты будзеш есці, а я табе буду нешта расказваць…
– Ты звычайна… расказвала мне казкі… якія на хаду прыдумляла…
– А як яшчэ цябе можна было прымусіць есці?
– Ты расказвала мне пра гэтага… пра храбрага зайчыка… да якога ў хатку ўварваўся воўк… а зайчык яго швабрай выгнаў…
– Так, сапраўды, – пацвердзіла мама і ўсміхнулася.
– А памятаеш… узімку ты мне сказала… што калі птушка ў акно дзяўбе… то гэта да добрай весткі?..
– Канешне.
– Я тады пачаў гадзінамі праседжваць перад акном… у чаканні крылатай вястункі…
– Мг.
– А потым… нейкім цудам… птушкі сталі адна за адной у наша акно дзяўбці…
– …
– Як такое магло адбыцца?..
Мы з мамай ледзь не плакалі ад узаемнага жалю…
– А я іншы раз хацела… каб ты зноў маленькім пабыў… Дур-на-я…
– Мам, ну навошта ты так?..
– А-а-й… Давай лепш і зараз я табе буду што-небудзь цікавае расказваць і адначасова карміць цябе.
– Есці гэтую кашу… ты мяне не прымусіш… ніякімі цікавасцямі…
– А калі я табе буду расказваць аб тым, што з імі здарылася? – спытала мама, акінуўшы поглядам нашых суседзяў.
– О… тады давай… – адразу пагадзіўся я.
– Ну, слухай, – ціхім голасам пачала мама. – Вунь мужчына сам сядзіць, гэта Віця, з ім яго жонка Тоня. Яны ехалі на падводзе, і ў іх трактар урэзаўся… і Віця атрымаў траўму пазваночніка. – Хударлявы Віця, гадоў сарака пяці, спакойна сядзеў на краі ложка, упіраючыся нагамі ў падлогу, і снедаў. Выраз твару ў Віці быў такі, нібы ён успомніў нешта смешнае. Ненафарбаваная Тоня, якой можна было б даць гадоў сорак, выглядала хваравіта замкнёнай. Здавалася, што яе нейкі пакалечаны позірк накіраваны ў сябе. – Ля сцяны Міша і яго жонка-а-а Зіна. Міша ў сябе ў вёсцы дах рамантаваў і зваліўся ўніз. У яго таксама траўма пазваночніка. – Худасочны, хмурны Міша, што выглядаў гадоў на сорак, сядзеў, абапіраючыся на сцяну, і чухаў нагу. Па яму было бачна, што ён чалавек ад жыцця, які не супраць павесяліцца, але гэтае яго жаданне чымсьці падаўлялася. Хмурная ненафарбаваная Зіна, гадоў сарака пяці, нагадвала мне вялікі мяшок, напхнуты нечым вельмі цяжкім. Здавалася, гэты мяшок небяспечна чапаць і тым болей развязваць. – Там, ля сцяны, Валодзя і яго жонка Вольга. Валодзя атрымаў траўму на заводзе. І ты ўяўляеш, калі ён ляжаў без прытомнасці, яго адцягнулі з тэрыторыі завода, каб даказаць потым, што ён самавольна пакінуў працоўнае месца, і не плаціць яму кампенсацыю за вытворчую траўму. У яго поўны разрыў спіннога мозгу… У яго таксама пласціны ў спіне, але з пластмасы… лёс навуку не чакае… Ну што яшчэ… Траўма ў Валодзі занадта сур’ёзная… таму ў яго некроз – змярцвенне тканкі, моцны, а грануляцыя – загойванне, слабая… Таму і пролежань у яго ёсць… з нейкімі там „кішэнямі”… Ён яго ў рэанімацыі наляжаў… ніхто ж яго там не паварочваў… Ц, каб ты бачыў, якая гэта ў яго агідная рана на крыжы… да косці… жах… У тую дзірку кулак можа ўмясціцца… Таму ён амаль увесь час пакутліва ляжыць на жываце… Зрэдку калі на спіне ляжыць… яшчэ радзей сядзіць… і ўсё гэта – на надзьмутым гумавым крузе… – Худы Валодзя, як і Міша, сядзеў, абапіраючыся на сцяну, і снедаў. На выгляд яму было каля пяцідзесяці. Яго спалоханы погляд, калі знаходзіў цябе, то ўжо не адпускаў некалькі секунд, нібы ты быў апошнім жывым месцам, з якога яшчэ магла вылупіцца надзея. Вольга, што была маладзей за мужа, напэўна, гадоў на дзесяць, сядзела і нешта пісала ў пухлым агульным сшытку, перыядычна падымаючы вочы, каб падумаць, а калі памылялася – каб адшукаць вінаватага. На яе жаль, спагнаць зло не было на кім, і яна імгненна супакойвалася. Калі б выгляд Вольгі мог гаварыць, ён бы сказаў прыкладна наступнае: „Інваліднасць мужа мяне бянтэжыць пастолькі-паколькі. Свой шлюбны абавязак я выканаю. Буду даглядаць за ім, колькі спатрэбіцца. Толькі не патрабуйце ад мяне большага. А за знешнюю палітыку адказвае мой паўнамоцны прадстаўнік – Непарушнасць”.
– А што яна піша?..
– А яна настаўніца, хутка на працу пойдзе… дакладней, збяжыць…
– Жражумела…
– Ну, і апошнія: Тамара – ты яе ведаеш, і яе сын Даня – твой равеснік, між іншым. Ён улетку з сябрамі пайшоў на Сож… там яны ныралі… і Даня нырнуў, стукнуўся галавой аб дно і атрымаў траўму шыйных пазванкоў… з пашкоджаннем спіннога мозгу… альбо шыйнага… не разбіраюся я ў гэтым. Ну, і зрабілі яму аперацыю… але ні ногі, ні рукі ў яго так і не дзейнічаюць… У яго таксама пролежні… рэанімацыйныя… і на баках… і нават на локцях… Ён нават напаўняльнасці страўніка не адчувае… Таму Тамара корміць яго строга па норме… Тамара расказвала, што ўлетку тут у палаце такая спякота была, а ў Дані тэмпература… мухі па ім поўзалі, а ён, бядак, не мог іх адагнаць… Дык Тамара іх адганяла… увесь час напагатове была… Цяпер яны мараць… каб у Дані хаця б рукі адышлі… А каляска для іх увогуле… мроя… Тамара сказала, што ўрачы ёй сказалі, што з такімі траўмамі шыі доўга не жывуць. А я яе супакоіла і сказала, што ўрачы мне таксама шмат чаго сказалі, аж яно не збылося! Ой, што казаць, няшчасныя ўсе людзі…
З-за мамінага расповеду я не заўважыў, як з’еў не толькі кашу, але і тварог.
– Мам…
– Што?..
– А што гэта ў мяне на баках?.. Плямы нейкія…
– Ды ці мала што… Падчас аперацыі, напэўна, запэцкалі чымсьці…
– Не сці-ра-е-цца… ёл-кі-пал-кі… Як бы-ццам клей „Мо-мант”…
– Ды кінь ты гэта…
– А і праўда…
– …
– …
– … 
– Мам…
– Што?..
– Дай люстэрачка…
– Навошта?
– На морду сваю хачу паглядзець…
– Сынок, ну навошта ты так кажаш?
– Ну дай гляну…
– Што ты ўжо хочаш там уба-а-а-чыць… А дзе яно… Вось, вось. На.
Я зірнуў у пасярэбранае шклечка і жахнуўся – мой друзлы погляд быў такога ж колеру, як і мае шэра-зялёныя і нейкія заінелыя і пастарэлыя вочы. Потым я стаў тактоўна праз люстэрачка разглядваць дрыжачую мешаніну палаты.
– Мам… дай мне станок… я сам паспрабую пагаліцца…
– Навошта, давай я цябе…
– Мама!.. дай мне станок!..
Задаволены сваёй самастойнасцю, я ляжаў паголены і ўпершыню пасля доўгага перапынку, захлёбваючыся, углядаўся ў прамавугольнае жыццё ў Даневым тэлевізарчыку, прыбінтаваным да перакладзіны ложка хлопца. Нават рэклама ў ім пазнавалася мною і была такой дамашняй.
Затым пачуліся пазыўныя праграмы „Навіны”, і ўсе аўтаматычна насцярожыліся. Калі ж сур’ёзны да трывожнасці голас вядучага пачаў вяшчаць, усе інстынктыўна папрыціхлі, рухі сталі павольнымі, жыццё замарудзілася. Пасля кожнай палітычнай інфармацыі Зіна, якая яўна аддалена разумела яе сэнс, з непахіснымі зачараванасцю і заклапочанасцю шматзначна вымаўляла мімікай: „Во як…”, прыцмокваючы агрубелымі губамі. У канцы праграмы ўсе чамусьці ўважліва слухалі прагноз надвор’я.
– Токі шо бабы сказалі, – панура пачала Тамара, якая ўвайшла ў палату, – што там дзіцё паступіла, месяцы тры… без носіка і без вушак…
– А-а… ча-му… без?.. – спытала мая мама, змярцвеўшы ад прадчування чагосьці страш…
– А яго ў смеццеправодзе знайшлі… маці выкінула… дык пацукі і паадгрызалі…
– А мамачкі родныя!.. – перапужалася мая мама, якая нават уявіць такога не магла.
Я слёзна заперажываў аб дзіцяці…
– Такіх матак трэба рэзаць і соллю пасыпаць, – нечакана буркнула Зіна сваім нізкім голасам.
– Та-а-к, – згадзіўся Міша не столькі са словамі жонкі, колькі з ёю самой.
– Шо ты хо-чаш?! – закрычала на яго Зіна.
– Нічога… – спалохана адказаў Міша.
– Ну ты ж шось вякнуў зараз!
– Ды я з табою пагадзіўся…
– А-а! – супакоілася жонка і тут жа загадала мужу: – Папраўляйся хутчэй!
У палаце ўсё асуджалі і асуджалі, Міша ўсё пагражаў і пагражаў грымасамі камусьці на столі, а я ўсё пераконваў і пераконваў сябе ў тым, што жанчын біць нельга, бо іх прырода першапачаткова не прыстасаваная да ўдараў.
Я пераконваў, пераконваў, пераконваў, пераконваў…




Пасля абеду я з нецярплівасцю чакаў, калі ў палаце адкрыюць шторы, і мой погляд, не звяртаючы ўвагі на аконнае шкло, паляціць на нябёсы, каб ужо ніколі не вярнуцца.
Усё адбылося, як я і хацеў, але нябёсы былі такімі па-кастрычніцку бледнымі, што позірк, не паспеўшы на іх злятаць, вярнуўся ў палату расчараваным. Аднак потым зноў падаўся на неба і пасля некалькіх узлётаў і падзенняў скарыўся нябеснай бледнасці і пачаў ёю любавацца, прагна ўбіраючы ў сябе рамавы прастор. Любаваўся я і верхавінамі дрэў, ім, як і мне, не было спакою…




– О! Оля прыйшла, – з цяжкасцю высунуўшы галаву з-за спінкі ложка, радасна сказаў Валодзя, калі яго жонка вярнулася са школы. Але пры гэтым ён стаў нейкім сонна напружаным.
Вольга пераапранулася і, як нічога і не было, стала бяздумна, але з пужаючай стараннасцю перабіраць свае кандуіты, што ўжо пачыналі паглынаць яе.
– Оль. Оль, – нейк лісліва звяртаўся да жонкі Валодзя.
– Вова, я за-ня-та-я, – сказала Вольга з варанячай хрыплаватасцю ў голасе.
– Оль. Ну, Оль.
– Ну што?
– …адзі сюды…
– Навошта?
– …адзі… …ешта… …ушка …кажу…
– Ты мне папрацаваць дазволіш або не?
– Не.
– Значыць, гэта твае цяжкасці, – з вулканічным спакоем сказала жанчына і перагарнула чарговую старонку, з шолахам падхапіўшы яе ніжні ражок.
– …адзі… …ешта… …ушка …кажу…
– Вова, ты паў-та-ра-еш-ся.
– Ну хадзі, сур’ёзнае нешта сказаць трэба.
– Ну што?! – нарэшце глянула на мужа жонка.
– …адзі… на …ушка…
– Ну! Кажы па-хуткаму! – Вольга схілілася над Валодзем, а той раптоўна прыцягнуў яе да сябе і нязграбна абняў.
– Ды адчапіся ты ад мяне! – ускрыкнула жонка і лёгка вызвалілася з абдымкаў мужа.
– ?..
– !..
– Ды добра… не-э… зліся ты так…
– …
– О-ля…
– …
– Оля…
– ?!.
– Перавярні мяне на жывот… Ка-лі ла-ска…
– Зараз. Апошнія сшыткі праверу і…
– Ды я ж без круга, і задзеравянеў ужо!..
– Па-ча-кай, – пракаркала Вольга, і адпеты Валодзя са здзіўленай роспаччу змоўк.
Праз пэўны час Вольга адарвала вочы ад кандуітаў, зірнуўшы на дзверы, якія адчыніліся, але, незадаволеная, зноў уткнулася поглядам у пісаніну.
Нейкі хлопец, ні з кім не павітаўшыся, пачаў марудна здымаць з сябе верхнюю вопратку. Ён быў адным з тых людзей, якія, збіраючыся на сустрэчу з тымі, ад каго не залежаць, думаюць: „Нічога, пачакаюць”, а падарунак купляюць па дарозе да імянінніка. Падобная зладзейская думка ўзнікае ў іх і ў дачыненні да крэдытораў. Такія, як ён, людзі адказваюць не на пытанне, а на тое, што ім цікава. Калі ты кажаш ім хвалебныя словы, яны далучаюцца да іх, чым выклікаюць жаданне забраць словы назад. Расказваючы анекдот, такія людзі нясмешным самаўпэўненым выглядам патрабуюць ад слухача смеху, а самі наўмысна стрымліваюць яго, калі ён выкліканы чужым анекдотам. Яны знарок нікому і нічому не здзіўляюцца, а тым болей нікога і нічога не хваляць, яны перабольшваюць значнасць уласных малазначнасцяў, яны, калі і даюць, то непатрэбнае альбо не апошняе, а даючы, не настойваюць, а чакаюць адмовы, яны абавязкова грубіяняць па тэлефоне таму, хто не туды трапіў… Прасцей кажучы, падобныя асобы мужчынскага полу выклікалі ў мяне жадобу – адразу перайсці да бойкі.   
Незнаёмец чапурыста накіраваўся да Валодзева ложка. У ім было столькі гідлівай пагарды да навакольных, што мне нават стала сорамна за сябе. Да таго ж, пагардлівасць – гэта грэбаванне, а грэбаваць – значыць, уніжаць.
– Дароў, тата, – сказаў хлопец.
– О!.. здароў, сын… – адказаў Валодзя. – Сядай… Ну, як справы?.. Як… там… твая… мама?..
– Ды ўсё нармальна.
– Ты прынёс боты Дз;куля?.. – з радаснай надзеяй без страхоўкі пацікавіўся тата і перагнуўся, каб прагна паглядзець, ці не паставіў іх сын за спінку ложка. Валодзя ледзь не перакуліўся.
– Ну я ж табе гаварыў, што ў мяне зараз часу няма іх рабіць, – раздражнёна сказаў сын. – У мяне нават памятаць аб іх часу няма.
– Дык ты што… нават не рабіў іх?.. – пакрыўджана спытаў тата.
– Ну ў мяне ж яшчэ, акрамя гэтага, і інстытут ёсць, здаецца! – нагадаў сын бацьку пра свой статус так, нібы ён вучыцца і па выхадных, і гэта бязлітасна сур’ёзная справа.
– Ды я разумею… Проста ты абяцаў…
– Ну дык што?!
– А я ж цябе ўвесь час вучыў… усё, што ты камусьці паабяцаў… нават калі паабяцаў па дурасці… ужо не належыць табе… Лепш бы не абяцаў зусім… а яшчэ лепш – не згаджаўся мне дапамагчы… 
– Дык я ж…
– А-а-й, абяцанкі-цацанкі, а дурню радасць!..
– Ды пры чым тут гэта!
– Пры ўсім…
– Ну ты што, прам зараз у іх пайшоў бы?!
– …
– А?!
– Але ж ведаў ты, сынка, што бацька ўсё даруе.
– …
– Ну добра… бог з імі… з ботамі…
Перад тым як хлопец збіраўся пайсці, мая мама звярнулася да яго за дапамогай, і ён усё з той жа высакамернасцю, адкрыта напускной дзелавітасцю і геройскім выглядам аказаў яе, нядбайна закруціўшы шрубу на маёй перакладзіне, каб яна не ссоўвалася.
Высакамерная Дабрыня – гэта адлюстраванне сціплага Зла, і таму мне падумалася, з якой бы асалодай мая Крыўда паглядзела на высакамерных людзей у маім становішчы. Аднак я разумеў, што лежачы на бальнічных ложках з пераламанымі пазваночнікамі, яны б ужо не з’яўляліся гэтакімі і мне не было б чым цешыцца. Тым не меней, я не толькі не стаў казаць Валодзеву сыну „Дзякуй” за маральны абавязак, але нават, на ўсякі выпадак, у думках пажадаў яму, палаючаму здароўем, няшчасця.
Пасля вячэры ў палату ўвайшоў брытагаловы хлопец з расплясканым пераноссем, габарытамі падобны на ахоўніка.
„Блін… ну адкуль ён пра мяне даведаўся…” – незадаволена падумаў я.
Хлопца звалі Дзіма. Мы з ім хадзілі ў адзін дзіцячы сад, дзе ён славіўся безабаронным цяльпуком. Бачыўся я з Дзімам выпадкова, на вуліцы, з перапынкамі ў некалькі гадоў, але пазнаў яго, дзякуючы неблагой памяці, міжвольна натрэніраванай задумлівасцю.
– Ну здароў, Юрык, – весела павітаўся са мною за руку Дзіма.
– Здароў… – абыякава адказаў я.
– Чаго так слаба руку ціскаеш? – шчыра, але паблажліва пацікавіўся мой знаёмы.
– Ну як табе сказаць, сіл няма, кепска мне, пазваночнік разбіў, у бальніцы ж ляжу, – з раздражнёным сарказмам адказаў я.
– Так, шкада, на вуліцы так свежа. А дома наогул… так добра… ежа дамашняя…
– !.. – абурыўся я.
– А я дай, думаю, зайду – усё роўна рабіць няма чаго.
– !..
– Дык а шо з табою здарылася?
– З моста саскочыў, – адказаў я, нібы мяне спыталі: „Колькі часу?”
– Бухой?
– Што „бух…”?
– Ну, п’яны быў, нецвярозы?
– Н-н-н-у так… бу-хой, але-э-э…
– А! ну, усё ясна, можаш не тлумачыць, – ухмыльнуўшыся, да болю зачапіў мой балючы вопыт „знаўца”. – Ну, нічоа, паправішся. Я цяе з такімі „цялушкамі” пазнаёмлю…
– Ты ведаеш, я ўсё жыццё марыў пазнаёміцца з цялушкамі, – іранізаваў я. – І дзе ж яны пасвяцца?
– Падкусваеш? – адкрыта спытаў Дзіма.
– Як можна! Я сур’ёзна. Дзе „пасвяцца” твае „цялушкі”?
– У вучылішчы…
– Я так і думаў! – раздражніў мяне чаканы адказ. – Слухай, Дзіма, а ты выпадкова не ахоўнікам працуеш?
– Ахоўнікам, – вымавіў той, усяк падкрэсліваючы, што ён ужо дарослы, блін. Тым не меней, я для сябе адзначыў: час – някепскі субардынатар.
– Ахоўнікам чаго?
– Радзімы, – горда адказаў хлопец.
– Дык ты што… зараз служыш?.. – асекся я.
– Так, у ПДВ! А зараз я ў водпуску.
– Прабач тады…
– За што?
– За іронію…
– Эх, Юрык, паправішся, у армію пойдзеш, там табе ўвесь ваш гумар хутка ліквідуюць, – з веданнем справы сказаў салдат. – Гэта ж ты зараз у інстытуце вучышся?
– Амаль вучуся… амаль у інстытуце…
– А пася інстытута – у армію?
– Пайшоў бы…
– Ну вось, у арміі… такіх вось… як гэта?.. а-ду-ка-ва-ных цэняць, – цяпер ужо Дзіма падкусіў мяне.
– А вось зараз ты сапраўды занадта смешна вякнуў, – сур’ёзна адзначыў я, і на шчарбатасць дэсантніка апусцілася вусаценькая заслона. – Паслухай, я сказаў не „пайду”, а „пайшоў бы”. Дзіма… ну як бы табе растлумачыць?.. Ну добра, паспрабую, – вымавіў я, збіраючыся азмрочыць веселуна. – Дык вось, у мяне асколачны пералом пазваночніка, сур’ёзная спінна-мазгавая траўма… М-м-м… „кабель” пашкоджаны, так разумееш? Сігнал з мазгоў да канечнасцей не даходзіць!.. Я інвалід першай групы – пажыццёва, таму ў арміі я магу выконваць толькі ролю параненага… дзе-небудзь на вучэннях, зразумеў?
– Та-а-к, пакуль яшшэ за морам „цялушкі”… Шкада… – шчыра вымавіў хлопец, і я падумаў, што ён шкадуе наконт маёй інваліднасці. – А то б табе агляд грудной клеткі зрабілі.
– Пачакай, здаецца, мне яго ўжо рабілі тут… – прыпамінаў я, і Дзіма загігікаў. – Хаця ўсё роўна, блін, ад пастаяннага ляжання яна нібыта… альбо сапраўды асела і ціскае на лёгкія…
– Юрык, ты не тое падумаў. „Агляд грудной клеткі” – гэта… гэта пакаранне такое ў арміі для тых, хто правініўся.
– Цікава. І ў чым яго сутнасць?
– Ну… той, хто правініўся, становіцца – рукі па швах, і яго ўдараюць кулаком у грудзі, – задаволена сказаў салдат. – Ты потым ажно кашляць пачынаеш…
– Я нейк па тэліку чуў, што-о-о ад моцнага ўдару ў грудзі сэрца можа спыніцца…
– Не ведаю… А то яшшэ „лася” могуць зрабіць.
– А гэта як? – з тэатральнай зацікаўленасцю спытаў я.
– Ну, гэта тое самае, токі цяе ўдараюць у лоб, а ты перад ударам ложыш далоні на лоб крыж-накрыж.
– О-о-о-о! Якая гуманнасць! Лоб можна рукамі прыкрываць! А што ў вас там яшчэ ад маркіза дэ Сада… і Захер-Мазаха?
– Якога сада… які хер?.. – ухмыльнуўшыся, спытаў Дзіма.
– Не звяртай увагі, працягвай.
– Ну, калі хочаш, я магу табе расказаць пра тое, як пасвячаюць…
– У рыцары?
– Ды якія рыцары! „Духаў” пасвячаюць у „сланоў”…
– О! Дык у вас там цэлая дзедаўская іерархія.
– Не толькі ў нас. Так амаль усюды ў арміі.
– Прабач-прабач, працягвай.
– Ну што… калі пасвячаюць у „сланоў”, то б’юць рэмнем, спражкай… па голаму заду… – распавядаў хлопец, праз сілу ўсміхаючыся і хаваючы погляд. – Калі пасвячаюць у „чарпакоў”, то чарпаком б’юць…
– Блін, колькі ты ўжо раз паўтарыў дзеяслоў „б’юць”? Дарэчы, а хто ты па неафіцыйным званні? – саркастычна спытаў я.
– „Дзед”, – з гордасцю вымавіў „дзед”. – Давай я табе лепш раскажу, як у „дзядоў” пасвячаюць, – з радасцю прапанаваў Дзіма.
– Канешне-канешне!
– Ну… – хлопец істэрычна гігікнуў. – „Дзед” бярэ іголку з ніткай і як быццам коле ёю „чарпака”, а ў гэты момант „дух” пад табурэткай крычыць, як быццам гэта яго колюць.
– А што самае зневажальнае ў вас там робяць? – ужо сур’ёзна пацікавіўся я.
– Не ведаю… – прызадумаўся Дзіма. – А, сухай! Ну, калі ты правініўся, цяе могуць прымусіць спачатку сваёй зубной шчоткай туалет чысціць, а потым – свае зубы. – Салдат загігікаў, але погляд яго быў бязрадасным.
Я ўпершыню пачуў у падрабязнасцях пра здзекі ў арміі і таму спытаў Дзіму: „Паслухай… я, вядома, разумею, што задам зараз… для цябе… дурное пытанне, але-э-э тым не меней. Дык вось… зразумела, што псіхалогія воіна апрыёры падразумявае агрэсіўнасць і не падразумявае жаласлівасці, і таму ў „дзядоў” з сумленнем праблем няма. Але гэта ж псіхалогія павінна дапамагаць і „духам”. Дык дзе ж было ваша пачуццё сораму?! І што значыць „правініўся”? Перад кім? Дзе былі вашы годнасці, калі над вамі так глуміліся?!”
– ?..
– Здзекаваліся!
– Дурное пытанне…
– Хаця зразумела, дзе яны былі – Годнасць баіцца Баязлівасці. Ну тады, дзе былі вашы Злосці?! Злосць нічога не баіцца… акрамя Дабрыні…
– Дурное пытанне!..
– Ды пачакай ты! Паслухай… я-а-а разумею, што ўсё, што я зараз скажу… не акажа на цябе ніякага ўплыву… па мноству прычын. Мала таго, ты забудзеш мае словы, як толькі за сабой зачыніш з трэскам гэтыя дзёўбаныя насілкамі дзверы!.. І я б на тваім месцы таксама іх забыў!.. Аднак… ча-мусь-ці я кажу табе… што…
– Ды нічога я не хачу слухаць!..
– Давай ты мне скажаш гэта пасля таго, як выслухаеш мяне, – спакойна вымавіў я. – Дык вось, годнасць – гэта ахоўнік чалавечага „Я” – спрадвечна і вечна свабоднага. Дазваляеш забіваць уласную годнасць – дазваляеш забіваць сябе па сутнасці.
– Ды ўсё гэта ваша… гэтая… фі-ла-со-фі-я… – з задумлівасцю вымавіў салдат. – Якая годнасць?!. – і напалохаў мяне сваім страшным здзіўленнем.
– Добра. У цябе дзяўчына ёсць? – пацікавіўся я.
– Ну, раз ва ўсіх ёсць, значыць, і ў мяне ёсць, – з падазрэннем здзівіўся хлопец.
– Ну вось і ўяві сабе, што твае бацькі і дзяўчына бачылі, як ты крычаў пад табурэткай…
– Ну і што?.. – незадаволена спытаў дэсантнік, нібы ён быў згвалчанай дзяўчынай, якую прымушаюць успамінаць эпізод з насіллем.
– А тое, што ты не толькі сябе дазваляў уніжаць, але і іх таксама… завочна, бо ты з імі адно любоўнае цэлае. Я нават лічу, што ўласную годнасць трэба захоўваць не столькі дзеля сябе, колькі дзеля дарагіх табе людзей. Бо, дапусцім, калі яны даведаюцца, што табе было кепска, але ты трымаўся годна, то яны будуць перажываць не так моцна… таму што годнага чалавека шкада не так моцна, як… э-э-э… слабадушнага.
– Ты не служыў і не ведаеш, што дзедаўшчына стварае салдацкае братэрства… хоць і „апускае”…
– ?..
– Здзекуецца…
– Няўжо для салдацкага братэрства так неабходна ўніжэнне? Няўжо першае без другога не можа існаваць? Альбо вы мяркуеце, што раздаўлены чалавек пакорлівей выконвае загады? Ну дык гэта да першай вайны! Не дай бог. А ў войнах перамагаюць толькі годныя асобы! Рана ці позна. У рабоў жа іх уласныя „Я” забітыя, і ім проста няма чым любіць сваю Радзіму, а без патрыятызму яе не абароніш.
– …
– Не, ну я б яшчэ зразумеў, калі б над вамі так глуміўся ваш вораг, але калі над салдатам глуміцца той жа, хто з ім у адным акопе сядзіць, гэта ўжо хвароба нейкая…
– Затое той, хто… м-м-м… блін!.. глу-міў-ся, потым выратуе ўніжанага ў баю… – абараняў салдат сваіх крыўдзіцеляў, каб апраўдаць сваё бяссілле перад імі, і гэта чамусьці асабліва мяне злавала: „А ці выратуе ўніжаны таго, хто яго… э-э-э… «а-пус-каў?!»”
– …
– …
– Дзедаўшчына выхоўвае сапраўдных мужыкоў… – паспрабаваў адбіцца сапраўдны мужык.
– Ляжаннем пад табурэткай?
– …
– Ды і ўвогуле, паняцце „сапраўдны мужчына” – гэта хутчэй маральная катэгорыя, чым… сілавая… дісцыплінарная… альбо нават патрыятычная. Таму што будзе першае – будзе і астатняе.
– …
– …
– Ну любоў да Радзімы дзедаўшчына сапраўды выхоўвае!..
– Любоў да Радзімы альбо карпаратыўны дух? Ды і што, у вас да дзедаўшчыны любві да Радзімы не было? Альбо яна была невыхаванай? І хіба можна выхаваць любоў да Радзімы? І ўвогуле любоў?
– Ды я не ведаю!.. Шо ты ад мяне хочаш?!. – раззлаваўся Дзіма.
– Наадварот, не хачу. Я не хачу, каб ты над кімсьці здзекаваўся, кагосьці ўніжаў альбо быў паралізавана-нямым сведкай гэтага, а потым твая Баязлівасць з палёгкай падманвала тваё Сумленне, упарта ўспамінаючы, чым уніжаныя табе калісьці не дагадзілі, альбо падманвала фразай: „Самі вінаватыя – слаба супраціўляліся”.
– …
– Альбо вы ўжо прывыклі да гэтага і не можаце без таго, каб каго-небудзь не прыгнятаць?!
– …
– А вось хачу я, каб ты ў сваім званні „дзеда” заступаў… хаця як ты адважышся заступіцца за кагосьці, калі пабаяўся абараніць сябе… Да таго ж, годнасць – гэта вымяральнік, па якому Сумленне вызначае наяўнасць ці ўзровень прычыненай камусьці шкоды табою ці іншымі, і ў залежнасці ад гэтага вырашае: дакараць табе альбо не, а калі дакараць, то з якой сілай. Таму, калі годнасць забітая, Сумленне не падштурхне адвагу да заступніцтва.
– Я аднойчы заступіўся… за аднаго „лаха”… Дык мяне так гуртам пабілі… а я ж не слабы… што я потым ажно цэлых дзесяць дзён у лазарэце ляжаў… а гэтага мне неяк не хочацца… – адчайна паведаміў хлопец, дэманстратыўна акінуўшы мяне поглядам.
– …
– …
– Ра-зу-ме-ю… ра-зу-ме-ю… Спа-чу-ва-ю… спа-чу-ва-ю… Эх, калі б ты ведаў, як я табе спачуваю, Дзіма… Чорт!.. Лепей бы яны мяне пабілі…
– Ды ты хоць ведаеш, што такое боль? – спытаў Дзіма, як бывалы ў салагі.
Нечакана для нас абодвух з мяне стаў вырывацца смех, які хутка заразіў ухмылкай і незадаволенага ім Дзіму.
– Паслухай, ты, – таксама нечакана вылечыў нас раззлаваны я. – Па-вер м-не, я па са-бе ве-да-ю, што боль ад збівання не самы моцны боль у свеце. У час збівання… твая прытомнасць… прытупляецца, а значыць, прытупляецца і ўсведамленне болю, а значыць, і сам боль. Таму боль ад збівання цярпімы. Іншая справа, што вы нават гэты цярпімы боль не хочаце цярпець і дазваляеце нестатутным адносінам…
– „Статутчына” горш за „дзедаўшчыну”.
– Так, але ты прысягаў трымацца статуту.
– …
– …
– Паглядзеў бы я на цябе на сваім месцы, – з’едліва вымавіў Дзіма. – Я табе пра ўсё гэта расказаў, дык ты, я бачу, ад адных толькі слоў спужаўся…
– Сапраўды… я іх спужаўся… Але па-сур’ёзнаму мяне спужалі не словы пра здзекі… і нават не самі здзекі… а я на месцы „духа”… Аднак яшчэ мацней я спужаўся за „дзядоў”… і тым болей за іх родных…
– Ой, ну шо б ты зрабіў, ну што? – пацікавіўся хлопец з нацягнутай ухмылкай на твары, прымятым маім поглядам да грымасы.
– Я? Па-першае, я б нікому не дазволіў забіваць сваю годнасць. Я ведаю, мяне б пабілі, але потым на стрэльбах альбо яшчэ дзе-небудзь я б, не вагаючыся, перастраляў усіх, хто гэта зрабіў. Па-вер м-не. Ты зразумеў, „дзед”?!
Цяльпук пайшоў, і больш мяне не наведваў.
 



– А-а-а-а-а! А-а-а-а-а-а! А-а-а-а-а! – закрычаў жаночы голас пасярод ночы.
– Ты чаго крычыш, дурніца?! Ты чаго крычыш?! Ты шо тут, на курорце?! Людзі спяць, а яна крычыць! Крыкса.
– Ды цішэй ты, Віця, сам крычыш больш яе. Хадзі сюды, хадзі сюды, Тонечка, хадзі. Цішэй… цішэй… не плач… я Тамара, я з табою… Зноў аварыя прыснілася, так? Ну ўсё… усё… цішэй… цішэй… супакойся… усё-ўсё-ўсё…
На другі дзень да нас у госці прыйшла санітарка Ліда. Яна выглядала гадоў на трыццаць пяць і перажывала яшчэ толькі маладую сталасць, але ўжо мела шматлікія маршчыны, і яны былі нейкімі мужчынскімі. Здавалася, што жанчына складаецца з адной толькі моцнай і жылаватай шыі, якая нібыта расцягнулася ад уласнай вагі да каленяў.
– Добры дзень, дзеўкі. Можна хоць у вас тут пасядзець, перадыхнуць? – стомлена сказала Ліда і пачала шукаць, куды б сесці.
– А сядай вось сюды!.. – з-з-з нейкім задавальненнем ад сваёй угодлівай галантнасці па-заліхвацку прапанаваў Валодзя ўслончык Вольгі, якая адваявала яго ў сястры-гаспадыні. Сваёй жа… так бы мовіць, заліхвацкасцю мужчына, здавалася, прыглушае альбо толькі прыкрывае нейкі падсвядомы страх перад Лідкай.
– А жонка раўнаваць не буе? – з падколкай спытала санітарка.
– А мая не даведаецца… – па-блазенску развязна сказануў засаромлены і ўсхваляваны Валодзя жартаўлівым тонам.
– О, бачш вы якія… ахілдабоны. Чаго ўшчаперыўся?! Ой… ху-у-у-у-у… За дзень першы раз села… і прыкіпела… Тамар, верыш, з рання прачынаюся, а сё роўна стомленая?
– Ды веру, чаго ж не верыць. Самі так прачынаемся…
– Тут умандохаесся, а потым шчэ ў хаце і мыццё, і гатаванне, і ўборка – рукі апускаюцца… І ўсё адной, і ўвесь час часу няма, – скардзілася Ліда. – Нават стаміцца некалі…
– Ты б ужо сабе хоць якогась мужыка прыдбала, – усміхаючыся, параіла Тамара.
– Ой, Тамар, я б з радасцю, ды дзе? У мяне ж токі праца ды хата…
– А ты тут дзе-небудзь пашукай. І мне заадно знайдзі, я таксама бабыліха, – прапанавала Тамара.
– Ды дзе тут шукаць? Сярод хворых? – спытала санітарка.
– Ну-у… не абавязкова…
– Ды я б ужо згодная і з інвалідам жыць, хоць і на калясцы хай буе, токі б не піў… ды паважаў крыху…
– Малайчына, Лідка, – пахваліла Тамара. – А шо тут такога… шо на калясцы?..
– Гэты б у мяне ўжо толькі па адной дошчачцы ездзіў! – запалілася санітарка. – І на большае б не за-мах-ваў-ся…   
– Не-э-э, ты, Лід, з інвалідам не пражыве-э-ш, – з усмешкай заключыў Віця сваім і без таго вясёлым голасам. Мужчына трэніраваўся: цягнуў на сябе жгуты, надзетыя на ступні, але абыякава – абы адчапіцца.
– Гэта чаму гэта? – пацікавілася санітарка.
– У нас машынкі не працуюць…
– Якія машынкі?.. – не зразумела Ліда. – А-а! гэтыя! А ты думаеш, у алкаголікаў яны працуюць? Я стокі гадоў з алкашом адмучылася… Хаця я табе так, Віць, скажу, шо без гэтага пражыць можна. А ось, калі твой сын на адной бульбе з агуркамі сядзіць і прыхоіць з тэхнікума, а ў яго шкарпэткі мокрыя, бо туфлі дзіравыя, дык тут ужо, ведаеш, неяк не жывецца…
– Заўжды прыходзіцца выбіраць паміж сынам і… сс… сек-сам… – уздыхнула Тамара.
– Так што ты, Віцька, цягні свае „лейцы” і не пырхай. Воўк, як твой пролежань?
– Нармальна… – яўна не аб гэтым хацелася пагутарыць Уладзіміру з Лідзіяй.
– Олька ж яму туды якіясь стравы закладвае, – ухмыльнулася Тамара.
– Куды?
– У пролежань.
– Навошта?..
– Каб загойваўся лепей.
– Цьфу! бляха. Лепш бы тая дурніца яму тыя стравы ў рот заклала. Гэта ж про-ле-жань! Яго ж нельга разрыхляць! Яго сушыць трэба!
– Чым?.. – спытаў раздаўлены мужчына.
– Фенам!
– Фенам?..
– Так, фенам сушаць… праз бінт. Гаораць, прама на вачах загойваецца… любы пролежань. Так шо, хай твая Олька твой пролежань сваім фенам суша. Фен жа ў яе ёсць?
– Ды ёсць…
– Ну, во…
– Добра… паспрабуем… Дзякуй…
– Ды якое „дзякуй”?! Лячыся во лепш! Сухайце, дзеўкі, гэта ж я шо хацела, – пасур’ёзнела санітарка. – Заўтра мы ў вас тут генеральную ўборку хочам зрабіць, ды вокны заклеіць…
– Ну нарэшце! – з палёгкай вымавілі ўсе, нават тыя, хто прамаўчаў.
Я ж ніколі не любіў генеральныя ўборкі, бо пасля іх рэчаіснасць кантрастуе з душой, але будучая заклейка вокнаў успрынялася мною, як ажыццяўленне запаветнай мары.
– Дык вы гэта… дапаможаце?.. – сарамліва, але мэтанакіравана пацікавілася санітарка.
– Дапаможам, а шо тут! Нічоа з намі не станецца! – адказала за ўсіх Тамара, і ніхто ёй не пярэчыў – акрамя маёй мамы: „Вы мне, канешне, выбачайце, але гэта ўжо занадта. Я яшчэ разумею падлогу тут мыць, але генеральную ўборку рабіць… гэта ўжо зусім…”
– Дзеўкі, я ў шоку… – адрэагавала Ліда.
– Люда, ну мы ж тут жывем, – павучальна сказала Тамара, якую б саму не грэх было павучыць.
– Паслухайце, жанчына, а вас ніхто тут не прымушае нам дапамагаць, – са спакойнай незадаволенасцю дадала санітарка.
– А я і не збіралася, – жорстка адказала мама.




Увечар пасля кропельніцы з трэнталам у мяне рэзка і ўпершыню ў жыцці паднялася тэмпература да 39,6;С – гэта была рэакцыя арганізма на дрэнна прыгатаваны фізраствор. Медсястра ўкалола мне нешта, і я яшчэ выпіў аспірын. Мама накрыла маё цела трыма коўдрамі, бо мне здавалася – у палаце мароз. Менавіта таму яна нават не прапанавала намазаць маё цела да болю ледзяным воцатам. Мяне выломлівала і калаціла так, што стукалі зубы.
– Д-д-д-д-ы… усё б-б-б-удзе… добра… Пр… прр… проста нам т-т-т-рэба… т-т-т-рымацца ўсім р-р-а-а-а-а-зам… – казаў я ў нейкай аганічнай эйфарыі.
– Юра, дык мы ж і так разам – усміхнуцца цесна, – з ухмылкай яшчэ больш заводзіла мяне Тамара.
– Н-н-н-н-н-ам тр… тр… трэба д… д… Блін… не магу ск… ск… сказаць…
– Юрачка, сынок, супакойся… цішэй… зараз табе стане лягчэй… Зараз піпальфен падзейнічае… ты толькі не хвалюйся… – супакойвала мама, а сама калацілася таксама.
– Нам… трэ… трэ… Б-б-лін… н-н-н-емагу с-с-с-казаць…
– Сынок, супакойся… супакойся, сынок…
– Нам т-т-рэба… д-д-д-апамагаць адзін аднаму… як на т-т-т-т-т-алацэ…
– Дык мы і дапамагаем. У нас тут і ёсь талака. Мы ўсе разам з вас людзей будуем…
– Толькі талака ў нас выключна жаночая… – асуджана буркнула Вольга.
– …Вось і Лідцы заўтра дапаможам генеральную ўборку зрабіць, – яхідна дадала Тамара.
– Аба-вязкова… абавязкова… трэба Лі… Лі… Лідзе… дапамагчы… Яна н-н… н-н-яшчасная жанчына…
– Цішэй, сынок, цішэй…
– А ты буеш заўтра ёй дапамагаць уборку рабіць? – як у піянера, спытала ў мяне Тамара.
– К-к-к-к-к-анешне… я т-т-а-а-ксама буду д… д… д-д-апамагаць…
У палаце з усіх кутоў рохкаючымі смяшкамі стрэлілі лёгкія, зараджаныя нячыстым паветрам.
– Наўрад ці ты, Юрка, згодзісся на такую брудную працу, – ухмыльнулася Тамара.
– З-з-з-гад-жуся…
– Не-э-э!
– Т-т-т-т-ак…
– А згодзісся – не здолееш.
– Зд… зд… зд… зд…
– Я ж гаарыла – не здолееш, – занудзілася Тамара.
Ліхаманка прымусіла мяне накрыцца з галавой, ды так, каб не было ніводнай шчыліны, скрозь якую да скуры магло дакрануцца пякучае холадам паветра, таму што калі мерзне частка, холадна цэламу. Я грэў ледзяныя рукі аб распалены неадчувальны жывот і паенчваў… бо так лягчэй…. Калі заплюшчваў вочы, на чорным фоне пачыналі ўзнікаць рознакаляровыя плямы, якія чамусьці здаваліся такімі цяжкімі, што сваёй вагой цягнулі маё ўяўленне кудысьці ў бездань пад нястомнае і грубае пішчанне нечага ў галаве.
Хутка мне стала цяжка дыхаць і знянацку пачало здавацца, што я знаходжуся ў труне, якую зарылі недзе побач з дзеючым вулканам.
„Горача мне… горача… нерэальна горача… Гасіць трэба… гасіць… трэба гасіць гарачае… Планета… кара… мантыя… ядро… Я выліваю на яго акіяны… мара… рэкі… азёры… крыніцы… лужыны… ды і нябёсы трэснулі ад маланкі… Шыпенне… Пара… Прахалода… Азноб…”
Ад жаху я высунуў галаву са свінцовага коўдравага кокана. Жыццё мне падалося нейкім чырванаватым, расплаўленым, цьмяным, нясвежым, ціскаючым, трывожным, чужым, без маёй здольнасці мысліць.
Паступова тэмпература трошкі спала. Мяне кінула ў пот, а я скінуў з душы тры пласты горных парод. Было ўжо каля дванаццаці ночы, і я спрабаваў заснуць, але не мог, бо перашкаджалі суседзі. Яны, як звычайна, ніяк не хацелі засынаць, стукаючы рознымі гукамі па маіх барабанных перапонках так, што ажно вушы закладвала. Гучныя словы суседзяў назойліва станавіліся маімі думкамі. Нават ва ўяўленні я не мог пабыць сам-насам з сабой. У мяне ажно з’явілася мара! Мара аб адзіночнай палаце. І яна рэчаісна існавала – для блатных, а простыя смертныя маглі толькі пагаворваць пра яе з летуценнай зайздрасцю.
– Воўк, а ты памятаеш, як тут Слаўка ляжаў?! – гігікнула Тамара.
– Ну.
– Усё курыць патрабаваў… Ты памятаеш, як ён ноччу абрабіўся?!
– Так, гэта было весела.
– А што, а што было? – з прагай смеху пацікавіўся Міша.
– Ой, расказаць, дык памерці можна! – сказала Тамара і засмяялася. – Гэты Слаўка паступіў… Ну, у яго… гэт самае… несур’ёзная траўма была… нож у спіну сунулі сп’яна… пазваночнік зачапілі. У яго токі адна нага не дзейнічала, ён потым на мыліцах выпісаўся, – дадала яна, як пра адрынутага. – Так, дык як токі ён паступіў, ён дзевяць дзён у туалет па-вялікаму не хадзіў… Ці то саромеўся, ці то шчэ з-за чаго, – Тамара гучна рассмяялася. – Ой, смех. Ну, а потым, як даведаліся, шо ён у туалет не ходзе, адразу касторкі яму далі. Ён выпіў… і ноччу… як пачаўся ў яго панос… – Томка захліпалася ад смеху. – А судна ж не даў яму ніхто… думалі ж сам папросіць, калі трэба буе… А ён… а ён… відаць, пабаяўся будзіць нас ноччу… разрэзаў бутэльку… і акурат туды пачаў… а бутэлька ж вузкая… паспрабуй папасці… і яно ўсё міма… Ой, не магу!.. Ой… ой… ой…
– Цішэй нельга? – незадаволена спытала мая мама, але на яе ніхто не звярнуў увагі, бо ўсе былі занятыя смехам.
– Чую, куёўдзіцца Слаўка, куёўдзіцца. У палаце смурод немагчымы, – працягвала Тамара. – Адчыняй не адчыняй дзверы – сё роўна смярдзіць. Ну, я пайшла, пабудзіла Лідку. Тая прыйшла незадаволеная, прыбрала за ім, памыла ўсё… судна дала… А тут зноў хвілін праз трыццаць Слаўка абрабіўся, і судна не дапамагло… Пытаем… ты чаго міма судна ходзіш… А ён… а ён… даўбня з даўбні… адказвае, што не ўмее ім ка-ры-ста-цца… – Тамара наўмысна гучна зарагатала. – Ну, што рабіць… пайшла зноў Лідку будзіць. Тая хаяла ўсіх запар, але прыйшла, зноў усё прыбрала, паказала, як суднам карыстацца…
– На сабе паказала? – пажартаваў Віця.
Усе захоплена засмяяліся.
– Таварышы, ну майце ж вы сумленне, – раздражнёна, але стрымана сказала мая мама, і таварышы крыху панізілі голас.
– Ой, а далей што было, – заінтрыгавала Тамара. – Слаўку зноў прыпёрла, але ён ужо схадзіў па-нармальнаму – на судна. Ну, а яно ж сё роўна смярдзіць страшна, вынесці трэба. Я яму гаару: „Давай вынесу, каб Лідку не злаваць”, а ён мне з крыўдай так гаора: „Падкаціце мне каляску, я сам адвязу”. Упарты такі, не пераканаць было. Ну, я падкаціла яму каляску, ён на яе ледзь сеў, паставіў судна на калені і паехаў на калідор да туалета… Тут… тут чуем грукат такі… на ўвесь калідор… і… і мат Лідкі… Гэта… гэта судна звалілася… – Палата ўзарвалася ад смеху.
– Ну колькі можна! Дванаццаць ночы! – раззлавалася мама.
– А што, нам парадавацца нельга за столькі месяцаў? – абурылася Вольга.
– Ну вы не бачыце, што майму сыну кепска?!
– Люда, у мяне таксама сын ёсь, і яму патрэбны станоўчыя эмоцыі. Хоць і па той бок ночы, – стрымана і ад таго раздражняльна вымавіла Тамара.
– Смяяцца з чалавечага няшчасця – гэта, па-вашаму, станоўчыя эмоцыі?!
– А нам іх больш неадкуль браць.
– Кнігі чытайце…
– Кніжкі чытаць, – ухмыльнулася Тамара. – Ды лепш удавіцца!
Мая мама адчула сябе так, нібы сказала нешта дурное ў прысутнасці разумных, але жорстка прадоўжыла: „А з эмоцыямі можна пачакаць і да раніцы. Твой жа сын зараз нармальна сябе адчувае. А ў майго тэмпература, яму спакой патрэбен неадкладна”.
– Затое ў майго і ногі, і рукі не дзейнічаюць, а ў твайго токі ногі! – раззлавалася Тамара.
– У цябе два сыны, а ў мяне адзіны. Адзінага заўжды любіш больш, – заявіла мама.
– Ну дык што, што ў мяне два?! У мяне любві на абодвух хапае! – адчайна выпаліла Тамара.
– Усё роўна… кагосьці ты любіш больш… – нехаця выгаварыла мама.
– Ну вы гляньце на яе! Хіба можна кагось з сыноў любіць больш?! Ты што! Шо во гэты палец адрэж, шо гэты – і без таго, і без таго аднолькава кепска жыць будзе! – пратрашчала жанчына і атрымала жаданую падтрымку навакольных, хаця яе ўжо напаткала глухата самазадаволенасці.
Я быў хацеў паспрачацца з імі і абвергнуць аксіёму Тамары, даказаўшы, што без вялікага – працоўнага пальца жылося б горш, чым, дапусцім, без безыменнага, але не стаў гэтага рабіць у якасці падзякі за ўсю тую дапамогу, якую навакольныя нам аказвалі. Таксама ў якасці падзякі я прабачыў ім за агрэсію.
– Так, усё, бабы! годзе! цішэй! – нечакана крыкнуў Віктар. – Кокі можна „пыліць”?! І так у ртах горка! Гавэндзяць усё, гавэндзяць… Ну я-ко-га ра-жна вас бя-рэ? Вырубайце святло, спаць будзем! А то пачалі тут… няшчасцямі мерацца…
Усе заснулі.
Я прачнуўся сярод ночы, як звычайна, ад смагі і хранічных няёмкасці і болю, але не стаў залішні раз будзіць маму, якая ўпершыню моцна спала пасля стрэсу, ледзь сагрэўшыся ад азнобу. Нягледзячы на тое, што бацька часта начаваў са мною, даючы ёй магчымасць адпачыць дома, выглядала яна прыгнятальна зняможанай… яе павекі былі нібы намагнічанымі… Ды і дома мама стамлялася… стамлялася яшчэ болей, чым поплеч са мною… стамлялася ад бяссонных перажыванняў за мяне… Я паспрабаваў сам дацягнуцца да кубка з вадой, які стаяў на тумбачцы, і мне гэта ўдалося. Горды за сваю самастойнасць, я стаў хлябтаць ваду, што хвалямі ўдаралася аб горла, і – знянацку падавіўся, пачаўшы кашляць.
– Люда! – клікнула Тамара.
– Ой!.. Што… што… што?!. – схамянулася мама.
– Юрка, вунь, падавіўся.
– Юрачка, сынок, што такое?!. Што з табою?!. – запанікавала мама.
– Ды ўсё ўжо нармальна, мам… Экхэ-экхэ!.. экхэ!.. чаго ты так?..
– Ты што, падавіўся?.. Ты што, сам кубак узяў?.. Мяне не мог паклікаць?..
– Ды ўсё ж нармальна… Экхэ!.. чаго ты?..
– Ніколі сам не пі, заўжды будзі мяне. Ты чуеш?
– Ды зразумеў я, зразумеў, лажыся спаць… Гхрр… гхрр…
– Тамарачка, дзякуй табе вялікі, дзякуй, – сказала мама.
– На здароўе… – буркнула Тамара.
Прыкладна раз у тыдзень нам рабілі кварцаванне палаты. У памяшканне завозілі электралямпу ў форме трубкі і ўключалі яе недзе на паўгадзіны. Тутэйшыя называлі гэты прыбор салярыем, хаця ведалі толькі аб прызначэнні апошняга, і то – не ўсе. Электралямпа па-зімоваму ззяла месячным святлом, якое было такім заварожваючым! і такім шкодным для вачэй… Рабілася гэта для таго, каб абеззаражваць паветра. Толькі вось пасля такога абеззаражвання ў палаце заставаўся нейкі непераносна агідны пах чагосьці паленага.
У першай палове наступнага дня ў палату без стука ўвайшла мая універсітэцкая стараста Ларыса.
„Блін… аб чым з ёю зараз гутарыць?..” – незадаволена падумаў я.
– Мам, гэта Ларыса… стараста нашай групы… – млява паведаміў я.
– Добры дзень. Юра пра вас расказваў, – сказала мама.
– Напэўна, шось смешнае. Дзень добры!
– Здароў.
– Сядайце, калі ласка, – прапанавала мама дзяўчыне стул. – А-а-а вешалка была прама ў дзвярэй… – усё ж такі дадала яна і выйшла.
Ларыса села, дзёрзка расшпіліла танную куртачку, з нейкай какетлівай агрэсіяй туга паклала нагу на нагу і дэманстратыўна надзела на калена намертва сашчэпленыя кісці. На іх красаваліся напёртыя на вялікія пальцы пярсцёнкі – у лепшым выпадку сярэбраныя. Валасы госці былі так туга сабраны ў пучок, што, здавалася, вось-вось парвуцца.
– А чаму ты не ва універы? – усміхнуўшыся, спытаў я.
– У нас „фортачка”.
– Зра-зу-ме-ла… „Зараз па-хуткаму папрасіць… альбо потым калі-небудзь?..” Паслухай, Ларыса… каб ужо не вяртацца да гэтага… М-м-м… прабач мне за тое, што я тады-ы-ы… ва універы цябе пакрыўдзіў… – шчыра вымавілася мною. – Ну… я маю на ўвазе… калі мы з табою ля… крыжападобнай рамы акна размаўлялі, памятаеш?
– Мг.
– Што „мг”?
– Памятаю.
– Ну і добра. „Я сваю справу зрабіў… Мабыць… яшчэ дадаць… што я шкадую… што так выйшла?.. А-а-й… і так нармальна… хопіць…” Ну што, як вы там усе? – для праформы пацікавіўся я.
– Нармальна, – дала дзяжурны адказ Ларыса. – А я дык і наогул выдатна – ніхто ж пакуль што не пакрыўдзіў.
– …
– …
– Ну, а я вось тут ляжу… Кепска мне… вельмі кепска… вельмі-вельмі кепска… Хаця не, мысленна замяні гэтае прыслоўе аналагічным мацюком – так дакладней будзе…
– Так, ты паршыва выглядаеш, – заключыла стараста, і на яе шчацэ вырас рухомы бугарок, зроблены языком.
Я хацеў быў адказаць ёй: „Ты не лепш” і ўжо набраў для гэтага паветра, але паблажліва здзьмуўся, бо ўступаць – прывілея здаровых!
– …
– Кормяць тут кепска… Макароны, якія зліпнуліся… катлеты ад хлеба развальваюцца… стаўрыды смярдзючыя… баланды такія, што іх зручней піць… камп…
– Мы ў інтэрнаце не лепш ядзім, – жорстка перабіла мяне Ларыса, звычайна непрыглядны позірк якой ператварыўся ў галодны. – Адно глытаеш – другім заядаеш. І да суседкі маёй па пакоі таксама без стука ўвальваюцца… і не токі днём. Так што, ты…
– Ды я гэта ўсё і сам ведаю!.. Прынамсі, здагадваюся… Мне ж ад цябе не парады патрэбны, а простае…
– ?..
– Ды добра… Гэта не так ужо і проста…
– …
– Ну-у-у, што табе яшчэ расказаць… – усё роўна працягваў ужо вельмі незадаволены я.
– …
– …Людзі тут усе няшчасныя, ёсць і такія, якія яшчэ ў горшым становішчы, чым я. Вунь у хлопца не толькі ногі, але і рукі не дзейнічаюць. Дарэчы, табе сказалі, што ў мяне ногі не дзейнічаюць і я іх не адчуваю?
– Мне сказалі, што ў цяе мазгі не дзейнічаюць, – няўпэўнена адказала стараста.
– Хто?
– Ды амаль усе.
– Хто ўсе?
– Ну ўсе ва універы.
– Пад-лы… – прахрыпеў я на ганца. – А чаму гэта ў мяне мазгі не дзейнічаюць?
– А як ты думаеш, чалавек з нармальнымі мазгамі будзе з моста саскокваць?
– Пачакай, – абурыўся я. – Па-першае, я саскочыў не з-за мазгоў, а з прычыны, якую і сам не ведаю…
– Ну вось, ты мае словы і пацвярджаеш…
– Па-другое! – гучна абарваў я дзяўчыну і самазадаволена, самаўпэўнена дагаварыў: – Мне сказалі, што ўсе ва універсітэце мне спачувалі.
– Тыя, хто табе гэта сказаў, не хацелі цяе засмучаць.
– А ты хочаш?
– Я хачу праўду сказаць.
– Ну, і ў чым яна заключаецца?
– У тым, што большасць студэнтаў табе не спачуваюць. Пра цябе ўжо забылі, – ухмыльнулася З’едлівасць Ларысы, і мая Самаўпэўненасць разгублена абурылася: „Якое «забылі», бяспамятныя?!. Вы не можаце мяне забыць!.. Ды вы проста абавязаны мяне не забываць!.. Бо, калі б я ведаў, што вы мяне забудзеце, я б не!..”
– …А Антон наогул, калі даведаўся, што з табою здарылася, сказаў: „Так яму і трэба”. Не ведаю, што ты яму ўжо там такое зрабіў.
– Затое я ведаю… Антона я разумею… разумею… Хаця… Ну добра, бог з ім, але чаму мне астатнія не спачуваюць?
– Ну ты ж ведаеш – у нас дзявочы факультэт.
– Дык што?
– А тое, што яны не спачуваюць табе з-за таго, што ты быў вельмі самаўлюбёным і недаступным хлопцам.
– Я?!.
– Так.
– Блін… ну… ты мяне… проста-такі агарошыла…
– І, мяркуючы па твайму стану, шротам.
– Мг… Ды хто, хто да мяне даступіцца хацеў?!. Каму я быў патрэбен?!. Ты што?!.
– Многім, многім дзяўчатам.
– І што ж яны не даступаліся?.. – з усмешкай нявер’я пацікавіўся я.
– Баяліся, што ты іх так адшыеш, шо потым ужо ні да кога не з’явіцца ахвоты даступацца, – сур’ёзна адказала Ларыса.
– Ну, блін… А што, іншых хлопцаў не было?..
– Паміж сабой дзяўчаты лічылі цябе самым лепшым хлопцам на факультэце – па ўсіх паказчыках. У табе была… парода якаясь.
– А што ж яны мне пра гэта не сказалі?.. – зноў усміхнуўся я.
– Нашто?
– Ну-у… прыемнае зрабіць…
– З якой мэтай?..
– Ды проста так.
– „Проста так” не прычына, каб лішні раз апускаць сваю задраную нюхаўку.
– …
– …
– Слухай, Ларыска, а можа, ты жартуеш так няўдала?.. – нарэшце спытаў я, усцешаны да жадання самаўнізіцца.
– !..
– Ды жартуеш, жартуеш. Так?
– Не.
– Жартуеш… жартуеш…
– Не! – сказала Ларыса і для пераканаўчасці мацюкнулася, што пакарабаціла маё станоўчае меркаванне аб ёй і тут жа адшліфавала яго.
– Зра-зу-ме-ла… Але, можа быць, ты памыляешся?..
– Калі экзамены ці залікі, каму даручалі даваць выкладчыцам кветкі?!
– Ну, мне…
– Толькі табе!
– Ну дык што?..
– А тое, што толькі ад цябе яны іх бралі!
– …
– А ў студэнцкім спектаклі каму прапанавалі Тарцюфа іграць?!
– Лепш бы мізан…
– Ды так жа праўдападобна іграў, што… ніякавата станавілася… сорамна… Гэта нават абурала! і пужала… Хацелася крыкнуць: „Ану, спыніце гэта зараз жа!” Ты тады не ў вобраз увайшоў, а ў Тарцюфа…
– …
– …
– А як жа… а як жа Барыс?..
– Пачвара. І слабак.
– Чарвівы… А Мік?..
– Тормаз. Ніякай чуласці ў чэка. Такія не адкрываюцца перад дзяўчатамі… бо ім няма чаго адкрываць. А дзяўчаты ажно трасуцца – так хочуць іх адкаркаваць. Прагнасць Мік называе эканамічнасцю, а эканамічнасць – клапатлівасцю аб фінансавым дастатку сваіх бацькоў.
– Слухай, а ты някепска дасведчаная.
– Вя-до-ма… – нейк журботна вымавіла дзяўчына.
– А што ж секссімвал Стас?.. – пытаў бы і пытаў бы я.
– Не жадаю аб ім гаварыць!..
– …
– Стас!.. Дурань трошку – цалкам у ложку… – з празмернай пагардай выціснула смех дзяўчына, упіваючыся сваімі словамі і прычынай, па якой іх вымавіла. – Калі б гэты… фанфарон не вёў дыскатэкі, дык…
– Так, але-э-э павышаная ўвага да яго даходзіць ажно да… давання карысных парад. Здаецца, што… нават сама слава адчувае да яго неадказную прыхільнасць. З ім жа заўжды дзяўчаты…
– Шкуркі! шалупайкі! шалапуткі! шахрайкі!.. шалавы! шаболды! шэльмы!..
– Цішэй…
– …Круцёлкі! кудлы! курвы!..
– Цішэй… я смакаваць не паспя…
– …Прорвы!.. плеўкі!.. тандэткі!.. Працягваць?!.
– Ды цішэй ты… лексік… людзі чуюць… Што ты нейкая такая?.. Хаця, блін, Ларыска, усе твае азначэнні мяне радуюць.
– …самі на шыю вешаюцца. А мяне радуе твая згода з імі. А нармальных дзяўчат у Стаса ніколі не было і не буе. Мы з табою, Юра, хацелі сустракацца.
– „Мы”?..
– …
– „Мы”?..
– …
– Э!.. Ты што гэта… таксама?..
– …
– Ты што гэта… таксама… нешта адчувала да мяне?..
– …
– Блін… Прабач… я ж не ведаў…
– А клі б ведаў, шось бы змянілася?
Я паматаў галавой.
– У тым во і справа… – пакрыўджана вымавіла дзяўчына, а потым жорстка дадала: – Але нічоа, тое, што я да цябе адчувала, было сяго толькі хваробай.
– Як зразумець?..
– А так, хварэла табою, ды і толькі. Бывала, пройдзеш міма мяне, як паўлін, так, што ажно… Нават… нават у крэйдзе цябе пазнавала… Па дошцы ёю водзіш, а яна на цябе падобная… Я нават пісаць ёю старалася без націску… каб жыццё тваё сэканоміць… Я ўжо і на ўнітазе цябе ўяўляла… усё дарэмна… ніякай агіды… нават… наадварот… Спачатку я стала ўдзяляць увагу іншым… каб не паказваць выгляду… што хачу… усукваць яе табе… бо ганебна гэта для дзяўчыны… Але абыякавасць цябе не прывабіла… Тады я стала ўжо і так да цябе, і гэтак, і да сябе за парту цябе паклічу, і сама да цябе падсяду… Дурэла пры табе… не ў тэму…
– ?..
– А што! Нават дурніцай іншы раз пабыць карысна!.. Асабліва дзяўчыне… якая ёю з’яўляецца… Ой… выстаўлялася я… выдыгалася… са скуры лезла… Нават прыварожвала цябе… Нават добрыя ўчынкі рабіла!.. каб заслужыць тваю ўвагу… Ды і мне здавалася, шо я, можа, чым не дагадзіла табе выпадкова… ці ты проста смяешся з мяне пра сябе… Блін… уніжалася па-ўсялякаму… усё роўна не заўважыў… поўны нуль… Не праганяў мяне толькі з ветлівасці… ды яшшэ разлічваючы, шо я з ветлівасці праганюся сама… А ўва мне духу не хапала… Ды і захапляла гэта якся… заваюю – не заваюю… мабілізавала… узбуджала нават…
– А-а ты клялася сабе… э-э-э… больш гэтага не рабіць?..
– Так, у адзін… дзень гордасці пабажылася: „Усё! Раблю апошнюю спробу цябе заваяваць!” Такіх апошніх спроб было, канешне ж, шмат… і ўсе – у якасці выключэнняў… але на кожную з іх я ішла, як у апошні бой… нават забабоннай зрабілася…
– Прабач…
– Нічога. Гэта ўсё цялячыя пяшчоты. Асноўная прычына маёй хваробы ў тым, што я хацела атрымаць цябе не для таго, каб чысціць твае паўлінавы пёры, а каб зрабіць з іх для сябе махала.
– Навошта?..
– Затым, што ты, гарадскі хлопчык, стаў для мяне, вясковай дзеўкі, увасабленнем таго самага прынца… па якому я ўжо згаладалася ў сяе ў вёсцы! І мне ўжо мала проста пёры шараваць!.. Я хачу камандаваць!.. загадваць!.. кіраваць!.. уладарыць!.. валодаць!.. панаваць!..
– Ды цішэй ты… людзі паварочваюцца…
– Хай! Я ў разнос хачу пайсці!..
– У сябе спачатку прыйдзі.
– А я ў разнос хачу пайсці!..
– На нішто сыдзеш… распусніца патэнцыяльная…
– Хай!
– Ды што ты ўсё: „Хай!” ды „Хай!”?
– А ведаеш, што яшшэ ўзмацняла маю хваробу да цябе?
– Ды мне пляваць! І табе – таксама.
– Твая „упакаванасць”. У цяе бацька журналіст. Падумаць толькі! Я яго артыкулы ў газеце чытаю! па тэлевізары яго бачу! У цяе кватэрка, напэўна, дай бог, машынка, д;чка, за мяжу ездзіш, увесь такі шчаслівы. Дзе ты гэтым летам быў? У Іспаніі і Францыі? Калі ты нам свой фотаальбом паказваў, я ўпершыню даведалася, што, аказваецца, Монтэ-Карла – гэта не краіна з якойсь казкі, а сапраўдная рэчаіснасць… Праўда, калі я на гэтыя фатаграфіі глядзела, мне ўсё роўна здавалася, шо я гляджу на казку. Харомы… фффешэнебельныя, казіно… п… пампезныя, аўтамабілі шыкоўныя… якія я токі ў кіно бачыла… Элегантныя мужчыны, цывільныя жанчыны. Грамадзяне ў чэргах у музеі стаяць адзін ад аднаго – на адлегласці выцягнутай рукі. А тут, блін, у вёсцы сярод халуп на калгаснай долі ішачыш за… Мллоссна… Толькі мроямі і выжываю… Жаданае з сапраўдным ужо блытаю… Ды ты на спіну маю палядзі! Бачш?! Гэта дзявочая спіна?! Ды я ў ёй мужчынскую сілу адчуваю. Во, плечы шырэй за клубы. Ды і дзе яны, гэтыя клубы?! Мне ніводнае прыгожае адзенне не падыходзіць… Я калі яго адзяваю… на Вялікдзень ды на дзень нараджэння… дык усе тады талдычаць: „Куды ты выстраілася?” ды: „Куды ты выстраілася?” Уся якаясь… неферцікульцяпная, – недарэчна дэманстравала дагэтуль непрыметныя недахопы пахарашэлая ад шчырасці Ларыса, міжвольна пацвярджаючы сваю абыякавасць да мяне. – А пра пысу я ўжо наогул маўчу… Хлопцы прыгажэй за мяне…
– Так, у цябе моцны падбародак, – прыгледзеўся я.
– Н-н-н… ды не… гэта ад няпраільнага прыкусу…
– У цябе яшчэ і такая напасць? Ну ўсё не дзякуй богу, – іранічна ўсміхнуўся я, і ў Лоры раздьмуліся ноздры: „Не, ну ты скажы, чаго я – у Рудні-Марымонавай, а нехта – у Монтэ-Карла?!”
– …
– Чаму ў адных людзей – каханне на шаўку, а ў другіх людзей – спараванне на таку?!
– …
– Чаму адным даравалася, што спадабалася, а другім дасталося, шо засталося?!
– …
– Вось таму я і паехала ў горад паступаць… няважна куды і на каго… Як толькі ў гэты… ме-га-по-ліс уехала… на аў-то-бу-се… адразу зразумела – з гэтага гультайскага жыцця назад на катаргу ўжо не вярнуся. Тут сэрца б’ецца хутчэй… тут задыхаешся ад спакусаў… і хочацца смела задыхнуцца. І пры гэтым я тут элементарна адпачываю. Тут няма нічоа народжанага, усё ненатуральнае, але поўнае жыцця. Цуд… Ва універ паступіла ледзьве-ледзьве… калі б не маё мэтавае накіраванне, дык… А-а-а калі мяне на пасаду старасты благаславілі… дык я была на семсят сёмым небе ад шчасця… хаця не разумела, за шо мяне ўдастоілі такой пашаны… Але вельмі хутка я зразумела, што старастамі прызначаюць казлоў адпушчэння… Але самае хрэновае тое… шо нават пася таго, як я год сумленна правучылася в універсітэце… і „адарала” ў ім старастай… пад… прыгнётам… прыдзіраў… я ўсё роўна лічу сябе нявартай у ім вучыцца… Злуюся на сваю ўшчэрбнасць… на сябе… Хм! Хм-хм! А да мяне ж у вёсцы хлапец заляцаўся – до-ля ма-я… Што, не верыцца? Заляцаўся, заляцаўся. І ён быў першым хлопцам на вёсцы!.. як гаворыцца… у нас. Таму я з ім і была… і нават пабажылася, шо буду заўжды… Ён не прынц, канешне ж, а слесар працаёмкіх працэсаў. Але фурманам на карэце прынца калі-небудзь ды стане!.. калі вывучыцца гутарыць яшшэ аб чым-небудзь, акрамя жалязяк… ды п’яных прыгод сваіх прыяцеляў… Ну, і… усё ў нас быццам бы было нармалёва… з маім першым… па вясковаму рахунку… толькі я заўжды адчувала… шо дзесь ёсць найпершы… І вось табе на! як толькі я наглядзелася на… кідкіх… едкіх… ды вольных гарадскіх хлопчыкаў… найпершых, у мяне ў дачыненні да майго… туманнага „фурмана” амнезія пачалася… ды і туман развеяўся… Яны то зацянялі яго, то засвечвалі… Я і так яго спрабавала ўспомніць, і гэтак, і нават праз жаль – усё дарэмна… Быццам бы і плакаць у такія хвіліны заведзена… але не плакалася, хоць ты плач!.. Нешта ўвесь час перашкаджала аднавіць у памяці ягоны… вечна калючы лыч! А тут яшшэ і… гарадская ўсёдазволенасць… вясёлая прызадумвацца перашкаджала… Нават калі сустрэлася з ім – усё роўна не ўспомніла… не адчула… ён на мяне… проста ўжо не ўздзейнічаў… ды і сё, шо з ім звязана… нават… Ды і побач з ім я сябе ўжо гараджанкай! адчувала… А ён… сядзіць, блін… сычом на мяне зыркае… як з бадуна… адзін аднаго баімся… Сядзіць ды юрлівасцю наліваецца… яна з яго ажно потам выступіла… Ды токі ў мяне яна так і не капнула, бо… Карацей, нешта перашкаджала нам падстроіцца адзін пад аднаго… нешта адштурхвала нас адзін ад аднаго… Паміж намі як быццам бы і сувязь яшшэ заставалася… ды толькі нешта расцягнула яе так, што яна ажно гудзела… А тут я яшшэ старалася здавацца яму падлей… чым з’яўлялася… каб ён моцна не перажываў страту мяне… Але ён і не збіраўся перажываць!.. А вось подласці мае… і сапраўдныя, і асабліва штучныя, так і не перажыў… Ну, а потым… з цягам часу ў горадзе… калі я навучылася адчуваць… не толькі гарадскія тонкасці і-і-і-і сутнасці, але і гарадскія… тоўстасці і… абалонкі, я зразумела, што-о-о ў вёсцы ў мяне былі мары і-і-і ўпэўненасць у іх ажыццяўленні… а-а-а ў горадзе летуценняў стала больш… а ўпэўненасць знікла зусім… 
Сама таго не жадаючы, стараста рассмяшыла мяне і пазіраваннем, і словамі – апошнім больш.
– Нічоа, хутка ваш час скончаць, – упэўнена, непахісна прыгразіла Ларыса.
– Хм! У Рудні-Марымонавай?
– Блін, а мне прыемна, шо ты, гарадскі, вымаўляеш назву маёй вёскі… да без памылак. Калі б яшшэ не так гідліва…
– Ларыса, ведаеш, у чым твая праблема? – ужо без смеху спытаў я.
– Ну!
– Ты хочаш усяго, а трэба хацець больш усяго.
– …
– І запомні: іншы раз, нават каб заснуць, трэба паварочацца. А твая Лянота нават літары са слоў крадзе. Зразумей: каб падымацца ўверх, трэба пазіраць уніз. Дык стань жа гаспадыняй не толькі сваіх мар, але і іх ажыццяўленняў! Неабходна альбо павялічваць свае магчымасці, альбо памяншаць свае патрэбы. А зараз ты знаходзішся недзе паміж тымі і тымі. А, прасцей кажучы, нідзе. Ды яшчэ і сумленне недзе побаку…
– Мудра… Адкуль ты гэта ўсё вычытаў?
– З уласных не дзеючых мазгоў.
– А! дык тады гэта ўсё бязглу…
– Што?! Што „дык”?! Хто для цябе не „дык”?!
– …
– Па-другое, ёсць рэчы, месцы і людзі, якіх заваяваць немагчыма, бо каб іх заваяваць, трэба гэтага не хацець, а калі не хочаш іх заваяваць, то не будзеш і спрабаваць. Таму гэтыя рэчы, месцы і людзі заўжды застаюцца свабоднымі.
– Блытана…
– Хутчэй супярэчліва, як у жыцці. Па-трэцяе, неразумная, ні машыны, ні нават машынкі ні ў мяне, ні ў маіх бацькоў няма, дачы альбо д;чкі – таксама. Жыве наша сям’я ў звычайнай двухпакаёвай „хрушчоўцы”, што знаходзіцца ў раёне, які ў Нью-Йорку называўся б – Гарлем, а не Алімп. Ды што казаць, калі нават загадчык гэтым аддзяленнем у інтэрнаце з сям’ёй туліцца.
– Усё брахня. Чыстая брахня.
– А ты што думала?! Раз у мяне бацька журналіст… дык у нас з крана малако льецца… першае мы відэльцамі ядзім… а ў салёныя стравы салодкія інгрэдыенты… ад абжорства дабаўляем?! Цьфу! СМІ – гэта ўсяго толькі чацвёртая ўлада. У дадатак, м-м-м… далёка не ва ўсіх ёсць вушлы талент напорыстага і вёрткага арганізатара… галоўная сутнасць якога… заключаецца ва ўменні ісці па трупах… не заціскаючы нос. Дарэчы, розум тут ні пры чым. Самі ж арганізатары таксама церпяць… э-э-э… таптанні розных перашкод… каб азартна змагацца за… ілюзорную незалежнасць – адчуваць сябе творцамі на зямлі беларускай!
– Ну за мяжу ж ты якся ездзіў… – працягвала абвінавачваць разгубленая дзяўчына.
– На аўтобусах, у вадзіцелей якіх па начах падчас язды вочы зліпаліся!.. А я, наадварот… глыбока і шпарка дыхаў у аўтобусах… каб адурманіцца і хоць такім чынам прыкархнуць, седзячы з замлеўшай спіной!.. Там ужо было не да выдатных мясцін… зааконнага замежжа!.. За мяжой я амаль заўжды быў галодным!.. – адкрыта выпаліў я. – Бо на пуцёўку бацькі грошы яшчэ назбіралі, а на расходы… так сабе… Так што, не столькі я высока, колькі ты нізка.
– У цяе, вунь, нават ложак імпарт…
– Што-о?..
– Ой, прабач, прабач, прабач…
– Ну дык забірай яго!..
– …
– Ну, чаго ж ты?!.
– …
– Не турбуйся, на падлозе мне ляжаць не дазволяць.
– Я не хацела… гэта вырвалася неяк… штосьці… Прабач… – жаласна выгаварыла дзяўчына.
– …
– …
– Ды добра… гэта ты прабач… Бо тое, што ты мне зараз сказала, чалавек усвядомлена вымавіць не можа.
– Дзякуй…
– Ну, а што датычыць самога замежжа, то-о-о да замежжа прывыкаеш хутчэй… чым пасля яго да Радзімы. За мяжой табе здаецца, што-о ты такі свабодны, што-о-о знаходзішся па-за адказнасцю перад іхнім законам, і гэта вялікая савецкая памылка, бо заграніца падобная на… э-э-э-э… педантычную векавуху, а наш прастор падобны… на расхлябанага бабыля. Заграніца прывівае… патрабавальныя густы… якія… потым няма дзе здавальняць… а ці вярнешся яшчэ за мяжу – пытанне смешнае. Калі ж я вяртаўся адтуль, то-о чамусьці адчуваў сябе тут… рэвалюцыйна настроеным… буржуем… з дробнаўласніцкімі інтарэсамі. Патрыятызм – сталае пачуццё. А за мяжой я заўжды адчуваў сябе бальшавіком, які так і марыць здзейсніць экспрапрыяцыю… а лепш разбурэнне. Асабліва калі ідзеш увечары ўздоўж пляжа ў Чарнагорыі. Злева мора Адрыятычнае – адно з самых чыстых у Еўропе, справа цудоўная інфраструктура – нібыта міраж, пад нагамі амаль залаты пясок, над галавой нябёсы, падобныя на вывараныя джынсы, навокал задаволеныя шык-людзі з раскошы шалеюць… амбіцыі комплексаў бісерам засыпаюць… А ўздоўж дарогі на бардзюрах… скруціўшыся… сабакі нейкія ляжаць… – я міжвольна замоўк.
– Ну сабакі і сабакі, дык што?
– А потым прыгледзішся… а гэта не сабакі… а дзеці малыя…
– А шо за дзеці?.. – нічога не разумеючы, спытала Ларыса.
– Бяздомныя, бездагляднікі…
– Ха-а… – нейк вінавата разявіла рот дзяўчына, але не забыла для прыстойнасці прыкрыць яго.
– А што датычыць таго, што я шчаслівы, дык шчаслівыя з моста не саскокваюць. Цяпер і назаўжды… я прымушаны знаходзіцца толькі ў адной… іншапрасторавай краіне…
– І што за краіна?..
– Прастрацыя… У ёй за раніцай ноч настае…
– …
– …
– Ну ўсё, хопіць, а то ты мяне зараз зусім разжаліш, а я не за гэтым прыйшла, – нейк ненатуральна жорстка заявіла Ларыса. – Ё-маё… лепш бы ты зараз быў такім жа, як заўжды, самаўлюбёным… Я і сама ведаю, шо за мяжой не рай, але-э-э я гэта ведаю з чужых слоў, а ты – з уласнага вопыту, і-і-і мяне гэта выводзіць з сябе! Блін, гэта як быццам у кнізе майго жыцця перагарнулі некалькі старонак уперад, а-а-а потым кажуць: „Ай, там нецікавае было”. Мала таго, што тое, шо на гэтых старонках, мне недаступна, дык яно яшшэ і нецікавае. Во нешанцуха, а! Гэта ўсё роўна, што… прагнаць голад… м-м… перабіўшы апетыт. А на прастр… дэпрэсіі гэтай тваёй, ведаеш, колькі грошай можна сэканоміць?
– Паслухай, Лора, нават калі ты і станеш калі-небудзь шчаслівай, то з такімі думкамі ты ўсё роўна ніколі не зможаш нацешыцца гэтым у поўнай меры.
– Чаго гэта?..
– Таму што табе мала быць толькі шчаслівай, ты хочаш быць шчаслівай сярод няшчасных.
– …
– …
– …
– Дарэчы, а за чым ты прыйшла?
– Шо ты гаорыш?..
– Словы! – усміхнуўся я.
– Якія?..
– Блін, ну ты толькі што сказала, што ты за чымсьці прыйшла.
– А!.. Так… прыйшла… прыйшла…
– Ну, і што ты хацела?
– Ды так… нічога…
– Тады ты прыйшла, куды трэба. Бяры, колькі хочаш. Тут усяго няма, – грунтоўна прапанаваў я.
– Не, ну штосьці я ўсё-такі хацела…
– Дык што, што менавіта?!
– Ды добра… гэта ўжо дробязь…
– Ну, дробязь, дык дробязь. Не будзем яе павялічваць. Ну, усё тады? Пакуль?
– …
– ?..
– …
– ?!.
– Я хацела… я прыйшла сказаць табе, што-о-о… задаволена…
– Чым?
– Ну-у-у… што так усё атрымалася…
– Што ўсё?
– Ну… усё гэта…
– Што „усё гэта”?
– Ну-у-у… я маю на ўвазе тваё… гэ… о… эр… а…
– Не зразумеў.
– …
– Пачакай… пачакай… Ты хочаш сказаць, што прыйшла да мяне, каб пазлараднічаць?.. Я табе ўсё роўна не паверу… І ты сабе не вер…
– …
– Ты што, сур’ёзна?.. Ты прыйшла да мяне пазларад..? Так?..
– …
– Адказвай!..
– …
– Ну-у-у, гэта ўжо ні ў якія вароты не лезе. Хіба што ў пякельныя…
– …
– Ларыса, як ты змагла… як ты здолела?.. Ды і як ты да… та-ко-га даўмелася?.. – спытаў я з абароннай усмешкай. – Блін, ды на такое нават раззлавацца не атрымліваецца…
– …
– Скажы, што гэта няўдалы жарт…
– !..
– Ха-ця б схлу-сі…
– !..
– Дзе-ля бо-га…
– Ну… ты ж на мяне ўвагі не звяртаў… ды і наогул… ува мне і накапілася…
– Юрка, мо мамку паклікаць? – спытала Тамара ў вушастай Цішыні.
– Ды не трэба! Ларыса, і ты што, лічыш гэта прычынай для?.. Ды для такога ўвогуле ніякай прычыны існаваць не можа.
– !..
– Паслухай, дурная, мабыць, я ў чымсьці і вінаваты перад табою… хаця я не разумею ў чым… але-э-э як можна вось так вось прыйсці да… да… да хворага… да мяне… Як у цябе зараз з-з-з усімі… м-м-м… банальнымі… але дзейснымі ісцінамі?..
– ?..
– У цябе ў вобласці сумлення не баліць?.. Альбо ты не ведаеш, дзе гэта?.. Як у цябе зараз з сумленнем… няшчасная?!.
– Ніяк!.. – знянацку ляснула ненатуральная Ларыса. – Не тое яно ўжо… Зараз у мяне толькі жаночая крыўда. А вось потым я сапраўды буду пакутліва раскайвацца ў сваім учынку… хаця гэта мне пачынае абрыдваць!..
– Блін, ну мне ж ад гэтага не лягчэй… Зразумей ты, хворая, што якім бы падонкам я ні быў, казаць мне зараз зларадныя словы занадта небяспечна! Ты непазбежнай боскай кары не баішся? Я-на ця-бе ў-сю-ды мо-жа за-спець… Вунь, тут у аддзяленні хлопец ляжыць, дык ты не паверыш, яму, як у анекдоце, цагліна на галаву ўпала каля будоўлі, і яго паралізавала…
– Зараз я нічога не магу з сабой парабіць. Ты – таксама. Таму пераначуем – больш пачуем.
– Сука… Кранутая сука…
– Нарэшце… – з палёгкай вымавіла яна самая.
– Дачака-а-а-лася… дачака-а-а-лася…
– !..
– Дзякуй, што хоць бачыш ува мне роўнага…
– Я разумею, што ты злуешся, але і мяне трэба зразу…
– О! А дзе мама? – пацікавілася Юлька, якая прыйшла са мною займацца.
– На калідоры недзе… – сумна адказаў я.
– Так? Дык можа, твая дзяўчына дапаможа мне? Давайце, вы адну нагу бярыце, а я другую…
– Не-не, вы што, – з гідлівасцю адмовілася Лора і выбегла. Больш яна мяне не наведвала.
– Гэта была не мая дзяўчына… – сказаў я Юлі.
– Я так і зразумела. Добра, пайду за тваёй мамай.    
 



