Досым Омаров. Шакарiмнiн жан дуниесiнiн ерекшелiгi

Шакарімнін данышпандык, даралык купиясын тусіну ушін ауелі адамнын жан дуниесінін не екенін біліп алуымыз керек. Адам оміріне асер ететін онын ата-тегі, оскен ортасы жане жан дуниесінін ерекшеліктері дедік.

Ауел баста нарестенін пайда болар шагында булар бір-біріне тауелсіз бастаулар болса да, сонымен бірге, ана курсагынан бастап келешек баланын кандай адам болып дуниеге келуі олардын уйлесімділігіне байланысты болады. Сондыктан омірде жаксыдан жаман туып, ал жаманнан жаксы туатын жагдайлар жиі кездеседі. 

Мысалы, егер анасы екі кабат кезінде озін дурыс кутінбей, омірін уйлесімді жасамай, табиги зандылыктарды бузатын болса, онда аке кандай асыл тектен шыгып, онын касиеттері кандай жогары болса да, келешек баланын дурыс болмай, онын психикасы мен дене бітімі алсіз, аурушан болуы абден мумкін.

Кадуілгі омірде кейбір жагдайларда іштегі нарестенін осуі ананын мінез-кулкына катты асер етіп, ол ана турлі кайгы-касіретке урынады. Не болмаса, дурыс тамактанбай, ащы, кышкыл нар татып, тіпті, арак ішіп, темекі тартатын аналар да болады.

Осылай жатырдагы нарестенін осу ортасы бузылып, онын баска екі бастауы жаксы болса да, олар дурыс натиже бере алмай, баланын коптеген кемшілікпен дуниеге келуі омірде жиі кездеседі.

Не болмаса, керісінше, ана касиеттері жаксы болганымен, аке касиеттері оган сайкес келмеуі мумкін. Екі жагдайда да келешек нарестенін кемшіліксіз болып дуниеге келуі екі талай.   Осылай карапайым омірде адам баласынын келешегін аныктайтын жанагы уш бастау унемі бір-бірімен кайшылыкта болып, таласып отырады.

Бала осе келе де онын жан дуниесі рухани  жакка суйресе, ал ата-тегі, не болмаса коршаган ортасы оны кейін карай, мулде баска жакка суйреуі мумкін. Себебі жан кумары таза рухани болса, ал калган екеуі – ата-тек пен коршаган орта – материалдык алемге жатады.

Адамзаттан томен баска жан иелерін – жануарлар мен осімдіктерді – селекция аркылы сурыптап, асылдандырып алуга болатыны белігі. Ал адамзат тукымын осылай колдан жаксартуга бола ма 

Бул суракка тура жауап беру оте киын. Себебі, адам баласынын одан томенгі жан иелерінен екі айырмашылыгы бар. Адам баласына ерік жане оны оз максатында дурыс пайдалана білу ушін акыл беріледі. Ал адам баласынан баска жан иелерінде ондай акыл мен ерік жок.

Олар инстинктпен омір суреді. Сондыктан хайуанаттар ешуакытта табигат зандылыктарын бузбайды. Хайуанаттар мен осімдік алеміндегілер табигат зандылыгы аясынан шыкпайтын болгандыктан олардын жаксы тукымынан дурыс багып, куту аркылы жаксы онім алуга абден болады.

Адам баласынын табигаты баска. Ол озіне берілген аздаган ерікті дурыс пайдалана алмай, сезімдеріне беріліп, табигат зандылыгы аясынан жиі шыгып, оган карсы арекет етеді.

Сойтіп, кейде болмыс уйлесімділігінен де шыгып кетеді. Болмыс уйлесімділігінен шыгып, табигат зандылыгына карсы арекет жасаганнан кейін ол, арине, дурыс жетіле алмайды. Осылай, ол табигаттын аділет зандылыгы бойынша жетілу емес, кулдырау жолына тусуі де мумкін.

