Кыз - келiн тарбиесi

Ерекше токталатын такырып кыз баланын тарбиесі.

Казіргі кезде кыздардын кобісінін еркекшора болып  кеткендігі соншалыкты, киімі

тугілі мінездері де сондай дорекі. Казакта «Кыз кылыгымен» дегеннін негізгі

торкіні кыз баланын ерекше адептілігінде, онымен коса озін озгелерден ерекшеленіп

туратын суйкімді кылыгында. Кылыкты кыздын кылилыгыда байкалмайды. Ерекше

козкарасы, сылдыр кулкісі, назданып сойлеген созі, уялшандау козі, тіксінбеген

келбеті, намыскойлыгы мен ар-ужданы, ен бастысы, уяттылыгы болса. Осынын ішінде

онері мен парасаты онын тектілігінін айнасындай корінер. Тал шыбыктай иіліп,

карлыгаштай киылып турган кызга кім гашык болмас. Кыздын анкауылыгы, улдын

жалкаулыгы олардын бакытына тусау болатын жагдайлар. Кыздын козі кызылда

болгандыктан, арамзалар соны пайдаланып, казактын кыздарынын намысын

таптауда. «Кызгыш куска кол пана, кыз балага  ел пана» деген казагын, казіргі

кезде озіне де пана бола алмай отырганы шындык. Ертеде кыз баланы дуйім ел болып

тарбиелеген, оган жогарыда айткандай, адеп, гурып, кылыктылык,  пактік, тіл

алгыштык,  онер суйгіштік, рухани имандылык жолын дарыткан. Ал, салт-дастур,

жануялык карым-катынас, айелдік тарбиені, катындык онерді, келін боп тускен жері

уйреткен. Казіргі кыздардын кобісі омірдін барлык кулык-сумдыгын коріп, кара

агаштай каткан кезінде турмыска шыгады. Арине, содан сон куйеуге тиер тиместен

енесін тарбиелеп, атасын аттап отіп, оларга озінін салт-дастурін, карым-катынас

шарттарын нускап, ойына келгенін істейді. Акырында оган коргенсіз  торкіні

араласып, айрылысып тынады. Турмыска шыккан кыз сол уйге тан, дагды-адетті бойына

дарытып, сол елдін салт-дастурін мойындап, катындарына тан онерді уйреніп, тастай

батып, судай сінуі керек. Келешек келінім келісті болсын, урпагым орісті болсын

десеніз торкіні тектілеу жердін жас кызына куда тускенініз жон. Уясынан алыс

ушпаган балан кыз, сізге де баладай бауыр басып, тез жугысып кетері хак. «Кыз

кунінде барі жаксы, шыгады кайдан жаман катын» Албетте, ешкімде кызын жамандыкка

тарбиелемейді. Кыздын жаман келін, жаман катын болуы оны алган енесінен, «келін,

кайын ененнін топырагынан». Келіннін тарбиесі, еліннін тарбиесі. Кыз бен келіннін

айырмасы бір тундік болганымен, арасы жер мен коктей. Сондыктан, жастар босага,

табалдырык аттасымен,  келіннін тарбиесі басталуы кажет. Ертенгісін  туске дейін

уйыктады дегенше, омір бойы соны істейді дегенге сенініз. Тускен келінді

ертенінде «бул да менін балам» деген енеден акымак жан жок. Балан болса уйкысын

кандырып, шолжындап еркелеп, папа-мамалап, мойынына   асылсын. Ал келін ата-

енесінен именіп, иіліп салем беріп, енесінін уйреткенін істеп, балалыгын тастап,

турмысына ие болсын. Уйінін тутінін тутетіп, туган-туысты, сыйлап, коршілерінді

курметтеп,  жана омірге, жана турмыска бейімделсін, Жаксы жар, болашак ана болуга

дайындалсын. Жас келінді кундемей, мінемей осынын баріне уйрету ененін міндеті.

Ал «бізде катын болганбыз, капка курт салганбыз» деп келінінен не болса соны

талап ету, надандык. Катын болсан озін болдын, ал ол катын болудын  бірінші

баспалдагында турган бейкуна жан. Сендердін абден жугысып, ішек карындарын

араласып, мінез-кулыктарын табысканша, келін сол елдін келіні, баланнын накты

катыны болганша, бала туганынша, торкініне бармауы, артында  калган елді умытып,

жана журтына сініп, гумырлык жат журттыкты мойындауы ушін оте кажет. Дуниенін

туткасы еркекте, кіліті айелде. Айел уйдін куты. Жаксы айелден басына бак конады.