Перад абедам прыйшлі санітаркі Галя і Наташа, альбо Галка і Наташка, як іх адпаведна празвала Тамара. Ну проста складвалася ўражанне, што ў запале бясконцых прыбіранняў санітаркі выпадкова памылі і свае мазгі, а яны – збегліся. Дзяўчаты пачалі генеральную ўборку ў палаце, адмовіўшыся ад дапамогі нашых жанчын.
У Галкі ногі былі карацей тулава, якое, здавалася, сцякло ўніз, і гэтым яна нагадвала штангістку ў лёгкай вазе, альбо вялікі палец нагі. А ў Наташкі ад частых наклонаў быў вельмі барвовы твар. Дзяўчаты праціралі вокны і гутарылі пра сваё асабістае жыццё гучна, хаця падчас іх размовы ў палаце была такая цішыня зацікаўленасці, што здавалася, усе спяць. Санітаркі адчувалі сябе ў цэнтры ўвагі і таму гутарылі з акцёрскім акцэнтам.
Неўзабаве пачаўся абед.
Дзяўчатам засталося дамыць апошняе акно – пад ім стаяў ложак Валодзі.
– Ты чаго не даеў? – „строга-строга-строга” спытала яго Тамара.
– Ды-ы-ы… не хачу… – адказаў Валодзя. – Дзяўчын…
– Я і гляджу, шо не ты ежу ясі, а яна – цябе.
– Дзяўчынкі, дапамажыце мне пералегчы галавой да акна.
– Нашто? – пацікавілася Тамара.
– А-а… шторы зараз адкрыюць… у грызла свяціць будзе…
– Што свяціць? Сонца няма.
– А-а-й… – сканфузіўся незадаволены Валодзя.
– Ну давай я цяе пералажу, – прапанавала Тамара.
– Не, я хачу, каб дзяўчынкі… – як хлопчык, вымавіў мужык.
– Зараз, – ухмыльнуліся санітаркі.
– Во як, жонкі няма, і ён адразу да маладых, – пажартавала Тамара. – І так жонка маладая, а ён яшшэ да маладзейшых…
– Праільна, а шо ж яму? – паблажліва падтакнулі дзяўчаты. – Значыць, на папраўку пайшоў. Куды цяе, Воўк?
– Да акна… Ды я сам… вы толькі ногі перакіньце…
– Дык давай мы ложак проста перавернем, ды і сё, – прапанавала Галка.
– Не… лепш мяне… – сарамліва выгаварыў мужчына.
– Ну давай, – абыякава сказалі санітаркі.
– Зараз… зараз… Бярыце… О… О… Вось так… Перакідвайце… Так-так… нармальна… Усё… добра… хопіць…
– Добра так? – пацікавілася Наташка.
– Добра, добра… Далей я сам… – сказаў мужчына і, пераадольваючы боль, нервова падцягнуўся на перакладзіне, паўсеў, абапёршыся на падушку.
Мне стаў бачны твар Валодзі, які сваім поглядам адразу ўчапіўся ў мяне, нібы ў прадмет, проста таму, што трэба было хоць куды-небудзь пазіраць.
– Ты тут, Воўк, яшшэ паляжыш, дык і жонцы рогі наставіш, – не сунімалася Тамара. – Маленькія такія рожкі, спецыяльна для жанчын.
– Не настаўлю… – буркнуў Валодзя.
– Наста-а-віш!
– Не настаўлю!.. Я Олі калісьці слова даў… што ніколі ёй не здраджу…
– Праільна, Воўк, слова трэба трымаць, – іранічна падтакнулі дзяўчаты. – Скажы, Воўк: „Паслаў бы я вас, ды няма куды”.
– Кажу… – буркнуў Воўк. 
Санітаркі ўзлезлі на падаконнік і сталі мыць Валодзева акно.
– Сухай, у твайго хахаля ногі не смуродзяць? – спытала Галка.
– А я шо, ведаю?! Я шо, яго бачу?! – адказала Наташка.
– Сё карціць яму?
– Ну… Заўчора, чуеш, прыбягае і гаора: „Ды я на пяць хвілін, Нат, мы паспеем?..”
– Зноў „перапіхнуцца” прыходзіў? – пацікавілася Галка пра інтым, і мая мама незадаволена выдыхнула.
– Ну дык а шо ж яшшэ?! Прыходзіў… токі ўжо без пачастунку… недапітага… 
– Дык ты б даўно ўжо яго паслала! Кокі разоў я табе гаарыла! – нейк вельмі настойліва параіла блізкая сяброўка.
– Ды, каешне, адкараскаюся. Абрыд ужо…
– Ой, а як мне мой ёлуп абрыд, бляха, дык і нікому так не абрыд. Хоць бы гігікнуў калі! Ну ды няхай, цярплю ўжо, што ніцы. Але ж ногі смуродзяць, як у чорта таго!
Мама незадаволена цыкнула.
– Што, ён не мые іх?
– Не. Гаора: „Мне не смярдзіць”.
– А ты не прынюхвайся. Санітаркай працуеш, а прынюхваесся. Мы ж з табою ўжо, як дзюдзі тыя, па цыцкі ў дзярме.
– Дык за сталом не ўседзець! Есці немагчыма!
– Тады не ведаю…
– А то шчэ, бутэльку кефіру выжлукціць – бруха ж луджанае, ну, і так яе паставіць. Я гаару: „Бурміла, не хаціш мыць, дык хоць вады туды налі, хай адмакае, каб потым лягчэй мыць было”. Не, так паставіць, і стаіць бутэлька, пакуль там усё не пазасыхае. А потым Галя – мый. Калі я на яго ўжо аброць надзену… А нехлямяжы ж які, ой, паабліваецца…
– Та-а-к, шо тут скажаш?
– А клі п’е шо-небудзь, дык, ведаеш… такі гук робіць нейк… во так во: клык, клык, клык. Уй! не пераношу! Забіла б гада!
– Ды ўсе яны…
– Та-а-к…
– Кабялі.
– Прытым смярдзючыя.
– Дзяўчаты, можа, вы свае праблемы потым абмяркуеце? – знянацку і нервова выпаліла мая мама.
– А шо такое? – абурылася Галка, аўтаматычна агрубіўшы голас.
– Навошта ж так усіх мужчын абражаць?
– Не падабаецца – не слухайце… – вякнула ўжо барвовая Наташка з пагарачэлымі вачамі.
– Э!.. „інтэлектуалкі”!.. – уступіўся я за маму. – Вось гэта ежа зараз будзе на падлозе! І вы яе будзеце прыбіраць! А потым зноў і зноў!
– Юра… Юра… цішэй… супакойся… – напужалася мама.
– Нервовыя ўсе такія… слова не скажы… – пакрыўджаным голасам вымавіла сабе пад нос Наташка.
– Шчэ невядома… якая яму жонка трапіцца… – буркнула Галка.
– Ага…
Ні я, ні мама не абурыліся меркаваннем санітарак, бо яно падразумявала, хоць і недасведчаную, але ўсё ж такі веру ў маю папраўку.
– Бляха, хутчэй бы ўжо дахаты, – умольна вымавіла Галка. – Сухай, давай сёння не пойдзем у магазін. Малых з сада забярэм і адразу ў інтэрнат.
– Ды я наогул сёння хачу раней пайсці… – згадзілася Наташка.
– Нашто?
– Ды хахаль мой абяцаў заскочыць…
Я рабіў выгляд, што не назіраю за Валодзем, санітаркі дамывалі апошняе акно, а сам Валодзя, азіраючыся па баках і перакочваючы кадык, усяго толькі заглядваў і заглядваў ім пад халаты.




Пасля вячэры ў дзверы палаты ўвайшла мая школьная настаўніца Лідзія Іванаўна і ўваліліся пяць альбо шэсць маіх былых аднакласнікаў.
„Блін… ды адкуль яны ўсе пра мяне даведваюцца?..” – незадаволена падумаў я пра апошніх.
Лідзія Іванаўна кінулася да мяне амаль са слязамі. Я быў вельмі рад, што яна прыйшла. Жанчына адразу пачала даставаць з пакетаў розныя карысныя смачнасці, з настаўніцкай інтанацыяй апавядаючы пра іх уласцівасці.
– Гэта табе ад рабят, – сказала яна, выклаўшы на тумбачку апельсіны.
Лідзія Іванаўна ажно з брутальнай павучальнасцю звярталася то да мяне, то да мамы, то да мяне, то да мамы, аўтарытэтна даючы нам наіўныя парады наконт маёй папраўкі. Я пашкадаваў яе, асабліва калі яна падаравала мне бескарысныя кнігі па нетрадыцыйнай медыцыне. Як на ліха, у гэты момант чакана ўзнікла экстрэмальная думка, праясненая нейкай панскай хітрасцю: „Цікава… а што б здарылася… калі б я яе зараз… ні з таго ні з сяго… абмацюкаў?.. Такое ж НІКОЛІ не можа здарыцца…”, а пад думкай была яшчэ адна: „Ні ў якім выпадку не рабі гэтую шакіруючую подласць…” Я ўжо навучыўся прадчуваць сітуацыі, у якіх можа ўзнікнуць тая ці іншая экстрымдумка, і таму ўсяк стараўся пазбягаць іх. Але хутка зразумеў, што жыццё – з’ява непазбежная.
– А чаму ты так скрывіўся?.. – здзіўлена спытала мяне Лідзія Іванаўна.
– Ды так… думкі дрэнныя адганяў… Вас ад іх ратаваў…
– ?..
– Жарт.
– А-а!..
Увесь час, пакуль дзве мамы, не адыходзячы ад мяне, як квактушкі, скардзіліся і спачувалі адна адной, аднакласнікі шчыльна стаялі паводдаль.
„Дарослымі прыкідваюцца… Не хачу станавіцца дарослым… Не буду станавіцца дарослым… як усе… Хаця гэта зараз самая малаверагодная перспектыва… Так што… на гэты конт можна не пе-ра-жы-ваць… блін…”
Раптам пасля перашэптвання ад групы аднакласнікаў аддзялілася дзяўчына і падышла да майго ложка.
– Чуеш, а шо з табою здарылася? – пацікавілася яна.
– Нічога, – амаль на поўным сур’ёзе адказаў я.
– Ну, ну ты ж…
– Што „я ж”?
– Ну-у… ты ж у бальніцы…
– Дык і ты ў бальніцы.
– Ну… дык ты ж тут ляжыш…
– Дык і ты ляж.
– Проста сказалі, што ты з моста… што цябе з моста… Ну дык шо з табою здарылася?!
– А што б табе больш за ўсё пашлакатала нервачкі?
– ?..
– Ну добра, я на свой густ. – Не жадаючы гаварыць праўду, каб пазбегнуць залішніх пытанняў ад Непрыстойнасці, я нязмушана вымавіў: – Мяне скінулі з моста.
– Хто?
– Людзі.
– Якія?
– Нядобрыя.
– А за што яны цяе скінулі?
– Цыгарэт не меў.
– А кокі іх было?
– Тры хлопцы.
– Пачакай, я зараз.
– Стой! Дадай, што спачатку я іх усіх раскідаў і-і-і заставалася толькі ўцякаць… але я не стаў гэтага рабіць, бо-о-о… бо-о… бо я не баязлівец… Так, сапраўды, я не баязлівец. Скажы, што я не баязлівец! Абавязкова скажы! – крыкнуў я дзяўчыне наўздагон, але яна не хацела разбіраць мае апошнія фразкі.
Дзяўчына падышла да аднакласнікаў. Затым, пасля нядоўгага перашэптвання з імі, зноў накіравалася да мяне.
– Чуеш, а іх злавілі?
– А вось гэта ўжо сакрэт, – усміхнуўся я.
– Дык ты адкрый яго.
– А і праўда! Чаму гэта я тут рассакрэтнічаўся?! Нікому яго не выдаш?
– Не…
– Клянешся?!
– Клянуся…
– А здароўем сваім клянешся?!
– Клянуся…
– Ну, тады слухай. Ну ка-не-шне, іх зла-ві-лі! – заадно і пачухаў яе нервачкі я.
– Пачакай, – сказала дзяўчына і зноў адышла да сваёй групы перашэптвацца.
Пасля гэтага яна ўжо да мяне не падыходзіла.
Дзверы расчыніліся, і санітаркі ўкацілі ў палату пусты ложак. Затым праз нядоўгі час медсёстры завязлі ў яе каталку, на якой ляжаў нейкі малады мужчына і цяжка дыхаў. Памяшканне адразу перапоўнілася гоманам і сумятнёй. Аднакласнікі не ведалі, куды ім стаць, каб не перашкаджаць медперсаналу мітусіцца. Мама тут жа прапанавала ўсім маім наведвальнікам выйсці на калідор разам з ёю. Аднакласнікі з дзіцячымі паслухмянасцю і безабароннасцю гужам пасунуліся ўслед за сваёй настаўніцай, лёгенька падштурхваючы адзін аднаго ў спіну.
Ніхто з іх больш мяне не наведваў.
Калі вы збіраецеся наведаць хворага, не забудзьце разам з апельсінамі ўзяць сябе!
Пасля адыходу аднакласнікаў я не адчуваў сябе інвалідам, але і нармальным я таксама сябе не адчуваў. Затое адчуваў нянавісць.
Мужчына, якога намаганнямі санітарак і медсясцёр згрузілі з каталкі на ложак, з’явіўся ахвярай для Змея Гарыныча з нашымі дзевяццю галовамі, якім стала соладка ад таго, што не ў іх адных гора.
Гаротнік ляжаў і жаласна глядзеў толькі на мяне, бо толькі я быў у полі яго зроку. Ён прагна хапаў паветра губамі, нібыта рыба па-за вадой. Вымавіць мужчына нічога не мог. Ні нагамі, ні рукамі ён не рухаў.
Я адчуў, як у палаце з’явілася нейкая гіенавая ўзбуджанасць, выкліканая… нейкай падспуднай асалодай ад забавы. Забаўляў нас мужчына-рыба, які трымаў рот шырока разяўленым для тых, хто яго сузіраў, і чутна дыхаў для тых, хто яго не бачыў. У паветры лунала хвалюючае чаканне, што звычайна ўзнікае, калі ў кінатэатры гасне святло. Яно смакавалася намі. Ад новенькага мы чакалі відовішча, якое ён непазбежна павінен быў забяспечыць сваім самаадчуваннем.
– Цёць Тамара, пазавіце медсястру, а то гэтаму мужчыне вельмі кепска, – сказаў я, бо новенькі глядзеў прама на майго светлага вожыка душы.
Тамара адразу ж добрасумленна выканала маю просьбу, і ў палату ўвайшла пажылая медсястра Канстантынаўна. „Ну, каму тут кепска?” – спытала яна тонам выхавальніцы з дзіцячага садка.
– Ды вось, мужчыне, – сказаў я. – Дыхае ён нейк так… як быццам яму цяжка дыхаць…
– Ведаю, бачу, – вымавіла медсястра і задала мужчыне рытарычнае пытанне: – Ну што, мужчынка, кепска табе? – на што ён у адказ яшчэ болей прагна задыхаў.
– Можа, яму дапамагчы як-небудзь? – жаласліва і наіўна прапанаваў я.
– Ну а што я магу зрабіць? Тут безнадзейная справа… – бездапаможна сказала медсястра. – Пайду ўрача паклікаю.
– Канстантынаўна, – спыніла яе Тамара, – гляньце там заадно, майму Даньку гентаміцын трэба ўкалоць.
– Так? Пайду гляну…
Бядак ні на імгненне не пераставаў нейк па-дзіцячаму пазіраць на мяне. Ён нібы звяртаўся да мяне: „Дапамажы… дапамажы мне… Толькі ты можаш мне дапамагчы…”
Канстантынаўна вярнулася са шпрыцам, падышла да Дані, зняла з іголкі каўпачок і, ціскаючы на поршань, стала доўга і пільна ўглядацца скрозь акуляры ў яе кончык, пакуль адтуль нарэшце не выляцеў высокі струменьчык вадкасці. Яна ўкалола Даню і павалаклася да дзвярэй.
– Вы ўрачу сказалі? – спытаў я медсястру.
– Што сказаць?
– Ну, наконт гэтага мужчыны.
– А! Так, так, урач зараз прыйдзе. Ён пакуль што заняты… у сястрынскай…
– Пачакайце, дык падганіце яго, – смела патрабаваў я.
– Што-о-о? Зараз! Папруся я ў канец калідора ўрача злаваць, – далёка не тонам выхавальніцы з дзіцячага садка адказала Канстантынаўна і выйшла.
Застаўшыся сам-насам з ужо перапуджаным поглядам гаротніка, я раптам зразумеў, што знаходжуся ў экстрэмальных умовах, якія ён стварыў, сам таго не ведаючы, і таму мой Арганізм без маіх хацення і волі вырашыў скарыстацца імі, каб атрымаць задавальненне. Толькі на гэты раз усё было па-новаму – ён збіраўся выпрабавальна пагуляць з нашым Сумленнем.
Бядак ужо пачаў задыхацца і таму запанікаваў, як чалавек, што падавіўся. Яго погляд мітусліва забегаў, прымусіўшы хаатычна катацца майго светлага вожыка душы. Каб атрымаць жаданае маім Арганізмам задавальненне, заставалася выйсці з экстрэмальных умоў шляхам супакойвання Сумлення. Аднак уціхамірыць яго можна было толькі прыцягнуўшы ўвагу медперсаналу да гаротніка, але зрабіць гэта мне нечакана перашкодзіла наступнае:
1. Я ўжо адважыўся! і прыцягнуў увагу медперсаналу да новенькага. Астатняе – не на маім сумленні.
2. Медсястра сказала пра новенькага ўрачу.
3. Урач заняты, але зараз прыйдзе.
4. Медсястра не папрэцца падганяць урача.
5. Усіх маіх суседзяў увогуле не турбуе самаадчуванне новенькага.
Такім чынам, я стаў нявольнікам экстрэмальных умоў.
Я з нясцерпным болем адвярнуўся ад умольнага погляду бедака, у якім жыў Жах і жахалася Жыццё – самыя, што ні на ёсць, але яго адрывістае, цяжкае і такое чутнае дыханне не адпускала мяне.
Ён дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!! дыхаў!!!
Мяне стала паднуджв… 
– Блін… Э!.. – нечакана крыкнуў я суседзям. – Схадзіце хто-небудзь за медсястрой! Вы што, не бачыце, што з чалавекам?!
– Па-першае, што за тон? Што за „Э!”? – абурылася Вольга.
– Цёць Тамара, схадзіце вы за медсястрой!.. – патрабаваў я.
– Супакойся. Чаго ты так хвалюесся? Урач зараз прыйдзе, – адказала мне Тамара такім тонам, нібы я быў звар’яцелым.
– Дык трэба яго падагнаць!.. Паглядзіце, мужчына задыхаецца!..
– Я ні за кім не пайду. Се ўжо ў курсе справы, – адрэзала мне Тамара.
– Э-э-э-э!.. Э-э-э-э!.. – стаў драць глотку я. – Лю-у-у-у-дзі-і-і-і-і!.. Лю-у-у-у-дзі-і-і-і-і-і-і!.. Лю-у-у-у-дзі-і-і-і-і-і-і-і!.. Э-э-э-э!.. Э-э-э-э!.. Э-э-э-э!.. Э-э-э-э!.. Э-э-э…
– Што ў вас тут такое, бузацёры? – незадаволена спытала Канстантынаўна, якая ўвайшла ў палату.
– Мужык задыхаецца!.. за ўрачом ідзіце!.. падганяйце яго!.. што хочаце рабіце, але каб гэты мужык так не дыхаў!.. – псіхаваў я.
– Тут невядома яшшэ, каму дапамога патрэбна, – яхідна сказала Канстантынаўна, чым выклікала ў маіх суседзяў смех згоды.
– Канстантынаўна, Канстантынаўна… пачакайце, не ўцякайце… я прашу вас, пачакайце… – добрым тонам спыніў я ненавісную медсястру. – Паслухайце, я вас умаляю… схадзіце яшчэ раз за ўрачом…
– Я яго ўжо папярэдзіла, – паблажліва ўхмыльнулася Канстантынаўна.
– Ну схадзіце… я асабіста вас умаляю… схадзіце дзеля мяне… – амаль заігрываў я са старой.
– Ну што ён да мяне прычапіўся? – са стомленай ухмылкай звярнулася яна да маіх аднапалатнікаў.
– Канстантынаўна, ну вы сходзіце, так?.. – з утоенай патрабавальнасцю ў голасе падлашчваўся я да медсястры.
– Ну, ты і на-сты-хы-хы-рны хлопец, – пазяхаючы, зрабіла няправільную выснову Канстантынаўна, чым ледзь не вывяла мяне з сябе. – Зараз папруся! Каб ты жыў доўга… Папруся. Што ты буеш рабіць…
Праз пару хвілін у палату спакойна ўвайшоў малады дзяжурны ўрач і, агледзеўшы новенькага, распарадзіўся адвезці яго ў рэанімацыю… дзе праз два дні ён памёр ад вынікаў сваёй траўмы… першапачаткова несумяшчальнай з жыццём…
Як толькі няшчаснага вывезлі з палаты, у затхлым паветры залунала: „Вось і добра… нам паветра болей будзе…”
– Ну, як ты тут без мяне? – задыхаўшыся, спытала мая мама, вярнуўшыся з калідора. – Гэта я так доўга з Лідзіяй Іванаўнай размаўляла…
– Яны пайшлі ўжо?
– Так, я яе і рабят праводзіла… Яны ўжо не сталі да цябе заходзіць, так прывітанне табе перадалі… А ты што такі бледны?.. Ты нармальна сябе адчуваеш?..
– Па праўдзе сказаць, мам, мне зараз вельмі, вельмі добра, – глыбока ўздыхнуў я. – „Цяпер… калі я здзейсню нават некалькі дрэнных учынкаў… іх зацьміць гэты мой добры… Аднак… быць дабрадзеям… занадта вялікая адказнасць…”




„Блін… ну якога хрэна яна яго сюды прыпёрла…” – падумаў я, калі праз дзень падчас маіх трэніровак з бутэлькамі да мяне прыйшлі Аня і хлопец, з якім я меў шапачнае знаёмства, – мы разам хадзілі на барацьбу.
– Добры дзень, – павіталася са мною Аня.
– Здароў… – адказаў я.
– Юра, гэта Андрэй. Андрэй, гэта Юра. Ну вы ж ужо, напэўна, знаёмыя?
– Здароў, Юра, – шчыра працягнуў правую руку Андрэй.
– Здароў… – вяла працягнуў я бліжэйшую да яго левую. Рукапацісканне атрымалася нязручным. – Я і не ведаў, што цябе Андрэй завуць.
– Ну, як тваё „нічога”? – пацікавілася Аня.
– Нічога… Безгарызонтна… Стаў бліжэй да ўсяго неадушаўлёнага… Вось, напрыклад, з бутэлькамі забаўляўся… пакуль вы не прыйшлі…
– Малайчына, „пампуйся”, – адобрыла дзяўчына. – А можа… мы не ў пару прыйшлі?..
– Ды сядзіце ўжо, – чамусьці сказалася мною.
– Так, сіла волі ў цябе заўжды была і… – сказаў Андрэй.
– Ды якая сіла волі?! Якая сіла волі можа быць у нявольніка? А што датычыць маіх заняткаў з бутэлькамі, то гэта не сіла волі, а… боязь застацца на ўсё жыццё нехадзячым… Ды і… без трэніровак хандра з’ядае… Дарэчы, а чаму гэта вы не ва універы?
– Я прагульваю… – засаромлена адказала Аня.
– Як звычайна. А ты?
– Юра, я ж ужо не вучуся ва універсітэце… – адказаў Андрэй.
– Чаму?
– Дакументы забраў…
– На галаву хворы?
– Ды не-э-э, – усміхнуўся хлопец. – Не маё гэта… не маё…
– Што „гэта”?
– Матэматыка.
У несумненнай шчырасці Андрэя, тым не меней, адчувалася нейкая недагаворанасць.
– Дык якога… ты на яе пайшоў?
– Там конкурсу амаль не было… А на конкурс у маіх бацькоў „валасатай рукі” не аказалася…
– А тады чаму ты зараз не ў арміі?
– Па стану здароўя…
Андрэй нагадваў кукіш альбо нават кулак, якому, каб раскрыцца, трэба было здорава расслабіцца.
– Зразумела. Ану, скажы мне, Аня, праўду, як да майго самазабойства студэнты ставяцца? Спачуваюць альбо асуджаюць? – з напускной бравадай спытаў я.
– Да самазабойства?..
– Мг.
– Да спробы! самазабойства…
– Не, да самазабойства. Спачуваюць альбо асуджаюць?
– Н-н-н… м-м… я б сказала, пяцьдзесят на пяцьдзесят… А-а-а нядаўна ў нас русіцу якісь аспірант замяняў. Ён лекцыю чытае, а мы глядзім на яго звычкі і ніяк не можам зразумець, каго ён нам нагадвае, а потым успомнілі, шо гэта ты, як ён, заўжды мімікай рабіў…
– Ён, як я, – паправіў я, зненавідзеўшы двайніка.
– Ну так, так…
– Хто ён… а хто – я! – не сунімаўся я.
– Юра, ну ты ж нічым не горшы за яго…
– Блін, ды канешне ж! Ты ўсё наадварот зразумела! Ц!..
– Ну, дык, карацей, мы ўсе так цябе ўспаміналі…
– Усе?!
– Ну… не ўсе… але ўспаміналі.
– Блін, што я зараз збіраўся зрабіць?.. М-м-м-м… А! дарэчы! Аня… прабач мне за маю маладушнасць… за маё сумленнае бяссілле… тады… у „Трох сталах”… – спачувальна вымавіў я. – І я забіраю назад усё дрэннае, прычыненае табе тады! І сваё і чужое!
– ?..
– Пачакайце, пачакайце… Дайце мне яшчэ падумаць… – я прыкладна падлічыў, колькі грошай я прапіў і праеў у бары, і папрасіў маму аддаць Ані доўг. Яна аддала. Мне палягчэла.
– Юра, ды нашто ты пра гэтыя грошы ўспомніў? – не супакойвалася дзяўчына. – Там жа не толькі мае грошы былі…
– Нічога. А з сукі той табе ўвогуле трэба грошы ўзяць за маральны… і фізічны ўрон.
– З якой… э-э-э?..
– З Дашкі.
– А шо яна мне зрабіла? – здзівілася Аня. 
– Ты не ведаеш… але яна-а-а дапамагала Міку… каб ён потым цябе ў інтэрнаце… ну… ты сама ведаеш…
– Я гэта… пакуру пайду… – сказаў Андрэй і шпарка выйшаў.
– Ты чаму яго сюды прыпёрла? – незадаволена спытаў я Аню.
– Я не пры… водзіла, ён сам напрасіўся…
– Добра, хрэн з ім. Дык аб чым гэта мы?..
– Ты гаварыў пра Дашку і Міка…
– А! так. Сукі рваныя яны.
– А чаго ты так на іх злуешся?
– Як „чаму”? Яны ж тады ўсё наўмысна спланавалі, каб Мік цябе-э-э… п’яную… трах-нуў…
– Няўжо? – не без іроніі здзівілася Аня.
– Клянуся, – адказаў я, і дзяўчына засмяялася. – Чаго рагочаш?
– Дзеці малыя, далібог. Нашто было выдаткоўваць стокі намаганняў, калі мне Мік і так падабаецца?
– Дурная, блін, ён жа цябе па сутнасці згвалтаваў!
– Хм! ну дык што?.. Гэта ж не ў вёсцы…
– А што ў вёсцы?
– Там бы мяне за гэта са свету зжылі…
– Пачакай, дык ты ж у гэтым не вінаватая.
– Ну дык што?.. Вёска ж – гэта не суд… Вёска – гэта судзілішча, – вымавіла сур’ёзная Ганна.
– Ц!..
– Хм! ды не хвалюйся ты так. Мне тады з Мікам нармальна было… Я сама хацела!.. – нечакана гыркнула мямля.
– Аня… ты тады магла хацець?.. – выкрывальна, але спачувальна спытаў я.
– Ну-у… не тады… Але потым не пашкадавала. І хачу быць з ім, – з вызавам заявіла нейкая пасталелая, далёкая, незнаёмая Ганна.
– А ён?
– Не…
– Я так і думаў! – раздражніў мяне чаканы адказ. – Падла твой Мік. Эх, ногі б мае ажывіць… хаця б на гадзінку… я б туды і назад…
– Ты што-о… не трэба… Нашто ты так? Мі-кі-та добры… Проста ў яго на мяне часу няма… – з нейкім безвыходным спачуваннем марна ўпамянула дзяўчына імя Міка асцярожным шэптам.
– Часу няма? А чым жа гэты „шахцёр” так заняты? Можа, гультайствам? Калі так, то чаму ж ён цябе з сабой не бярэ… хаця б у якасці экзатычнай істоты?
– …
– Аня! Хопіць апраўдваць! Пара абвінавачваць! А то пакрыўджаных багата, а вінаватых такі дэфіцыт, што хутка яны пачнуць цаніцца. Паважай свае закранутыя пачуцці… хоць і дрэнныя… Дараваць лёгка, а ты паспрабуй не зрабіць гэтага!
– ?..
– У лепшым для цябе выпадку ён лянуецца з табою сустракацца, а ў горшым… Блін, ды проста яму цыгарэта даражэй, чым ты!
– А я і не прэтэндую… – спакойна сказала дзяўчына. – Я настолькі прывыкла да ўніжэнняў… шо ўжо не адчуваю іх… Ды і атрымліваецца, шо Мікіта тым болей добры, раз пазбягае мяне! – радасна дадала Аня.
– Зразумела… Зра-зу-ме-ла… Ц, мне ўсё зразумела… – шаптаў я, нібы доктар, у пацыенткі якога ўсё ж такі пацвердзіўся смяротны дыягназ. – Ты толькі прыметнік „добры” больш не абражай, добра? Пра Міка: альбо – дрэнна, альбо – ніяк.
– Мг, – не задумваючыся, кіўнула Ганна, чый погляд бегаў па памяшканню, але яўна – уяўнаму.
Мне стала ўжо няма каго шкадаваць, і я зноў адчуў сябе незапатрабаваным і нязначным.
– Слухай, Юра, раз у нас такая адкрытая размова атрымліваецца, то-о можна мне табе пытанне задаць?.. – пацікавілася Аня і тут жа перастрахавалася: – Калі баішся, можаш не адказваць…
– Само сабой, – злосна вымавіў я.
– Дык пытаць ці не?
– Пытай.
– Юра… чуеш… а ты выпадкова ні ў якой секце не быў?..
– Быў, – імгненна схлусіў я, бо не ведаў, як яшчэ рэагаваць на такія пытанні.
– Праўда?.. – разгубілася ад нечаканага адказу Аня.
– Праўда, праўда. А ты адкуль аб гэтым даведалася? – застрашліва мовіў я.
– Здагадалася… – адказала застрашаная дапытлівая дзяўчына.
– Занадта ты здагадлівая, А-ня.
– …
– …
– І-і-і як яна называлася?..
– Хто?
– Сссек-та…
– Ну-у-у, – прызадумаўся я, – мая секта называецца „Сумленнае братэрства”.
– „Сумленнае братэрства”?..
– Ага.
– І чым вы там займаецеся?.. – з жахам пацікавілася дзяўчына.
– Стараемся ўсё рабіць згодна са сваім сумленнем.
– А нашто ты тады з моста?..
– Вось таму і саскочыў, што не атрымалася…
– …
– …
– Так, я таксама чула, шо ў нас секты ёсць…
– Свабода веравызнання – наша канстытуцыйнае права. І тут нічога не зробіш.
– Так, так…
– Ды жарт! жарт! Ні ў якой секце я не знаходжуся! Цябе падмануць – раз плюнуць. Не будзь ты такой даверлівай. І займіся сваёй годнасцю, а то цябе ўсё жыццё будуць ваўкі трахаць.
„Блін… хутчэй бы ты ўжо пайшла… Ста-міў-ся… Можа… сказаць ёй аб гэтым?.. Яна і пойдзе… Ц… непрыстойна нейк выправаджваць…”
Калі Андрэй вярнуўся, Аня, на маю пахвальную радасць, пайшла, спаслаўшыся на тое, што ў яе хутка заняткі. Больш яна мяне не наведвала.
– У цябе дзяўчына ёсць? – у эйфарыі ад Анінага знікнення спытаў я Андрэя.
– Пастаяннай няма… адны залётныя…
– …
– Іншы раз мне здаецца… што яны не людзі… а тэрмінатары… з аднолькавай знешнасцю і аднолькавым унутраным светам… у косках… Ды і я кажу ім адно і тое ж… і раблю ім адно і тое ж… і з імі… Яны загадкавыя, нават калі наўмысна, толькі да першага савакуплення… а потым пачынаюць… як быццам згасаць… Цікавасці няма за што зачапіцца… А чаму ты пытаеш?
– Ты да іх, як і я… э-э… дакладней… ты да іх з непавагай ставішся? – ашаламіў я хлопца.
– Ну-у-у… а чаму ты пытаеш?
– Ды так, навеяла.
– …
– …
– Добра, Юра… табе скажу… Даўно гэта было… даўнютка… – пачаў апавядальнік, і я ўсміхнуўся. – Пазнаёміўся я з дзяўчынай… нічога так… прыгожанькая… Ну і… у хуткім часе… павёз яе да хімзавода… Ведаеш, там каля яго такія горы белыя знаходзяцца, высачэнныя? Ну, гэта горы фосфагіпсу.
– Я каля хімзавода не быў ніколі і спадзяюся не быць.
– Шкада…
– Але горы я бачыў – сапраўдныя, – падкалоў я Андрэя.
– Сапраўдныя – гэта не тое… гэта нецікава… банальна… вялікія камяні, ды і ўсё… – з празмернай пагардай ухмыльнуўся хлопец мне наперакор. – А ненатуральныя горы – гэта, я лічу, мімавольныя творы мастацтва…
– Футурызм, адным словам, – уздыхнуў я.
– Так… – вымавіў хлопец з радасным уражаннем ад майго ведання напрамку ў еўрапейскім мастацтве.
– А, па-мойму, горы з фосфагіпсу – гэта не мастацтва, а адходы з хімзавода, – усміхнуўся я. – А ты кажаш аб іх, як пра Афон… Афоня.
– Не будзем спрачацца – гэта бяссэнсна, – засмуціўся Андрэй. – Але ты ведай, што-о гэтыя горы для мяне… своеасаблівае ўвасабленне маіх мрояў…
– Ну, калі так, тады прабач, – іранічна вымавіў я.
– І-і я прывёў дзяўчыну да гэтых гор… стаў… натхнёна дзяліцца з ёю сваімі адчуваннямі… з поўнай упэўненасцю, што і яна… здзівіцца, уразіцца і пранікнецца гэтай прыгажосцю… Я хацеў, каб мы разам… набліжалі далёкае… пазнавалі новае… смакавалі старое… Але-э-э яна ведаеш, што сказала?
– Не. Я тады на гары сядзеў, не пачуў, – міжвольна зноў падкалоў я Андрэя.
– …
– Ды добра, расказвай. Што ты ўсё крыўдзішся?
– Ну і… яна ўважліва слухала мяне, слухала… усміхалася, калі я жартаваў… тое-сёе ўдакладняла!.. і нават здзіўлена захаплялася… і гарамі, і мною… і я яшчэ больш распінаўся… А потым яна сказала: „На фіг ты мяне сюды прывез? Тут сесці няма на што. Пайшлі лепей гарэлкі пап’ем. А ты ўжо аж спацеў увесь”… Карацей, апусціла яна мяне з гор на зямлю…
– З ненатуральных гор на натуральную зямлю! – са з’едлівасцю стаў я чамусьці на бок крыўдзіцелькі Андрэя. – Тым самым не даўшы табе разбіцца!
– Але і палунаць – таксама, – незадаволена дадаў хлопец. – Ды і апускала яна мяне не плаўна і не дзеля маёй бяспекі. А мабыць… праўда і твая… і яна не такая ўжо і…
– Такая-такая, не сумнявайся!.. Я проста памыліўся… – чамусьці перайшоў я ўжо на бок знаёмага.
– Ну, карацей, я яе там жа і паслаў, – зноў незадаволена працягваў Андрэй. – Згрэб сваю душу на месца і паслаў… з чыстай і спакойнай душой. І гэта была не непавага, а рэакцыя на непавагу!.. Уласна кажучы, я і прадчуваў, што ўсё менавіта гэтым і скончыцца… бо яна не дамахвала…
– Як зразумець „не дамахвала”?..
– Ну не дамахвала, не дамахвала рукой пры развітанні. Ну-у… мы, калі з ёю развітваліся… заўжды адзін аднаму рукой махалі… Ну як звычайна гэта бывае, ведаеш?!.
– Ну…
– Дык вось, яна занадта рана пераставала махаць мне рукой і адварочвалася, каб ужо пайсці сваёй дарогай. Калі яна адварочвалася… я нават паспяваў у гэтае імгненне заўважыць заклапочанасць на яе твары… заклапочанасць ужо сваімі наступнымі справамі… Карацей, выпрабаванні не прайшлі ні яна, ні я… Вось так… Ну-у-у… і астатнія дзяўчаты рэагавалі на горы прыкладна таксама, як і прыгожанькая… І, шчыра кажучы, я прадчуваў гэтае „таксама”… Але чамусьці працягваў… і працягваю… інсцэніраваць… прыемныя… але кароткія і ўтапічныя адчуванні… і свае, і чужыя… і нават саміх чужых – засыпаць іх ілжывымі кампліментамі… пернікамі лёгкімі прывабліваць… усім гэтым… вы-кленч-ва-ю-чы… імгненні адносін… у вечнай Разлукі… а то і патрабуючы іх!.. і, пакуль не позна, радуючыся поспехам, як… – Я ведаў, што Андрэй тут запнецца. – Я працягваў і працягваю… планаваць развіццё гэтых… стрыжнёвых адчуванняў… і інсцэніраваць іх доказы з-з-з самаўнушэннямі і ўнушэннямі, што мы з чужымі жыццёва неабходны адзін аднаму… і нават шчаслівыя… Я надаю гэтым адчуванням выключнасць… смакую іх зварушлівасць… а ў моманты эмацыянальнага ўздыму нават наўмысна думаю пра яе… каб утрымаць і абараніць гэтыя адчуванні ад іншых… здрадных адчуванняў… якія не заўжды лепш… І я адчуваю, што гэта не апошнія інсцэніроўкі і доўг… удалячынь вабячыя планы ў маім жыцці… Самаўдасканальваюся!.. самадаст… удасканальваюся!.. самаўдасканальваюся!.. тым самым сумняваючыся… у якасці палавых густаў чужых… Самаўдасканальваюся!.. – жыццёва неабходныя падмосткі строю… пастаянна пераправяраючы адносіны да мяне чужых… 
Андрэй усё казаў і казаў, а я самазабыўна заходзіўся ад абяссільваючага смеху. Аднак вельмі хутка ў мяне стала зводзіць тварныя мышцы, і мая ўсмешка ператварылася ў грымасу.
– Ой… ой… Андрэй, прабач… прабач… але гэта ўжо занадта… Дзякуй табе… што ты мяне развесяліў… Тут гэта вялікая рэдкасць… Паслухай, я ў гэтым нічога не разумею, але табе не здаецца, што дзяўчыну трэба весці куды ўздумаецца, толькі не да хімзавода?..
– Гэта адзін са стэрэатыпаў, створаных Прамежнасцю, а я не хачу ісці на повадзе ў Прамежнасці і таму выклікаю ў яе непрыязнасць. 
– Слухай, а ты хоць са сваімі залётнымі кахаешся? – з нацягнутай усмешкай пацікавіўся я.
– Не…
– Зусім?
– Я маю на ўвазе, што я не кахаюся, а савакупляюся. У каханне я не веру, гэта ўтопія.
– Ну вось, радуйся, што хоць савакупляешся…
– Для мяне гэта не радасць. Гэта сабачае задавальненне. Але, на жаль, замяніць яго няма чым… няма вартых яго канкурэнтаў… Але нават гэтае задавальненне псуецца пастаянным адчуваннем прысутнасці побач… чагосьці страшнага… асабліва калі цёмна… Таму ноччу я гэтым без святла не займаюся… У час савакуплення… нават незабыўнага… штосьці… заўжды кажа табе: „Навошта ты гэта робіш? Навошта ты гэта робіш?” – і ты адчуваеш… што НЕШТА НЕ ТОЕ… Ды і ад самой залётнай… чамусьці заўжды чакаеш… гібельнага нападзення… Але Узбуджэнне… яно ж… схоплівае цябе ўсяго… і звонку… і тым болей унутры… А калі ты асмельваешся вырывацца… яно ласкава атручвае тваю ма-раль-насць… А ў перапынках паміж актамі… толькі і чакаеш пакуль… набяжыць наступнае Узбуджэнне… хаця ўсе задавальненні ўжо высмактаны адзін з аднаго… і прастата ўжо баліць… Але ты чакаеш… бо пагаварыць няма аб чым… нават з недурной дзяўчынай… ды і духоўная агіда… Адзінае, што застаецца, гэта… расказваць адзін аднаму пра сваіх былых… з уласніцкай рэўнасцю смакуючы пікантныя дэталькі… і тут жа падспудна прагнуць паквітацца адзін з адным за гэтых жа былых, стаўшы на іх бок з палавой салідарнасці!.. замест апраўдальнай узаемападтрымкі… Адзінае, што застаецца, гэта… зайздросціць асабістаму жыццю сваіх былых… наладжанаму без нас… і пераконваць сябе ў тым, што, расстаўшыся з імі, мы нічога не страцілі… а сустрэўшыся адзін з адным, набылі ўсё… Адзінае, што застаецца, гэта… надумваць канфлікт… дзеля далейшага… вострага сексуальнага прысмі… прымірэння… бо… бо канфлікт як адштурхоўвае людзей адзін ад аднаго, так і яднае… неабыякавасцю… каб… каб… каб хоць як-небудзь растапіць… гэта… гэта-а… м-м-м… ды проста, проста гэта!.. А дзяўчаты ж… адна лепш другой… адна лепш другой… Яны ж – адна лепш другой!.. – як нічога і не было, павалачыўся за сладастраснымі ўспамінамі хлопец. – Раўнуеш іх ажно… Ідзеш па вуліцы з адной… а на іншых між… …вольна зыркаеш… крадком… ацэньваеш таксама крадком… а ад сваёй наадварот адварочваешся… асабліва ад яе вачэй… і… ад… сва-іх… у-ну-тра-ных… але зноў-такі крадком… Узнікаюць… дзейсныя… апаганьваючыя сумненні ў правільнасці выбару… і зробленага, і магчымага… Тут жа ўзнікае жаданне як мага больш даведацца пра незнаёмак… ну хаця б пра іх імёны… каб хоць крыху адшчыпнуць ад гэтых… небывалых дзяўчат… Але ж… цешыш сябе тым, што-о-о падобных дзяўчат ужо прабаваў… прынамсі, у мроях… калі ж не, то-о… прабуеш прама на хаду… А калі гэта прыхапкам не атрымліваецца… цешыш сябе тым, што-о-о абавязкова! здолеў бы дабіцца іх наяве… Ну, а калі і гэта не спрацоўвае… пачынаеш пераконваць сябе ў тым… што твая не горш… а разам з ёю і ты… калі, канешне, яна пастаянна не пераконвае цябе ў адваротным… жадаючы нарвацца на камплімент… Тады ўжо… на душы тваёй Пажадлівасці настае спакой… Але ты ўсё роўна працягваеш… агрэсіўна адшукваць… або надумваць заганы ў чужых дзяўчатах… бо сексуальная Цяга – лепшы скульптар. Калі атрымліваецца… радуешся… А калі не… пераконваеш сябе ў тым, што ўсе чужынкі хутчэй за ўсё дурныя… Але разумееш, што і гэта дурасць… Тады ты пераконваеш сябе ўжо ў тым… што ў іншых дзяўчатах ты чамусьці не маеш патрэбы… На благі ж канец… ты пераконваеш сябе ў тым… што і ў сексе такой патрэбы не ад-чу-ва-е-цца… І ўсё гэта працягваецца да таго часу, пакуль розніца паміж тваёй і чужымі не становіцца непераноснай… Хаця і тады ты цешыш сябе банальшчынай тыпу: „Так… мая горш… але яна – мая!..” Вось так і жывеш… у дарэмнай пагоні за Лепшасцю… і ў дарэмным уцёку ад вельмі хуткага Прыядання…
– А ўзбуджаць апетыт успамінамі пра першыя спатканні – ненатуральна да моташлівасці, так? Ды і гэта магчыма толькі калі тыя адчуванні не забыты.
– …
– …
– Сапраўды… А ты адкуль ведаеш?..
– А я не ведаю.
– Дзіўна… Сапраўды, туга па першых кіўках раз’ядае… І няважна, чыёй галоўкай яны будуць зроблены… Так, дык… што гэта я… А! Ну і… тым не меней… бывае, што-о-о Прыяданне аказваецца лепей за Лепшасць… Блін, памяць ад залётных толькі загружаецца… успамінамі залётнымі… надакучлівымі… адзін аднаму перашкаджаюць… але яшчэ горш, калі дапамагаюць успамінаць… Да аднароднай масы ўжо перамяшаліся часам… і атрымліваецца, што на добрых залётных злуюся, а-а злых адабраю… А тут я яшчэ аднымі ўспамінамі засцілаю другія… Але потым прыходзіцца засцілаць і тыя, якімі заслаў… Аднак залётныя ўсё роўна не забываюцца… не забываюцца, як… скорагаворкі… Праўда, здараецца, што я і сам прыгадаю кагосьці… Але пасля гэтага заўжды ўзнікае толькі адна думка: „Нашто ўспамінаць нішто?” Ну, ды я ўжо прывык да гэтых успамінаў. Аднойчы пазнаёміўся з жанчынай… якая мне ў мацеры падыходзіць… Не ведаю, што мне больш спадабалася: яна або… да замарачэння пераўзбуджальнае прадчуванне знаёмства з ёю… Сумаваў ажно па ё… па яшчэ не маёй жанчыне… Ледзьве дабіўся яе… нягледзячы на яе лёгкадаступнасць… вымушаную патрэбай… забяспечыць больш чым годнае жыццё свай-му… Яна была… як тая брамка старая: і не зачыняецца, і не расчыненая… Ды не, я па-чалавечы да яе ставіўся!.. У духоў…
– А я і не сумня..?
– Ды выслухай!..
– Ды я слу…
– Слухай-слухай. У духоўным плане ў нас наогул усё было добра. Але… любы фізічны кантакт з ёю выклікаў такое адарванне… у маёй сыноўскай прыроды, што… А-а-й… А яна на мяне так… неяк… па-дурному запала… моцна, што… я баяўся гэтага яшчэ больш, чым гібельнага нападзення. Ледзьве адвязаўся… Пакуль забаўку нейкую ў мяне не вымаліла на памяць… і сваю нейкую не ўсунула, не адвязалася… Ды не, рассталіся мы таксама па-чалавечы, але-э-э… проста… Ды не, яна не пакутавала… не тое, каб моцна… не занадта… Прынамсі, доўга адной не была!.. Так што з ёю ўсё на-рмаль-на!.. Ды і забыў я ўжо пра гэта даўно… даўно забыў пра гэта я ўжо…
– Андрэй, ты не вінаваты ў тым, што паставіў сваё сабачае задавальненне вышэй за яе чалавечыя слёзы. Ты ўвогуле ні ў чым не вінаваты!
– Не вінаваты?.. – з надзеяй паглядзеў на мяне хлопец.
– Ну ты ж гэта хацеў ад мяне пачуць? – умярцвіў яе я.
– Н-н-н… так… Толькі…
– Што „толькі”?!
– Толькі каб твае словы былі праўдзівымі!.. Або, прынамсі, праўдападобнымі. Без здзеклівага прызнання, што ты іх вымавіў наўмысна… з-за жалю…
– Ух, ты які! Лыжкамі хочаш мёд есці! Ды яшчэ ў малазнаёмага!
– Ды я…
– Ды добра! Я табе яшчэ раз праў-дзі-ва паўтараю: Андрэй, ты ні ў чым не вінаваты! І нават у тым, што-о-о тая жанчына… напэўна, была чыёйсьці ма-май… Дарэчы, яна была чыёйсьці мамай?
– Так… у яе хлапчаня было…
– Якія ў цябе былі з ім адносіны?
– Добрыя… Нават вельмі… Нават можна сказаць, што-о-о-о праз яго я яе і дабіўся…
– О-о-о, ну, тады ты, сам таго не разумеючы, спакусіў яшчэ і святая святых – жыццясцвярджальны мацярынскі Інстынкт. А ў гэтым выпадку жаночая залежнасць ад спакусніка ўжо зусім іншага кшталту, яна – надта небяспечная, бо грунтуецца на абсалютных! даверы, самаадданасці і самаахвярнасці.
– …
– Як ты лічыш, ён паспеў да цябе прывыкнуць?
– Хто?.. – ледзьве спытаў спакуснік.
– Хлапчаня.
– …
– Бачу, што паспеў. Ну, у такім выпадку ты тым болей ні ў чым не вінаваты. І я магу прывесці неабвержны доказ гэтаму.
– Ды хацелася б.
– Слухай, я гляджу, ты не лыжкамі хочаш мёд есці, а каўшамі.
– Ды не-э!.. Ты зразумей: я і сам адчуваю, што ні ў чым не вінаваты перад усімі імі, але…
– Але адно адчуванне – добра, а два – лепей, так? – выкрывальна ўсміхнуўся я.
– … – незадаволена прамаўчаў Андрэй.
– Ды добра, добра, слухай мой доказ… які дазволіць табе ў каторы раз пераканацца ў сваім бязвінным адчуванні. Але спачатку адкажы, ты мне верыш? Я разумею, верыць яшчэ рана, але хаця б прыблізна ты мне верыш?
– Ну-у… можна так сказаць…
– Тады слухай. Ты ні ў чым не вінаваты, таму што ты – дурань.
– ?..
– Дурань, дурань.
– Ду-рань?..
– Іменна. Поўны.
– …
– …
– Блін… У іншай бы сітуацыі я на цябе пакрыўдзіўся, а так… дзякуй… суцешыў… А то прасіць прабачэння ў тых, з кім расстаўся – значыць, зноў прывабліваць іх да сябе і рабіць даверлівымі.
– Тое, што ты не спытаў у мяне, чаму ты дурань, з’яўляецца доказам майго доказу.
– Крута… – усміхнуўся хлопец. 
– Слухай, а ты не спрабаваў для разнастайнасці праэксперыментаваць з павелічэннем колькасці залётных адзінак за адзін прысест? – нечакана для нас абодвух пажартаваў я ў нейкай эйфарыі паспяховага суцяшальніка, хаця падспудна адчуў, што задаю бруднабялізнавае пытанне.
– …
– …
– М-м-м-м… – нерашуча замыкаў Андрэй. – Спрабаваў… Э-э-э… дзяўчат было дзве… Гэта было па-сапраўднаму страшна… нягледзячы на тое, што мы былі п’янымі. У цвярозую галаву мне б такое ніколі не прыйшло. Іх разгарачаныя целы… ціскалі на мяне… і фізічна, і маральна… Мне было непераносна душна… але я чамусьці цярпеў… Здавалася… іх рукі і ногі… поўзаюць па мне…
– Ну добра, хопіць… – нечакана для нас злёгку спалохаўся я ўяўленага.
– Выбачай, я толькі закончу. Пацярпі… Дык вось… страшна не тое, што-о-о яны са мною… ну-у… Страшна тое… што гэты кантакт даў мне… такія новыя і такія вострыя адчуванні, што потым… секс з адной дзяўчынай мяне ўжо… недастаткова здавальняў. Дзякуй богу, гэта было толькі адзін раз, і я не паспеў на гэта падсесці.
– …
– І… апошняе…
– Што?.. – насцярожыўся я.
– Пасля-а гэтага… разбэшчанага кантакту… пасля таго… як я цераз нешта пераступіў… пераступіў цераз нешта высокае… я раптам зразумеў… не, я адчуў… не, я прадчуў, што-о-о, калі я не спынюся, то-о мая разбэшчанасць абавязкова пачне безупынна прагрэсіраваць… у дрэнным сэнсе… і-і-і паступова ператварацца… м-м-м… у нешта небяспечнае…
– …
– …
– Зразуме-э-ла…
– …
– Слухай, табе хоць калі-небудзь дзяўчаты адмаўлялі?.. – з надзеяй пацікавіўся я.
– Разумееш… з нейкага моманту мяне стала ўзбуджаць непрыгожасць… Яна робіць дзяўчыну недарэчнай… рассеянай… нязграбнай… ганебнай… сарамлівай… бездапаможнай… безабароннай… падатлівай… прызямляе яе ў маіх вачах… робіць яе нейкай свойскай… а мяне – рашучым, і я яе ўзношу! А стаяць у чарзе… не за чымсьці, а за кімсьці… гэта ўніжальна… нават калі дзяўчына таго варта… Тым болей, што нават у мроях дзяўчаты прыядаюцца. Карацей, я не знаёмлюся з тымі, хто патэнцыяльна можа мне адмовіць, – крыху суцешыў мяне Андрэй. – Але ўсё роўна мне адмаўляюць і вельмі часта, – і нават падбадзёрыў. – Ды толькі я такі, што бяру не кіем, дык палкай.
– А годнасць?.. – ужо вялавата спытаў я.
– А я годна палкай упраўляюся, – усміхнуўся хлопец. – Уніжальна, Юра, не гэта…
– А што? – ажывіўся я.
– Быць адзінокім… калі жанчын болей, чым мужчын…
– …
– …
– Зразуме-э-ла…
– …
– Злуешся, калі адмаўляюць?.. – безнадзейна пацікавіўся я.
– Наадварот, гэта файна.
– Як так?..
– А так. Ты ўяві, што дзяўчына, якой я не спадабаўся, раптам па шчупачынаму загаду згодзіцца са мною быць.
– Ну дык што?..
– А тое, што цалаваць грымасу я не хачу.
– А-а!..
– Бэ! Ды і праблем менш…
– …
– …
– Слухай, Андрэй, а дзе ты звычайна з дзяўчатамі знаёмішся? – нечакана спытаў я.
– На дыскатэцы.
– А мабыць, табе лепш у бібліятэцы з імі знаёміцца? Мне думаецца, там дзяўчаты болей адухаўлёныя. Прынамсі, гарэлкі не патрабуюць. Яны б, напэўна, і твой фосфагіпс успрынялі, – злосна падкалоў я госця.
– Можа, і так… – сумна вымавіў хлопец, і мне палягчэла.
– Паслухай… а вось ты казаў пра вельмі хуткае прыяданне… – вырашыў замацаваць я палёгку. – У гэтым сэнсе… ты загадзя па-філ-а-соф-ску і з сум-ным выг-ляд-ам папярэджваеш… сваю кожную новую дзяўчыну аб тым, што вашы адносіны працягнуцца нядоўга?
– Канешне, абавязкова. Сумленна папярэджваю. Не люблю маральна-этычных перагрузак.
– А ты гэта робіш у самым пачатку знаёмства… калі дзяўчына яшчэ можа цябе паслаць… альбо ты папярэджваеш яе пасля таго, як яна на цябе хоць трошачкі запала і ўжо згодная на многае?
– Пасля таго, як…
– Дык вось, табе не здаецца, што гэтая твая сумленнасць… з прыжмурам? Тым болей, што яна спакусліва коле дзявочае самалюбства.
– …
– …
– А я і адчуваю, што нешта не тое… – з удзячнай вінаватасцю апусціў галаву Андрэй. – Быццам бы ўсё і добра… ды толькі нешта не тое… Але яго так шмат, што… яно ўжо і непрыкметнае…
– А аднаго Сумлення на ўсё не хапае…
– Мг…
– Альбо яно цябе шкадуе…
Было прыкметна, што і Андрэю стала шкада свайго Сумлення.
– А калі дзяўчына табе прыелася, ты адразу расстаешся з ёю альбо чакаеш, пакуль надзейна завяжуцца адносіны з новай? – спытаў я.
– Чакаю… Хто ж адыходзіць ні да каго?..
– А да адыходу на бязрыб’і і рак – рыба, так?!
– …
– …
– Так… – ледзьве выгаварыў хлопец.
– Перад расставаннем прыдзіраешся да дзяўчат?!
Андрэй кіўнуў.
– Вінаватых лягчэй кідаць, так?!
– …
– …
– Без сваркі не расстанешся ніколі… Дабіцца ўзаемнага прыядання не меней цяжка, чым прыхільнасці… Святыя ўгоднікі… – узяўся за галаву хлопец. – Блін… адну крыўдую… а ў другой за яе прабачэння прашу… Хаця за міражы прабачэння не просяць… тым болей – у міражоў…   
– …
– …
– …
– Тут яшчэ адно… Разумееш, Юра… на радасцях ад удалага знаёмства… з’яўляецца… ней-ка-я нахабная ўпэўненасць у тым… што дзяўчына ад цябе ўжо нікуды не дзенецца… бо яе Прыхільнасць да цябе выслухае, зразумее, пашкадуе і прабачыць табе ўсё… калі, канешне, даведаецца… Яе вера ў цябе… стварае тваю веру ў сябе… Адчуваеш сябе самым-самым… Неразумна здаецца… што калі адна дзяўчына кіўнула на тваю прапанову, то кіўнуць і ўсе… Хаця разумееш, што падабацца большасці – значыць, адпавядаць нейкаму ўмоўна-часаваму мужчынскаму стандарту, а значыць, быць ардынарным. Але ўсё роўна… пражэрлівасць нейкая з’яўляецца… палавая… „На старану”, блін, пачынае цягнуць… Узнікае жаданне ху-цень-ка здрадзіць… каб сумненнямі не мучыцца… каб не перадумаць здраджваць… Нават у сутнасць сумненняў наўмысна не ўнікаеш…
– „Дарваўся”, адным словам.
– …але стрымліваюся… стрымліваюся… стрымліваюся… ча-мусь-ці… ледзьве стрымліваюся… пад прыполам у сваёй жа дзяўчыны ад спакусаў хаваюся… Стараюся адмаўляцца ад іх адразу… хутка… не задумваючыся… каб не засумнявацца і не спакусіцца… Стрымліваюся… і гэта адмоўна адбіваецца на той, дзеля якой я стрымліваюся… А ад радасці, што стрымаўся… не заўважаю, што зноў цягнуся да спакусаў… цягнуся ўжо спакайней… і нават пасмейваючыся з іх… Але ўсё роўна нешта заўжды перашкаджае… дацягнуцца… да салодкай віны…
– Я так пагляджу, у цябе, як і ў мяне, таксама ёсць дысгармонія са светам? – ужо спачувальна спытаў я.
– М-м-м… твая праўда… гэта так. Бывае так, што… крыкам крычыш ад гэтага… Перажываю… Мне здаецца… гэта з-за таго, што-о ў нашым раўнадушным свеце я нажыў сабе занадта шмат любімых людзей, рэчаў і паняццяў…
– І кожны раз… фізічна пранікаючы ў дзяўчыну… ты ў прамым сэнсе хаваешся ўнутры яе… тонучы ў асалодным раздоллі… Аднак… пры гэтым у цябе… падспудна ўзнікае ўніжальнае адчуванне ўласнага ўзвышэння…
– …
– …
– У дзе-сят-ку… – ледзьве выгаварыў здзіўлены хлопец.
– Вось што я табе скажу, Андруха… Не мазоль ты болей сэрцы – ні сваё, ні чужыя, а то загрубеюць. Альбо яшчэ горш: у чарговы раз канеш у каго-небудзь і сканаеш там.
– …
– …
– За-сво-іў…
– Тады адкажы, – адцягнена працягнуў я, – чаму ты, дзякуй богу, не спрабаваў пакончыць з сабой? Альбо спрабаваў?..
– А-а-а ў сувязі з чым?..
– У сувязі з дысгармоніяй са светам.
– А-а! Не-э, і ў думках не было.
– Чаму?
– Як гэта „чаму”? Таму што калі праўда свету, то мне трэба змяніць свае памылковыя погляды, а не канчаць з сабой. А калі праўда мая, то тым болей канчаць з сабой нельга, бо не гуманна пакідаць свет з яго памылкамі. Тым болей, што-о-о скончыць жыццё самагубствам можна і без суіцыднай спробы… Але-э-э… твой учынак я разумею…
– Паслухай, – абурыўся я, – мы з табою па сутнасці не ведаем адзін аднаго, ні аб чым падрабязна не гаворым, але цудоўна разумеем адзін аднаго – і гэта прыемна. Але я б на тваім месцы не стаў сцвярджаць, што ты разумееш мой учынак.
– Прабач…
– Тым болей, што я сам яго не разумею. А ты падбіваеш мяне… дапамагаеш мне нешта растлумачыць табе. Я сам не разумею свой учынак!..
– А што разумееш?.. – нясмела, але з цікавасцю спытаў Андрэй.
– Што ў савецкую пару са мною б такога, напэўна, не здарылася… улічваючы мацярынскі клопат дзяржавы.
– А можа, мачахі?..
– Няхай, але яна як магла ўсыпляла ў чалавеку звера.
– Вось ён і выспаўся ўволю…
– Ц, ды зразумей ты, што ў савецкую пару вострыя адчуванні можна было атрымаць… э-э-э-э… толькі падчас зззацікаўленага сузірання з акна… як на ліха, заварожваючай пахавальнай працэсіі з музыкай. А цяпер іх можна атрымаць заўжды, усюды, ад усяго і ад усіх. І пры гэтым адчуванні такія вострыя, што раняць… як скальпель.
– Тое, што ты сказаў… можа з’яўляцца аргументам і супраць ламавога савецкага часу…
– …
– Юра, савецкі час – гэта эпоха безадказнасці.
– Але і безадмоўнасці.
– Ды Юра, савецкі час – гэта эпоха панібрацтва, кожны кожнага мог палопаць па плячу.
– Ну а цяпер… у эпоху гідлівасці, кожны кожнага можа пхнуць плячом, – адпарыраваў я.
– Так… з гэтым не паспрачаешся…
– Як і з тым… што настальгія па мінуўшчыне… нават дрэнныя ўспаміны робіць шчымлівымі… – змякчыўся я.
– Та-а-а-к… І тое, і тое – не тое…
– Ну.
– …
– …
– Юра… а-а-а якой табе бачыцца наша Беларусь у будучыні?..
– Не задумваўся. І ведаеш, чаму?
– Ну.
– Табе праўду сказаць?
– Зразумела, – зацікавіўся хлопец.
– Таму што мяне гэта не цікавіць, – здзекліва ўсміхнуўся я. – Але табе тое-сёе адкажу. Наша пакаленне ведае сваю гісторыю, але не адчувае яе! Наша пакаленне прадчувае сваю будучыню, але не ведае яе! Наша пакаленне ведае і адчувае сваю сучаснасць, але яму няма з чым параўнаць яе! Ну, як, падыходзіць табе такі пасыл?!
– А што ж цябе ўсё-такі цікавіць?.. – крыху сумна спытаў Андрэй.
– …
– Юра!..
– Слухай, Андрэй, якога… ты прыйшоў мяне наведаць?
– Ну-у… я… мне здаецца… з табою цікава сябраваць… – сканфузіўся той.
– А з іншымі што, нецікава?
– Ды цікава… толькі нядоўга… Пасябруеш з кім-небудзь… спачатку цікава… а потым нудна… А спыніць з чалавекам зносіны подла… Ён з табою ўжо парадніўся, а ты… Карацей, не хочацца крыўдзіць.
– І прыходзіцца крывадушнічаць, – выкрывальна ўсміхнуўся я.
– Не без гэтага… – уздыхнуў хлопец.
– Дык, можа б, сумленней было б раз пакрыўдзіць чалавека, чым усё жыццё крыўдзіць яго крывадушнасцю?
– Можа… і так…
– Дарэчы, а як ты вызначыў, што са мною цікава сябраваць… ды яшчэ і доўга? – з падазронасцю спытаў я.
– А ты памятаеш… мы з табою аднойчы бароліся?.. І-і-і ты тады так… э-э-э… так самаахвярна бароўся, што я падумаў, што ў табе ёсць… нешта цікавае… невычарпальнае, тое, што дае табе магчымасць так самаахвярна бароцца…
Я добра памятаў той паядынак на трэніроўцы, калі мы, нічога не маючы адзін супраць аднаго, сышліся ў пары выпадкова, бо былі ў розных вагавых катэгорыях. Тады я не па-спартыўнаму раззлаваўся на Андрэя за тое, што ён – болей лёгкі, перамагае мяне – болей цяжкага, і стаў бароцца з ім з нянавісцю. У выніку Андрэй не стаў адказваць мне тым жа і адмовіўся працягваць паядынак, я перамог.
– Зразумела. Карацей, ты прыйшоў да мяне за маральным рэваншам.
– Юра… ды ты што?.. У мяне і ў думках не было…
– Вось іменна… Слухай, а ў цябе сябры ўвогуле ёсць… сапраўдныя… альбо нешта падобнае? Альбо зрабіць добрую справу асабліва і няма каму?
– Ды ёсць… ёсць… ёсць у мяне адзін сябар… Я яго ведаю васемнаццаць гадоў, верыш? Мы нават не памятаем, як пазнаёміліся, малымі зусім былі. Ён мне, як брат…
– Ну і цудоўна.
– Дык у тым і справа, што сваякоў не выбіраюць, яго навязаў мне лёс. Наша з ім сяброўства – гэта дзіця насілля…
– Ну яно ж у гэтым не вінаватае.
– Разумею, і таму гатоў аддаць за сябра жыццё… хаця не… на гэта мяне б не хапіла… Ну, карацей, мне з ім нецікава, мы з ім люстрана супрацьлеглыя людзі. Напрыклад, з якога-небудзь жарту мы смяёмся разам, а разумеем яго па-рознаму.
– І нават погляды ў вас розныя?
– Не толькі. Я лічу, сябар – гэта той, у каго пытаеш: ты за правільнае або за няправільнае? На што ён праў-дзі-ва адказвае: „Я за цябе”. А мой брат-сябар лічыць па-іншаму, і атрымліваецца рознагалоссе… потым спрэчка… потым канфлікт… потым сварка… а потым і крыўда…
– Яны спрачаліся пра вечнае, і спрачаліся яны вечна, – усміхнуўся я.
– Так, твая праўда, – сур’ёзна адзначыў Андрэй. – Быццам бы і прабачэння ў яго потым прашу і сам яму прабачаю… ды толькі ўсё на словах… А тэм для размоў… якія б не выклікалі крыўд… становіцца ўсё менш і менш… Асцерагаемся лішні раз разгаварыцца…
– Андрэй, табе трэба стаць выкладчыкам дыктатарскага тыпу… хаця б у ВНУ, і тады самая сучасная і пратэстная частка грамадства будзе ўважліва, доўга і без нараканняў слухаць твае самыя бязглуздыя сцвярджэнні, выплюхнутыя ціха, марудна і з ухмылкай. А некаторыя нават думаць пра цябе непахвальна – будуць цішком. Ну, а потым твая дыктатура абрасце ўгодлівым гумарам прыгнечаных і тым самым атрымае маральны дазвол на росквіт. А адсутнасць крытыкі, дык і ўвогуле, будзе цябе ідэалізаваць… м-м-м… ствараючы ўражанне, што-о ўсё, што ты вякаеш, ёсць ісціна ў апошняй інстанцыі…
– Ну я ж не маўчаў, – уеў мяне хлопец, бо маёй смеласці хапала толькі на тое, каб рабіць выгляд, што я ўважліва слухаю бязглуздзіцу ўзаконеных дыктатараў. – Маўчанне перадаецца і прагрэсіруе. Спачатку ты проста слухаеш, як маўчыць нехта, а потым і сам пачынаеш маўчаць – ва універсітэце, дома, у сабе. Усё гэта не па мне. Я б наогул увёў забарону на маўчанне. Або, прынамсі, тое, што баішся сказаць у вочы з-за небяспечных для цябе вынікаў, не вымаўляй і за вочы.
– …
– … 
– Так… дык вернемся да тэмы…
– Вернемся.
– Дык вось… э-э-э… ты ведаеш, што Сакрат сказаў: „Платон мне сябар…
– …але ісціна даражэй”. Юра, на гэтай фразе ўжо латкі падраліся. Галоўная ісціна ў тым, што мы з ім палка сябруем васемнаццаць гадоў!
– Карацей кажучы, ты хочаш, каб твой сябар надзяваў наморднік на тваё Сумленне?
– У адзінаццатку… Слова сябра сапраўды адзін з лепшых наморднікаў. Я ж казаў, што з табою цікава! – абрадаваўся Андрэй. – У цябе высокі каэфіцыент карыснага дзеяння.
– Але калі б твой сябар пачаў цябе тупа і… праў-дзі-ва падтрымліваць ва ўсім, нават у няправільным… (што выгадна тваёй слабасці!), падтрымліваць па прынцыпу: „Твае ворагі – мае ворагі”, то тым самым ён бы пачаў падтрымліваць і тваю непазбежную пагібель! – знянацку выпаліў я. – Твой лепшы сябар стаў бы тваім лепшым ворагам! Зразумеў?
– …
– А?!
– Дзякуй табе… Юра…
– А! і вось яшчэ што. Калі табе калі-небудзь стане кепска, а табе абавязкова стане кепска, ты ведаеш, што рабі?
– Што?..
– Пакутуй.
– Пакутаваць?..
– Так, пакутуй, проста пакутуй, і ўсё будзе добра.
– …
– …
– Блін, нешта мне ўжо і не хочацца… па-ку-та-ваць…
– Ну, вось бачыш, як ужо ўсё добра.
– Гы-гы… – толькі і здолеў выдаць уражаны хлопец.
Пасля адыходу Андрэя я падумаў, што ў будучыні ён сапраўды мог бы стаць маім сябрам, і гэтая думка не толькі ўзняла мне настрой, але нават прымірыла маё „Я” з „УСІМ АСТАТНІМ”.