Сонымен, карапайым омірде адам баласына ерік беріліп, бірак олар оны дурыс пайдалана алмай, табигат зандылыгын жиі бузатын болгандыктан, оларды селекциялау киыннын киыны деуге болады.

Адам баласын хайуанаттарды жаксарткандай жаксарту ушін, оларды да хайуанаттар тарізді табигат зандылыгын бузбайтын катан тартіпке алып, ерекше тарбиелегенде гана мумкін болатын шыгар. Бірак, ондай жагдайда адамнын еркін алатын тоталитарлык тартіп керек.

Ал бул Алла тагаланын адамга берген еркіне шек кою деген соз. Алла тагаланын берген еркін алып, болмыс зандылыгына карсы, адамга зорлык корсеткен ушін, тоталитарлык тартіп коп омір суре алмай, куйреуге ушырайды.

Сондыктан ол дурыс жеміс бере алмайды. Буган откен коммунистік когам мен Чили президенті Пиночет сияктылардын орнаткан тартіптері корнекті мысал. Сонгылар туган халкына коптеген зорлык-зомбылык, кайгы-касірет акелді. Ал жаксылыгы шамалы болды.

Дегенмен де, когамнын белгілі бір даму дарежесінде арнайы болмаса да, табиги селекция коріністерін байкауга болады. Алдынгы катарлы дамыган елдердін тарихынан когамнын озі адамдарды селекциялап, олардын табигатын жаксартып, оркениеттік касиеттерін дамытты. Мысалы буган Жапон, Герман елдерін жаткызуга болады.

Бірак, селекция аркылы адамнын рухани емес, тек кана дуниелік касиеттерін, ягни, онын акыл-есін, дене ерекшеліктерін, психо-энергетикалык жуйелерін гана жетілдіруге болады. Ал адамды озге жан иелерінен болетін, тек кана адамга тан рухани, даналык касиеттерді бул адіспен жетілдіру мумкін емес.

Даналык жане аулиелік дене касиеттерінен баска, озгеше касиеттерді керек етеді. Аулиелік касиет – тан касиеті емес, жан касиеті. Ал жан касиеттері тек кана жаннан шыгады. Бул арада селекция зандылыгы дарменсіз. Селекция зандылыгы тек кана материалдык алемді баскара алады. Аулие адамды тарбиелеу ушін онын жанынын ерекше касиеттері болуы керек.

Баланын жогары рухани жанды болуы ата-анасынын касиеттері гана емес, олардын келешек урпак негізін салу кезіндегі ниеттерінін тазалыгы, жогары максаттары, ой дурыстыгына байланысты. Егер олардын сезімдері таза болып, ой-орістері жогары болса, онда келешек нарестенін жаны да жогары алемдерден келіп, рухы таза болады.

Осылай жогары рухтын отбасына келуі аке-шешенін генасына жане оскен ортага гана байланысты емес екенін кореміз. Егер де ананын жукті болуы ата-ананын ой-орісі дурыс болмай, напсікумарлык сезімі билеген сатіне, не болмаса, арак-шарап ішіп алып мас болган сатіне сайкес келсе, онда келешек баланын жаны алсіз болады.

Баланын жан дуниесі алсіз болса, онын ата-тегі кандай жаксы болып, кандай жаксы тарбие алса да, ондай нарестеден асыл адам шыкпайды. Керісінше, ананын жукті болу сатінде карапайым адамдар Алла тагалага толык беріліп, жогары куштерден жардем сурап, келешек нарестенін жаксы болуын тілесе, ондай жагдайда оларга тагдыр елден ерекше жетілген наресте беруі мумкін. Карапайым адамдардан улы урпак туган жагдай тарихта жиі кездеседі.

Мысал ретінде карапайым шаруа отбасында омірге келіп, кезінде Ресей мадениетін жогары денгейге котеруге улкен ыкпал еткен орыс галымы М.Ломоносов тагдырын алуга болады.  Жаксыдан жаман туса – жыннан, жаманнан жаксы туса – нурдан деп казактын даналы созі буган оз тужырымын береді.

