Рецензия Михася Южыка, на Трынаццаь дзён з дзённик

Оригинал взят здесь
http://iuzhyk.livejournal.com/146720.html

Трынаццаць дзён з дзённіка Антона Кудлатага

(спроба асэнсавання)


/спасылка на арыгінальны тэкст: http://www.proza.ru/2009/12/18/892


Гэты твор, калі не памыляюся, быў надрукаваны ў часопісе “Крыніца” ў далёкіх ужо – не па часе, а па змене культурнай парадыгмы – 90-х гадах мінулага стагоддзя. Або – мінулага тысячагоддзя, каб гэта найбольш паважна гучала. Але да часу, па вялікім рахунку, твор не мае асаблівага дачынення – бо ён аб духоўным вопыце, духоўным крызісе, прычым тым выключным духоўным крызісе, які перажываюць толькі паэты. Прычым, не баючыся казацца пафасным, – паэты сапраўдныя. І хоць Анатоль Кудласевіч дапускае мастацкую вольнасць, замяняючы я-героя на Антона Кудлатага (а значыць, і мы дапускаем пэўную выдумку), – у галоўным мы не памылімся: такі самы крызіс і менавіта з такімі самымі нюансамі перажываў ён сам, паэт Анатоль Кудласевіч. Такое “сачыніць”, начытаўшыся і насыціўшыся гарой кніжак, немагчыма: дзённік напісаны крывёю, літаральна адчуваеш яе сачэнне з радкоў.


Твор, азначу адразу, не будзе цалкам зразумелы ні не-паэту, ні проста паэту, ні паспяховаму рыфмачу, апанаванага гонкай за зямнымі дабротамі ў выглядзе літаратурных прэмій і пашаны людской. Ён будзе, магчыма, сугучны толькі тым, хто стаяў на самай мяжы жыцця, не паміж жыццём і смерцю ў банальным фізічным разуменні, а паміж Светам Божым і цемрай пякельнай.
Твор трэба чытаць цалкам, але сапраўды таму, каму гэта патрэбна. Тут, спадары, папярэджу – мастацкай эстэтыкі не чакайце. І калі ў вас усё, як вы лічыце, добра ў жыцці, лепш абыдзіце яго бокам. Бо гэта – не літаратура, гэта духоўны вопыт. Таму ён непадуладны ніякай літаратурнай крытыцы (гэта не яе поле дзейнасці). З ім, Кудласевічавым творам, можна толькі сугучыцца, калі перажываў нешта падобнае. А я такое перажываў. І неаднойчы. Таму бяру на сябе смеласць вылучыць з “Дзённіка” некаторыя цытаты і ўключыцца ў неагрэсіўную палеміку. Ці атрымаецца?...



Да нядаўняга часу я думаў, што работа, сапраўды, галоўная ў маім жыцці, і заўсёды гаварыў жонцы: “Зразумей, калі цябе ячшэ не было, то моё захапленне, мая творчасць жыла ўва мне, дакладней, я жыў ёю. Калі б не творчасць, па-першае, мы нават не сустрэліся б з табою, а па-другое, сядзець бы мне ў якой-небудзь псіхушцы да канца дзён маіх. Уратвала твочасць. Мяне няма без яе як чалавека, а ты яшчэ крыўдуеш: не магу ж я секчы сук, на якім сяджу?



Тут мы адразу сутыкаемся з праблемай непаразумення дваіх, нават вельмі блізкіх людзей, – здаецца зладкаваны мы ўсе з аднаго і таго ж біялагічнага матэрыялу, і мазгі, калі ўскрыць чарапную каробку, ва ўсіх прыкладна аднолькавыя, ды вось запоўнены і структураваны яны настолькі рознасна, што адзінота сярод самых родных людзей пры поўным фізічным здароўі – справа нярэдкая. Асабліва калі адзін індывідум – паэт.



я хачу, каб ты ведала: я паэт, а потым ужо чалавек, муж, бацька…”. (Чамусьці я часта размяжоўваў у сабе чалавека і паэта. Доўга вагаўся, што ж першаснае і галоўнае? Падумаў аднойчы: самае галоўнае — чалавек, а ўжо потым ён ці паэт, ці слесар, ці хто іншы… Але прыходзіць час і ўсё пераварочваецца з ног на галаву, пачынаеш разумець, што твой асноўны чалавек, — гэта паэт у табе.