У нейрахірургічным аддзяленні пусты ложак нядоўга застаецца гэтакім. У час „ціхай гадзіны” да нас у палату ўварваўся гоман і прынёс з сабой нейкага мужыка, якога згрузілі з каталкі на шосты свабодны ложак, што нібы прагнуў адчуць на сабе чарговую чалавечую вагу, хаця хворы не меў і не мог мець чалавечага выгляду, бо быў у цяжкім, пагранічным стане. Усе працягвалі спаць, але ўжо адчувалі, што спяць, і чулі сваё сапенне.
– Чаго тут… – хутка падаў голас мужык, які спакойна рухаў рукамі і слаба – нагамі. – Не чуюць… Куды?.. Адурэлі?.. С-с-с-с-с-с… а-а-а-а-а… Хто тут?.. Ай… не разумеюць… Х-х-х… н-н-н-н… О-ё-ё-ё-ёй!.. Баліць!.. Ха-а-а-а!.. Не з… нем… Ху-у-у-у-у… Хадзі сюды… А… не будзе… Шо?.. М-м-м-м… А-а-а-а… Маня… Маня… Маня!.. Піць… піць… Піць ёсь?.. Дайце піць… Чуеце?.. Маня!.. Маня!.. Маня!.. Маня!..
– Ану, не крычы, людзі спяць, – ненатуральна грозна сказала Тамара… з нейкай асалодай, усвядомленай, прынамсі, пачуццямі.
– А дайце мне папіць… – працягваў даваць маральны дазвол на Тамараву асалоду бядак, які ледзь не плакаў.
Мне яго стала так шкада, што збавіцца ад гэтага непераноснага пачуцця я б здолеў, толькі калі б бядак здзейсніў нешта дрэннае, але, на жаль, падобнае было ўжо немагчыма.
– Нельга табе зараз піць, спі, – скрозь скрыўленыя грыбы параіла Тамара.
– Піць дайце…
– Цыц, я табе сказала! – грозна загадала жанчына, раздражнёная бездапаможнасцю мужчыны. – Дай паспаць.
– А Маня дзе?..
– Якая табе Маня? Спі, – адказала яна тонам хутчэй уласцівым для слова „замры” альбо нават „памры”.
– Маня – гэта жонка мая…
– Не ведаю я, дзе твая жонка. У хаце твая жонка. Спі.
– А-а-а… ідзі ты…
– Мам, – звярнуўся я да мамы, што ляжала на раскладушцы. – Дай яму…
– Ды я ўжо і сама збіралася, – сказала яна, паднялася і напаіла гаротніка мінералкай.
– Дзякуй вам… – вымавіў мужчына і ненадоўга заснуў.
Неўзабаве ў палату ўвайшоў нейкі міліцыянер, і ў мяне ўпаў настрой. Ён па-сяброўску пачаў размаўляць з Трызненнем мужыка, і я раззлаваўся.
З’явілася медсястра.
– Вы сваяк або… так? – спытала яна міліцыянера.
– Калега па працы, – адказаў той, і я збавіцельна абрадаваўся.
Даволі хутка міліцыянер пайшоў, і яго калега зноў ненадоўга заснуў, а калі прачнуўся: „А дайце мне піць… вады… Вады дайце папіць… Хто-небудзь дайце вады папіць… хто-небудзь… Чуеце?.. Жанчына… жанчына… Вы ж мне давалі… Дайце папіць… чуеце?.. Вы ж не спіце… я бачу… Вачамі моргаеце… Жанчына!.. Жанчына!.. Ды дайце вады папіць!.. Ну хоць глытнуць… Жанчына… Жанчына… Вы шо, спецыяльна не рэагуеце?..”
Мама павярнулася на бок.
Калі я адзін заўважыў, што мент, тузаючыся на краі ложка, спрабуе зрабіць тое ж самае, у маёй галаве загудзелі думкі, як авадні ў дупле: „Так… ты і ты… за мною… Гумавая дубінка… Гестапа… Выкладвай усё з кішэняў і пакаж… што ў пакеце… Можна?.. Твой год нараджэння?.. На… распішыся тут… Калега па працы… За мною… дубінка… гестапа… што ў пакеце?.. можна?.. год нараджэння?.. распішыся тут… калега… За мною… калега… гестапа… дубінка… можна?.. распішыся… выкладвай… год нараджэння?.. ты і ты… гумавая… гестапа… у пакеце… распішыся… калега па гестапа… пакаж… за мною… дубінка ў пакеце… гумавы год… можнаге… распішышэняў… калегаджэння… што-за-гу-ду-ге-вы-кі-па-мо-го-ра-ка… Не рыпайся… Няхай падае… Ён такі ж мент… як і тыя… Ты абавязан адпомсціць яму… стане лягчэй… Калі яшчэ давядзецца ім адпомсціць?.. І ці давядзецца?.. Да таго ж… ты НІКОЛІ не бачыў… як людзі падаюць з ложкаў… І можаш НІКОЛІ не ўбачыць… Калі… канешне… не скарыстаешся магчымасцю ўбачыць гэта зараз… Вось… вось… засталося ледзь-ледзь і мент зваліцца… Маўчы… Маўчы… Маўчы… Цярпі… Цярпі… Цярпі… Лепш патыліцу пачухай… яна ж так нясцерпна засвярбела… Вось так… малайчына… Трымайся… Трымайся… Трымайся… Крычаць няма сэнсу… Ты ж не ведаеш дакладна… атрымаецца ў яго павярнуцца альбо не… Закрычыш… а ён не павернецца і не зваліцца… Людзей толькі дарма разбудзіш… ма-му… Да таго ж… ты не мо…”
– Трымайце яго!.. – спрацаваў мой набыты інстынкт чалавеказахавання ў той момант, калі сіла прыцяжэння непазбежна пачала сцягваць мужчыну з ложка, аднак – позна – мент з глухім грукатам упаў на падлогу, але чамусьці мне не стала ад гэтага лягчэй.
Імгненна мая мама, Тамара, Зіна, Вольга і Тоня падхапіліся і, яшчэ толкам не ўсведамляючы, што адбылося, кінуліся да мужчыны, які нешта незадаволена мармытаў. Жанчыны паднялі яго з падлогі і з павучаннямі ўзвалілі на ложак. Ён не скардзіўся на боль, аднак, на ўсякі выпадак, яны паклікалі медсястру і расказалі ёй, што здарылася. Тая адшукала дзяжурнага ўрача, які агледзеў пацярпеўшага і знік. А праз хуткі час у дзвярах з’явіўся незнаёмы спакойны доктар з нейкім дрылём са свердлам, неверагодна доўгім. Ён пару разоў спакойна прасвідраваў гаротніку неадчувальны каленны сустаў наскрозь, спакойна ўставіў у дзіркі якіясьці спіцы і спакойна выйшаў. Стала відавочна: у мужчыны быў пералом калена, а ў мяне – сумлення.
„Я вінаваты альбо не вінаваты?.. – выратавальна задумаўся я. – Згодны лічыцца кім заўгодна… толькі б міліцыянер як мага хутчэй паправіўся… Я нават гатоў прыняць любыя пакаранні… толькі б светлы вожык душы памірыўся са мною…”
Мужчына не адчуваў болю… а мне быў патрэбен наркоз…




– А мой ты сыначка!.. А божачка!.. А шо ж з табою такое?!. – у істэрыцы закрычала перапуджаная пажылая правінцыялка з абсівераным тварам, што ўварвалася ў палату незадоўга да вячэры.
– Мама?.. – толькі і паспеў вымавіць не меней перапалоханы міліцыянер.
Маці кінулася да сына, але раптам спынілася: аўра безабароннасці хворага не дазволіла ёй абняць яго, жанчына пабаялася сваімі абдымкамі зрабіць яму балюча. Тады яна, быццам стараючыся не пашкодзіць аўру, стала павольна працягваць да сына старэчыя закарэлыя рукі, якія разам з падбародкам трэсліся так, што здалося, яны супакояцца толькі тады, калі дакрануцца… Рукі нібыта прасачыліся скрозь аўру, але маці, не паспеўшы крануць імі сына, знянацку ўпала ў адчаі на калені і зарыдала, як па нябожчыку. Жанчыны адразу паднялі яе і сталі суцяшаць, выкарыстоўваючы нават хлусню, але маці ўсё галасіла і галасіла.
Кожны рух, кожны выгук, кожнае слова, кожная сляза пажылой жанчыны адбіваліся на маім сумленні, а значыць – на мне. Мая мама таксама сядзела бледная і вінаватая… Вячэраць мы з ёю не сталі…
Хутка зноў прыйшоў дзяжурны ўрач, і пажылая жанчына паглядзела на яго так, як звычайна глядзіць Надзея на Ратунак.
– Мужчына! Мужчына! Вы чуеце мяне?! – спытаў доктар.
– М?.. М… мг…
– Тут ціскаю, баліць?!
– Не…
– Гучней! А тут?!
– Не…
– Тут?!
– Не…
– Як вас так собіла?!
– Я гэта… павярнуўся і… упаў… Калена выставіў і во…
– Асцярожней трэба быць! Паклалі вас – ляжыце!
– Дык…
– Дык! – перадражніў урач. – Што з вамі здарылася?!
– Нічога…
– Што здарылася з вамі?!
– Нічога…
– Як у бальніцу трапілі?!
– На скорай… напэўна…
– Як пазваночнік зламалі, я вас пытаю?!
– А… дык… Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!..
– Як пазваночнік зламалі?! – з’едліва спытаў раздражнёны ўрач.
– Ён бервяном… – у нейкай эйфарыі ад прысутнасці ратавальніка вымавіла жанчына.
– Мамуся, я не ў вас пытаю! – незадаволена сказаў доктар, і старая змоўкла. Яе безабаронна натуральны выраз твару казаў: „Сынок… міленькі… хоць бі мяне… толькі ратуй сына…” – Дык як вы пазваночнік зламалі?!
– Калі ласка… не называйце маю маці мамусяй…
– Мг… ну дык як зламалі?!
– А зламаў… як зламаў… Суседу бярвёны прывезлі… Ён папрасіў мяне дапамагчы яму згрузіць… Сталі згружаць… а тут малы яго з-пад прычэпа выскачыў… а тут бервяно пайшло… Я так адразу нахіліўся… каб малога адцягнуць… а далей нічога не памятаю…
Пасля гэтых слоў я ўжо кепска чуў, затое добра адчуваў. Адчуваў не толькі віну, але і сорам за прычыну, па якой я зламаў пазваночнік. Усё і ўсе вакол здаліся мне нявіннымі і наіўнымі, а я сярод іх адчуў сябе іншародным.
– …такая цяжкая палата і шэсць ложкаў!.. Вязіце ў …наццатую!..
Калі я болей-меней прыйшоў у сябе, ні міліцыянера, ні яго мамы, ні яго ложка ўжо не было. Затое засталося маё сумленне, якое прымусіла міжвольна зірнуць на тумбачку, каб даведацца, ці не ляжыць на ёй нешта такое, што дазволіла б праткнуць сабе глотку. На тумбачцы ляжаў відэлец, але, як звычайна пры дакорах сумлення: „Ты не вінаваты… Я вінаваты… Ты не вінаваты… Я вінаваты… Ты не вінаваты… Я віна… Ты не вінаваты… бо ты да апошняга моманту не ведаў… павярнецца мент альбо не… А калі даведаўся… то было ўжо позна… Гэта не ты вінаваты… а тыя… хто не паспеў падбегчы да мянта… Не хрэн спаць… калі чалавеку кепска… Плюс да ўсяго… ты не ведаў… што мент акажацца такім… блін… добрым… Згодны… маё сумленне чыстае… але што з яго мамай рабіць?.. Мне яе так шкада… што я ажно пакутую… А ты яе бачыў?.. У яе ж мазгоў… як у курыцы… Ну і што?.. А тое… што людзей без інтэлекту звычайна шкада не так моцна… як інтэлектуалаў… Няпраўда… у людзей без інтэлекту таксама ёсць сваё жыццё… свае думкі… свой маленькі свет… мне іх шкада не менш… чым інтэлектуалаў… А цябе не пужае… што ад галасоў людзей без інтэлекту… якія нават элементарнага не разумеюць… залежаць твая будучыня і будучыня тваіх родных?.. Наадварот… мяне гэта радуе… таму што пачуцці бяспечней за інтэлект… бо яны лепей чуюць сумленне… Прынамсі… людзей без інтэлекту мне шкада не менш… чым інтэлектуалаў… На самай справе?.. Уявім… што людзі… гэта жывёліны… Вядома… што млекакормячыя дэльфіны валодаюць пэўным інтэлектам… у адрозненне ад курыцы… Пытанне: каго табе будзе болей шкада… раненага дэльфіна альбо раненую курыцу?.. Дэльфіна… канешне… Вось бачыш… Сапраўды… адлягло… мне не так ужо занадта шкада маму міліцыянера… Дзякуй богу…”
Прыкладна праз паўтара месяца гэты міліцыянер, дзякуй Богу, будзе хадзіць на мыліцах па калідоры.




– Ой… жанчынкі… вы мне выбачайце… але, мабыць, хто з вас паспавядаць сваіх хворых хоча?.. Я назаўтра свайму сыну святара заказала… дык ён можа і да вас зайсці… – зняможана-песімістычным голасам спытала нейкая жанчына з няўпэўненым поглядам, якая на другі дзень глыбокім вечарам прасунула галаву ў нашы дзверы.
– Я б хацеў паспавядацца, – амаль адразу адрэагаваў Віця на прапанову няпрошанай госці з мяшкамі нягод пад вачамі, і ўсе паглядзелі на яго, як на чалавека, што знянацку стаў мацюкацца, але тактоўна прамаўчалі.
– Тады я яму скажу, каб ён сюды зайшоў.
– Добра, – пагадзіўся з жанчынай Віця.
– Толькі ж вы з раніцы нічога не ешце і не піце, – папярэдзіла госця.
– Ды я ведаю, добра. Дзякуй.
– Да пабачэння, – сказала жанчына і выйшла.
Тое, што яна прапанавала нам паспавядацца, ніколькі мяне не здзівіла, бо святары ў бальніцах – справа лагічная. Здзіўляла толькі тое, што прапанавала яна гэта ў той час, калі маё сумленне было найболей чыстым.
Яшчэ і на дзень не займалася, як дзверы ў наш бальнічны прыстанак павольна адчыніліся, і калідорнае святло нібыта прапаліла палатны прыцемак.
– Уключайце святло, не саромейцеся, – сказаў бадзёры голас Віці, і электраасвятленне выплюхнулася зверху на вочы, нахмурыўшы мне бровы.
Малады бацюшка з толькі што прычэсанымі валасамі і журботным тварам быў адзеты ў расу прыемнага чорнага колеру з накінутым паверх яе белым медыцынскім халатам. У кожнага, хто прачнуўся, халат яўна выклікаў думку: „Па маю душу прыйшлі…”
Разам са святаром зайшла і манашка нявызначанага ўзросту з адцягненым выразам месяцападобнага твару. Яна таксама была ўся ў чорным і ценем паслухмяна стаяла каля дзвярэй.
Пасля таго як прадстаўнікі царквы ўключылі святло, было ўжо не да сну, а ўстрывожанае сэрца не дазваляла і задрамаць. Аднак у час Віцевай споведзі ўсе міжвольна прыкінуліся спячымі, каб у магільнай цішыні паспрабаваць разабраць спавядальны шэпт. Але нічога не было чутна, акрамя Мішавых смяшкоў.
– А-а-а можна мне таксама… паспавядацца?.. – нечакана для ўсіх спытала мая Цікаўнасць, калі святар ужо збіраўся пагасіць святло.
– Так, канешне, – пакорна мовіў адухаўлёны бацюшка і падышоў да мяне, асцярожна абагнуўшы раскладушку з маёй бязрадаснай мамай. – Як тваё імя?
– Юра…
– Георгій, ты хрышчоны?
– ?..
– Гэта тваё царкоўнае імя. Ты хрышчоны?
– Так…
– А чаму крыжык не носіш?
– А-а… гэта… ланцужок парваўся…
Святар, закаціўшы зрэнкі, шэптам прасакатаў малітву і са словамі „Насі і не здымай” надзеў мне на шыю металічны крыжык на аборцы, і я міжвольна перахрысціўся.
– З раніцы нічога не еў, не піў?
– Не было калі…
Малады бацюшка нечакана накінуў мне на галаву нейкую накідку перламутравага колеру, прысеў і, наблізіўшыся да майго твару, шэптам спытаў: „Чым грэшны, сын мой?..”
– Што-што?..
– Чым грэшны, сын мой?..
– А-а… я так адразу і не ведаю… не магу сказаць… – разгубіўся я. – А!.. Справамі, словамі і намерамі!.. Вось… – адрапартаваў я вядомай адгаворкай.
– А ў чым канкрэтна раскайваешся?..
– Ды так і-і-і цяжка сказаць…
– Можа, якія ўчынкі дрэнныя рабіў?.. Распавядай усё, не саромейся…
– Вы выбачайце… але ў мяне нешта ўсё з галавы выляцела…
– Ну добра. Зараз я буду задаваць табе пытанні, а ты не саромейся і шчыра на іх адказвай.
– Добра…
– Утойванне – гэта таксама падман.
– Мг…
– І памятай: чалавек можа не мець ніводнай усвядомленай ганебнай думкі ў дачыненні да свайго граха, але яе адсутнасць кажа не пра бязгрэшнасць чалавека, а пра наяўнасць у яго самасвядомасці цэнзара, які не жадае, каб грэх быў выяўлены грэшнікам.
– Зразумела…
– І яшчэ… Мы не вінаватыя ў прапанаваных д’яблам спакусах, пакуль не згодзімся на іх. Аднак і ў тым, што такія прапановы даходзяць да нашых душ, трэба каяцца, каб атрымаць палёгку ў праціўленні д’ябальскім навалам, бо не слабасць чалавека ёсць грэх, а патуранне ёй.
– Зразумела…
– Георгій, адкажы мне, ці валодаеш ты сапраўднымі ведамі пра бога, пра праваслаўнае вучэнне, пра царкву – нашу паручыцельку?.. Ці чытаеш ты біблію?.. Ці наведваў ты царкву?.. Ці маеш ты сапраўдную веру ў трыадзінства бога, надзею на яго і любоў да яго?.. Ці шануеш ты…
– О! А чаго ў вас святло гарыць?! – уварвалася ў палату медсястра Валя. –А-а! гэта патрэбная справа! Я тады – шпарка! Рыхтуйце зады!




 – На чым я спыніўся?.. – пацікавіўся малады бацюшка, зноў накінуўшы мне на галаву накідку.
– Вы спыталі: „Ці шаную я?..”
– Каго?..
– Вам не далі дагаварыць…
– А-а!.. Георгій, адкажы мне, ці шануеш ты бога і служыш толькі яму малітвай царкоўнай і хатняй, з клапатлівасцю і руплівасцю выконваючы яго запаведзі?.. Ці верыш ты ў бессмяротнасць душы і ў тагасветнае жыццё з карай за справы зямныя?..
– Н-н-н-е… – чамусьці вінавата выгаварыў я.
– Адказвай: „Грэшны я, бацюшка”…
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці ствараў ты сабе куміра, пакланяючыся сабе і страсцям сваім нібы ідалам, думаючы не пра хлеб надзённы, а пра ўцеху чэрава свайго, выпіваючы віна больш меры, спакушаючыся ўсялякімі забабонамі?..
– Так… э-э-э… грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці ўпамінаў ты імя госпада марна?.. Ці наракаў ты на бога ў няшчасцях або ў хваробах?.. Ці знеслаўляў ты бога?.. Ці асуджаў ты веруючых за веру іх?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці памятаеш ты пра нядзелю і ці аддаеш ты госпаду па запаведзі яго ў гэты дзень?.. Ці прытрымліваўся ты пастоў?.. Ці словаблудзіў і брыдкасловіў ты?.. Ці аддаваўся ты больш усякай меры пустым забавам у праваслаўныя святы?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці шануеш ты бацьку свайго і маці сваю?.. Ці молішся ты за прадаўжэнне іх жыцця?.. Ці грубіяніў ты сваім бацькам?.. Ці казаў ты ім крыўдныя словы?.. Ці быў ты халодным да сваякоў сваіх?.. Ці паважаеш ты старэйшых?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці аддаваўся ты празмернай самазамкнёнасці, маркоце, даводзячы сябе да думак пра самазабойства, якое ёсць страшэнны грэх, бо пакаяцца ў ім немагчыма?.. Ці быў ты памяркоўным да грахоў – сваіх і чужых?.. Ці даводзіў ты бліжніх да гневу, жадаючы ў спрэчцы настаяць на сваім?.. Ці асыпаў ты іх дакорамі, лаянкавымі і лютымі словамі?.. Ці пускаў ты ў гневе і раздражненні ў ход кулакі, наносячы ім пабоі?.. Ці ненавідзеў ты каго-небудзь?.. Ці быў ты бязлітасным?.. Ці быў ты злапамятлівым?.. Ці жадаў ты каму-небудзь, асабліва крыўдзіцелям сваім, хваробы або смерці?.. Ці помсціў ты каму-небудзь?.. Ці чыніў ты каму-небудзь зло?.. Мабыць, ты не дапамог нядужаму, непрыкметна наблізіўшы яго канец?.. Мабыць, хто паміраў ад голаду, а ты не дапамог?.. Мабыць, на тваіх вачах забівалі чалавека, а ты не прыйшоў на дапамогу?.. Мабыць, хто паміраў ад хваробы і ты чуў яго крыкі аб дапамозе або стогны, але па тых або іншых прычынах не дапамог яму, шчыльней зачыніўшы дзверы, хутчэй пагасіўшы святло або заткнуўшы вушы?..
– Ой… грэшны я, бацюшка…
Я не паспяваў падстаўляць галаву пад нябесны дождж з цяжкіх спавядальных пытанняў і нават крыху ачмурэў ад манатоннага шэпту святара, але выкрывальны сэнс кожнага яго слова маё Сумленне адчувала выдатна.
– Георгій, ці быў ты нецнатлівым у намерах, словах і справах?.. Ці быў ты дапытлівым?.. Ці прымаў ты нячыстыя думкі, размаўляў з імі, цешыўся імі, выклікаючы ў сваёй душы свавольнае сладастраснае распальванне?.. Ці чытаў ты кнігі, што запальвалі тваё ўяўленне і выклікалі грэшныя думкі?.. Ці глядзеў ты спакуслівыя кінакарціны і п’есы, загадзя ведаючы, што там будуць сцэны, перапоўненыя атрутай гэтага граха?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці спакушаўся ты чым-небудзь у чужым садзе, агародзе, полі, прыватным або дзяржаўным?.. – Мне ўспомнілася, як я, будучы яшчэ хлопчыкам, дзеля бравады ўкраў у магазіне булачку, што каштавала тры капейкі. – Ці выпрошваў ты грошы або рэчы на свае ўяўныя патрэбы?.. Ці гуляў ты ў грашовыя азартныя гульні?.. – Мне ўспомнілася, як у Монтэ-Карла я, ведаючы, але не зведаўшы цану грошам, з неакрэплай псіхікай прайграваў іх на гульнявых аўтаматах – у казіно па прыкладу класікаў сусветнай культуры. – Ці выкарыстоўваў ты, няхай і ўласныя грошы, не на надзённыя патрэбы, а на раскошу, самалюбаванне і славалюбства?.. Ці засцерагаў ты іншых ад страт, ведаючы, што яны могуць быць?.. Ці жыў ты для людзей, а не толькі для сябе, закаснеўшы ў крайнім сябелюбстве?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці хлусіў ты каму-небудзь або сабе?.. Ці пустасловіў ты?.. Ці падслухваў ты або падглядваў за кім-небудзь?.. Ці крывадушнічаў ты?.. Ці ганіў ты ўслых або ў думках прысутных або адсутных?.. Ці „рэзаў” ты бязлітасна праўду ў вочы, калі гэта прыносіла толькі крыўду, уніжэнне, шкоду?.. Ці перакладаў ты сваю віну на іншых?.. Ці абгаворваў ты каго-небудзь?..
– Грэшны я, бацюшка…
– Георгій, ці зайздросціў ты здольнасцям, шчасцю, здароўю блізкіх… у асаблівасці самых блізкіх, бо нам цяжка скарыцца поспехам такіх жа, як мы?.. Памятай: лёгка нам дастаецца толькі тое, што не прыносіць асаблівай радасці. Аднак праблема тут у тым, што тое, што для аднаго з’яўляецца звычайным, другому здаецца шчасцем. У выніку атрымліваецца, што мы зайздросцім адзін аднаму за багацці, якія ўжо маем самі. Тыя ж, у каго сапраўды варта было б павучыцца жыць, зайздрасць не выклікаюць, бо не ганарацца.
– Дзя-куй… бацюшка… – не ведаў, як адрэагаваць на маральны лікбез я.
– …Ці спакушаў ты чыю-небудзь зайздрасць самахвальствам?.. Ці радаваўся ты або злараднічаў, калі твой злоснік трапляў у бяду?.. Ці злаваўся ты на шчаслівых людзей, якія, па-твойму, павінны загінуць зусім?..
– Грэшны я, бацюшка…
Увесь час на працягу споведзі я, не адрываючыся, глядзеў з-пад накідкі цераз плячо святара на манашку, на яе ружовыя вочы. Я спавядаўся яе чыстым слязам на светлым твары… нейкім роднасным слязам…
Бацюшка хутка прабубніў нада мною малітву.
„Блін… а я думаў… што калі ты нікога не забіў і нічога не ўкраў… то не толькі спаць… але і не спаць можаш спакойна…”
Я… альбо Георгій быў шакіраваны пастаўленым мне… яму маральным дыягназам, колькасцю і якасцю сваіх грахоў, і тым прыемней было іх адпушчэнне маёй… яго… нашай пакаяннай Перапуджанасці. Аднак калючкі светлага вожыка душы сталі гарпунападобнымі.
„А-а-й… усё роўна… пакуль яшчэ столькі ж грахоў набярэцца… дык рак свісне… а то і запяе…”
Святар даў мне пацалаваць свой крыж.
Затым ён паклаў у мой рот кавалачак сухара з прысмакам нейкага алкагольнага напітку, і я ўспомніў, што ў якасці выключэння можна парушыць свой трэці закон-забарону.
– Георгій, перахрысціся. Я табе пакідаю душавыратавальныя кнігі, малітвы. Часцей чытай іх. У цябе евангелле дома ёсць?
– Грэшны я… э-э-э… так, так, ёсць, канешне, ёсць…
– Няхай евангелле будзе з табою заўжды. Чытай яго заўжды. Чытай яго ўважліва. І маліся. Часцей маліся. Доўга маліся. Абапірайся на малітву. Малітва – гэта таксама стваральная справа, а боская ласка – невычарпальная. Маліся пакорна, са скрухай, унікліва, шчыра і не адцягваючыся. Кайся. Спавядайся. Аднак памятай: ёсць грахі, для загладжвання якіх дастаткова пакаяння, а ёсць грахі, для загладжвання якіх неабходна поўнае змяненне чалавека. Бо ёсць межы, якія небяспечна пераступаць, а ёсць межы, да якіх небяспечна нават набліжацца. Часцей звяртайся да свайго Сумлення. Абавязкова ўспамінай, што яно казала табе ў мінулым, і прадчувай, што сказала б у будучым. Любі Сумленне сваё і Сумленні бліжніх тваіх. Няхай пачуццё Сумлення будзе ў цябе самым моцным. Калі Сумленне будзе дакараць табе – кайся госпаду. Аднак памятай: гасподзь паслуг не аказвае і здзелак не заключае. Засцерагай цябе бог.
Святар перахрысціў мяне і накіраваўся да дзвярэй.
– Святы айцец! – пачуўся хітраваты голас Дані.
– Так-так, я слухаю вас, – сказаў бацюшка і падышоў да яго.
– У мяне тут да вас пытанне ёсць.
– Я слухаю цябе.
– У вас дзеці ёсць? – спытаў Даня.
– Не. Пакуль што не, – нейк вельмі па-свецку адказаў малады бацюшка.
– І тым не меней. Я што хацеў спытаць… Я ўчора фільм глядзеў… не памятаю як называецца… нейкі не наш. І там бандыт выкраў сына аднаго бізнесмена і адпаведна папрасіў у абмен на яго жыццё грашовы выкуп. Дык я што зараз падумаў… а калі ўявіць, што ўсё гэта адбылося не ў кіно, а ў жыцці, і што то быў не бандыт, а маньяк, і выкраў ён не сына бізнесмена, а вашага, і патрабуе ён не выкуп, а ваша адрачэнне ад бога. Вы б адракліся ад госпада дзеля ўратавання ўласнага дзіцяці?
Бацюшка перахрысціўся сам і перахрысціў Даню.
– Як тваё імя? – з жалем спытаў святар.
– Даніла, – горда вымавіў хлопец.
– Данііл, не рабалепствуй перад духам часу, – ціхмяна пачаў бацюшка з паўзаплюшчанымі вачамі, што глядзелі ўверх. – Гэта ідал, якому мы служым замест бога сапраўднага. Ідал карыстаецца тым, што ісціну не ведае нават Хрыстос. Данііл, у табе вераломна спакусілі немаўля. Не глядзі фільмаў, якія разбэшчваюць тваю плоць і тваю душу. Аднак ведай: не тое, што ўваходзіць у вусны, апаганьвае, а тое, што выходзіць з іх. Лепш маліся, спавядайся, біблію чытай, і тады ў тваёй душы такія жахлівыя пытанні не народзяцца…
– Біблію я чытаў – гэта кніга пагроз! – груба абарваў святара Даня. – І на фоне гэтых пагроз людское жыццё здаецца куды болей лаяльным. Таму, калі чалавек, пачытаўшы біблію, выходзіць у свет, яму робіцца лёгка, і ён пачынае памылкова лічыць, што гэтую лёгкасць дало яму чытанне бібліі.
– Данііл, многія людзі лічаць сябе вельмі начытанымі і ўсёведнымі, а гэта часта прыводзіць да малавер’я і ў выніку – да лжывага трактавання бібліі, дзе сказана госпадам: „Загублю мудрасць мудрацоў і розум разумных адхілю”…
– Святы айцец! Малавер’е – гэта не пра мяне, бо я веру, – сказаў Даня, і святар пахвальна кіўнуў. – Веру ў нявер’е, – з’едліва дадаў хлопец.
– Вось таму, Данііл, сурокі ды нагаворы ведзьмакоў і варажбітак такія дзейсныя, бо ўзмацняюцца слабасцю веры нашай.
– Хм!
„Можа… і я стаў ахвярай гэтых… казачных герояў?..” – мільганула ў маёй душы. 
– Данііл, усе мы не без граха. Але непакаянныя бязбожнікі караюцца ў самы непадыходзячы для іх час, – нейк інстынктыўна адрэагаваў малады бацюшка.
– Так, я атэіст! І атэіст не толькі ў дачыненні да бога, але і да чалавека! Я не грашу супраць людзей, бо не веру ў іх існаванне. Мне проста няма супраць каго грашыць, для мяне людзей няма. Мне няма перад кім!.. мне няма для каго!.. мне няма дзеля каго!.. мне няма каго!.. мне няма…
– Для людзей існуюць толькі два шляхі: шлях бога і шлях д’ябла. Хітры ж шлях па залатой сярэдзіне – таксама грахоўны. Бо ўсё, што не ад бога, тое ад д’ябла. У праваслаўі няма месца няпэўнасці. Аднак, уцякаючы ад д’ябла, мы не заўжды прыходзім да бога. Данііл, усё, што ты мне толькі што сказаў, – гэта самападман маладосці, – спакойна вымавіў малады бацюшка.
– Так! Але самападман, пад уздзеяннем штодзённага шчырага самаўнушэння, стаў праўдай, і людзі па сутнасці зніклі. І мне ніхто не дакажа іх існаванне.
– Яны не зніклі, а затуманіліся і заглушыліся тваім раўнадушшам. Ты стаў нявольнікам уласнага ўнутранага свету.
– Я раўнадушны, каб не быць шкодным!.. калі-небудзь… – злосна адрэагаваў Даня на праўду святара.
– У граху ад граха не ўтоішся. І аднымі мудрасцю і розумам спакусы не пераможаш…
– Ой, Даня, ну каму ты ў тваім стане здолееш нашкодзіць? – з непаважлівым жалем спытаў Віця.
– А вось прыкінуся зараз смяротна хворым і адцягну ўрачэй ад адказнай працы, – з’едліва заявіў Данюся, чым выклікаў смех Віктара.   
– Данііл, проста табе прычынілі шмат зла… – пранікліва выказаўся святар аб яўным.
– І беспакарана!.. – дадаў хлопец.
– Няма ні цемрадзі, ні ценю смяротнага, дзе маглі б укрыцца тыя, хто чыніць беззаконнасць. Сейбіты зла пажынаюць зло, ад подыху боскага гінуць і ад духу гневу боскага знікаюць. А таму, хто спакусіў немаўля, вернецца стокроць, – дасведчана вымавіў бацюшка.
– Ды гэтага пакуль дачакаешся… Лепш ужо самому… Эх, калі б не!..
– Зло і так будзе пакарана госпадам, у гэтым яму дапамагаць не трэба. А вось твая помслівая кара была б ужо лішняй, а значыць – такім жа злом.
– …Але нават калі я і дачакаюся таго шчаслівага часу!.. калі мае крыўд… ворагі расплацяцца за прычыненае мне зло – усё роўна мне будзе гэтага мала!.. таму што гэта яны з богам за мой боль расплацяцца, з сабой, а я хачу, каб яны са мною расплаціліся!..
– Нават калі расплацяцца, плата дастанецца не табе.
– А каму?.. – прызадумаўся Даня.
– !..
– …
– Данііл, кожны ў душы лічыць, што ён „нешта немалаважнае”, як сказаў Феафан Затворнік!! У выніку ўзнікае ганарлівасць, а ганарлівы чалавек сам сябе робіць ідалам і шануе вышэй за ўсё і ўсіх самога сябе. Спадзяецца на сябе і свае сілы, свае малітвы, пасты, подзвігі розныя, на свае часта фальшывадобрыя справы або добрыя справы напаказ. Ганарлівец забывае, што толькі пры садзейнічанні боскай ласкі мы можам уратавацца. Многія нашы грахі гасподзь проста даруе нам. Не, не нам слава, а імені госпада! Мы ж думаем інакш: „Мне, майму «Я» слава!” І яшчэ адважваемся святы дух ганьбіць, а гэта – не даруецца людзям і не загладзіцца імі. Страшна…
– О! дык я тады, тым болей, нікому дараваць не збіраюся. Бог мяне не памілаваў, і я нікога мілаваць не буду. І гэта ўжо маё права!
– …
– Не магу я дараваць і мілаваць… не магу…
– Не можаш або не хочаш?
– Н-н-н-у, ды гэта ўсё зразумела… Але вы не адказалі на маё пытанне. Вы б адракліся ад бога дзеля ўратавання ўласнага дзіцяці?
– Данііл, ты падштурхоўваеш мяне да вераадступніцтва. Ты грашыш супраць першай запаведзі. Гэта ўсё ад тваёй адукаванасці. Ты не верыш у бога і, канешне, не верыш у існаванне рэальных істот – злых духаў. – Даніла станоўча кіўнуў. – А гэта толькі і патрэбна ворагу ратунку нашага! Мы калі і верым у д’ябла, то не верым у яго страшэнную сілу, пакуль не пераканаемся ў ёй на ўласнай ску… душы. Але гэта ўжо дарагая цана за веру… хаця таннай яна ніколі і не бывала… Ліха існуе! Бо калі ў свеце няма зламыснага ўплыву, то навошта і ад чаго тады абараняцца жыватворным крыжом, святой вадой, малітвай Ісусавай?..
– Гэта я ўсё чуў, але ўсё-такі вы б адракліся ад госпада дзеля ўратавання ўласнага дзіцяці?
– Аўраам быў гатоў прынесці ў ахвяру госпаду сына свайго адзінага, – адказаў малады бацюшка, нібы стараючыся ў чымсьці сябе пераканаць.
– Дык тое Аўраам, а гэта вы. Ён меў справу з богам, а вы – з маньякам. Аўрааму бог сказаў выканаць пэўны абрад і прынесці Ісаака ва „ўсёспаленне”, а вашага сына проста заб’юць без якіх бы то ні было рытуалаў і косак, калі вы не адрачацеся ад бога. Што будзеце рабіць?
– Данііл, ты карысліва выкарыстоўваеш веданне свяшчэннага пісання! Гэта вялікі грэх! – абурыўся бацюшка.
– Сухай, хлопец, – звярнулася да святара Тамара, – ну шо тут думаць. Любая маці дзеля свайго сына адрачэцца ад любога бога. Ну шо, не так?
– І жыццё аддасць, – варанячым голасам дапоўніла Вольга.
– Мы часта аддаемся чалавекаўгодніцтву, перабольшана зачароўваючыся чарвек… чалавекам, каб атрымаць яго прыязнасць. Мы падладжваемся, па тых або іншых прычынах, да чужых меркаванняў, часта саўдзельнічаючы ў грахах. Сказаў гасподзь: „Пракляты ўсякі, хто спадзяецца на чалавека”. У наш час маці часта поўзае перад сваімі дзецьмі, каб дагадзіць ім, не звяртаючы ўвагі на свае абавязкі перад богам! Многія з нас грашаць супраць першай запаведзі тым, што любяць кагосьці з людзей больш за бога! Бывае, нават так і кажам: „Калі ён або яна памрэ, мне няма для чаго жыць, маўляў, усё жыццё ў ім, у гэтым чалавеку, а не ў богу, які за нас жыццё аддаў…”
– А як інакш?! – ускіпела Тамара. – Як мне свайго сына не любіць?! А бог, шо ён мне даў, твой бог?! Сына інвалідам зрабіў?!
– Радуйцеся! Бо блажэнны чалавек, якому ўтлумачвае бог, і таму кары Усётрымацеля не адхіляй. Таму што ён прычыняе раны, і сам абвязвае іх; ён паражае, і яго ж рукі лечаць. Так і было са святым Іовам, калі гасподзь выпрабоўваў яго на набожнасць. Непасільных выпрабаванняў бог не дае. Бог міласцівы, і некаторыя з бясчынстваў нашых аддае забыццю…
– Ты шо, здзекуесся?..
– …Праз кару – да пакаяння! Праз немач плоці – да здароўя душы! Хто пакутуе плоццю – меней грашыць! Калі вас спакушае левая рука – адсячыце яе! Калі вас спакушае і правая рука – адсячыце і яе! Калі…
– Чым жа адсекчы правую руку… калі левай ужо не будзе?.. – здзівіўся Міша. – Ці, можа, папрасіць каго прыйдзецца?..
– Ну-у… гэта… не літаральна ж… – сумеўся святар. – Гасподзь бог… 
– Ану, кліч яго сюды! – крыкнула Тамара. – Дзе ён, твой бог?! Ну! дзе?! дзе?! Бо-о-г! Бо-о-г! Хай хоць адгукнецца твой бог! Хоць якім-небудзь голасам!
– Гасподзь ёсць дух.
– Дык прыгані яго сюды!
– Ён усюды. Ён у кожным з нас.
– Ану, – Тамара па-сабачы зашморгала носам. – Шось я не чую ніякага духу… адна духата… Ды яшшэ Воўкам смярдзіць…
– А шо адразу я?.. – нібы двоечнік, буркнуў Валодзя.
– Ды я і ў сабе ніякага духу не адчуваю. Ува мне то-лькі па-ку-та…
– Гэта… і ёсць… бог… – выгаварыў бацюшка.
– Дык хай ён мя-не па-кі-не!.. І сы-на май-го!..
– Не ўсё ад бога! Гэта не бог вашага сына інвалідам зрабіў! – сказаў святар так, нібы стараўся камусьці спадабацца.
– А хто?!.
– Д’ябал.
– Ну а ён дзе?!. Кліч яго сюды!..
– Баюся… ён ужо тут…
– Тут? Ану, давай праверым. Давай… давай!.. Давай пашукаем, дзе гэты хер сядзіць!.. А?!. Дзе?!. Тут няма… Тут таксама няма… Хай бы і ён нас пакінуў…
– Людская марнасць узрушвае плоцевае… а ціхмянамудрасць – духоўнае… – прамармытаў бацюшка.
– Та-а-а-к… А пад ложкамі?.. Шо ў нас тут пад ложкамі?.. Ні-ко-га… Нікога!.. Адны вуткі і судны!.. А можа, яшшэ і пад коўдры заглянем?!. Але лепш не трэба… Бо там такі жах… што д’ябал са сваёй чортавай жонкай чарцянят сваіх абдымуць…
– Божа… даруй нам… грэшным… – перахрысціўся святар.
– Хрысціся – не хрысціся, а твой бог мне сына не падыме!.. – гыркнула мама Дані.
– Ды вы нават перахрысціцца лянуецеся. Набожнымі трэба быць.
– І шо?!.
– Жыць стане лягчэй.
– Ды якое ў нас ужо можа быць жыццё? – абурылася амаль паўвекавая Зіна.
– Вось іменна. Я нават перахрысціцца не магу… – падтрымаў яе малады шэйнік Даня, і святар сумеўся.
– А калі я набожнай стану, твой бог мне сына падыме?!. – працягвала мама Дані.
– Стаць набожным не так лёгка, як можа здацца. Нават проста рабіць дабро складана, а супрацьстаяць злу – тым болей. Найвышэйшая ж дабрачыннасць ёсць адказы дабром на зло… калі, канешне, яны не ад баязлівасці.
– Ну а калі ўсё-такі стану, стану, памардуюся і стану адказваць дабром на зло, шо тады, твой бог мне сына падыме?!.
– Не магу ведаць… Аднак, магчыма, калі збавіць якога-небудзь чалавека ад немачы, а ён нечакана заваюе з мячом увесь свет, то тады будуць пакутаваць ужо мільёны людзей. А такога гасподзь дапусціць не можа!
– Сярэдневякоўе нейкае… – буркнула Вольга.
– А калі і сам я набожным стану, ваш бог мяне падыме? – з нейкай безнадзейнай надзеяй пацікавіўся Даня.
– Шляхі госпада нявызнаныя…
– Ну во, а я шо гаарыла!.. – з пэўным азартам выкрыкнула прадказальніца Тамара. – Калі сама сына не падыму, ніхто мне яго не падыме!.. Ні бог, ні цар, ні ўрач!..
– На ўбогіх богам ускладзена святая місія: выклікаць у людзей спачуванне!
– Сухай, хлопец, а ты сам выпадкова не таго?.. – клюнула сябе Тамара пальцам у галаву.
– Божа… даруй нам… грэшным богазневажальнікам…
– Праўда не грэх!.. – па-настаўніцку выразілася Вольга і тут жа адвярнулася, баючыся пачуць годны адказ, які падвергне яе выраз нападкам разбуральных сумненняў.
– Некаторыя грахі могуць вельмі цесна прымыкаць да дабрадзейнасці… Скажам… распуста – да пачуцця… Асабліва калі адно прыкрываецца другім…
– А шо ж твой бог не перашкодзіў майму сыну на Сож паехаць?!. – не сунімалася Тамара. – Бог жа, напэўна, прадбачыў, шо ён там шыю зламае!..
– Канешне ж, гасподзь прадбачыць, што адбудзецца з намі ў наступнае імгненне. Аднак ён не перашкаджае нам пражыць! яго. Не перашкаджае нашаму выбару.
– Дык хай перашкаджае!..
– Тады ў людзях сэнсу не будзе.
– Як быццам зараз ён ёсь, так?!.
– …
– Лепей бы сынава хвароба да мяне перайшла… – прабубніла сабе пад нос Тамара.
– Так казаць нельга!.. – умудрыўся разабраць яе грэшныя словы святар.
– …хаця я і так ужо хворая… хваробай усіх мамак… Амаль усіх…
– Божа… даруй нам…
Бацюшка нагадваў дзіця, у якога на любое выкрыццё казачных падзей знаходзіцца абвяргаючая яго новая казка з намёкам. 
– Жанчына, ну а вы чаго носам шморгаеце? – злосна спытала Зіна ў манашкі.
– Вас шкада… – шчыра адказала тая, акрапіўшы злосніцу поглядам.
– Не трэба нас шкадаваць, і так моташна… Вы тут шчэ…
– Ану, годзе! – крыкнуў Віктар. – Шо вы на іх накінуліся, дурніцы?!
– Сапраўды, дзяўчаты, пабойцеся бога… – нечакана вымавіла Тоня сваім прыглушаным голасам.
– Ой… баюся… баюся… баюся… Ты нас богам не пужай! Я з сынам такое перажыла, шо мяне зараз нікім не напужаеш! Мяне толькі гэта пужае! – гыркнула Тамара і рукой паказала на Даню.
– Бацюшка, ідзіце з мірам, – па-добраму прапанаваў Віця. – І даруйце нам. У нас ва ўсіх тут такія няшчасці, што мы і самі не ведаем, што гаворым.
– Я разумею… разумею… – нейк пакрыўджана вымавіў малады бацюшка. – Ва ўсе дні жыцця свайго чалавек са скрухай корміцца ад зямлі сваёй… праклятай з-за Адама…
– А мы тут пры чым? – абурыўся Даня.
– Засцерагай вас усіх бог… – дадаў прыгнечаны святар, перахрысціўшы самастойна засцярогшыхся праціўнікаў, і пайшоў да дзвярэй. Аднак у гэтай яго жаласнай, бездапаможнай пакорлівасці адчувалася нейкая сапраўдная перавага.
– Святы айцец! Вы так і не адказалі на маё галоўнае пытанне! – крыкнуў наўздагон Даня.
– Данііл, той, хто памнажае веды, памнажае смутак.
– Мой смутак ужо няма куды памнажаць. Ім можна толькі дзяліцца.
– …
– Святы айцец, паўтараю, вы б адракліся ад бога дзеля ўратавання ўласнага дзіцяці?
– Даня! ну як табе не сорамна?! – абурыўся Віця.
– Сорам – пачуццё сацыяльнае, а раз мы тут па-за грамадствам, у тым ліку і поп з манашкай, то і саромецца нам няма каго, – сказаў, як прачытаў, хлопец.
– Даня! ёб…
– Нічога-нічога… я адкажу… я адкажу яму на ўсё… – суцяшальна вымавіў бацюшка і богазабыўна азадачыўся Даневым пытаннем, апусціўшы вочы ўніз.
– …
– …
– …
– Та-а-к, жудасней сітуацыі і не надумаеш. Данііл… ад бога б я не адрокся… – з ганарлівасцю сказаў сабе святар.
– Выходзіць, вы толькі што здзейснілі ўяўнае забойства свайго ўяўнага сына. Каяцца трэба вам.
– Усім трэба каяцца, Данііл… усім… усім… А што б ты мне сказаў, калі б я вымавіў, што адракаюся ад бога дзеля свайго сына? – з цікаўнасцю спытаў малады бацюшка, паглядзеўшы на Даню шырока расплюшчанымі вачамі.
– Я б сказаў, што адданасць богу мае межы нават у святароў.
– Значыць, я яшчэ някепска адчапіўся… – вымавіў хлопец у расе і са словамі „Засцерагай вас бог” вузка перахрысціўся і выйшаў з манашкай за дзверы.
– І трэба ж, аднагодак сына майго, а мне пропаведзі чытае!.. Смаркач… – няўпэўнена ўпэўніў Валодзя.
– І не гавары… – няцвёрда пацвердзіла Тамара і выключыла ў палаце святло. – Праўда, Зін?..
– …




– О! Андруха, заходзь, – з абаронным панібрацтвам сказаў я, калі ў сярэдзіне дня мой сябар нясмела прасунуўся ў дзверы палаты.
– Добры дзень! – радасна павітаўся Андрэй з усімі. – Здароў, Юра.
– Здароў. Сядай. Расказвай.
– Ды што расказваць? Няма чаго расказваць. Усё, як звычайна. Швэндаюся без справы. А ў мяне тады трывога нейкая з’яўляецца… Як жыццё?
– А я і не валэндаюся, і не без справы.
– Малайчына.
– Няма чым заняцца – займіся выкараненнем уласных грахоў. Працы хопіць на ўсё жыццё – сама меней.
– Мг…
– А я сёння раніцай паспавядаўся!
– Як? Перад кім? – здзівіўся Андрэй.
– Перад святаром. Усё, як трэба, – выхваляючыся, адказаў я.
– А што, да вас сюды святары прыходзяць?
– Што значыць „да вас”? Мы што, нейкія асаблівыя? – абурыўся я.
– Ды-ы-ы я не тое меў на ўвазе…
– Ды добра, добра… Дык вось… так, да нас сюды прыходзіў святар з манашкай…
– І манашка была?
– Так, блін, уяві сабе, была! І я ім абодвум паспавядаўся… дакладней, толькі манашцы… м-м-м… яе слязам…
– Што-о?..
– Так, усё! Забылі! Я паспавядаўся і кропка!
– Чаму ты сёння такі агрэсіўны?
– Я не агрэсіўны! Проста ты тупіш!
– Ды я наогул маўчу…
– Так, твая праўда… нешта я сёння раздражнёны… Ды… проста… зразумей… нннервы ўжо не тыя… каб… аграньваць свае выказванні… Расхісталіся нервачкі… падкруціць трэба… Зразумей: мае разладжаныя нервы спакойныя, толькі калі ім патураюць. А мяне гэта зневажае! Хаця з іншага боку, калі ўдумацца, якое і хто мае права мяне раздражняць?!
– Так, ты сёння раздражнёны… Ты і ёсць нерв…
– Паслухай, я, канешне, чалавек самакрытычны, але ненавіджу, калі з маёй самакрытыкай пагаджаюцца! Замест таго, каб…
– Ды што, мне наогул не дыхаць?!.
– Ты ў бога верыш? – знянацку спытаў я, каб задушыць абурэнне Андрэя.
– Табе праўду або прыемнае? – уздыхнуўшы, пацікавіўся сябар.
– Канешне, прыемнае. Ад праўды мяне ўжо нудзіць. Акрамя злосці, яна нічога не параджае, – катэгарычна заявіў я. Нечакана Андрэй з гаркотай паглядзеў на мяне, як на люстэрка: „Ну… та-ды ве-ру…”
– Блін, ты што, у бога не верыш? – рэзка спытаў я.
– …
– А?!
– Не, – уключыўся хлопец.
– А я сёння раніцай ляжаў і думаў, што да той пары, пакуль чалавек не зможа ўсвядоміць бясконцасць, ні пра якое нявер’е і думкі быць не можа, – выплюхваў я. – Да таго ж, наяўнасць бога даказваюць і дасканалыя ўзоры на крыльцах матылькоў… і г. д. Прыгажосць нейк не ўпісваецца ў навуковае тлумачэнне паходжання сусвету. Навука надрывае крыльцы прыгажосці! Зразумей: у адсутнасць бога паверыць яшчэ складаней.
– А ты не думаеш, што любога бога можна стварыць? – пацікавіўся Андрэй. – Памятаеш, як з самага нашага маленства мы шчыра верылі ў ідэальнасць Леніна. Ён сапраўды здаваўся нам нашым дзядуляй – добрым і справядлівым. У свядомасці ён і быў нашым богам. І заставаўся ім нават тады, калі богам ужо не з’яўляўся. Нам здавалася, што Ленін – гэта праведнік, а ён аказаўся ўсяго толькі правадыром. За праведнікам людзі ідуць добраахвотна, а правадыр вядзе іх за сабой сілай… свайго характару. Але зразумець гэтую розніцу мы баяліся. Мы верылі ў прыватны падман, каб не верыць ва ўсеагульную праўду бязвер’я.
– Так, твая праўда, я гэта ўсё памятаю. Я памятаю, што ў маёй школе ажно да той пары, калі франтаватыя піянерскія гальштукі чамусьці нясцерпна зашлакаталі падбародкі, Саша Ульянаў лічыўся героем і ўзорам для ўсіх. Героем, які ў свой час, як ты ведаеш, збіраўся ўзарваць памазанніка боскага… і свайго цёзку. Гэта зверства! Хаця… на гэтую гістарычную тэму я раздумваў… і прыйшоў да высновы… што-о-о… калі цябе ўшчэмліваюць буржуі – гэта ненавісна, калі цябе ўшчэмліваюць бюракраты – гэта непераносна, але калі цябе ўшчэмліваюць блакітнакровыя – гэта нечалавечна! Ды і ўвогуле ў манархізму закладзены фашысцкі прынцып выбранасці крывей. Ды і… любыя дзяржаўныя праўленні, выбарна непадкантрольныя грамадзянам, рана ці позна звяр-га-ю-цца. Ну, ды бог з імі з усімі, а то я адцягнуўся… Так… дык аб чым гэта я?.. А! Дык вось… я памятаю, як я малым быў з бацькамі ў Маскве ў Маўзалеі і як заварожана я ўчапіўся вочкамі ва Ульянава, пакуль наша бясконцая, шчыльная чарга шаркала міма труны з куленепрабівальным шклом. Мы ўсе сапраўды шчыра верылі ў абсалют гэтага лжэбога. Аднак ад таго, што мы былі геніяльна падманутымі, наша шчырасць не стала меней боскай. І мабыць, з-за гэтага лжэвера, па вялікаму рахунку, доўга не пратрымалася. Так што стварыць бога можна, але наколькі яго хопіць? Карацей, дарма ты, Андрэй, не верыш у сапраўднага бога, – прэтэнцыёзна сказаў я.
– Я не веру ў бога не таму, што не веру ў яго існаванне, а таму, што не веру ў яго значнасць, – выплюхваў Андрэй. – Прынамсі, сумняваюся ў ёй.
– Нешта ты нейк упэўнена сумняваешся.
– …Бог мне здаецца рабом сістэмы, якую сам жа і стварыў. А інакш, як жа тады ў рай запаўзло зло? Змяніць жа гэтую сістэму зараз – ужо позна, бо для гэтага трэба правесці… прынамсі, рэферэндум сярод шасці мільярдаў божых падабенстваў, а яны наўрад ці прагаласуюць „за”. Ды, Юра! бог жа не змяняецца! Мне нудна ад яго пастаянства! У бога, як і ў сатаны, няма права выбару паміж дабром і злом, таму першага няма за што хваліць, а другога няма за што ганьбіць. 
– Пачакай… я зараз толькі абмазгую сказанае… А-а-а-а… а хто ж тады для цябе з’яўляецца значным – чалавек… раз у яго ёсць альтэрнатыва паміж дабром і злом?
– Не. У чалавека ёсць выбар, але няма боска-сатанінскіх паўнамоцтваў.
– Блін, дык хто ж тады?..
– Мастацтва! – горда вымавіў Андрэй.
– Мастацтва? – скрывіўшыся, спытаў я.
– Так.
– Якое мастацтва, Андрэйка? – сыранізаваў я.
– Любое, абы мастацтва.
– І ў чым, па-твойму, значнасць мастацтва?
– У свабодзе!
– Ну-ну.
– Ведаеш, чаму ўцякаць лягчэй, чым даганяць?
– Ну!
– Таму што той, хто ўцякае, свабодны ў выбары: куды бегчы?
– …
– Мастацтва мае паўнамоцтва даць магчымасць адчуць сябе свабодным ад розных стэрэатыпаў і правіл, бо само з’яўляецца свабодным, пастаянна зменлівым згусткам людскіх эмоцый. А мне ў жыцці якраз джаза і не хапае. Вось мастацтва і дае мне шчаслівую магчымасць імправізаваць на мною ж зададзеную тэму… тварыць!
– І тым самым прыпадабняцца да бога, – заключыў я.
– У тым ліку. І нават станавіцца богам. Толькі свабодным. Свабодным, як вобраз. Мастацтва – гэта змазка паміж зямным і нябесным, яна ўстараняе паміж імі трэнне.
– Альбо не дае ім прыцерціся… Ты над зямлёю, але не ў небе. Слухай, Андрэй, а твае бацькі выпадкова не звязаны з мастацтвам там… творчасцю… альбо самадзейнасцю якой-небудзь?
– Ускосна…
– Ну-у! гэтага дастаткова. Тады з табою ўсё ясна. А табе не здаецца, што мастацтва перагінае палку… ва ўсіх сэнсах?
– А жыццё – не?
– І яно таксама. Але мастацтва перагінае сухую палку.
– …
– І не заўжды прапаведуе дабро, – дадаў я. – Глядзі, нават сам працэс успрымання мастацтва падразумявае сачэнне за персанажамі твораў. А хто-небудзь іх спытаў, хочуць яны, каб за іх асабістым жыццём сачылі альбо не?!
– Так, але-э-э персанажы выдуманыя… іх жа як бы няма… і адпаведна няма ў каго пытаць… – міжвольна ўсміхнуўся Андрэй з мяне і сваёй аксіёмы.
– Нябожчыкаў таксама як бы няма, і яны таксама як бы не могуць ні забараніць, ні дазволіць, але гэта не азначае, што на іх можна зыркаць з вокнаў у час пахавальнай працэсіі!
– Ну-у, я тады не ведаю… Я нават не ведаю, што ў цябе спытаць!..
– Спытай, што я прапаную.
– Пытаю…
– Я прапаную, калі ўжо ўспрымаць мастацтва, то хаця б з паўсюдным кантролем уласных нізкіх інстынктаў. А то твор, дапусцім, маральны, а ўспрымаецца людзьмі бессаромна і несумленна. Бллін… Не-на-ві-джу зло… не-на-ві-джу… Не хрэн самаахвярна чакаць чарапаху ўсеагульнай літасцівасці! Трэба ўжо зараз да скрррыгату ўкручваць шрубы маралі!
– Разьбу не сарві…
– …Асабліва ва ўласную падсвядомасць, забруджаную людской марнасцю! Чалавек павінен хаця б адчуваць, што ён робіць нешта забароненае.
– А вось з гэтым я згодны. Але мастацтва – гэта творчае ўзнаўленне рэальнасці… э-э-э… у мастацкіх вобразах. Яно не абавязана прапаведаваць ні дабро, ні зло, яно прапаведуе прыгажосць. І, шчыра кажучы, прапаведуе млява!
– Гэта ўсё слоўнікавыя ісціны. А мне адчуваецца, што калі не для дабра… якое павінна… падпіхваць… ці зараджаць… ці па-паплечніцку ўмацоўваць… ці паляпшаць… ці ўдасканальваць цябе, то тады навошта ўвогуле?
– Ну, Юра, мы так з табою дагаворымся да таго, што самае важнае ў жыцці – гэта О.
– ?..
– Кісларод. А як жа эстэтыка?! А дзеля яе?! – вымавіў Андрэй так, нібы ў яго на руках былі чатыры тузы. – Эстэтычныя творы лепей за дыдактычныя, бо ў іх заўжды ёсць нейкая… непрадказальнасць эмоцыі ад энергетыкі эпізода… А прадказальнасць – непераканаўчая. Эстэтычныя творы развіваюць пачуццё прыгожага… у іх ёсць арыгінальнасць… дзівоснае адлюстраванне… асабістага свету аўтара… А дыдактыка навязвае чытачу ўсяго толькі адзін шлях да святла.
– Пачакай… пачакай… абмазгую… М-м-м-м… згодны… згодны з табою. Але ў этычных… э-э-э-э… эстэтычных творах нярэдка мае месца пэўная зафарбаванасць маралі, э-э… змястоўная пустэча, незразумеласць для звычайнага абывацеля альбо проста забаўная эстэтычная нуда. Процьма красы спачатку не ўспрымаецца, потым надакучае, затым становіцца пачварнай, а пасля і сама пачварыць. Прыгожа прыладжаным пад нас творчым матэрыялам захапляемся, а ў лютую пару апрануць няма чаго! Эстэтыка прапануе чытачу цэлы лабірынт, які вядзе да святла, але не факт, што чытач дойдзе, і не факт, што да святла, – адпарыраваў зачэплены я, быццам апошні ход заставаўся за мною. – Я разумею, што да галоўнай ісціны не дабрацца. Але дыдактыка дапамагае хаця б максімальна наблізіцца да яе тупіка… нават калі гэтая максімальнасць, па вялікаму рахунку, мінімальная. Дыдактычныя творы выхоўваюць абывацеля, яны зразумелыя амаль кожнаму, бо адлюстроўваюць часцей за ўсё неаспрэчныя ісціны, што-о-о традыцыйна склаліся. У дыдактыцы хоць намёк ёсць на даходлівае тлумачэнне маральнага сэнсу твора. Зразумей: дыдактычныя творы выконваюць ролю носьбітаў і захавальнікаў маралі!
– Файна, – радасна пагадзіўся Андрэй, нібы перад апошнім ходам у мяне было пяць карт. – Але ў дыдактычных творах ёсць… недахоп прастору для стварэння мастаком свайго свету… схематычнасць… адсутнасць загадкавай прыгажосці і-і-і, самае галоўнае… небяспека прапаганды ілжывай маралі. Эстэтыка ж блытае нас лабірынтамі на шляху да ісціны, бо – дзе пачынаецца ісціна, там канчаецца жыццё.
Мы так прагнулі выказацца, што не прыслухоўваліся адзін да аднаго.
Нечакана я адчуў думку, што рознагустоўнасць – гэта прагал паміж людзьмі, які не запаўняецца ніякімі словамі. Таму застаецца толькі чытаць адзін аднаго далей.
– Ну добра, – нейк помсліва пасур’ёзнеў я. – Пагаворым па-іншаму. Ёсць… канкрэтна небяспечная ва ўсіх адносінах мастацкая літаратура – і наша, і асабліва заходняя, у якой зло настолькі дамінуе над дабром – і па сэнсу, і па колькасці старонак, што дабро, калі яно ўвогуле ёсць, проста не ў сілах у развязцы твора заглушыць зло, якое панавала на працягу завязкі, развіцця і кульмінацыі. Пасля прачытання такіх твораў рука цягнецца да эфеса, а галава – у пятлю. Пры гэтым сумленне, душа, сэрца і розум – усяго толькі пабочныя наглядальнікі.
– Так, але каб змагацца са злом, трэба яго выпукляць.
– Але не ўзносіць! Так, мастацтва абавязана вучыць і вучыць! разуменню, спачуванню і дараванню. Аднак мастацтва не павінна апраўдваць грэх!
– А-а-а пра якія канкрэтна творы ты казаў?.. – зацікаўлена спытаў Андрэй.
– О! Вось, бачыш! Ты ўжо загарэўся! Засвярбелі нервачкі! Цябе ўжо пацягнула да зла! Вось тваё мастацтва! У дадзеным выпадку – мастацтва рэкламы праз забарону. Я ніколі не назаву табе гэтых кніг, а тым болей кінафільмаў, бо не хачу, каб яны чартоўскі ўплывалі на цябе і задзярмоўвалі тваю падсвядомасць…
– Ды яна і так ужо інфіцыравана… „завісаю”… антывірус патрэбен…
– …Нават тыя творы, у якіх святло заглушае цемру, усё роўна падспудна выклікаюць у большасці людзей шкодныя асацыяцыі. Нават калі гэта наша руская літаратура. Напрыклад, „Ганна Карэніна” – самазабойства. „Моцарт і Сальеры” – забойства ядам. „Злачынства і пакаранне” – забойства сякерай. Зразумела, што творы не аб гэтым і нават зусім не аб гэтым, але тым не меней… Мастацтва адмоўна ўплывае на падсвядомасць і-і ў выніку – на стратэгію жыцця… незалежна ад уражлівасці чытачоў і-і іх літаратурнай выпрабаванасці. Жыў сабе чалавек спакойна, пра тое – зможа альбо не зможа ён каго-небудзь забіць – і не падумваў. Дастаеўскага ў школе прачытаў! у падсвядомасці нешта прачнулася! пачаў задумвацца! На-да-ку-чы-лі… духоўна… Дзядзька Фёдар разразае гнайнікі нашай падсвядомасці… выдушвае адтуль гной… прамывае пасля яго раны… нашымі ж салёнымі слязамі і-і-і прапануе для іх залечвання і-і-і-і прафілактыкі… сапраўды адзіныя лекі ў выглядзе веры. Але не ўсім такія лекі падыходзяць, бо не ўсе іх хочуць прымаць. А раны ўжо адкрытыя да новых… альбо муціраваных інфекцый, і стары гной смяротна распоўзся па сумленню!
– Дык што ты прапануеш? Забараніць мастацтва?
– Не. Гэта, на жаль, немагчыма. Я прапаную адно: пакуль не прачытаў інструкцыю да самога сябе, не хрэн уключацца! З малых гадоў трэба дзіцячую біблію ў школах выкладаць! З малых гадоў трэба веру прывіваць! А потым ужо з боскай вакцынай да цябе ніякая мастацкая зараза не прыстане.
– А хіба само жыццё не ўплывае адмоўна на падсвядомасць? – рытарычна спытаў Андрэй.
– Зараз… абмазгую… Уплывае, уплывае. Але яно ўплывае не ў такой ступені, як мастацтва… якое валодае вельмі эфектыўнымі прыёмамі ўздзеяння на чалавека… а галоўнае – здольнасцямі. Па-другое, адна справа, калі твой сусед кінуўся пад цягнік, і іншая, калі гэта зрабіла – сама Карэніна Талстога(!), якая, безумоўна, для некаторых дзяўчат і жанчын з’яўляецца прыкладам для пераймання, і-і-і кожная з іх думае, што калі і я пакончу з сабой… з-за нераздзеленай страсці… да якога-небудзь там… ахламона, то мяне будуць лічыць – ахвярай вялікага кахання!
– Юра, ты ж толькі што казаў пра перавагу дыдактычных твораў над эстэтычнымі, а зараз ужо і сам маеш прэтэнзіі да дыдактычнай „Ганны Карэнінай”, – з’едліва сказаў хлопец.
– Я хваліў дыдактыку, толькі каб выйграць спрэчку! – раззлавана прызнаўся я. – А так я маю прэтэнзіі ўвогуле да большасці твораў мастацтва. Да таго ж яны нішто ў параўнанні з бібліяй.
– Ты хоць гартаў яе?.. – пацікавіўся ўжо засмучаны Андрэй.
– Ну, не!
– Тады адкуль ты гэта ведаеш?
– Здагадваюся…
– А ты не думаў, што біблія гэта і ёсць мастацкі твор, у якім таксама зла па самую душу і на любы густ?
– …
– М?
– Ды пляваць!.. А табе – тым болей, – раззлаваўся я і прадоўжыў: – Слухай далей пра сваё мастацтва. Калі я быў у Мадрыдзе ў музеі Прада, я там бачыў…
– Ты за мяжой быў? – уразіўся Андрэй.
– Так… так… я там быў… – сумелася маё Сумленне. – Не хачу пра гэта казаць, лянуюся, – не паленаваўся растлумачыць я. – Дык вось, у Прада я бачыў карціну Босха „Сад зямных асалодаў” і палатно Брэйгеля „Трыумф смерці”…
– Э! дык гэта ж галандскія мастакі! Я іх ведаю!.. Дакладней… чытаў пра іх і-і-і бачыў рэпрадукцыі карцін. Ну і ну-у-у… Ты ўсё гэта ўжывую бачыў?
– На жаль, так. І, дзякуючы жывому сузіранню распусты і жаху, гэтыя палотны назаўжды павіслі ў маёй падсвядомасці партрэтамі з чорнай стужкай.
– Ну, Юра, калі такія карціны так на цябе ўплываюць, дык ты б на іх не глядзеў, глядзеў бы на іншыя… меней жахлівыя… Але асабіста я ўсё б аддаў за тое, каб у арыгінале паглядзець на карціны Босха і Брэйгеля.
– Ты кажаш, каб я глядзеў на іншыя палотны. Дык я глядзеў, глядзеў на іншыя. Напрыклад, у Луўры…
– Ты і там быў?.. – спытаў Андрэй так, нібы я пабываў у космасе.
– Ты лепш слухай! Калі я ішоў па гэтых велізарных анфіладах Луўра сярод велічэзных карцін, мне здавалася, што… што гэта не я пазіраю на палотны, а яны ганарыста паглядаюць на мяне звысоку. Я адчуваў сябе нікчэмнасцю ў параўнанні з імі, хаця я чалавек, блін! Яны прыгнечвалі мяне сваёй яркай… насычанай… грузнай… бяздоннай… шматкаляровасцю і чарадзейнай колераспалучальнасцю… Гэты чырвоны… гэты пурпурны… гэты бардовы… барвовы… крывавы… чорны… Страх…
– А я б дык і жыў у Луўры… – задумліва і летуценна заявіў Андрэй.
– Ага! Як жа! – насмешліва вымавіў я і прадоўжыў: – Турысты, блін, карціны сузіраюць, як іконы. Асабліва Джаконду… за куленепрабівальным шклом… Кажуць, што калі пільна глядзець ёй у вочы, то яна пачынае яшчэ больш табе ўсміхацца сваёй як быццам бы загадкавай усмешкай.
– Так… я нешта такое чуў…
– А я гэта сапраўды адчуваў, калі глядзеў бязбровай у вочы на рэпрадукцыях. Але, па-ўсякаму гледзячы на арыгінал, я гэтага не адчуў, уяўляеш?..
– Не ўяўляю… – незадаволена адказаў Андрэй.
– …Так што не думай, што Джаконда – гэта „рыса Апелеса”.
– ?..
– …Так, усё банальнае заўжды выклікае нуду. Але гэта не азначае, што ўсё арыгінальнае заўжды захапляе. Забаўнае не азначае цікавае. Плаксівае не азначае шчымлівае. Нават арыгінальнасць бывае пасрэднай. Нават ва ўяўным ёсць заганы. А Венера Мілоская… з мужчынападобным тварам і-і-і-і Ніка Самафракійская… з ільснянымі пальцамі правай нагі… ад тайных дакрананняў турыстаў… Гэтых калек ад часу яны сузіраюць, як ідалаў! – Мне стала ніякавата ад таго, што я ведаю пра тое, аб чым Андрэй нават не здагадваецца. – Між іншым, пры блізкім разглядванні большасці скульптур і карцін заўважаеш, што яны пакрыты такімі дробненькімі расколінкамі. І гэта, я табе скажу, выглядае зусім не эстэтычна.
– Зблізку карціны ніхто не разглядае… – буркнуў сябар. – Іх сузіраюць на адлегласці…
– Вось іменна!
– …
– …
– Так, Юра, жорстка ты з сусветным мастацтвам абышоўся.
– Ды зразумей ты, што я яго бачыў! бачыў! Бачыў, блін, гэтыя творы мастацтва…
– Мабыць, у цябе няма таленту да іх успрымання? Мабыць, ты проста не разумееш мастацтва?
– М-м-м-м… абмазг… А табе не здаецца, што веліч твораў мастацтва, дысгарманіруючы са звычайнасцю абывацеля, вымушае яго падспудна пабойвацца іх… а там, дзе боязь, не можа быць шчырага ўспрымання. А што датычыць таго, разумею я мастацтва альбо не, то я табе скажу, я не разумеў яго, калі ў маёй школе выступала оперная спявачка а-ля Мантсеррат Кабалье, і мы прымалі яе захопленымі свістамі. Зразумей: я адчуваю мастацтва, а гэта важней. Твор мастацтва на падставе сваёй… кантрастнай кантрастнасці супярэчлівых супярэчнасцяў… разам з маёй падсвядомасцю… а іншы раз і з выпадковымі водарамі… маскіруючыся маімі светлымі… шчымлівымі ўспамінамі… зачынае і тут жа нараджае ўва мне якіясьці… жывыя… салодкія да салёнасці… знаёмыя… але гібрыдныя… некалькісекундныя… няспелыя асалоды, што пры дапамозе… нейкага непазнанага… глыбіннага інстынкту заманьваюць мяне кудысьці, адводзячы… як я зараз разумею, ад бога. Блін!.. І ўсё гэта, як на ліха, акрыляе мяне!..
– Вось яна, сіла мастацтва! – узрушыўся Андрэй.
– Згодны. Толькі крылы самаробныя… Ну добра, хрэн з ім, з мастацтвам. Давай я табе лепш пра Напалеона раскажу. Хаця ён жа таксама… своеасаблівы мастацкі твор. Расказваць?
– Канешне!
– А цябе не хвалюе, што гэты славалюбівы патрыёт, вядзёны яшчэ і дзяржаўным славалюбствам, стаў геніяльнай прычынай знішчэння мноства чужых і сваіх людзей?
– Ну-у…
– Нейк не да іх, так? Хто іх ведае, няслаўных, праўда?
– …
– Ну добра, не крыўдуй. Дык вось… э-э-э-э… гід наша і туды нас па Луўру павядзе, і сюды. Там Напалеон гуляў, там Напалеон еў, там Напалеон спаў, у той гаршок Напалеон спаражняўся… Усе зачаравана радасныя. Падспуднае… нейкае салодкае задавальненне… ад пакланення Напалеону… антыканонам…
– Што-о?..
– …А мне пляваць, дзе ён гуляў, еў, спаў і тым болей спаражняўся! Мне нават пляваць, дзе ён трахаў сваю нямытую Жазэфіну!.. Стоп, cтоп. De m;rtuis aut bene… aut nihil… de m;rtuis aut bene… aut nihil…
– А чаму нямытую? – здзівіўся незадаволены Андрэй.
– А?.. А-а-а падабалася яму так… сексраспуснасць…
– М-м!..
– …Чыста імператарская… уладная… абсалютная… Дарэчы, Андрэй, мяркуючы па ўсім, да карыды ты таксама ставішся як да мастацтва.
– Канешне, – раздражніў мяне хлопец сваёй прадказальнасцю, ды і сябе таксама. – Я лічу, што гэта адзін з відаў жывога мастацтва. А што… ты і на карыдзе быў?..
– Так. Ты пра карыду, напэўна, па Хемінгуэю ведаеш? – усміхнуўся я.
– Не толькі…
– Дык вось, я табе скажу, што арэна карыды – гэта маляўніча аформленая бойня… пад бязвоблачным небам Іспаніі. І ніякай велічы хемінгуэеўскага Гамэр… э-э-э… Рамэра ў матадорах я не заўважыў, бо ім не было дзе прадэманстраваць яе натуральна. Спачатку быка паганялі і дэзарыентавалі… рэзвакровыя тарэадоры… Ну, ты ведаеш, напэўна, гэта такія прыбраныя хлопцы з шматкаляровымі плашчамі, якімі яны дражняць быкоў. Затым да іх урачыста далучыліся яшчэ і пікадоры… Гэта такія хлопцы ў парадных касцюмах і з пікамі, ды яшчэ і верхам на зашораных кабылах, пакрытых латападобнымі пазалочанымі гунькамі з шыпамі. Пікадоры, у сваю чаргу, як трэба, паранілі быка пікамі. І толькі потым, пасля ўсяго гэтага, на арэну выйшаў матадор-прафесіянал са шпагамі і пачаў тыкаць імі ў бедную жывёліну, якая да таго часу ўжо заматалася так, што сліной сыходзіла. Які б новы бык пасля смерці папярэдняга не выбягаў на арэну, у яго абавязкова запляталіся ногі з-за гэтай мітусні і экзекуцый, асабліва калі бык міма матадора пралятаў і па інерцыі яго заносіла. А калі ён яшчэ і завальваўся крыжам на пясок, то тады гледачы, а іх там тысячы, пачыналі махаць белымі хусткамі ў знак незадаволенасці слабасцю жывёліны. Як і герой Хемінгуэя, матадоры ўсе да аднаго працавалі блізка да быкоў і паварочваліся да іх спінамі. Як яны іх яшчэ там не асядлалі… гэтых змардаваных жывёлін… Да твайго ведама, вялікім майстэрствам матадора лічыцца тое, калі яму ўдаецца забіць быка першай шпагай. А ў асноўным забівалі трэцяй… чацвёртай. І калі з ірванай раны быка лілася кроў, то-о-о мне здавалася, што гарпунападобныя шпагі заселі не ў яго бугарку між лапатак, а ў маіх нервах… Таму я адчуваў моцны боль і хацеў толькі аднаго: каб быку ўсё ж такі ўдалося ўваткнуць свой рог у матадора, але… нікому з жывёлін… не ўдалося… нават крануцца ворага… Трапіліся б тым… м-м-м-мудадорам нашы зубры!.. Ніякага адчування свята і хранічнай рамантыкі ва ўсім гэтым не было. І ніякай прыгажосці ў карыдзе не было і быць не магло, як не можа быць прыгажосці ў жывадзёрстве і забойстве… Саўдзельнікамі якіх былі ўсе гледачы, што прысутнічалі тады на карыдзе… У тым ліку і я…
– Юра, ну на цябе хоць нешта з мастацтва паўплывала станоўча?
– У Парыжы ёсць такі музей – д’Арсэ называецца. Дык там я бачыў палотны Ван Гога…
– Гэта крута!.. Гэта… гэта крута!..
– …Сапраўды, адна яго праца паўплывала на мяне. Карацей, там на карціне былі намаляваны нейкія правінцыял і правінцыялка… Яны там спяць поплеч на стозе сена ў цяні… ушчэнт змораныя працай… Аднак проста-такі адчуваеш іх прыемную стомленасць пасля яе. Э-э-э-э… жанчына ляжыць у мужчыны пад пахай… Побач з імі… кранаючыся адзін аднаго… адпачываюць і два сярпы… Дык вось, светла-жоўты колер поля нейкім чынам перанёс мяне ў маё маленства, уяўляеш?
– Вось гэта і ёсць сапраўднае мастацтва! – абрадаваўся Андрэй. – Цяпер табе ясна?!
– Я зразумеў толькі тое, што тое палатно Ван Гога – для мяне нішто без майго маленства. Гэта раз. Ну і, па-другое, калі я стаяў ля твораў гэтага мастака! які сам! адрэзаў сабе вуха…
– Навошта?..
– Ніхто не ведае. Ван Гог адказаў, што гэта – асабістае! Дык вось, калі я стаяў ля яго твораў, мне раптам здалося, што калі б пачаўся пажар, то спачатку б сталі ратаваць карціны, а не мяне з маім маленствам. Таму ўзнікала жадоба пашкодзіць палотны цаной у мільёны долараў!
– Мг… мг… А я вось, Юра… калі гляджу на рэпрадукцыі… то захапляюся яшчэ і талентам аўтара, яго асобай…
– Ты памерлымі аўтарамі захапляешся?
– Не зразумеў…
– Ну, гэтыя аўтары – не нашы сучаснікі?
– Не-э, сучаснікі мне нейк не вельмі…
– А памерлымі лёгка захапляцца, бо іх смерць суцяшае зайздрасць, праўда? – усміхнуўся я.
– …
– Ну ды добра. Ты вось сказаў, што захапляешся яшчэ і талентам аўтара, яго асобай, так?
– Ну…
– А між іншым, талент не аўтара, а бога… нават пазайздросціць няма каму… Не дарма ж аўтары і самі здзіўляюцца таму, што ствараюць. У гэтым сэнсе мастаку можна дзякаваць хіба што за рукатворную адсябяціну і-і-і пакутлівую… самаахвярную працу. Хаця хрэн бы ён так працаваў без таленту. Але прозвішча сваё пад боскімі дыктоўкамі спраўна ставіць, ад ушанаванняў не адмаўляецца і нават зазнаецца, блін… А ты паспрабуй стварыць без таленту! Хаця бяздарнасцяў без праменьчыка таленту не бывае.
– Так, але-э-э… і без запалу мастака бог… хххрэн карціну напіша…
– Твая праўда, не святыя гаршкі абпальваюць, – усміхнуўся я.
– …
– Паслухай, Андрэй, калі ты ўжо так прагнеш захапляцца – захапляйся, але хаця б не загадзя і не ўсім запар, а толькі тым, што цябе па-сапраўднаму кранае.
– …
– Што ж датычыць самой асобы аўтара, то з вялікіх талентаў я б мала з кім сеў за адзін стол…
– Яны б цябе і не запрасілі…
– Ну, гэта яшчэ невядома, а тое, што я з імі не сеў бы, – гэта ўжо дакладна. Дык вось, узяць таго ж Сальвадора Далі…
– Далі я абагаўляю… яго не чапай!..
– Бліскуча! А ты ведаеш, што ён, седзячы ў рэстаране, мог нечакана запусціць сваю талерку з супам прама на суседні столік?
– Ну і што? Ён быў неардынарнай асобай.
– Вось так думалі і тыя нікчэмнасці, што сядзелі за тым столікам.
– Чаму?
– Таму што замест таго каб набіць хулігану морду, яны… да сутаргі захліпаючыся ад захаплення, зачараваныя беглі да яго за аўтографамі. А годнасць?! Дзе была іх годнасць?!
– Юра, справа ў тым, што хуліганістасць талента… э-э-э… як сказаў нехта вялікі – не такая, як наша, а іншая.
– Згодны. Але гэта не змяншае яе амаральнасці, агіднасці і забароненасці! А наадварот, павялічвае! Бо чалавеку, якому бог даверыў талент, тым болей нягожа хуліганіць!
– …
– Таленавітасць – гэта не дазвол пагарджаць бяздарнымі. Тым болей, што „бяздарны” не азначае „дрэнны”.
– …
– А то яшчэ бывае… ствара-а-е свае творы талент, ствара-а-е, а пра тое, як здабыць сабе жрачку, не задумваецца. І не таму, што ён жывіцца адным мастацтвам, не, топча талент і першае, і другое, і трэцяе, і чацвёртае. Проста гэтую самую жрачку яму здабываюць яго бацькі, жонка, дзеці, палюбоўніца, і яшчэ бог ведае хто. Такім чынам, усе ягоныя творы трымаюцца на нечых касцях. Аднак таленты ўпэўніваюць, што праца адцягвае іх ад творчасці, і таму яны лічаць за лепшае натхняцца на печы, а не на працы. Цьфу, блін!
– …
– А Далі твой, каб ты ведаў, Гітлерам захапляўся! І няважна ў якіх сэнсах! – рубануў я, і Андрэй адразу панік.
– …
– Зразумей, Андруха: нішто чартоўскае талентам не чужое…
– Твая праўда… годнасць павінна не пакідаць чалавека нават у труне… – падсумаваў з большага хлопец.
– Цудоўна! Проста цудоўна, што ты таксама так лічыш! На гэтым падабенстве я гатоў здружыцца нават з кім заўгодна! Ты важка сказаў наконт труны, важка, вельмі важка. Ад-нак. Аднак. Аднак я зараз табе адзін выпадак раскажу, ён і пра годнасць, і пра мастацтва. Дык вось… нядаўна тут мужык адзін абрабіўся… – я загаварыў ціхім голасам. – Я не буду паказваць хто… каб яго залішні раз не ганьбіць. Ну-у-у і ён, карацей… абрабіўся, а… жонка яго яшчэ з працы не прыйшла, і паклікалі санітарку. Ліда тут такая ёсць… Ну, і вось прыйшла яна і як пачала яго мацюкаць за тое, што ён… абрабіўся менавіта тады, калі ёй трэба было ўжо дамоў ісці. Яна і так яго, і гэтак, і чаму табе раней не прыспічыла, і чаму ты не дацярпеў да прыходу жонкі… І галоўнае ж – ведае, сука, што ў яго цяжкая траўма пазваночніка і ён не можа кантраляваць свой туалет, бо нічога не адчувае. Блін!.. А мужык гэты… ляжыць… апраўдваецца… ледзьве не плача і… і просіць прабачэння… нават… „Я больш не буду…” нават вырвалася… Дык вось! годнасць можна захаваць, будучы ў поце, у крыві, у слязах і нават, як ты кажаш, у труне. Але як яе захаваць, будучы ва ўласным дзярме? 
– Та-а-а-к… – азадачыўся хлопец.
– Гэта яшчэ не ўсё. Карацей, Ліда тая не стала за мужыком прыбіраць, і замест яе прыйшла другая санітарка, Наташка, і-і ветліва, па-сваяцку літаральна за некалькі хвілін умела прыбрала за ім. І, павер мне, гэта было эстэтычна. Вось табе, Андруха, сапраўднае… жывое мастацтва. А калі гэты выпадак і не дацягвае да мастацтва, то хаця б заслугоўвае быць адлюстраваным на палатне. Карціну трэба назваць так: „Чалавечная санітарка прыбірае чалавечае дзярмо”!
– Юра… а ты сам калі-небудзь… што-небудзь так… ну… маляваў, можа, пісаў?..
– Ды была справа… у школе яшчэ.
– І што ты рабіў?..
– Ды так… расказікі папісваў… Але не таму, што мне было што сказаць… а таму, што мне не было каму сказаць…
– Ну, і-і… як… таленавітыя расказікі?..
– Не паспеў высветліць.
– Чаму?
– Толькі я адчуў, што гэтая дзейнасць мне па сілах, як страціў да яе ўсякую цікавасць. Адны не могуць не ствараць, бо набалела, другія – бо прыемна.   
– А аб чым расказікі?..
– Аб адзіноце, зразумела…
– Аб адзін-о-це… аб адзін-о-це… А я тут вось… гэта… самае… прынёс… і хачу, каб ты… зараз… – Андрэй беражліва дастаў з-за пазухі кіпу нейкіх акуратна зложаных лістоў офіснай паперы. – Гэта-а-а мае вершы… і-і-і… я хацеў бы… я хачу, каб ты… э-э… пачуць меркаванне… пачуць тваё меркаванне аб іх… Вазьмі… А то мяне крытыкавалі выключна тыя, хто пісьмовую ручку трымаў, толькі каб ёю ў носе калупацца. Ды з такім жа выглядам насмешлівым крытыкавалі… як быццам яны знаўцы… як быццам яны ведаюць, як трэба ствараць… Але, ты ж ведаеш, па створанаму ствараць лёгка. Прытым прага раскрытыкаваць праглядалася ў іх яшчэ да таго, як яны прагледзелі мае вершы. А сам я не магу ацаніць сваю творчасць… То мне здаецца, што я геній, то мне здаецца, што я бяздарнасць… Гы-гы… А ўсё таму, што я знаходжуся ў пастаянным кантакце са сваімі вершамі, і яны мне і родныя, і абрыдлыя.
– Добра сказана. А ты не мог бы мне яшчэ і пачытаць? – ляніва вымавіла маё Самаадчуванне, ды і Нежаданне, вяла перабіраючы кіпу. – Тым болей калі камусьці ўслых чытаеш, больш прыкметнымі становяцца недахопы – і пісаніны, і слухача.
– Я ўжо ніколі нікому і нічога не чытаю. Таму што падчас чытання слухач можа… напрыклад, закашляцца… не кажучы ўжо пра яго ніякаватасць… Я разумею, што кашляе ён незнарок, але так і хочацца заткнуць яму глотку!
– О-о-о, ды ты, я гляджу, рагаты.
– Так. Толькі рогі ўжо затупіліся.
– І ў дадатак – перасмешнік. Добра, прачытаю я твае…
– ?!.
– Вершы, вершы, не зліся. – Я з уздыхам разгарнуў лісты і ўбачыў друкаваныя тэксты. – Та-а-а-к, што ты тут… на-дзі-ва-чыў…
– Гэта так… раннія вершы… Тады я яшчэ членам пісаў. А гэта…
– У якім сэнсе?..
– У вобразным, канешне.
– Дзякуй богу, – усміхнуўся я.
– …
– Ну ўсё, усё, маўчу, маўчу.
– А гэтыя вершы проста-такі пёрлі з мяне… Яны – мае свежыя раны… такія ж, як у быка на карыдзе. Без людзей… якія мне іх нанеслі… я б іх не стварыў… Нешта я заблытаўся зусім…
– А мне якраз усё зразумела.
– Ну, і добра… гэта галоўнае… Я гэтыя вершы вельмі доўга вырошчваў і акучваў!.. – на ўсякі выпадак папярэдзіў мяне „агароднік”.
– Улічу, – усміхнуўся я.
– Чытай, я памаўчу.
– Та-а-а-к… Сі-та-мо-рі-ка-ва-нэ-чы… На-на-на-на-на-на-на… Шы-ма-нен-ка… Ту… Ма… Ты б… Мы б… Іва-шэ-мі… Ці-ці-ці-ці… …бро-зло… Дума… Ж… Чы-са-ма-ма… Ко-ва-на… Ты… Ты… Ты… Божа-жанч… …А если пальнёт моя ревность в но-чи… и в ящик падёт похоронка… скачи, моя пре-лесть, по небу скачи, безудержная а-ма-зон-ка… Та-а-к… наступнае…