Жан кумары мен тан кумары екеуі екі турлі максат тудырады. Бул максаттар туралы Шакарім кажынын озі былай деп жазады

Адамда екі турлі максут бар, онын бірін тан максуты,  бірін жан максуты дейміз. Кара басынын камын ойлап, озімшілдік, мактан коксейтін – тан максуты. Адамшылык ар мен адал енбек іздейтін – жан максуты.

Бастапкыны коксеген адам, зулымдык киянатпен болса да, мал, мансап, мактан табуга кумар болады. Сонгыны коксеген адамнын адал енбек, ак ниеттен баска іздейтіні жок, ол адам баласын ала коруді, киянат кылуды тіпті унатпайды.2, 489-бет.

Шакарім арі карай осы екі максуттын тан максуты женіп кетуінін себебі – балага берілген тарбиенін жеткіліксіздігінен екенін корсетеді. Егер дурыс тарбие аркылы  жан кумарын колдап отырса, ол тан кумарына онай беріле коймас еді. Бірак омірде дурыс тарбиенін болмаганынан кобіне тан кумары женіп отырады.

Тан кумары женгенде адамды напсісі билеп, ол жугенсіз, ешуакытта тоймайтын сезімдерінін кулына айналып, адамдыкты бузатын істерге барады. Бул – букіл адамзат оміріндегі барлык келенісіздіктердін туп себебі болып табылады.

Жан кумары жаннан, ал тан кумары таннен шыгып, екеуінін максаттары екі турлі болады. Жан кумарынын куаты жаннын тазалыгына байланысты. Жан  негурлым таза болса, онын кумары да солгурлым жогары болып, ол тан кумарын толык жене алады.

Мундай адам фани алемнін ыкпалынан шыгып, аулие денгейіне дейін котеріле алады. Бірак жан касиеттері ондай жогары жетілген адамдар бул омірде сирек кездеседі. Сондыктан фани алемде копшілік журт тан кумарынын ыкпалынан шыга алмайды.

Жан мангілікті, лаззатты жане білімге толы болгандыктан, ол осы касиеттерін озі сезінуге кумар болады. Бірак ол танге байланып, капталып тур. Материалдык танін касиеттері жан касиеттерінен мулде болек, тіпті, оган карама-кайшы, олар – уакытша, ауру-касіретке толы жане надан болгандыктан, тан жанга озінін рухани касиеттерін сезінуге богет болып, озін тумшалап жауып, тіпті, уйыктатып тастайды.

Сондыктан адам бакытты болуы ушін ен ауелі рухани надандыктан арылып, жан уйкысынан оянуы керек.  Осыны жаксы тусініп, жаны ашыган халыктын зиялы азаматтары Наданнын козін койып, конілін ашпак болып, Оян, казак! деп уран тастаган.

Надандык пердесін серпіп тастап, келешектін шапагат нурына болендіру ушін олар ен алдымен халыкка рухани білім беруді ойлады.  Рухани білім беру аркылы жан касиеттерін аршып ашып, адамды бакыт сезіміне болеуге умтылды.

Омірде жан озінін осы улы касиеттерін сезінуге умтылгандыктан карапайым пенде инстинкті турде олімнен коркады, омірден лаззат іздеп бакытты болгысы келеді жане білімге кумар болады.

Сойтіп, кімнін болса да, онын жанынын мангілікті болуынан – узак омір сургісі келетіні, лаззатты болгандыктан – жаксы омір сургісі келетіні жане білімге толы болгандыктан – озін білгіш-акылды санайтыны осы жан касиеттерінен шыгады екен. Жан кумарынын бір белгісі – білімге умтылу екенін Абай да атап корсеткен.