Так, ухіліцца ад свайго наканавання паэту не ўдаецца. Калі, яшчэ раз падкрэсліваю, гэта сапраўдны паэт. Спробы пражыць не свой лёс прыводзяць да катастрофаў.
«Спробы перастаць тварыць і жыць так, як большасць людзей, для мастакоў нічога добрага не нясуць. Іх як бы распірае знутры, яны робяцца агрэсіўнымі, невыноснымі для акаляючых, нарываюцца на канфлікты, дуэлі, упадаюць у п’янства і наркаманію, у распусту. А ўсё для таго, каб заглушыць унутраны боль, звязаны з неспатоленым пасылам тварыць. Ад гэтых праблем загінулі Байран, Пушкін, Лермантаў, Высоцкі, Блок, раней часу памерлі Гогаль, Рэмбо. Праз гэта Леў Талстой у другой палове жыцця ўпаў у духоўнае абмарачэнне, развітаўся з праваслаўем, пачаў абвяргаць традыцыйнае хрысціянства, выпустошваць яго, спрабаваў (беспаспяхова) стварыць рэлігію новага тыпу. З прычыны творчага крызісу Сэлінджэр замкнуўся ў сабе, на дзесяцігоддзі перарваў кантакт з вонкавым светам. Рэдка калі якому творцу ўдавалася бязбольна саскочыць з "іголкі” творчасці. А калі каму і ўдавалася, то так і знай, што гэта былі творцы малога маштабу, не надта адораныя ў мастацкім плане. Буйны ж талент, асабліва геній мусіць служыць свайму лёсу да скону, а за спробу збочыць на пуцявіны жыцця звычайных людзей прырода яго сурова карае.» (з «Чоўна на Млечным Шляху», )





Падступіць іншы раз з усіх бакоў і здаецца, калі не сядзеш зараз за пісьмовы стол, надыдзе канец свету, або выбухнеш вулканам, што клякоча ўнутры. Так я і жыў, разрываючы сябе паміж паэтам і чалавекам. Рэдка ўдавалася прымірыць гэтых двух ворагаў, хіба толькі, як знаходзіў іх у гармоніі, і дапаўняў паэт чалавека, і толькі тады я мог лічыць сябе шчаслівым.


Адвечная праблема, пра якую я ўжо пісаў: “Крыніцы мастацтва разнастайныя. Іх можна высноўваць у розных ракурсах. Галоўным пасылам да мастацкай творчасці, яго асноўнай прычынай бачыцца ўсё ж абмен сусветных энергій. Гэта адзін са спосабаў, якімі мастак дачыняецца з сусветам. У той час як людзі абменьваюцца звычайнымі спосабамі (фізічныя кантакты, вербальны, ліставанне), творца, мастак мае сувязь з сусветам, чалавецтвам праз мастацкія вобразы (…) Творца не можа існаваць інакш, як перапрацоўваючы інфармацыю, якую ён атрымоўвае звонку, у мастацкія вобразы. Гэта яго спосаб абмену інфармацыяй з сусветам. І змяніць тут ён мала што можа». (Тамсама – М.Ю.)



А шчасце, на якое я раней спадзяваўся, сямейная гармонія — дык яе няма ў жыцці, я цвёрда ў гэтым пераканаўся. Усё прыдумкі, не дзеля гэтага чалавек прыходзіць на зямлю. Для нечага большага. Галоўнае, з якімі рахункамі мы прыйдзем у вечнасць, як будзем трымаць адказ перад Госпадам?


Тут можна спрачацца і ўдакладняць. Напалеон, безумоўна, прыходзіў на зямлю не для сямейнага шчасця, але сам лічыў яго найвялікшай каштоўнасцю і імкнуўся яго дасягнуць. Так і Паэты. Адно другому не шкодзіць, а наўсперач, дапамагае. Любы святар скажа, кіруючыся мудрасцю стагоддзяў, што сапраўднае шчасце для чалавека – у гарманічнай сям’і. Любоў мацуе творчасць. Успомнім словы Апостала: “Дрэнна чалавеку быць аднаму”. У той жа час апостал Павел казаў, што той, хто адчувае ў сябе сілы (як ён – чалавек нашараговы), то хай не жэніцца.