– Й… Ц… Т… Д… З… Армаг… Та-та-та-та-та-та-та… Паміж… Плач-спач… А-жу-ган-а-вона-піна… І-ша-ма-на… Ду-бі-ра… Сум-сумл… Я… Я… Я… …Ты тенью моей стала… а значит, не роп-щи… что я топчусь но-га-ми по плоскости ду-ши… Усё, прачытаў. Забірай, на.
– Ну, як?.. – хвалюючыся, пацікавіўся Андрэй.
– У сэнсе?.. – чамусьці ўхіляўся я ад заслужаных ім пахвал.
– У сэнсе – таленавіта?! – з нечаканым форсам патрабавальна спытаў хлопец, і раптам у мяне ўзнікла нейкая нядобрая жадоба крытыкаваць.
– Слухай, Андруха… н-н-н-е прапануй мне варожасць… хоць яна і прасцей за кампраміс. Тым болей, што мы яшчэ нават не пасябравалі, – паспрабаваў спыніць нас я.
– Не зразумеў…
– Што іменна?..
– Усё.
– Тлумачу: варожасць паміж намі пакуль што не ўзнікла, але можа, калі… Ну, ды добра… Так, дык… прасцей кажучы… я ў цябе там у кіпе… галякі заўважыў… і нават шкілеты…
– ?..
– Вершы недапісаныя! Дык вось…
– А! так… проста я іх яшчэ не…
– Дык вось! Ніколі не паказвай недастворанае, бо рэакцыя на яго заўжды адпаведная, і таму яно рызыкуе гэтакім і застацца. Ды і даствараць паказанае нецікава. Не выветрывай водары натхнення. Не зацяняй светлую павалоку. Не парушай таемства выспявання… а тым болей зачацця…
– Ну гэта ўсё зра…
– І яшчэ!.. У цябе там столькі памылак, што погляд спатыкаецца…
– Ну гэта ўсё зразумела… а што па сутнасці?.. – занерваваўся Андрэй.
– Па сутнасці? – спакойна спытаў я.
– Так! так! Па сутнасці! па сутнасці!
– А па сутнасці – усё проста.
– Ну!
– Без крыўд?
– Ды якія крыўды, Юра?!
– Добра, слухай, якія… У цябе жаданне вершы пісаць ёсць?
– Яшчэ якое!
– Ну дык тады якая табе розніца, а тым болей тваім творчым магчымасцям і густу, хто і што аб іх скажа, таленавітыя твае вершы альбо бяздарныя, напісаны яны з натхненнем альбо „выседжаныя”, ёсць у іх малітоўнасць і боскае благаславенне альбо не, маюць яны права на росквіт, жыццё, існаванне ці хаця б марненне альбо не? Пра меркаванне аб добрым не даведваюцца. Добрае хочацца ўспрымаць, а не абгаворваць. А то ты як быццам з кімсьці спаборнічаеш… альбо ўкалоць кагосьці хочаш сваімі рыфмамі. А ў спаборніцтвах і бойках мастацтва заўжды прайграе. Ды і як можна даць аб’ектыўную ацэнку суб’ектыўнаму? Калі нават метады крытычнага аналізу па сутнасці сваёй базіруюцца на суб’ектыўным… а прасцей кажучы – на густаўшчыне, а ёй заўжды не хапае непахіснасці. Таленавітае яна можа развеяць, а бяздарнае – затуманіць. Ды і далёка не заўжды крытыка натхнёная, таленавітая альбо хаця б слушная. Ды і немагчыма падзяліцца Натхненнем – яно адналюб. Крытыкі патрабуюць адпаведнасці, а натхненне даруе гармонію. Ды і што, калі нехта залапае языком твае чыстыя думкі, у цябе падымецца рука выпраўляць – нерукатворнае натхнёнае?
– Так, але-э-э… за адсутнасць крытыкі прыйдзецца… расплачвацца памылкамі…
– Прыйдзецца – расплацішся! Танней выйдзе. А празмерная прыдзірлівасць не ўдасканальвае, а знішчае… і якраз тое, што табе падабалася. Прыслухоўвацца да крытыкі – гэта значыць пастаянна шча-мі-цца з чужога меркавання ў чужое.   
– Зда-е-цца, мне ўсё яс-на… – пакрыўджана вымавіў мой субяседнік.
– Ну што ты адразу? Ёсць жаданне – пішы! Іншы раз жаданне – гэта таксама талент… як і ўсведамленне ўласнай бясталентнасці… Пішы! пішы!
– Толькі нікому не паказвай, так?..
– Чаму?! паказвай! Заўжды знойдуцца людзі, якім… магчыма, спадабаюцца твае вершы. Вось ім і паказвай і для гэтых людзей пішы. Нават калі іх будзе няшмат. Нават калі гэта будзе ўсяго адзін чалавек. Нават калі гэтым чалавекам будзеш ты сам.
– Дзякуй…
– Ну што ты, блін, крыўдзішся?
– …
– Чуеш?!
– …
– М?!
– …
– Блін, сапраўды, па непрымірымасці творчыя канфлікты вельмі нагадваюць – рэлігійныя: і там, і там адстойваюць сваё святое.
– …
– Зразумей: у сваіх вершах… у адрозненне ад жыцця, ты празмерна матэматычны і таму несвабодны. У паэзіі ад змены месцаў складаемых сума змя-ня-е-цца. У творчасці трэба ўсё рабіць на вочка, бо і ацэньваецца яна на вочка.
– ?!.
– Ды зразумей ты! У тваіх вершах словы… нейкія адзінокія… і таму непераканаўчыя… паміж імі скразняк гуляе. А паэзія… яна, на маю думку, не столькі ў слове, колькі ў словазлучэнні…
– ?!.
– І не бойся ты так лішняга ў змесце твора. Лішняе – гэта таксама жыццё. А то соль у тваіх вершах ёсць, а сольніцы да яе – няма. Не кажучы ўжо пра розныя там… фінціклюшкі на ёй. 
– ?!.
– Безумоўна, табе ёсць што сказаць людзям, але табе няма чаго ім спець. Ты словы пішаш, а іх трэба маляваць… а потым яшчэ і выкладваць у малюнак, а ў цябе яны параскіданыя. Ды і ў табе самім фарбаў малавата…
– А я мяркую, што…
– Я занадта моцна і доўга пакутаваў! І таму маю права не выслухваць чужыя меркаванні!.. але выказваць свае… Ажно старым стаў… Дажывіце да маіх гадоў!.. а потым ужо…
– …
– Ды зразумей: ты смелы ў спорце, адважны ў жыцці, але баязлівы ў творчасці.
– ?..
– І вось чаму. Так, твае вершы сапраўды „свежыя раны”, аднак усе яны пазаклееныя пластырам выкрутлівасці, хаця павінны быць аголенымі. Але агаліць іх цяпер зноў-такі боязна, таму што балюча зрываць хораша прыклеены пластыр… прыклеены з працяглымі намаганнямі… ды і з прынцыпу не станеш… Сімвалы ж твае, наадварот… відавочныя да назойлівасці… у той час як павінны ўсяго толькі адчувацца. Не стварай паэзію дзеля паэзіі. Гэта ўсё роўна, што прыгажосць дзеля прыгажосці, бог дзеля бога і гэтак далей… хаця куды ўжо далей.
– …
– Зразумей: у дарэмнай і банальнай пагоні за арыгінальнай тэмай ты бяжыш ад сваіх жаданняў. Дарэчы, падобнае адбываецца і з тваёй пер-сон-ай! У імкненні быць непадобным на іншых ты стаў непадобным і на сябе.
– …
– Але і да чытача не падлізвайся! А то ў адзін з ранкаў прачнешся дзе-небудзь у падсобным памяшканні лакеям грахоў. Стварай толькі тое, што захацелася менавіта табе, а інакш створанае будзе плагіятам чужых жаданняў.
– …
– Калі ствараеш, не падпарадкоўвайся лянівай блазенскай думцы: „Ай, і так добра”.
– …
– І яшчэ… У пары-тройцы тваіх вершаў я запрымеціў адзін і той жа паэтычны зварот. Андрэйка, не крадзі сам у сябе.
– …
– Зразумей! У тваіх вершах няма ні вялікіх тайн, ні проста тайн, ні хаця б іх раскрыцця. Ты адкрываеш чытачу відавочнае… прадчувальнае… і нават падсвядомае. А ты адкрый нам… што-небудзь… неверагоднае… нетутэйшае… неіснуючае.
– Аднак мае вершы не пакінулі цябе раўнадушным… раз ты так шмат і доўга аб іх кажаш… А што яшчэ трэба?..
– Легкатраўныя творы, разлічаныя на нізкія чалавечыя інстынкты, выклікаюць грамадскі рэзананс, але гэта не азначае, што яны таленавітыя.
– …
– І, Андрэй, не прымай ты ўласнае творчае дасягненне за дасканаласць.
– …
– І не прымай сваю асвету за прасвятленне.
– …
– І прыліў сіл за прыліў слоў не прымай.
– …
– І яшчэ… Запомні: не ўсё тое таленавіта, што з цябе прэ.
– …
– І не чапляйся ты да Натхнення! а то і даваць яно будзе „адчэпнага”.
– …
– Не спакушайся рамесным натхненнем.
– …
– Ды і ўвогуле, не прымай эйфарыйнае нездавальненне за натхненне.
– …
– І не прымай самаўсхваленне за самавыяўленне. З ленным Натхненнем ты імкнешся хутчэй скончыць верш, каб адпачыць альбо радасна захапіцца ім і паказаць яго каму-небудзь, каб захапіліся табою.
Хлопец так на мяне зыркнуў, нібы я пярынкай узламаў скрыню з яго слабасцямі.
– І перавагу за прызванне таксама не прымай.
– …
– Ты паэт па натуры, а трэба ім быць на паперы… а то і ў прозе жыцця.
– …
– Здавалася б, жыццё – яно побач, яно – вось яно, яно – у нас, яно – мы. Але ж адлюстраваць яго ў творы – практычна немагчыма. А ўсяліць жыццё ў твор – пра гэта я наогул памаўчу.
– …
– Ды і ўвогуле, амаль усё, што ў тваіх… сачыненнях… м-м-м… падобнае недзе ўжо бы…
– Я плагіятам не займаюся!..
– Ды не ты, а памяць тваёй падсвядомасці.
– …
– Хаця добра, галоўнае – не хто першы, а хто лепшы. Ды і пераклічкі Жыццяў, Пазіцый і Натхненняў зноў-такі… Магчыма, яны – самае галоўнае ў мастацтве… Бо даказваюць, што ўсе мы – браты і сёстры. Ды і нейк уніжальна… адмаўляцца апісваць рэальныя падзеі ўласнага жыцця толькі таму, што якісьці дзядзька падобныя падзеі ўжо выдумаў! Плюс да ўсяго, ёсць формулы быцця, якія кожны мастак проста-такі маральна абавязан удзёўбваць у душы молатам свайго таленту! Толькі вось што рабіць з тваімі літаратурнымі штампікамі?
– Гэта штампы якасці…
– Люблю натхнёны гумар, люблю. Я толькі не люблю мастакоў, якія ў сваёй творчасці адмаўляюць бога альбо яго значнасць! – Я ва ўпор паглядзеў на Андрэя. – Ды яшчэ і прапануюць узамен сваю асабістую няпэўную філасофію жыцця альбо, што яшчэ горш, сябе!
– Ды не маралізуй ты…
– У дзеяслове „маралізаваць” хаця б корань добры.
– …
– І засвой: ад форсу да форс-мажору – адзін прыназоўнік.
– …
– Будзь сціплым, а то навошта богу натхняць ганарыстага? Не стаў сваё „Я” спераду сябе, а тым болей спераду бога.
– …
– Адпавядай маральнасці ўласных вершаў.
– Ты мяркуеш аб людзях па сабе…
– Так! Так! Канешне! Канешне! Таму што я жыў з гэтымі людзьмі амаль у аднолькавай краіне – ці то ў Белоруссии, ці то ў Беларусі. Таму што я атрымаў з гэтымі людзьмі амаль аднолькавае выхаванне – скандальнае. Таму што я атрымаў з гэтымі людзьмі амаль аднолькавую адукацыю – тэлевізійную. І таму што я назбіраў з гэтымі людзьмі амаль аднолькавую колькасць маральных і амаральных каштоўнасцяў – плюс-мінус грэх, плюс-мінус крайнасць. Дык вось, раз мы ўсе такія амаль аднолькавыя, і мне спатрэбілася папакутаваць, каб падабрэць, то чаму ты лічыш сябе выключна добрым чалавекам? Альбо чаму ты лічыш – а ты лічыш! што, каб табе падабрэць, не абавязкова пакутаваць?
– Юра, вось ты ўвесь час кажаш: „Амаль… амаль… амаль…” А ці не здаецца табе, што „амаль” – гэта вельмі істотна, і што з гэтых „амаль” і складаюцца непаўторныя жыцці людзей?
– …
– …
– Блін, ды каб ты жыў доўга, – працытаваўшы Канстантынаўну, пагоджана ўсміхнуўся я, і задаволены Андруха – таксама. Аднак, як нічога і не было, я прадоўжыў: – І яшчэ, Андрэй, кампетэнтную крытыку ты ўсё ж такі шукай і шукай актыўней. Бо яе доўгая адсутнасць… па тых ці іншых прычынах… прыводзіць да знікнення і самакрытыкі, а там ужо і да маніі велічы недалёка. А калі кампетэнтная крытыка ўсё ж такі з’яўляецца… а яна абавязкова рана ці позна з’яўляецца, то выклікае небяспечнае расчараванне ва ўласнай асобе. Вось як у цябе зараз, – з палепшаным самаадчуваннем вымавіў я.
– …
– Чуеш?
– …
– Слухай, Андрэй, я не такі ўжо і дрэнны чалавек, каб страчваць маё сяброўства з-за нейкай там ганарлівасці, – прыгразіў я.
– … 
– Слухай, ты! Мне і так тут хрэнова, блін! І ты тут яшчэ!..
– Так, твая праўда… прабач… – вымавіў уражаны незнаёмец, зірнуўшы на мяне збянтэжана-здзіўлена-жаласным поглядам. – Я пайшоў…
– Даўно пара…
– …
– Гладкай дарогі!..
– Абы не вялікай…
– Мг!.. „Толькі дарма распінаўся…”




– Зархаз паглядзім на іх! – у другой палове дня бадзёра сказаў нейкі плячысты, але сутулы нябрыты мужычок з жывоцікам, што бесцырымонна ўехаў на інваліднай калясцы ў нашу палату, калі я трэніраваўся з бутэлькамі. Галаву яго прыкрывала няўстойлівая шапачка „пеўнік” з „бомкамі”, з-пад якой тырчалі нямытыя валасы. На нагах былі валёнкі. – Добрхага здархоўя ўсім!
– … – усе былі ў ступары, выйсці з якога перашкаджала надзея на лепшае.
– Добрхага здархоўя!
– …
– Не хочаце адказваць, так?
– Добрага… – нарэшце адказалі мы.
– Час ідзе а ўрхачы не змяняюцца, – заявіў мужычок, што яўна належаў да тых людзей, якія балбочуць без кропкі і коскі, – урхолаг ваш токі што сказаў мне прха вас: „Язджай, паглядзі на нябожчыкаў” і пшоў…
– Мужчына, а хто вам патрэбен? – незадаволена спытала Тамара.
– Ніхто мне тут аперхацыю рхабілі я ляжаў у гэтай палаце я часта сюды наведваюся прхыпамінаю як мне тады было кепска каб адчуць як мне… цяперх… добрха… – на апошнім выдыху дашаптаў доўгі сказ мужычок, і прагна набраў поўныя лёгкія паветра для далейшага маналога.
– А шо, вам зараз добра? – з падколкай спытала раздражнёная Тамара.
– Кнешне! не з’ехаць мне з гэтага месца! – аптымістычна адказаў мужычок, хаця яго ніжняя частка лба, здавалася, хутка спаўзе на вочы з загартаваным поглядам, якім яна ўжо перашкаджала цалкам расплюшчвацца, – пенсія па інваліднасці ды я яшчэ і сам сябе забяспечваю прхацую…
– Кім? – пацікавіўся Віця.
– Я таксую я прхыватнік у мяне „Тайота” да хвархобы яшшэ купіў я яе на рхучное кірхаванне перхархабіў ай я яе стокі аперхырхаваў – то рхуль пад наш рхух на левы бок перхасунуў то яшчэ што…
– Ну, і як працуецца?
– Нархмальна што зархабляю ўсё маё прхаўда бывае людзі заўважаць значок што за рхулём інвалід і ехаць баяцца ды і даішнік бывае спыніць папрхосіць выйсці прхыходзіцца ногі яму свае худыя пказваць але нічоа не зрхобіш трхэба прхыстасоўвацца…
– А-а з часам… ногі моцна худзеюць?.. – з хваляваннем спытала мая мама.
– Хочш пкажу?! кму пказаць?!
– Не-не… я так спытала… не трэба…
– Ды не бойся ты мы ж тут усе свае, – супакоіў мужычок. Ён зняў валёнкі і з нейкім абаронным выхваляннем падняў калашыны штаноў. Тое, што нам адкрылася, прымусіла нас адвярнуцца. Мы ўбачылі – літаральна, – літаральна скуру ды косці, на якіх былі дзіравыя шарсцяныя шкарпэткі. – Ну як?! прхыгожа?! каб вы ведалі большая частка імунітэту знахоіцца ў касцяным мозге адпаведна ў нагах а рхаз у нас з вамі сувязь арханізма з імі перхархвана то мы асуджаныя на пажыццёвую хвархавітасць…   
– Таму вы валёнкі носіце?.. – пацікавілася Зіна.
– А гэта каб ногі не мерхзлі але гэта фантомнае адчуванне холаду…
– ?..
– Гэта значыць уяўнае а так я ног не адчуваю хаця мне і па-сапрхаўднаму заўжды холадна наогул холадна крховазвархот жа вжэ не той пасля аперхацыі ды і без рхуху…
– Выбачайце… а як вас завуць?.. – спытала мая мама.
– Для цябе Яша!
– Якаў… вы мне, канешне, выбачайце… а-а-а якая ў вас траўма была?.. Як вы на калясцы ака..?
– А ў мяне не трхаўма была…
– Вы-ы-ы з маленства… та-кі?..
– Не-э-э клі б з маленства не так бы тужліва было не было б з чым пархаўноўваць а ў мяне ўтвархылася спіннамазгавая грхыжа нядаўна…
– І колькі вы ўжо гадоў на калясцы?.. – спачувальна пацікавілася мама.
– Дзевяць! – з абароннай бравадай абвясціў „герой”.
– Дык гэта ж шмат…
– Не-а! у інвалідаў год ідзе як месяц…
– І што… ніякіх зрухаў за гэты час не адбы..?
– Не-а! токі ў бок хвархавітай чуйнасці на скрхытыя мэты людскіх выказванняў і дзеянняў а самі людзі іх не адчуваюць і таму не рхазумеюць за што я на іх… таксама ў мяне ёсць зрхухі ў бок неперханоснасці інфархмацыі прха любы боль і рхазам з гэтым – у бок непрхымірхымасці з тым што хтосьці ходзіць а ты… хаця я вжэ і не памятаю як гэта – хадзіць…
– А аднаўляцца вы спрабава..?
– Ды што я токі не перхаспрхабаваў і санаторхыі і грхазі гэтыя… прхапелі нейкія і апархаты фізія… тэрхапеўтычныя і да знахарха ездзіў і да бабак кму токі не кланяўся я і мач… урхыну піў і нават прхымаў гэты… „Херх…” „Херх…” „Херхбалайф” во нічога не дапамагло іпахондрхыкам толькі зрхабіўся нават іпахондрхыі баюся але душу адхаіў і добрха…
– А па Дз;кулю займаліся? У ботах Дз;куля спрабавалі хадзіць? А ў апаратах, якія фіксуюць каленныя суставы і не дазваляюць нагам падкошвацца, спрабавалі? – з аўтарытэтнай інфармаванасцю спытаў Валодзя.
– Займаўся я і па Дзік;лю ўсяк займаўся гады займаўся ўсё дархэмна а апархаты яны ж здархавенныя цяжкія з ног спаўзаюць і ў іх як і ў ботах Дзік;ля можна токі ногі перхастаўляць на мыліцах не кажучы вжэ прха прхыступкі чым бы дзіця не цешылася як-ніяк але ж я займаўся гады займаўся гады а потым пазнаёміўся з ткімі ж як сам стаў ткім жа як яны і вырхашыў жыць як ёсць яны мне да клясцы дапамаглі прхыстасавацца ездзіць стаў прхацаваць вылюднеў і нават хцеў…
– А гэтыя… людзі таксама недзе працуюць? – зацікаўлена спытаў Валодзя.
– Так хто дзе хто таксуе як і я хто сталярхнічае хто начальнікам прхацуе ў тавархыстве інвалідаў дархэчы рхаю вам усім туды ўступіць там калі-нікалі дапамогу ўсялякую даюць з гуманітархкі памперхсы напрхыклад але ж яны толькі да перхшага мыцця а мне там нават катэтэрхы сіліконавыя падархавалі! так што… ну і я ведаю рхабят дык хто на клясках танчыць! хто спорхтам займаецца ў спаборхніцтвах удзельнічаюць медалі! заваёўваюць… (Я падумаў, што ў спорце і танцах павінны цараваць грацыёзнасць, прыгажосць і сексуальнасць, а не нязграбнасць, неэстэтычнасць і паблажлівасць жменькі гледачоў, якія калі і атрымліваюць задавальненне ад такіх гетавідовішч, то не дзякуючы, а насуперак, і што лепей бы калясачнікі накіравалі сваю энергію на ўласнае аднаўленне – нават калі на гэта дарэмна пойдзе ўсё ўмоўнае жыццё. Прынамсі, была б надзея на з’яўленне надзеі. Ну, а калі б яна спраўдзілася, то ўласнае славалюбства, радасць родных, прэстыж дзяржавы і прыклад волі дадаліся б самі сабой і былі б не пазалочанымі, а пажыццёвымі.) …за мяжу ездзяць самархэалізуюцца запатрхабаваныя кархысць грхамадству прхыносяць крхацей жывуць як-ніяк так што не цягніце вала на дах, – Якаў яхідна зыркнуў на мяне з бутэлькамі, – не стрхачвайце дархма час жыцця хоць і інваліднага а хутчэй прхымірхайцеся з ім усё рхоўна яно вас прхымірхыць па-воль-на і непрхыметна прхывыкайце да клясак гэта ўсё ж лепей чым на ложках жыць задавольвайцеся новым жыццём а лепш пасябрхуйцеся з ім так-так так і ёсць потым яшчэ будзеце мяне прхаклінаць за тое што я вас зархаз не перхаканаў вам пашанцавала што я на вашым шляху трхапіўся а прха свае мінулыя жыцці забудзьце яны зламаліся рхазам з вашымі пазваночнікамі можа так ім і трхэба жыццям тым…
– А я чытаў… што распрацоўкі нейкія вядуцца па-а-а аднаўленню спіннога мозгу… – ледзьве выгаварыў Валодзя.
– Ды вядуцца вядуцца токі клі давядуцца да бяспечных аперхацый нам з табою яны вжэ не спатрхэбяцца мы з табою вжэ тады на тым свеце сноўдацца будзем і маладым во гэтым яны таксама не спатрхэбяцца бо ім вжэ тады за паўсотні будзе ды і спінны мозг – гэта ж усё-ткі мозг а чужых мазгоў не ўставіш ткое медыкам не па зубах гэта не іх прхывілегія хаця і кажуць што нерхвовыя клеткі аднаўляюцца але зноў-ткі – па міліметрху ў год…
– А мабыць… мы яшчэ хадзіць будзем… – дрыжачым голасам вымавіў Даня.
– Я таксама рханей думаў што кляска гэта не маё, – з’едліва адказаў Якаў, – а зархаз во… – ён знянацку падняў сваю каляску на дыбкі.
– Ой!.. – ускрыкнула мая мама і кінулася да яго, вядзёная набытым інстынктам чалавеказахавання.
– Ану, адыдзі! – раздражнёна і нейк пакрыўджана загадаў самастойны Якаў, і яго каляска, падпарадкаваўшыся рукам гаспадара, на задніх колах стала круціцца, як ваўчок. – Бачыце?! Вы ось так павінны ёю валодаць! – Якаў утаймаваў каляску, і тая апусцілася на пярэднія колы, згубіўшы пры гэтым нейкую штучку. Мужчына падняў яе і з рыкаючай нервовасцю стаў прымацоўваць на месца. Мая мама ўжо была парывалася дапамагчы мэтру, але не адважылася, і ён сам ледзь справіўся з праблемай.
„Цікава… а як інваліды-калясачнікі б’юцца?.. Як коннікі… ці што?.. – міжвольна падумаў я. – Ну павінны ж людзі нейк біцца… нейк жа павінны…”
– …Вы павінны вучыцца перхаадольваць на клясцы рхозныя гархадскія перхашкоды, – як нічога і не было, працягваў Якаў, у грымасе паціраючы заднюю частку шыі, – а інакш усё жыццё будзеце залежаць ад нечага жалю і вжэ кнешне паспрхачацца з тымі хто за вамі даглядае вы не рхызыкнёце вы будзеце дагаджаць сваім памочнікам у нас жа ў горхадзе для інвалідаў-кляснікаў няма ні з’ездаў ні пандусаў прхыходзіцца самому перхаадольваць усе гархадскія перхашкоды: бархдзюрхы прхыступкі таму рхэдка клі клясніка на вуліцы ўбачыш усе дома ляжаць як пад хатнім архыштам – няма дзе рхаскрхычацца днямі зрхок псуюць а клі б былі гэтыя… пульты ад тэлевізархаў дык ім бы і кляскі не патрхэбны былі а клі яны і выязджаюць куды ў людзі дык з ткім апломбам што ажно шыі выцягваюць а клі з кім і пагаворхаць доўга дык у іх потым горхлы баляць з непрхывычкі а дома ляжаць ****неюць ажно шэрхыя рхаспешчваюцца накрхучваюць сябе да дэпрхэсій ад безрхабоцця – па сабе ведаю спяць кепска тму шта не стамляюцца ні фізічна ні эмацыянальна феназепам толькі лупяць прхыгархшчамі папіваць пачынаюць дзічэюць бацькоў хворхымі рхобяць а тыя за імі даглядаюць але нават бацькам гэта дакучае ды яны ж і не вечныя а ў дом інвалідаў трхапіць – не дай бог там штукі не адпаліш там наогул нічога не…
– Мам… накрый мне твар уціральнікам… – папрасіў Даня.
– Нашто?
– На-крый…
– А як можна па прыступках ездзіць? – не разумеючы, спытаў Віця.
– А так становішся на заднія колы і наперхад токі за порхучні трхымацца трхэба…
– Ого… так і загрымець можна… – вымавіў Валодзя.
– Дык і падаюць а ты як хцеў? кулём ляцяць перхаломы здархаюцца але нічоа некалькі рхазоў загрхыміш і навучышся тут выбарху няма нават каб прхоста адзецца вам прхыдзецца нешта перхаадолець таму вы павінны быць лоўкімі як малпы ўсё сваё трхымаць у пархадку ну ды затое некалі нудзіцца нават у час нуды але рхыхтуйцеся да вечнай стомленасці без задніх ног будзеце дамоў прхыязджаць, – Яша ўсміхнуўся ад свайго міжвольнага жарту, – а мне добрха ў мяне ў доме ліфт токі ўсё рхоўна перхшыя прхыступкі трхэба на клясцы перхаадольваць быў час клі мне іх сусед зацэментаваў пад з’езд але не цалкам кнешне пакінуў трхохі месца збоку каб нархмальныя людзі маглі хадзіць але яны ўсё рхоўна абурхаліся скандалілі нават у домакірхаўніцтва скархдзіліся крхацей прхыйшлося ўсё рхазбіваць а яшшэ кажуць: „Інваліды павінны быць паўнацэннымі членамі грхамадства!” як быццам мы гэткімі не з’яўляемся хоць бы хто нас чалавекамі назваў або хаця б грхамадзянамі або на благі канец прхыматамі дык не ж усё інваліды ды інваліды – ай пшлі яны! я і не рхвуся станавіцца паўнацэнным членам грхамадства так мархальна лягчэй…
Я падумаў пра тое, якім чынам і хто будзе заносіць мяне на чацвёрты паверх маёй „хрушчоўкі”, у якой, зразумела, ліфта няма.
Заваражоная Зіна падсунула свой услончык бліжэй да Яшы, узяўшыся за сядзенне, што аказалася напалову адарваным. Таму, калі жанчына адпусціла яго, яно спружыніла стрэлам, ад якога здрыганулася нават Яшава каляска.
– А ё-о-о-о! – завыў Яша. – У цяе шаптуха знаёмая ёсць?
– Ёсць… – адказала спалоханая Зіна.
– Заўтрха хай сюды прхыедзе ад спалоху мяне пашэпча, – жартоўна распарадзіўся Яша.
– А яна толькі на месцы шэпча, – па-калгаснаму какетліва аджартавалася Зіна.
– Добрха пад’еду… – зноў пажартаваў сканфужаны Яша.
– Прыязджай, – па-заліхвацку дала згоду жартам ажыўшая жанчына.
– Зін…
– …
– Зін.
– …
– Зінка!
– Ну шо ты хочаш?! – нарэшце адцягнулася жонка ад Яшавай прамовы.
– Павярні мяне, – нечакана загадаў Міхаіл.
– Шо-о?
– Павярні мяне!
– Ага! Зараз! Усеўся Мішка на кукішкі! Сам жа ўжо круцісся, як уюн на патэльні!
– Па-вяр-ні мя-не.
– Гуляй.
– Зін, ну павярні мужыка, – яўна не ад клопату папрасіла за Мішу Тамара.
– Хай сам павернецца…
– Давай, Мішка, я цябе павярну…
– Ану, не падыходзь да яго, Тамара! Я сама… Куды цябе?!
– Ды хоць куды…
– Хоць куды! Ты ў мяне шчэ – хоць куды!   
– Якаў… а ўвогуле так… інвалідам цяжка сярод людзей?.. Людскія погляды і-і-і гэтак далей… – сумна спытала мама, бо прадчувала адказ на сваё пытанне, як, дарэчы, і ўсе астатнія.
– Дрхэнна не тое што вас будуць не тактычна рхазглядваць і шаптацца я напрхыклад клі на мяне скоса пазірхаюць таксама на іх гляджу ва ўпорх гляджу прхама ў вочы гляджу а іншы рхаз нават вітаюся з імі а яны вінавата адвархочваюцца чакаюць пакуль і я адвярхнуся і зноў касавурхацца і смех і грхэх але дрхэнна не тое што вас будуць не тактычна рхазглядваць а тое што ад вас будуць тактычна адводзіць погляды нават са спагадлівымі ўздыхамі і гэта яшчэ горхш чым прхоста незадаволенае адвядзенне вачэй, – трапна выказаўся Якаў, – а яшчэ горхш што людзям чамусьці будзе здавацца што вы хворхыя яшшэ і на галаву а горхш гэтага тое – што будуць думаць прха вас людзі сапрхаўды будуць думаць гэта адчуваецца і думаць яны будуць прха тое каб хутчэй забыць вас тму шта вы для іх наглядны боль і выклікаеце ў здарховых людзей адархванне і гэта нархмальна для бессархдэчнай баязлівасці а горхш таго тое што яны не будуць вас сархомецца яны будуць ігнархаваць вашы прхосьбы але некаторхыя будуць ставіцца да вас не так рхаўнадушна клі сунуць вам міласціну лішні рхаз нагадаўшы вам прха ваша горха клі не прхымуць ад вас пачастунак клі будуць вам паддавацца клі захочуць скархыстацца вашай інваліднасцю ў дрхобязных кархыслівых мэтах для вас цяперх любы чалавек можа быць небяспечным – ад вялікага да малога і гэта вжэ зусім дрхэнна а горхш за ўсё што перхад вамі перхастануць выхваляцца з аднаго боку гэта добрха а з іншага боку: звычайна выхваляешся перхад тымі хто для цяе мае значэнне а самае горхшае што чаго б вы ў жыцці ні дасягнулі вам не будуць зайздрхосціць на вас нізашто не будуць злавацца і нават крхыўдзіцца бо вы для людзей… акрхамя хіба што дзяцей – недачалавекі нават для тых хто будзе вам чыстасархдэчна суперхажываць…
„І праўда… – падумаў я, – у той жа самай іроніі розныя інваліды… ды і старыя падаюцца… як нейкія недарэчныя істоты… А ці распаўсюджваюцца на недачалавекаў маральныя законы… альбо хаця б беззаконнасць?.. І ці ёсць у недачалавекаў хоць якія-небудзь шляхі… альбо хаця б сцежкі?..”
Выгнаць смелага Яшу ніхто не асмельваўся з-за няшчырага, але спачування.
– А як з палавым жыццём?.. – нарэшце адважыўся спытаць Валодзя, панізіўшы голас да ледзь чутнага.
– Што?.. – спытаў Яша.
– А-а-а з палавым жыццём як?!.
– А табе гэта нашто, грыб стары? – жартоўна абурылася Тома. – І хворы!
– На ўсялякі пажарны выпадак… – засаромеўся „грыб”.
– Ніякага нархмальнага палавога жыцця ў вас быць не можа, – заявіў на ўсю палату Якаў з натуральнай хмурнасцю, – так што пакуль з часам жаданне не аслабее прхыдзецца на сценку папалазіць ды і на столь, – Яша сумна ўсміхнуўся, – не ну ёсць там нейкія лекі якія часова эрхэкцыю выклікаюць каверхджэкт напрхыклад але яны я чуў вельмі-вельмі дорхага каштуюць – клі не плаціць за кватэрху і не есці то на пенсію токі тыдзень мілавацца можна і лекі гэтыя трхэба самому калоць прхама ў орхган а гэта пастаянная рхызыка ды і медыцына ў пасцелі… – Яша скрывіўся.
– Якаў… – здаўленым голасам вымавіла мама.
– Што ты хочаш? – з усмешкай спытаў няпрошаны сабрат.
– Скажыце… а-а можна такім чынам дзяцей зрабі..?
– Дык а як клі адчувальнасці няма? няма адчувальнасці – няма здавальнення няма здавальнення – няма семявывярхжэння няма семявывярхжэння – няма дзяцей а што да мяне то я дачку яшшэ да грхыжы згламэздаць паспеў шаснаццаць гадоў вжэ вымахала бамбіза – зад больш чым у маткі…
– О! Яшка. Ты зноў да нас завітаў? – увайшла медсястра ў палату.
– А як жа! добрхага здархоўя Канстантынаўна! – з наіўнай радасцю вымавіў ужо і так здаволены Яша.
– Добрага, добрага. Ну, як твае спра..?
– Як звычайна – лепш за ўсіх! во, нарход жыццю вучу! – туды-сюды ездзіў перад медсястрой Яшка.
– Так, ты, я бачу, зноў людзей напалохаў так, шо аж?..
– Ды вы што?! ні ў якім выпадку! скажыце, хіба я вас напалохаў?! Канстантынаўна, а дзе мая любімая медсястрха?!
– Якая?.. – незадаволена спытала медсястра.
– Ну Ніна Рхыгорхаўна!
– Так, Яшка, выязджай ужо адсюль. Табе пара.
– Не, мне спяшацца няма куды, я яшшэ хцеў…
– Пара-пара, выязджай.
– Куды, Канстантынаўна?..
– На ўсе чатыр… у адзін бок… Давай, давай, давай, – па-добраму сказала медсястра скрозь паблажлівую ўхмылку і па-добраму вывезла Яшку за дзверы, як недачалавека. – Вы ж яго не слухайце, а то ён вам тут жахаў панарасказвае.
– Мам… пастаў бутэлькі…
– А чаму ты так мала патрэніраваўся?
– Ай… нешта перахацелася…




Пасля вячэры з-за дзвярэй палаты высунулася палова сяброўкі маёй мамы і, праігнараваўшы прывітанне, стала бегла шныраць прыжмуранымі ўчэпістымі зенкамі па памяшканні. Нарэшце яе рэзкі погляд спатыкнуўся аб мяне, і я шчыра ўсміхнуўся ёй. Але нечакана яна пайшла глядзець далей і, не найшоўшы твар маёй мамы, якая адносіла ў сталовую посуд, знікла.
Калі мама вярнулася, я, глыбока ўздыхнуўшы, падумаў, што для таго каб толькі аднесці посуд, яна надта доўга адсутнічала, а для таго, каб пагаварыць з сустрэтай на калідоры сяброўкай, надта мала.
– Уяўляеце?! – раптам звярнулася мама да ўсіх у палаце. – Спыняе мяне зараз нейкая жанчына… а я ж у белым халаце, і яна палічыла, што я санітарка, таму і просіць мяне: „Ой, а вы не маглі б майму сыну мяшок з мачой зліць перад сном? А то мне зараз на цягнік”. Я пытаю: „А чаму вы сына пакідаеце?” А яна адказвае: „Дык у мяне ж гаспадарка: карова, куры, парасяты…”
– Тамар… а шо з гэтым хлопцам здарылася?.. – пацікавілася Зіна.
– Ды ішоў сабе, а тут хтось у панадворак вароты жалезныя ставіў, падняць трэба было… цяжкія, відаць, былі. Ну і, ведаеце ж, як звычайна: „Хлопец, дапамажы!” Ён дапамог, ну а тут вароты павяло, усе адскочылі, а ён…   
– А вунь, у другой палаце шэйнік ляжыць, дык за ім матка таксама не даглядае, сядзелку наняла, і ўсё, – нарэшце адрэагавала на словы маёй мамы Зіна.
– А дзе яна працуе? – спытала Вольга.
– А-а ў яе фірма свая, ці шо… Ходзе тут па калідоры… ся та-ка-я… – Зіна смешна і агідна павіляла сцёгнамі.
– Тамара, а што з гэтым шэйнікам здарылася?.. – зноў пацікавілася маладая.
– Што, што! – перадражніла тая. – З балкона на балкон пералазіў.
– Ой, а колькі я лазіў, калі Оля ключы забывала… – вінавата-спалоханым голасам прызнаўся Валодзя. – А гэта ж шосты паверх…
– Ну і што табе сказаць? Дурань, – заключыла Вольга.
– Та-а-к, калі матка матцы не роўная, то жонка жонцы – і пагатоў, – заключыў Віктар.
– Ну… як ты… сынок?.. – спытала мая мама.
– Нармальна.
– А гэта я цёцю Рыту на калідоры сустрэла… дык мяне так доўга не было…
– Не так ужо і доўга. Яна сюды заглядвала.
– Хто?..
– Цёця Рыта.
– І што?..
– Нічога. Зірнула на мяне толькі, і знікла.
– Цяпер я ўсё зразумела…
– Мам, што з табою?
– А што са мною?..
– Ну, ты як быццам не ў сабе.
– Дурненькі… усё ў парадку…
– Ну я ж бачу, што нешта не тое.
– Ды ну, перастань…
– Ну што „перастань”?! Што „перастань”?!
– …
– Расказвай, што здарылася?
– …
– Мам!
– …
– Ты чуеш?
– …
– Хто цябе пакрыўдзіў?
– …
– Цёця Рыта?
– …
– А?
– Ой, сынок… навошта ты саскочыў… навошта?..
– Здаецца, цяпер і я ўсё зразумеў.
– Што ты зразумеў?.. Што?..
– Я зразумеў, што сяброўка твая табе нешта нагаварыла!
– Ай… бог ёй суддзя… Навошта ж ты саскочыў… наво..?
– Што яна табе сказала?!
– …
– Мам!
– Нічога…
– Ну як „нічога”?! Нешта ж сказанула, што ты сама не свая!
– …
– Ты чуеш?!
– …
– Мамачка, ну не трымай у сабе…
– Яна сказала…
– Ну?
– Яна сказала… каб я надта за цябе не перажывала… бо ты пра мяне не думаў, калі з моста саскокваў… і што… і што… ты эгаіст… раз вырашыў пайсці з жыцця раней за бацькоў…
– Дык, магчы…
– …І-і-і яна сказала… што я маладая… і магу сабе яшчэ дзіця нарадзіць…
– І што ты ёй адказала?
– Што яна мне больш не сяброўка…
– Мамачка, ну дык у чым тады праблемы? Забудзь пра ўсё…
– Як, сынок?.. Як?.. Як мне забыць, як мы з татам цябе ў той вечар з універсітэта чакалі, месца сабе не знаходзілі… Я ўпершыню ў жыцці бачыла, як твой тата плача… Ой, сынок, навошта ж ты саско..?
– Як?.. Як так плакаў?… Ды ты што?..
– Так, сынок, так…
– Толькі не гэта… толькі не гэта… Лепш бы нават абыякавасць…
– …Стаялі з ім, у акно глядзелі… цябе чакалі… думалі, што ты недзе ў кагосьці затрымаўся… альбо ўвогуле начаваць застаўся…
– Дзе?.. у каго?.. Хіба я мог?..
– Так… але мы спадзяваліся на лепшае… Хаця ў мяне ўжо з самай раніцы на душы неспакойна было… мо-таш-лі-ва нейк… Увесь дзень з гэтым змагалася… Потым… потым бачу… па шашы „Хуткая дапамога” праняслася… як па мне… мігалкамі пра-рэз-лі-ва аглушыла… Я стала дрэнныя думкі адганяць… Навошта ж ты, сынок?..
– Мам, а што… маг-чы-ма… мяне к-к-аля нашага дому ў бальніцу везлі?..
– З вакзала так бліжэй за ўсё…
– А ў колькі „Хуткая дапамога” праязджала?..
– Якраз, сынок… якраз… якраз у той час… калі цябе… Ой, не магу…
– Ну, мам… ну… не плач… Не плач, мам…
– …Потым… з-з-ванок у дзве гадзіны… У мяне тут жа ўсё ўнутры абарвалася… бо дрэнныя весткі прыходзяць спешна… Дзявочы голас… такі… дакорліва-вясёлы, пытае: „А вы ведаеце, дзе зараз ваш сын?” А я стаю і баюся спытаць, дзе… А калі пачула, што ты ў рэанімацыі…
– Ну, мам, ну што ты… ну не трэба… чуеш… Не плач…
– …Я ёй кажу: „Мы выязджаем”… Яна кажа: „Усё роўна вас да сына ні за што не пусцяць”… Я яе спытала… Яна мне сказала сваё імя… Я ёй сказала: „Ірачка, дзетка, паназірай там за маім сынам, я табе аддзячу”… Тая весела адказала: „Ну канешне”… Потым я трубку міма апарата перакуліла і стаю… удыхнуць не магу…
– Мам… ну не…
– …Вырашылі з татам на тэлефоне сядзець… Званілі, званілі, званілі… Стан цяжкі, цяжкі, цяжкі…
– І што, ты Іру ад-дзячыла?
– Канешне…
– А я думаў, яна бескарысліва са мною няньчыцца…
– …Мы і ўрачам долары давалі перад аперацыяй… А пасля яе стол накрывалі…
– Праўда?!.
– …Тата, горам забіты, бегаў прадукты купляў… Навошта?.. навошта ты саскочыў?..
– Дык я не зразумеў, у-у-рачы патрабавалі ўсяго гэтага?
– Нават не намякалі… Ім нічога не трэба… Увогуле кажучы, яны ні ў чым не маюць патрэбы…
– Дык тады н-н-авошта… ча-а-му… як?..
– Па інерцыі… Хворыя па інерцыі даюць… урачы па інерцыі бяруць… А спыніць яе адным і другім перашкаджае тое… што кашу маслам не сапсуеш…
– І тым не меней… як можна браць ад няшчасця?
– …Навошта ж ты саскочыў, сынок?.. Навошта?..
– …
– …Навошта ты такое здзейсніў?..
– Ну, мам… ну ўсё ж ужо ў мінулым… не плач… Чуеш?.. Не плач…
– …А тут, як на ліха, рэдактар пачаў менавіта цяпер тату душыць… разам з большасцю… Гэты… бажок!.. абслінены… падлізнікамі!.. пазёрамі!.. ды прыхвастнямі!.. імпазантнымі… Пляткары і змоўшчыкі!.. плёткі пра плёткі распускаюць!.. Гультаі паднявольныя!.. Яны на лятучках… дзе дзейнічае прынцып: „Падзяляй і пануй”, адзін перад адным адзін аднаго…
– Яны ж гэтага бажка і зліжуць!.. А потым і самі сябе!.. Будзь спакойная!..
– …І галоўнае ж… сярод іх ёсць паважаныя і заслужаныя людзі… А некаторыя нават былі і на кані, і пад канём…
– Дрэннае мінула… супакоіліся… расслабіліся… размяклі… расплыліся…
– …Твой тата нарасхват… але змяніць яму месца працы… значыць, істотна згубіць у зарплаце… А зараз, калі для цябе асабліва патрэбны грошы, а хутка спатрэбяцца вялікія грошы, ні пра якую годнасць і думкі быць не можа!..
– …
– …Ты прама на чыгуначны пуць упаў… на шпалы…
– Што-о?..
– …Уяўляеш… калі б у гэты момант па ім цягнік паехаў?.. О-ё-ё-й… Сынок, сынок… Навошта ж ты саскочыў?.. ну навошта?..
– …
– …Калі цябе ў рэанімацыю даставілі… у цябе ціск быў… семдзесят на сорак… а тэмпература… трыццаць пяць і… О, гасподзь ты мой, бог…
– …
– …Юра-Юра… Навошта?.. навошта?.. ну навошта ж ты?..
– Ну, мам!..
– …Дзякуй богу, што табе паспелі аказаць дапамогу ў першую гадзіну пасля здарэння… калі яшчэ чалавека можна выратаваць… з вялікай доляй верагоднасці… Урачы называюць гэтую гадзіну „залатой”…
– Дзя-куй…
– …Аперацыя твая чатыры гадзіны доўжылася… У цябе падчас яе два разы сэрца спынялася… Табе рабілі-і-і элек… …трастымуляцыю сэрца… гэтым… фры… фры… фрыбілятарам, здаецца… альбо дэфібрылятарам… Ну шокам, карацей, уяўляеш?
– ?..
– Ну, ведаеш, у фільмах часта паказваюць… два прасы такіх маленькіх… пад напружаннем да бакоў прыкладваюць?
– !..
– Хірург пасля аперацыі сказаў мне: „Так, крывавы хлопчык трапіўся”… Пераліванне крыві… м-м-м-м!.. Кроў ад бічэй ды алкашэй… А з-з-агадчык сказаў… што калі ты першыя дзесяць дзён пасля аперацыі працягнеш… то будзеш жыць… а калі не, то… І дадаў… што, маўляў, як бы там ні было, але калі ў чалавека была адна спроба пакончыць з сабой, то… то будзе і другая…
– Бацюхны вы мае…
– …Мы з татам гэтыя дні лічылі… а яны ўсё не канчаліся і не канчаліся… Бога прасілі: „Няхай любы… толькі б жывы…”
– Ну, мам, ну… Ну, мам…
– …Як мы гэта з тваім татам перажылі – не ведаю… Навошт..?
– Ну, мам, ну не т-т-рэба… Ну… ну… ну не плач…
– …Сынок…
– Што, мамачка?! што?!
– …Сынок… твая мама цяпер беспрацоўная…
– Як так?!.
– …Я звольнілася… Каб цябе даглядаць…
– …
– …Вось так, мой родны…
– …
– …Дырэктар выклікаў мяне і кажа: „Альбо выходзьце на працу, альбо звальняйцеся”… А потым дадаў: „Вы ж не крыўдуйце. Я ж з вамі не як чалавек размаўляю, а як адміністратар”… І ўздыхнуў: „Усім нялёгка…” А сам паглядае на мяне… ужо як на ізгойку… Хаця я ёю ўжо была з той пары, калі пратэставала супраць уключэння ў штат „штучных душ”…
– ?..
– …зарплату якіх атрымлівалі жывыя начальнікі… Ка-ра-цей ка-жу-чы… маё звальненне было непазбежным… ты сам разумееш… Не-паз-беж-ным… Як і проса на аконнай раме…
– ?..
– …Для прываблівання крылатых вястунак…
– …
– …
– Н-н-н-у… добра… як-небудзь перажывем… Толькі ты не плач, мамачка… Не плач, добра?.. І не слухай больш нікога!.. І ні з кім не размаўляй!.. Добра?!. Не, ну размаўляй, канешне, толькі рабі гэта выключна з добрымі людзьмі…
– А як даведацца, добры чалавек альбо не?.. Калі нават сяброўка такое кажа, то што ад іншых чакаць?.. Памятаеш, Лідзія Іванаўна з тваімі аднакласнікамі прыходзіла?
– Ну!
– Дык яна мне таксама не радасныя словы пра цябе сказала сам-насам…
– Якія?..
– Яна сказала: „Так, прапаў хлопец”. Мяне гэтыя словы ледзь не забілі… Яе перажыванне за цябе… было не найграным… а міжвольна сыграным…
– Так, але навошта?..
– Не ведаю… Дзеля міжвольнай прыстойнасці, напэўна… А ты навошта саскочыў?.. М?..
– Я-а-а-сна, блін… Я цябе разумею… Лідзія Іванаўна мне таксама больш ніхто!.. Шкада… Шкада… Вельмі шкада…
– …Я… як убачу дзе высокага хлопца… так і ўсё мне… Выйдзем з Тамарай на калідор… наравемся… Сынок мой, сынок, навошта ж ты саскочыў, Юрачка?.. Я ж цябе здаровенькага нарадзіла…
– Ну ты зноў, мам… Не трэба, не плач… Мамачка, не плач…
– …Навошта ж ты саскочыў… наво..?
– Ды таму што дурасць гэта была несусветная!.. Неабарачальная!.. Сам не ведаю, як і чым цяпер дыхаць!.. Божа, няўжо гэта са мною адбылося?.. Няўжо ў мяне не дзейнічаюць ногі?..
– …
– …
– …
– Мам… давай я табе лепш малітву прачытаю…
– Ды якая малітва, сынок?.. Мне здароўе тваё патрэбна, а не ма-ма-літва… Н… не веру я цяпер ва ўсё гэта… Канца не бачна нашаму канцу-у-у-у…
– Мамачка, ну не плач, чуеш, не плач… Калі ты не верыш, то і я не буду… ты толькі не плач… – вымавіў я і зняў з сябе нацельны крыж.
Астачу вечара я ўсяляк утойваў ад мамы свой стан, а калі ўсе заснулі, пачаў плакаць. Плакала мая плоць. Плакала мая душа. Плакала маё сумленне. І ўсё гэта – пад дыханне, падобнае на бурчанне ў жываце, і пад нястрымны гулкі рогат са скрыгатам таго, што ўва мне сядзела. Я падумаў, што ўсё ж такі тая манашка спачувала чалавеку ўвогуле, богу ўва мне, а не мне асабіста, і ўзяў з тумбачкі градуснік, каб адкусіць і праглынуць яго сярэбраны кончык. Аднак, пастукаўшы шкляной „чарадзейнай палачкай” аб зубы, не зрабіў гэтага – па мноству прычын.
Я адчуваў сябе нават не нікчэмнасцю, я адчуваў сябе – інвалідам.
Цёмна было на небе… Цёмна было на вуліцы… Цёмна было ў палаце… Цёмна было ўва мне… Не было толькі майго „Я”…       





















Удосталь насыціўшыся парожнім сном, абслінены Юра прачнуўся з пругкім успрыманнем рэальнасці. На снеданне ён еў манную кашу, закусваючы яе яйкам, а ў час абходу на пытанне лечачага ўрача: „Як справы?” адказаў: „Ні-як…” Юраў погляд безпаспяхова ганяўся за „мурашкамі” перад вачамі. Нават калі ручнік нечакана споўз з перакладзіны прама яму на твар, яго сэрца перапампоўвала нібыта згусцелую кроў. Унутраным светам хлопца было: ……………………………………………………………………………………….……………………………………………