Кейбір айелмен турганда малды боласын, кейбір айелмен отасканда жанды боласын,

кей айелдін дастарханынан нан узілмейді, кей айелдін дастарханынан жан узілмейді.

кей айелдін босагасынан туысын кетпейді, кей айелдін босагасынан урысын кетпейді.

Батырга сай ат болады, ерге сай катын болады. Айелдін бакыты, байлыгы жане

мураты - балалы болу. Осы куні «мен еркекше ел билегім келеді» деген айелді жиі
 
кездестіруге болады. «Ел билейтіндей ул тусам»деп айтпайды. Казакта «Байтал

шауып, байгі алмас» деген соз бар. Ол байталды байгіге коссан  шаба алмайдыны

білдірмейді. Керісінше, байтал жылкынын ен жуйрік кезі. Казіргілердін кобісі

байталдарын байгіге косып, утыс алып жур. Былайша айытканда, еркек басымен

ургашынын «призін» алып, озінін катынга сай арекетімен утканына маз. Ертеде

байталдарды байгіге коспайды. Байтал алгашкы урпак акелу ушін бойына ерекше куш

жинаган жануар, сондыктан ержігіттін канаты-аттын сагын сындырмайды. Байгіден

келешек ат іріктеледі. Ал байталдын келешегі жок. Аяк астынан кулындап, керек

кезінде Ер жігітті жаяу калдыруы мумкін. Онын сонында, егер, байталдар байгіге

шапса, ол намыс болып есептеледі, Казакта катын куреспейді, катын билік айтпайды,

катын кошті бастамайды, дінді баскармайды. Маган дау айтушылар  табылар, бірак

даналыкка жеткен улкен ажелерді катын санатына коспайды. Катын санатына-еркектін

ажетіне жарайтын айелдер жатады. Айел еркектін парасатына тек коп балалы

болганында гана жетеді. Айелдін адами болмысы еркектен артык, ойіткені ол дуниеге

адам акелуге кабылетті. Айел адам жаратылысында ішкі куатын беруге, ал Еркек адам

тыскары куатты алуга бейімделген. Айел  тек аягы ауырлап, бала тапканында гана

куатын жанартып отырады. Коп балалы болган айел  байсалдылыкка, мейірімге

икемделіп, даналыкка бет бурады. Егер дер уакытында куйеуге тимей, бала таппаса,

коз алдында сола бастайды. Тырыскак, урыскак мінезге бой алдырып, айналасына

катыгездікке душар болады. Ер адам негурлым жас айелге жакындаган сайын жасара

туседі. Еркек адам сонымен коса онерден куат алады. Табигатка, серуенге, жаксы

ангімеге кауышкан сайын куаты арта береді. Осынын бірде бірі болмаса, ер адам

алпыс жасында алжыса бастайды. Оган коса ішілген арак, наша, темекі, арсыз

азгындык істер онын куатын жогалтады. Жалпы адамдар арбір мушел жастан откен

сайын озгеріске, келесі орлеуге ушырап отырады. Ер адам да, айел адам да озінін

табиги жаратылысы зандылыгынан ауыткымай омір сурсе, Алланын берген жасын жасап,

гумыры баянды болады. Буйірін таянып, тос кагысып, еркектермен егесіп, билікке

таласып, ер-азаматтын сагын сындырушылар,  жасанды бедеу немесе касакана урпаксыз

журген айелдерді бурынгылар «албастыга» тенеген. Айелдік, касиеттерін ерікті

жойган олар, Аллага жагымсыздар. Нагыз айел- ол Жар, Ана, екі дуниенін кілтіне

ие. Елдін іргелілігі, урпактын улылыгы, оттын иесі, адамзаттын киесі осыларда.

Бір гулама «жумак пен тозак бар болса корсетші» деген адамга ойланбастан, уйінін

екі босагасын нускапты.«Жумакта, тозакта сенін босаганда. Егер  айелін он

босаганнан келген болса сенін ішкенін де, жегенін де, букіл жан дуниен адал,

еріксіз жумакка барасын. Егер сенін айелін сол босаганнан кірген болса, ішкенін

де, жегенін де, букіл жан дуниен арам, еріксіз тозакка  барасын» деген екен