Ён прыехаў, здаецца, на другі дзень. Яшчэ да прыезду толькі і гаворкі было, што пра яго: “Сыс зрабіў… Сыс сказаў… Сыс пасварыўся… пахваліў, пакрыўдзіся, раззлаваўся…”. Вядома, я заінтрыгаваўся: што за фрукт такі гэты Сыс? І вось яго нарэшце прывезлі на чорнай “Волзе”. Увесь натоўп маладых літаратараў рванаўся на вуліцу сустракаць свайго куміра. Нехта схахміў і кінуўся па-лакейску адчыняць дзверцы, сагнуўшыся да зямлі ў паклоне.


Тут пакуль без каментарыяў. Псіхоз наконт Сыса ведаюць усе. Далей па тэксте будуць падставы сказаць пра яго колькі слоў.



І па прыездзе ў Давыд-Гарадок (жыў у той час на Палессі) адразу купіў яго “Агмень”. Прачытаў. Хоць і адкрываў кніжку з патаемнай зласлівасцю і цвёрдым скепсісам, што не знайду на старонках вершаў. Перачытаў яшчэ: ну ёсць жа вершы, ёсць жывое слова ад сэрца! Вядома, гэта не Цютчаў, якога прымаю цалкам, шмат тлумнага і незразумелага, але ж ёсць дзесятак вершаў, які “прабіваюць”! Гэтага хопіць, каб называцца паэтам. Вось і паўстала перада мною праблема: чалавек і паэт, геній і ліхадзейства — як ужываецца гэта ў адной асобе?
Лёгка і часта ўжываюцца, спадар Анатоль. Прычына – гардыня, адчуванне, дзякуючы свайму таленту, нашмат вышэйшымі за “звычайных” людзей. Гарманізаваць паэту (буйному) у сабе чалавечае і паэцкае надзвычай цяжка. Я ведаю толькі два выпадкі – памянёны табой Цютчаў і Пастарнак.


Як ні намагаўся, я не мог зразумець, што робіцца ў яго душы: калі ён гаворыць сур’ёзна і шчыра, а калі іграе нейкую завучаную ролю.
Чамусьці многім хочацца бачыць сваіх паэтаў акуратненька прычасанымі, у манішцы, пры матыльку, у адпрасаваных портках і накрухмаленай кашулі — а на тое забываемся, што Высоцкі быў алкаголікам і наркаманам, Ясенін забіякам, непераборлівым у жанчынах і амаль алкаголікам, што співаўся Стральцоў і Сербантовіч, што Дастаеўскі хадзіў у лахманах і суткамі праседжваў за карцёжнымі сталамі, прагульваючы ганарары за яшчэ ненапісаныя кнігі, заганяючы сябе ў кабалу, што Талстой — высокі мараліст і непраціўленец — усё жыццё здзекваўся са свайго сямейства і памёр, як самы апошні грэшнік, без споведзі і прычасця, што нават Пушкін у паводзінах быў невыносным чалавекам: трынаццаць разоў страляцца на дуэлі — хіба ж гэта нармальна? І хто такія паэты, як не прадвеснікі Царства Божага? Як не тонкі чуллівы нябесны арган? Ці не таму Гасподзь праводзіць іх па самым днішчы жыццёвага пекла, што любіць іх, як сваіх дзяцей? Каб яны адпакутавалі тут, і пазбеглі апраметнай пасля жыцця? “Не здаровыя патрабуюць урача, а хворыя”. І хворыя не яны, а вы, усе вы, што вечна задаволеныя жыццём і сабою, усе вы, што ведаеце, як трэба рабіць, а як не трэба, вы, што судзіце паэтаў! Вы, што лічыце сябе здаровымі, а іх вар’ятамі — яны хоць ведаюць, што “мир во грехе лежит”, а што ведаеце вы? Ці не хадзіў Хрыстос сярод мытнікаў і грэшнікаў, ці не піў разам з імі віно? А каго першага ўваскрасіў, каго найпершага забраў з сабою ў царства нябеснае, яшчэ нават патрыярхі іудзейскія трвывалі пакуты ў прадонні? Ну, адкажыце, вы ж усё ведаеце, вы так лёгка судзіце, хто вінаваты, хто не, ну ўспомніце? А першага забраў з сабою разбохйніка, што быў укрыжаваны праваруч Госпада.