– Добры дзень. А хто тут Рыдкін? – спытала нейкая медсястра, што ўвайшла ў палату з кропельніцай. Я ўбачыў – якая яна пявуча прыгожая!
– Вось, вось, тут, – ажывіўшыся, адказала мая мама, а Тоня падняла галаву з каленяў.
– Вам лекі, – ветліва вымавіла незнаёмка і паглядзела на мяне, але яе дзявочая сарамлівасць ператварыла дзеяслоў „паглядзела” ў словазлучэнне „мелькам зірнула”. Я ўбачыў – якія ў яе выразныя вочы!
– А вы што… новенькая, так?.. – фліртуючы, спытаў Валодзя, і ўсмешка дзяўчыны выпырхнула белымі птушкамі і разляцелася па палаце. Я адчуў – якую цнатлівую, якую шчымлівую пяшчоту яна выпраменьвае!
– Не зусім, – з жартаўлівай і сарамлівай какетлівасцю адказала сур’ёзная медсястра, у якой адчувалася – арганічная сціпласць! – Я ў вашым аддзяленні ўжо сем сутак працую… толькі на першым пасту. А на вашым я вашу Эму замяняю – у яе сёння дзень нара…
– Дык вы б ужо і заставаліся тут з намі!.. замест Эмы… – шчыра прапанаваў нейкі засаромлены Віця.
Міша высунуўся з-за спінкі ложка.
Медсястра нахілілася, і яе ясна-белы з нябесным адлівам халат ледзь чутна зашастаў, і гэтае шастанне было падобнае на жартаўлівы шэпт дзіцяці. Сама руплівасць бязбольна паставіла мне кропельніцу. Я адчуў у незнаёмцы – нешта роднае!
– Не, я толькі суткі з вамі буду, – з засяроджанасцю на працы адказала станістая дзяўчына, яшчэ раз мелькам зірнула на мяне і грацыёзна выйшла – лёгкая і крохкая, як „дзінь”.
Тоня апусціла галаву на калені.
„Вось бы пазнаёміцца з ёю… – думаў я пра незнаёмку. – Вось бы… вось бы… Гэта… гэта было б… Гэта было б нешта невыказальнае… Вось бы пазнаёміцца з ёю… хаця б проста так… Хаця б папросту пагутарыць з ёю… хаця б ні аб чым… хаця б падумаць з ёю разам… хаця б некаторы час… мне б і гэтага хапіла… На сяброўства я нават і не спадзяюся… не кажучы ўжо пра… Трэба з ёю пазнаёміцца… Трэба з ёю пазнаёміцца… Я пазнаёмлюся з ёю… А потым што?.. А потым я… потым я… папрашу яе… каб яна прыйшла да мяне пагутарыць… Пагутарыць?.. Так… Яна не прыйдзе… Так… так… яна… напэўна… не прыйдзе… Яна не толькі не прыйдзе… але нават не пагодзіцца прыйсці… Ды не… канешне… не пагодзіцца… У ёй адчуваецца недаступнасць… недасягальнасць… непасціжнасць сусвету… высакароднасць… вольнаквецце… Навошта я ёй?.. Навошта?.. Навошта я ёй… калі я нават сабе не патрэбен… Ды і занятая яна… на працы ўсё ж такі… Сапраўды… не пагодзіцца… Бясконцасць працэнтаў… Забуду пра ўсё…”
Дзверы ў палату раз-пораз адчыняліся – незнаёмка глядзела на кропельніцу і абвявала мяне брызам свайго позірку, а я мог адказаць ёй толькі халадком безнадзейнасці. Аднак сэрца маё білася ў некалькі разоў хутчэй, чым падалі кроплі ў фільтры. Прыкладна праз гадзіну, якая, здаецца, доўжылася ўсё маё жыццё, яна прыйшла здымаць мне кропельніцу.
„Божа мой… якая ты… божа мой… Хутка ты знікнеш… зараз ты выйдзеш… вось-вось ты пойдзеш… гэта немагчыма… гэта немагчыма… трэба рызыкнуць… трэба рызыкнуць… Ніякай рызыкі… нават тады… калі яе няма… А пляваць… пляваць мне на мой закон… я хачу з ёю загаварыць… хоць бы проста перакінуцца з ёю фразамі… хоць бы проста загаварыць з ёю… А як звярнуцца да яе?.. З чаго пачаць?.. Не… не… Не магу… не магу… Праз імгненне ты пачуеш стукі майго сэрца…”
– Ну вось і ўсё, – сказала дзяўчына і выпусціла белых птушак.
– А-а… Хрр… хрр…
– Што?
– Я-а-а гэта… А-а-а як вас завуць?..
– Света. А вас як?.. – узаемна засаромелася дзяўчына.
– Юра…
– Вельмі прыемна… – шчыра вымавіла Света.
– Мне таксама… Ну… я маю на ўвазе… адносна вашага імя…
– Я зразумела, – усміхнулася дзяўчына, і я – на ўсю планету.
„О… божа… А што… калі?..”
– А вы-ы-ы заходзьце да мяне… Э-ы-ы мне было б прыемна з вамі паразмаўляць…
– А калі?.. – зацікаўлена спытала Света, і ўва мне нешта нарадзілася.
– Дык… э-э… калі хочаце… Калі вызваліцеся… болей-меней… тады і прыходзьце… Я заўжды тут…
Света шчыра ўсміхнулася на мой выпадковы жарт і выпырхнула.
– Мам.
– Што?
– Дай я пагалюся… і-і-і галаву трэба памыць… як-не-будзь… „Чыстым буду пакутаваць…”
12:00. „Прыйдзе… прыйдзе… абавязкова прыйдзе… я ўпэўнены ў гэтым… Трэба толькі пачакаць… трэба пачакаць… Хвалююся… хвалююся… хвалююся… Яна так на мяне глядзела… у-у-у… Сапраўды прыйдзе… сапраўды… Яна нават глядзіць прыгожа… У яе нават погляд прыгожы… А што ты ёй скажаш?.. Аб чым жа мне з ёю гутарыць?.. На якія такія тэмы?.. Мне няма чаго расказаць… я не ведаю жыцця… Напэўна… ёй са мною будзе нудна… Так… напэўна… Я нудны чалавек… і ёй будзе са мною нудна… О… гэта ж… гэта ж… гэта ж атрымліваецца… што ў мяне… першае ў жыцці спатканне… у некаторым сэнсе… нацягнутым… а я не ведаю… што на ім расказваць… Горш… мне папросту няма чаго расказваць… увогуле… Не… ну ёсць… канешне… што расказаць… але ўсё яно негатыўнае… пяшчотна кажучы… А калі ў яе хлопец ёсць?.. Альбо ўвогуле муж?.. Што тады?.. Я і не падумаў… Ну і ну… Хаця што я перажываю… я ж з самага пачатку не марыў аб чымсьці большым… чым папросту гаворка… Хаця… падсвядома… Ну… добра… што ж рабіць?.. Што рабіць?.. Што мне ёй хаця б казаць… з чаго пачаць?.. Можа… з надвор’я?.. Дык я яго не адчуваю… Можа… пачаць спачатку?.. Дык яго няма… і быць не можа… Што ж та-ды ра-біць?.. А нічога… падрыхтуюся… падрыхтуюся… я падрыхтуюся… Альбо буду папросту слухаць яе… ды і ўсё… Гэта куды болей прыемна для мяне… Буду проста яе слухаць… Пакуль ёй не стане са мною нудна… Толькі б гэта адбылося не надта хутка… Толькі б не хутка… Хоць бы наглядзецца на яе… як мае быць… хоць бы наглядзецца… І гэта хлеб… Калі ж яна прыйдзе?.. Калі?.. Вядома калі… калі вызваліцца… Болей-меней вызваліцца… Хаця гэта няважна… Галоўнае… што яна прыйдзе… прыйдзе… прыйдзе… Як я рад… Як я рад… божа… як я рад…”
13:00. „Нешта не ідзе… Нешта не ідзе… Нешта няма яе… Дзе ж ты?.. Дзе?.. Света… а?.. Чаму цябе няма?.. Чаму?.. Чаму?.. Ну як „чаму”?.. Занятая яшчэ… Яна ж на працы… Гэта я тут гультайнічаю… а яна працуе… Я разумею… Я ўсё разумею… Але ўсё ж такі… чаму яе няма?..”
14:00. „Блін… што ж такое… а?.. Што ж такое?.. Няма Светы… Так… нешта не ідзе… нешта не ідзе… Няма яе… няма… Няма… і ўсё тут… Чаму ж ты… Светачка… не ідзеш да мяне… а?.. Час ідзе… а ты не ідзеш?.. Чаму?.. Ты ж абяцала… поглядам абяцала… я бачыў… я адчуваў гэта… Света… Света… чаму ж ты не ідзеш?.. Чаму?.. Ты ж абяцала… Няма-няма-няма-няма-няма-няма… А я так і думаў… я так і думаў… што яна не прыйдзе… Таму што я ёй не патрэбен… А і праўда… навошта я ёй?.. А?.. Навошта?.. Навошта я ёй нават для… першай і апошняй гаворкі?.. Навошта ёй інва…”
– Ой… ды мы ж самі са сталовай ежу носім… не трэба было… – засаромеўшыся, вымавіла Выхаванасць маёй мамы.
– Бярыце-бярыце, зараз астатнім прынясу, – сказала Света і выпырхнула.
– А-а-бе-э-э-э-д! А-а-бе-э-э-э-д! – пачулася на калідоры, а дзяўчына ўжо прынесла на падносе чарговую порцыю абеду, а потым яшчэ, яшчэ і яшчэ. Света так шпарка іх прыносіла, што здавалася, яны знаходзяцца на хвалюючай грані падзення, але дзявочая непахіснасць рабіла гэтую грань вельмі шырокай.
– Тут нікога карміць не трэба? – спытала Света.
– Мяне!.. Мяне пакарміце!.. – вызваўся Валодзя.
– Маўчы ўжо, бездапаможны! – па-добраму асекла яго Тамара, хаця ён ужо і так нейк засаромлена апусціў перад дзяўчынай галаву.
Зірнуўшы на мяне, Света выпырхнула, а з ёю і яе ўсмешка.
„Вось бы яна мяне пакарміла… Гэта было б нешта… Мары… мары… А што нам кажа Рэальнасць?.. А яна кажа… што Света на мяне зноў глядзела… А гэта значыць… што яна абавязкова да мяне сёння прыйдзе… абавязкова… Бо я загадаў… што калі яна на мяне зараз паглядзіць… то… То што?.. Не… не факт… Хвалююся… хвалююся… хвалююся… Калі яна прыйдзе?.. Калі?.. Калі яна прыйдзе?.. А?.. Калі?.. Я так мяркую… што-о-о… напэўна… у час „ціхай гадзіны” яна болей-меней вызваліцца і прыйдзе… Так… сапраўды… толькі так… у час „ціхай гадзіны”… у час „ціхай гадзіны”… Дзякуй богу… Дзякуй богу… прыйдзе… Дзякуй богу… чакаць нядоўга… Ем без апетыту… хвалююся…”
16:00. „Вось-вось… вось-вось… вось-вось… Зараз… зараз… хутка… Зойдзе… зойдзе… вось-вось зойдзе… Крокі… крокі… Тішэй… крокі… Зараз адчыняцца дзверы… цішэй… Яна – не яна?.. Не… пракрочылі міма… Не яна… Шкада… Вельмі-вельмі шкада… Буду слухаць далей… Ды павінна прыйсці… Не можа быць… каб не прыйшла…”
16:30. „Ціш-ціш-ціш… Крокі – не крокі?.. М?.. Цішэй… цішэй… Крокі… Крокі… Крокі… крокі… чую крокі… Не… гэта так нешта… Дзверы адчыняюцца… Вось яна… Блін… сястра-гаспадыня… Якога… ты сюды заглядваеш?.. Дражніш толькі… Не… напэўна… ніхто не прыйдзе…”
17:00. „Больш не можаш… Больш не можаш… Больш не можаш… Больш не можаш… Усё… я больш не магу… Не магу больш… Колькі ўжо можна?.. Скажыце… колькі?.. У мяне ўжо эмацыянальнае апусташэнне ад гэтага чакання… Млявасць нейкая… Што рабіць?.. Што рабіць?.. Рабіць што?.. За што мне гэта?.. За што?.. За што… за што… за што… за што?…………………………………………………………………………………....І ўсё ж такі… Света… я хачу цябе бачыць… я хачу з табою размаўляць… я хачу з табою мець адно…”
– Прывітанне, – сказала мне Света, напоўніўшы мяне жыватворнай энергіяй і пры гэтым не парушыўшы хворай цішыні палаты.
– Прывітанне… – адказаў я і шпарка скінуў з сябе коўдру да пояса, каб не выглядаць зусім ужо жаласна. На мяне імгненна павеяла халадком, нібы я адчыніў халадзільнік, і мае рукі туга завязаліся на грудзях.
– Вось, сядайце сюды, калі ласка, – ветліва прапанавала Свеце мама, а сама, пачуўшы Свеціна „дзякуй”, выйшла.
– Ну, як ты?.. – хвалюючыся, прыемна дакранулася да мяне дзяўчына займеннікам „ты” і шчыльна прысунула свой стул да майго ложка, зачыніўшы „халадзільнік” і развязаўшы мяне.
– Вельмі-вельмі добра… – шчыра адказаў я і падпёр патыліцу далонню, хаця мне і так было зручна сузіраць…
– Я хацела да цябе раней прыйсці, але толькі зараз ад працы вызвалілася… і ад роздуму…
– Нейкія ваганні?..
– Ужо не.
– Дзяку… мг…
– Табе дзякуй…
– Ну… як вам тут… э-э-э… табе працуецца?..
– Цяжкае аддзяленне… Вельмі цяжкае… Не… гэта нельга перадаць… – адказала Света, перадаўшы ўсё сваёй нейкай безабароннай журботай.
– А як ты трапіла сюды… такая?..
– Якая „такая”? – усміхнулася дзяўчына.
– …
– ?..
– Ну адкуль ты?..
– Зверху.
– Як?.. – здзівіўся я.
– З самага. З дзевятага паверху. Я там у кардыялогіі працавала. Потым тут дзяўчынка ў дэкрэт пайшла, вызвалілася месца, і мне прапанавалі сюды перайсці, я пагадзілася.
– Кардыялогія, напэўна, болей лёгкае аддзяленне?..
– Так, там лягчэй. Значна лягчэй.
– Затое тут, я ведаю, больш плацяць… і водпуск тут большы. Так што ўвогуле ты правільна зрабіла, што сюды перайшла…
– Не… я аб гэтым нават не думала… – адказала Света так нявінна, што, уражаны, я адчуў сябе плямай мазуту на яе халаце: „Прабач…”
– Ты што, няма за што, – сказала дзяўчына і асвятліла мяне ўсёдаравальнай усмешкай. – Я перайшла ў гэтае складанае аддзяленне, каб павысіць свае прафесійныя навыкі. Каб потым… яшчэ болей хутка і бездакорна дапамагаць хворым… Яны вельмі… вельмі адчуваюць патрэбу ў хуткасці і бездакорнасці…
– Што праўда… то праўда… – задумліва пацвердзіў я. – А яшчэ мы адчуваем патрэбу ў цярплівасці.
– Гэта само сабой.
– Хаця ўсе яны амаль несумяшчальныя…
– Ёсць пачынанні, якія неабходна даводзіць да канца, нават калі яго не можа быць.
– О! А як ты не адчуваеш гідлівасці да чужых… ды яшчэ і хворых цел? – усміхнуўся я.
– Гідлівасць да няродных людзей маюць толькі тыя, хто гідлівы да самога сябе, – жорстка адказала Света.
– …
– Гэта ж датычыцца і душ.
– Прабач…
– Ды пры чым тут я?
– …
– …
– А-а… як ты прыйшла ў медыцыну?.. Гены?..
– Ніякай сувязі. Я сама марыла.
– Значыць, боскія гены. Дарэчы, а-а-а ты… выбачай… ты ў бога верыш?..
– Не… – вінавата адказала Света.
– Я таксама, – паказаў апраўдальную салідарнасць я. – Страшна, напэўна, у медыцыне працаваць – адказнасць вялікая. Не баішся?
– Не. У працы я як быццам не я. Я ператвараюся ў саму канцэнтрацыю. Хаця ўсё роўна перажываю за хворых, і гэта дапамагае мне яшчэ больш канцэнтравацца.
– Зразумела.
– …
– О! А ў медыцыне шмат смешных выпадкаў?
– Вельмі… Але я ніколі не смяюся. І іншым не раю.
– Зразумеў…
– …
– Смерць… ба-чы-ла?..
– А-а… табе гэта навошта?..
– Не ведаю… навеяла… творчая цікаўнасць, ці што…
– А ты займаешся творчасцю?
– Ратуй божа!.. Проста гэта мая Цікаўнасць без яе нудзіцца, таму і цікавіцца пра… смерць… на-пры-клад…
– Перадай сваёй Цікаўнасці, што ў Смерці вобразнасці няма.
– Значыць… ты яе… ба-чы-ла?..
– Адзін раз… здалёк… Але мне гэтага хапіла на ўсё жыццё…
– Ну… і… як яна выглядае?..
– Хто?
– Ну яна… Смерць…
– Яна не яна, а хутчэй яно.
– А яно… як выглядае?..
– Ніяк, у Смерці выгляду няма. І ў гэ-тым са-мы жах…
– А хіба ты яшчэ не збавілася ад гэтага штодзённага пачуцця?
– Хутчэй прызвычаілася да яго…
– А мастацтва ўвогуле сцвярджае, што Смерці няма.
– Вось іменна, што няма… няма з кім дамовіцца…
– А якога тады, па-твойму, роду Жыццё: мужчынскага, жаночага альбо ні-я-ка-га?
– Хутчэй высокага. Хаця з Жыццём іншы раз складаней дамовіцца… чым са Смерцю…
– …
– Юра, а ты-ы-ы, напэўна, вучышся дзе-небудзь?.. – пацікавілася дзяўчына, нібыта пагладзіўшы мяне маім імем.
– Вучыўся… Ва універсітэце…
– А на якім факультэце?..
– На філалагічным…
– Дзявочае царства? – спытала Света, і яе вусны прагнуліся.
– Дзявочае рабства…
– Хто гаспадар?
– Не, там гаспадыня. І завуць яе – Меркантыльнасць, – адказаў я, і мой адказ выраўнаваў Свеціны вусны: „Чым жа ты тады марыш займацца?.. Калі, канешне, гэтае пытанне цябе не бян…”
– Не бянтэжыць… Няма каго бянтэжыць… Цяпер я ўжо ні пра што не мару… – уздыхнула мая Безнадзейнасць, затаіўшы дзявочае дыханне. – А да „цяпер” я марыў… ні пра што… А-жы-цця-ві-ла-ся… Хаця не… нават пра гэта я не марыў…
– Вельмі часта мы памыляемся ў сапраўднасці нават нашых уласных мар. Таму, сапраўды, няхай гэтая тэма пакуль што цябе не бянтэжыць – так бяспечней, – сур’ёзна дагаварыла Света, і я ўсміхнуўся.
– А чаму ты ўсміхаешся? – здзіўлена ўсміхнулася дзяўчына ў адказ.
– Проста я адчуў, што-о… не ўсё так безнадзейна з маёй летуценнасцю…
Света глыбока ўздыхнула.
– Проста мне здаецца, што-о-о… у мяне з’явілася мара…
– Сапраўдная?.. – сарамліва ўсміхнулася дзяўчына.
– Больш. Адзіная.
– …
– …
– Юра… а колькі табе гадоў?.. – спытала дзяўчына з паружавеўшай зацікаўленасцю, і я наліўся прыемнасцю.
– А-а-а… гэта… васемнаццаць, здаецца…
– …
– …
– Мне на чатыры гады больш…
– Ну дык што? Я развіты не па гадах, – з васемнаццацігадовай бравадай адказаў я, на што Света нейк мудра ўсміхнулася. – А ў цябе-э-э выпадкова мужа няма… альбо хлопца?..
– Выпадкова – не.
– А невыпадкова?..
– Таксама.
– Тады будзем знаёмымі тактыльна – Юра, – радасна сказаў я і працягнуў дзяўчыне руку, каб зарыгінальнічаць і хоць так – дакрануцца да яе…
– Света, – з усмешкай адказала яна, сарамліва аддаўшыся мне праз сваю мяккую, цёплую далоньку…
З нашай далейшай размовы выразна я памятаю толькі наліты чысцінёй галасок Светы; яе цёплы хрустальны смех з маіх добрых жартаў, якія амаль для ўсіх былі нясмешнымі; яе рукі, што, здавалася, паружавеюць, калі іх пацалаваць; яе губкі, якія выглядалі самымі безабароннымі на твары і казалі, што іншыя губы могуць крануць іх толькі з недасягальнай асцярогай і ў завоблачных марах. Я памятаю Свеціны жыватворныя светла-карыя стварэнні з глыбокім, але бачным дном, што абвяваліся веярочкамі, над якімі сам бог намаляваў два доўгіх, густых штрыхі. Памятаю Свеціну сяброўку – Гармонію. Света так шчыра смяялася, расказваючы нешта смешнае з наіўным прыжмурчыкам, што, нават калі б яно не было гэтакім, я б усё роўна смяяўся. А падчас маіх расповедаў яна, затаіўшы дыханне, слухала мяне ўнікліва і з бяздоннай пашанай.
– А я… а я да цябе яшчэ ўвечары прыйду… Можна?..
Увесь дзень да вечара маю Адзіноту не падпускалі да мяне думкі пра Свету, надзейная Надзея і ўцешнае Трапятанне, якое, тым не меней, я супакойваў практыкаваннямі з бутэлькамі.
– Прывітанне, – сказала мне Света, якая была нейкай узнёслай, яшчэ болей прыгожай і ўжо знаёмай.
– Прывітанне, – самазабыўна адказаў я.
– Ну, як ты? – спытала дзяўчына.
– Надзвычайна. А ты як?
– Таксама.
– Сядай сюды…
Света села на краёчак майго ложка.
– Калі ты да мяне яшчэ прыйдзеш? – нецярпліва спытаў я.
– Толькі паслязаўтра… Калі на пост выйду… – без віны вінаватым галаском адказала Света.
– Дачакаемся.
– Канешне.
– А я вось тут з бутэлькамі трэніраваўся, бачыш?
– Мг.
– Вось так, вось. Раз-два, раз-два, раз-два, раз…
– Юра, асцярожна, не ператрэніруйся, – сказала не медсястра, а Света.
– Ды не, не турбуйся… я адчуваю… свае межы… Глядзі, якія ў мяне вялікія мускулы.
Света пагоджана і мудра ўсміхнулася.
– Ты ведаеш, страшная не сама Апатыя падчас трэніровак, і асабліва перад імі, а тое, што яна пачынае з табою гутарыць, яхідна пераконваючы цябе ў тым, што ўсё, што ты робіш, – марнасць. У выніку ты пачынаеш проста хацець спаць, думаючы, што ўся справа не ў сіле волі, а ў сіле траўмы. Дзякуй богу, што ў такія хвіліны апатыі мяне падбадзёрвае трывожнае адчуванне, што я страчваю час. А каб аднавіцца, нават трэніровак мала… нават заўзятых… Неабходна… нягледзячы на мноства прычын зрабіць сабе выхадны, жыць іх усёахопнасцю, працягласцю, цяжкасцю, утомнасцю, аднастайнасцю, манатоннасцю, дэпрэсіўнасцю і пажыццёвасцю… Нават падчас адпачынку трэба пасылаць у абезрухоўленыя канечнасці мысленныя сігналы да руху… па памяці ўяўляючы яго… каб хоць што-небудзь… магчыма, і атрымалася…
– …
– Калі мы перажываем і калі радуемся… у нас з табою аднолькавы выраз твару… – з захапленнем прадоўжыў я. – І колер валасоў у нас русы… І кончыкі броваў каля скроняў сагнуты ўніз… І прывычкі ў нас аднолькавыя… І музыка нам падабаецца адна і тая ж… І кінафільмы… І адпачывалі мы аднойчы сем’ямі ў адным малавядомым беларускім санаторыі амаль у адзін час… І жывем мы побач…
– Гэта яшчэ не ўсё… У нас з табою нават група крыві аднолькавая… і рэзус…
– Та-а-к? – ажывіўся я.
– Так, – нібы пацвярджаючы добрую вестку, адказала Света.
– Паслухай… ты-ы-ы, напэўна, ужо ведаеш… што са мною здарылася… у сэнсе траўмы?..
– Не. Я… я… канешне, магла ў дзяўчат даведацца… але не хацела гэтага рабіць… таму што калі ты захочаш, то сам раскажаш… а калі не захочаш, то ніхто не мае права ні аб чым даведвацца.
– Паслухай… а можна я не буду табе распавядаць пра тое, што са мною здарылася?..
Замест адказу Света ўзяла мяне за руку і стала лашчыць прыемнасцю з галавы да ног(!). Я міжвольна заплюшчыў вочы…




Да таго, як яна прыйшла да мяне ў наступны раз, маё сэрца ўвесь час „цікала”. Яшчэ з раніцы я парабіў усе свае даабедзенныя справы.
– Прывітанне, – радасна „прапела” сама прыгажосць, „спыніўшы” мяне.
– Прывітанне, – радасна „прапеў” я ў адказ.
Света падпырхнула да майго ложка, але сціпласць прыпыніла яе, і яна абняла мяне адным толькі духам.
– Ну, як ты?
– Ц, такі калідор доўгі, пакуль да цябе до-о-йдзеш… – міла насупілася Светачка.
– Я таксама аб табе сумаваў, – усміхнуўся я.
Светачка зноў сарамліва ўзрадавалася, потым зноў какетліва насупілася, а затым зноў узрадавалася.
– А мяне заўтра выпісваюць… – журботна вымавіў я, а Света нечакана засмяялася.
– Жартуеш?.. – з надзеяй і рэшткамі смеху спытала яна.
– Не… мяне сапраўды заўтра выпісваюць…
– Як?.. – са здзіўленнем вымавіла ўжо засмучаная Света.
– А ты што, не хочаш, каб мяне выпісвалі?
– Не хачу…
– Не хочаш?! – здзівіўся я.
– Ой… што я такое кажу… Юра, канешне, я хачу, каб цябе хутчэй выпісалі, каб ты хутчэй аднавіўся, але…
– Што „але”?
– Рана нейк…
– Ты будзеш па мне плакаць?..
– Мг…
– Ты таксама мне падабаешся, – сказаў я і засмяяўся. Свеціны вочы да бліску напоўніліся збянтэжанасцю, і яна з нейкай годнай наіўнасцю ўсміхнулася мне ў адказ: „А чаму ты смяешся?..”
– Ды таму што я пажартаваў! Мяне не выпісваюць! Хто мяне так рана выпіша, ты што!
– Сур’ёзна?.. – як пасля сумнага сну, спытала Света з няўпэўненай усмешкай.
– Вядома!
– Юра… ну навошта ты так жартуеш?.. Я ж табе веру… – з разгубленымі смуткам і радасцю вымавіла дзяўчына.
– …
– Чаму ты перастаў смяяцца?..
– …
– Юра…
– …
– Ты што, пакрыўдзіўся на мяне? Ды жартуй, як хочаш… Гэта я так проста сказала… не падумаўшы…
– Не-не-не… Света… ты ўсё правільна сказала… ты ўсё сказала… Я падонак… падонак… Кары прагну!..
– Ну што ты такое гаворыш?!.
– Як лепей хацеў… Але не ўсведамляю, які добры жарт, а які дрэнны!.. Не ўсведамляў нават, што трэба ўсведамляць, трэба!.. А адчуць не мог… з-за радасці… Проста я вельмі-вельмі-вельмі радуюся, калі ты да мяне прыходзіш… сваволіць чамусьці хочацца… абсалютна сябе не кантралюю…
– Дык і не трэба, Юра…
– Ды я ведаю!.. Я і не спрабую… Сам здзіўляюся сваёй шчырасці… Паслухай – я цябе пакрыўдзіў!.. я вінаваты!.. Я гэта яўна адчуваю і не хачу сябе апраўдваць – гэта мне не дапаможа… Прабач мне, Света!.. прабач!.. я прашу цябе, прабач!..
– Юра, ты што?.. За што мне табе прабачаць?.. – здзівілася дзяўчына.
– Ёсць за што!.. ёсць!.. Я адчуваю, што ёсць!.. За дурны жарт… за… за… за словы ў рэанім-м-м-м… Прабач!.. прабач мне!.. прабач, на ўсякі выпадак!.. умаляю!..
– Ну добра, добра, я табе прабачаю… толькі ты не мучайся…
– Не… не… Сам сябе супакоіць я здолею толькі праўдай…
– Якой праўдай, Юра, якой?.. – усхвалявана спытала Света.
– Я… я пажартаваў так з табою… яшчэ і таму… яшчэ і таму, што хацеў… хацеў як бы… асучасніць будучыню…
– ?..
– Я хацеў ужо зараз… зараз… м-м-м… м-м-м… пачуць гукі струны гарызонта… Таму і сыграў на ёй… сыграў бяздарна…
– ?..
– Я разумею, што спяшаюся, і ўсё ў гэтым духу, але… мая сімпатыя да цябе не магла не гукнуць… Вось і гукнула… ро-зы-гры-шам… Божа… Божа мой… Як жа я вінаваты… Света!.. Светачка!.. прабач мне!.. прабач!.. прабач!..
– Ты ўва мне… сумняваешся?..
– Не! не! Ты што?! Не! У табе я не сумняваюся ніколькі! Я табе давяраю! Але я сумняваюся ў немагчымасці непрадбачанага… якое можа разлучыць… м-м-м… Таму я хацеў ужо зараз даведацца аб тваёй сімпатыі да мяне… і сказаць пра сваю… Я баюся, разумееш, баюся… баюся пастаянна… баюся сам не ведаю чаго… Я баязлівец… баязлівец!.. баязлівец! Я заяц, разумееш, заяц, а не мужык…
– Юра, мужыкі ў полі сена косяць. А што датычыць – мужчын, то ці шмат ты ведаеш гэтакіх, у якіх бы хапіла прыстойнасці – а гэта галоўнае ў мужчыне, прызнацца ў тым, што яны баязліўцы?
– …
– Асабіста я пра такіх нават не чула. Ты – першы, а значыць, смялей за ўсіх. Да таго ж, калі на зайца нападае драпежная птушка дзе-небудзь у полі і яму няма дзе схавацца, ён лажыцца на спіну і сваімі дужымі заднімі лапамі забівае ворага да смерці. Альбо, здавалася б, лябёдка – яна ж ударам крыла здольная забіць нават лісіцу.
– …
– Разумееш?
– Божа, дзякуй табе, Света…
– А я рада, што табе падабаюся, – рэзка пераключылася дзяўчына на радасны лад, выключыўшы ўсё дрэннае. – І я ведаю, як будзе па-цыганску „я цябе кахаю”.
– Адкуль?.. – усхваляваўся я.
– А там у маёй палаце цыганя ляжыць, дык я і спытала… – вымавіла Света і засаромелася, стаўшы неапісальнай. – Ведаеш, як будзе?..
– Ну…
– Мэ тут камам…
– Мэ тут камам?..
– Так. Праўда, прыгожа?
– Мэ тут камам. Так, прыгожа. Нейк незвычайна гучыць. Мэ тут камам. – „Божа… прашу цябе… дазволь мне яе пацалаваць… Я вельмі гэтага хачу… вельмі-вельмі…” – Я вывучаў шмат моў… але такіх ёмістых слоў не чуў… – „Як жа мне гэта зрабіць?.. Зараз яна ўбачыць маё сэрца… яно літаральна рвецца да яе… Божа… я… напэўна… не змагу…” – Дзіўна… Мэ тут камам… Ну і ну… Я вывучаў англійскую мову… лацінскую… чэшскую… стараславянскую… а тут такое… Мэ тут камам… Та-а-а-к… – „Зараз… зараз… зараз я зраблю гэта… На лік «тры»… на лік «тры»…” – Што прыгожа – тое прыгожа… – „Раз…” – Нічога не скажаш… – „Два…” – Што прыгожа – тое прыгожа… Н-н-ічога не скажаш… – „Тры…” – Та-а-а-к…
Пальцамі я дакрануўся да Свецінай кісці… Накрыў далонню… Узяў… Падняў… Стаў набліжаць да сябе… Запясце… Локаць… Перадплечча… Плячо… Радужная сонечнасць Светы… па маіх венах пацёк мёд… Я адчуў на патыліцы далоньку… яна прытульвала і прытрымлівала маю галаву…




КАХАННЕ – часцінка Бога – найвышэйшых Душэўнасці, Годнасці і Разумнасці, ясна здалося мне такім узаемным і натуральным, што я быў спакойна шчаслівым чалавекам, які нешта вылучаў, адчуваючы клапатлівае хваляванне за Свету.




– Прывітанне, – прамяніста вымавіла Света на восьмы дзень ад нашага з ёю знаёмства. Яна ўжо прыходзіла да мяне кожны дзень незалежна ад сваіх дзяжурстваў.
– Прывітанне, – адказаў я. – Ну, як ты?
– Добра. А ты як?
– Значыць, і я добра.
– Дзіўна нейк… есці мне не хочацца… бяссонніца – спаць не хочацца… але пры гэтым… ува мне квітнее… нейкая бадзёрасць чакання…
– У мяне таксама так…
– …
– У цябе новая прычоска.
– Так вось, – вымавіла Света, і каля куточкаў яе сціснутых губак з’явіліся какетлівыя ямачкі, якія імгненна напоўніліся маім поглядам.
– Вельмі прыгожа. З густам.
– Я рада… што нам падабаецца…
– Хадзі да мяне…
З прастадушнай радасцю Светачка кінулася да мяне, і адлегласць паміж нашымі вуснамі знікла…
– Нашы вусны нібыта створаны адны пад адны… – вымавіў я.
– !..
– Добра, што са мною здарылася гэтае няшчасце, і я сустрэў цябе…
– Ну што ты такое гаворыш? – жаласліва абурылася Светачка. – Няхай бы мы… не сустрэліся… толькі б з табою гэтага не здарылася. Тым болей, што я адчуваю – мы б і без гэтага няшчасця так ці інакш сустрэліся.
– Так, я згодны. Ты – прыгожая дабрыня і добрая прыгажосць.
– …
– Не саромейся, гэта ж праўда. Я так рад за цябе.
– Ты таксама звыш…
– Мне так падабаецца тваё пачуццё гумару, – вымавіў я скрозь усмешку.
– А мне так падабаецца тваё пачуццё смеху.
Я засмяяўся.
– Ды не, Юра, я – сур’ёзна: ты – звыш…
– Ты – глыбінная і беспярэчная.
– Мяне так ніхто і ніколі не называў… – па-жаночаму ўздыхнула дзяўчына, і з яе асабістай мінуўшчыны павеяла холадам. – Ды і дзякуй Богу, – рэзка адсекла яна і натужліва ўсміхнулася.
– …
– Чаму змоўк? Размаўляй давай са мной, – з дзіцячай патрабавальнасцю ў галаску сказала Светачка, я замілавана ўсміхнуўся, і яна прастадушна засмяялася.
– Света…
– Што?..
– Э-э-э…
– Што?
– А-а-а вось я ў цябе хачу спытаць… М-м-м…
– Ну, што?
– Ай… добра…
– Ну, што ты хацеў спытаць? – пацікавілася Свеціна Зацікаўленасць.
– Ды не… лепш не трэба…
– Чаму?
– Ай… не магу… непрыстойнае пытанне…
– Ну дык што? Ты можаш пытаць у мяне ўсё, што захочаш.
– Так, але-э-э…
– Юрачка, пытай, ты ж ужо пачаў, – вымавіла Света, міжвольна папесціўшы маю ніякаватасць памяншальна-ласкальным суфіксам „чк”.
– Разумееш… я хачу пазнаць і адчуць увесь твой маленькі сусвет… пачынаючы з летуценняў пра цябе тваіх бацькоў…
– Я таксама хачу пазнаць і адчуць у табе нават тое… у што табе дадзена толькі верыць… і данесці яго да цябе… каб ты стаў яшчэ дабрэй…
– Ты ведаеш… іншы раз мне здаецца… што ў табе мяне бывае болей, чым у сабе…
– А мне тое самае здаецца ў дачыненні да цябе…
– Ну-у-у… тады… тады ў цэлым… Карацей… кажучы… у цябе… хто-небудзь… да мяне… быў?..
Дзяўчына збянтэжана і сціпла ўсміхнулася.
– Пазнаёмілася з табою і зразумела… што нікога не было… – сур’ёзна адказала яна. – А ў цябе?..
– У мяне таксама нікога не было… А-а-а якога колеру твая асабістая мінуўшчына?..
– У маёй асабістай мінуўшчыны… У маёй асабістай мінуўшчыны… колер вады…
– Цябе крыўдзілі?..
– Але гэтыя „памылкі” я тут жа кідала – заўжды і назаўжды. І чакала кахання…
– Зразумела.
– Юра, а якога колеру твая мінуўшчына?..
– А ў маёй мінуўшчыны… пераважна чорны колер… акрамя маленства… Табе не здаецца, што нам яшчэ надта мала гадоў, каб мець такія нярадужныя мінуўшчыны?
– Гэта, Юрачка, якраз і пужае…
– Дык, мабыць, лепей нам пра іх больш ніколі не ўспамінаць? Тым болей, што не хочацца.
– Канешне. Ды і на фоне нашых з табою адносін яны і самі пачынаюць хавацца… хавацца недзе глыбока-глыбока ў галаве… У цябе таксама так?
– Так, – ажыўлена пацвердзіў я. – Ты ведаеш… да знаёмства з табою я быў… нейкім… нннепраўдападобным… маю натуральнасць… можна было… толькі… падпільнаваць… Я не тое ўдыхаў і не так дыхаў… Не так засынаў, спаў і прачынаўся… Не так і не тое глядзеў, бачыў, слухаў, чуў, адчуваў… Не так і не ў тое апранаўся і распранаўся… Не так мыўся і забруджваўся… Не так і не тое піў… Не так і не тое еў… Не там і не так стаяў, падскокваў, хадзіў, бегаў і ездзіў… Не там, не туды і не так адчыняў дзверы… Не там і не так вучыўся… Не там, не так і не тое казаў, чытаў, лічыў і пісаў… Не так і не з тымі вітаўся… Не так і не тых слухаў… Не так і не з тымі меў зносіны… Не так і не тых паважаў… Не так і не тых слухаўся… Не так і не тым давяраў… Не так, не тым і не тымі захапляўся… Не так, не на тое і не на тых растрачваў натхненне… Не так, не аб тым і не аб тых думаў… Не так і не ў тым пераконваўся… Не так і не аб тым перажываў… Не так і не ад таго хварэў… Не так, не ў тое і не ў тых верыў… Не так і не ад тых чакаў узаемнасці… Не там, не так і не таго дасягаў… Я любіў дрэнныя гульні жыцця… пакутаваў ад таго, што прайграваў у іх… замест таго, каб узрадавацца гэтаму і болей не гуляць!.. А зараз… зараз я нібыта працверазіўся… працверазіўся да ісціны… стаў душой пад душ… Усё… усё дрэннае да знаёмства з табою было… як быццам бы… лютым розыгрышам… галаграмай… ілюзіяй… А зараз… зараз нават прадметы вакол мяне… нібыта… замілавана ўсміхаюцца мне… Зараз… зараз я адчуваю ў сабе… нейкі… усёмагутны добры патэнцыял!.. Толькі… толькі вось вядома, што-о-о без мінуўшчыны немагчыма будучыня…
– А я адчуваю, што будучыня толькі і магчыма без мінуўшчыны.
– …
– А давай кожны з нас скажа тое… што ўжо хоча сказаць… – нечакана прапанавала Света, засаромеўшыся, і я ўсё адчуў.
– Давай…
– Ты першы…
– Не… ты першая…
– Ю-у-рачка… я, канешне, магу першая… але лепш ты… – невымоўна вымавіла сама нясмеласць.
– Добра… я першы… Зараз… м-м-м… – Я збіраўся сказаць самыя святыя словы ў сваім жыцці, і Хваляванне адчувала сябе ўва мне так, як я адчуваў сябе без яго. Я кахаў Свету і менавіта таму вырашыў яшчэ раз упэўніцца ў сваім несумненным пачуцці. Я заплюшчыў вочы, супакоіўся і пранікліва адчуў каханне. – Света… Света… Света… Я… Я хачу… Я хачу сказаць… Я хачу сказаць, што… што-о-о-о… Мэ тут камам…
– І-і-і… – удыхнула каханая і, прыпадняўшы маю руку, па-дзіцячы міла схавала сваю галоўку мне пад паху.
– Мэ тут камам, мэ тут камам, мэ тут камам, – радасна паўтараў я, пагладжваючы каханую па валасах, але Светачкіна сарамлівасць была непад’ёмнай.
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… я цябе таксама камам… – прыпадняўшы галоўку, ціхенечка вымавіла ўсхваляваная Света і зноў схавалася.
– Божа, мяне кахаюць!.. Мяне кахаюць!.. – шэптам крычаў я. – Божа, я дарую табе ўсё!.. Светачка… паглядзі на мяне… – Я прыпадняў галоўку Светы, нібыта бутончык кветкі, і яна паглядзела ў мае светлыя, сагравальныя вочы сарамліва і ў той жа час упэўнена, паглядзела самаадданым позіркам. Мы напоўнілі адзін аднаго сваімі душамі.
Пригубили мы губы друг друга крест-накрест…   
– А ў нас каханне… – замілавальным тонам дзіцяці вымавіла Светачка, прыхіліўшыся шчочкай да маіх грудзей. Яна прыладжвалася да іх, пакуль не злілася са мною. На грудзях я адчуваў толькі ціхае-ціхае-ціхае цяпло… – Так цё-о-о-пла… – Светачку ажно здрыганула, і я яшчэ мацней прытуліў яе да сэрца.
Паміж Свеціным „Я” І маім „Я” быў вялікі саюз „І”. Між нашымі тварамі трапятала аголенае паветра. Нашы вочы адчувалі ядраную яснасць. Мы з’яўляліся рэальным шчасцем, і святло ад яго, здавалася, асвятляе і сагравае ўвесь сусвет.
– У табе так сэрца б’ецца…
– Як?.. – спытаў я.
– Грунтоўна, як яблыкі ноччу аб зямлю… Толькі планеце гэта чутна… ды мне… Твае грудзі самае спакойнае месца ў свеце…
– Хочаш пагладзіць маё сэрца?..
Каханая стала вадзіць шчочкай па маіх гучных грудзях…
– Ты – маленькая мая…
– А ты – маё сонейка…
– Так прые-э-мна…
– І мне…
– Я кахаю цябе…
– І я цябе кахаю…
– Як ты адчувала надыходзячае каханне?..
– Вось так… – вымавіла Света і пацалавала мяне прама ў трапяткое сэрца…
– У цябе такія мяккія губкі…
– У цябе таксама… – сказала каханая, і гэты камплімент, як ні дзіўна, не змяншаў маёй мужнасці. – Я, калі цябе першы раз убачыла, адразу звярнула ўвагу на твае вочы… з гейзерным позіркам, і на вусны…
– Я таксама, – ажывіўся я.
– Ты такі прыгожы… – вымавіла Света і паклала мне на шчаку сваю далонь, якая сабой стала ўпрыгожваць мой твар, і я сапраўды адчуў сваю надзвычайнасць.
Я расцалаваў руку каханай.
– А можна мне дакрануцца да тваёй прыгажосці?.. А то яна ў цябе жывая… і я ніяк не магу яе разгледзець…
– Сонейка, ну навошта ты пытаеш?..
Ператварыўшы сваю кісць у крыльца анёльчыка… я ледзь-ледзь дакрануўся далонню да прыгажосці Свецінага твару… Павольна-павольна… як воблачка неба… пагладзіў яе… Яна набыла адценне сарамлівасці… што легла і на мой твар… і на мае думкі… і нават – на мае пачуцці… Рука адразу здалася мне такой вялікай, цяжкай і грубай, што я сабраўся адхіліць яе, але яна… была абезрухоўлена пацалункамі… Ад кожнага лёгенечкага кранання прыгажосць каханай набывала пачуццёвыя адценні… вокамгненныя… бясконцыя… таемныя…
– Светачка… маленькая мая… ты – цуд… цуд… рэальны цуд… Ты – тое, што мне здавалася ў той далечыні… за тэрыторыяй майго дзіцячага сада… Ты для мяне – гэта ты!.. Ты ведаеш, хто такая ты?!. Ты – гэта ты!.. Ты!.. Разумееш?!. Ты!.. Я хачу стаць перад табою на калені… І гэта будзе толькі ўзвышаць маю годнасць… Мой жыццёвы дэвіз: „Зраблю Свеце яшчэ лепш”, – арыгінальна вымавіў я банальную фразу.
– У мяне таксама такі дэвіз адносна цябе… – арыгінальна дала банальны адказ каханая. – А што датычыць каленяў, то станеш ты – стану і я.
– Ты тая, каго я марыў сустрэць… 
– Ой!.. Пачакай, я зараз… – страпянулася Света і выбегла. Праз хвіліну яна вярнулася. – Глядзі, каго я намалявала. Гэта той, каго марыла сустрэць я. – Каханая працягнула мне каляндарык.
– О! дык гэта ж я! Слухай, ты добра малюеш. Так па-до-бна…
– Паглядзі на каляндарык уважлівей.
– Ну. Гляджу, гляджу. Ну дык… О, Божа… Ён жа за дзевяноста шосты год… Бог ты мой… Бог ты мой…
– Неверагодны не толькі малюнак. Неверагодна і тое, як я трапіла ў гэтае аддзяленне. Нягледзячы на тое, што я да гэтага працавала на самым верхнім паверсе, я ніколі не карысталася ліфтам, бо заўжды трымаю сябе ў форме…
– З тваёй фігуркай у гэтым няма ніякай неабходнасці.
– Не, я для працы.
– А-а!
– Але ўсё роўна – дзякуй, – усміхнулася Света.
– Я кахаю цябе…
– Я кахаю цябе…
Нашы твары зблізіліся, і мы акунуліся адзін у аднаго…
– Маленькая мая, расказвай далей… – прапанаваў я, калі вярнуўся ў сябе.
– Я ніколі не карысталася ліфтам, але ў той дзень мяне нешта пацягнула туды. Там я сустрэлася з вашай старшай. Мы ведалі адна адну, і яна мне прапанавала перайсці сюды, я пагадзілася. А ўвогуле мы бачыліся з вашай старшай надта рэдка, і калі б я тады не ўбегла ў ліфт, мы б з ёю яшчэ доўга не бачыліся, і на гэтае месца, канешне, ужо б знайшоўся чалавек. Тут такія месцы не пустуюць. Ну, а потым зноў-такі атрымалася, што Эму трэба было замяніць, і менавіта мяне папрасілі гэта зрабіць, і я пагадзілася, хаця магла адмовіцца.
– !..
– Мэ тут камам… – па-дзіцячы вымавіла Светачка і ператварылася ва ўсмешку, а я адразу ж пацалаваў каханую. Я любіў рабіць гэта ў момант яе радасці.




Хаця я і сам гэта адчуваў, светлы вожык душы, натхнёны каханнем, гаварыў мне, што я павінен расказаць Свеце пра ўжо абясшкоджаную, але ўсё ж такі маю мінуўшчыну, і ён жа забараняў гэта рабіць, каб не засмучаць яе. Прытым у грудзях трапяталася натхненне, якое я збіраўся выпусціць у сваёй творчасці, прысвечанай Свеце. У выніку я вырашыў напісаць пра маю мінуўшчыну, прыкрыўшы праўду вэлюмам мастацкасці.
Пісаць лежачы аказалася нязручна і прыйшлося папрасіць у бацькі дыктафон, на які я пад коўдрай стаў дрыгатліва нагаворваць споведзь.
Натхнёны каханнем, я пачаў жыць трэніроўкамі з творчым падыходам да іх. Трэніраваўся праз стомленасць, адваёўваючы ў яе кожную хвіліну трэніроўкі, трэніраваўся да пухіроў на далонях, літаральна да шурпатасці зубоў, да паўсмерці. Было слёзна балюча, але думкі пра Свету з’яўляліся абязбольвальным.
Я пачаў чытаць Новы Запавет, маліцца і вымольваць у Бога дараванне за ўсё, прасіць у яго для сябе кары, але каб яна ніяк не адбілася на маіх родных. Ды толькі… хіба такое магчыма?..




Я цалаваў слыхам кожны гук ледзь чутных крокаў каханай.
– Прывітанне ўжо, – азарыла мяне Света, а міжвольная ўзмацняльная часціца „ўжо” надала гэтаму азарэнню адценне чуллівай дзяцінасці.
– Прывітанне, маленькая мая.
– Гэта табе першы снег, – з радасцю працягнула яна маленькі сняжок.
– О-о!.. Гэ… гэт… гэта ж сапраўдны падарунак… Дзякуй… Дзякуй табе вялікі… Вось дык сапраўды-ы-ы…
Сняжок здаваўся не халодным.
– Хочаш, за каўнер табе яго засуну? – засмяялася Светачка.
– Не, не трэба, – засмяяўся я.
– Ды давай. Оп!
– Э… куды?.. вярні сняжок.
– Не аддам, – перакідвала яго з рукі ў руку мая маленькая. – Оп, оп, оп, оп. Зараз я яго табе за каўнер засуну.
– Паспрабуй, – прастадушна прыжмурыўся я.
– І паспрабую.
– Не паспрабуеш.
– Паспрабую.
– Не.
– Так.
– Не.
– А вось і так.
– А вось і не.
– А вось і так.
– Ну, тады спрабуй.
– Не хачу пакуль што.
– Чаму гэта?
– Таму гэта.
– Ну, як хочаш.
– І-і-і… – здзіўлена паглядзела на столь Света.
– Што такое?.. – усхвалявана падняў вочы і я.
– А вось што!
– Ах ты, гарэза…
– Кх… кх… кх…
– У-сё роў-на не а-тры-ма-е-цца за-су-нуць… – паддаючыся, супраціўляўся я.
– А-тры-ма-е-цца…
– Не-а…
– Так… Кх… кх… кх…
– А я вось так…
– А я сюды… Кх… кх…
– Сюды таксама ніяк…
– Кх… кх… кх… А я адсюль…
– Адсюль увогуле дарэмна…
– Куды ж тады?.. Кх… кх…
– Не ведаю…
– А хто ведае?.. Кх… кх… кх…
– Не я…
– Ху-у… ху-у… ху-у…
– Ху-у… ху-у… ху-у…
– А я ўжо ведаю куды… Кх… кх…
– Ой!..
– А-а-а-а!.. Трапіўся… Кх… кх… кх…
– Памыляешся…
– Кх… кх… кх… кх…
– Кх… кх… кх… кх…
– Кх… кх… кх…
– Кх… кх… кх…
– Кх… кх…
– Кх… кх…
– Кх…
– Кх…
– Ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… – запыхалася ўзрадаваная Светачка.
– Ой… я ўжо таксама не магу… – стаміўся ад смеху я і адцягнуў майку. – Засоўвай…
– Ты што-о, не трэ-э-ба, – клапатліва вымавіла каханая, хаця яе рукі былі ўжо пустымі.   
– Хадзі да мяне хуценька.
– Ты такі мо-о-цны…
– …
– …
– …
– …
– …
– Ну я-а-а-к ты?.. – нараспеў спытала Светачка, што яшчэ больш падкрэсліла яе перажыванне за мяне.
– Ды ўсё добра, усё добра. Лепш скажы, як ты?
– Калі я з табою, мне заўжды так до-о-бра… – адказала каханая, якая ад асалоды не магла і не хацела разлучваць сваю шчочку з маімі грудзямі. – Ты мне сёння сніўся!..
– Зноў хадзячым?
– Так. Ты хадзіў і нават бегаў, і нават падскокваў… высо-о-ка так… вельмі высока… вельмі… Значыць, хутка ўсё ў нас будзе яшчэ лепш!..
– Ну канешне. Калі я прачынаюся пасля таго, як ты мне прыснілася… то адчуваю сябе яшчэ болей шчаслівым, чым звычайна… Таму што, па-першае, ты мне прыснілася… а самае галоўнае… таму што ты – гэта не сон…
– У мяне таксама так… – вымавіла каханая, і нашы расчуленыя ўсмешкі цмокнуліся.
– О! Давай я табе свой фотаальбом пакажу, мне прынеслі.
– Давай, – з задавальненнем сказала Света.
– Зараз… зараз… ён тут… у тумбачцы… э-э-э… Вось… На, глядзі. Давай я табе буду расказваць, дзе што.
– Давай, – з цікавасцю пагадзілася каханая.
– Аблакочвайся побач… Не саромейся… Ты што, саромеешся?..
Светачка паматала галавой, а потым прастадушна і таму замілавальна прызналася: „Н-н-та-а-к… трошачкі…”
– Я таксама… Так што не саромейся…




– Юрачка, гэта так прыгожа. Я так за цябе рада, што ты там пабываў, – сказала Света.
– Усё гэта для мяне само па сабе нішто. Але калі яно будзе адлюстроўвацца ў тваіх вачах… Гледзячы ў твае вочы, я бачу куды лепш… больш… выразней і грунтоўней, чым калі пільна азіраюся па баках… блізкіх альбо далёкіх…
Мае вусны крануліся мілай павек…
– Калі я папраўлюся, я цябе павя…
– Ну-у! не гавары так, – з любоўнай незадаволенасцю перапыніла мяне Светачка. – І не думай. Ты не хворы. І не інвалід! Ты проста… часова… і часткова абезрухоўлены – чалавек. Гавары: „Калі я аднаўлюся…”
– Добра, добра, добра. Калі я аднаўлюся, я павязу цябе ва ўсе гэтыя краіны. У Барселоне я павяду цябе да фантанаў. Уяві сабе: вечар, цёмна, спякотна, і мы танцуем прама перад шматлікімі, рознакаляровымі, вялізнымі фантанамі, якія пад гукі класічнай музыкі змяняюць свае формы, ператвараючыся то ў пару, то ў пераплеценыя струмені, што перыядычна ўзносяцца да нябёсаў разам з нашымі поглядамі і настроем, каб апаласнуць зоркі і ледзь крануцца нас халадком сваіх пырскаў. У Монтэ-Карла я пакажу табе Лігурыйскае мора, якое такога цёмна-цёмна-сіняга колеру, як лазурыт. У Парыжы я павяду цябе па маленькіх утульных вулачках уздоўж каштанаў, у чуллівых ценях якіх павявае духмяным цяплом. Мы пасядзім з табою ў беламармуровым дворыку Луўра, камень якога не халодны, а нагрэты сонцам. На Эйфелевай вежы мы будзем сузіраць Парыж з вышыні птушынага палёту. Мы будзем у абдымку сядзець на лавачцы сярод рознакаляровых кветак у маленькім парку за Саборам Парыжскай Багародзіцы. Уяўляеш?
– …
– Ты што, плачаш?.. Светачка… ты што…
– Гэта… гэта я ад шчасця… – вымавіла каханая, узрушаная, як пасля танца.
Слёзы Светы перадаліся і мне праз яе квітнеючы погляд… Вочы каханай з’яўляліся для нас з ёю аазісамі…
– Мале-э-нькая мая… – глыбока ўздыхнуў я.
– Со-о-нейка маё…
– А хочаш убачыць усё гэта сваімі вачамі прама зараз?! – пажартаваў я, каб адцягнуць каханую ад слёз, няхай і салодкіх.
– Мг… А як?..
– Вельмі проста. Загляні мне ў вока.
– У вока?..
– Іменна.
Светачка з наіўнай цікавасцю дакранулася вільготнай скулачкай да маёй скулы… Нашы вочы апынуліся ў начным дыханні… яно ўвільгатняла і іх… І толькі погляд святла знадворку спрабаваў зазірнуць да нас, асцярожна абгінаючы маё пераноссе… Ён запальваў у глыбіні вачэй мігатлівыя зорачкі… Нашы душы былі так блізка, што ласкаталіся вейкамі… Мы ўсміхнуліся, і скулы прытуліліся адна да адной яшчэ шчыльней… Гэта было першае інтымнае спатканне нашых вачэй… На імгненне яны нават прыкрыліся веярочкамі…
Нам з каханай адкрылася сусветнае таемства. Яго немагчыма ні адчуць, ні ўявіць, ні пачуць, ні ўбачыць, ні тым болей перадаць – ды я і не стаў бы! Яго магчыма толькі… У далейшым мы з каханай ніколі не краналіся гэтага таемства словамі, але заўжды размаўлялі аб ім у думках.
– Мэ тут камам… – толькі і здолела вымавіць Света.
– Мэ тут камам… – толькі і змог выгаварыць я, а болей і не трэба было.
Унутры нас загучала рэха пацалунка…
– Света.
– Што?..
– Ведаеш, што я думаю?
– Не, але прадчуваю, што нешта добрае.
– Мы з табою абавязкова павінны мець шмат грошай, каб дзяліцца імі.
– Цяпер я тым болей і асабліва хачу дзяліцца.
– Вось і я таксама.
Мы яшчэ раз клікнулі рэха…
– Юра.
– Што?..   
– Як твае трэніроўкі?..
– Крэкчуць. Падчас трэніровак актывізуюцца нейкія цікавыя думкі, але каб іх усвядоміць, патрэбен спакой, – усміхнуўся я.
– А як твая споведзь… нагаворваецца?..
– Цудам… Лёгкімі наскокамі трапяткога сэрца…
– Я ра-а-да…
– І трэба ж!.. натхненне ўдасканальвае ўжо натхнёнае!.. Праясненне выпраўляе ўжо праясненае!.. І канца гэтаму перараджэнню няма!.. Дзякуй Богу… Не-э-э, даробленых твораў быць не можа. Яны могуць быць толькі… пе-ра-рва-ны-мі… Прынамсі, вялікапамерныя. Прытым натхнёнае столькі ў сябе ўбірае, што… пасля… часам пачынаеш запамятаваць назвы прадметаў… гэтага… побыту!.. бальнічнага… Думка з думкай… думка на думку… думка з думкі… Не паспяваю нагаворваць!.. Я думаю!.. думаю!.. задумваюся!.. Кожны свой выдых аналізую… і не толькі свой… Псіхалагічна аналізую… творча… маральна… Асабліва перад сном аналізую… пакуль ужо іншы раз… уяўленне… не пачынае… ходырам хадзіць… Аднак гэта ўсяго толькі паралельныя думкі. Асноўныя і галоўныя – пра цябе… Але ўсё роўна што-небудзь ды ўпускаю з паралельных думак… забываю незваротна… а потым плачу па іх, як па… І галоўнае ж… павольна адыходзяць… нібыта развітваючыся… а памяць за імі не паспявае… Толькі плямы ад іх застаюцца ва ўяўленні… як ад знічак… А тут яшчэ ежа раздражняе!.. Нагаворваць хочацца, а тут… жа-ваць трэ-ба… А тут яшчэ аказалася… што я родную мову кепска ведаю… і адчуваю… Відаць, недастаткова выдатна я яе вывучаў… Альбо я яе не любіў… Ц!..
– Ты зараз такі абаяльны… – вымавіла Света з узвышаючым мяне поглядам і вуснамі разгладзіла маршчыны між маіх броваў.
– …А гэты… самы… як яго… дыктафон…
– !.. – вымавіла каханая і выцалавала ўсё…
– …
– …
– …
– Ты ўжо прыдумаў назву твора?.. – спытала расчуленая Светачка.
– Не яшчэ…
– А аб чым ты зараз пішаш… кажаш?..
– Вось закончу, і ты пра ўсё даведаешся.
– А-а, хітранькі, а ты зараз скажы…
– Не скажу.
– Чаму?..
– Ой, маленькая мая… ты зараз так па-дзіцячы, так натуральна спытала… што я гатоў расказаць табе нават тое, чаго не ведаю…
– Ну дык раскажы…
– …
– Ну раскажы-ы.
– Не.
– Ну раскажы-ы-ы…
– Нельга.
– Ну раскажы-ы-ы-ы…
– Светачка, ну я не магу… не магу… Потым… закончу… надрукую душу на паперы… Я ж хачу, каб усё было, як мае быць, і…
– Не хочаш гаварыць… нябось?..
– Ды ты не так зразумела…
– Добра-добра, Юрачкін. Не хочаш гаварыць, так і скажы. А то – не магу, не магу, – тонам капрызнага дзіцяці вымавіла Светачка, і я ўсміхнуўся.
– Капрызу-у-лька мая маленькая.
– …
– Хто ў нас капрызулька?.. М?..
– Я не капрызулька…
– Капрызулька.
– Не капрызулька.
– Капрызулька.
– Ну-у-у, я не капрызу-у-лька-а.
– Капрызулька і ёсць.
– Не капрызу-у-лька-а.
– Яна самая.
– Не-э-э-э.
– Так.
– Не-э-э.
– Так.
– Не-э.
– Так.
– Не.
– Так.
– Не-не-не-не-не-не-не-не-не…
– Так-так-так-так-так-так-так-так-так.
– …
– Ты што, пакрыўдзілася? – жартоўна спытаў я.
– Т…
– Што?
– Т…
– Пакрыўдзілася?
– Т…
– Так?
Светачка па-дзіцячы выразна кіўнула.
– Ды не-э-э, – прастадушна ўсміхнулася яна.
– Мале-э-нькая мая…
– Ю-у-рачка, ну скажы, што я не капрызулька…
– Ну канешне, ты не капрызулька. Ты для мяне складаешся толькі з добрых якасцяў альбо проста з якасцяў, якія я таксама люблю.
– Я б з табою спрачалася… калі б не думала пра цябе тое самае…
– Мэ тут камам…
– Мэ тут камам…
Настала ўцешнае пунсовае маўчанне…
– А карэкцірую я зараз Салатавую паляну.
– А што гэта?.. – са здзіўленай цікавасцю спытала Света.
– Гэта для мяне самае светлае, самае цёплае, самае добрае і самае дарагое месца на зямлі. Мяне туды маленькім вадзілі на пікнікі бабуля і дзядуля… а здаецца, што гэта было так нядаўна… альбо, прынамсі, не так даўно… Гэтае месца сімвалізуе для мяне маю радзіму. І хаця я не быў там з маленства… з-з-з часу… як бабуля і дзядуля памерлі… адзін за адным… гэтае месца заўжды ўва мне. Да гэтага месца я заўжды падсвядома імкнуся і тужу па сваіх родных… У свой час не нагледзеўся на іх… не наслухаўся… не наадчуваўся… дабра ім не дарабіў… пра-ба-чэ-ння не да-пра-сіў… А цяпер ужо… Мінуўшчына… праз саломку часу высмактала з мяне пачуцце любві да іх і тыя дзіцячыя адчуванні… да дна памяці…
– …
– …
– А дзе гэтая паляна знаходзіцца?.. І чаму яна салатавая?..
– Яна знаходзіцца ў лесе. Нават свежае паветра там у пяшчотнай сонечнай павалоцы, і таму паляна змяняе свой зялёны колер на салатавы. Мы з табою абавязкова будзем туды ездзіць… калі я папраў… аднаўлюся. Там… там-м-м-м трава… дрэвы… птушкі спяваюць… Божа, што я такое кажу?! Прымітывізм нейкі! Я… я… я не магу перадаць… У мяне не атрымліваецца перадаць прыгажосць Салатавай паляны!..
– Юрачка, гэта ўжо зрабілі твае вочы…
– Сур’ёзна?
– …
– Ты адчуваеш мяне…
– Ну, дык жа ж, – вымавіла каханая і сама ўсміхнулася ад сваіх слоў.
– Што? А што ты зараз такое сказала? – усміхнуўшыся, пацікавіўся я.
– Сказала і сказала, – паважна вымавіла мая маленькая.
– Ты сказала: „Ну, дык жа ж”? Так казаць нельга.
– А мне можна… – вымавіла Светачка і па-дзіцячы незадаволена высунула нацалаваныя губкі.
– Можна-можна… гу-у-бачка мая… – міжвольна засюсюкаў я і лёгенечка, пяшчотна пашчыпаў яе вусны сваімі. – Ты – мой малыш.
– Малыш?
– Так.
– А ты… а ты… а ты ведаеш хто?..
– Хто? – усміхнуўся я.
– Ты… ты… ты мой вялікіш… вось…
– Я хачу, каб ты была маёй жоначкай. Выйду адсюль, і мы абавязкова павянчаемся і пажэнімся. Я хачу, каб ты стала мамай маіх дзяцей. Я хачу, каб у нас было шмат дзяцей. Я ўжо іх люблю, мару даць ім жыццё і буду з адказнасцю клапаціцца аб іх, – абсалютна непасрэдна сказаў я.
– Я таксама ўсяго гэтага хачу… – абсалютна непасрэдна вымавіла Света.
– Хаця я цябе і так ужо лічу сваёй жоначкай…
– А я цябе – сваім мужам… А каго б ты хацеў, сынка альбо дачушку? – спытала каханая з мацярынскім шчасцем на твары.
– Дачушку. Яна будзе падобная на цябе. Божа, калі ў нас народзіцца дзіця, гэта ўжо будзе звышшчасце.
– Я таксама дачушку хачу. Але калі будзе сынок, таксама добра. Ведаеш, як мы дачушку назавем?
– Як?
– Лізанька, – вымавіла Светачка.
– Вельмі прыгожае імя. Я згодны. Яна будзе Елізавета Юр’еўна. Рыдкіна Елізавета Юр’еўна!..
– Ц, о-о-о-о-о-й, не зазнавайся ўжо, – сказала мне каханая.
– Чаму?.. – жартоўна пакрыўдзіўся я.
– Ды добра, зазнавайся, калі хочаш, – усміхнулася Светачка.
– Ды добра, не буду, – сказаў я, і мы засмяяліся.
Мы смяяліся нават падчас пацалунка…
– Юрачка… ведаеш што… – запаветна вымавіла каханая. – Мы для Лізанькі зробім такую дзіця-а-а-чую прыго-о-о-жую… Там будзе шмат ца-а-а-цак… ля-а-а-лечак… для дзетак іх цацкі жывы-ы-я. У Лізанькі будзе шмат усяго-ўсяго добрага. Дзіцячая няхай будзе нябеснага колеру…
– Лізанька будзе называць нас мамачкай і татачкам…
– Калі Лізанька назаве мяне… ма-мач-кай… я… я…
– Ма-а-мачка ты наша… ну што ж ты ўжо сабралася слёзкі капаць?.. М?.. – Я пацалаваў вільготныя вочы каханай. – Слухай, слухай. Кожны вечар перад сном мы будзем расказваць Лізаньцы казкі… А калі падчас расказу нешта выпадкова прапусцім альбо памылімся… яна будзе з усёй сур’ёзнасцю нам нагадваць аб гэтым альбо папраўляць нас…
– Та-а-к… Чуць свет Лізанька будзе, тупаючы, бегчы ў наш пакой і забірацца да нас у пасце-э-ль…
– А мы ўжо будзем яе чакаць… нават у сне…
– Та-а-к… І яна будзе расказваць нам пра свой дзіцячы са-а-а-дзік, пра сваіх сябро-о-о-ў… пра тое, як яна давала ім гуляць са сваімі ца-а-цкамі…
– А мы будзем слухаць і замілоўвацца…
– Лізанька павінна ўжо з самага маленства прызвычайвацца да грамадства!.. – зазначыла Светачка.
– Яна будзе хадзіць у добры садзік!.. – зазначыў я.
– Канешне. А як жа інакш? Я буду заплятаць ёй ко-о-о-скі… Яна абавязкова павінна насіць банцікі і гольфікі, – з дзіцячай сур’ёзнасцю заявіла будучая мама.
– Канешне, малыш, канешне, – па-бацькоўску пагадзіўся я. – Наша дачушка будзе ў нас паважнай чысцюлькай, хаця мы не будзем пазбаўляць яе мурзатага маленства ў пясочніцах.
– Та-а-а-к… – пагадзілася звышшчаслівая каханая, знаходзячыся ва ўяўленым.
– Мы будзем хадзіць на ранішнікі, дзе наша дачушка звонка, нараспеў і з прыдыханнем будзе расказваць вершыкі… баючыся забыць словы…
– А мы будзем ва ўнісон ёй падшэптваць!..
– Так!.. І нават мімікай дапамагаць!..
– Ведаеш, як Лізанька будзе расказваць вершыкі?..
– Як?..
Мая маленькая высунула губкі і пачала: „Мне укутала ладошку мама тёплою рукой, и пошли мы нога в ножку в садик утренней порой. Так ладошка согревалась, мой досматривая сон, её высунуть боялась – не считала я ворон. В ножках путалась собачка, пнул мальчишка походя, но от мамы оторваться не заставили меня. Вон и садик мой, я вижу, с каждым шагом больше он. Вот уже сад мамы выше, вырос, как из мухи слон. В дверь вошли… рука разжата… до конца большого дня… И зовут играть ребята в дочки-матери меня! Я играю… но твержу я воспитателям своё: «Кулачок не разожму я! В нём ведь мамино тепло…»”
– …
– Вось такі вершык… Не паэзія, канешне, але…
– Малыш… дык гэта ж цудоўны верш… проста цудоўны… Так чулліва… Тут ужо не да нейкай там паэзіі…
– Гэта мне мама яго заўжды ў маленстве чытала… І я потым таксама ў дзіцячым садзіку кулачок не расціскала… пакуль далонька не запацее…
– Мале-э-нькая мая… – замілаваўся я і пацалаваў каханую ў шчочку.
– Так чулліва…
– !..
– А калі мы будзем ісці па вуліцы, то ты пасадзіш Лізаньку сабе на плечы, і… і яна будзе трымацца ручкамі за твае вушы… нават…
– Гэта так смешна… так міла… так свята…
– А потым мы з табою яе проста будзем весці і трымаць з абодвух бакоў за ручкі. І-і-і… – удыхнула Светачка, – і мы будзем… і мы будзем раз-пораз падымаць яе і… і… і яна будзе як быццам бы на арэльках…
– Яна будзе залівіста смяяцца, і мы разам з ёю…
– Так!.. А ведаеш што, я хачу, каб у мяне з Лізанькай была аднолькавая вопратка і абавязкова берэцікі і рукзачкі. Уяўляеш, якая гэта будзе жартаўлівая гармонія, калі мама і дачушка, узяўшыся за рукі, пакрочаць па вуліцы?
– Пакрочаць-пакрочаць… мале-э-нькая мая…
– А яшчэ ў Лізанькі будуць такія боцікі з такімі пішчалкамі, ведаеш?
– Альбо з ліхтарыкамі.
– Так, і яна будзе ісці і свяціцца…
– Мая дачушка абавязкова будзе хадзіць у які-небудзь гурток.
– На танцы!.. на танцы!.. Я хачу, каб яна хадзіла на танцы!..
– Я толькі „за”. Калі мы з табою будзем танцаваць павольны танец… Лізанька таксама будзе падскокваць… кружыцца вакол нас і віснуць на нас… і мы ўжо будзем забаўна танцаваць утраіх…
– Та-а-а-к…
– А ты, Светачка, паступіш у медінстытут і станеш доктарам.
– Так, я аб гэтым вельмі мару. Але для гэтага трэба быць гатовай правільна дзейнічаць як у паніцы… так і ў эйфарыі… А ты станеш пісьменнікам… і дзіцячым таксама!
– Доб…
– І… і… калі ты будзеш куды-небудзь з дому ехаць альбо проста ісці, Лізанька будзе доўга-доўга махаць табе ўсёй ру-у-чкай… А калі ты будзеш вяртацца, яна будзе на ўсю моц доўга-доўга абдыма-а-ць цябе…
– Я гэта так сабе і ўяўляў… О!.. А ты, да таго ж, можаш стаць яшчэ і мастачкай.
– Не-э-э-э…
– Малыш – у цябе ёсць талент. Проста ты яго пакуль што не адчуваеш. Тыя малюнкі, што ты мне прыносіла, – вельмі таленавітыя, вельмі…
– Веру, веру. Лізанька таксама будзе маляваць… з наіўнай паважнасцю… усялякія лякі-малякі… – па-дзіцячы адкрыта ўсміхнулася Светачка.
– Але для нас яны будуць дасканалымі.
– Так, – сур’ёзна вымавіла Света. – Да нас у госці будуць прыходзіць сябры-ы-ы…
– Сапраўдныя!
– Канешне. А як жа інакш? І мы будзем да іх у госці хадзіць… Мы будзем спява-а-ць…
– Як я заўжды марыў пра ўтульнасць сяброўскай весялосці…
– Што?..
– А?..
Мы засмяяліся.
– О! Юрачка, зазнач у споведзі, як знайсці Салатавую паляну.
– Навошта?
– Каб на гэтае месца маглі прыйсці твае чытачы-ы-ы… і каб ім там стала таксама добра, як і табе-э-э…
– Пачакай, Света, я не збіраюся паказваць свой твор нікому, акрамя цябе.
– Чаму?.. – з разгубленым чаканнем вымавіла Светачка.
– Таму што гэта… запаветнае…
– Я згодная, але калі запаветнае ў творы, то яно абароненае ім, і таму яго можна паказваць чытачам.
– Доказна… Твая праўда… Але куды і як мне ўставіць месцазнаходжанне Салатавай паляны? Гэта ж будзе нейк ненатуральна.
– Я не ведаю… – сумна вымавіла Светачка.
– О! А давай ты зараз сама спытаеш, як знайсці Салатавую паляну, я табе раскажу, а потым перадам гэты наш дыялог у творы, і, такім чынам, усё будзе натуральна.
– Давай!
– Пытай.
– М-м-м-м-м-м-м… Юрый Анатольевіч, скажыце, калі ласка, а як вашым чытачам знайсці Салатавую паляну? – артыстычна пацікавілася каханая, прыпадняўшы бровы, я рассмяяўся, але ж яна не страчвала сур’ёзнасці, і гэта смяшыла мяне яшчэ больш.
– Ну-у-у, што вам на гэта сказаць, Святлана, у кожнага ў душы свая паляна, свайго колеру і памеру, таму маю шукаць не абавязкова, – таксама адказаў я. – Але калі такое жаданне ў каго-небудзь усё ж такі ўзнікне, то каб знайсці Салатавую паляну, прыйдзецца сесці на тралейбус пад пятым нумарам і паехаць у раён Навабеліца… аднак я яе лічу асобным горадам за Сожам са своеасаблівым хатнім духам… нейкім бязвоблачным і жыццярадасным. Даехаўшы да прыпынку „Другая школа”, трэба выйсці і прайсці ўперад метраў трыста. Вуліцу Ільіча будзе перасякаць вуліца Склязнёва, па ёй неабходна пайсці налева да Каранёўскага пераезда, а ад яго прайсці па Каранёўскай шашы метраў пяцьсот і павярнуць налева ў лес на сцежку, якая і прывядзе на паляну.
Нарэшце Света прастадушна засмяялася.
– Юрачка… я так цябе кахаю…
– Я таксама цябе так кахаю… Светачка…
Нашы твары зблізіліся, і вусны сталі раставаць…




– Ты раўнавала мяне да маёй дзяўчыны? – неяк спытаў я ў сястры Іны з суцяшальнай усмешкай.
– Не… Так… Спачатку трошачкі… А потым я зразумела… што не магу раўнаваць да дзяўчыны… дзякуючы якой мой малады брат памаладзеў…
– Ты што, сур’ёзна?
– Неверагодна, але гэта так.
– Я люблю цябе, сястрычка…
– І я цябе, брацік…
– Як справы ў ліцэі?
– Якія справы?..
– Вучэбныя.
– А-а! выдатна.
– А ў сэнсе зносін з людзьмі? Таксама выдатна, як і раней?
– Ну-у-у як сказаць… Спачатку… пасля тваіх парад усё ішло добра… я табе казала… А потым… потым я нейк здалася і… і перастала прытрымлівацца тваіх парад… і ў выніку зноў… яшчэ горш…
– Я так і адчуў! Ты ведаеш… я павінен… я абавязан… і хачу табе нешта сказаць… Карацей… карацей… Ну добра, слухай уважліва. Карацей, я… я-а-а-а… я заўжды не толькі дапускаю і выкарыстоўваю няпраўду ва ўратаванне, але і лічу яе абавязковай. Тым болей, што толькі абсалютна шчырыя людзі могуць быць упэўненымі ў сваёй праўдзівасці, не кажучы ўжо пра сваю праўду. Аднак няпраўду ва ўратаванне я выкарыстоўваю выключна ў тых выпадках, калі яна не нашкодзіць падманутаму ў будучыні. Дык вось, я вымушаны прызнацца табе ў тым, што-о-о тады… у той лятальны ва ўсіх сэнсах дзень я… я падманваў цябе дзеля твайго ўратавання… хаця б часовага… і быў упэўнены, што няпраўда не нашкодзіць табе ў будучыні… Але я памыліўся, яна табе нашкодзіла… нашкодзіла тым, што змянілася праўдзівым расчараваннем пасля абнадзейвання… нашкодзіла тым, што, натуральна, была непераканаўчай, і з-за гэтага ты стала няўпэўненай у сваіх дзеяннях і здалася… Дык вось, я прашу ў цябе прабачэння за памылку! І ўвогуле за ўсё… І зараз усвядомлена, пераканаўча, праўдзіва, шчыра і непахісна заяўляю! што з усімі словамі, якія я табе казаў у той лятальны дзень, я абсалютна згодны! І раю табе прытрымлівацца іх! Бо ўся мая тагачасная няпраўда ва ўратаванне на самай справе аказалася праўдай!
– …
– …
– Дай я цябе абдыму…
– Ну давай абдымемся, сястрычка.
– Юра…
– М?
– А я ў цябе таксама хачу прабачэння папрасіць…
– Дзіўная. За што?!
– За маё юнацтва…
– А яно ўжо што магло натварыць?!
– Наадварот… не змагло…
– Што не змагло?..
– Разгледзець твой унутраны свет… у якім свой гадзінны пояс. І не ўздумай пераводзіць у ім гадзіннік!..
– …
– Прабач мне за маё юнацтва…
– А цяпер дай я цябе абдыму…




– Так што цяпер я свой подпіс буду браць у паўкруг у форме вялікай літары „С”, – неяк падзяліўся я радасцю з бацькамі.
– Гэта будзе сімвалічна, – заўважыў бацька.
– Гэта будзе гарманічна, – адзначыла мама.
– Вы раўнавалі мяне да Светы? – пацікавіўся я з суцяшальнай усмешкай.
– Ой, сынок, Светачка адразу нам спадабалася…
– Так-так, – пацвердзіў бацька.
– Але ўсё роўна… ну, ты разумееш… улічваючы тваё становішча… мы сумняваліся ў тым, што… што вашы адносіны доўга працягнуцца і…
– І нават апасаліся за тваю псіхіку.
– Так… так… тата правільна сказаў… апасаліся. А потым… потым мы ўбачылі… і самае галоўнае – адчулі… што ты Светачку кахаеш…
– І тут у цябе ўжо пачалася мацярынская рэўнасць, – прызнаўся за маму бацька.
– Ну… так… можна і так сказаць. Але потым я зразумела, што Светачка кахае цябе не менш, чым я, і супакоілася.
– Вы такія падобныя адзін да аднаго, – усміхнуўся бацька.
– Так, – пагадзіўся я. – Плюс і мінус аб’яднаць лёгка – гэта робіць д’ябал. А вось аб’яднаць плюс і плюс альбо мінус і мінус можа толькі Бог. Дарэчы… мама… бацька… вы б не канфліктавалі болей… А то мая траўма надламіла і вашы адносіны… Не канфліктуйце болей, а…
– Мы болей не будзем… – апусціла вочы мамачка.
– Мы болей не будзем… – апусціў вочы татачка.
– Дзякуй Богу… – уздыхнуў я, і яны іх паднялі. У вачах бацькоў адлюстроўваліся выразныя гарызонты.
– Паслухай… сын… надзеў бы ты свой нацельны крыжык… – нечакана заявіў бацька і ненатуральна дадаў: – А то што яму тут у тумбачцы валяцца… занядбанаму… незахаванаму такому…
Я адчуў, што бацькі рыхтаваліся да гэтай прапановы.
– І праўда… надзень… А то ты яго тады зняў з-за мяне… а я зараз бачу, як ты молішся, і… Карацей, лепш надзень, сынок…
– Ды я і сам хацеў. Давайце ўжо, – вымавіў я, па-сыноўску ўсміхаючыся з засаромленасці бацькоў. Яны працягнулі мне асабістае распяцце. Я трапятліва прыняў яго.
– Што, вузел на аборцы? – занепакоіўся бацька.
– Так… Зараз я развяжу… блін…
– Ану, давай я. Давай-давай. Зараз паглядзім… Тут трэба не спяшаць… не цягнуць на вылуп вока… а то вузел яшчэ тужэй зацягнецца… Трэба падумаць… адчуць… і раз-вя-заць… О! На.
– Дзякуй, – сказаў я і надзеў крыжык. – Цяпер я буду пастаянна намацваць яго скрозь адзенне.
– Ты ж пачакай, не так надзеў, – ажывілася мама, – крыжык на целе не тым бокам. Здымай, перавярні. Давай я дапамагу.
– Ды я сам, мам…
– Давай я! Давай! Вось… вось… так… так… так… Вось цяпер як мае быць вісіць… добра…
– Па-а… слухайце… – расчуліўся я. – Я… я даўно хацеў у вас…
– Сынок, ты што гэта?
– Сын?!
– Я даўно хацеў у вас… папрасіць прабачэння…
– Ты што! За што, сынок?..
– За ўсё…
– За што „за ўсё”?..
– За ўсё… мамачка і татачка… за ўсё… За сівізну… на ва-шых ва-ла-сах…
– Ну-у-у-у гэта ты, сын, сабе нешта надумаў… Ды ў дадатак яшчэ і раскіс… – па-бацькоўску пажурыў мяне раскіслы тата.
– І праўда… чаго ты, сынок?.. Ты ні ў чым не вінаваты… тым болей перад намі…
– Прабачце мне…
– І ты нам прабач… за твае сівінкі…
Унутранай палёгкі я так і не адчуў. Затое было выразнае адчуванне, што іголка майго светлага вожыка будзе стрэмкай сядзець у душы пажыццёва і не загладзіцца. Так мне і трэба!




– Прывітанне ўжо, – як звычайна незвычайным тонам аднойчы павіталася са мною Света, і мне адразу стала нейк лягчэй дыхаць.
– Хадзі да мяне хуценька, – не вытрымліваў я.
– Ну што-о-о-о, – сваволіла мая маленькая.
– Хадзі да мяне хуценька, – усміхнуўся я.
– Наво-о-о-о-шта? – ледзь стрымлівала смех Светачка.
– Ну трэба, – ледзь не засмяяўся я.
– Не трэ-э-э-э-ба, – засмяялася мая маленькая.
– Трэба, – смяяўся я.
– Не-э-э-э.
– Чаму?
– Таму-у-у-у.
– Чаму „таму”?
– Таму таму, – адказала каханая, і мы засмяяліся.
– Хадзі да мяне.
– Не-э-э-э.
– Так.
– Не-э-э-э.
– Так.
– Не-э-э-э.
– Так… мая каханая…
– Так!.. так!.. так!.. – кінулася да мяне Светачка і абняла на ўсю трапятлівую моц. 
– …
– …
– …
– …
Я сэрцам адчуваў яе сэрцабіцце…
– Сонейка… ну я-а-а-к ты?..
– У мяне няма слоў… А ты як?
– А ў мяне іх надта многа…
– Малыш, я так адчуваю і кахаю тваю душу… твой сэнс… тваю асобу… тваю прыгажосць…
– Я таксама цябе, Юрачка, кахаю…
– Броўкі мае… вочкі мае… носік мой… шчочкі мае… – цалаваў я і дацалаваўся да цёплай, вільготнай мяккасці, якая пачала цалаваць мяне…
– …
– …
– Ну, як твая споведзь, нагаворваецца?..
– Так… памногу збіраю… і без стомы… Абрастае споведзь… нарастае… Ну ды Гасподзь з ёю… Як твае мама, тата, брат, котка?..
– Добра. А як твае бацькі?..
– Нармальна…
– Як Іначка?..
– Таксама… Малыш… усім дабром, што ўва мне і ў мяне, я дзякую тваім бацькам за тое… што яны нарадзілі і выхавалі цябе… я дзякую тваім бабулям і дзядулям… Я ўсіх іх завочна люблю… як сваіх…
– Я таксама дзякую за цябе Людміле Пятроўне, Анатолію Кірылавічу, тваім бабулям і дзядулям і люблю іх… як сваіх…
Нашы твары расплыліся ў адзінай мілай усмешцы.
– Малыш, дарэчы, а як твая сям’я аднеслася да таго, што-о-о ты са мною?..
– ?..
– Ну-у… я маю на ўвазе-э… як яна аднеслася да мяне… э-э… улічваючы-ы, што я-а-а… ну ты сама разумееш?..
– Юрачка, мая сям’я аднеслася да цябе, як да майго шчасця, – ашчаслівіла мяне каханая. – Але за котачку я не ручаюся, – дадала яна.
Мы засмяяліся.
– Светачка… я вось тут усё хацеў у цябе спытаць… так… з чыстай цікаўнасці… назіраеш тут… міжвольна за навакольнымі…
– Давай…
– Ну вось… ты ведаеш… як, на твой погляд, трэба выхоўваць сваіх дзяцей… каб яны не аказаліся ў выніку непрыстасаванымі да жыцця?.. А то ты сама, напэўна, ведаеш, што многія бацькі так любяць сваіх дзяцей, што-о-о пачынаюць іх занадта апекаваць, не выпускаць з дому і гэтак далей…
– Я зразумела, зразумела. Я адчуваю, што бацькоўская любоў у пэўны момант жыцця павінна выпусціць у свет сваіх – маральна падрыхтаваных да яго дзяцей. Мае бацькі так і зрабілі.
– Так, але гэта ўсё роўна рызыка.
– Юрачка, у дадзеным выпадку большай рызыкай будзе не рызыкнуць.
– Так… так… твая праўда… праўда твая абсалютна…
– Юрачка, ну я ж магу і памыляцца.
– Крайне рэдка і без небяспечных вынікаў. А што ж тады рабіць тым людзям, якія ўжо з’яўляюцца непрыстасаванымі да жыцця? Ім як прыстасавацца?
– Ім трэба…
– Што б ты параіла, напрыклад, мне, калі б я з’яўляўся непрыстасаваным да жыцця чалавекам?
– Сонейка маё… табе б я пажадала і надалей заставацца сумленным чалавекам з булатнай воляй і талентам: адразу адчуваць галоўнае ў галоўным. Гэта куды болей важна і цяжка, чым папросту прыстасавацца да жыцця. Бо заставацца – жыццё перашкаджае, а прыстасавацца – прымушае. 
– Толькі ўзаемна каханы табою чалавек можа сказаць пра цябе праўду, бо з ім ты – сапраўдны; і любіць ён цябе больш за самога сябе, а значыць, і болей, чым ты сам сябе, – заключыў я. – Дзякуй табе, малыш… вялікі дзякуй…
– Юрачка, за што?
– Я… я-а-а-а маю на ўвазе… дзякуй за тое, што ты задаволіла маю цікаўнасць.
– А ты мой каханы, – дзіцячым тонам падкрэсліла Светачка, згладзіўшы маю разгубленасць.
– Высуні губкі… высуні… – папрасіў я маю каханую, і яна пакарыла мяне сваёй пакорнасцю. – М-м-м… пацалуйка мая маленькая…
Наш са Светай сусвет зменшыўся да сусвеціку двух твараў… і ў ім было ўсё… Нашы вусны сталі абдымацца… Здавалася, мая маленькая ўся змясцілася на маіх губах…
– Ты ведаеш, Светачка, я зараз думаю, што і з прыстасаванасцю да жыцця бацькам таксама небяспечна перабіраць меру. А то я раз у двары пытаю ў аднаго дзіцяці: „Ну, што, раніцай пад ёлачкай знайшоў падарункі ад Дзеда Мароза?” А ён мне так скептычна адказвае: „Так, бацькі падлажылі”. 