Жан негурлым таза болса, онын білімге умтылуы да солгурлым жогары. Бул арадагы білім деген тусінік тек кана онын акпараттык магынасын гана емес, сонымен бірге, онер, ол білімді сезініп, бойга сініріп, адамнын касиетіне, мінез-кулкына айналдыруды жане іске асыруды тугел камтиды. Ягни, оку пайдалы жане натижелі болу керек.

Онерге бейімділік, зейін-талаптылык, адамга табигатынан берілген талант жане жогары максатка умтылушылык жан касиеттерінен шыгады.

Жан кумары мен тан кумары екеуінен екі турлі касиет шыгады. Тан кумарынан надандык, оркокіректік, мансапкорлык, ашу-ыза, дорекілік, осек, отірік, мактаншактык, еріншектік, бекер мал шашпак (оз тапканын дурыс пайдалана білмеу) тарізді адамдын тіршілік тунгиыгына батырып, омірін корлыкпен откізуге мажбур ететін касиеттер шыгады.

Ал жан кумарынан адалдык, аділдік, рухани білімге куштарлык, талаптылык ожеттік, кайраттылык, мейірімділік, сабырлылык, жомарттык, биік максатка умтылушылык,  такуалык, баскаларды жаксы корушілік, кешірімділік, тазалык, канагат, алга умтылушылык, корегендік тарізді жылма-жыл адамды алга суйреп, кокірегін ашуга мумкіндік беретін касиеттер туады.

Булар жогары жетілген, журегі таза адамдардын касиеті болып табылады. Сондыктан олар Шакарім созімен айтканда ондай касиетті адамдар – адал енбек, ак ниеттен баска іздейтіні жок, олар адам баласын ала коруді, киянат кылуды тіпті унатпайды. Шакарім, міне, адамнын осы касиеттеріне улкен коніл боліп, оларды оз бойына сініруге умтылып отырган.

Шакарімнін озін жас кезінен жан кумары билеген. Бул онын озі туралы жазган создері мен шыгармаларынан жаксы сезіліп турады 2.

Ол жастайынан онерге куштар болып, не корсе соны білуге тырысып, озі колымен устап коріп-білуге умтылатын, жаны тыныш таппайтын бала болган. Ер жеткен сон фани омірдін ман-жайін тез угып, одан бойын аулак салуга умтылып, бурынгы жасаган кылыктары мен іс-арекетінен де бас тартып жапан даланы кезіп, тауды паналып кетеді.

Осынын барлыгы карапайым адамдардын тусінігінен, турмыс салтынан болек Шакарімнін жан дуниесінін ерекшелігін корсетеді. Онын осы ерекшеліктері Шакарімнін келешекте адамзаттын улы адамдарынын арасынан орын алуына мумкіндік берді дей аламыз.

Озін коршаган коптеген туган-туыскан, бала-шага, дос-жараннын арасында жалгыз сезініп, елден ерекше жагдайга тускенін жане онын себебін жаксы тусінген акын оз халын суреттейді. Коптін арасында жалгыздык кору Шакарім гана емес, Абай, Ахмет Яссауи, Л.Н.Толстой тарізді адамзаттын алдынгы катарлы тулгаларынын копшілігінін улесі болганы белгілі.

Енді Шакарімнін осы жолга калай келгенін тусіну ушін онын ерекше касиеттеріне, олардын омірдегі коріністеріне кыскаша токталып отелік.

Ахат акесі Шакарім туралы Кудайбердінін балаларынын ішінде жастайынан баска балаларынан горі кылыгы озгеше, зейінді, сезімді, сергек,  зерегі Шакарім болды... Шакарім окуга оте зерек болып, хатты тез танып шыгады.

Осы кабілетін байкаган аке-шешесі Шакарімге баса коніл боліп, асіресе, шешесі араб, турік тілдерін косымша уйретіп отыратын болган...

Акей бес тілді жетік білген адам. Ол араб, парсы, шагатай, турік, орыс тілдері еді. Сол тілдерді жаксы білу аркасында, жер колеміндегі елдердін тілдерінде жазылган шыгармалармен онай таныскан...

