Асет Мукашбеков. Акша бiлiммен келед. Баю купиясы

ЖЕЛІЛІ БИЗНЕСТІН КОМЕГІМЕН АКЫМАКТЫК ПЕН ЖОКШЫЛЫКТАН КАЛАЙ КУТЫЛУГА БОЛАДЫ?

Ойлаган пайдалы ойынды,
Іске асырып жайландыр.
Карекетінді істеген,
Адетіне айландыр.

Адетін мен мінезін,
Жымдасып сонда оседі,
Калыптаскан мінезін –
Тагдырынды шешеді!

Асет Мукашбеков

Курметті окырмандар, бул кітап казіргі коз ілеспес жылдамдыкпен кунде озгеріске тусіп жаткан ХХI гасырдын купияга толы білімнін танкаларлык есігін сіздерге айкара ашады. Казіргі омір суру жагдайымызда козге корінбейтін кедергілерді, богеттерді айналып оте алмайтынымыз да шындык, біракта Табыс Жуйесінін ілімімен карулансак, осы богеттердін барін де женіп шыгатынымыз да акикат.

 Казіргі танда адамнын барлык іс-арекетінін сипаты, ягни онын коретін кайгысы да, ракаты да онын казіргі заман талабына сай білім алып, озінін ой жуйесін, омірге деген козкарасын озгерте білуіне коп байланысты.

Бізді бурынгы ескі жуйе омір бойы жумыс істеуге уйретті, біракта ешкімде, ешкашанда жаксы турмыс жагдайы мен акша табудын  жолдарын уйреткен жок. Жаратушы бізді деніміз сау, бакытты жане молшылыкта омір суру ушін жараткан – окінішке орай адамдардын басым болігінде барі керісінше. Дегенмен уміт узуге болмайды.

Кітап еліміздегі барлык халыктын турмыстары жаксы болып, дендері сау, имандылыкпен бакытты омір сурсе екен деген тілек максатпен, жалпы копшілік ел-журтка арналып жазылган.

/МАЗМУНЫ/
Кіріспе

I. Соз басы
Жана гасырда басты багытты калай дурыс тандай білу керек:
ОЙЛАУ ЖУЙЕСІН МОЛШЫЛЫККА БАГЫТТАУ:

III.  АДАМДАРДЫ ТАБЫСКА НЕ ЖЕТЕЛЕЙДІ?
Арман мен максат
Аскак арман – бакытты заман
Омірдін максаты – максат ушін омір суру
Жетістікке жету ушін,  жетелейтін себеп болсын
Торт жойкын кулшыныс
Максаттар: Олар калай жіктеледі
Узак  мерізімді максаттар
Кыска мерізімді максаттар

IY. КЕДЕЙШІЛІКТІН СЕБЕПТЕРІ:
Карыздар
Біз карыздарды калай жасаймыз?
Карыз бен парыз
Дуние мулікті карызга алу
Осімкорлык
Карызды кайтару
Егер сізге карыз болса
Беру керек пе, бермеу керек пе? Алу керек пе, алмау керек пе?
V . ЖАЛКАУ АДАМНЫН ОЙ ОРІСІ:
Озін-озі тежеушілік

VI. ТАРТІП. КОРКЫНЫШТАР:
Бакыт
Коркыныш пен мазасыздыктан калай кутылуга болады?
Жокшылыктын коркынышы
Аурудын коркынышы
Созге калудын коркынышы
Суйіспеншілік пен махаббатты жогалту коркынышы
Карілік коркынышы дегеніміз не?
Олім коркынышы калай туындайды?