– Ой! а хцё эця цяко-о-е? – пралепятала Тамара.
– Нас завуць – Кацярынка Голубева, – па-дзіцячы адказала Света, якая ў адзін з дзён увайшла ў палату з нейкім груднічком на руках. – Педыятр сказаў, што нам прыкладна ўжо паўгодзіка.
– Пакаж, пакаж. Пакаж. У-гы-гы-гы-гы-й, – працягнуўшы да немаўляці бразготкападобную руку, у грымасе з выскалам здрыганулася Тамара ад збытку пачуццяў.
– А дзе яе нос?.. – абурана адскочыла Вольга, якая была ўжо з нейкай летуценнай радасцю наблізілася да малюсенькай.
– Гэта, напэўна, тая, якую ў смеццеправодзе знайшлі, – здагадалася Зіна.
– Так… – са скрухай вымавіла Света.
– У яе што, траўма галавы? – спытала Тамара.
– Мг… – адказала Света.
– Значыць, вырасце хворай на галаву, – заключыла Тамара.
– Некаторыя і без траўмы хворыя на галаву, – сцёбнула мая мама.
– Бедная дзяўчынка, дзіцём нарадзілася – дзіцём памрэ, – зрабіла выснову Зіна.
– Святой нарадзілася – святой адыдзе, – паправіў яе я.
Я пасунуўся, і Света беражліва палажыла Кацярынку поруч са мною. Я ўпершыню знаходзіўся з немаўляткам так блізка. Мне здалося, што ўся мая сутнасць становіцца дзіцячай.
Адсутнасць прыпухласці тварыка, дзве дзірачкі замест носіка і вочкі без погляду хутка пачалі расплывацца ад маіх слёз…
Мая маленькая клапатліва ўзяла маленькую на рукі і, схіліўшыся над ёю, у роспачы заплюшчыла вочы… Здавалася, што ад гучнасці Свецінай маўклівай мальбы закрыў вушы сам Гасподзь… Яе кропелька міры не стала падаць з бледнай шчакі, каб не трапіць на тварык малюткі…
Мне падумалася… што адданасць Богу… м-м-ае м-м-ежы…
Вакол Светы і немаўляткі адчувалася нейкая аўра…
Я не пасмеў іх устрывожыць.
– Света, вы тут? – спытала незнаёмая медсястра, якая ўвайшла да нас у палату са шпрыцам. – Давай я малую ўкалю.
Кацярынку распавілі прама на маім ложку, і я адчуў святы пах дзіцяці. Мне хацелася нейк падтрымаць маленькую. Я з трапятаннем дакрануўся пальцам да вялай ручкі, а потым адвярнуўся, бо не мог бачыць, як іголка праколе малюпасенькае цельца, але адчуў укол нутром.
У палаце пачуўся жываносны крык немаўляткі.




– Ну ўсё, мне пара працаваць, – неяк сказала Света, і, як звычайна, колер яе вачэй гарманічна і так абаяльна адцяніўся колерам абавязку.
– О!.. Андруха… – здзівіўся і ўразіўся я і мой светлы вожык душы, што нейк непрыемна пацяжэў. – Здароў… Праходзь…
– Добры дзень… – сціпла вымавіў хлопец.
– Гэта Андрэй… я табе пра яго расказваў… – шапнуў я Свеце.
„У творчасці… як на споведзі… Але… відаць… не ўнік я ў сутнасць тваіх вершаў… Андруха… раз не зразумеў тваёй сутнасці…” – падумалася мне.
– Ну-у, сяда-а-й, – гасцінным тонам прапанаваў я. – Света, гэта Андрэй. Андрэй, гэта Святлана.
– Вельмі прыемна, – ветліва вымавіла Света.
– Мне таксама… – сканфузіўся нібы асляплёны Андрэй.
– …
– …
– …
– Ну добра, Юрачка, я пабегла, – сказала каханая, цмокнула мяне і, развітаўшыся, выпырхнула.
– А хто табе гэтая медсястра?.. – не разумеючы, пацікавіўся Андрэй.
– Яна – мая дзяўчына, – утаймавальным тонам вымавіў я.
– А я падумаў, што яна сястра твая… і працуе тут…
– А чаму ты так падумаў? – усміхаючыся, спытаў я, загадзя ведаючы адказ.
– Падобныя вы…
– Правільна.
– Ты тут з ёю пазнаёміўся?..
– Так.
– А як?.. – пацікавіўся Андрэй, і я сам не зразумеў, як адказаў: „Сяброўская Адкрытасць не павінна заходзіць туды, дзе жыве любоўнае Таемства”.
– Нават так?..
– Менавіта так!
– А я і гляджу, што ты ўжо не той, што раней…
– Не, гэта я раней быў не той.
– Вось я і кажу. Ну, што ж, я рад за цябе.
– Дзякуй.
– І прабач за празмерную цікавасць…
– Забылі. Чуеш… ты мне таксама, Андруха, прабач… за ўсё… і за тое… што я тады табе нагаварыў…
– Ды добра… Твая праўда была… Відаць, бяздарным было маё жаданне пісаць… раз яно знікала ад любога непахвальнага заікання пра мае вершы…
– Ды не!.. проста я тады – не зусім я быў!..
– Ды і нагаварыў ты тады не зусім мне… Так што… і гэта, і ўсё – у парадку. Я нават зараз няўпэўнены, што я – гэта я… Таму, калі што – будзь напагатове… і не шкадуй мяне… І загадзя прабач…
– Што з вухам?..
– Ды вось… барацьбой сур’ёзна заняўся… Аляксандр Макаравіч мне не адмовіў… хоць я і не студэнт болей… Расказвай лепш, як тваё жыццё?!.
– Калі казаць адкрыта, то – цудоўна.
– Ну і цудоўна.
– А тваё жыццё як?
– Б’е крыніцай. І ўсё па галаве…
– Нешта здарылася?
– Ды не, проста на конкурсе рагатуноў я б зараз заняў першае месца.
– ?..
– Мінус першае.
– Дрэнны настрой? Хаця раз жартуеш, значыць – не да канца.
– Ды не… гэта я так жартую… няўдала… Нармальна, нармальна, усё ў мяне нар-маль-на.
– До-о-бра.
– …
– …
– …
– Андрэй, як ты лічыш, ці можа чалавек, з’яўляючыся праведнікам, не верыць у Бога? – нарэшце спытаў я.
– Не. Па сабе мяркую.
„Значыць… вера ў Бога можа быць і падсвядомай…” – падумаў я.
– …
– …
– …
– Чаму маўчыш, Андруха?
– Ну, і што такое па-твойму каханне? – раптам скептычна спытаў мой сябар, будучы ўпэўненым, што я не змагу даць адказ.
Я задумаўся. Але не ад няведання. Проста збіраўся выразіць сваё пачуцце ў словах.
– Каханне… каханне – гэта… гэта-а-а… німб над сэрцам.
– Німб над сэрцам?
– Так.
– Німб над сэрцам… німб над сэрцам… німб… Так, і не прычэпішся. Толькі каханне ж можа быць і несапраўдным.
– Німб не бывае несапраўдным альбо сапраўдным. Ён альбо дадзены, альбо не.
– Ну, і што трэба зрабіць! каб ён быў дадзены?
– Памятаеш, ты пытаў у мяне, якой мне бачыцца наша Беларусь у будучыні?
– Так.
– Дык вось, любая нацыя так ці інакш развіваецца па законах уласнага менталітэту, які…
– Ох, і цесна ж мне ў маім беларускім менталітэце… і нават – марах… закарчанеў ажно. Ды і ў славянскім – цеснавата.
– А можа, гэта ім у табе не развярнуцца?
– …
– Дык вось, уласны менталітэт ФАКТЫЧНА ўжо адлюстраваны ў гісторыі, таму, якой нам бачыцца наша Беларусь у будучыні, па сутнасці, не мае значэння. Іншая справа: якой яна нам мроіцца? Дык вось, у маіх мроях наша Беларусь – з німбам над сэрцам. А каб ён быў дадзены, беларусам трэба: хаця б падсвядома гэтага натуральна і доўга чакаць, хаця б падсвядома натуральна верыць у Бога, мець натуральную годнасць, як у буслоў, і натуральна і доўга пакутаваць. Дарэчы, з трыма з гэтых умоў у нас ніколі праблем не было.
– Я здагадваюся, з якімі. Так, але і каханне прычыняе пакуты. 
– Каханне не прычыняе пакут. Гэта робіць грэшны свет, з якім яно дысгарманіруе.
– А крыўды адзін на аднаго?
– Закаханыя крыўдзяцца не адзін на аднаго, а на крыўднае.
– Каханне можа быць маленькім. А вялікае з цягам часу аслабляецца і тады…
– Каханне – велічыня максімальная, пастаянная і непадуладная. А аслабляюцца, узмацняюцца і змяняюцца – эмоцыі.
– А што з рэўнасцю?
– Рэўнасць – гэта сумненне, у каханні яму месца быць не можа. Як, дарэчы, і нераўнапраўю.
– Нераўнапраўю?
– Іменна.
– А як жа залатое сячэнне, якое – не пасярэдзіне?
– Ня-гле-дзя-чы на залатое сячэнне, якое – не пасярэдзіне.
– Добра. Цялесная здрада – гэта здрада?
– Безумоўна.
– Чаму?..
– Таму што чалавек складаецца не толькі з душы, але і з плоці. Сэрца – гэта плоць, а яго біцце – душа.
– Та-а-к… са-праў-ды… – нібы ўспомніў кагосьці Андрэй.
– Хаця, безумоўна, душа дамінуе над плоццю.
– Не ва ўсіх.
– Гэта сумна…
– А калі хто-небудзь з закаханых здрадзіць?
– Значыць, ён не кахаў.
– Чаму?
– Таму што закаханы здрадзіць не можа. Ні душой, ні ў думках, ні плоццю, ні поглядам, ні ў сне, ні сп’яна.
– Чаму?
– Таму што не хочацца. Да таго ж, іншыя дзяўчаты і жанчыны, як такія, не ўспрымаюцца.
– А калі здрадзілі закаханаму?
– Гэта немагчыма. Здрадзіць можна толькі таму, хто адчувае неадказную страсць. Закаханаму ж здрадзіць немагчыма, бо неадказнага кахання быць не можа.
– Чаму?! А як жа?..
– Таму што німб даецца Богам як падзяка, а не як кара. Неадказнае ж каханне не дае табе магчымасці клапаціцца аб каханым чалавеку, а гэта – кара.
– Шляхі госпада нявызнаныя.
– Добра. Калі здрадзілі закаханаму альбо прычынілі яму любое іншае ўсвядомленае зло, то ён даруе здрадніку. Але – расстаецца з ім.
– Чаму?
– Таму што каханне паміж мужчынай і жанчынай мае годнасць. Тым болей, што ў Бібліі сказана: „Мы дзеці не рабыні, а свабоднай”.
– Ты ўжо і Біблію цытуеш?
– Так. Я яе чытаю. І, ты ведаеш, я зразумеў, што Біблія – гэта не мастацкі твор, бо ў ёй усяго толькі адценне мастацкасці. Сапраўды, у Бібліі апісана шмат зла, але дабра ў яе закладзена невычарпальна. Біблія – гэта не кніга пагроз, як тут вякнуў адзін… неразумны! Біблія – гэта кніга крайняй строгасці і бяскрайняга даравання. Біблія – гэта кніга клопату. Гэтую кнігу нібыта напісаў мой бацька. Мала паглыбляцца ў Біблію – трэба паглыбляць яе ў сябе, не толькі разумеючы, але і адчуваючы боскія словы. Ды яна толькі сваёй аўтарытэтнасцю павінна развенчваць любыя сумненні. Дарэчы! Калі ўсёвідушчы Бог і з’яўляецца нявольнікам сістэмы, якую сам жа і стварыў, то па ўласных волі і выбару, бо ён жа гэтую сістэму і стварыў, стварыў для таго, каб чалавек не стаў нявольнікам дысгармоніі, што прывяла б да небыцця… І нават самога небыцця не было б. Вось табе і значнасць Бога… якая заключаецца і ў яго пастаянстве. Да таго ж, Бог пастаянна перажывае за нас, сваіх дзяцей, а значыць… ён пастаянна няшчасны… Шкада яго…
– Так, але з тваіх слоў атрымліваецца, што бог – раб гармоніі.
– Рабом самога сябе быць немагчыма.
– …
– Што ж датычыць таго, адкуль у створаным Богам свеце з’явілася зло, то я паспрабую наконт гэтага выказаць сваё меркаванне… даруй мне, Божа.
– Цікава, – усміхнуўся Андрэй. – Ніколі мне так цікава не было.
– Не іранізуй… я сам яшчэ не ведаю, што вымаўлю… Дык вось… Гасподзь ствараў Адама і Еву па свайму ідэальнаму вобразу і падабенству… а значыць, святымі. Святасць жа падразумявае прастату… так званую „святую прастату”. Плюс да гэтага, Адам і Ева з’яўляліся дзецьмі Бога… а дзеці заўжды наіўныя. Прастата ж і наіўнасць, у сваю чаргу, падразумяваюць прысутнасць побач падману… спакусы. Вось такім чынам у раі і ўзнік змей. Зразумела ж, Гасподзь зрабіў усё магчымае, каб абараніць сваіх дзяцей ад спакусніка, папярэдзіўшы іх, што з дрэва пазнання дабра і зла есці небяспечна. Але ж Бог не мог пазбавіць іх права выбару, напрыклад, схаваўшы дрэва, бо адсутнасць выбару ёсць нявольніцтва, а Адам і Ева ствараліся свабоднымі – па вобразу і падабенству…
– Паслухай… дык што… атрымліваецца… з тваіх слоў!.. што… ус-кос-на бог стварыў і зло?.. – баязліва выгаварыў азадачаны Андрэй.
– Ды, канешне ж, не! У мяне гэтага і ў падсвядомасці няма!
– А што тады?.. – вінавата пацікавіўся хлопец.
– Дык ты ж даслухай! Дык вось… Бог, на маю думку, сам апынуўся перад выбарам: стварыць свет з немінучым злом альбо пакінуць небыццё. Гасподзь выбраў першае, але не зло, а цярністае жыццё, і надзяліў людзей магчымасцямі з божай дапамогай супрацьстаяць злу на шляху ў Царства Нябеснае…
– Так, але-э-э… зноў-такі ўзнікае пытанне…
– Якое?
– …Ат-рым-лі-ва-е-цца… што-о-о… бог зноў-такі з’яўляецца рабом… але на гэты раз – рабом выбару…
– Гэты выбар – вынік яго любві, а значыць, яго самога.
– А чаму бог не мог зрабіць яго болей простым для сябе… ды і для ўсіх нас?
– Гасподзь выбраў не тое, што прасцей, а тое, што з’яўляецца ідэальным, як і ён сам.
– Што ж гэта за ідэал такі, які не можа абысціся без зла?
– Не табе, грэшнаму, судзіць! Хаця, калі табе, грэшнаму, не падабаецца выбар святога святых, то гэта толькі лішні раз пацвярджае, што яго выбар сапраўды ідэальны.
– …
– Ну, ды добра, хопіць есці плады з дрэва… пазнання… Хопіць капацца ў небе… у бязмежнасці…
– …
– …
– Юра, а ты ведаеш пра такі грэх, як стварэнне сабе куміра?
– Канешне.
– Дык вось, ты не думаеш, што каханы чалавек – гэта і ёсць кумір?
– Не, бо каханаму чалавеку не пакланяешся. Проста адданасць яму большая, чым Богу, таму што адданасць Богу мае межы. І калі гэта грэх, то я гатоў адказаць за яго на Страшным судзе!   
– Та-а-к, кахаць трэба ўмець.
– Гэта не рамяство.
– Ты выпрастаў усе мае пытальнікі, – сказаў Андрэй.
Мы па-сяброўску засмяяліся.
– Ты ведаеш, Андруха… у сваім жыцці я прачытаў процьму кніг пра каханне. А нядаўна я зразумеў… што ўсе яны былі пра страсць.
– …
– А ведаеш, чаму не існуе кніг пра каханне… а калі існуе, то вельмі-вельмі мала?.. – са шкадаваннем спытаў я.
– …
– Таму што для-а-а-а… як ты казаў, прамежнасці адносіны двух закаханых – нудныя. І дзякуй Богу.




– Ну, як твая споведзь?.. – неяк пацікавілася ў мяне Света, пацалаваўшы маю руку.
– Цудоўна. Яна проста-такі льецца з мяне. Без парогаў.
– Ты маё сонейка…
– А ты мая маленькая…
– А ты мой вялікіш…
– А ты мой малыш…
– А ты мой Юрачка…
– А ты мая губачка…
– А ты… а ты… – Светачка ўжо ўдыхнула, каб адказаць, але – незадаволена выдыхнула і тут жа прастадушна засмяялася, і я – разам з ёю. – А ты – проста мой… вось…
Мы ўзялі адзін аднаго вуснамі за вусны і паляцелі…
– Света…
– …
– Света.
– Што?..
– А-а-а ты ведаеш… ёсць такія некаторыя людзі… якія… у якіх прысутнічае боязь быць абвінавачаным… Дык вось… малыш… як ты адчуваеш… як гэтым бедакам збавіцца ад боязі быць абвінавачанымі… якая выклікае ў іх агрэсію, калі яны адчуваюць сябе такімі?..
– Я адчуваю, што ні ў якім выпадку не трэба гэтага рабіць, – катэгарычна заявіла Света.
– Чаму?.. – узрадаваўся я.
– Таму што… Не, лепш падрабязна… Справа ў тым, што на верхнім баку нашых нырак ляжаць дзве залозы ўнутранай сакрэцыі – наднырачнікі, якія, калі мы баімся, пачынаюць выдзяляць у кроў гармон пад назвай „адрэналін”. Ён узбуджае дзейнасць тых ці іншых органаў нашага арганізма, у выніку чаго ў нас з’яўляецца звышэнергія, і ў рэзультаце – натуральная рэакцыя „Бегчы альбо ваяваць”. Дык вось, гэтую звышэнергію людзям з бояззю быць абвінавачанымі трэба накіроўваць не на ўцёкі альбо вайну, а на стварэнне дабра, бо яго так не хапае.
– На стварэнне?..
– Так, і, па-першае, – на выпраўленне віны альбо памылак, калі яны нароблены, на прашэнне прабачэння і на недапушчэнне іх у будучыні.
– У мяне няма слоў…
Нашы маўчанні цмокнулі…




– Ты ведаеш, малыш… я… я хачу, каб ты ведала… што-о-о слова „пісьменнік” да мяне не падыходзіць… і мне не падабаецца… – вельмі сур’ёзна паведаміў я ў адзін з дзён.
– Чаму?.. – збянтэжана пасур’ёзнела Света.
– Таму што я не пісьменнік… І таму, што на слове „пісьменнік”, як казаў Андрэй, ужо латкі падраліся.
– А навошта ты мне пра гэта кажаш? – прастадушна здзівілася каханая.
– Проста… Проста я хачу… каб ты-ы-ы… калі будзеш чытаць маю споведзь, памятала, што-о-о… я не пісьменнік, а – фі-кса-тар!
– Добра… Фіксатар?!
– Так. Але я ніколі не дазваляю сабе подла фіксаваць у розуме горкія падзеі падчас саміх падзей.
– Кахаю цябе…
– Кахаю цябе…
– …
– …
– …
– …
– Фіксатар, фіксатар, фіксатар… Нейк непрыгожа гучыць, – тонам капрызнага дзіцяці сказала Светачка.
– Маленькая мая… з тваіх вуснаў „фіксатар” гучыць, як „геній”…
– Ты мой фіксатар… – вымавіла мілая, і нада мною навіслі густыя русыя валасы…
Локан каханай крануўся кончыка яе броўкі… і броўка стала прадаўжэннем локана… Я пачаў цалаваць густое спляценне… яно паскрыпвала… але скрып гэты чулі толькі анёльчыкі… адказваючы нам шастаннем пёркаў на сваіх крыльцах…
– Юрачка, у цябе нага раскрытая.
– Пачакай, паляжы яшчэ на маіх грудзях…
– Ёй жа хо-о-ладна.
– Ды я ўсё роўна не адчуваю.
– Затое я адчуваю, – невыказна сказала Светачка, устала і, цмокнуўшы мяне ў нагу, накрыла яе і ўхутала. – Каб цяплей было. Не сваволь больш! – строга папрасіла яна нагу.
– Зараз і я адчуў!.. Нагой!.. нагой!.. неадчувальнай!.. неадчувальнай нагой адчуў!..
– І-і-і… – толькі і здолела ўдыхнуць Света.
– Не-ад-чу-валь-най на-гой ад-чуў… Малыш!.. ды твой пацалунак і нежывое зможа ажывіць!.. а ажывіць паўжывое – і тым болей!.. Хутка я аднаўлюся!.. Мая любячая каханая!.. – расчулена вымавіў узрадаваны я.
Мы не адчувалі, дзе чые вусны…
– Юрачка…
– Што?..
– А я сёння ў саборы Пятра і Паўла нацельны крыжык набыла…
– Сур’ёзна?! – узрадаваўся я.
– Так. Я чамусьці яшчэ здалёк да купала сабора вуснамі дакранулася… уяўна… Ён цёплы…
– А дзе… крыжык?..
– У кішэні.
– А чаму не надзяваеш?
– Я хачу… каб ты мне яго надзеў…
– …
– Сонейка… вазьмі… надзень мне…
– …
– …
– …
– …
– Насі… і не здымай…




– Юрачка… ну як табе працуецца?.. – аднойчы спытала Света.
– Цудоўна… Толькі…
– Што „толькі”?
– Толькі цяжка нагаворанае ў галаве ўтрымліваць.
– А ты размяркуй: што ў душу, што ў сэрца.
– Для такіх месцаў там пакуль што інфармацыі мала…
– Ай, не перажывай. Абы было што ўтрымліваць.
– З тым, што нагаворваць, праблемы няма…
– А з чым ёсць?..
– …
– З формай?..
– Ні змест, ні форма не з’яўляюцца для мяне галоўным…
– А што тады?..
– Не „што”, а „хто”…
– …
– Галоўнае, каб табе было добра пры чытанні споведзі. Бо апісваць мне цяжка… ва ўсіх сэнсах… ажно ўздыхаю пасля… Затое апісанае становіцца для мяне не такім ужо і страшным. Але галоўнае, каб табе было добра пры чытанні споведзі – у гэтым сэнсе я, як сапёр… Звычайна падобнае чытаюць толькі адзін раз… Усё дрэннае, што я апісваю… бярэ блізка да сябе маё сэрца… але я і не супраціўляюся… Многае апісваць, і ўвогуле, не хочацца… і не можацца… Але адчуваю, што гэта неабходна! Па многіх прычынах неабходна! А падабраць да чорных слоў сваёй мінуўшчыны антонімы немагчыма нават у творы… асабліва калі не хочаш гэтага рабіць…
– Сонейка, ну не трэба за мяне хвалявацца, – з хваляваннем за мяне вымавіла мая маленькая. – Я наперад ведаю, што споведзь мне спадабаецца.
– Ды не… я не гэта меў на… Высуні губкі. М-м-м… пацалуйка мая маленькая…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка, я цябе мэ тут камам…
– Я таксама цябе мэ тут камам…
– Спытай у мяне яшчэ што-небудзь, – з радасцю папрасіла Света.
– Што, малыш?
– Ну-у, ты мяне звычайна пра нешта такое дзіўнае пытаеш.
– Добра. Добра… до-бра… до-о-бра-а… Ну-у-у… напрыклад… пытанне з жыцця. Ці знаёмая табе такая з’ява, як эктрэмальнасць?.. Не, не так. Карацей… ёсць такія людзі… адзінокія людзі… якім у іх адзіноце вельмі-вельмі не хапае задавальнення… і таму-у-у яны заганяюць сябе… перыядычна… у-у-у рэальныя альбо ўяўныя экстрэмальныя ўмовы… каб, выходзячы з іх, атрымліваць яго. Карацей, спрацоўвае прынцып жорсткага розыгрышу. Але-э-э іх… бедныя арганізмы хутка прывыкаюць да ўсяго гэтага… як да наркотыкаў… і-і-і думкі… экстрэмальныя пачынаюць узнікаць без хацення і волі людзей. Нават падчас задавальнення яны ўзнікаюць. Дык вось, ці сустракалася ты з такой з’явай?
– Канешне, – з усмешкай адказала Света, і я адчуў палёгку і здзіўленне адначасова.
– Як так? Дзе?
– Ды скрозь і ўсюды.
– Не разумею…
– Юрачка, ды амаль кожны чалавек у той ці іншай ступені экстрэмал. А ў думках дык і кожны. Калі б ты ведаў, якімі экстрэмаламі з’яўляюцца ўрачы, асабліва падчас аперацый. Тады ў іх нават мігценне асалоды ў вачах іншы раз назіраецца.
– Дык а-а… хаця б… як адразу адцягвацца ад экстрэмальных думак… і-і-і ўжо нават экстрэмальных адчуванняў? І ўвогуле, як кантраляваць цягу да ўсяго экстрэмальнага?
– Богаадданасцю, разумнасцю, сілаю волі, легкадумнасцю.
– А што рабіць тым, каму ўсяго гэтага не хапае?
– Узнікшая экстрэмальная думка – гэта міжвольна ўяўленае. Значыць, змагацца з ёю можна толькі ўяўленым па сваёй волі.
– А калі і гэта не дапаможа… альбо ў мозгу пачнецца вайна?
– Тады ўвогуле не трэба спрабаваць ад яе адцягнуцца, яна падабрэе, ёй стане з табою нецікава.
– А калі экстрымдумкі такія лютыя, што-о-о-о не адцягвацца ад іх было б такой жа лютасцю?..
– Не ве-да-ю… не ве-да-ю… не ве-да-ю… А-ле мне ад-чу-ва-е-цца, што-о-о тады дзеля… я так здагадалася… бяспекі міжвольна ўяўленых людзей… і самога сябе чалавечае „Я” павінна па сваёй волі сказаць сабе, што-о-о па сутнасці экстрэмальныя думкі ёсць нішто… і адпаведна адцягвацца ад іх ёсць глупства! А з цягам часу экстрэмальныя думкі знікнуць і фармальна!
– Гэта проста цуд…
– А што датычыць экстрэмалаў у практыцы, то я б ім параіла папаўняць кроў адрэналінам з карысцю для навакольных. Напрыклад, стаўшы пажарнікамі.
Я радасна і нават нейк размашыста рассмяяўся.
– Ты чаго?.. – з незадаволенасцю дзіцяці пацікавілася каханая.
– Маленькая мая, ты – о-го-го!
– А ты ведаеш, хто?.. – насупіўшыся, спытала мая маленькая.
– Хто?
– Ты – о-го-го!..
– Э! гэта я сказаў, што ты – о-го-го! – жартоўна абурыўся я.
– Ну дык што-о-о?.. А я сказала апошняй… – па-дзіцячы вымавіла Светачка і засмяялася, а я адразу ж пацалаваў яе ў выток хрустальных гукаў…
Дзякуючы звышузмоцненым фізічным трэніроўкам я крыху навучыўся напаўлежачы сядзець у ложку, абапіраючыся спіной на падушкі. Таму, па маёй настойлівай просьбе, бацька ўзяў для мяне каляску і ў адзін з дзён укаціў яе ў палату. „Немка” была падобная на перасовачны трон. Толькі не для ўзвышэння. Аднак я закалаціўся ад хвалюючага прадчування сустрэчы са светам па-за палатай.
Дзякуй невядомаму вынаходніку, які задаўга да нашай эры стварыў кола!
З асцярогай сапёраў бацька і Андрэй пасадзілі мяне ў новае месца, што цяпер з’яўлялася маімі нагамі, маёй воляй, але не падыходзіла да майго нестандартнага росту. Скручаны, я ўспомніў, як да траўмы ў дэпрэсіўныя перыяды маёй дысгармоніі са светам і з сабой бацькі заўжды казалі мне: „Сынок… ёсць людзі… якім яшчэ горш… чым табе…” А я заўжды адказваў ім: „Дык што, мне раўняцца на інвалідаў у калясках?!”
Маё сэрца, пакуль я ляжаў, вельмі разленавалася, і таму, калі мяне пасадзілі вертыкальна, яно шалёна закалацілася. Рукі ўчапіліся ў падлакотнікі. Потым забалела спіна, пахаладнеў твар і закружылася галава. Не хапала сіл нават каб адказваць на пытанні пра маё самаадчуванне, але я ўсё ж такі адказваў, але я ўсё ж такі хлусіў. І гэта дало мне магчымасць нарэшце паехаць. Хутчэй!.. Хутчэй!.. Хутчэй!..
Дзверы палаты расчыніліся, і бацька павольна вывез мяне, як здалося, на даўжэзную праезную дарогу, дзе панавалі гул і скразняк, а замест машын насіліся ўрачы, медсёстры і санітаркі. У ролі пешаходаў шаркалі ўваскрэшаныя хворыя. Мне стала не па сабе і не падабалася, што я ніжэй за ўсіх. „Пайшлі да акна… Вя-зі-це…” – ледзьве выгаварылася мною спадылба. Мяне завезлі на медсястрынскі пост, і я раптоўна адчуў, што гэты „астравок здаровага жыцця” не можа не прыцягваць хворых.
У акно я глядзеў так, як глядзіць дзіця на нешта дагэтуль нябачанае. А ўнізе ўсяго толькі ляжаў асфальт, раслі дрэвы, стаялі машыны і хадзілі людзі. Для мяне гэта было чароўнае відовішча, у якім я марыў паўдзельнічаць хаця б у эпізодзе. Я пачаў крыху пакалыхвацца ў калясцы ў такт дрэвам.
– Як табе здаецца, што тут будзе праз шмат гадоў? – нечакана за маёй спіной нехта спытаў мяне нейкім замагільным жаночым голасам.
Я з трывогай і цяжкасцю павярнуў галаву і ўбачыў медсястру Эму, якая пазірала паверх мяне ў акно. На выгляд ёй было гадоў сорак пяць. Здалося, яна складаецца з аднаго толькі погляду. Стала страшнавата, і я адказаў: „Ну-у-у, як што… вунь тое дабудуюць…”
– А я ўпэўнена, што тут нічога не будзе. Ні таго доўгабуда дыягнастычнага цэнтра, ні людзей – наогул нічога. Толькі цёмная, халодная планета, – вымавіла Эма злавесным тонам, і маё ўяўленне пераўтварыла чароўнае відовішча за акном у тое, што яна напрарочыла. Я адчуў боязь вышыні. Мяне стала паднуджваць, захацелася вярнуцца ва ўлонне палаты. Бацькі і Андрэй стаялі як заварожаныя.
Раптам на вачах я адчуў Свеціны далоні, якія імгненна адагрэлі мой застылы погляд.
– Гэта – ты, – вымавіў я, і атрымаў мяккае пацвярджэнне сваіх слоў…
За спіной ужо не было ні бацькоў… ні Андрэя… ні Эмы… Поплеч са мною стаяла толькі каханая… Я прытуліў галаву да яе грудзей… Яна з пяшчотнай сілаю абняла мяне, ахоўна паклаўшы на маю галаву цёплую далоньку… Здавалася, Света ўкрыла мяне ёю цалкам… нібыта крылом… Затым усёахопна і ўсёпранікальна каханая пацалавала мяне ў макушку і стала ласкава расчэсваць мае валасы вытанчанымі пальчыкамі… Я слухаў, як б’ецца сэрцайка маёй маленькай… Безабаронныя гукі жыцця, падобных якім я не чуў – ні-ко-лі, выклікалі ў мяне слёзнае замілаванне і думку: „Божа… як на планеце… дзе б’ецца гэтае сэрцайка… можа ўвогуле існаваць зло?..” Я расплюшчыў вочы і ўбачыў, што мы па-ка-лых-ва-е-мся…
Калі мяне паклалі на ложак, я так салодка пацягнуўся, што ажно заенчыў, як струна на электрагітары.
Праз пэўны час бацька і Андрэй пайшлі дамоў, а Света – працаваць.
– Юра! – нечакана звярнуўся да мяне Даня.
– Што?
– Ну як яно, на калясцы ездзіць?
– Нармальна, – нейтральна адказаў я, каб не дражніць.
– Калі я ўжо сяду?.. – задаў рытарычнае пытанне Даня.
– Сядзеш… куды ты дзенешся… – падбадзёрыў рытарычным адказам я.
– Эх! Папраўлюся – адразу на рэчку пайду.
– А я – у піўную, – нечакана заявіў Міша.
– Якая табе піўная?! – з прыемнай ёй з’едлівасцю ў забароне абурылася Зіна. – Даглядаеш тут за ім… а ён у піўную… Калі б не гэтая справа, – Зіна шчоўкнула сябе па падбародку, – ты б зараз тут не ляжаў… у гэтай „шпакоўні”… абузай… 
– Ды і ўсе астатнія тут. Акрамя Валодзі, – лісліва дадала Тамара. – Лепш бы дрянікаў зараз… – буркнула яна, і я зразумеў, як можа зг;дзіць слова літара „я”.
– А калі б цвярозымі былі, яшчэ б больш пазваночнікі пашкодзілі, – не паддаўся на надзейную ліслівасць Валодзя, не падтрымаўшы Тамару, хаця тая чакала дывідэндаў. – У п’яных у асноўным цела расслабленае, менш працівіцца ўдару, а значыць, і менш траўма.
– Валодзь, табе б лекцыі чытаць – пра жыццё, – сур’ёзна ўхмыльнуўся Даня. – Міш! Цяпер ужо ў горадзе піўных няма.
– Калі б яны былі цвярозымі, то і ўдараў бы ніякіх не было! – без ліслівасці секанула Тамара.
– Ага, – адсекла Зіна.
– Та-а-а-к, ніводны п’яны свечку не паставіў, – уздыхнуў Віця і „звязаў” усіх.
– А я, як толькі папраўлюся, адразу каляску за балкон выкіну, – „развязаўся” Валодзя.
– Ага, разумны які! А ты пра іншых інвалідаў падумаў?! Каляску ён выкіне… – абурыўся Віця. – Эх! лепш бы зараз у лазню злазіць, – ужо адцягнена крахтануў мужык.
– Во гэта справа! – падтрымала Зіна з нейкім асаблівым духам.
– Нецывілізаваная гэта справа, – з ухмылкай умяшаўся ў чужыя мары Даня. – Мне калісьці давялося ў лазні пабываць… адзін раз… у дзядзькі… і больш я туды не хадзіў.
– Чаго?.. – здзівіўся насцярожаны Віця.
– Зараз раскажу. Ну, зайшлі мы з дзядзькам у лазню, агаліліся, ён пары паддаў, селі ў духаце, сядзім. Я пытаю: „Дзядзька, а што мне рабіць?” Ён адказвае: „Мыйся” і дае мне мыла, мачалку і прапануе таз з вадой. Ну, тут мне адразу захацелася ў ванну. Але з-за павагі да гаспадара я ўсё-такі так-сяк памыўся і зноў пытаю: „Дзядзька, а далей што рабіць?” Ён паглядзеў на мяне, як на прыдуркаватага, і спакойна адказвае: „Яшчэ мыйся”. Карацей, каб не адурэць ад няўцямнай нуды, я мыўся разоў пяць, пакуль не апух. Зноў пытаю: „А далей што?” Дзядзька адказвае: „Ды сядзі ты калом!” Ну, я і сеў, як кол. Потым нарэшце дзядзька загнаў мяне на палок і аддубасіў венікам, як мае быць, па ўсе лікі месяца, пакуль я не самлеў і мяне адтуль не вынеслі. Вось і ўсё.
– Та-а-а-к… нельга табе, хлопчык, у лазню хадзіць… – нейк пакрыўджана вымавіў Віця.
– У сэнсе здароўя?
– Ды ва ўсіх сэнсах… Нельга табе ў лазню… нельга…
– Ды, дзякуй богу, я ўжо туды ніколі і не траплю.
– Дзякуй богу?.. – спачувальна спытала Зіна.
– …
– Даня… – уступіў я ў размову, хаця мышцы языка зводзіла ад уколу празерына, выпісанага Свецінымі ўпрошваннямі. – А навошта табе на гэтую рэчку ісці?..
– На якую?
– Ну, ты ж марыш…
– А-а! Каб плаваць, ны-раць, – задзірліва вымавіў апошняе слова Даня.
– Дык навошта ж ныраць, калі гэтая страшная небяспека ўжо… выбачай, кранулася цябе?..
– Праільна! – падтрымала мяне мама Дані.
– Не кранулася, а зламала! – паправіў ныральшчык, наўмысна ўспрыняўшы мае словы прама.
– Тым болей, – адрэагаваў я.
– Ваўкоў баяцца – у лес не хадзіць.
– Добра… няхай будзе так… – задумліва ўступіў я Даню.
– Так, так, толькі так і ніяк інакш! Ваўкоў баяцца – у лес не хадзіць! – як належнае прыняў сюрпрызную ўступку Даня і з самазадаволенай нахабнасцю задзірліва скарыстаўся ёю супраць мяне.
– Дык навошта ў яго хадзіць?! Фіг з ім, з тым лесам! – тут жа абурыўся я, наўмысна ўспрыняўшы прымаўку прама.
– Як гэта „фіг з ім”? А як жа задавальненне?
– А што задавальненне? – пацікавіўся я.
– Як што? Даказана ж, што дзеянні чалавека так ці інакш накіраваны на тое, каб сабе не было кепска, або было добра. З чаго вынікае, што абсалютнай бескарыслівасці – не існуе, – радасна заключыў Даня.
– Думай, як хочаш…
– Між іншым, гэта датычыцца і адной маладой медсястры не з нашага паста, – злосна дадаў Даня.
– Э! ты каго гэта маеш на ўвазе?! – схапіўшыся за перакладзіну, імгненна прыўзняўся я пад пісклявы ўздрыг ложка. Тытан у спіне нібы рассыпаўся болем.
– Сынок… – напужалася мая мама.
– Ты правільна зразумеў, – з’едліва адказаў Даня.
– Ану, не смей дакранацца да яе! Ні словам! ні поглядам! ні думкай! – закрычаў я і адчуў яго страх.
– Сынок…
– Ты чаго на майго сына крычыш?!. – ускіпела Тамара.
– Падла, блін! Паскуда! – не сунімаўся я.
– Супакойся… сынок…
– Ану, заткніся!.. – з пагардай загадала мне Тамара шапказакідальніцкім тонам.
– Гніда! Гніллё! – не звяртаў я на яе ўвагі. – Скажы „дзякуй”, што я да цябе дабрацца не магу!
– Ты чуеш?!. – з пагрозай у голасе прахрыпела яна.
– А вы таксама на майго сына не крычыце!.. – стала насупраць Тамары мая мама.
– Ён першы стаў на майго Даньку крычаць!..
– І правільна зрабіў! Ён не за сябе крычаў! Малайчына, сынок!
– Мой не горш!..
– ?!.
– Хамка… – выдала Тамара.
– Дзякуй за камплімент. Бо ваша сутнасць бярэ гэтае слова ў коскі, – усміхнулася мама, і я разам з ёю.
– Мг… – толькі і здолела адрэагаваць на незразуметае Тамара.
– Можа, хопіць ужо?.. – стомлена вымавіў Валодзя, але яўна з баязлівым сэрцабіццем.
– А ты наогул заткніся!.. – звягнула на яго Тамара.
– Мужа майго не абражай пры мне… – цяўкнула на яе Вольга.
– А хто яго абражае?..
– Оль, не лезь да яе…
– Ты!..
– Чым?!.
– Тонам!..
– Хай рот не разяўляе!..
– Ты лепш не разяўляй!..
– …А то ён у кожныя дзверы ключ!..
– Ён у гэтым не вінаваты!..
– А хто?!. Я?!. Ці, можа, ты?!.
– А мяне ты наогул не чапай!..
– Ды хто цябе чапае?!. Хай цябе і кашуля не чапае!.. Каму ты патрэбна, акрамя Воўкі?!.
– Ой!.. а ты каму патрэбна, акрамя свайго сына?!.
– Ага!..
– Ага!..
– Так. Усё, бабы! канчайце! – па-лідэрску загадаў Віктар.
– Па-першае, не бабы, а жанчыны! – па-мужчынску паправіў яго я.
– А па-другое, мы самі вырашым, калі нам канчаць, – дадала мая мама, зрабіўшы акцэнт на апошнім слове, які тут жа прымусіў лідэра закамплексавана змоўкнуць.




– Юрачка, а чаму ты без настрою?.. – са смуткам спытала ў той жа дзень Света.
– Хто табе сказаў?.. – нацягнута ўсміхнуўся я.
– Ну я ж бачу…
– Прабач, малыш…
– Дык а што здарылася?..
– Давай не будзем аб гэтым…
– …
– …
– Добра, тады давай я цябе пагалю, – нечакана прапанавала Света. – Злюка ты мой…
– Дык у мяне ж яшчэ не адрасло… – здзівіўся я і з сумненнем схапіўся за падбародак.
– Ну дык што-о-о, я заўжды хацела цябе пагалі-і-і-ць… папялегава-а-а-ць… – дзіцячым тонам вымавіла мая маленькая, і я замілаваўся.
Узрадаваная Светачка памазала маю нязначную шурпатасць белай пенай і з засяроджанай пяшчотай пачала павольна галіць мяне. Шчацінка бязбольна паскрыпвала пад брытвай… Я заплюшчыў вочы…
Пасля галення мой погляд яшчэ заставаўся ўтаропленым у адну кропку, але Света стала раз-пораз заглядваць мне ў вочы, і ў іх куточкі перайшлі маршчыны між маіх броваў.




– Малыш… а вось глядзі… – неяк пачаў я. – Даказана, што-о-о дзеянні чалавека так ці інакш накіраваны-ы-ы на тое… каб сабе не было кепска, альбо было добра. Э-э-э, з чаго вынікае, што абсалютнай бескарыслівасці не існуе. Дык вось, пасля таго, як я пазнаёміўся з табою, гэтая небяспечная ісціна ніякім чынам ужо не можа на мяне паўплываць. Але тым не меней, чым яе абвергнуць?
– Тым… што мы не хочам яе прымаць… – па-дзіцячы вымавіла Светачка, і каханне звязала вузел з нашых вуснаў…




– Малыш, а як ты адчуваеш, чаму кат, які скарыстаўся наіўнасцю ахвяры ў сваіх бязлітасных мэтах, з-за чаго тая надта папакутавала, іншы раз вельмі шчыра плача, трымаючы яе за руку? – аднойчы спытаў я.
– Напэўна… напэўна… Напэўна, таму што ён так добра ўжываецца ў ролю добрага чалавека, што і напраўду пачынае шчыра адчуваць сябе гэтакім.
– А навошта кату трэба іншы раз адчуваць сябе добрым чалавекам?
– Напэўна, каб не забываць, як яму гэта прыкра. Быць добрым чалавекам – складана і цяжка.
– …
– Так, свет складаецца не толькі з белага і чорнага колераў, але пры гэтым… напрыклад, жоўты бліжэй да белага, а карычневы – да чорнага.
– …
– Юрачка, на жаль, зла ў людзях больш, чым здаецца. Асабліва… як бы ты сказаў… дзівазла… і… дабразла. Зла не становіцца менш… проста яно пераходзіць у норму… Але яшчэ страшней… калі за зло не раскайваюцца нават у старасці. Тым болей страшна… калі зло ў дзетках… Зло не трэба адшукваць, яго трэба проста заўважаць. А заўважаць чужое зло перашкаджае ўласнае, якое таксама не заўжды заўважаецца. Дарэчы, тое, наколькі чалавек добры, лепш вызначаць тады, калі ён злы.
Света мудра ўздыхнула і са скрухай апусціла галоўку мне на грудзі, я стаў гладзіць яе па валасах.
– Юрачка, даруй мне… але я не буду абсалютна шчаслівай… пакуль у свеце столькі абсалютнага няшчасця…
– Ты таксама даруй мне гэта ж…




У адзін з панядзелкаў на агульным абходзе загадчык нейрахірургічным аддзяленнем аб’явіў, што ён выпісвае Валодзю, а Даню на верталёце транспартуе ў Рэчыцкі цэнтр рэабілітацыі, які па сутнасці з’яўляўся домам забыцця.
Валодзя адрэагаваў на вестку аб выпісванні прыгнятальнай замкнёнасцю і фразай: „Ну што ж… прыйдзецца, напэўна, да маці ехаць… у хату… Хаця там парогі… каляска не праедзе…”
Вестку аб перасяленні Тамара ўспрыняла як прысуд і стала галасіць.
Калі Даню правозілі на каталцы міма нас са Светай, я ўпершыню ўбачыў яго інфантыльны твар анфас. Даневы бездапаможнасць, жаласнасць і напужаная залежнасць ад людзей ніяк не суадносіліся з ягоным атэізмам у дачыненні да іх.
„Хадзіць ніколі не буду… дык хоць палятаю…” – вымавіў хлопец, лыпаючы мокрымі вачамі. Пад канец ён шчымліва азірнуў палатнае пекла.
Нам з каханай стала вельмі-вельмі шкада яго і ягоную маму… Было шкада нават наіўнай З’едлівасці Дані. Тым не меней мне здалося, што мы болей не сустрэнемся, а калі і ўбачымся, то адвернемся, каб не пазнаваць адзін у адным уласныя горкія ўспаміны.
– Малыш… паслухай, малыш…
– Кажы, сонейка.
– Я-а-а што хачу сказаць… Паслухай… я ўжо даўно пра гэта думаю… і вось я што хачу… Карацей… аб гэтым трэба пагаварыць… Гэта непазбежна трэба нам абмеркаваць…
– Юрачка… што здарылася?.. – спытала Света, і бутончык яе настрою загарнуўся зусім.
– Ды нічога, нічога!.. Проста нам трэба пагаварыць…
– …
– Маленькая мая… Усё можа быць… э-э-э-э… Ну… карацей кажучы… нельга выключаць магчымасць… дакладней, той факт… э-э-э… не… Як гэта пачаць?!.
– Юрачка… скажы, як ёсць… – вымавіла Света, гатовая заплакаць.
– Карацей… карацей… нельга выключаць варыянт… пры якім я не аднаўлюся…
– Гэтага не здарыцца!.. – у роспачы сказала каханая, і я ўжо быў хацеў замаўчаць, але: „Я хачу… я хачу пагаварыць аб гэтым зараз… Каб ты была маральна падрыхтаваная і-і-і… каб потым… каб потым… калі раптам я не аднаўлюся… табе не было так балюча…”
– …
– Дык вось… калі я не аднаўлюся… ты сутыкнешся з пэўнымі праблемамі… Ну-у-у… ты мяне разумееш…
– Я гатовая на ўсё!..
– Так… але-э-э я не да… Ой!..
– Што?!. Што з табою?!.
– Ды нічога… спіной не так лёг… Маленькая мая… малыш… я не дазволю табе… не мець сваіх дзяцей… а таксама… забіваць сваю пачуццёвасць… Таму… таму… калі я не аднаўлюся… нам прыйдзецца… нам прыйдзецца… э-э-э… м… м… расстацца… У гэтым сэнсе… разумееш… разуме… Малыш… ну… не трэба… ну… не плач… Божа… Божа… Божа… Зразумей… гэта… гэта… гэта трэба… Калі я не аднаўлюся… табе прыйдзецца ствараць сям’ю з… вымушаным непаразуменнем… з тым… каго міжвольна знясіліць наша каханне… О, Божа!.. Гэта непераносна!.. Што я такое кажу?!.
– Я не хачу… я не хачу… я не хачу… – вымавіла мая маленькая мокрыя словы. – Я не хачу даведвацца пра цябе толькі са сноў…
– Малыш… ну… ну… ну… як?.. Ну… што?.. Ну… не плач… ну…
– Я не хачу толькі са сноў…
– Ну… малыш… ну… ну…
– Не хачу толькі са сноў…
– Малыш…
– Не хачу са сноў…
– Маленькая мая…
– Не хачу…
– Светач…
– Не…
– …
– …
– Гэта… м-м-м-м-м… не-мі-ну-часць…
– …
– …
– …
– …
– А што будзе з табою… сонейка?..
– Я буду жыць… Да цябе мяне ўвогуле не было… а цяпер я ёсць… Ты адрадзіла ўва мне мяне… Ты вярнула мяне да жыцця… Я буду жыць… жыць… а гэта само па сабе ўжо вялікая радасць!.. А ў цябе абавязкова будзе шчасце… шчасце мацярынства… І… і мы… і мы будзем спадзявацца… спадзявацца, што калі-небудзь мы зноў!..
– Калі-небудзь?..
– Калі-небудзь – гэта не так ужо і доўга!..
– Справа ў тым, што калі мы… то тады ўжо ўсё будзе залежаць не ад нас з табою… і нават не ад Бога… а ад маіх дзяцей і іх… баць-кі…
– …
– Але як?.. Як я буду з іншым?..
– Ніяк… ніяк… З-з-з іншым табе будзе ніяк… а са мною без сваіх дзяцей… кепска… Бачыць Бог… лепш першае…
– Я… я… гатовая на ўсё…
– …
– …
– Але… т-т-ады… Т-ады-ы… Тады-ы-ы… будзе кепска мне…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… калі нам… прый-дзе-цца… р… р… р-асстацца… Не!.. не!.. не хачу!.. не хачу!.. – адчайна выплакала каханая і ўваскрэсіла мяне ўмольным поглядам. – Калі я ўпершыню ўбачыла… з якой воляй ты трэніруешся з бутэлькамі… я адразу зразумела… што б там ні было… гэты хлопец будзе хадзіць у любым выпадку… Так што ты адновішся!.. Адновішся!.. Абавязкова адновішся!.. Гэта і ёсць немінучасць!..
– Канешне… мая маленькая… канешне… прабач… усё ў нас будзе добра… Я абяцаю!.. – са слёзнай упэўненасцю сказаў я Свеце, абвалакваючы яе сваім ахоўным цяплом.




Хутка ў нашу палату паступілі новыя пасяленцы. Марыне і Івану я б даў гадоў па трыццаць сем. У мужчыны былі вусы, у жанчыны – таксама. Яго пабілі нейкія малалеткі.
У наступнай пары назіралася прыметная розніца ва ўзросце. Альбіна выглядала на сорак пяць і была нерэальна худой. Гена выглядаў на трыццаць пяць і быў нерэальна тоўстым. Ён ехаў ноччу на сваім „Фордзе”, а на абочыне стаяла грузавая машына, прычэп якой з неўключанымі папераджальнымі фарамі крыху залез на трасу. У выніку мужчына пераламаў шмат сваіх касцей, галавой ён зламаў руль. Па яго словах, усё скончылася добра, бо ён не быў прышпілены рамнём бяспекі, а то б інерцыя зламала яму шыю.
– Гавалач хучка еўла буджуч уводжыч, – у адзін з дзён падзяліўся Гена з Віцем інфармацыяй, якая скажалася зламанай сківіцай. Сам Гена ляжаў на баку і спраўляў у судна вялікую патрэбу.
– Што будуць уводзіць? – спытаў Віця.
– Еўла.
– Што?
– Еўла! еўла! Валюча чакая.
– Не ведаю я ні пра якое еўла, – абыякава вымавіў Віця.
– Жначыч, хучка члэба буджэ адж джолалаў жбаўлячча, – заключыў Гена са сваіх жа слоў.
– Не ведаю, у мяне адны рублі, – горда заявіў Віця.
– Не-э-э, джлэва ў жолача ніколы не пелаўчвалач.
– Паплылі! Паплылі! Вёслы бяры, я табе гавару! – крычаў Марыне Іван, галава якога была забінтаванай.
– Ваня… ну… якія табе вёслы?.. мы ў бальніцы… – у слязах супакойвала жонка мужа. – Ой… Ванечка… на каго ж ты мяне пакінуў?.. – з нейкай ланцужнай удзячнасцю дадала яна.
– Тады павуцінне гэтае прыбяры!
– Гэта не павуцінне… гэта стыкі паміж кафлянымі пліткамі…
– А я валюту токі адзін раз у руках трымаў, – тлумачыў Віця Гену, – калі да нас у вёску Шумахер прыязджаў. Маркі гэтыя… нямецкія…
– Пложвышша плама як у гоншшыка, – заключыў Гена. – Немчы, шо чы хочаш.
– Марын… лядзі… пудзель якісь… пудзель чорны… – са здзіўленнем сказаў Іван пра накручаную Альбіну з ненатуральным колерам пакуллепадобных валасоў, якая раз-пораз пырскала ў палаце асвяжыцелем паветра. – Мяў! мяў! мяў!
– Гэта не пудзель… гэта жанчына… – паправіла мужа Марына, трохі ўсміхнуўшыся.
– А і праў-да… жан-чы-на… Жанчына, у Касцюкоўку са мною паедзеш?! – радасна спытаў Іван, але Альбіна так на яго зыркнула сваім мускулістым поглядам, што стала зразумела: у Касцюкоўку яна не паедзе.
– Ды я табе гавару, гэта Шумахер быў! – злаваўся Віця.
– Міхаэль? – спытаў Гена.
– Так!
– Жнакамічы гоншшык „Фолмулы аджын”?
– Так!
– І чы хочаш шкажач, шо джа ваш у вёшку плыяжджаў шам Міхаэль Шумахел?
– Так!
– Блахня.
– Ды пайшоў ты!..
– Ды я б з ладашчу…
– Чым гэта так смярдзіць? – абурыўся Іван.
– У Гены зараз… туалет… – па-выхавальніцку намякнула Марына на паходжанне амбрэ.
– Не-э-э! запах дзярма я ведаю! А тутака нейкай хіміяй смярдзіць! – растлумачыў хворы без намёкаў.
– Я табе гаару Шумахер гуманітарку да нас у вёску прывозіў! У нас радыяцыйная зона! Мы ззянне над станцыяй бачылі!.. У маёй дачкі анкалогія атрымалася!.. Куркуль!.. – крычаў Віця, які, здалося, вось-вось пазбавіць Гену рэчытатыву ўвогуле.
– Ча-а-а-к, пашля Чалнобыля люджы шчалі нашмач чашчэй пычач аджын аджнаго: „Як чваё жджалоўе?” І шо б чам не шчвялджалі, а жа гаджы гэчых пычанняў не паменшылаша.
Альбіна з грымасай гідлівасці на твары стала няўмела прыбіраць з-пад мужа судна. У выніку яе брыльянты на пальцах, якімі яна ўжо паспела перад усімі пахваліцца, выпацкаліся ў дзярмо.
– Валушыша джавай! – тонам гаспадара падганяў жонку Гена. – Жалаж жваніч буджэш!
– Я таксама хачу ў туалет! – заявіў на ўсю палату Іван. – За кампанію! А гэта добрая прычына!
– Па якому, Ваня?.. – спытала жонка.
– Па-вадкаму!
– Дык у вутку сходзь…
– Нашто мне вутка, дурніца? Я шо, хворы? Я, як усе, у туалет пайду! – заявіў Іван і стаў падымацца з ложка.
– Ваня, табе нельга ўставаць, – утрымлівала жонка мужа.
– Можна! – супраціўляўся Іван.
– У цябе ж галава…
– Зажыве, як на сабаку!
– Зноў на пасту што-небудзь разаб’еш, – павісла на яго плячах жанчына.
– Ды я ў вутку не магу…
– Ну ты ж мог…
– А зараз не магу… – жаласна і ў той жа час капрызна вымавіў Ваня.
– Дык шо ж рабіць?.. – у роспачы спытала Марына незразумела ў каго.
– Загаліўшыся, хадзіць! – па-заліхвацку параіў Іван.
– А хай, вунь, у ракавіну сходзе, – знаходліва прапанавала Зіна.
– Ваня, у ракавіну зможаш?
– Каешне! – паважна адказаў муж і басанож, але на пятках, гучна накіраваўся да ракавіны ў белым медыцынскім халаце – гэта адзінае, што ўдалося на яго наперці з адзення, якое ён так заўзята з сябе зрываў. Жонка пайшла за ім.
– Ну, бяры за крэндзель! – паблажліва прапанаваў Іван Марыне ўзяць яго пад руку.
Міжвольна рохкнуўшы смяшком, жанчына так і зрабіла.
Жанатая пара вельмі павольна і манерна дадэфіліравала некалькі метраў да ракавіны-„пісуара”… 
– Ну што, схадзіў?.. – з нейкай вар’яцкай клапатлівасцю хвалявалася жонка.
– Пачакай… пацерушыць трэба…
– Ваня! – абурылася Марына.
– А-а, церушы – не церушы, а апошняя кропля ў трусы.
– Іван!.. – грозна ўсміхнулася жонка. – Так, усё, пайшлі лажыцца, – і павалакла мужа.
– Ды пачакай ты, змыць трэба. За сабою трэба змываць. Хто токі цяе выхоўваў?
– Ты ж і выхоўваў, – усміхнулася Марына. – О-ё-ё-й!.. Не чапай!.. Не совай халадзільнік!.. Іван…
– Ад-ка-сні-ся… Я ж сан-тэхнік… Мяне тутака па-пра-сі-лі калена пачысціць…
– Ой, дапамажыце!.. Дапамажыце хто-небудзь!..
– Што?!. Куды?!.
– Дапамажыце…
– Зіна!..
– Мацней трымайце яго!.. Мацней!..
– Ды адкасніцеся вы ад мяне!..
– Люда!.. За руку, за руку бяры…
– Ванечка…
– Марына!.. Ну што ты…
– Дурніца ты, дурніца… Адкасніцеся ад мяне!..
– О-ё-ё-й!.. А-а-а!..
– Ды цішэй, цішэй…
– Зараза… Ды хватай ты!..
– Так, так…
– Люда, Люда…
– М-м… э-э…
– С-с-с-с… с-с…
– Кх… кх…
– Ды-шы-за…
– Бл…
– Ё…
– Ад-ка-сні-це-ся…
– Зіна, давай ты…
– Ды здаровы такі…
– Ану!..
– Ад-кас-ні…
– Асцярожна, жанчынкі… прашу вас… не так моцна яго…
– Ты за нас пабойся…
– На ложак, на ложак яго, жанчынкі…
– А куды ж яшшэ…
– Садзіце, садзіце, так…
– Усё, усё, лажыце, лажыце…
– Так, так…
– Добра, добра…
– Усё, усё…
– Трррымайце ж яго цяпер…
– Канешне-канешне…
– Ляжы, не ўставай!..
– Дзякуй вам, жанчынкі, дзякуй…
– О-о-о-й… О-о-й… Ой, мама мая… Іван, можна я вас у-у-у лоб па… па-пацалую?..
– Цалуй, – нядбайна дазволіў мужчына, ужо здаволены ўсеагульным клопатам.
– Мама! – абурыўся я.
– Нашто табе гэта, Люда?
– Не ве-э-даю, Зі-на…
Дзіўна, але на мужа пад пацалункам памочніцы Марына глядзела нейк спакушана, ці што…   
– Дзякуй за пацалунак… – пяшчотна вымавіў усцешаны Іван, а затым раптам звярнуўся да жонкі з нейкай агідай: – А ты, Марына, так ужо мне абрыдла за ўсё маё жыццё! Я ўжо хрэнова адрозніваю, дзе ты, а дзе я! Даўно мне трэба было цяе кінуць! Ды прапала б без мяне… І галоўнае ж – бабы такія былі! Ведаеш, кокі разоў я гуляў ад цябе?!
– Мільярд. Так, пералічы мільярд. Добра. Мг. Што? Што-о?! Нармальна Гена, нармальна – не турбуйцеся за яго і за сябе, – дэманстратыўна размаўляла Альбіна па мабільным тэлефоне, што вісеў у яе на шыі.
Дагэтуль я бачыў сотавыя тэлефоны толькі па тэлевізары і за мяжой. Дзіўны і фінансава недазвольны апарат адразу прыцягнуў да сваёй гаспадыні міжвольныя жаласна-злосна-паважлівыя позіркі навакольных.
І толькі Марына з выглядам чалавека, якога ўсё ж такі напаткала чыстасардэчнае прызнанне Івана ў відавочным, шукала свайму бясколернаму позірку прытулак… Відаць, яе наіўнае непраціўленне здрадам мужа разбэсціла яго яшчэ больш.
– Жанчына. Жанчына! – звярнулася да Альбіны медсястра Канстантынаўна.
– Што?! Вы не бачыце, што я працую?! – манерна абурылася тая.
– А вы што, працуеце?.. – не зразумела Канстантынаўна.
– А вы што, не бачыце?!
– Не… – са зношаным поглядам адказала старая. – Вашаму ж мужу хутка на аперацыю.
– На якую аперацыю? – тут жа адарвалася ад тэлефона Альбіна.
– На звычайную.
– А што, такія бываюць?
– У нас усе такія, не хвалюйцеся.
– Ды не патрэбны нам ніякія аперацыі?!
– Ды вашаму мужу толькі адна належыць… чаго вы так адразу?..
– Ды ніхто нам не казаў ні пра якую аперацыю! Вы што?!
– Дык я вам кажу…
– Не трэба нам ніякай аперацыі! Усё!
– Дык вы што… адмаўляецеся?..
– Ад чаго?!
– Ну… ад аперацыі…
– Так! так! мы адмаўляемся ад вашай аперацыі! адмаўляемся!
– Ну, як хочаце… Пачакайце, а вы Угальковы? – нарэшце пацікавілася Канстантынаўна.
– Не. Мы пакуль што гарым, – трапна адказала Альбіна, ухмыльнуўшыся. – Алё! Гэта я не табе. Малайчына, што зразумеў.
– Дзіўна… – вымавіла нечакана незапатрабаваная пенсіянерка і, нешта задумліва нашэптваючы сабе пад нос, выйшла.
– Ча-а-а-к, чуч паляжыш – яшшэ больш захвалэеш, – зрабіў выснову Гена.
– Добра! Мг! Пакуль! Сазвонімся!
– Дык я не зразумеў, ты ў Касцюкоўку са мною едзеш?!! А?!! Фіфа!! – зноў спытаў у Альбіны ўжо яхідны Іван.
– Касцюкоўка – гэта, канешне, не Маёрка. Але зараз бы я куды хочаш збегла, – адказала добраахвотна акальцаваная Альбіна, прынюхваючыся да брыльянтаў.
– !.. – расчаравана прамаўчаў Гена.




– Прывітанне ўжо, – у адзін са сваіх выхадных дзён сказала каханая, і адлегласці паміж небам і зямлёй не стала.
– Прывітанне, мой малыш. Хадзі да мяне хуценька.
– …
– …
– …
– …
– Ну… я-а-а-к ты… Юрачка?..
– Неперадавальна… А ты як?..
– Невытлумачальна…
– Я так без цябе сумаваў…
– І я… Вось так бы ляжала і ляжала ў цябе на грудзях… ляжала і ляжала… ляжала і ляжала…
Калі каханая паварочвала галоўку на другі бок, яна вільготна закранула вуснамі мае грудзі, але ў гэтым выпадковым памазанні было столькі дзіцячай непасрэднасці, што я моцна абняў маленькую рукамі, а яе адлюстраванне ў маіх слёзных вачах – павекамі.
– Малыш… я дзякую Богу за тое… што ён цябе стварыў… За тое… што ён нас звёў і даў нам каханне…
– Я таксама дзякую яму за цябе… усім дабром, што ўва мне і ў мяне!..
– Я дзякую табе за цябе…
– І табе дзякуй за цябе…
– Мэ тут камам…
– Мэ тут камам…
Нашы вусны пачуццёва растуліліся, і мы апынуліся ў блакіце нейкіх гарызонтаў…
– Ну, як твая споведзь?..
– Плыве… бяжыць… ляціць… Адкрывае мне новыя вышыні… і но-вы-я глы-бі-ні… Працую над адценнямі…
– Так хочацца хутчэй яе прачытаць…
– Прачытаеш…
– Хутчэй бы ўжо…
– Светачка… а вось ты шмат чыта… О-ё-ё-ё-ё-ё-ё-й!..
– Што?! Што з табою, Юра?! Юра!
– Ды нічога… зараз пройдзе… о-о-о-о-й…
– Зноў спіна?! Так?!
– М-м-м-м-м…
– Што, так балюча?..
– Дробязь… Усё… нармальна ўжо… адпусціла…
– Юра, чаму яна ў цябе так часта баліць? – сур’ёзна спытала Света.
– Ды мышцу пацягнуў… Ай, дробязь… ужо не баліць…
– Можа, урачу паказаць?
– Якому ўрачу, ты што? Што яму паказваць? У мяне нічога не баліць. Дык вось…
– Сонейка… трэба быць асцярожным!..
– Малыш, ну я кажу табе, што ўсё ў парадку. Я ўжо забыў пра гэта… як, дарэчы, і пра тое, што хацеў у цябе спытаць… Аб чым гэта я пачынаў цябе пытаць?..
– Не ведаю…
– А! успомніў! Светачка, а-а-а табе не здаецца, што… большасць твораў мастацтва… як гэта сказаць… таленавіта альбо геніяльна… міжвольна альбо спецыяльна забруджваюць нашу падсвядомасць розным негатывам?..
– Канешне, Юрачка, гэта так і ёсць.
– Дык як ад гэтага абараніцца?
– Можна цурацца мастацкіх твораў, але гэта неразумна… і небяспечна, бо яны ж і ачышчаюць падсвядомасць… і ад свайго, і ад чужога… ачышчаюць нават у атэістаў… слёзнай чуллівасцю… Таксама можна рабіць крытычны аналіз твораў, але гэта прызямляе, ды так, што потым не ўзляціш. А можна ніяк ад твораў не абараняцца, таму што бруд падсвядомасці нагадвае нам пра зло, каб падкрэсліць выратавальнасць дабра.
– …гхрр… гхрр… гхрр…
– Так, але бруд мучыць.
– …экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!..
– Канешне, мучыць.
– Міша…
– І што з гэтымі мукамі рабіць?
– …ххы-ы… ххы-ы…
– Расцэньваць іх, як кару за грахі.
– Міша!..
– Малыш, што б я без цябе раб..?
Света сарвалася з месца так рэзка, што я спужаўся і адразу не зразумеў, куды і навошта яна пабегла… Праз пару секунд я прыйшоў у сябе і ўбачыў, што вакол Мішава ложка нешта адбываецца… Паступова я стаў усведамляць падзею… Зіна галасіла… Ляжачы Міша задыхаўся, ён сіпеў і хрыпеў, яго твар быў барвовым… Света ўвесь час штосьці крычала навакольным, але яны стаялі скульптурамі… Павярнуўшы Мішу на бок, яна пачала яго злёгку трэсці сваімі дзявочымі ручкамі… Усё было дарэмна… Бікфордаў шнур гарэў… Тады дзяўчына сціснула сваю дрыготкую далоньку… Прыцэлілася… І нанесла ўдар кулачком кудысьці Мішу ў грудзі… Цераз некалькі секунд ванітнага кашлю ў яго з рота выпала нешта з ежы…
Праз пэўны час у палату ўварваліся ўрач і медсёстры, іх паклікала мая мама. Слёзы радасці навакольных змешваліся са слязамі жаху. Шчаслівая Зіна лаяла шчаслівага мужа.
– Та… та… такая сітуацыя… ацыя… у мяне… у мяне ўпершыню ў жыцці…
– Ціш-ціш-ціш-ціш-ціш-ціш-ціш… усё-ўсё-ўсё-ўсё-ўсё… супакойся… супакойся… супакойся…
– Я… я… я не магла біць яго ў спіну…
– Я зразумеў… я зразумеў… малыш… малыш… выпі вады…
– Я… я не магла… Там у яго пералом… пералом пазваночніка… Там у яго тра… траўма…
– Маленькая мая… ну ўсё… усё прайшло… супакойся… выпі вады…
– Я біла ў вобласць эпігастрыя… упершыню ў жыцці…
– Я зразумеў… я зразумеў… толькі ты прыйдзі ў сябе… выпі вады… налі сабе…
– Гэта быў прыём Генліха… Стары прыём…
– Светачка… Светачка мая… ты чуеш мяне?.. Супакойся… супакойся… прыгажунька мая маленькая… малыш мой…
– На… на ўсё… на ўсё пра ўсё… было трыццаць… сорак секунд…
– Светлая мая Светачка…
Я прытуліў сваю маленькую да грудзей. У маіх абдымках калацілася яе дзявочая мужнасць. Цяжкія і пякучыя слёзы каханай капалі мне прама на сэрца…




– Мне жджаечча пашля аварыі я чашова шчаў імпачэнчам! – неяк абвясціў Гена жонцы на ўсю палату.
– Дык а я што магу зрабіць?.. – засаромлена ўхмыльнулася Альбіна і з радасці стала суцяшаць вясёлага мужа.
– Нічоа страшнага! У нас тутака даярка Зіна ё! Выляча! – супакоіў парачку Іван, які ўмудрыўся разабраць інтымныя словы Гены.
Усе засмяяліся. Нават даярка незадаволена засіпела. А распешчаны клопатам Тоні Віця ўпершыню прыправіў натуральны салодкі настрой навакольных натурыстым бурчаннем.
– Дурны ты ў мяне, Іван, зусім. Іванька ты мой дурненькі, – уздыхнуўшы, паглядзела жаласная Марына на сваю долю, а Ваня нечакана пяшчотна абняў яе і заплюшчыў вочы…
Ён якарам на ёй павіс крыжападобным…
Бясслоўнае раскаянне Івана зрабіла для яго Марыну самай-самай-самай…
Жанчына пацалавала мужа ў голае плячо скрозь дзірку ў халаце…
– Добры вечар… – спалохана павіталася нейкая дзяўчына з перанасычаным поглядам, што ўвайшла ў палату.
– О! Вось і доча прыйшла! Праходзь, распранайся.
Пераадольваючы боль, Гена безнадзейна зашоргаў далонню па нябрытаму падбародку і дарэмна стаў старанна прыгладжваць на макушцы чубок, пастаўлены цырульніцай-падушкай.
– Як ты тут, мам?..
– І не пытай… Давай дуюн.
– Вазьмі… тут ежа…
– Добра, я зараз тут прама на стале распакую. Шубу сюды вешай.
– Ага… бачу…
– За каўнер вешай, за вешалачку не вешай, каракуль цяжкі, яна яго не вытрымае.
– Ну і няхай… Давай дапамагу…
– Сугней твой чаму да нас не падняўся?
– Ён не сугней… – адказала дачка, незадаволеная адмоўным гучаннем назоўніка.
– А не падняўся чаму?
– Машыну вартуе…
– Ад каго? Ад каго ён вартуе нашу машыну? Ад сябе?
– …
– Зноў пасварыліся?
– …
– А я цябе папярэджвала, – з палёгкай сказала самазадаволеная маці. – А ты ўсё: „А можа ды няхай, а можа ды няхай”.
– Не прысвойвай сабе мой вопыт… хоць і горкі…
– Вопыт!.. Ёбсель-гопсель!.. Ды гэта яшчэ не вопыт, доча мая, гэта яшчэ толькі іспыт. А пакуль што я твой вопыт!.. І гэты Вопыт пытае: „Клі ўжо твой сугней на працу ўладкуецца?”
– Ён пакуль што не можа…
– Ён ужо не хоча.
– …
– Ты хоць кахаеш яго?
– Ну, раз я з ім…
– Узаемная прывычка?
– Ды ну яго!.. Выкладвай.
– Навошта ты так шмат ежы прывезла?
– Хіба гэта шмат?..
– Канешне.
– Я б не сказала… – манерна кінула дзяўчына і гучна пайшла да Гены з раўнівым поглядам Альбіны ў спіне.
– Плывічанне, джачка… Шаджай… – з сардэчнай радасцю вымавіў ён.
– Добры вечар… Як вы, тата?.. – спытала дзяўчына, відаць, падчарка, паклаўшы далоні на пакалечаную руку Гены, на твары якога адразу ўзнікла грымаса. – Ой!.. Прабачце… Вам, напэўна, балюча?.. – спужалася яна і забрала рукі.
– Не!.. Мне жушым не балюча!.. – супакоіў дзяўчыну Гена і сам узяў яе за кісць пакалечанай рукой.
– Светачка, Юра, частуйцеся, – працягнула нам жменю цукерак Альбіна, якая пачаставала імі ўжо ўсіх у палаце.
– Дзякуй, – сказалі мы ёй.
– На здароўе, – адказала яна, зблізку паглядзеўшы на Свету, як на гераіню.
– Пайду і я людзей пачастую! – заявіў Іван, схапіўшы з тумбачкі пару кавалкаў хлеба.
– Ваня, ты куды? – не паспела ўтрымаць мужа жонка.
– Частуйцеся, – шчыра вымавіў мужчына і працягнуў нам са Светай хлеб.
– Ды не… дзякуй… не трэба… – адмовіўся я, бо ведаў, як без разбору і меры есць Іван у выніку траўмы галавы.
– Частуйцеся, – паўтарыў мужчына, не звярнуўшы на маю адмову ніякай увагі.
– Ды я сыты, дзякуй.
– Лепей жывату распіраць, чым дабру прападаць, – усміхнуўся Ваня.
– Не згодны!
– Юра… вазьмі… – шапнула мне Света і прыняла пачастунак. – Дзякуй.
– Юра, вазьмі, – з ухмылкай паўтарыў хворы і вылепіў наіўным поглядам натужлівую ўсмешку на Свеціным твары, а затым нейк занадта па-звычайнаму, па-нармальнаму разгладзіў пальцамі вусы.
– Дзякуй… – незадаволена ўсміхнуўся я і таксама прыняў дзіўны пачастунак.
– А можна з вамі пасядзець?.. – сарамліва спытаў Іван.
– Канешне… сядайце… – адказалі мы.
– Юра, у цябе ногі хворыя?
– Так… можна і так сказаць… – адказаў я.
– А галава?
– …
– Не хвалюйся, гэта я пажартаваў, – засмяяўся Іван, і мы разам з ім – ненатуральна.
– Вы прыгожая пара.
– Дзякуй…
– Тутака пазнаёміліся?
– Так…
– Я жадаю вам шчасця.
– Дзякуй…
– Яно абавязкова ў вас будзе.
– Дзякуй…
– Давайце пабалакаем пра што-небудзь, – прапанаваў Іван.
– Давайце… а пра што?.. – спыталі мы.
– А пра што-небудзь цікавае.
– Мы згодныя…
– Давайце я вам раскажу пра Карэлію. У мяне тамака брат жыве.
– О, гэта ж там, дзе Салаўкі! – страпянуліся мы.
– Так… гэта там, дзе Белае мора…
– Там жа яшчэ ББК!
– Так… там Беламорска-Балтыйскі канал…
– І папяросы яшчэ такія ёсць – „Беламор”!
– Так… былі… раней… Раней шмат чаго было… Напрыклад, Беламор гэты палітзняволеныя вырылі… кір-ка-мі ды рыд-лёў-ка-мі… Іх там паблізу і… за-ры-ва-лі…
– Інструменты?..
– Ды не… над інструментамі крыжы не ставяць… – выгаварыў Іван так, нібы ўсё гэта датычылася яго асабіста. – У Карэліі такая любата, м-м-м-м-м, – як нічога і не было, працягнуў ён, – адны белыя ночы чаго варты…
– Белыя ночы?
– Так. Улетку тамака цемры няма. Аднойчы жонка брата сю ноч мыла бялізну і не магла зразумець, шо ўжо ранак на двары. Пакуль яе суседка не спытала, чаго яна на працу не ідзе. А ўзімку тамака ўжо ў тры дня цемра хоць вока выкалі…
– Цікава, – сказалі мы.
Нечакана Зіна і Тоня, усхліпваючы, зацягнулі нейкую тужлівую фальклорную песню, што больш нагадвала завыванне. Аднак яны – спявалі. Усе на імгненне замерлі… забыліся… заспакоіліся… задумаліся… зазналі…
– Во даюць! Малайцы! – пахваліў жанчын Іван. – Ой, а якія ў Карэліі лясы. У тых мясцінах ціха, як на тым свеце.
– А вы былі на тым свеце? – не без яхіднасці спытаў я.
– Юра… – шапнула Света.
– Я і зараз на ім, – з пераканаўчай сур’ёзнасцю адказаў мне Іван. – Ой, а якая ж тамака ягада. Жура…
– На тым свеце?.. – ужо сур’ёзна пацікавіўся я.
– У карэльскіх лясах, – яхідна адказаў Іван. – Там журавіна расце, брусніца, марошка…
– А што за марошка?
– О-о-о! Гэта самая смачная ягада ў свеце. Яна выглядае, як маліна, толькі яна жоўценькая. А якія ў Карэліі грыбы… о-о-о! Во! – Іван, сціснуўшы кулак, падняў грыбападобны вялікі палец. – Сыраежку тамака ніхто не бярэ. Яна лічыцца нізкасортным грыбам. Тамака наогул грыбы ніхто не шукае…
– Чаму?
– Іх тамака так шмат, што гэта не трэба. Людзі звычайна прыхояць у лес, а тамака іх ужо баравікоў трыццаць чакаюць, дыхто-о-ўных. Яны іх спакойна зразаюць і дахаты ідуць.
– Неверагодна…
– Ой, а якія ў Карэліі азёры. Каб вы ведалі, як багата тамака азёр. Ды тамака азёр больш, чым людзей! А рыба… Яна ж тамака клюе адразу, як вудачку закінеш…
– Праўда?
– Слова гонару. Токі закінеш – ужо цягні…
– А я б усё роўна рыбак дамоў выплюхвала, – заявіла мая маленькая.
– …Эх, калі б не камары…
– Дзядзька Іван… а-а-а вось вы ж зараз нармальны чалавек… на галаву… э-э… я маю на ўвазе, нармальна разважаеце…
– Юра… – папераджальна шапнула Света.
– Добра… я не буду пытаць… – зразумеў я намёк.
– Чаму? Пытай, – прапанаваў хворы.
– Ай…
– Ну пытай, не бойся, – настойваў Іван.
– …
– Ты пра маю траўму хочаш спытаць?
– Я хачу сказаць… што вы нармальны… свядомы чалавек… Ды вы проста малайчына!..
– Я ведаю.
– І нават тое… што вы пачаставалі нас… гэтым хлебам… проста дзівацтва!..
– Каешне, дзівацтва.
– На самай справе, вы – ра-зум-ны ча-ла-век.
– Ну!
– Тады чаму ж вы буяніце?.. Асабліва па начах…
– А хто табе гэта сказаў?
– Юра… – зноў шапнула Света.
– Шось я такога не памятаю, – шчыра ўсміхнуўся Іван, яўна прыняўшы мае словы за жарт.
– Паслухайце, дзядзька Іван, – ажывіўся я, – паспрабуйце зараз сілай волі альбо яшчэ чым зачапіцца за цяперашні ваш нармальны стан…
– Як?
– Ну-у, паспрабуйце заставацца такім, якім вы зараз з’яўляецеся: спакойным, разважлівым, цікавым.
– Добра. А што, гэта складана? – усміхнуўся Іван.
– Юра…
– Зараз, малыш. Паспрабуйце мысленна заставацца ў Карэліі.
– Пацешны ты, Юра. Ты выпадкова не таго? – з усмешкай пацікавіўся Іван і пакруціў пальцам у скроні, чым выклікаў мой смех, які імгненна і абсалютна зняў усю напружанасць гутаркі.
– А якія ў Карэліі астравы. Я яшшэ пра іх вам не расказаў. Тамака ж у Карэліі на азёрах астравоў шмат. Бывае, прыплывеш на лодцы да вострава, а тамака хатка маленькая… самі грыбнікі ці рыбакі для начлегу будуюць… гэта тамака звычайная справа. Тамака ў такіх хатках сё ёсць: буржуйка, калун, запалкі, свечка, посуд… Ды прагані ты гэтую варону! – крыкнуў хворы і змахнуў з перакладзіны маю чорную майку.