Шакарім жалгыз ойнаганда акесінін кагаздан киып жасаган неше турлі суреттері – аркар, каскыр, тулкі, кус, кусбегі, каз, уйрек, каршыга бейнелерін ермек кылып отыратын. Шешесінін касында ойган оюына, тіккен кестесіне карап отырып озі де ою ойып, сурет салатын болган.

Онымен кабат пышак согуга, карала жургізуге талаптанады. Демек озі айткандай Бала кезімде колым тыныш отырмайтын, не темірді егеп, не ою ойып, не агаш жонып, бірдеме жасап отыратынмын, – дегеніндей, кол онерге бейімделе бастайды. Сойтіп журіп, кол онерге де шебер болып шыгады. – деп жазады.

Бес жасынан окуга барып, осылай озінін зеректігімен, онерге кумарлылыгымен Шакарім озінін ерекшеліктерін корсете бастайды.  Ол Шыгыстын жане казак халкынын рухани байлыгына жан дуниесімен беріліп, кабылдайды.

Жас кезінен бастап мусылман халкынын Мын бір тун ангімелерін окып, оны ертек кылып айтып, парсы, араб акындарынын байіттерін жатка біліп, тогілдіріп айта білген. Казактын Ер Таргын, Алпамыс, Кобыланды, Кыз Жібек тарізді киссаларын жатка білген. Ескі жырауларды, бурынгы билердін макал-мателдерін, накыл создерін окып, бертінге дейін жатка айтканын сан естігем, – деп жазады Ахат.

Шакарімнін журегі жас кезінен оте сергек, арі жумсак, мейрімді жане катыгез, арамдыкты жаны суймейтін болган. Онын озі Бала кезімде Кыз Жібек киссасындагы Толегеннін алты казга айткан зарын окыганда, Алпамыс киссасындагы Жадігердін зарлап айткан отініш-мунын окыганда, жыламай оки алмайтын едім, – дейді екен.

Міне осынын барі келешек акыннын жан дуниесінін сезімталдыгын, журегінін жумсактыгын жане сергектігін, ішкі тазалыгын корсетпей ме Ол барлык ерекше жаратылган адамдар тарізді жалгыздыкка бейім, баскалармен араласпауды суйген.

Озі улгі алатын, бір нарсені уйренуге болатын улкен адамдардын касында болып, соларга умтылып, олар не жасаса соны жасап, уйреніп, алга умтыла берген. Турлі ойын куып, сауык жасап уакыт откізгеннен горі онын жаны жалгыз отырып ойга батканды, табигат коріністерін кызыктап отырганды калайтын болган.
Бірде кыстаудын касындагы тобеде жалгыз отырып, таска ормелеп бара жаткан жулдыз куртты езіп олтіріп алады. Сол кезде оган жаны ашып кетіп, курт болып олен шыгарады. 

Кешке шешелеріне окып беріп, олар жаны ашып жылайды. Бул оленін Абайга да окып береді. Жазган оленінен Шакарімнін акындык белгісін корген Абай оган оленді калай жазу керек, кандай олен жазу керектігін айтып коп-коп кенес, акыл береді.

Жалпы оз оміріндегі  Абайдын алган орнын Шакарім Мені Абай тарбиеледі. Абай болмаганда, мундай болуым негайбыл еді – деп білдірген екен. 

Шакарім музыкага да уйір болады. Ол домбыра гана емес, гармонда да ойнай білген, скрипка алдырып, скрипкада ойнауды уйренеді. Осе келе ол акын гана емес, оз олендеріне ан шыгарган композитор да болганы белгілі.

Жаны таза, рухани жолдагы адамнын бір белгісі – ол ішкі жане сырткы тазалыкты сактау адеті. Шакарім жан-журегімен адалдыкка умтылып, адалдыкты даріптеген, озі де сол адалдык жолын бекем устаган адам. Балаларына да осындай тарбие беріп, олардан адалдыкты талап еткен. Сол адалдыгынын аркасында ол Кенес дауірінде кампескеден де аман калады.