Шаноўны Анатоль, Гасподзь любіць паэтаў не больш і не менш, чым усіх астатніх сваіх дзяцей, у кожнага з якіх свой крыж. Проста з паэтаў Ён больш пытае, бо больш у іх укладае таленту. (Не блытаць талент паэта, які мяжуе са сферамі духоўнага, з талентам, напрыклад, фізіка, акцёра, танцоўшчыка!)



Увогуле, заўважыў даўно, калі ён ад’язджае на некалькі месяцаў у Гарошкаў, жыццё ў Саюзе пісьменнікаў застойваецца, нібы ў балоце, быццам усе пісакі, упадаючы ў анабіёз, зусім сканалі ў спячцы: пачынаеш фізічна адчуваць смурод. Сыс — нібы індыкатар на подласць, як лакмусавая паперка, што выяўляе гніласць і брыду чалавечых адносін. Пры ім, мне здаецца, ніхто не адважыцца двурушнічаць і шукаць свае карысці, прыкрываючыся любоўю да радзімы: што думае, тое і гаворыць.


А хто даў яму права кагосьці судзіць? Калі сам няшчасны паэт упаў пад сваім крыжам і літаральна згніваў знутры. Чым ён лепшы за цвярозага, хай і малаталенавітага рэдактара, які сумленна выконвае свае абавязкі (такіх – няма?), да таго ж выдатнага сем’яніна і харошага чалавека?



Схапіць ісціну словамі — тое ж самае, што злавіць камара ў сілок для птушак або прывязаць за нітачку сонца, — гэта немагчыма. Ці не з гэтай прычыны сам Хрыстос не запісаў ні слова?


Хрыстос не запісаў ні слова, думаецца, таму, што важней, калі нейчыя справы славяць людзі, а не ты сам. Да таго ж асноўная задача Хрыста была даць нам не словы, а Самога Сябе.



На гэтым я скончыў пісаць і зноў паглыбіўся ў думкі: навошта літаратура, калі ёсць Евангелле, Слова, дадзенае Богам? Навошта людзі высільваюцца, пішучы свае дробненькія і нікчэмныя “дабравесці”? Ці на самай справе ДАБРАвесці? Можа, ім толькі здаецца так? Творчасць — ці не самы вялікі грэх?


Анатоль, часам вялікае мастацтва ўздзейнічае на псіхіку мацней за малітву. Агаваруся: маліцца па-сапраўднаму не кожнаму дадзена. А вось Дастаеўскі здольны расчуліць у некаторых эпізодах самае закамянелае сэрца. Напрыклад, аповесць “Бедныя людзі”, раман “Уніжаныя і абражаныя” (асабліва эпізод з медальёнам адрынутай дачкі, над якім ачарсцвелы быццам бы бацька рыдаў як дзіцё).



я на сваіх слядах! Гэта мае, пакінутыя калісьці, калі я спяшаўся, уцякаючы ад сябе самога, калі хацеў збегчы ад свайго лёсу, і жыццё наноў завярнгула мяне на старую дарогу: я ступаю след у след, я пазнаю сваю мінулую хаду, — вось сляды, да краёў поўныя чырвонай вадзіцы — то кроў мая, цёплая, і пара падымаецца над слядамі, і паветра ячшэ не ахалодала ад колішняй ліхаманкі… Я зноў на сваіх слядах.


Гэта вяртанне да сябе самога, ад якога не ўцячэш. Ратунак банальны – у поце твару здабываць хлеб свой. Але здабываць – сваёй, Богам наканаванай працай. Толькі тады – задавальненне ад жыцця, толькі тады – яднанне з іншымі людзьмі, любоў да сусвету. Усё гэта ёсць у тваім “Дзённіку”, Анатоль, ніжэй, у больш сумбурнай, але і больш паэтычнай форме. Я наўмысна засушваю свае каментары, каб людзі чыталі і ўчытваліся пераважна ў твой тэкст.