– Прывіта-а-нне ўжо, – у адзін з дзён сказала каханая, і яе ўсмешка адлюстравалася на маім твары.
– Прывітанне…
– Чаму ты такі сумны?.. – спытала Света.
– Ды так… Як ты?..
– Ужо кепска… – вымавіла Светачка скрозь высунутыя губкі.
– Малыш… ну чаго ты?.. – я лёгенечка патармасіў каханую за тонкую шчочку і пагладзіў па ёй.
– Што з табою здарылася?.. Дзе твой настрой?..
– Маленькая мая, адкажы мне лепш на пытанне.
– На якое?.. – пацікавілася каханая тонам капрызнага дзіцяці.
– Якое азначэнне каханню дала б ты?
– …
– …
– Сонейка, каханне – гэта… – Света наблізілася да мяне і паглядзела ў маю душу неапісальным позіркам кахання… я адлюстроўваўся ў вачах мілай… Мы, не моргаючы, глыбока глядзелі адзін на аднаго ці то хвіліну… ці то вечнасць… Мае выдыхі сталі яе ўдыхамі…
– Юрачка… ну… што з табою?.. Ты кепска сябе адчуваеш?.. – спытала Праніклівасць кахання.
– Не… – адказала Няпраўда ва ўратаванне.
– Праўду гавары, – па-дзіцячы патрабавала Праніклівасць кахання.
– Малыш… не смяротна я сябе адчуваю… не турбуйся… – адказала бяспечная няпоўная Праўда.
– Усю праўду гавары, – настойвала Праніклівасць кахання.
– …
– Нешта са здароўем?
– …
– Спіна баліць?
– Мг…
– Я так і думала! Юра, ну чаму ж ты маўчаў?!
– Ой… не ведаю… кепска мне нешта… Света… вельмі кепска… боль нясцерпны…
– З якога моманту ў цябе пачаліся гэтыя болі?
– Пасля таго… як я стаў нагінанні ўперад выконваць…
– О-ё-ё-й!.. Гэта ж яшчэ рана табе рабіць!..
– І пасля таго… як я некалькі разоў… з паставы седзячы… спіной на падушку бухнуўся… Без сілы ног я, як неваляшка…
– Так, я пайшла за доктарам.
На другі дзень мне зрабілі здымак, які паказаў, што ў мяне адбылася міграцыя канструкцыі. Кажучы простай мовай, шруба раскруцілася. Аперацыя па выдаленню тытанавых пласцін была назначана на 30 снежня.
– Мам, – звярнуўся я да мамы раніцай у дзень аперацыі.
– Што, сынок?
– Слухай, мам, усю маю стыпендыю аддай Іне. Няхай яна на яе купіць падарункі да Новага года сабе і вам з бацькам. Самі вырашыце, што купляць. А Свеце няхай Іна купіць прыгожую паштоўку, самую замілавальную ляльку і лілеі – хачу, каб Светачка любавалася імі, а яны – ёю. А я потым вярнуся з рэанімацыі і сам усё падарую.
Замест адказу мама расплакалася…




Мне ўкалолі адурманьваючы прамедол. Каталка брынкала пада мною. Каханая глядзела то на мяне, то наперад, то на мяне, то наперад, нагадваючы няўважлівага вадзіцеля.
– Сонейка… ты такі мужны… зусім не хвалюешся перад аперацыяй… – адлюстроўвалі Свеціны вочкі.
– Малыш, па-першае, ты, каханне да цябе не дазваляюць мне хвалявацца перад ёю, – паказвалі куточкі маіх губ, прыпадняўшы пацяжэлыя шчокі. – Пасля знаёмства з табою вакол мяне нібыта ўзнікла нейкая ахоўная аўра. А па-другое, я памаліўся і свой… заўжды цёплы нацельны крыжык наматаў на руку, а ўнутры кулака – тваё цяпло. Грэх хвалявацца. Ды ўсё будзе добра!
– А ў мяне… у мяне сэрца нейкае цяжкае… – выяўлялі Свеціны рысачкі між броўкамі.
– Неразумейка мая маленькая, – дэманстравалі мае прыпаднятыя бровы. – Ты ж сама казала, што іншароднае цела ў арганізме – гэта кепска і што аперацыя па яго выдаленню – гэта добра. Ты казала, што гэтая аперацыя куды болей лёгкая, чым мая першая. Ты, увогуле, растлумачыла мне ўвесь ход аперацыі, усе яе падрабязнасці, усе яе тонкасці… і нават – тайнасці. Аперацыя перастала быць для мяне небяспечнай загадкай. Дык з-за чаго ж тут хвалявацца?
– Я ведаю!.. ведаю!.. я ўсё гэта ведаю!.. Але ўсё роўна цяжар на сэрцы… Ніколі так не хвалявалася… – перадавалі Свеціны зрэначкі ў бліску, якія панічна бегалі, быццам шукалі выратавання.
– Малыш… па праўдзе сказаць… я таксама хвалююся… за цябе ўсхваляваную… – сведчыла мая сцягнутая ўсмешка.
Каталку кацілі павольна, з асцярогай. Гледзячы ў вочы каханай, я адчуваў, што мы з ёю вось-вось адарвёмся ад падлогі і паляцім… паляцім… паляцім… Аднак раптам плітка пад каталкай застукала, і мы апынуліся ў „прылазніку” аперацыйнай. Света паклала свае дрыготкія вусны на мае, і мне здалося, што ў наркозе я ўжо не маю патрэбы. Знянацку нейкая непазбежная Неабходнасць адарвала яе ад мяне. Напаследак каханая паспела пакінуць мне гулкае, надрыўнае, нікому не зразумелае „Мэ тут камам…”               
       



































„Ка-ха-а-а-ная… Све-э-э-тлая мая… Све-тач-ка ма-я ма-лень-ка-я… Бо-жа… якая ж ты пры-го-жа-я… Не ўглядайся ў мяне так трывожна… Я ачуўся…”
– Ушо… а чы хвалявалаша… Мэ чуч камам…
– Юрачка… Юрачка… Сонейка… як ты?.. Як ты сябе адчуваеш?.. Што баліць?..
– Шлабашч у мяне шыльная… Голаш шлабы… А чак… а чак нічога не баліч… Чапел ува мне чолькі воля мечалічная…
– Дзякуй Богу… сонейка… дзякуй Богу… А слабасць… тэмпература… дыскамфорт у трахеі ад трубкі ў любым выпадку будуць… Але гэта нічога… пройдзе… не хвалюйся… – Каханая асцярожна паклала мне на шчаку сваю далоньку, разам з якой на мой твар лягла ўцешная ўсмешка.
– Галоўнае… каб чы не хвалявалаша…
– Я ўжо не хвалююся… не хвалюйся…
– Чэлам я шлабы… жачое джухам мочны…
– Канешне… сонейка… я ведаю гэта…
– Клопельніча?..
– Так… Дакапае… і я здыму… пацярпі…
– Швечачка… вычагні мне павечлаводж…
– Давай… Давай… Давай… Не бойся, не бойся… Так… так… Не бойся, не бойся… Оп… Усё…
– Гхрр… гхрр… гхрр… гхрр…
– Усё?.. Усё ў парадку?..
– Так… так… парадак… Раз-раз… раз-два-тры… Экхэ-экхэ!.. экхэ!.. Казаць хоць магу нармальна… Хаця… калі я шапялявы… напэўна… смешна?..
– Сонейка маё… я так рада… што ты жартуеш… – вымавіла каханая, гатовая заплакаць ад шчасця.
– Я так рад… калі ты рада… Хадзі да мяне… хуценька…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… Юрачка мой… Кахаю цябе…
– І я цябе кахаю… Малыш мой… губачка мая… шчасце маё… шча-сце ма-ё… ма-ё шча… Слухай… малыш… у мяне такое адчуванне… што я тут ужо быў… Мне здаецца… я ў гэтай… рэ-анімацыйнай палаце ўжо ляжаў… першы раз… Так… сапраўды… вунь разводы знаёмыя на столі… Я тут ужо быў… Смех ды і… не толькі… Я вунь на тым ложку ляжаў… А на суседнім лю… э-э-э… лю-ты… холад… як і ўсюды тут… Дарэчы… а чаму мяне менавіта ля акна паклалі?.. У палаце ж нікога… ложкі пустыя…
– Гэта я папрасіла сюды цябе пакласці. Тут батарэя, тут цяплей, ад акна не дзьме.
– І коўдра такая цёплая… Светачка… ты пра ўсё паклапацілася… Каха-а-ная мая…
– А ты мо-о-й каханы… Ну ўсё, не размаўляй, сілы не траць. Вадзічкі хочаш?
– Мг…
Калі каханая, прыпадняўшы маю галаву, пачала паіць мяне, то вада прадказальна палілася за шыю, а потым я ўвогуле падавіўся і папрасіў Свету набраць у вусны вады і заспакоіць маю смагу праз пацалунак.
Маліны… суніцы… трускалкі… і нават нябачаная марошка – усё было ў гэтым пацалунку… Гэта быў звышсмак… Гэта было над смакам… І калі на свеце існуе Жывая вада… то я яе піў…




Хутка мяне стала рваць ад наркозу, і каханая трымала мне галаву. Яна калола мне абязбольвальныя, злівала мачапрыёмнік, трапнымі жартамі загладжваючы маю няёмкасць, і паварочвала мяне. Прытуліўшы галоўку да майго боку з вострымі рэбрамі, каханая ўсю ноч чуйна праспала на стуле, моцна трымаючы мяне за руку. Яны так зліліся, што я мог адганяць ад Светы трывожныя сны. Жывая вада каханай дазволіла мне апрытомнець познім вечарам наступнага дня.
– Уставай ужо. А то Новы год праспіш, – па-дзіцячы вымавіла Светачка, і яе белыя птушкі радасці аблашчылі мой погляд крыламі.
– А што… ужо Новы год хутка?.. – спытаў я спрасонку.
– Хутка, хутка, – адказала Света, зірнуўшы на наручны гадзіннічак. – Добры вечар, соня.
– Добры… вечар… Светачка… Нешта ёлкай пахне… – Я агледзеўся па баках і ўбачыў, што вакол мяне на сцяне і на шторах вісяць рознакаляровая мішура і сняжынкі з разнымі ўзорамі. А да спінкі ложка ля маіх ног была прымацавана пухкая яловая галінка. – Малыш… ты… ты… ты каханая мая… ты закаханая мая… Адным словам – СВЕТА.
– Мэ тут камам…
– Мэ тут камам…
Нашы вусны сталі неразрыўнымі…
– Зараз будзем хрусцікі з гарбатай есці, – радасна паведаміла каханая.
– Ты нават у рэанімацыю да мяне прыйшла не з пустымі рукамі…
– Я сама пякла… – сарамліва вымавіла мая маленькая.
– Паварчук ты мой… Калі ж ты паспела… ты ж увесь час са мною?..
– А я іх яшчэ ўчора раніцай напякла, – прастадушна адказала Светачка.
– Прадба-а-члівая мая…
– Так вось, – тонам паважнага дзіцяці заявіла мая маленькая, нахіліўшы галоўку набачок. – Адразу не зразумеў, ці што?
Я засмяяўся.
– Захачу зараз і сняжынку табе на лоб прыляплю.
– Ну дык пажадай… – зноў засмяяўся я.
– Пажадай, пажадай! Не хачу пажа… пажа… пажадываць, – нарэшце выдумала дзеяслоў Светачка, і мы засмяяліся разам. Яна ўзяла мяне за шчокі і пацягнула іх у бокі, дапамагаючы мне ўсміхацца.
Каханая паклала на мае грудзі сурвэтку…




– Чарговы хрусцік узлятае, паляцеў, ляціць, ляціць, ляціць, прама ў Юраў рот ляціць, ж-ж-ж-ж-ж-ж-ж-ж-ж-ж-ж… Навінка ў рот – здаровейка ў жывот.
Светачка так шчыра дэманстравала палёт хрусцікаў у мой рот, што ад смеху я нават не мог на гэта глядзець.
– Я не здолела сама вызначыць: смачныя яны альбо не-э… – насупілася мая маленькая. – А калі яны не сма-а-чныя?..
Хрусцікі былі такімі незвычайна смачнымі, што я заплюшчваў вочы і мыкаў, злізваючы з пальцаў цукровую пудру. Гэта і быў мой адказ Свеце.
Я расцалаваў рукі каханай.
– Малыш… я табе таксама ў будучыні гатаваць буду… Толькі… толькі вось… я не ўмею… А пакуль навучуся… ежа можа нясмачнай атрымлівацца…
– Яна будзе самай смачнай ужо таму, што яе прыгатуеш ты. А твая смешная руплівая няўмеласць будзе лепшай да яе прыправай.
Нашым вуснам стала не да ежы…   
– А цяпер я табе буду падарункі дарыць, – паведаміла ўзрадаваная Светачка.
– Малыш… яшчэ ж рана… яшчэ ж няма дванаццаці… – усміхнуўся я.
– Ну дык што-о-о-о? Я ўжо не магу цярпе-э-э-э-ць.
– Ну добра… давай…
– Пачнем з маленькага. Спачатку вось… – каханая працягнула мне прыгожую паштоўку. Я ўзяў яе, разгарнуў, але не паспеў яшчэ нічога прачытаць, як Светачка выхапіла яе ў мяне з рук: – Ц, ты ж яе не так павярнуў. Вось так трэба. Глядзі ўжо.
– У цябе такі прыгожы почырк. А гэта што тут?..
– А гэта проста…
– А гэта?..
– Ай, ты не разумееш, – каханая зноў выхапіла паштоўку. – Вось, глядзі: гэта спецыяльна… Бачыш? – яна падсунула мне яе пад самыя вочы, і я нічога не разгледзеў. – Бачыш?
– Мг…
– На, глядзі далей.
– Давай…
– Не, пачакай. Бачыш, якія тут кветкі? Праўда, прыгожа?
Светачка выхоплівала паштоўку ў мяне з рук яшчэ некалькі разоў, а я глядзеў на гэтую шчаслівую гарэзлівую дзяўчынку і замілоўваўся.
– Услы-ы-х чытай.
– Добра… – усміхнуўся я. – Сонейка…
– А не, не трэба.
– …
– Ну добра, чытай.
– Сон…
– А не, не трэба.
– Дык трэба альбо не трэба?.. – спытаў замілаваны я.
– Пра сябе-э чытай.
– …
– …
– …
– …
– Маленькая мая… гэта нешта… Такое прыгожае віншаванне… Літаральна песціць пяшчотамі… Дзякуй…
– А цяпер адвярніся, – тонам капрызнага дзіцяці загадала Светачка.
Я з усмешкай павярнуў галаву ўбок. Штосьці зашамацела.
– Глядзі ўжо! – з сакавітай радасцю сказала каханая.
– У-у-у-у… а што тут?.. Такое цяжкае…
– Раскрывай.
Я развярнуў яркую, маляўнічую, хрусткую ўпакоўку.
– І-і-і-і… – удыхнуў я. – Гэта ж… гэта ж… гэта ж энцыклапедыя нейкая… Кла-а-а-а-с… Гэта якраз тое… што мне трэба…
– Тут усё ёсць. І спорт… і музыка… і кіно… і гісторыя… і матэматыка… і геаграфія… і псіхалогія… і філасофія… і рэлігія… і космас… і медыцына.
– Ну і ну-у-у… Дзякуй табе… малыш… дзякуй… дзякуй… Хадзі да мяне хуценька…
Мы зваліліся адзін у аднаго і ператварыліся ва ўзмахі…
– Светачка… у мяне таксама для цябе падарункі будуць… але я табе іх тады… потым… у аддзяленні падарую… – вінавата вымавіў я.
– Ты-ы мой падарунак доўгачаканы… А давай чытаць пра краіны, у якіх ты пабываў, – з захапленнем прапанавала каханая.
– Давай… сядай на ложак… аблакочвайся побач…
Светачка села поплеч, з дзіцячым крахтаннем адсунуўшы мой слабы локаць, а з ім – і маю слабасць.
Мы разглядвалі энцыклапедыю, чыталі яе тонам казачніка, удыхаючы духмяныя подыхі перагорнутых лістоў, але цяпло адзін аднаго не дазваляла нам унікаць у сэнс прачытанага.
– Юра… а ў мяне для цябе яшчэ адзін падарунак ёсць… – сарамліва вымавіла Светачка.
– Які?.. – зацікавіўся я.
Каханая паднялася і пачала павольна расшпільваць халат. Дзяўчынка ператварылася ў жанчыну. Я адчуў пачуццёвае хваляванне. Яна зняла халат.
– Бог ты мой… Гэта тое самае чырвонае плацейка… якое ты сама пашыла?..
– Мг… – адказала каханая і танцавальна, плаўна крутнулася, але крылы не было дзе распрастаць.
Мая пачуццёвасць раздзелася…
Каханая села на мой ложак… Крыльцы яе носіка напружваліся ад адрывістага дыхання… Шчокі паружавелі… Вочы напоўніла зорная ноч… Вейкі сталі падрыгваць… Вусны растуліліся…
Мы затаілі адзінае дыханне… ды ў ім ужо і не было патрэбы…
Мы кахаліся поглядамі…
Павольна… спакойна… лагодна… нашы душы станавіліся адной – болей цёплай… болей светлай…
Я не буду гэта апісваць нават у споведзі.




– Оп! Оп! Оп! – Света ўсё падкідвала і падкідвала адлепленую ад кафлі сняжынку, а тая ўсё апускалася і апускалася ёй на далонь разам з маім неадрыўным поглядам. Здавалася, каханая гуляе з часам.
– Хочаш, ты зробіш так, каб яна завісла ў паветры? – спытала Света.
– Я?..
– Мг.
– Завісла?..
– Мг.
– Хачу…
– Тады заплюшчы вочы ў тое імгненне, калі я падкіну сняжынку.
– Добра…
– Гатоў?
– Так…
– Оп! Паспеў?
– Мг… Расплюшчваць вочы?..
– Расплюшчвай.
Калі я расплюшчыў вочы, сняжынкі ўжо не было.
– Цяпер яна назаўжды застанецца ў тваім уяўленні свабоднай ад зямнога прыцяжэння, – з сусветнай задумлівасцю вымавіла каханая.




– Малыш… глядзі… што я ўмею… – запляскаў я адной далонню.
– Ой, я таксама так магу, – упэўнена сказала мая маленькая.
– Не можаш…
– Магу.
– Не можаш…
– Яшчэ як магу.
– Тады паўтары…
– А ты спачатку навучы… – насупілася Светачка.
Мы засмяяліся.
– Ну вось… бярэш проста і пляскаеш…
– А-а! дык ты так. Гэта лёгка, – сказала мая маленькая і з сур’ёзным выглядам звонка і шпарка запляскала далонькамі, як кастаньетамі.
Я радаваўся за здольнасці каханай амаль таксама, як за яе саму.
– О! Юрачка, а давай цяпер ты сваёй далонню будзеш пляскаць аб маю, а я сваёю – аб тваю.
– Давай…
Мы сталі, не збіваючыся, пляскаць у далоні адзін аднаго.
Здавалася, што рэха ад нашых воплескаў разлятаецца па сусвету…
– А давай яшчэ вось так…
– Давай…
– Мг…
– І так вось…
– Добра…
– Так…
– І вось так…
– Прыкольна…
– Ну…
– А давай яшчэ во…
– …
– …
– …
– …




– Малыш… прачытай мне верш пра бусла…
– З радасцю.
– …
– Каково тебе живётся в этом городе… О, Юрачка, а давай разам: ты – радок, я – радок!..
– Давай… Толькі я яго яшчэ не вельмі добра памятаю…
– А я табе дапамагу.
– Добра… давай… пачынай…
        – Каково тебе живётся в этом городе из стали…
        – Э-э-э… странный аист… одинокий… м-м-м… не балованный полётом?..
        – Коль стоишь над ним высоко знаком мира и морали…
        – Значит… в нём ковёр… э-э-э-э…
        – Житейский…
        – …житейский… шьётся ровно и с узором?..
        – Нет-нет-нет! Ведь эта ровность создаётся тем покоем…
        – Что загладил… непослушность твоих перьев белоснежных…
        – А на самом деле город, обезличенный от боя…
        – Э-э… что развязан… р-р-р-авнодушьем к нашей вере безмятежной…
        – Почему же ты, чьи крылья никогда не подрезали…
        – Не взлетаешь в поднебесье… в чистоту волны воздушной…
        – Не паришь в потоках ветра над смиренными краями…
        – О-о-о-тдаляясь белой точкой от… агрессии бездушной?..
        – Знаю-знаю, милый аист, я твоей души стремленья…
        – М-м… вопреки… больным законам человечьего-о-о-о цинизма…
        – Ты живёшь среди бесчинства, свято жертвуя мгновенья…
        – Пти-чьей жиз-ни вдох-но-венной для людс-кого оп-ти-миз-ма… Цудоўна… Хто… ты казала… стварыў гэты верш?..
        – Нехта.
      



– Адзін! Два! Тры! Чатыры! Пяць! Шэсць! Сем! Восем! Дзевяць! Дзесяць! Адзінаццаць! Двана-а-а-цца-а-а-ць! З Новым годам, Юрачка!
– І цябе з Новым го… – недагаварыў я, бо губкі Светы крануліся майго слова…
– Мой каханы Юрачка, віншую цябе з Новым годам і жадаю табе моцнага здаро-о-о-ўя і бясконцасці шча-а-а-сця, – па-дзіцячы вымавіла Светачка.
– Каханая мая… я таксама віншую цябе з Новым годам… і таксама жадаю табе моцнага здароўя… і бясконцасці шчасця… І каб… і каб… і каб на тваіх шчочках ніколі больш не было слёз… і не таму… што ты іх стрымліваеш…
– І табе таго ж…
Я пацалаваў Свету ў куточкі вачэй…
– Малыш… Малыш… Ты… Ты для мяне… Ты… для… мя-не…
– Ну во-о-сь… зараз і я заплачу…
– Ой… прабач… малыш… прабач…
– Праба-а-ч, праба-а-ч, – жартоўна перадражніла мяне мая маленькая.
Мы засмяяліся.
– Давай за нас і нашы пажаданні…
– Давай.
Мы звонка пацалаваліся чаркамі з сокам, і каханая дала мне папіць.
– Сонейка… а затое ў мяне для цябе яшчэ адзін падарунак ёсць… – заінтрыгавала Светачка, міжвольна надаўшы інтрызе – дзіцячай непасрэднасці недарэчным злучнікам „затое”.
– Як… яшчэ адзін падарунак?..
– Так, – какетліва вымавіла яна.
– Які?.. – зацікавіўся я.
Каханая пайшла і выключыла святло. Вярнуўшыся, яна рэзкім рухам расхінула нада мною шторы.
Імгненна маё ўражанне разбіла акно і лёгкія напоўніла сцюдзёнае, звінячае крыштальнай ядранасцю начное неба, зоркі якога пачалі прыемна паколваць мне ў грудзях. Я ведаў, што зоркі ззяюць адлюстраваным святлом сонца. Я адчуў уцешнае лёгкае галавакружэнне.
– Светачка… я не бачыў начных нябёсаў ужо тры месяцы… Не… болей… А зорных… гады… Гэта… Гэта… Гэта звыш… Маленькая мая… вя-лі-кі табе дзякуй…
– Ты ўжо падзякаваў мяне сваім захапленнем…
– Высуні губкі… М-м-м… пацалуйка мая маленькая…
– …
– …
– …
– …
– …
– Гу-у-бачка мая…
– Мэ тут камам…
– Мэ тут камам…
– Юрачка… мы з табою амаль на парозе трэцяга тысячагоддзя… – вымавіла каханая, вейкі і подыхі якой ласкава ласкаталі мае грудзі.
– Не… мы па-за часам…
– Канец свету, дзякуй Богу, не настаў… будзем і надалей заставацца бадзёрымі і маліцца… і ў дзевяноста дзевятым… і ў 2000-м… і заўжды…
– Маліцца ў тым ліку і за тое, каб наступная эпоха была эпохай нулей толькі ў прамым сэнсе.
– Зоркі такія яркія… – узняла „бутончык” галоўкі Светачка, і зоркі нявінна дакрануліся да яе твару блакітным вэлюмам свайго святла, прыглушанага начной сінню… бязмежнасцю… вечнасцю… Гэта… гэта было… было так прыгожа… так шчымліва… так ненаглядна… – Такія яркія…   
– Ці то ад святла… ці то ад нашых поглядаў… Малыш… а мабыць… зоркі – гэта нечыя акенцы?..
– Не інакш.
– А чые тады?..
– Людзей якіх-небудзь…
– Якіх такіх людзей?..
– Іншых, але душэўных.
– Здавалася б… адлегласць паміж намі і імі ўсяго толькі ў погляд…
– Вунь Вялікая Мядзведзіца… Бачыш?.. Юрачка.
– Дзе?..
– Вунь, вунь бачыш?.. Вунь…
– Я бачу тваю лагодную кісць на фоне зорнага неба… Так прыгожа… так гарманічна… так арганічна…
– Ды вунь Мядзведзіца, вунь.
– Дзе?..
– Ды вунь, вунь. Дай руку.
– А!.. мг… бачу…
– А дзе ж Маленькая?..
– Нешта не бачна…
– Так… не бачна…
– З-за бальніцы не бачна… Малыш… як ты адчуваеш… чым напоўнены зорныя каўшы?..
– Боскай любоўю… Глядзі… як на вуліцы прыгожа…
– Так… дрэвы нібыта ў манне нябеснай…
– Ты адновішся… і мы будзем з табою ў снежкі гуляць…
– Ніколі…
– Чаму-у-у?.. – па-дзіцячы абурылася Светачка.
– Таму што ў мяне рука не падымецца кінуць у цябе…
– Так… твая праўда… я таксама не змагу ў цябе кінуць…
– …
– Сонейка, тады мы будзем кідаць снежкі не адзін у аднаго, а адзін аднаму. Добра я прыдумала?
– Добра-добра… малы-ы-ш мой маленькі… А я буду цалаваць цябе ў яблычную чырвань шчочак… і яна будзе станавіцца яшчэ болей сакавітай…
Светачка схавала галоўку мне пад паху.
– О-о-о… здаецца, твае шчочкі і зараз ужо выспелі… Так?.. Пакажы…
– Ну-у-у…
– Ды не бойся… ноччу ж не бачна…
– Усё роўна…
– Ну добра… добра…
– Юрачка… мне здаецца… што мы ўжо жывем разам… і гэта як быццам бы наш дом… і мы ўжо сям’я…
– Мы даўно сям’я… Святлана Рыдкіна…
Мы прытуліліся адзін да аднаго гарачымі шчокамі, а затым настала ўцешнае расслабленне, якое часова аддзяліла нашы душы ад цел…
– О, Юрачка, а давай праспяваем шэптам тую нашу песню!..
– О… сапраўды… малыш… давай… Пачынай…
        – По полям кибитка плывёт…
        – По просторам летней сказки…
        – Ты хранишь на коленях сон мой сладкий…
        – Я не слышу скрипы колёс…
        – Только стуки верного сердца…
        – Так легко от любимых рук согреться…
        – А молоденькая заря…
        – Разливается по полю…
        – Сон и явь здесь венчаются Любовью…
        – На зарю кибитка плывёт…
        – Утопают в травах колёса…
        – В рай земной едем мы с тобой без спроса…
        – Ты лети, кибитка, лети…
        – А подковы по мостовым ударяйте звонче!..
        – Мой силён любовный сон…
        – И не станет он…
        – Ни длиннее, ни короче…
        – Ты лети… кибитка… лети…
        – И качай меня колыбелью на повороте…
        – Мой силён любовный сон…
        – И не станет он…
        – Ни длиннее… ни короче…
        – Разноцветный тает закат…
        – Разливаясь в поле рекою…
        – В рай земной снова едем мы с тобою…
        Нашы пявучыя шэпты зліліся ў пяшчотнае маўчанне…
Указальны палец карацей за сярэдні, таму я не ішоў кісцю, а кульгаў, кульгаў цвёрда, кульгаў непахісна, кульгаў спачатку па ложку, потым – па падкоўдраніку, затым – па ўласных грудзях, пакуль не дабраўся да заміранага твару каханай… Я апусціўся перад ёю на фалангі… Плоць пад пальцамі пульсавала ад сэрцабіцця… Света ж беражліва падняла маю далонь з фалангаў і накрыла ёю свой твар… Мы заснулі запаветным сном…




Увечары першага студзеня ў рэанімацыйную палату прывезлі нейкага пажылога, далёка не інтэлігентнага выгляду мужчыну без прытомнасці.
Нашы са Светай душы перапоўніліся суперажываннем.
– Малыш… ты магла б… як яшчэ адзін падарунак мне да Новага года… выканаць адну маю просьбу?..
– Канешне, сонейка… А што здарылася?.. – насцярожылася каханая.
– Малыш… толькі паабяцай… што выканаеш просьбу…
– А ты думаеш, што я магу яе не выканаць?
– Я не думаю… я ведаю… што ты… на жаль… яе не выканаеш…
– Чаму?
– Таму… што не захочаш…
– Ю-у-рачка, ну што гэта за просьба? Ты мяне заінтрыгаваў. Не цягні, кажы ўжо, – патрабавала Светачка тонам капрызнага дзіцяці.
– А ты паабяцай… што выканаеш яе…
– Абяцаю, абяцаю. Толькі кажы хутчэй.
– Маленькая мая… ты не спала дзве ночы… ты такая стомленая… нават зняможаная…
– Юра, не! Я табе адразу кажу – не!
– Ну вось… бачыш… так я і думаў…
– Дамоў я не паеду!
– Маленькая мая…
– Не!
– Малыш…
– Я сказала – не!
– Табе выспацца трэба… як мае быць… бледная мая…
– Юра, я цябе не пакіну!
– Дык а што тут пакідаць?.. Заўтра мяне ўжо ў маё аддзяленне перавядуць…
– Юра, давай закончым гэтую размову!
– Мне… мне… мне балюча на тваю зняможанасць глядзець… я хвалююся за цябе…
– Юрачка, дарма ты хвалюешся. Нічога са мною не здарыцца.
– Светачка… ну я прашу цябе… едзь дамоў…
– І не прасі!
– Ну… малыш… Дзве ночы нармальна не спаць… гэта ж не жарты… Вочкі… вунь… чырвоненькія… Ну не адводзь… не адводзь… я ж бачу…
– Ну дык што? – тонам капрызулькі вымавіла мая маленькая.
– А тое… што пашкадуй сябе…
– Не хачу.
– Трэба пашкадаваць… І паехаць да…
– Юра – не! – сур’ёзна заявіла сама Катэгарычнасць.
– Света…
– Я ад цябе ні на крок не адыду!
– Да таго ж… ты павінна і са сваімі бацькамі Новы год адсвяткаваць…
– Паспею яшчэ.
– Каханая… ну дзеля мяне… едзь… адсвяткуй… паспі…
– Не…
– Зразумей… што… што-о… калі я бачу… што-о-о… табе кепска…
– Мне не кепска!
– …то-о-о… то і мне тады кепска… Едзь… малыш… А калі мне што спатрэбіцца… то я сясцёр паклічу… Няхай папрацуюць…
Света ледзь-ледзь усміхнулася.
– Юрачка… ну мне не хочацца цябе пакідаць…
– А мне не хочацца цябе мучыць…
– Ты мяне не мучыш!
– Я меў на ўвазе начныя просьбы… Папіць… павярнуць… Я-а… я-а-а… ужо і так стараўся… цярпець… і цябе не будзіць… але не вытрымаў… У гэтым мая слабасць…
– Гэта не слабасць, Юра, ты што!
– …таму я хачу абараніць цябе ад яе. Едзь, малыш, едзь.
– Юрачка… ну навошта ж ты цярпеў?..
– …
– Ты і сёння ноччу будзеш цярпець?..
– Мг…
– Тады я ўвогуле не буду засынаць!..
– …
– …
– І… і… і я не буду…
– Ц, Юрачка…
– Светачка… едзь… І не турбуйся ты за мяне… я ж не малое дзіця…
– А з медсёстрамі будзеш цярпець?..
– Ні ў якім разе…
– Тады давай я буду ў сястрынскай адпачываць, а ты іх будзеш клікаць.
– Не… Я хачу… каб ты паспала… дома… як мае быць…
– Ну я ж усё роўна з-за перажывання і дома не пасплю…
– Неразумейка мая маленькая… няма чаго перажываць… Я тут сам буду ляжаць, а калі мне нешта спатрэбіцца… буду адразу… чуеш… адразу клікаць медсясцёр…
– …
– Маленькая мая…
– …
– Едзь… адпачні…
– …
– Так… усё… Светачка… збірайся… Давай… давай…
– Ну добра… Я тады дзяўчат папярэджу, каб яны праведвалі цябе пастаянна і прыбягалі да цябе па першаму твайму клічу!
– Ну дзякуй Богу…
– Я табе тут пакіну…
– Ежу не пакідай… я зараз спаць буду… І энцыклапедыю забяры… Заўтра пачытаем паўважлівей… Усё забірай… Сок толькі пакінь…
– Добра… Я яго на падаконнік пастаўлю… Калі захочаш, медсястру паклічаш! Толькі сам не ўздумай піць, а то падавішся!
– Канешне-канешне…
Света ўсё сабрала.
– Так… стул я адсюль прыбяру… каб кропельніцу ставіць не перашкаджаў… Так… што яшчэ?.. Усё… Здаецца, усё-о-о-о…
– Малыш… хадзі да мяне…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… я не хачу ісці… – насупілася Светачка.
– Не турбуйся… Усё будзе добра… Я кахаю цябе…
– Я таксама цябе кахаю…
Калі Света пайшла, як мага шырэй расчыніўшы палатныя дзверы, я спакойна заснуў са шчаслівымі думкамі пра каханую.




„Э-э… М-м… Ш… Ш?.. Шо?.. Што?.. Дзе?.. Дзе?.. Што?.. Пра-чнуў-ся… пра-чнуў-ся… Я пра-чнуў-ся… Колькі ж я спа-а-а-а-ў?.. Колькі ж я спаў… м?.. Ну… і раз-бі-тасць… Разбітасць такая… Трэба прыйсці ў сябе… Трэба прыйсці ў сябе… Прыйду ў сябе… каб пра Свету думаць… каб пра Светачку думаць… каб пра каханую думаць… пра каханую… каханую… ка-ха-ну-ю… Але каб уяўленне было выразней… трэба спачатку прыйсці ў сябе… у сябе… у сябе… у ся… Вачамі памаргаць… Сапраўды… вачамі памаргаю… Канешне… памаргаю… а як жа ж?.. Памаргаю дык памаргаю… Мг… Мг… Мг… Мг… Зараз прыйду ў сябе і буду медсясцёр клікаць… Піць хочацца… Няёмка… Ды і спіна баліць… Гэта што… мне кропельніца?.. Нешта далёка ад майго ложка стаіць… Сястра палянілася данесці?.. А… можа… гэта не мне?.. Можа… мужыку?.. Ды не… мужыку ўжо капае… мужыку ўжо капае… Хутка флакон закончыцца… Блін… спрасонку кепска бачна… Тут яшчэ этыкетка на флаконе перашкаджае… Так… напэўна… хутка закончыцца… Значыць… хутка медсястра прыйдзе… здымаць будзе… Вось і добра… пачакаю… Якраз і мне кропельніцу паставіць… і вады дасць… і паверне… Света пра ўсё дамовілася… Дарэчы… а чаму дзверы ў палату зачыненыя?.. Света ж пакідала іх расчыненымі насцеж… Напэўна… медсястра аўтаматычна зачыніла… Нічога… зараз так ці інакш прыйдзе… мужыку кропельніцу здымаць і мне маю ставіць… Колькі ж зараз часу?.. На вуліцы цёмна… Напэўна… вечар зараз… Глыбокі… Хараство на вуліцы… нічога не скажаш… Уяўляю сваю маленькую ў гэтым харастве… Хаця яна адразу яго засланяе… Як там мой малыш?.. Як там мая Светачка?.. Напэўна… спіць… Дзякуй Богу… Я хачу… каб спала… спала сном дзіцяці… Я хачу… каб яна адпачыла… як трэба… Я хачу… каб яе нават сны не турбавалі… нават сны… Бедненькая мая… утамілася… Бе-э-дненькая мая… Як жа я яе кахаю… Бог ты мой… як жа я яе кахаю… Маленькая мая… мале-э-нькая… мая-а… як жа я цябе кахаю… к… к… к… к… Ну што там?.. Чаму сястра не ідзе?.. У мужыка флакон заканчваецца… Можа… забыла?.. Трэба паклікаць…”
– Сястра… Мг… мг… мг… Сястра… Сястра-а!.. Сястра-а-а!.. Голас слабы… З такім голасам… напэўна… не пачуе… А тут яшчэ дзверы зачыненыя… Сястра-а-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а!..
„Ну што… ідзе?.. Цішэй… Здаецца… ідзе… Цішэй… Цішэй… ціш… Гэта крокі… ці што?.. Крокі… крокі… Не… ніякія гэта не крокі… Здалося… Трэба яшчэ паклікаць…”
– Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Блін… Не чуе… Ну… яна ж там не адна… Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Бллін!
„Блін… ну… нельга ж так тупа не чуць… Хаця з такім голасам… як у мяне… Дзверы зачынілі… Падлы… А можа… яны ўвогуле там заснулі?.. Не… не можа быць… Света ж усіх там папярэдзіла… У галівудскіх фільмах над ложкамі ў хворых спецыяльная кнопка выкліку ёсць… Тут таксама яна ёсць… толькі не працуе… зламаная… Што ж рабіць?..”
– Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Блін!.. Сволачы!.. Э-э-э!.. Кропельніцу мужыку здыміце!.. Заснулі там… ці што?!. Э-э-э-э!.. Э-э-э-э-э!.. Э-э-э-э-э-э-э-э!..
„Ну не можа ж такога быць… Нехта ж абавязан недзе быць… Нехта ж абавязан пачуць… ка… ка… ка… ка… Блін… зараз флакон закончыцца… і мужыку ў вену паветра зойдзе… І тады… І тады смерць…”
– Падлы!.. Паскуды рваныя!.. Вы дзе там?!. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а-а-а-а!.. Скаціна… Гніда… Плесня… Зноў за сваё… зноў за старое…   
„Што ж рабіць?.. Што ж рабіць?.. Не чуюць… не чуюць… мяне не чу-у-у-у-юць… кап кап кап кап кап Блін… зараз чым-небудзь у дзверы запушчу… Кубкам… Кубкам… на падаконніку… Ану… Ану… Ану…”
– На-а-а-а!.. Блін!.. Блін!.. Блін!..
„Блін… не папаў… не папаў… Блін… рукі слабыя… Не дакінуў… Боль у локці… рука ледзь з кубкам не паляцела… мышцы не трымаюць… Мабыць… хто-небудзь гукі кубка пачуў?.. А?.. Не… наўрад ці… Кубак пластмасавы… праскакаў па кафлянай падлозе… як пінг-понгавы шарык… Калі б нават і ў дзверы папаў… усё роўна б не пачулі… Што?.. Што?.. Што?.. Што яшчэ зрабі-і-і-і-і-і-ць?.. Кап Кап Кап Кап Трэба стукаць… Трэба стукаць… Трэба па чым-небудзь стукаць… Але чым стукаць?.. Чым?.. Дурань… дурань… дурань… Кубак выкінуў… Ну… дурань… Памылка… памылка… памылка маёй нястрыманасці… Рукой… рукой… трэба рукой стукаць… Але па чым?.. Па чым?.. Па сцяне… дарэмна… Па падаконніку… дарэмна… Ён зроблены са спрасаваных камянёў… На сальцісон падобны… Цішэй… цішэй… ціш… ці… Былое… былое… было… Не трэба адцягваць увагу ад галоўнага… не трэба… Трэба думаць пра галоўнае… Так… так… так… Па чым стукаць?.. Па чым стукаць?.. Па спінцы ложка?.. Не… не… нязручна… нячутна… дарэмна… Па апарату… па апарату… Так… так… па апарату… Ану… Так… так… так… мацней… мацней… мацней… Ну… ну… ну… Не… нячутна… глухія гукі… глухія… нячутна… Яшчэ… яшчэ мацней… Мацней… мацней… мацней… мац… Фалангі баляць… Нічога… нічога… Яшчэ мацней… яшчэ… Так… так… так… Стукаю… стукаю… стукаю… Не… дарэмна… нячутна… гукі глухія… Трэба… трэба гучныя гукі… Адкуль жа іх узяць… гэтыя гучныя гукі?.. Блін… можна было б разбіць шкляны экран апарата… Чым?.. Пластмасавым кубкам?.. З маёй слабасцю ў руках?.. Наўрад ці… Апарат суччын… Вялікі… як халадзільнік… Ік-ік-ік-ік… Кап Кап Кап Кап Ды блін… дзе гукі ўзяць?.. Што б такое разбіць?.. Кропельніцу… кропельніцу… кропельніцу… Трэба чым-небудзь папасці ў маю кропельніцу… яна паваліцца… флаконы разаб’юцца аб плітачную падлогу… і гэта будзе супергучны гук… Чым?.. Чым запусціць?.. Сокам… сокам… кардонкай з сокам… А можа… яе ў кропельніцу мужыка запусціць?.. Яна паваліцца… і іголка з вены выдзернецца… Не… не… я не дакіну… да яго кропельніцы я не дакіну… Рукі слабыя… Ды і не пападу… Ды і… Ды і… Ды і баюся я… баюся я гэта рабіць… Баюся… баюся… баюся… Вель-мі ба-ю-ся… Хутчэй бойся… хутчэй… часу няма… Пошук-пошук-пошук-пошук-пошук-пошук-пошук… Ды гэта ж небяспечна… небяспечна… Яшчэ як небяспечна… Іголка ж вену можа разадраць… Канешне… можа… Ху-у-у… Трэба ў сваю кропельніцу кідаць… Трэба ў сваю… Я павінен папасці… Я павінен папасці… У Аляксандра Макаравіча мы гулялі ў баскетбол… Мне падабалася гуляць у баскетбол… Мне падабалася… калі мяч… не крануўшыся нават дужак кольца… з хрустам пралятаў скрозь сетку… Я лепш за ўсіх пападаў у карзіну… я як быццам адчуваў яе… Па палёту мяча я мог вызначыць… пападзе ён у карзіну альбо не… Таму… адразу пасля сваіх трохачковых кідкоў… я заўжды выкрыкваў… „Там!”… калі адчуваў хуткае пападанне… Я не гуляў… я тварыў на пляцоўцы… Мне здаецца… у мяне баскетбольны тале… Цішэй… цішэй… Не адцягвайся… не адцягвайся… Не час… не час зараз… Я пападу… я пападу… я пападу… я папа… Я аба-вязан папасці… Кісці слабыя… Дзвюма рукамі… дзвюма… Зараз… зараз… Перад кідком… перад кідком… перад ім трэба… як мае быць… сканцэнтра… Не… не… на гэта часу няма… ням… ды і не здолею… Таму… зара… трэб… тольк… адчуць кардонку… памацаць кропельніцу поглядам… адчуць кропельніцу… мысленна… нутром… прыцэліцца і ўявіць сабе сам кідок… Так… так… так… Адчуў кардонку… Ад-чуў кар-дон-ку… Памацаў кропельніцу… Па-ма-цаў кро-пель-ні-цу… Адчуў кропельніцу… Ад-чуў кро-пель-ні-цу… Прыцэліўся… Пры-цэ-ліў-ся… Уявіў кідок… У-я-віў кі-док… Кідаю… Кі-да-ю…”
– Ы-ы-ы!.. Блін!.. блін!.. Гніда рваная!.. Не папаў!.. не папа-а-а-ў!.. Сястра-а!.. Сястра-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а-а!.. Падла гнілая… падла… падла… падла…
„Чым… чым яшчэ кінуць?.. Нічога няма… нічога больш няма… Няма… няма… яма… яма… яма… Кап Кап Кап Кап Што?.. што?.. што?.. Чым?.. чым?.. чым?.. Коўдра… коўдра… можна кінуць коўдрай… Зрабіць з яе валік і кінуць… Не… не… цяжкая… не дакіну… Падкоўдранік… падкоўдранік… Можна зняць падкоўдранік і кінуць падкоўдранікам… Яго я дакіну… дакіну… Але ён не паваліць кропельніцу… не паваліць… лёгкі… Падушка… падушка… Не… не… падушку я з-пад сябе не выцягну… Ды і не дакіну… Што ж рабіць?.. Чым яшчэ?.. Мяшок… мяшок… мяшок… Мачапрыёмнік… Ану… што ў нас тут… Ану… Дзякуй Богу… не пусты… Ёсць шанц… ёсць… Адчэплівай… адчэплівай яго… Галоўнае… не прамахнуцца… галоўнае… не прамахнуцца… Так… так… усё… Трэба хутчэй… Час… час… час… Зараз… зараз… зараз… Уявіў кідок… Прыцэліўся… Адчуў кропельніцу… Памацаў кропельніцу… Адчуў мяшок… Кідаю…”
– Ы-э-э-э!.. Ой!.. Не!.. не!.. не!.. Падла суччына!.. Блін!.. Божа!.. Божа!.. што рабіць?!. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сястра-а-а-а!.. Сволачы!.. Вар’яты!..
„Гэта ўсё… гэта канец… Ад мяне тут нічога не залежыць… А значыць… не варта і перажываць… Няхай памірае… Я ўсё зрабіў… КАП КАП КАП КАП”.
– Блі-і-і-і-н!.. Што рабіць?!.
„Супакоіцца… супакоіцца… трэба супакоі… Глыбока ўздыхні… глыбока ўздых… Не… прадыхнуць некалі… Думаць… думаць… думаць… Спакойна… спешна думаць… некалі і дума… Што мы маем?.. Што мы маем?.. Шкло… шкло… можна было б разбіць аконнае шкло… тады б пачулі… Разбіць кубкам альбо кардонкай з сокам… альбо мяшком з… І-ды-ёт… Ідыёт я… ідыёт… нястрыманы ідыёт… Хаця не… не… няпоўная кардонка з сокам не разбіла б шкло… а тым болей мяшок з… А калі б і разбіла… то толькі ад моцнага кідка… а я такі зараз зрабіць не здолеў бы… Хаця не… кардонка з сокам разбіла б шкло… А пластмасавы кубак не разбіў бы… Толькі адскочыў бы куды-небудзь… і я б яго ўжо не дастаў… Хаця навошта ён мне?.. Праўда… калі б я яго запоўніў сокам… тады… можа быць… ён бы… Хаця не… хутчэй за ўсё… поўны кубак зрабіў бы на шкле трэшчыну… не больш… Хаця можна было б кідаць і кідаць… пакуль не разаб’ецца… пакуль не разаб’ецца… пакуль не ра-за-б’е-э-э-цца… Тра-ля-ля… тра-ля-ля… тра-ля-ля… КАП КАП КАП КАП Цішэй… цішэй… ціш… Не загружацца… не загружацца… Забылі… забылі… забы… Што было… тое было… Будзь далей… думай далей… думай… думай… думай… Што ж рабіць?.. Не разумею… не разумею… Светачка… Светачка… Светачка мая маленьк… КАП КАП КАП КАП Не-не… нельга… нельга… Зараз нельга нават пра каханую… Думай… думай… думай… Што ж такое прыдумаць?.. што ж такое прыдумаць?.. што ж такое прыдумаць?.. Што?.. што?.. што?.. Што рабіць?.. Што ра-біць?.. Што ра… Што-ра… Штора… Штора… штора… штора… штор… Яна якраз дастаткова цяжкая… каб паваліць кропельніцу… і дастаткова лёгкая… каб я яе дакінуў… Трэба паспрабаваць яе сарваць… Ану…”
– Давай… Давай… Во-о-о-о-сь… Во-о-о-о-о-сь… Та-а-а-а-а-к… Та-а-к… Раз прышчэпка… Два прышчэпка… Здаецеся… металічныя зубы?.. Тры… Чатыры… Пяць… Шэсць… О-о-о-п!..
„Так… так… так… Зараз валік… зараз валік… зараз валік скручу… зараз… Так… так… так… так… так… так… так… Бруднаватыя шторкі… блін… КАП КАП КАП КАП Так-так-так-так-так-так-так-так-так-так-так-так-так… Усё… усё… Гатова… гатова… Трэба падрыхтавацца… як мае быць… як мае быць… Гэта вялікі шанц… вялікі… Але і вялікая адказнасць…”
– Цэлюся… цэлюся… цэлюся… Прыцэліўся… Уяўляю кропельніцу… Спакойна… уяўляю… уяўляю… уяўляю… Адчуў… Мацаю штору… Штора… штора… штора… Адчуў… Мацаю кідок… Маца… Кідаю на лік „тры”… на лік „тры”… Паехалі… Раз… Два… Тры-ы-ы-ы-ы!.. Там!.. Ёсць!.. Ну!.. ну!.. ну!.. Падай!.. падай!.. Ай!.. Не!.. не!.. не!.. Сссабака-а-а-а-а!.. Сссабака-а-а-а!.. Дапамажы-ы-ы-це-э-э-э-э-э-э-э-э-э!.. Дапамажы-ы-ы-це-э-э-э-э!..
„Божа… Божа… За што?.. за што?.. Чаму?.. Чаму яна плясала… звінеўшы флаконамі… але не павалілася?.. Ну чаму?.. Ледзь-ледзь не хапіла… ледзь-ледзь… Блін… „ледзь-ледзь” гэта самае вялікае… самае складанае… самае сапраўднае… Не… не… не… да другой шторы я не дацягнуся… Не… Не… Я больш не магу… я больш не магу… я больш не ма… Гэта немагчыма… Гэта не да мяне… Выбачайце… але гэта ўжо не да мяне… Мужык… звяртайся да Бога… КАП КАП КАП КАП”.
– А-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а-а!.. А-а-а-а-а!.. Што мне рабі-і-і-і-і-ць?!. Што-о-о-о-о?!. Сястра-а-а-а-а-а-а-а-а-а!..
„Хоць бы параіцца з кім… Хоць бы з кім… Ды не абы з кім… Божа… Божа… Божа… Бо… Няўжо?.. Няўжо?.. Не… не… не… ні ў якім выпадку… ні ў якім выпадку… я гэтага рабіць не буду… Не… не… не… пазбаўце… пазбаўце… я гэтага рабіць не буду… Ні ў якім выпадку… На хрэна гэта мне?.. А для мужыка ўжо ўсё прадвызначана… Усіх не выратуеш… Пакуль я тут вагаюся… у свеце ўжо столькі людзей без дапамогі памерла… і памірае… і будзе памір… І не непрыметнай смерцю… а гвалтоўнай… Так што… не ён першы… не ён апошні… А які ж ён тады?.. Проста жывы… Ужо альбо пакуль?.. Не-не-не… усё… што мог… я зрабіў… і нават больш… Маё сумленне… як сляза… А далей… мужык… ты ўжо сам… як-не-будзь… А скідвацца з ложка і паўзці да кропельніцы я не буду… Я баюся… я баюся… я заб’юся… я заб’ю… Кап Кап Кап Кап Не… не… не… не скінуся… Страшна… страшна… стра… Не магу… не магу… не магу я… Ды як жа?.. Ды як жа мне?.. Ды… ды… ды не магу я… не магу… не ма… Плакаць… плакаць… Гэта мая ба-язлівасць збіраецца пла-ка… КАП КАП КАП КАП Не… я баюся… я баюся… я вельмі-вельмі баюся… Блін… блін… чаму ж мой набыты інстынкт чалавеказахавання не працуе?.. Дзе ж ён?.. Дзе ты… інстынкт?.. Дзе?.. Дзе?.. Дзе?.. Дурань… дурань… я дурань… Інстынкт гэта неўсвядомленае… а зараз… зараз… зараз я ўсведамляю ўсё… усё… Ёсць час усвядоміць… ёсць… пакуль што ёсць… КАП КАП КАП КАП”.
– Н-н-н-н-н-н-н-а-а-а-а-а-а-а-а-рррррррр!.. Буду скідвацца з ложка і паўзці!.. Буду!.. Буду!.. Буду скідвацца!.. Прый-дзецца… Так… так… так… Трэба спачатку скінуць на падлогу коўдру… каб не зламаць нагу… як той міліцыянер… Цішэй… цішэй… ціш… не хвалявацца… не хвалявацца так… Спакойна… спакойна… спакойна скідвай коўдру… спакой… Калі коўдра… гэта самае… то не буду скідвацца… не бу… Не… не… ніякіх забабонаў… ніякіх забабонаў… Проста скідваю коўдру… проста скідваю… проста коўдру… Так… так… вось… туды… туды… давай… давай… Усё… усё… нармальна… нармаль… Холадн… Цяпер павярнуся на бок… цяпер на бок… Блін… страшна… страшна як… Не баяцца… не баяцца… Так… так… так… та… Асцярожна… Цяжка без перакладзіны… Чапляцца за матрац… Другой рукой упірацца ў яго… Так… так… на локаць… на лок… Блін… спіна… балюча… Цярпі… Оп… Оп… Гатова… Гатова… Блін… Я на баку… Так… так… цяпер можна і падушку на падлогу скінуць… Добра… добра… гэта прыемны факт… Так… хадзі сюды… падушка… хадзі… Давай… давай… ну… Не… Не… Не хоча… зараза… не хоча… паразітка… Плячом прыціснутая… сіл няма яе з-пад пляча выцягнуць… Трэба… трэба на локці прыўзняцца… на адным локці… Так… давай… Так… так… так… Блін… спіна… Выцягвай… выцягвай падушку хутчэй… Ну… ну… зараз мы яе так… вось так… вось… вось… так… Оп… Усё… усё… упала… упала… Нармальна… Усё гатова… Усё гатова… Цяпер я… Цяпер я… Цяпер толькі я застаўся… Я баюся… Я баюся… Я баю… Трэба падумаць… мабыць… не трэба скідвацца?.. Не… Не… Не… Чым болей думаю… тым болей баюся… чым болей баюся… тым болей сумняваюся… чым болей сумняваюся… тым болей не хачу… чым болей не хачу… тым болей не зраблю… Таму спачатку рабі… а потым думай… Так… Так… Менавіта так… Ме-на-ві-та… Не… не… не… не… я баязлівец… я баязлівец… я баяз… Не-не-не… зараз мала проста прызнаць свой недахоп… мала… нават пры народзе… трэба яго пера-а-а-а-долець… Так… але баяцца… гэта маё чалавечае права… гэта ж маё чалавечае права… чалавечае права… Мне шкада сябе… Вось іменна… што ча-ла-ве-ча-е… вось іменна… што шка-да… Так… Так… Так… Усвядоміў… Усвядоміў… Усвядоміў… Неабходна… Неабходна… Неабходна… Скінуся… Скінуся… Скінуся… Значыць… спакойна… спакойна… спакойна… спакойна… спакойна… Смела… Сме-ла… Смялей… Смя-лей… Смя… Я змагу… Я здолею… У мяне ўсё атрымаецца… Усё будзе добра… добра… добра!.. Я здо…
„Блін… калі б я не ведаў… што я сябе падбадзёрваю… гэтыя б словы на мяне падзейнічалі… А так яны толькі надалі кры-ні-цы стра-ху значнасці…”
– Божа… як страшна… як страшна… Балюча будзе… Божа… Божа… Божа… Ні-ні-колі т-т-ак не б-б-аяўся… Смя… смя… Смя-рот-на ба-ю-ся вы-шы-ні… бо-лю… ве-да-ю ў-жо… што ў са-бе то-іць скі-дан-не… а тут та-ка-я без-дань… дна не бач-на… ра-за-б’ю-ся… Я не ха-чу скід-ва-цца… Не плач… не плач… Не плач… Не плач…
„Усё… Усё… Пара скідвацца… Пара скідвацца… Пара… Пара… Па-ра… Па-ра… На лік „тры”… На лік „тры”… Давай… Давай… Ра-а-а-а-з… Два-а-а-а-а… КАП КАП КАП КАП Тррр… За-кон… ніякай рызыкі… Нават тады… калі яе няма… А зараз яна ёсць… І яна для цябе смяротная… КАП КАП КАП КАП Не да законаў зараз… не да рызыкі… выйсця няма… пара скідвацца… КАП КАП КАП КАП Дзеля каго?.. КАП КАП КАП КАП Дзеля мужыка… Я ўжо маю вопыт уласнага раўнадушша… КАП КАП КАП КАП Ён табе ніхто… Табе на яго пляваць… КАП КАП КАП КАП Тады дзеля сябе… і дзеля загладжвання ўсіх маіх грахоў… КАП КАП КАП КАП Пакаешся… і заткнецца тваё сумленне… Заўжды паспееш… І сіл у цябе на гэта хопіць… Так што… не хвалюйся… Да таго ж… на скідванне ты не даграшыў… КАП КАП КАП КАП Тады дзеля Бога… КАП КАП КАП КАП Ён табе даруе… Не хвалюйся… КАП КАП КАП КАП Тады дзеля Светы… КАП КАП КАП КАП А яна б увогуле не хацела… каб ты скідваўся… Не рабі каханай дрэнна… А сабой ахвяраваць лёгка… Не ахвяруй доўгачаканай… выпакутаванай і заслужанай будучыняй… КАП КАП КАП КАП Няхай… няхай… няхай лепш… С-ве-це будзе д-д-д-рэнна з-за сілы майго духу… чым д-д-д-обра з-за яго слабасці… КАП КАП КАП КАП Рабі… як хочаш… КАП КАП КАП КАП Светачка мая… ну чаму ж ты плача-а-а…”
– А-а-а!..





„Э… Э… М… Ч… Ча-го?.. Што?.. Што гэ-та?.. Што та-ко-о-о-е?.. Я што… на дне ба-сей-на?.. Усё раз-мы-та… Ва-да пра-зры-ста-я… Як жа я ды-ха-ю?.. Не… Не… Не можа быць… Ану… Ану… Я спаў?.. А?.. А?.. Я спаў?.. А ча-му… А чаму я голы?.. Дзе коўдра?.. А?.. Дзе?.. Вось яна… А чаму пада мною?.. Я што… на падлозе?.. Дзіўна… Цікава… Блін… плітка такая халодная… А-а-а… я жывы… жывы… Жывы тут альбо жывы там?.. Кропельніца… Значыць… тут… Кропельніца… кропельніца… А што кропельніца?.. Усведамляй… усведамляй… Усве… Не магу… не магу… сіл няма… Задумайся… задумайся… ну… ну… Ну… Ну… Не… не… не атрымліваецца… не атрымліваецца… сіл няма… няма сіл… Думай… думай… проста думай… Думаю… думаю… думаю… Не… не… мала… мала… гэтага мала… Ма-ла… Тады адчувай… адчувай… тады адчувай… Адчу… А-а-а… Гэта ж я павінен яе паваліць… гэтую кропельніцу… а-ба-вя-зан… А-а-а… Гэта ж я скаціўся з ложка… І… і… зваліўся прама на спіну… баліць вельмі… Аднак жа… я малайчына… Напэўна… пасля падзення я страціў прытомнасць… А колькі ж я так праляжаў?.. Напэўна… нямала… раз шыя паспела занямець… блі-і-і-н…”
– Ц… о-о-о-й… М-м-м… Экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!..
„Мазгаўня… цэлая… Рукі… цэлыя… Дзякуй Богу… Астатняе… невядома… Добра… няважна… трэба ж хутчэй паваліць кропельніцу… Трэба хутчэй выратоўваць мужыка… Хутчэй… хутчэй… хутчэй… Зараз трэба паўзці на спіне да кропельніцы нагамі наперад… Ану… паспрабую-у-у…”
– Ой!.. Блін… Экхэ!.. экхэ-экхэ!.. Ой!.. Давай-давай… Кх… кх… кх… Ой!.. Ц… М-м-м-м… Кх… кх… кх… Ай!.. У-у-у-у-у!..
„Не… не… не… Ніяк… Ніяк немагчыма паўзці на спіне… Сіл няма… Рукі слабыя… Упор слабы… Рукі слізгаюць… А пад адной увогуле коўдра слізгае… Спіна баліць… вельмі-вельмі баліць… Не… Немагчыма… Гэта немагчыма… Трэба… Трэба паспрабаваць чапляцца за ложак і паўзці… паўзці… па-ў-з-ці… Божа… якія ж ложкі высачэнныя… нібы небаскробы… Зараз… Зараз я паспрабую паўзці… Насуперак… На-су-пе-рак… На-суп…”
– Ы-э-э-э!.. Ы-э-э-э!.. С-с-с-с… Блін!.. О-о-о-о-й… О-о-о-о-й… Раз!.. Раз!.. Раз!.. Ай!.. Блін… Скаціна… Ы-э-э-э-э-э-э!.. Ой!.. О-ё-ё-ё-ё-й!..
„Не магу… Не магу… Сіл няма… Спіна баліць… страшна баліць… Кісць слабая… разнімаецца… Немагчыма… Ніяк… Што ж рабіць?.. Што?.. Мне кепска… Мне кепска… Усё плыве… плыве… плыве ўсё… Дапамажыце… Дапамажыце… Мне дапама…”
– Сястра… Сястра… Сястра… Сястра…
„Паўзці так не змагу… не змагу… не змагу… не зма… Не здо-ле-ю… А што… калі паспрабаваць пры дапамозе ложка… прыўзняцца на локці… Гэта будзе ўпор… можна будзе паўзці на локцях… Ану… паспрабую так прыўзня-а-а-цца…”
– Э-э-а-а-а!.. Э-э-э-а-а-а-а!.. Кх… кх… кх… Ёсць… Наперад… Ы-ы-ы-кх!.. Ы-ы-кх!.. Ы-кх!.. Не!..
„Не… не… Нельга… нельга… Ссунуцца немагчыма… немагчыма… Упор ёсць… а сіл няма ссунуцца… Як быццам локці ў падлогу ўбітыя… Толькі колікі з-за іх у далонях… Не… немагчыма… немагчыма… А можа… Не… дарэмна… дарэмна… Хаця… Паспрабую зноў прыўзняцца на локці пры дапамозе ложка… а потым… потым паспрабую зноў ухапіцца за яго рукой… і… і… паўзці на адным локці… чапляючыся за ложак адной рукой… Так… так і зраблю… Толькі б… толькі б не бухнуцца на спіну… калі… калі буду… стоячы на локцях… спрабаваць ухапіцца рукой за ложак… Не… не павінен бухнуцца… Нельга… Ну добра… хопіць задумвацца… Наперад… наперад… Наперад…”
– Э-э!.. Э!.. Э-э-э-э-э!.. Кх… кх… кх… кх… кх… Ёсць… Ё… Ну… давай… хватай… Ну… ну… не бойся… Хутчэй… цяжка на локцях стаяць… Раз… Два… Тры-ы-ы!.. А-а-а-а!.. Блі-і-і-і-н… Боль… Балюча… балюча… як мне балюча… М-м-м-м-м… М-м-м-м… О-ё-ё-ё-ё-ё-ё-й…    
„Дарэмна… Дарэмна… Бухнуўся… бухнуўся на спіну… Не здолеў учапіцца за ложак… Кісць слабая… слабая кісць… Трэба нешта прыдумляць… нешта прыдумляць… Нешта… нешта… Нешта такое… нешта такое… Такое… такое… Каб… каб… каб перавярнуцца на жывот… О… о… Трэба… трэба паспрабаваць пры дапамозе ложка… перавярнуцца на жывот… і паўзці на жываце… нагамі наперад… На жываце будзе лягчэй… будзе лягчэй… упіраючыся ў падлогу кісцямі і локцямі… адпіхвацца ад яе… Зараз… зараз… Аддыхаюся… аддыхаюся… Трэба аддыхацца… З сіламі сабяруся… З сіламі сабяруся… Зараз… зараз… зараз… Падрыхтаваўся… Падрыхтаваўся… Падрыхтаваўся… Паехалі…”
– Ы-э-э-э-э-э-э!..
„Так… так… так… Схапіўся адной рукой… Мала… мала… Другой рукой… другой… Так… ёсць… Падцягвайся… падцягвайся… Давай… давай… давай… Пайшло… пайшло… Адну руку пад сябе… руку пад сябе… рэзка пад сябе”.
– А-а!.. А-а-а-а-а!.. а-а-а!.. С-с… с-с-с… э-э-э… Балюча… балюча… балюча… Які ж гэта боль… Не!.. не!.. не!.. Хэ-э… хэ-э… хэ-э… хэ-э…
„Не паспеў… не паспеў… не паспеў… Пакуль адну руку адпусціў… каб паспець штурхнуць яе пад сябе… другая не вытрымала і расціснула кісць… Кісць не вытрымлівае маю вагу… сіл няма… разнімаецца… разнімаецца… А тут яшчэ коўдра пада мною слізгае… Намаганне маё праслізгвае…”
– Сястра-а-а-а-а-а-а-а-а-а!..
„Блін… Няўжо ж не?.. Няўжо ж не?.. Няўжо я не змагу?.. Няўжо?.. Не… не змагу… не змагу… сапраўды… не змагу… Напэўна… ужо не змагу… Не… не… не… змагу… змагу… змагу… Здо-ле-ю… Стаміўся… стаміўся… Здохну зараз ад стомленасці… А гэта мяне не хвалюе… я буду яшчэ раз спрабаваць… Трэба аддыхацца… аддыхацца… аддыхацца… Уздыхнуць глыбока… Дыхаць глыбока… Як у спорце вучылі…”
– Ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… ху-у-у… Паехалі… Паехалі… Паехалі… Паехалі… З Богам… З Богам… З Богам… Праз сілу… Праз сілу… Ы-э-э-э-э-э!.. Ы-э-э-э-э!.. Ы-э-э-э-э-э-э-э!.. Не-э-э… Не-э-э… Не-э-э… Ху… ху… ху… ху… ху… ху… ху…
„Не магу… Не магу… Не магу… Ніяк… Ніяк… Слабы… Я слабы… У мяне нават на слёзы сіл не хапае… Пара здавацца… я акружаны… Няўжо… няўжо… няўжо я ўсё ж такі нікчэ-э…”
– Э-э-э-э-э-э!.. Света-а-а-а-а-а-а-а-а-а-а-а!.. Гхы… гхы… гхы… гхы… гхы… гхы… гхы… гхы… гхы… гхы-ы-ы-ы-ы-ы-ы-ы-ы-ы-ы…
„Ёсць… ёсць… Я зрабіў гэта… зрабіў… Перавярнуўся… перавярнуўся… Зараз… зараз… Крыху… Крыху так паляжу… і пачну… і пачну паўзці… Калі б не мая шырокая кісць… я не змог бы як мае быць учапіцца за ложак і перавярнуцца… выслізнула б… і нічога б не атрымалася… увогуле нічога… Дзякуй Богу… што я доўгі… і з-за гэтага ў мяне шырокая кісць… левая кісць… Дзякуй Богу… што я ляўша… Часу няма… часу няма… Трэба пачынаць паўзці… трэба пачынаць… Давай… давай… На куражы… на куражы… Пакуль ён не прайшо… Так… прыўзнімуся на локцях… Так… вось… вось… Коўдру ўбок… каб на перашкаджала… Вось так… вось… Паўзці… паўзці… Паўзці…”
– Кх… кх… кх… кх… кх… М-м-м… м-м-м… м-м-м… м-м-м… С-с-с-с… А-а-а-а… А-а-а… А-а-а-а-а…
„Балюча… балюча… мне нерэальна балюча… Нудзіць ажно… Але паўзу… паўзу… Бывай… падушка… бывай… коўдра… я ад-паў-за-ю… Гэта нагад-вае… ад-цісканне ад… ды-ва-на… на трэніроўцы па… барацьбе… Дзякуй… Макаравіч… Божа… які ж я цяжкі… які ж я цяжкі… локці баляць… Што за гук?.. Што там за гук?.. Што там за гук… калі я паўзу?.. Нешта там звініць… нешта звініць… Трэба нейк зірнуць назад… Зараз… зараз… Зараз гляну з-пад рукі… Ану… што там?.. Блін… блін… Нага ўпёрлася ў ножкі кропельніцы… і… і… і ссоўвае яе з месца… Так я да кропельніцы ніколі не дапаўзу… ніколі… Трэба… Трэба нагу па-цяг-нуць на ся-бе… Вось… Вось…”
– А-а-а-а-а!.. Спіна… блін… Боль… боль… боль…
„Дробязі… дробязі… дробязі… гэта ўжо дробязі… Цягні нагу на сябе… цягні… Вось так… вось так… вось так… Нармальна… нармальна… нармальна… Усё… Усё… Не ўпіраецца больш… не ўпіраецца… Паўзі далей… паўзі…”
– Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Ра-а-з… Усё… Усё… Хопіць… Хопіць… Я малайчына… я малайчына… я… мы малайцы… Зараз я цябе павалю… сволач… Кх… кх… кх… О-о-о-о-о-п!..
На гукі разбітага шкла прыбегла медсястрынская мацюклівая Сумятня. Яна вярнула мяне на ложак. А калі даведалася, чаму я з яго скінуўся, мімаходам правяла са мною лікбез, растлумачыўшы мне, што крывяны ціск чалавека ніколі не пусціць у вену паветра з кропельніцы.
Калі ўсе, усё і ўся зніклі, маёй душы ніяк не ўдавалася заснуць – у грудзях білася Света…




Раненька ў рэанімацыйную палату ўвайшла ўсхваляваная каханая. Я ўжо альбо яшчэ не спаў.
– Добрай раніцы… – вымавіла Светачка і глыбока ўздыхнула, і ў мяне на душы адлягло.
– Добрай раніцы… малыш…
– Ну я-а-а-к ты тут?
– Нармальна… Я ж казаў… што спраўлюся… А ты як?.. Адпачыла?..
– Я таксама нармальна… Ты што, не спаў?..
– Ды ну… ты што…
– Проста ў цябе знямож…
– Хадзі да мяне…
– …
– …
– …
– …
– Ю-у-рачка мой… – шчасліва падкрэсліла мая маленькая.
– Све-э-тачка мая… – працягнуў я рысу.
– Ой!.. А адкуль у цябе драпіны на руцэ?..
– Дзе?..
– Ды вось.
– Дзе… дзе?..
– Ды вось, вось.
– А-а… гэта так…
– Што „так”, Юра?
– А-а-й…
– Ану, пакажы.
– Ды навошта?..
– Юрачка…
– Ну што… ну вось… вось… Ну і што?
– Адкуль гэта ў цябе?
– Не ведаю… дзерануў недзе…
– Юра, дзе ты тут мог дзерануць? Тым болей бачна, што гэта сляды нечых пазногцяў.
– Маіх…
– У цябе іх няма. Юра, што здарылася?
– Нічога…
– Не шкадуй мяне. Праўду гавары.
– Я і кажу…
– …
– Я і… ка-жу…
– Юрачка, і ты мне зрабі падарунак да Новага года… скажы, што тут з табою здарылася…
– Ды медсястра дзеранула… калі паварочвала мяне…
– Так глыбока?
– Ну… І трэба ж… у такой сферы працуе… а пазногці… як у…
– Юра!..
– …
– Сонейка, ну што здарылася?.. Скажы мне, калі ласка…
– Ды нічога асаблівага…
– Значыць, усё ж такі нешта здарылася. Адчувала маё сэрца!
– Малыш… ну я ж жывы… здаровы…
– А драпіны адкуль?
– …
– Юра.
– …
– Юра!
– …
– Юрачка…
– …
– Сонейка маё…
– Ды з падлогі мяне падымалі… ды дзеранулі…
– З якой падлогі?.. Што ты такое гаворыш?..
– Ды я на падлогу скінуўся… Мужыка таго хацеў выратаваць…
– Пачакай-пачакай… Нешта я… Нешта я ніяк… ніяк не зразумею… Ты таго мужчыну хацеў выратаваць?..
– Так…
– Ад чаго?..
– Ад смерці… У яго флакон у кропельніцы заканчваўся… і я думаў… што яму хутка паветра ў вену зойдзе… Я стаў медсясцёр клікаць… а яны не адклікаліся… Ды і дзверы зачыненыя былі… А тут яшчэ ў мяне голас такі слабы… Ну я і скінуўся… каб да сваёй кропельніцы дапаўзці і разбіць яе… каб медсёстры пачулі… Мне здаецца… яны там „бух;лі”… ад іх алкаголем цягнула…
– І яны, канешне, цябе не праведвалі.
– Не праведвалі…
– А мне кожны раз адказвалі па тэлефоне, што ўсё добра… Ну, сволачы!
– Ты куды?.. Пачакай!.. Не трэба!.. Малыш… не трэба!.. Малыш!.. Малыш!..
Света выбегла. Вярнулася яна – рыдаючай!..
– Малыш… Малыш… Ну навошта ты?.. Не трэба было… Хадзі да мяне… хадзі… Ну не трэба… не трэба… супакойся… маленькая мая… супакойся… Што здарылася?.. Яны цябе пакрыўдзілі?!. Ты чуеш?!. Гэтыя сволачы цябе пакрыўдзілі?!.
– Я… я… я ніко… я ніколі…
– Супакойся… супакойся… вазьмі налі сабе вады…
– Я ніколі… ніколі ні на кога рукі не падымала…
– Ну ўсё-ўсё-ўсё-ўсё-ўсё… супакойся… малыш… супакойся…
– Ніколі… увогуле ніколі… не падымала… нават слова…
– Ціш-ціш-ціш-ціш-ціш-ціш-ціш… Я ведаю… Светачка… ведаю… ты толькі не плач…
– Гэта страшна…
– Ну ўсё… усё… цішэй… цішэй…
– Мне кепска…
– Вазьмі налі сабе вады… налі…
– Не хачу…
– Не плач… не плач… я прашу цябе… не плач… Ну ўдарыла і ўдарыла… Значыць… па заслугах…
Нечакана для нас дваіх мы ўчапіліся губамі ў губы адзін аднаго…
Праз некалькі гадзін каханая каціла мяне ў палату нейрахірургічнага аддзялення, а ўкаціла – у рэзкую духмянасць лілей…
У той жа дзень мне зрабілі здымак.
– Юрачка!.. Юрачка!.. у цябе ўсё нармальна!.. Ніякіх пашкоджанняў у выніку падзення няма!.. – на салодкай слязе прагучала нібыта ўваскрэшаная Светачка.
– Ну вось… я ж табе казаў… што ў мяне ўсё нармальна… А ты баялася…
– Юрачка, я цябе кахаю!
– Я цябе таксама кахаю… маленькая мая Светачка…
– …
– …
– …
– …
– Ты такі добры ў мяне…
– Затое такі дурны…
– Чаму-у-у?!.
– Таму што нярэдка прагульваў лекцыі па асновах медыцынскіх ведаў… Там жа… напэўна… казалі пра сілу крывянога ціску…
– Прабач, гэта я вінаватая, што пакінула цябе…
– Ты што!.. Божа збаў!.. Я нават слухаць гэтага не хачу!.. Больш такога ніколі не вымаўляй!.. І нават не ўздумай думаць аб гэтым!.. Тым болей, што аб сваім скідванні ў той момант – я не шкадую.
Каханая супакоілася. Але па яе бязлітаснаму погляду ў сябе я зразумеў, што сваю эфемерную віну перада мною яна будзе адчуваць заўжды…
– Давай лепш пра іншае… Ты ведаеш, малыш… чалавеку… які пакрыўдзіў мяне… я яшчэ магу дараваць… Але крыўду, прычыненую табе, – у тым ліку і мною, я не здолею дараваць ні на гэтым, ні на тым свеце! Нават калі крыўдзіцель выратаваў маё жыццё!
– У мяне таксама так у дачыненні да цябе…
– Пры гэтым…
– …
– Пасля таго… як ты-ы-ы… як ты-ы-ы за мяне… падняла на чалавека руку… ты адчувала сябе таксама кепска… як і я… калі аблаяў за цябе Даню…
– Гэта тады… калі ты быў без настрою?..
– Так… Давай не будзем аб гэтым… Дык вось… я прыйшоў да высновы… што-о-о помста… недапушчальная рэч… Нават тады… калі яна здзяйсняецца за каханага чалавека… Бо калі мы помсцім… мы яшчэ і міжвольна цешым уласнае зло… замест таго каб накіраваць гэтую энергію на суцяшэнне таго… за каго помсцім…
– Сонейка… ты выразіў словамі тое… што я адчувала…
– Да таго ж… цябе ледзь не звольнілі за… ру-ка-пры-клад-ства…
– Але цяпер у нас будзе ўсё добра… Я ніколі так не адчувала набліжэнне нашай шчаслівай будучыні…
Стрэлка часу зачапілася за наш пацалунак…