Ел билеген бай Кунанбай тукымы, озі болыс болган, кажыга барган, Алашордага муше болган адамнын ол кезде кампескеден  аман калуы тан каларлык жагдай еді. Міне, адалдыгынын аркасында, букіл адамзатка жаксылык жасауга умтылганынын аркасында Шакарім омірдін осындай азабынан аман калады.

Бул былай болады. 1928 жылы ірі байлар, халыкты бурын канап, зорлык-зомбылык корсетіп байыган аксуйек, шонжарлар кампескеленсін деген каулы шыгады. Кампескеге аламыз деп Шакарімді ауелі оз ауылында жиналыска салады.

Жиналган журт онын адамгершілігін айтып, адалдыгын, кінасіз екенін айтып, кампескеге карсы кол котеріп, отырып алады. Оз ауылынан ештене шыгара алмаганнан кейін, енді оны корші ауылдын жиналысына салады. Бул ауыл да акынды актап шыгады.

Абден болмаганнан кейін, енді Шакарімді Семей каласынын Затон жумысшыларынын жиналысына салады. Бул жиналыста да кала жумысшылары Шакарімнін кандай адал адам екенін айтып, кампескеленсін дегенге бір адам кол котермепті.

 Осылай уш сынакка салынса да, барлыгынан онын адалдыгы аман алып шыгып отырган. Шын адал адамды копшілік колдайды деген онын озінін дана созі дал келді. Бул, арине, асіресе казіргі заманда, оте ойландыратын жане улгі алатын нарсе екені белгілі.

Шакарім ішкі тазалыгын гана емес, сонымен бірге сырткы тазалыгын да мукият сактайтын, уйді ыстык кылмай, таза устайтын, киімді укыпты киінетін болган. Ол салауатты омір салтын устанып, таза ауада журіп, денешыныктыру жасап, кысы-жазы салкын сумен куйынады екен.

Серіппелі тосекке тактай тосеп, тактайдын устіне кус тосек салдырмайтын, нагыз аскеттер тарізді, катты тосеніштін устінде жататын болган. Тосегін озі салып, жинап, уйін озі сыпырады екен.

Осындай салауатты омірдін аркасында ол узак жасап, денсаулыгы алі ат устінде журуге мумкіндік беретін мыкты шагында, 1931 жылы 73 жасында бул дуниеден отті. Егер кызыл жендеттер атып олтіріп кетпесе, мумкін одан алдекайда узак омір сурер ме еді, кім білсін. 
   
Шакарім жас кезінен сезімтал, байкагыш, кореген болган. Коршаган табигатка онын озінше козкарасы болып, тіршіліктін арбір озгерісінен болмыстын сырын угуга умтылып отырган.

Карапайым адам байкамайтын озгерістерден, коріністерден ол онын аргы манін угып, оны омірде пайдалана білген. Осылай келешек ойшыл омірдін берген сабагын жаксы уга біліп, оны бойына сініріп отырган.

Табигат коріністерін онын тупкі себебімен байланыстыра отырып, болмыстын манін, жалпы зандылыктарын корген. Сондыктан онын олендері оте манді, терен магыналы болып келеді. Осылай ол ірі философтардын біріне айналган.

Шакарімнін байкагыштыгы туралы Ахат та коп мысалдар келтіреді. Мен бертінге дейін сол кезде акейдей табигатты зерттеп бакылаган казак баласын білмеймін. Сондыктан, кейбір ісіне танданатынмын. Адам, айуаннан бастап, олі табигатка дейін зерттеп-байкап журген адам десем бекер болмас. – деп жазады ол акесі туралы.

Шакарім Туйекарын деген осімдікті туйіп, кайнатып сыя жасап алады екен, озінін туып оскен жерінде кукірттін барын аныктаган, темір рудасын тапкан.
 
