Таза угым. Алгы соз

Жаксыга айткан акылын,
Шынга тіккен тумен тен.
Жаманга айткан акылын,
Кумга куйган сумен тен.
(Баба созі)
 
------------------------

Колыма калам алдым
жазайын деп.
Ойымнын акыл кенін
казайын деп.
Соз угатын адамга
коп сырым бар.
Жургем жок алдекімнен
озайын деп.
(Бакытбай)

                ТАЗА УГЫМ

КАРАГАЙЛЫ  2008

Мен Елбасы болсамда казак деген атасын ардактап, анасын сыйлаган, аруагын

кастерлеп, Алласына сиынган елдін перзентімін; Аруактын бар екені рас болса,

Атырау мен Алтай, Алатау мен Арканын арасында талай тобе донбекшіп, талай

ісімізге орнынан аунап тусіп, бугінгі біздін ісімізге ак батасын беріп жаткан

болар деп білемін. Лайым сол бабалардын батасы кабыл болсын дегім келеді... Біз

екі жарым гасырдан астам Ресейдін боданы болып келдік. Сондыктан мен санадагы

кулдык психологияны озгерту ушін ата-бабалар аруагына сиындым, солардын касиетті

рухын тірілттім. Букіл казакка сауын айтып, оларга ас беріп тойларын

откіздік. "Олі риза болмай, тірі байымайды" дейді халкымыз. Сол аруактар риза

болсын деп, жаткан жерлерін тауып, басына белгі орнаттык, есімдері ел жадында

журсін деп олардын атын мектептерге, кошелерге, ауыл-селоларга, аудандарга

бердік...Ендеше сол аруактар бізді колдамады деп кім айта алады?!   
 
                Н.А.Назарбаев.                Казакстан Республикасынын Президенті.
 
      

Алгы соз

Мен казак халкынын ішінде кыпшак елінін перзентімін... Жасым 40-тын кыркасына

шыкканда тылсымнын тілдесуімен атка отырып, ел аралап, казактын аруакты, киелі

жерлеріне бас иіп Аллага табынып, Аруакка сиындым... Советтік кызыл империанын

куні бітті... Біракта.....

Акыргы мынау заманда халкымыз азгындыктын курсауында калып, ата заманнан

маржандай жыйган кадір-касиетіне, адет-гурпына, салт-санасына кауіп тоніп, улы

аруакты бабаларымыздын бізге аманаттап кеткен кастерлі елі, урпагы ата жолынан

адасып озінін тегін танымай калган жайы бар. «Ит жокта шошка уреді корага, би

жокта кул журеді жорага» демекші осы куні халыкты сан сакка бастап журген

косемдер, коріне бастады.Казактын тамырын бу заманан емес, біздін эрага дейінгі

Сак, Гунан іздеген тонмойын тарихшылар казактын куні кешегі Атырау мен Алтай,

Отырар мен Аркада жалпагынан жаткан, адамзат тарихынан оз орнын ойып алган,

Европа мен Азияга октемдігін курган, орыстын озін туркіге айналдыра жаздаган

кыпшак империасынын жалгасты мурагері екенін мойындамай отырган кезде  «не ексен

соны орасын» дегендей келешек урпак оз тамырын шуршіттен іздемесе жарар еді.

Бул орайда казак жастарына айтарым казак урпагы Сак, Гун, Скиф, кейінгі туркі,

кешегі кыпшак тайпаларынын шанырагынын иесісі-тол баласы. Демек тарихынды

адамзаттын коне журтынанда таба аласын. Бірак оган баруын ушін озіннін тегінді,

казаки болмысынды толык тусініп, калыптастырып, журегіне орныктырып алуын кажет.