Ну вось… маё апісанне таго, што было… ледзь-ледзь дагнала тое, што будзе… і цяпер я не ведаю, што нагавару далей…
































– Прывітанне, маё світанне! – вымавіла натхнёная каханая.
– Прывітанне… – засвяціўся я. – Як ты?..
– Добра! – адказала Светачка бойкім тонам гарэзлівага дзіцяці.
– Малы-ы-ы-ш… – усміхнуўся я.
– Добра!
– Малы-ы-ы-ш… – замілаваўся я.
– Добра!
– Малы-ы-ы-ш… – засмяяўся я.
– Добра! добра! добра! – рассмяялася Светачка. – А ты-ы-ы як?
– Як і ты… – радасна адказаў я.
– Значыць, дзякуй Богу. Што за сшытак? Ты ў ім нешта пішаш?
– Зараз усё раскажу… Хадзі да мяне хуценька…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… я твая…
– А я твой…
Каханая вылучала ўсе водары вясёлкі. Так-так, менавіта водары. Водар усялякіх лякаў-малякаў сонечнага захаду, які выклікае пакору; водар маратворнага возера начнога неба, перамешанага з кроплямі зорак; водар зары, што абнадзейвае і спявае птушынымі галасамі; водар натхняльнага сонца, выспяваючага ад свайго ж святла, адлюстраванага ў чалавечых вачах; водар указальнага картападобнага дзённага неба; водар пажыўнай для цела і душы зеляніны, упрыгожанай бліскучымі завушніцамі звіслых кропель дажджу; водар матыльковых фіялак і чарніла.
– Ну добра, расказвай ужо пра свой сшытак, – па-дзіцячы вымавіла Светачка.
– А-а… гэта я Іну папрасіў… Экхэ-экхэ!.. Каб яна… Экхэ!.. экхэ! …у мяне дома пакапалася і прынесла мне што-небудзь з маіх школьных сшыткаў…
– Навошта?
– А-а-а… не ведаю… Нешта захацелася… Дык глядзі, што яна мне прынесла… Гэта мой сшытак па прыродазнаўству за чацвёрты клас… Гэта каляндар феналагічных назіранняў…
– А, памятаю, у нас у школе таксама такое было.
– Дык вось, тут такі смех… Слухай, што я пісаў, калі быў малым… Першае кастрычніка… На дрэвах ужо жоўтае лісце… Некаторыя дрэвы ўжо голыя, а клён і ко-штан… памылачка… і ка-штан яшчэ ўстойліва трымаюць сваё лісце…
– Устойліва трымаюць? – усміхнулася Света.
– Ага… – усміхнуўся я. – Экхэ!.. экхэ!..
– Кашаль узмацняецца?.. – усхвалявана спытала каханая.
– Ды я б не сказаў…
– Юра, няхай цябе тэрапеўт паслухае…
– О-о-й, малы-ы-ш, Богам прашу, не трэба мне ніякіх дактароў… Яны ўсе ў мяне ўжо вось дзе сядзяць… – сказаў я, пастукаўшы рабром далоні сабе па кадыку. – А слабасць і кашаль хутка пройдуць… Ты ж сама казала… Слухай лепш далей… Другое кастрычніка… Надвор’е пахмурнае… Хмар шмат… Моцны вецер… Дрэвы гнуцца амаль да зямлі…
– Юрачка… – засмяялася Света, – ты там нейкі ўраган апісваеш… раз дрэвы да зямлі гнуцца…
– І не кажы… Экхэ!.. экхэ!.. Трэцяе кастрычніка… Неба яснае… Дрэвы яшчэ больш голыя… Свеціць несагравальнае сонца…
– Несагравальнае сонца – прыкольна.
– Ну, дык жа ж… – жартоўна падкалоў я каханую, якая адразу жартоўна насупілася. – Ну до-о-бра… чытаю далей… Чацвёртае кастрычніка… Экхэ!.. Неба яснае… Экхэ-экхэ!.. Свеціць моцна сонца… Дрэвы вось-вось будуць голымі, але клён і ко-штан яшчэ… яшчэ… не агаліліся…
– Сонейка… сонейка… гэта нешта… – сказала скрозь смех Света.
– Слухай далей. Пятае кастрычніка. Неба бела-блакітнае. Блакітнае, таму што яно яснае, а белае, таму што на ім ёсць белыя аблокі…
– Лагічна, Юра, лагічна.
– Малыш… не каменціруй… а то я ад смеху не змагу дачытаць…
– Добра, – з жартоўным падвохам усміхнулася Света.
– Так, дык вось. Рабіна ўжо ўся голая, але затое на ёй… на ёй вельмі буйныя ягады… Не… я далей не магу… Экхэ-экхэ!.. У мяне пад акном стаіць… стаіць голая-голая таполя… Гэта… гэта смехатворчасць нейкая…
– Юра… не тое слова…
– Зараз… зараз далей прадоўжу… У мяне ўжо мышцы прэса ад смеху зводзіць… Шостае кастрычніка, – вымавіў я, і нашы ўсмешкі зніклі, як знічкі. – На вуліцы дождж. Неба шэрае. Вельмі вялікія хмары. Дрэвы ўсе блішчаць ад дажджу. Здаецца, што на іх галінах вісяць люстэркі.
– Сонейка, у цябе ўжо тады было вобразнае мышленне.
– Н-н-у. Сёмае кастрычніка. Хутка будуць зусім голыя дрэвы.
– Юрачка, калі ж гэта адбудзецца? – жартоўна падкалола мяне Света.
– Хутка, малыш, хутка. Восьмае кастрычніка. Надвор’е цёплае, але сонца няма. Зараз самае цікавае, слухай. Дрэвы ўсё яшчэ галеюць…
Светачка раскавана засмяялася.
– Далей… далей… Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!..
– Філолаг ты мой маленькі…
– Далей… далей… Плады ёсць толькі на грушах і яблынях… Глеба становіцца цвёрдай…
– Юрачка… ты што… шчупаў?..
– Дзевятае… дзевятае… Дрэвы… дрэвы голыя ўжо…
– Дзякуй Богу… – скрозь смех вымавіла каханая, і я ўжо не мог чытаць.
– …
– …
– …
– …
– Пачакай… пачакай… пачакай… Давай дачытаем… Дазволь мне дачытаць… Дрэвы голыя ўжо… але на ко-штане яшчэ ёсць лісце…
– Якое ўпартае дрэва…
– Ды пачакай ты, малыш… гэта ж немагчыма… немагчыма… Дзесятае кастрычніка. Неба яснае. Дрэвы ўжо даўно голыя…
– Мне падабаецца слова „даўно”…
– Пачакай… далей… далей… Экхэ!.. экхэ!.. Дрэва ко-штан становіцца голым…
– Здаўся, бедачына…
– Не… ну… я так не магу… Экхэ!..
– Добра, чытай.
– Слухай… Так… становіцца голым… Вось… Зараз прыбіральшчыцам стала складаней прыбіраць. Яны ўвесь дзень у працы…
– Жаласлівы ты мой…
– А слухай далей… Адзінаццатае кастрычніка… Неба то шэрае, то яснае… Дрэвы стаяць, не варухнуўшыся… Ветра няма…
– Можна было здагадацца.
– На вуліцы вельмі шмат лісця… Чароды птушак хутка пачнуць адлятаць…
– …
– Дванаццатае кастрычніка… Неба ясна-шэрае… Вецер… Дрэвы моцна калыхаюцца… На дрэвах няма птушыных гнёздаў… Адразу ясна, што настала восень…
– А да гэтага гэта ясна не было? – усміхнулася Света, і я разам з ёю.
– Трын… Чатырнаццатае кастрычніка… Неба яснае… На вуліцы безліч лісця ляжыць уніз тварам, таму што на двары Пакроў… Птушкі адлятаюць на поўдзень…
– Юрачка мой, ты ўжо тады так шмат ведаў, – замілавана сказала Светачка.
– Пра свята мне бабуля расказала… – задумліва вымавіў я, і гэта імгненна адбілася на каханай. – Пятнаццатае… Экхэ!.. экхэ! …кастрычніка… Неба блакітнае, сіняе…
– Дык блакітнае альбо сіняе? – смяшыла мяне Светачка.
– Я, напэўна, тады і сам не ведаў… – засмяяўся я. – Лісця па-ранейшаму шмат і таксама шмат дворнікаў, якія гэтае лісце прыбіраюць…
– Так прыко-о-льна…
– Людзі сталі цяплей апранацца… Вось-вось ужо адляцяць усе птушкі… Шаснаццатае кастрычніка… Неба светла-сіняе… На вуліцы цёпла… На сонцы пятнаццаць градусаў цяпла…
– Нічога сабе цеплыня ўвосень…
– Пачакай… не смяшы… я ўжо заканчваю… На дрэвах сядзяць вераб’і і ядзяць ягады…
– Юрачка… хопіць… хопіць… а то мы лопнем…
– Не… мы моцныя… але… але… але ўзляцець можам…
– Ну… ну… ну дык а я ж пра што?..
– …
– …
– Некато… некато… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Некаторыя птушкі яшчэ не адляцелі…
– Усё… усё… Больш не трэба…
– Апошняе… апошняе…
– Не… хопіць…
– Семна… семнаццатае кастрычніка… васемнаццатае і дзевятнаццатае… Неба… неба шэрае… Апошнія птушкі адлятаюць… – дагаварыў я.
– Так… цікава… – неяк рэзка супакоілася Света.
– Губачка мая… высуні губкі…
Настала пацалункавая ідылія…




– Каляды… Каляды… Сёння Каляды… – паўтарала Светачка. – У гэты дзень мне заўжды так добра… так казачна…
– Сапраўды… Экхэ!.. экхэ! …на Каляды заўжды настае нейкая вялікая ўтульнасць… І на вуліцах… і ў душах…
– Гэта адно з цудаў Госпада, – вымавіла каханая.
– А давай Біблію чытаць!.. Экхэ!.. Пра тое, як Ісус Хрыстос нарадзіўся…
– Давай, – з радасцю пагадзілася Светачка і, узяўшы з тумбачкі Новы Запавет, працягнула яго мне.
– Та-а-а-к, пагля-а-а-а-дзім… Евангелле ад Матфея… Так-так-так… Вось тут будзем чытаць… Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. Нараджэнне Ісуса Хрыста было так: пасля заручын Маці Яго Марыі з Іосіфам, перш як спалучыліся яны, аказалася… Экхэ!.. экхэ-экхэ! …што Яна мае ў лоне ад Духа Святога… Іосіф жа, муж Яе… Экхэ-экхэ! …будучы праведным і не жадаючы выдаць Яе, хацеў тайна адпусціць Яе… Але калі ён падумаў гэта, Анёл Госпада з’явіўся яму… Экхэ-экхэ-экхэ! …у сне і сказаў: Іосіф, сын Давідаў! Не бойся прыняць Марыю, жонку тваю, бо Тое, што нарадзілася ў Ёй, ёсць ад Духа Святога… Нара… Экхэ-экхэ!.. Народзіць жа Сына… не, няхай лепш будзе – Сынка…
– Так, так будзе лепш.
– Народзіць жа Сынка, і назавеш Яму імя: Ісус, бо Ён выратуе людзей Сваіх ад грахоў іх. А ўсё гэта адбылося, ды ажыццявіцца сказанае Госпадам праз прарока, які кажа: „Гэтая Дзева… Экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ! …прыме і народзіць Сынка, і назавуць імя Яму – Эмануіл, што азначае «з намі Бог»”. Устаўшы пасля сну, Іосіф зрабіў так, як загадаў яму Анёл Госпада… Экхэ-экхэ! …і прыняў жонку сваю… Экхэ! …і не ведаў Яе, як нарэшце Яна нарадзіла Сынка Свайго першынца… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!..
– Юрачка, у цябе ўжо ўвогуле кашаль моцны.
– …і Іосіф даў Яму імя: Ісус… Я хачу… Экхэ-экхэ!.. Я хачу яшчэ Евангелле ад Лукі пачытаць… Экхэ-экхэ-экхэ!..
– Давай лепш я пачытаю…
– Добра… Толькі найду зараз… Зараз… зараз… Так… так… Вось… На…
– Дзе чытаць?..
– Вось… Вось адсюль пачынай…
– І нарадзіла Сына Сва… Сынка Свайго першынца, і спавіла Яго, і паклала Яго ў яслі, таму што не было ім месца нідзе. У той краіне…
– Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!..
– …былі на полі пастухі, якія трымалі начную варту ля статка свайго. Раптам з’явіўся ім Анёл Госпада, і слава Госпада азарыла іх, і забаяліся страхам вялікім.
– Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!..
– І сказаў ім Анёл: не бойцеся, я абвяшчаю вам вялікую радасць, якая будзе ўсім людзям. Бо сёння нарадзіўся вам у горадзе Давідавым Збавіцель, Які ёсць Хрыстос Гасподзь. І вось вам знак: вы знойдзеце Дзіця ў пялёнках, ляжачае ў яслях. І раптам з’явілася з Анёлам шматлікае воінства нябеснае, што славіла Бога і заклікала: слава ў вышніх Богу, і на зямлі мір, у чалавеках спрыянне. Калі Анёлы…
– Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!..
– …адышлі ад іх на неба, пастухі сказалі адзін аднаму: пойдзем у Віфлеем і паглядзім, што там здарылася, аб чым абвясціў нам Гасподзь. І, паспяшаўшыся, прыйшлі, і знайшлі Марыю…
– Экхэ-экхэ-экхэ!..
– …і Іосіфа…
– Экхэ-экхэ!..
– …і Дзіця, ляжачае ў яслях.
– Малыш… прачытай, калі ласка, апошні абзац яшчэ раз… Мне ён вельмі-вельмі падабаецца…
– І, паспяшаўшыся, прыйшлі, і знайшлі Марыю, і Іосіфа, і Дзіця, ляжачае ў яслях.
– Малыш… прачытай яшчэ раз, калі ласка…
– І, паспяшаўшыся, прыйшлі, і знайшлі Марыю, і Іосіфа, і Дзіця, ляжачае ў яслях.
– Я калі чытаю гэты абзац… то адразу ўяўляю сябе на месцы тых пастухоў… Я ўяўляю… як я адчуваю трапятанне… уваходжу ў хлеў… бачу святло… адчуваю цяпло… бачу Яго… адчуваю замілаванне і спачуванне… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!..
– Юрачка, ну давай я за тэрапеўтам схаджу.
– Так… трэба… нешта ў грудзях пачало балець…
– Так, я пайшла за тэрапеўтам.
Маладая тэрапеўт з усіх бакоў падакраналася да майго тулава ледзяным фанендаскопам і назначыла мне ампіокс унутрымышачна, бо аказалася, што ў мяне бранхіт. Карацей кажучы, нічога сур’ёзнага!




– Прывітанне, – вымавіла на другі дзень Света.
– Прывітанне… – адказаў я. – Як ты, мая маленькая?..
– Ты лепш скажы, як ты?
– Нармальна… Слабасць толькі моцная… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!..
– Ну, гэта пакуль што будзе. Ды і лячэнне ж адбываецца праз абвастрэнне хваробы.
– Ну… Раніцай кроў маю бралі на аналіз…
– Нашу кроў бралі… – паправіла мяне каханая.
– Так-так… нашу… нашу… канешне… нашу… малыш…
– Джэмпер татаў надзеў. Табе што, холадна, сонейка? Рукі халодныя…
– Ды ў палаце нешта халаднавата… Экхэ-экхэ!..
Каханая пацалавала маю шыю, сагрэўшы мяне яшчэ і шалем пяшчоты…
– Юрачка, ты, напэўна, ужо спарыўся ў гэтым джэмперы.
– У цябе таксама рукі халодныя…
– Дык гэта я з марозу.
– Ану… засоўвай мне ў рукавы… Хуценька…
– І ты свае рукі ў мае рукавы засоўвай, – з дзіцячым інтарэсам прапанавала Светачка.
Мы засунулі свае далоні адзін аднаму ва ўтульныя рукавы, і прыемнае цяпло прагрэла нас наскр…
– Юра!..
– Што?..
– Юра!..
– Што?..
– Ты ж гарыш!..
– …
– У цябе ж тэмпература!..
– …
– Ану, давай губамі да лба дакрануся!.. Ану… Мг… М… М-м… М-м-м… Сапраўды гарыш…
– А я і адчуваю… што мне нешта не па сабе…
– Пачакай, я зараз градуснік прынясу!..
Света схадзіла за градуснікам. Я памераў тэмпературу. Ртутны чарвяк дапоўз да 38,5;С. Каханая зноў прывяла ўрача. Пасля гэтага быў зроблены здымак, які паказаў, што ў мяне запаленне лёгкіх. Да ўсяго мне назначылі кропельніцы з метранідазолам.




– Прывітанне… – ціхенечка вымавіла Света ў наступны дзень, нібы баючыся нашкодзіць мне гукам голасу.
– Прывітанне…
– Юрачка мой… ну, як ты?.. – усхвалявана спытала каханая.
– Ды так…
– Табе кепска?..
– Ды так… Тэмпература… слабасць… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Кашаль во… Не турбуйся… усё будзе добра… Лекі колюць… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!.. Як ты… малыш?.. Гэта самае галоўнае…
– Ды што я… я нармальна… За цябе вось толькі перажываю…
– Неразумейка мая маленькая… Хадзі да мяне…
– …
– …
– …
– …
– Юрачка… ты такі моцны духам… Ты абавязкова паправішся…
– Канешне… папраўлюся… Я нават аб гэтым і не думаю… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. Ты лепш… малыш… вось што зрабі… Экхэ-экхэ!.. Раскажы мне… ведаеш што?..
– Што?..
– Раскажы мне… калі ласка… якая ты дома?..
– ?..
– Я маю на ўвазе… з чаго пачынаецца твой дзень?..
– Ну-у-у, са звычайнага… – з прыемнай разгубленасцю вымавіла Светачка.
– Раскажы мне аб гэтым… Як ты прачынаешся і гэтак далей…
– Юрачка, гэта так нецікава і ну-у-дна.
– Ну раскажы-ы-ы… Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!..
– Ну добра, слухай, – азарылася мая маленькая. – Не-э-э, гэта нецікава.
– !..
– Ну, слухай, – зноў азарылася каханая. – Не-э-э…
– !!.
– Ну-у-у… прачынаюся ра-а-а-на…
– Так… ты заўжды пунктуальная…
– Потым падыходжу да акна і любуюся ра-а-ніцай…
– …
– …
– І што далей?.. – усміхнуўся я.
– Далей уключаю святло-о-о… – асвяцілася Светачка. – Да таго, як пазнаёмілася з табою… уключала яго ўсюды-ўсюды… – дадала яна, і на яе нібыта насунуўся цень перажытага.
– Самасто-о-йненькая мая… І што потым?..
– Потым уключаю музыку… – усміхнулася мая маленькая.
– Якую?..
– Ну-у… якую-небудзь хуткую… аптымістычную…
– А што… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. А што далей?..
– Далей іду ў ванную…
– А пасля яе?..
– Пасля я снедаю… Юрачка, ну гэта ж нецікава, – тонам вінаватага дзіцяці вымавіла Светачка.
– Сапраўды… гэта не цікава… а звышцікава… Мабыць… гэта адзінае… што закаханы чалавек павінен слухаць у сваім жыцці… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!..
– Твая праўда… – з сусветнай задумлівасцю вымавіла каханая. – Сонейка, калі б толькі ўсе ведалі, наколькі гэта праўда.
– Маленькая мая… а што ты робіш пасля снедання?..
– Пасля снедання я зноў іду ў ванную, затым… прыбіраюся… апранаюся…
– Прыгажу-у-нька мая…
– …і еду на працу…
– У цябе праяздны ёсць?.. – хвалюючыся за каханую, спытаў я.
– Ёсць, ёсць. Та-а-к, што далей? Далей я працую, ты гэта ведаеш, а потым… а потым я еду дамоў… Раніцай на працу – раніцай з працы. Прыязджаю дамоў… зноў ванная, зноў снеданне і… і сон. Потым прачынаюся, туды-сюды… і зноў сон… але ўжо начны. Усё. На нач, калі трэба, паліваю кветкі…
– Кветкі?..
– Так, я люблю кветкі, у мяне іх шмат, – шчымліва расцвіла каханая.
– Прыгожая мая… – вымавіў я, і на кветку селі белыя птушкі. – Кахаю цябе… – з нейкай незразумелай сур’ёзнасцю сказаў я.
– Юрачка… я таксама цябе кахаю…
Мы сталі глядзець адзін на аднаго заплюшчанымі вачамі пацалунка…
– Светачка… а цяпер раскажы мне… калі ласка… якая ты дома яшчэ раз…




– Гарыш… гарыш… Кепска табе, сонейка?.. – на другі дзень спытала каханая.
– Зубы ломіць… вочы рэжа…
– Пройдзе, Юрачка, усё пройдзе, пацярпі…
– У цябе такія ру-у-чкі… Мяккія падушачкі… На іх можна спаць…
– …
– Шы-ы-йка… шы-ы-йка… Твая шыйка… як сцяблінка…
– …
– Гу-у-бкі… гу-у-бкі… Гу-у-бачка мая… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Якія ў цябе ягадныя губкі… Так бы і аблізаў іх…
– …
– А шчо-о-чкі… Якія ў цябе бледненькія шчочкі… Месяцам памазаныя…
– …
– Скро-о-ні… скро-о-ні… Свеціны скроні… Невытлу… Экхэ-экхэ-экхэ! …невытлумачальныя дзіцячыя скроні…
– …
– Валасы-ы… валасы-ы… У цябе такія жывыя валасы… Яны сцяка-а-юць… сцяка-а-юць… Не… яны сапраўды сцякаюць… Відавочна… Яны ў цябе бе-ла-ру-сы-я…
– …
– Бро-о-ўкі… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. Броўкі… броўкі… броўкі… Яны ў цябе… напэўна… з нейкай рэдкай футры… З чалавечай футры… Так… так і ёсць… Бро-о-ўкі… бро-о-ўкі… чаму ж вы моліцеся?..
– …
– Во-о-чкі… во-о-чкі… Светла-каханыя вочкі… Чаму ж вы мокрыя?.. Растаяце?..
– …
– А-а-а-а!.. вось… напэўна… чаму ў цябе такія доўгія, густыя, выгнутыя і… дрыготкія вейкі растуць… ты іх рэгулярна паліваеш… І гэта імі ты размалявала мой белы флаг… Твае вейкі ласкочуць паветра… яно ўсміхаецца… у яго ўзнімаецца настрой… і паветра становіцца чысцей…
– …
– Светачка… падыхай мне на твар… падыхай… проста падыхай… сваёй цёплай… вільготнай свежасцю… Падыхай… падыхай… Так-так… так… так… вось так… так… так… та-а-а…




– Прывітанне ўжо!.. – у наступны дзень вымавіла каханая з радасцю, ад якой мне стала сумна.
– Прывітанне…
– Ну я-а-а-к ты, Юрачка мой каха-а-ны?..
– Экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… Лягчэй… лягчэй… каханая мая… Нешта палягчэла мне… Ва ўсіх маіх свядомасцях… нібыта… золак… І ў спіне трошачкі лёгкасць адчуваю… лягчэй нейк без канструкцый…
– Кане-э-шне!..
– Так што… хутка… Экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… Хутка… малыш… увогуле ўсё будзе добра…
– Канешне, Юрачка… канешне…
– А цяпер самае важнае…
– Што?.. – жаласліва вымавіла Светачка.
– Ды нічога… Хрр… хрр… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Я проста хацеў спытаць… як ты… маленькая мая?..
– А!.. гэта… гэта… дзякуй Богу… Добра, добра я сябе адчуваю, не турбуйся.
– Света… ты што… у бальніцы начавала?..
– Не… адкуль ты ўзяў?..
– Рукі… Экхэ-экхэ! …цёплыя…
– Дык што?.. – наіўна спытала мая маленькая.
– У цябе заўжды з марозу рукі халодныя…
– …
– Кахаю цябе… маленькая мая… як жа я цябе кахаю…
– Я цябе таксама… Юрачка… вельмі-вельмі-вельмі кахаю!..
– Хадзі… Экхэ-экхэ!.. Хадзі да мяне… Ху-цень-ка…
– …
– …
– …
– …
– …
– Паслухай… малыш… я што хачу… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… Я хачу Андрэю касеты аддаць… каб ён тэкст на паперу перанёс… Я спачатку хацеў Іне аддаць… але ў яе кампутара няма…
– Навошта?.. Сам перанясеш… З бальніцы выпішуць і перанясеш… Ты ж сам казаў…
– А-а-й… доўга чакаць… Ды і пакуль на кампутар назбіраю… Хрр… хрр… хрр… Экхэ-экхэ!.. экхэ!..
– А ты што… ужо завяршыў споведзь?.. – асцярожна пацікавілася каханая.
– Амаль… Дык ты не супраць… каб я свайму сапраўднаму сябру касеты аддаў?..
– Не… Пасля таго, як Андрэй сабраўся везці цябе на мастацкую выставу, ледзь толькі даведаўшыся, што ты можаш на калясцы сядзець, ён стаў не толькі тваім сябрам, але і маім.
– Андрэй мне прызнаўся… што… гледзячы на нас з табою… ён усё зразумеў… Так што для яго… для яго… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. Для яго тое… што я хачу яму даверыць… перанесці касетны тэкст на паперу… вялікі гонар… Так што… так што… няхай перанясе… і табе аддасць…
– Сам дасі, – здзіўлена паправіла мяне каханая.
– …
– …
– …
– …
– Паслухай… маленькая мая… т-ут такая справа… Экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр…
– Што?.. – спытала Светачка, у вачах якой быў сусветны жах.
– Паслухай… г-убачка мая… малы-ы-ш мой… ма-маленькая мая… Светачка мая…
– …
– Я цябе кахаю…
– Я таксама цябе кахаю… Чаму ж ты тады плакаць збіраешся?..
– Даруй мне… каханая… даруй…
– Што… што табе дараваць?!. Ты ні ў чым не вінаваты!..
– Каханая… даруй мне… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… хрр… Крывіначка мая… Родненькая мая…
– Мяне так мама з татам на-зы-ва-юць… – шэптам вымавіла Светачка, захліпаючыся слязамі.
– Крывіначка мая… родненькая мая… даруй мне тое… тое… тое… што мы так ніколі і не патанцуем… каля фантанаў…
– Ну што ты такое гаворыш?!. Не гавары так!..
– …так ніколі і не ўбачым Парыж… з вышыні птушынага палёту…
– У… убачым…
– …так ніколі і не вынесу цябе з загса… жывым крыжом…
– Вынесеш… Ты ўсё вынесеш…
– …так ніколі і не пакахаемся…
– Пакаха…
– …так ніколі і не палюбуюся тваёй… святой… святой прыгажосцю падчас… цяжарнасці…
– …
– Прабач мне за Лізаньку… за яе пі-пішчалкі і ліхтарыкі… за тое… што і сама яна ніколі не… за наш сямейны побыт… Прабач мне за ўсё… Прабач мне за гэтыя словы… Таму што я сабе за ўсё гэта ніколі не прабачу… Не плач… не плач… я прашу цябе…
– Юрачка… усё будзе добра!.. Ты паправішся… ты адновішся!.. Я гэтага хачу!..
– Родненькая мая…
– Я гэтага хачу!..
– Крывіначка мая…
– Я больш нічога не хачу слухаць!..
– Мяне хутка забяруць у рэанімацыю… я гэта ведаю… Экхэ-экхэ!..
– Не забяруць!..
– Я адчуваю… я адчуваю… і нават творчым натхненнем адчуваю… што… хутка… памру…
– Не памрэш!.. Ты не памрэш… ты ніколі не памрэш!.. Я гэтага не хачу!..
– Акрамя твайго вобраза… усё нібыта пачынае знікаць… Я нібыта ўжо не з навакольнымі… мне ўжо тут няўтульна… Нават уявіць гарызонт ні-як не а-тры-млі-ва-е-цца… размыты цёплым ветрам… бач-ным… А за ім… за ім адны золкія далі… Калі… калі нешта адцягвае маю ўвагу ад твайго вобраза… я пачынаю… я пачынаю адчуваць страх маленькага чалавека перад вялікай вечнасцю… страх быць паглынутым ёю… Не плач… не плач… шчасце маё…
– Сонейка… ты не памрэш… я не дазволю… ні-і-чога не бойся…
– Я не баюся… я не баюся… ты ж са мною… я не баюся… Ты са мною… і я не баюся… ні памірання… ні смерці…
– Не гавары так… не гавары!.. Ты не памрэш… ты не памрэш!..
– Адзінае… адзінае… што мяне па-сапраўднаму пужае… дык гэта твой стан… твае перажыванні за мяне… Тое… як ты тут будзеш без мяне…
– Я сказала – ты не памрэш!..
– Твая праўда… твая… я не памру… я не памру… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… хрр… Ты… ты-ы… ты не прысутнічай на… як бы гэта памякчэй сказаць… Хрр… хрр… Ты не праводзь мяне… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. у апошні шлях…
– Юрачка!..
– Я не хачу… каб ты бачыла мяне памерлым…
– Юра!..
– Ты заўжды зможаш сустракацца са мною… заўжды…
– …
– На Салатавай паляне… На Са…
– Я не хачу на Салатавай паляне!.. Я хачу ўсюды!.. Ну ты зноў пачынаеш…
– Ты… ты… ты заўжды будзеш прыходзіць на яе ў мой дзень нараджэння… і мы… і мы будзем там сустракацца… прыколвацца… шчаслівіцца… Не хвалюйся… я знайду спосаб… што б там ні было… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!.. Так… мы будзем сустракацца на Салатавай паляне… я гэта адчуваю… я гэта аднекуль ведаю… Месцазнаходжанне… месцазнаходжанне яе памятаеш?.. Калі што… у мамы маёй спытай…
– Я нічога не хачу памятаць… я нічога не хачу пытаць!.. Я хачу… каб ты жыў!.. жыў!.. жыў!..
– Я пажыў… пажыў… Пажыў… Каб так лічыць… мне б хапіла адной кроплі вады з тваіх вуснаў… хапіла б пачуць адзін удар твайго сэрцайка… хапіла б аднаго твайго пацалунка… аднаго твайго выпадковага памазання… аднаго ласкатання тваіх вейкаў… аднаго твайго выдыху мне на твар… аднаго высоўвання тваіх губак… аднаго твайго погляду… аднаго твайго „Ну, дык жа ж”… нават па тэлефоне… нават на паперы… нават ва ўяўленні… нават у сне… нават у „Нават”… Усё… усё гэта было ў мяне… і шмат… Бачыць Бог… я пажыў… пажыў… о-го-го як пажыў… шчасліва пажыў…
– Ты яшчэ будзеш жыць… доўга будзеш жыць… будзеш… будзеш… я гэта дакладна адчуваю… – у адчаі выплакала каханая.
– Твая праўда!.. твая!.. Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. Я буду!.. я буду жыць!.. Нават… нават там… там… у цёмнай… ледзяной… замкнёнай прасторы… на двухметровай глыбіні… пад непад’ёмнай зямлёй… я буду смяяцца!.. і… і спяваць!.. таму… таму што я буду думаць пра цябе… пра цябе… мая крывіначка…
– Хлопчык мой міленькі… як жа мне цябе шка-да-а… – выгаварыла каханая разбітым галаском… што разбіў і паветра… на асколкі, рэжучыя горла…
– І нават!.. Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… І нават… і нават калі я знікну абсалютна!.. растварыўшыся ў малекулах… атамах… часціцах… нічым!.. І нават… і нават калі там небыццё… і нават калі там самога небыцця няма!.. усё роўна… усё роўна я буду думаць пра цябе… бо мне… бо мне дастаткова і небыцця… і нават яго адсутнасці… каб думаць пра цябе… уяўляць пра цябе… адчуваць пра цябе… альбо проста пра цябе…
– І-і-і… – удыхнула каханая, – Юрачка!.. хваробу ж можна яшчэ і выцалаваць!.. Мне мама ў маленстве ангіну выцалоўвала!..
Слёзная мая дзяўчынка кінулася да маіх грудзей і пачала заўзята цалаваць мне лёгкія, душу, сэрца – усё…
З мяне вырваўся надрыўны смех… Ён надарваў і паветра, як прамоклую паперу… Неабходнасць у ім… амаль адпала… 
– Не!.. Света… не!.. Будзем!.. Мы будзем!.. Мы будзем жыць!.. Мы з табою будзем жыць!.. жыць разам!.. жыць геніяльна!.. жыць заўжды!.. Нягледзячы на ўсе прасторы!.. нягледзячы на ўсе вымярэнні!.. нягледзячы на ўсё дрэннае!.. нягледзячы на ўсё немінучае!.. І няважна!.. памру я… альбо буду жыць… Таму што… таму што каханне больш не толькі за смерць… але і за жыццё!.. А больш за каханне – Ты.
Я ўзяўся за перакладзіну, падцягнуўся і – сеў! Светачка, не дазволіўшы мне паваліцца спіной на ложак, з беражлівай пяшчотай палажыла мяне…
– Каханая!.. ніколі!.. чуеш!.. ніколі не плач па мне!.. Няма прычын для слёз!..
Светачка злізала з маёй скулы слязу… але выраніла туды сваю… цёплую… нейкую жывую… зыбкую слязінку… Я не стаў яе выціраць… Слязінка слізганула па скуле, як знічка па небе, зрабіўшы ў сваім… і нашых жыццях… першае… і апошняе… ласкатанне…   
– Мэ Тут камам… – перахрысціў я яе поглядам.
– Мэ Тут камам… – вымавіла каханая, чые белыя птушкі варухнулі мокрымі крыламі. Я адразу пацалаваў яе.
Наш пацалунак прадаўжаецца і зараз…




Ну вось і ўсё… У канцы споведзі… Экхэ-экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… У канцы споведзі я… я слёзна… слёзна… Хрр… хрр… слёз-на прашу… у сябе прабачэння… за ўсё… і… і па-спра-бу-ю… паспрабую апісаць сваю… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ! …сваю най-блі-жэй-шу-ю будучыню… якая… якая… я адчуваю!.. будзе такой:
Мае вочкі… глядзелі прама на сонца… Экхэ-экхэ-экхэ! …і мне зусім… і мне зусім не хацелася іх заплюшчыць… Хрр… хрр… Наадварот… я з усёй цікаўнасцю імкнуўся разгледзець… светла-гіяцынтавае свяціла… Выцягнуў ручкі да нябёсаў… каб крануць яго арэол… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. Не-ве-ра-годна… гарачае сонца можна было перамяшчаць… куды захочаш… Я разявіў роцік… і ўдыхнуў сонечнае цяпло… з нябесным брызам… што мелі… Хрр… хрр… хрр… хрр …смак згушчанага малака… якое… якое пачало аб-ва-лак-ваць салодкай цягучасцю мае губкі… язычок… страўнік… сутнасць… Мая спінка… спацела пад кашулькай… бо да-кра-на-ла-ся да нагрэтай сонцам травы… што… што… як і ўсё светла-смарагдавае на паляне… мела смак наліўной… хрусткай… нектарнай… мядовай грушы… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ!.. Хрр… хрр… Смак успрымаўся мною… і на адлегласці… Нектар грушы… прыемна макрэў у мяне на спінцы… Нябёсы былі падобныя… на светла-сапфіравае марожанае… прахалоду якога я адчуваў вочкамі… Стваліны дрэў у цяні… мелі колер светла-карычневага агату… і смак малочнага ша… Экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ! …шака-ладу…
Я з’яўляўся сынуляй свяціла… Усё гэта выклікала ў мяне… замілаванне і слёзкі…
Я ляжаў… ляжаў… ляжаў… а потым прыўзняўся на локціках… Нешта пацягнула мой погляд у бок… дзе я пазнаў чы-гун-ку… якая пралягала зусім побач з Салатавай палянай… Штосьці не-вы-тлу-ма-чаль-на-е павабіла мяне да яе… Я падняўся… і пайшоў туды… На-блі-зіў-шы-ся да на… Экхэ-экхэ! …насыпу… узышоў на яго… Экхэ-экхэ-экхэ-экхэ!.. экхэ-экхэ!.. Хрр… хрр… хрр… І… і… не было на ім ні агіднага паху смаленай курыцы, ні бясконца даўжэзных, шырачэзных і салёных пітонаў, ні мазутавага бруду з мо-таш-лі-вым горкім смакам і мухамі, ні цемрадзі ў бяздонных расколінах шэрых шпал, ні страшэнных вачэй чорнага велізарнага таварняка, ні прыкра-ўедлівага паху фарбы ад пахавальных вянкоў. На насыпе расла толькі нагрэтая сонцам светла-смарагдавая трава са смакам наліўной, хрусткай, нектарнай, мядовай грушы.
– Юрачка-чка-ка-а! Унучак-учак-чак-ак! – паклікалі мяне мае бабуля і дзядуля.
Шчаслівы, я пабег да іх.
Я бег, не кранаючыся зямлі, як вечна лунаючая разная сняжынка.
Гэта быў ужо не сон, а самая, што ні на ёсць, – рэальнасць.
Ува мне квітнела: „Мэ Цюць камам… Свецяцька…”               
               
               
Адзінаццатага студзеня… тысяча дзевяцьсот дзевяноста дзевятага… года…               
               

























                Эпілог               

…Як макулатуру рукапіс са споведдзю я так і не здаў. Бо ў апошні момант мне ўсё-такі стала шкада сваёй пустой і дурной работы.
Мяне працягвала мучыць пытанне: „Німб над сэрцам” - гэта праўда ці мастацкая выдумка? Нешта падказвала, што дадзеная споведзь - праўда, але розум сцвярджаў адваротнае. Я нават пачаў марыць пра неверагоднае: набрацца мужнасці і паехаць у бальніцу, дзе ляжаў Юра, каб усё высветліць. Аднак у такія хвіліны пераконанасць у нерэальнасці падзей споведзі перамагала. Перамагала яна і таму, што эйфарыя ад споведзі паступова пачала праходзіць, і таму, што мне не хацелася ехаць у гарадскім транспарце і бачыць, як ад цябе ўсе адсоўваюцца. А самае галоўнае - не хацелася мець зносін з „людзьмі”, бо жабракі цураюцца іх таксама, як яны цураюцца смярдзючых жабракоў. „Людзі” баяцца жабракоў, як пацукоў, з усёй агідай, а жабракі баяцца „людзей”, як багоў, з усёй павагай. Калі б не наша прымушанае жабраванне, мы б стараліся ніколі не сутыкацца з „людзьмі”. Пры ўсім гэтым я дакладна ведаў, што Салатавую паляну, калі такая ёсць, адшукаю абавязкова.
Дзесьці ў сярэдзіне пераліўнай, крылатай, бязважкай, легкадумнай вясны 1999 года я адважыўся адправіцца са сваёй Давыдаўкі на край свету - у Навабеліцу. Я ўвайшоў у заднія дзверы пятага тралейбуса і стаў у куточак. Увесь час, пакуль ехаў, адчуваў трывогу жывёлы перад паляўнічымі. Дзякуй Богу, яно было выклікана не бояззю таго, што ўсе пачнуць ад мяне адсоўвацца, бо мае чаравікі без шнуркоў, чорныя ад гразі штаны з якойсьці спяцоўкі, дзіравая фуфайка і вязаная шапка маглі сведчыць аб тым, што я звычайны рабацяга. Сапраўдны ж страх у мяне выклікалі напышлівыя, гідлівыя погляды некаторых пасажыраў. Ад гэтых поглядаў я адчуваў сябе ў чымсьці вінаватым. Менавіта таму заўсёды, калі даводзілася ісці да „людзей”, я нацягваў шапку да вачэй.
Ведалі б яны, куды я ехаў.
На жаль, закамплексаванасць і нетаварыскасць не дазвалялі мне ездзіць з аднаго канца Гомеля ў другі і ведаць усе раёны горада. Таму ў Навабеліцу я трапіў упершыню.
Юра казаў праўду, Навабеліца - гэта хутчэй не раён, а асобны горад са своеасаблівым хатнім духам. Яго я і адчуў, калі выйшаў на прыпынку „Другая школа”. Затым прайшоў уперад метраў дзвесце і здзівіўся, бо вуліцу Ільіча сапраўды перасякала вуліца Склязнёва. Я перайшоў шашу налева і пакрочыў па Склязнёва да Каранёўскага пераезда. Ужо здалёк убачыў семафоры і вельмі захваляваўся. Усё было, як у споведзі. Ад пераезда ішла нейкая шаша. Яна там была адзіная, і таму я зразумеў, што гэта менавіта Каранёўская шаша. Ад хвалявання стала холадна. Я ўвесь скурчыўся. Мне нават захацелася павярнуць назад. Па шашы я прайшоў метраў чатырыста. Налева ў лес вяла сцежка. Усё было праўдай. Я пакрочыў па сцежцы, якая выглядала няходжанай. Паступова сардэчны стук заціхаў, бо перад вачамі сярод соснаў, дубоў і пнёў паўстала самая звычайная паляна, пакрытая не маладой і нават не юнай, а дзіцячай траўкай. Узнікла тужлівае ўражанне ад няспелага, бляклага пейзажу ў халодным святле. Сама паляна была невялікай і ляжала прама перад чыгуначным насыпам. Такіх лясных палян па Беларусі тысячы. Мяне апанавала расчараванне, бо, нягледзячы на хмарную пару года і час, які прайшоў ад Юрава дзяцінства, я ўсё-такі спадзяваўся ўбачыць нешта невытлумачальнае, тое, што перадавалі вочы аўтара споведзі сваёй каханай. Вось калі б мелася мажлівасць - з галавой акунуцца ў іх шэра-зялёныя азёры.
Паляна з’явілася непераканаўчым доказам праўдзівасці ўсяго нагаворанага. Хаця, канешне ж, малады пісьменнік-містыфікатар наіўна разлічваў на адваротнае, зазначаючы месцазнаходжанне паляны. Галоўная містыфікацыя, заснаваная на тым, што аўтар, каб казку зрабіць быллю для большай сілы яе ўздзеяння і пераканаўчасці, дае свае імя і прозвішча герою ці, наадварот, бярэ іх у яго ў якасці псеўданіма, не прайшла выпрабавання ўжо пейзажнай рэчаіснасцю. І нават маё ірацыянальнае хаценне: выдаць жаданае за сапраўднае, на якое, канешне ж, таксама разлічваў містыфікатар, не здолела зрабіць гэтую рэчаіснасць казачнай. Як і заўсёды, чортава рэальнасць, на жаль, забіла рамантыку. Хаця, напэўна ж, малады Рыдкін Ю. А., ці як там яго сапраўднае імя, спадзяваўся на яе бессмяротнасць.
Я ўпэўніўся, што „Німб над сэрцам” - мастацкая выдумка, заснаваная на некаторых праўдзівых фактах. Але нават калі дапусціць, што асобныя падзеі ў творы праўдзівыя, то яны яўна збітыя ў кучу, а гэта зноў-такі пацвярджае іх непраўдзівасць. На касеты ж раман нагавораны - бо так шпарчэй. Нагавораны таленавітым апавядальнікам. Адсюль, відаць, і гісторыя пра хлопца з дыктафонам. Касеты ж, напэўна, былі затым выкінуты з-за непатрэбнасці.
І ўсё-такі я не перастаў лічыць, што раман створаны цудоўна, раз вымусіў мяне валачыцца чорт ведае куды. Хаця сваю пісьменніцкую няспеласць малады аўтар хітра апраўдаў містыфікаваным васемнаццацігоддзем галоўнага героя. Проста яму хацелася ўпрыгожыць цудамі наша бляклае жыццё.
Я раптам усвядоміў - з таго моманту, як да мяне трапіў „Німб над сэрцам”, я ні разу не напіўся. Я наогул больш не піў, а толькі выпіваў. Штосьці не дазваляла глытаць „пладоўку” без меры. Нейкая надзея незразумела на што з’яўлялася маім кантралёрам яе. Надзея, якой зараз ужо не было. Я вяртаўся ў люк, чуць стрымліваючы слёзы шкадавання і ўдзячнасці. Злавалі ж толькі лес і лёс.
Раніцай 20 мая 1999 года, калі яна была яшчэ толькі цьмяна-бронзавай, я ўжо, як звычайна, прагна слухаў радыё ў сваім папсаваным магнітафоне. Сцяпан-мядзведзь спаў. Мне хацелася ўключыць прыёмнік на ўсю гучнасць, але не было для каго. Я не люблю есці адзін, аднак ляжаў і жаваў сухар. Наедку ніякага, але рамантычныя мары ад аковаў голаду вызваляе. З-за хрусту мне кепска чулася мелодыя з радыё. Падняцца і зрабіць гук гучней - было цяжка, а перастаць жаваць - немажліва. Далей жаночы голас пачаў распавядаць пра праваслаўнае свята Ушэсце, і я, перастаўшы жраць, сеў. У канцы расказу прагучала віншаванне ўсіх слухачоў з гэтым святам. Я быў усхваляваны. Але не таму, што голас нагадаў мне пра дзень нараджэння Юры, у які Света павінна прыйсці на Салатавую паляну. Мяне ўзрушыў элемент супадзення. Справа ў тым, што Ушэсце, па словах жанчыны з радыё, не мае пастаяннай даты, бо залежыць непасрэдна ад даты Пасхі. На саракавы дзень пасля ўваскрэсення Хрыста святкуюць Ушэсце. Таму тое, што ў 1999 годзе яно выпала менавіта на 20 мая, я расцаніў, як нейкі знак, як нейкі сігнал да дзеяння. Гэты факт прымушаў мяне ў другі раз ісці на паляну. Але пасля некалькіх хвілін роздуму знакавае супадзенне пад уздзеяннем суровай рэальнасці ператварылася ў нішто. Апрача таго, такія знакі мяне раздражнялі і спадзявацца на іх было б памылкай, бо знакі ў жыцці - гэта рулетка.
Да 20 мая мы са Сцяпанам і ўсёй нашай мізэрнай бытавой трахемудзіяй ужо пакінулі прэлы люк, знаходзіцца ў якім з-за спёкі было немажліва, і перасяліліся ў шалаш з хлам’я ды трантаў. Так мы рабілі кожную вясну. Кубло зляпалі ў лесе, што акружаў нашу Рандоўскую кармушку.
Што ні кажы, а цёплая пара года для жабрака вельмі прыемны час з усіх бакоў. У той знакавы дзень харчы меліся, і штосьці здабываць было неабавязкова. Нават на чорны дзень сёе-тое ўдалося прызапасіць. А калі б ён доўга не наступаў, запас быў бы, як знаходка. Карацей кажучы, на часовае беспрацоўе я сабе зарабіў. Аднак нават часовай ляноце жабраку аддавацца нельга, бо ўзнікае адчуванне, што ад цябе нешта ўцякае і ты нешта страчваеш. У выніку ў Навабеліцу я паехаў ад няма чаго рабіць.
Спёка стаяла нясцерпная. Вуліца Склязнёва пралягала ў прыватным сектары, таму мне здавалася, што я іду сярод застылых хваляў шыферных дахаў і зямных аблокаў квітнеючых садоў, якія да яркасці ўвабралі ў сябе сонечнае святло.
Яшчэ ў пачатку сцежкі я ўбачыў, што паляна вылучаецца сваёй асветленасцю на фоне цёмнага лесу. Яе пералівістае святло амаль ці не журчала скрозь малахітавае апраўленне дубоў і соснаў, налітае сонцам. Упершыню за апошнія гады я адчуў парную пахучасць лясной свежасці так востра. Да паляны, на якой, канешне, нікога не было, заставалася метраў пяцьдзесят, калі я спыніўся, каб пад нейкае незвычайнае ціўканне птушак палюбавацца яе хараством. Яна была гатовым пейзажам для мастака. Я стаяў пад уражаннем ад яе нерэальнасці.
Калі падыходзіў да паляны, злавіў сябе на думцы, што, вяртаючыся з яе, я ўсё роўна буду спадзявацца, што Света ўжо была тут раніцай ці яшчэ прыйдзе сюды пасля абеду. Мне не хацелася разбураць ідылію, якую я стварыў ва ўяўленні. Раптам я заўважыў на паляне нешта незразумелае, але жывое. Прыгледзеўся. Аказалася, што гэта калена нейкага чалавека, які ляжаў на траве. Я тут жа рвануў у лес, каб мяне не заўважылі. Я спадзяваўся, што на траве ляжыць менавіта жанчына, бо хацеў паназіраць за тым, як яна загарае. Але не з-за сексуальнай цягі, што за гады жабрацтва нейк прытупілася. Хацелася палюбавацца толькі суцяшальнай прыгажосцю жаночага цела, якую не бачыў ужо цэлую вечнасць. Я разумеў, што гэта непрыстойна, але мая прырода непрыстойна доўга была пазбаўлена падобнага.
Прабіраючыся скрозь кусты, я абышоў паляну з боку, зрабіўшы вялікі паўкруг, і асцярожна стаў за дрэвам, адкуль было добра відаць таго, каго хацелася пасузіраць.
Тое, што я ўбачыў, чуць не прымусіла мяне страціць розум. Сэрца забухала, як у бубен. Пад спякотным сонцам прама на голай траве ляжала не жанчына, а дзяўчына - у чырвоным плацейкі і святле. Я агледзеўся - наўкола больш нікога не было. Усё гэта адраджала ў маёй галаве былыя мары, якія збіраліся стаць рэальнасцю.
Паляна ў той дзень сапраўды выглядала салатавай ад таго, што нават паветра там было ў сонечнай павалоцы. Першы раз у жыцці я ўбачыў, што зямля была зямлёй, трава - травой, дрэвы - дрэвамі, неба - небам, а сонца - сонцам.
Маладзенькая працягнула рукі да сонейка і, здавалася, спрабавала дакрануцца да яго. Яна быццам мацала яго пальцамі. Затым дзяўчына прыпаднялася на локцях і ўзняла твар да сонца. Густыя, выгнутыя промні яе русых валасоў звісалі, заблытаныя ў густой зялёнай траве і лясных кветачках. Мой погляд заблытаўся ў промнях дзяўчыны. Сонца свяціла ёй прама ў твар, але яна не моршчылася, а наадварот, спрабавала расплюшчыць вочы. Маладзенькая ўдыхнула сонечнае цяпло, па-дзіцячаму адкрыта ўсміхнулася, а потым засмяялася, і сонца адлюстравалася ў яе ўсмешцы. Дзяўчына была неверагодна прыгожай. Усё, што я сузіраў, змагло б перадаць хіба што адажыо Марчэла.
Я стаяў у цяні галін, як лясная пачвара, і з хваляваннем падглядваў, штораз зажмурваючы вочы, якім не верыў, і нюхаючы дрэва, духмянаму паху якога давяраў. Нават спрабаваў асвойтацца ў навакольным асяроддзі, каб урэшце рэшт увераваць у тое, што адбывалася. Для гэтага я перыядычна з цяжкасцю адцягваў погляд ад паляны і пазіраў на свае замызганыя чаравікі і прымятую імі траву.
Усё, за чым я потайкі сачыў, выглядала не так, як мне ўяўлялася, яно выглядала выразней, змястоўней, эмацыянальней, цікавей. Пры гэтым я чамусьці адчуваў сябе раскрадальнікам. Таксама мне здавалася, што знаходжуся я ў цяпліцы, бо па спіне каціліся кроплі поту. Аднак на паляне, відаць, было не так душна. Калі падзьмуў ветрык, мяне скаланула. Галава пад шапкай закіпала, свярбела. Я зняў і павесіў убор на галінку. Галава адчула прахалоду, а я - азноб, які праняў да пят. Усе мае пальцы сталі нервова дзерці валасы і скуру, пакусаную машкарой, на якую падчас падглядвання я не звяртаў увагі. Чым болей дзёр, тым больш свярбела.
Дзяўчына ляжала, потым села, абхапіла калені рукамі, павярнула твар у бок сцежкі і доўгі час глядзела туды. Настала такая цішыня, што здавалася, і яна кагосьці чакае. Раптоўна дзяўчына заплакала наўзрыд, захліпаючыся слязамі.
Несумненна - гэта была Света.
У той момант больш усяго на свеце я хацеў выйсці з лесу, падысці да дзяўчыны і суцешыць яе. Хаця мяне самога трэба было суцяшаць. На хвіліну я нават забыў, што з’яўляюся жабраком. Хацелася ступіць на Салатавую паляну, ступіць у гэты рай, няхай і не мой. Аднак, выціраючы слёзы, я адчуў, якая густая ў мяне барада і які, канешне, страшэнны выгляд. І сапраўды, чаравікі былі з нададранымі падэшвамі, спартыўныя штаны - дзіравымі і гразнымі, ахоўнага колеру кашуля - зашмальцаванай, а вязаная шапка - і першае, і другое, і трэцяе. Куды было ісці з такім выглядам? Толькі на звалку, а ніяк не да дзяўчыны, якой бы я мог па свайму ўзросту даводзіцца бацькам, а з маім мохам на хары, і наогул, дзедам. Можна было ўявіць, якога жаху нацярпелася б дзіцё, з’явіся я перад ёю.
Света дастала з сумачкі люстэрачка і хустачку, выцерла слёзы, рухам галавы адкінула валасы з пляча назад, тыя расструменіліся па спіне, паднялася і стала басанож хадзіць па паляне. Яна сапраўды была лёгкая, крохкая, станістая і грацыёзная. Света была лягчэй нават за саму сябе. Здавалася, яна вось-вось і ператворыцца ў аднаго з тых матылькоў, што лёталі на паляне, малюючы ў паветры ўяўныя ўзоры. Света зноў усміхалася.
Я прабіраўся ўглыб лесу, каб непачутым выйсці на сцежку і пайсці назад у свой шалаш. Адначасова мяне апанавалі і радасць, і роспач. Радасць ад таго, што я ўбачыў Свету і што споведзь з’яўляецца праўдай. А роспач ад таго, што я не магу пагаварыць з ёю і што Юры ўжо няма з намі.
Я крочыў па сцежцы, як раптам у галаву ўварвалася выратавальная думка пра касеты! Пра мой абавязак - вярнуць іх Свеце! Задрыжаўшы ад хвалявання, я развярнуўся і пайшоў назад. Сцежка скончылася, і я ступіў на Салатавую паляну. Тэмпературны кантраст паміж ценем ад дрэў і святлом я адчуў фізічна. З духаты я трапіў у духмяную, пыхаючую сонечнасць. З цемрадзі я ўвайшоў на забароненую для мяне тэрыторыю раю. Прырода насцярожылася. Я таптаў падэшвамі траву і адчуваў, што трапіў у іншы свет, чыйсьці асабісты свет, свет, у які я пранік без дазволу. Я адчуваў сябе іншароднай душой. Сонца прыплюшчыла мне вочы так, што ўсё вакол я мог бачыць толькі скрозь вуаль вейкаў.
Света сядзела на траве спіною да мяне. Я набліжаўся да яе і не ведаў, з якіх слоў пачаць размову. Пачуўшы мае крокі, дзяўчына рэзка абярнулася і ўбачыла мяне. На яе прыгожым твары з’явіліся жах і паніка адначасова. Яна ўскочыла, упусціла з рук палявыя кветкі і замітусілася. „Юра!” - паклікала дзяўчынка, безабаронна азіраючыся па баках, нібы ён быў паблізу. Я ж, як дасведчаны дурань, абрадаваўшыся, працягваў набліжацца да яе і ў разгубленасці выдаваць толькі нізкія гукі. Тады ў безвыходным адчаі дзяўчына асцярожна аббегла мяне на вялікай адлегласці і кінулася да сцежкі. Чамусьці адчуўшы, што з гэтай дзяўчынкай ад мяне вось-вось назаўсёды ўцячэ ўсё, я з усяе сілы пакалдыбаў за ёю. Гэта перапужала яе яшчэ больш, бо яна стала клікаць дапамогу. Тады я крыкнуў ёй наўздагон: „Дзяўчына! Пачакайце! Вы Света?!” Яна не звяртала на мае словы ніякай увагі, а толькі бегла і бегла. Канешне, дзяўчына пачала хутка аддаляцца ад абяссіленага жабрацтвам дзядзькі. Не ведаю як, але я раптам выкрыкнуў: „Вы Юру ведаеце?! Рыдкіна?!” Вокамгненна Света спынілася, развярнулася і накіравалася да мяне бязбоязнай паходкай, як да сваяка. „Юру Рыдкіна?” - запыхаўшыся, спытала яна ў застылым вакол яе сустрэчным ветры і жаласна заглянула мне ў вочы. І тут я расчаравана зразумеў, што Света ішла не да мяне, а да тых дарагіх ёй адказаў, якія яна спрабавала прачытаць у маёй разварушанай поглядам душы. „Так-так. Вы яго ведаеце?” - перапытаў я. „Ведаю. А вы хто?” - з вялікай надзеяй пацікавілася дзяўчына, узіраючыся ў мой воблік сапраўды выразнымі светла-карымі вачамі, ад якіх мае апусціліся. Я разгубіўся, бо саромеўся казаць пра сябе праўду, таму адцягнена спытаў: „Вас Свет… Святлана завуць?” - „Так. А вас як?” - „Валік”. - „Валянцін, а адкуль вы ведаеце Юру?” - „Не. Я знайшоў на «кургане». На звалцы. На Рандоўскай. Касеты, - хваляваўся я, бо Света ішла зусім побач са мною. - І на іх была запісана споведзь. Споведзь Юры Рыдкіна. Вось я і звярнуўся да вас. Я іх вам аддам”. - „Пачакайце. Вы знайшлі касеты? Касеты з запісам «Німба над сэрцам»?” - задумліва спытала дзяўчына. „Так. Я знайшоў іх на звалцы”. - „Нічога не разумею. А-а-а! Здаецца, я пачынаю ўсё разумець, - сказала Света. - Гэта проста цуд. А як вы знайшлі мяне?” - „А вы ж самі прасілі Юру зазначыць месцазнаходжанне Салатавай паляны для яго чытачоў. Вось я ад няма чаго рабіць і прыйшоў на паляну ў дзень нараджэння Юры, зусім не спадзяючыся вас сустрэць, але сустрэў”. - „Пачакайце, але Юра не мог зазначыць у споведзі дату свайго нараджэння, бо гэты дзень - толькі наш з ім. Адкуль вы аб ёй даведаліся?!” - „У споведзі ёсць адно непрыемнае месца, дзе Юра ў рыфму зазначыў дату свайго нараджэння, зразумела, незнарок, а з прычыны таго, што так было ў яго жыцці. А тое, што ўсё ў яго споведзі ёсць праўда, у мяне не выклікае сумненняў. Бо калі праўдай з’яўляецца тая, якую я зараз бачу перад сваімі вачамі, то ўсё астатняе з’яўляецца праўдай тым болей, - нейк асмялеў я. - Святлана, вы ведаеце, споведзь Юры так на мяне паўплывала. Я нават перадаць гэтага не магу. Ён спавядаўся за сябе, за іншых і перад усімі. І гэта пры тым, што стваралася споведзь у экстрэмальных умовах і стане. А Юра памёр ад запалення лёгкіх?”
Разам з задумлівай дзяўчынай мы выйшлі на паляну. Я адчуў, што спытаў нешта не тое ці не так. Света абула свае туфлікі - на шпільках - і ўзяла сумачку.
„Давайце сядзем на пянькі”, - прапанавала яна.
Пянькі аказаліся цёплымі, і ад гэтага мне было ўтульна на іх сядзець.
„Юра памёр раніцай чатырнаццатага студзеня ад інфекцыйна-таксічнага шоку”, - са смуткам закаханай дзяўчыны сказала Света. „Як гэта?” - „Ой, прабачце за тэрміналогію. Так, так, ён памёр ад запалення лёгкіх”. - „Бацькоў яго часта наведваеце?” - „Амаль кожны дзень. Яны гэтым і дыхаюць”. - „Ну, і як яны?” - „Ніяк”, - вымавіла Света, сціснуўшы павекамі слёзы.
Я бачыў, што дзяўчына думала пра свайго адзінага, але мяне з’ядала дапытлівасць.
„Святлана, а вы выпадкова не ведаеце, як касеты апынуліся на звалцы?” - „Што?” - „Я пытаю: вы не ведаеце, як касеты са споведдзю апынуліся на звалцы?” - „А гэта Андрэй, сябар Юры…” - „Я ведаю пра яго па споведзі…” - „…Юра даверыў Андрэю скрынку з касетамі, каб той перанёс іх тэкст на паперу, але ў Андрэя ў той час рамонт у кватэры быў, і яго бацькі выпадкова выкінулі скрынку разам з астатнім… Ён нават уключыць іх не паспеў”. - „Вось як. А я лічыў Андрэя зайздроснікам. Мне здалося, што ён зайздросціў таленту Юры і вашым з Юрам адносінам. І таму спецыяльна выкінуў касеты”. - „Глупства. Здалося, а лічылі”. - „А праўда, што Юра мужыка ў рэанімацыі ратаваў? Дакладней, думаў, што ратаваў?” - не сунімаўся я. „Тое, што Юра не ведаў, што мужчына знаходзіцца ў бяспецы, не змяншае значнасці Юрава гераічнага ўчынку!” - жорстка, але з годнасцю адказала Света. „Вы не ўсё пра Юру ведаеце”, - чамусьці з’едліва дадаў я і тут жа адчуў сябе часткай полчышча дрэнных людзей, пра якіх апавядаў Юра. „Я ведаю аб ім галоўнае! А з астатнім мы з Юрам як-небудзь самі разбярэмся”, - абсалютна натуральна дадала Света. „Пачакайце, Святлана, дык Юра ж быццам бы гэта… таго…” - не зразумеў я. „Быццам бы! - паглядзела яна на мяне, як на недалёкага. - І ўвогуле, ёсць рэчы, аб якіх кажуць з трапятаннем чалавека, што ўпершыню бярэ на рукі немаўлятку”. - „Ды вы не крыўдуйце. Прабачце, калі што”, - так я нічога і не зразумеў. „Што вы яшчэ ведаеце з касет?” - ужо недаверліва спытала Света. „Амаль усё. І пра гэта ведаю… як яго… пра «Мэ тут камам»…” - неразважліва прызнаўся я, бо знаходзіўся ў нейкай уніжальнай эйфарыі лішняга чалавека. „Вы і аб гэтым ведаеце?” - пакрыўджана сказала дзяўчына. „Прабачце, - вымавіў я, але потым не вытрымаў і зноў спытаў: - Святлана, выбачайце, а вось гэтае плацейка на вас і гэты крыжык - тыя самыя?..” - „Так, гэта тыя самыя, - надрыўна, але з годнасцю адказала дзяўчына, рэзка ўстаўшы і накрыўшы далонню алюмініевы крыжык на вяровачцы. Міма волі я ўскочыў следам. Сонечнае святло з бліскам танула ў яе налітых слязьмі вачах. Аднак Святлана па-добраму прадоўжыла: „Паслухайце, Валянцін, вы на мяне, калі ласка, не крыўдуйце. Вось вы цяпер нам з Юрам як быццам бы роднасны чалавек, і я шчаслівая, што вы знайшлі і захавалі крупінку майго каханага. Але з іншага боку… як бы гэта сказаць… Карацей кажучы, адна справа, калі чытач размаўляе з табою пра твор, і іншая, калі ён спрабуе памалоць пра тваё запаветнае ў ім, замахваючыся на таемства чужога сямейнага жыцця і самога твора - у шкоду сваёй жа рамантычнасці!” - „Святлана, прабачце мне, прабачце, - шчыра раскайваўся я ў задумлівасці. - Гэта ўсё мая дапытлівасць, дапытлівасць. Палкая. Прабачце, калі ласка”. - „І вы мне прабачце, - стрымана сказала дзяўчына і дадала: - За мой тон”. - „Па справах мне, па справах”. - „Валянцін, а калі можна будзе забраць касеты?” - „Дык я хоць зараз іх вам прывязу”, - бадзёра адказаў я. „А можна мне з вамі паехаць? Я хачу хутчэй іх узяць і паслухаць”, - заявіла Света, у голасе якой чуць пачуўся яе тон капрызнага дзіцяці, што літаральна паланіў мяне. „Не. Са мною нельга. Не трэба. Не варта. Я сам вам прывязу касеты”, - сарамліва і збянтэжана адказаў я. „А чаму мне нельга з вамі?” - храбра спытала дзяўчына, хаця адразу здагадалася, хто я такі. „Не трэба, не трэба. Там кепска. Вельмі. Не трэба”, - разгублена вымавіў я. „Ды вы не хвалюйцеся, са мною ў вас не будзе клопату. Калі хочаце, я да вас туды не пайду, пачакаю дзе-небудзь недалёка, а вы прынясеце мне касеты”, - прадоўжыла Света. „Я сказаў - не! І болей не прасіце! Заўтра я сам прывязу вам касеты!” - катэгарычна заявіў я. „А чаму заўтра? Вы ж казалі, зараз можаце прывезці”, - не сунімалася дзяўчына. „Не… сёння нельга… Ніяк нельга… Я ўспомніў… што сёння ўжо заняты… жыццём… Заўтра, заўтра. Давайце заўтра. Прыходзьце заўтра. Сустрэнемся ў гэты ж час на паляне. Абавязкова на паляне. Я прывязу касеты. Усе касеты. Усе да адной. Усе дзевятнаццаць. Усе. Усе. Заўтра. Прыходзьце, і я прывязу. Прыходзьце”. - „Ну добра, - панура вымавіла Света. - Толькі я прашу вас, не забудзьце прывезці касеты, добра?” - „Абавязкова прывязу, абавязкова. Колькі зараз часу?” - „Адзін, нуль адна”. - „Ну вось, заўтра ў два я прывязу касеты. Спатканне на Салатавай паляне. Вы зараз дамоў?” - „Не, я яшчэ тут пабуду”, - сумна адказала дзяўчына. „А вы тут адна не баіцеся быць?” - „А я не адна”, - з годнасцю вымавіла закаханая, і мы развіталіся.
Калі я ехаў з Навабеліцы, мне захацелася выйсці на прыпынку ля моста і памыцца ў Сожы. Мы, жабракі, ніколі не мыемся, бо ў гэтым няма ніякай патрэбы. Гразь і мікробы настолькі зжываюцца з целам, што мыццё становіцца ўжо ненатуральным заняткам. Хаця летам мажлівасць адцерці каросту ў рэчцы ёсць заўсёды. Валасы на галаве мы абразаем толькі тады, калі яны лезуць у вочы, бараду - калі занадта доўгая, а пазногці самі адломліваюцца. Жабраком апошні раз я мыўся, а лепш сказаць, мяне прымусілі мыцца, у 1997 годзе, калі я трапіў у Сяльмашаўскую бальніцу з абмарожаннем пальцаў на нагах. Я так напіўся, што заснуў на марозе. Добра, мяне варанок падабраў і адвёз у бальніцу, а то я ўжо бачыў сон пра сон. Там маю галаву абстрыглі нагала, каб вывесці вошай. Дзякуй Богу, тады ўсё абышлося. Ох, і добра ж мне жылося ў бальніцы.
Я выйшаў з тралейбуса і спусціўся па стромкай сцежцы пад мост. Людзей там не было. Я спакойна распрануўся, зразумеў, што забыў у лесе шапку, памыўся і папаласкаў свае лахманы. Пакуль гэтае шлунне сохла на кусце, я ляжаў на траве. Па меры таго, як разарваныя і размазаныя нябесным эфірам пёрыстыя воблачкі наплывалі на сонца, мой зморшчаны твар расслабляўся і разгладжваўся. Свяціла праглядвала нават скрозь сціснутыя павекі. Я дзякаваў Богу за ўсё. Было зручна рабіць гэта лежачы. Падымацца не хацелася. Рачная вада дзіўным чынам паўплывала на мяне станоўча. Я адчуваў сябе нанава народжаным.
Калі я зноў увайшоў у тралейбус, пасажыры здаліся не такімі ўжо багамі, не такімі ўжо сямейнымі. А калі праязджаў мост і ўбачыў „людзей”, што ляжалі на пляжы, то месца пад сонцам побач з імі здалося не такім ужо недасягальным. І машкара іх, напэўна, таксама кусала.
Я прыйшоў у шалаш і ніяк не мог супакоіцца. Касеты ўжо падрыхтаваў, а спакою не было. Барада і валасы на галаве для мяне былі яшчэ нядоўгімі, але я ўсё роўна ўзяў лязо і абрэзаў, дзе змог, свой зараснік.
Скрозь шчыліны ў шалашы я ўвесь вечар харчаваўся фіялетавымі, ліловымі, бэзавымі, пунсовымі і блакітнымі аблокамі на фоне белага неба. Затым узышоў распалены месяц. Ён быў круглым і вялікім, як сонца. На халодны дэсерт я пакаштаваў і яго. Нябесныя плады аказаліся куды болей сакавітымі, чым „пладоўка”. З-за яркасці месяца мне было кепска бачна, як мужык там чорта на вілах трымае. Ці наадварот? Я ляжаў на баку, таму неба размяшчалася ад мяне справа, а звалка - злева. Ноч я не спаў.
У наступны хмарны дзень я не адыходзіў ад радыё, якое паведамляла час. Я ранавата адправіўся да Светы.
Дзяўчына ўжо чакала мяне на ўжо бледна-Салатавай паляне. Убачыўшы, што я іду, яна ўспырхнула з пянька і накіравалася насустрач.
„Добры дзень, - сказаў я. - Чаму вы так рана?” - „Добры… Тут касеты?” - у нецярпенні спытала Света, на якой было ўжо іншае плацейка, а яе прыгажосць - ужо непявучай. „Так, вазьміце”, - я аддаў дзяўчыне скрынку з усімі касетамі, яна прыняла яе з трапятаннем, як матэрыяльную сувязь, не, як жывую надзею.
Я яшчэ не паспеў пасмакаваць засмучэнне ад таго, што дзяўчына зусім не звярнула ўвагі на мой болей-меней прыстойны выгляд, як адчуў бацькоўскі жаль, калі гэтае дзіцё, дастаўшы са сваёй сумачкі плеер, асцярожна справілася з зашчапкай дрыжачымі ручкамі, павольна расчыніла скрынку, пагладзіла касеты, нейкую ўзяла, беражліва ўлажыла яе ў апарат, нячутна зачыніла адсек, надзела серабрысты абруч навушнікаў і паглыбілася разам з клавішай у плеер.
„Ой, прабачце, я не звяртаю на вас увагі, - страпянулася дзяўчына, націснуўшы на «stop». - Як вы?” - „Надзвычайна, - адказаў я словамі Юры. - А вы як?” Замест адказу Света дастала з сумачкі кашалёк. „Паслухайце, Валянцін, я вельмі добра адчуваю, што вы бескарыслівы чалавек з годнасцю, але мы з Юрам не можам вам не аддзячыць. Мы падумалі, што грошы будуць лепшай падзякай проста таму, што я вас не ведаю і не ведаю, чаго б вам хацелася. Прабачце мне, калі ласка”. Дзяўчына дастала з кашалька ўсе „ціці-міці” і працягнула мне. Іх было нямала. „Вам няма за што прасіць у мяне прабачэння, бо вы нічым мяне не ўнізілі. І менавіта па гэтай прычыне я ад вас нічога не вазьму, - катэгарычна заявіў я. - Выбачайце, гэта ў вас фатаграфія Юры ў кашальку?” - „Так”. - „Можна зірнуць? Гэта і будзе ваша з Юрам падзяка мне”.
Света працягнула фатаграфію.
Я паглядзеў на фота таго самага Юры і здзівіўся ці то ад рэальнасці ўбачанага, ці то ад рамантычнасці ўяўнага. На мяне пазіраў чалавек, у твары якога неверагодным чынам адначасова спалучаліся мужнасць і прыгажосць, фанабэрлівасць і сціпласць, хуліганістасць і інтэлігентнасць, юнацкасць і стомленасць, агрэсіўнасць і дабрата. Юра са Светай сапраўды былі падобныя адзін на аднаго, як стрыечныя брат і сястра.
Я хацеў падзяліцца гэтымі думкамі са Светай, але, перароджаная, яна, седзячы на пяньку, ужо слухала каханага і плакала. Яе слёзы нешта ўва мне гасілі. Уся паляна ў той дзень была прасякнута смуткам. Я паклаў фатаграфію на пянёк і, нікога не патурбаваўшы, ціха пайшоў.
Я крочыў і плакаў. Плакаў ад таго, што шкадаваў дзіцё, і ад таго, што ўнутрана ўжо не з’яўляўся жабраком. Чорны асфальт пад нагамі павольна станавіўся шэрым - сонца выплывала з-за хмар, падобных на горы са снежнымі вяршынямі.
Пасля я бачыў Свету толькі з цягніка, калі ездзіў у Добруш дапамагаць гандляваць на рынку. Праязджаючы міма Салатавай паляны, я сузіраў яе там ужо ва ўсе поры года. Густым, пырхаючым, пявучым, летуценным летам дзяўчына загарала на траве ці проста ляжала, абапёршыся на локці, і штосьці чытала, гулліва згінаючы і разгінаючы ножкі. Празрыста-дымнай, звінячай, павольнай, задумлівай восенню яна збірала апалыя, але такія прыгожыя дубовыя лісцікі. І вецер, які іх абдзімаў, хоць на імгненне, але набываў такія ж разныя ўзорныя формы. Нязграбнай, застойнай, цяжкадумнай, нямой зімой Светачка ляпіла маленькага снегавічка.
Яна была ўсёмагутна шчаслівая з каханым пад аховай усёабдымнага Бога на пацалаванай Ім зямлі. І паміж іх тройцай не існавала неадольнай адлегласці ўспешчаных успамінаў.
Усё гэта непасціжна.
Калі цягнік праязджаў міма Салатавай паляны, я заўсёды імкнуўся прабрацца да акна скрозь пастаянную скучанасць людзей і баулаў, каб яшчэ і яшчэ раз палюбавацца на Свету і яе з Юрам цуд. Але я ніколі не спрабаваў сустрэцца з ёю, бо баяўся - без адказу закахацца.               

2009 г.