“Дык мы ўсе разам, ці кожны паасобку? — на гэтым трымаюцца сусветы. Ці кожны асобна, — думаў я, — у дамавіне-кокане? У сваёй шкарлупіне? Калі разам — дык давайце нешта рабіць! А калі кожны ў сваёй шкарлупіне — дык трэба трушчыць і выходзіць на свет Божы. Пакуль не разарвецца кокан — матыль не навучыцца лётаць”,


Шэдэўральна сказана. Што тут дадасі. Праваслаўныя часта параўноўваюць наша жыццё з вусенем, які рыхтуецца ператварыцца ў чароўнага матыля і паляцець. Куды?.. Ты ж, як і я, думаем і ведаем, што смерці чакаць для гэтага зусім неабавязкова. Можна лятаць пры жыцці. Праз Любоў, праз богаўгодную працу. Гэтаму прыкладаў – легіен. Так, мы прыйшлі сюды (у жыццё) не на курорт, а для цяжкой працы. Найперш над сабой. Але хіба такая паца не можа даваць нам і крылы і ўсцеху?



На веру, нібы на аснову, тчэцца жыццёвы сувой нашай долі, толькі дзякуючы веры, аснове, кладуцца на палатно лёсу вясёлкавыя ўзоры і арнаменты. Выцягні з палатна аснову — яно распадзецца на шматок каляровых нітак. Знікне суладдзе і гармонія.


Тут пытанне вызначэння веры. Для іншаверцаў усе астатнія – няверныя. А як жа радасна і духоўна свецяцца твары некаторых мусульманаў, будыстаў!.. Я ў маленстве не ведаў, што такое Бог, але верыў у свята жыцця, у любоў бацькоў і родзічаў, і нават будучы біты жыццём, верыў у Светлае. Яно, боскае святло, закладзена ад нараджэння ў кожнай чалавечай душы. Інакш сапраўды, чалавеку з маленства дастаецца столькі кухталёў ад матэрыяльнага жыцця, што без гэтай святой ілюзіі выжыць амаль немагчыма.



Я зноў выключыў святло. Але праз хвіліну падхапіўся, нейкая сіла шаптала і падказвала мне: пішы, пішы, пішы… Занатоўвай, а то зноў усё пераблытаеш і забудзеш. Мой розум пралічваў тысячы варыянтаў, шукаючы мне выратавальны шлях: адно, адзінае выйсце! Яно павінна быць!


Трывожны стан, кажуць праваслаўныя багасловы, ад гардыні. Ён часта напаткоўвае паэтаў. Гэта не канкрэтная трывога за нешта зямное, а спосаб знайсці апірышча ў метафізічным, якое адчуваецца як рэальнасць. Шлях жа духоўнасці настолькі складаны і непасільны тым, у каго няма для гэтага дару, што чалавек пачынае мітусіцца і ў рэшце рэшт мусіць знаходзіць паразуменне з акаляючым светам, якім бы нячулым ён падчас ні здаваўся. Адолеўшы крызіс, паэт выяўляе, што ўсе зямныя рэчы і паняцці ладна і злагадна становяцца на свае месцы. І сярод іх, раней чужасных, зноў робіцца ўтульна. Паэзія не замінае рэчаіснасці, а рэчаіснасць паэзіі. І гэта ўжо не паэзія метафізічных хімераў, а паэзія, сілкаваная Духам Святым.



Усё паўтарецца. Вечны калаўрот, як таго праклятага Ніцшэ, але я не хачу прымаць яго халодную, ганарлівую “ісціну”. Мне добра з Богам.


Ніцшэ адштурхоўваў мяне з першых радкоў. Гэта богаборства. Нездарма ён скончыў вар’яцтвам.



Кажуць: праз вызначаныя прамежкі часу вырак спасцігае чалавека. Якая працягласць гэтых прамежкаў — дакладна ведаюць на НЕБЕ. Можа, для кожнага існуе свой інтэрвал паміж ударамі лёсу?