Адамзаттын ойшылдарынын танымында АККУ-кус тылсымнын тарапынан адамга конатын

жанашыл киені білдіретін тенеу. Атакты коріпкел Нострадамус: «адамзатка Жана угым

шыгыстан келеді онын сегіз белгісінін бірі адамдарга жар салатын киелі кустардын

(акку, сункар) жан айкайы болады» деп болжап кеткен... Балкім біздін дана

бабаларымыз осыны мензеп, кырык рудын басын косып (кырыктын бірі - кыдыр) Каз-Ак

деп атап, осынша байтак жерді, урпакты сендерге аманат етіп кеткен шыгар, ол

албетте солай да жане де сол бабалар аруагы Алланын буйрыгын орындауды аліде

жалгастыруда.Казак ау бастан таза білімді, даналык созді акылды, онерді, дінді

устанып, артык дуние жыймай, ар заттын сырын, киесін жетік біліп, екі дуниеге

керегін гана устап келген аса дана, оте коне халык. Сонысымен де оз басыда оте

киелі, кастерлі кауым. Онын ар созінде, атауында, ырымында улкен купия бар, гылым

бар. Мысалы: казак кандас туысын - бауырым дейді. Казіргі гылым гана осы агзанын

канмен курамдас екенін білсе, шалдар сенін руынды білу ушін «суйегін кім» деп

сурайды. Жатырдагы нарестенін суиек курамы тек акесінен дарыйтынын жабайы казак

кайдан білген? Кейде «сен мені окпелеттін» дейміз, расында да адам режігенде ен

бірінші окпесі кабынады екен.Суттен он екі турлі тагам жасай білген казак арак

жасай алмады дейсіз бе?Айналасында кытай, ауган, тажік, озбек бола тура

наркотиктін не екенін білмеді дейсіз бе? білген, білгендіктен урпагы ушін, елі

ушін, сонын барін тарік еткен. Етегінмен су кешіп, муз жастанып, кар жамылган,

койнауы толы казналы жер ушін, кара бала камы ушін, курбан болган кайран

Бабаларым -ай. Енді міне басына барып куран багыштаудын озін «шірік» деп,

азгындаган «азат» елге айналдык.Арамыздагы білгіштер казак малшы болган дейді, ал

кай халык малсыз болган екен? Айырмасы казакта мал коп болган. Казактын ар кезде

бес каруы сай болган, тіпті Римдіктер кола кылыш устаганда бізде алмас, болат

карулар болган, оны кім соккан? Кыз-келіншектер, ер-турмандар, сауыт-саймандар,

ыдыс-аяктар алтынменен апталып, куміспенен капталып, бізге оны кім сыйлаган?Ар

казактын колында домбыра, кобыз бес аспап, киіз уйі, жихазы оны кім жасаган?

Малы - киімі, тамагы ушін, онері - турмыс,тіршілігі ушін бар казакта болган.Улы

деп саналатын грек ойшылдарынын айтканын ар ауылдын аксакалы айтап отырган. Ал

букіл адамзат кызыктайтын «Елканы» казак Еділ батырмен Европага апарган, тек

ойыншык ушін емес, уйін-куйін аластау ушін. Казактын турмыстык, рухани гылым-

білімінін біз отыз-кырык пайызын гана білетін шыгармыз сонда щалаказак

бауырларымыз кандай сорда жур деніз.Казактын тілін тек амандасу, карым-катынас

колемінде білгенін не керек, егер соз сырын, астарын білмесен, бабалардын

мындаган жылдар жинаган білімін, даналыгын тусіне алмасан. Бундай ангімені отыз

кун, отыз тун айтуга болады. Тек казактын бір басына осынша акылды, білімді,

онерді, пигылды  жыйнауы тегін емес. Онын барін осы шагын кітапшадан сезесіз.

Алланын бойымызга жиган кадір-касиетін енді адамзат алдына шыгарар кез таянды.

Жана угым келеді, ол казактан шыгады. Оны білу, кабылдау ушін осы Таза Угымды ар

казак санасына сініруі керек, казак болуга асыгыныздар. Алда галамдану емес

казактану баршамызды соган апаратын сара жол.
                (Бакытбай)