Бала шагынан бастап Шакарім бул фани омірдін кызыгына коп байланбаган. Себебі жас кезінен бастап рухани устазы Абай салган сара жолмен жан касиетін дамыта отырып, кейіннен кунделікті тіршіліктен мулде бас тартып, елден болініп жеке омір кешуге дейін барган.

Мундай касиет карапайым адамдардын улесі емес, тек кана жаны ерекше жетілген адамдардын несібесі екені белгілі. Сопылардын негізгі кагидасы Коппен бірге бол, бірак олардан болек бол  деген создін магынасы да осыган апарып тіреледі.

Онын мані – копшілік ушін кызмет ет, бірак озін сол копшіліктін бірі болып кетпе. Ал булай болуга мумкіндік болмаса, тек бірак амал – ол копшіліктен боліну. Оз кезінде Ахмет Яссауи, Шакарімнін озі устаз туткан Л.Н.Толстой да осылай етуге мажбур болганы белгілі. Шакарім озінін жалгыздыкка урынган себебін былай деп тусіндіреді

Корген сон ел жарасын анык сезіп,
Андайын айдалага кеттім кезіп,
Ел емес, елге істеген кылыгынан
Кашкамын, шынымды айтсам, сонан безіп...

...Жоспарым, жайым осы, мактаным жок,
Ел жеген акімдерді актарым жок.
Олгенімше жазумен енбек етем,
Кажыдым, картайдім деп жатканым жок.

(Кейбіреу безді дейді елден мені)

Елдін жуандары мен аткамінерлері мансап, мактан іздеп болыстыкка таласып, партия курып, сонымен ел булдіріп журсе, ал Шакарім одан озі бас тартып, тек кана омір талабы катты мажбур еткенде гана, еріксіз екі марте Шынгыска, алты айдай Сыбан еліне болыс болган екен.

Бул ел ішіндегі тыныштыкты сактау максатында болгандыктан, Шакарімнін озінін айтуына караганда, бул жолдары болыстыктан бас тарта алмапты. Бірак ешкімнен шабарманга ат, болыска сойыс, не орынсыз шыгын салмаган.

Ол оз омірін жогары максатка арнаганнан кейін болыстыкка, билікке  мулде кумар болмаган. Мені болыстык, акімшілікке кумар кылмай, одан куткарган – Абай! – деген екен озі кейінірек.

Шакарім саяси агымдардын алдын болжай білетін кореген, кенінен ойлайтын ойшыл, егер саяси агым озінін алдына койган максатына сайкес келмесе, онын ыкпалына журмейтін, берік адам болган.

Саяси агым озінін максатына сайкес келмейтін болса, ол одан кезінде бас тартып отырган. Мысалы, адамга бостандык беріп, бакытка жеткіземіз деген максаты бар Акпан Тонкерісін Шакарім улкен умітпен карсы алып, Бостандык таны атты, Бостандык туы жаркырап деген колдау олендерін жазады.

Ал артынан коммунистердін улы максатка жету жолын дурыс таба алмаганын сезгеннен кейін, бойын олардан аулак салып, озінін бурынгы такуалык оміріне кайта кіріп кеткен.

Сонымен, корыта айтканда, Шакарімнін туган халкынын мактанышы, елі ушін омірін киган азаматы болып калыптасуына онын туган ата-тегінін касиеттері, Абай рухымен нурланган оскен ортасынын асері жане озінін жан дуниесінін ерекшеліктері мумкіндік берді деп айта аламыз.

Енді Шакарімнін калдырган мурасына коз салайык. Ол ушін ауелі  Шакарімнін ішкі рухани дуниесін тусінуге тырысайык. Бул бізге кажынын котерілген рухани биік шынын коруге мумкіндік береді.

Сонымен бірге, онын сырлы создерінін терен магынасын болжап, артына калдырган мурасын калткысыз, толык игеруге  мумкіндік аламыз.