Жыццё чалавечае: абывацельскае, мастакоўскае, нават духоўнае мае ўласцівасць паласатасці. Лёгка любіць Бога і людзей, калі ў цябе цёпла ў душы. А ты палюбі ўсё гэта, калі кожную раніцу, з года ў год, прачынаешся з холадам у душы і мусіш адужваць доўгі дзень і не ўпадаць у адчай. Такія выпрабаванні Бог пасылае толькі моцным духам. Гэты вопыт спазнавалі і апісвалі святыя людзі.



Мне зноў зрабілася страшна, і я кінуў пісаць.
Ехаць у цырк, тым больш пасля ачышчэння, пасля царквы не хацелася


А што дрэннага ў цырку? І чым ён можа забрудзіць? Гардыня, як ні круці… Чаму дзеці, “якіх Царства Нябеснае”, так любяць цырк? Жыццё – гэта не кіслы сухар. Жыццё – гэта душэўнае свята. Памятаеш, як рэагуюць праваслаўныя арабы на запальванне Вечнага Агню. Хіба Богу патрэбныя кіслыя і панылыя, хоць і “ачышчаныя” абліччы?



Я бачыў аднойчы ў юнацтве двух манахаў, даўно гэта было, але, нібыта ўчора — так і стаяць перад вачыма: два чырванашчокія манахі, у чорным адзенні, нават з невялі жывоцікамі, але жываты не выклікалі агіды, а наадварот — пацеху: нібы дзіцячыя... У выразе іх твараў сапраўды свяцілася ісціна! Вось хто нясе праўду Божую. Якія прасветленыя абліччы былі ў іх, нібы лікі святых, што сышлі з абразоў, як павольна, паважна і памяркоўна размаўлялі яны паміж сабой, якімі вачыма глядзелі на свет і на людзей. Тады, стоячы ў Століне на прыпынку, я падумаў: «Гэтыя людзі штосьці ведаюць. Вось бы і мне даведацца тое ж... А можа падысці і спытацца: што знаеце вы, манахі? Навучыце мяне жыць! Як мне стаць такім жа, як вы?»


"Царства Божае сілай бярэцца". За гэтай спакойнай размовай з прасветленымі абліччамі – гады цяжкай духоўнай працы, тамлівыя пасты, начныя малітвы, пад’ём да світання, аднастайныя паслушанні. З года ў год.



Я зразумеў, што такое творчасць. Узяў гітару і заспяваў сваю любімую песню: пра восень і пра сына... Пра свой лёс.


  Спраўляла восень атрасіны, імжэла восень,
  А ты не бойся, любы сыне, зімы не бойся.
  Стаяць дрыготкія асіны, трапечуць лісцем,
  Спраўляе восень атрасіны, і вецер свішча.


Я зноў плакаў, як некалі тады, два гады назад, калі пісалася песня, але слёзы ўжо былі інакшымі: чыстымі, радаснымі і, напэўна, салодкімі, як шчасце.


  Папросіць восень у нябёсаў сабе спагады.
  Лісток абросены з бярозы дадолу падаў.
  I клін журлівы, жураўліны ляцеў у вырай...
  А ты не бойся, любы сыне, любові шчырай...


I быў ранак, і мне было добра: я зразумеў, што такое творчасць. I яшчэ я зразумеў, што ў нас страляюць на ўзлёце, калі мы чыстыя і прасветленыя рвёмся ў нябёсы. Брудныя мы нікому не патрэбны, нават тым, што палююць за душамі: брудныя мы і так іхнія.
I быў ранак...


Сапраўды, Анатоль, страху, сумненняў і ваганняў не ведаюць толькі сатаністы. Бо яны ўжо іхнія, за іх душы ўжо не змагаюцца.



Пастскрыптум.


Вось мой адказ таму чалавеку, які сказаў: не пішы, можа, гэта цябе д'ябал спакушае? Вось не мой адказ — за мяне сказалі Апосталы: «Служыце адзін аднаму кожны тым дарам, які атрымаў», — прачытаў я ў Першьім пасланні Пятра, вось мой адказ служыцелю Гасподняму, — «Умілаваныя! Не цурайцеся вогненнай спакусы, дзеля выпрабавання вам пасыланае, хоць бы дзіўнае здарылася вам», — прачытаў я ў тым жа Пасланні.