YII.  КЕДЕЙШІЛІКТЕН КУТЫЛУДЫН БАСТЫ  БАГДАРЛАМАЛАРЫ:
Сансыз мумкіншіліктердін негізі
Байлык
Омірініздін гулденуін – даму жоспарын курудан бастаныз

YIII. АДАМДАРДЫ КЕМЕНГЕРЛІККЕ АПАРАТЫН ІЛІМ ІЗДЕНІЗ:
Білім казыналарын игеру
Калай кеменгер болуга болады?
Ойланып-толганыныз
Баскалардан уйренініз
Кітаптар мен таспалар (кассеталар)
Келешекке каржы кую

IХ. ОЗГЕРУ МЕН ЖЕТІЛУ:
Акыл ойынызды жетілдіру
Болашакты болжай білу

Х.  КАЛАЙ КАРЖЫ ЕРКІНДІГІН ЖАСАЙМЫЗ:
Акша туралы жагымды ой ойланыз
Акша туралы кейбір кері кеткен ойлар, тужырымдар
70/30 Ережесі
Кайырымдылык
Акша каражатын жумсау
Аталар мен ажелердін негізгі максаты
Акша агымынын зандылыгы
Шаршы аландагы акша агымынын зандылыгы

ХI. ОЗ УАКЫТЫНЫЗДЫ БАСКАРУДЫ УЙРЕНІНІЗ:
Жумыс басты жумыскер
Уакыттын иесі
Уакытты менгеру
Ойды кагазга тусірудін торт тасілі
Озініздін кунделігініз
Тіршілік жоспары
Тіршілік жоспарын калай дайындаймыз

ХII.   ЖЕТІСТІККЕ ЖЕТКЕНДЕРМЕН АРАЛАСЫНЫЗ. КАРЫМ КАТЫНАС ЕРЕЖЕСІ:

ХIII . АДАМДАРМЕН КАРЫМ-КАТЫНАС ЖАСАУДЫН 10 ШАРТЫ:
Мактау шеберлігі
Мактаудын негізгі адістері

ХIY. ДЖИМ РОННЫН БАГАЛЫ ОЙЛАРЫ МЕН АСЫЛ СОЗДЕРІ
Жеке даналык ( философия)
Жеке басты жетілдіру
Жетекші болу / адамдарды баскару
Іс-арекет/ жумыс
Жулкыныс / кулшыныс
Ілім / Білім
Натиже / Табыс
Максат / Жоспар
Уакыт / Уакытты болу
Омір кагидалары
Бизнес (мансап) / нарыктык катынас
Кабылдау (табандылык) / Сураныс
Дагды / Тубегейлі білім
Козкарасты озгерту / Шешім кабылдау

ХV. БАЙ МЕН КЕДЕЙ АДАМНЫН ОМІРГЕ ДЕГЕН КОЗКАРАСТАРЫ:

ХVI.  СОЗ СОНЫ


/КІРІСПЕ/

"Бір сагат білім іздеу, уйрену туні бойы намаз окып шыкканнан артык. Бір кун білім уйрену уш ай ораза тутканнан да артык".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Кенес укіметіндегі социалистік жуйе жекелеген адамдар акылды шешім кабылдай алатын кабілеттеріне сенбейтігіндігімен ерекшеленді. Сол кезде билікке ие болган адамдар барлык нарсенін орталыктандырылып, укімет колында жинакталганын калады. Ол укіметтін калай тас-талканы шыкканына баріміз де куаміз. Казак атам: «Ортак огізден, онаша бузауым артык» – деп жеке касіпкерлікті керемет суреттеп берген емес пе?!

«Казактын бiр макалы: "онер алды – бiрлiк, ырыс алды – тiрлiк" дейдi. Бiрлiк кандай елде болады, кайтсе тату болады – бiлмейдi. Казак ойлайды: бiрлiк ат ортак, ас ортак, киiм ортак, даулет ортак болса екен дейдi. Олай болганда байлыктан не пайда, кедейлiктен не залал? Агайын курымай мал iздеп не керек? Жок, бiрлiк – акылга бiрлiк, малга бiрлiк емес. Бiрлiк малга сатылса, антургандыктын басы осы. Агайын алмай бiрлiк кылса керек, сонда аркiм несiбесiн Кудайдан тiлейдi, айтпесе Кудайдан тiлемейдi, шаруа iздемейдi. Ауелi бiрiне-бiрi пале iздейдi. Не тусiн, не ажарын, не окпесiн булдап, ол болмаса, бiр пале салып, коргалатып, айтеуiр бiрiн-бiрi алдаудын амалын iздеседi. Мунын кай жерiнен бiрлiк шыкты?». 