Зарана я ўявіў сябе пераможцам, і таму перад тым, як пастаўлю кропку, кажу вам свой запавет, здабыты і зразуметы на краі бездані: бойцеся зачараваных кругоў, і не ганяйцеся за Сатаною па чортавым коле, не рабіце яму клеткі і не намагайцеся смяяцца з яго, а то пасмяецца ён з вас, як пасмяяўся некалі з Гогаля, які спаліў свае рукапісы...
Той, Хто даў жыццё, даў права казаць гэтыя словы, даў сілы і абарону, таму скончу так, як і было задумана раней.
Слава Яму! Слава Айцу, і Сыну, і Святому Духу, цяпер і ўвесь час, і на векі вякоў. Амін.


Спакой нам на зямлі толькі сніцца – у гэтай спрадвечнай ісціне аўтару наўрад ці трэба было пераконваць дарослага чытача. Дый мэты Кудласевіч такой перад намі не ставіў. У сваім унікальным творы-споведзі, дзе наяўнасць Антона Кудлатага, паўтаруся, не выключае пэўных элементаў мастацкай выдумкі, аўтар ставіць пытанне гарманізацыі свайго эга. Што, на мой погляд, уключае ў сябе паразуменне паміж душой, соцыумам і Госпадам Богам, адшуканне сваёй сістэмы кардынатаў у пакручастым і мнагатлумным жыцці. Жыццё само па сабе ёсць шчодры дарунак. Але яно не дабро і не зло. Свабода нашага выбару дазваляе кожнаму, у меру сваіх генетычных дадзеных і вонкавых умоў, будаваць свой лёс, ці, дакладней, удзельнічаць у пракрэсліванні лініі свайго лёсу.


Я-герой Анатоля Кудласевіча не заваблівае нас у зман, што за трынаццаць дзён экстатычных пошукаў ісціны можна прыдбаць душэўную раўнавагу. У гэтым ён сумленна нас папярэджвае. Ён толькі ўказвае шлях, дзеліцца сваім духоўным вопытам. Яго 13-дзённы экстаз аддалена нагадвае 3-дзённае ашаламленне і асляпленне законніка Саўла, якому па дарозе ў Дамаск явіўся Хрыстос. Звідушчыўшы праз тры дні, Саўл становіцца Паўлам, якога разам з апосталам Пятром па праве лічаць галоўнымі адвяшчальнікамі і заснавальнікамі хрысціянства. Будучы носьбітамі Святога Духу, яны далёка не займелі зямны спакой, а, хай радасна і натхнёна, але трывожна і пакутліва дзейнічалі. Хрысціянства не дае нам уплысці ў нірвану, адстараніцца ад жыцця, напляваць на ўсё акаляючае. Хрысціянская любоў дзейсная. Таму паэты мусяць “глаголом жечь сердца людей”, музыкі ствараць боганатхнёную музыку, мастакі гэтым жа натхненнем ма, жляваць, жанчыны нараджаць і разам з мужамі любасна гадаваць сваіх нашчадкаў.


І мы б не сталі вылучаць паэтаў (а твор прысвечаны паэту) як нейкую своеадметную касту, якой асабліва нялёгка жывецца і якім таму дазволена п’янстваваць, дэбашырыць, самахвальнічаць, хаміць і пры гэтым любіць, каб іх называлі прарокамі. Слова “прарок”, як і слова “геній”, даўно ў нас зацерлася і зневіліравалася да жудасці. Не будзем жа прымяраць гэтыя святыя паняцці да тых, хто ніякім бокам не мае дачынення (а гэта выразна бачна з іх творчасці) да Хрыста. Ну проста – ніякім. А там, дзе няма Хрыста, спрытна ўладкоўваецца зусім іншая духоўная існасць. Таму напрыканцы будзе самы раз паўтарыць мудрыя і выпакутаваныя словы аўтара “Дзённіка:" кажу вам свой запавет, здабыты і зразуметы на краі бездані: бойцеся зачараваных кругоў, і не ганяйцеся за Сатаною па чортавым коле, не рабіце яму клеткі і не намагайцеся смяяцца з яго, а то пасмяецца ён з вас”.