Абай, алтыншы кара  соз.

Адамды істеген ісінен білесін. Коптеген адамдардын табыска жетпеуінін, жокшылыкта омір кешуінін, денаулыгынын нашар болуынын себебі, озі туралы оте томен пікірде, кабілетім жок, орем жетпейді деп есептейді. Бул алган тарбиенін натижесі, себебі – саби, бала кунінен кейбір аналардын, акелердін: надандыктын салдарынан оздерінін туган балаларын каргап-сілеуден, аузына тускен былапыт созбен боктаудан жане ананы істеме, мынаны істеме деп озін силауды умыттырып жібергенінен.

Ол озін-озі багалай алмайды. Осы создердін барі барып онын сана сезімінін тубіне (подсознательный разум) жазылып калады. Адамды баскаратын сана болгандыктан, баланын туган анасы мен акесі озінін баласына саби кунінде-ак, жокшылык пен кедейшіліктін омірлік багдарламасын санасына жазып бергенін, омірге деген кулшынысын, арманын, максатын бесікте жатканда-ак туншыктырып, буындырып олтіріп тастаганын білмейді де, сезбейді де...

Біздін когамда жалпы мораль озін-озі силаган, суйген адамды жазгырады, сондыктан да озініз туралы баска адамдардын теріс пікірін озініз жокка шыгарган уакытта табыс келеді.

Дана халкымыз айтады: «Егер адамды бір кабат тойындыргыныз келсе – тамак бер, ал омір бойы тойындыргыныз келсе – кармак бер».

Есінізде болсын! Осы окып отырган кітабыныз – сізге кармакпен балыкты оз бетінізше устауды уйрететін курал.

Кім де кім озін дамыткысы келсе, алдымен ойлау жуйесін озгертіп сезімталдыгын жетілдіру кажет. Бул тек дайындыктын басы гана. Осынын бір жолы білім алу. Сіз осы кітапта баяндалган ілімді уйренсеніз, казіргі ХХI гасырдын экономиканын зандылыктарынын тылсым сырларын тусінесіз. Турмысыныз бен денсаулыгыныз да курт жаксара бастайды, себебі біліммен сусындайсыз. Озінізге малім емес кабілет пен касиеттерініз ашылады.

Молшылык пен байлык – біз ондіріп, осіріп жаткан заттар емес жане осылай екен деп ойлауымыз да емес. Егер біздін акыл-есіміз бен ойымыз, аз-маз баршылыктын озіне де разы болып – жокшылыкка сенсе, еті уйренсе, онда калган омірініз де тук озгермей-ак осылай отеді. Кайталап айтайын, біз санамыз бен ойымыз кабылдай алатын нарсені – озіміздін калауымыз бойынша гана іске асыра аламыз.

Ен жаманы, гарыштан келетін молшылык пен байлыктын келер жолын – санамыз бен ойлау жуйеміздін жудеулігінен жауып тастаймыз. Біз молшылык пен байлык, денсаулык туралы санамыз бен ойлау жуйемізді біртіндеп озгерте алсак керемет болар еді. Онда алдыга жылжыганымызды байкау киынга сокпас еді. Ойткені, алдымен ойлау жуйеміз озгереді, осы ойымызды іске асырып адетке айландырамыз,  сонан сон адет мінезге айналмак, ал адамнын калыптаскан мінезі – Озінін тагдырын шешетін кудіретті куш екенін еш уакытта умытпаныз!

"Егер адам оз жагдайына канагаттанбаса, оны екі жолмен озгертуге болады: не оз омірінін, не жан-дуниесінін жагдайын жаксарту аркылы. Біріншісі ардайым болмаганмен, екіншісі ардайым оз билігінде".     Сократ.

Бул кітапта адамнын жокшылык пен кедейшілікте омір сурмеуі керек екені  жане ултымызды рухани карангылыктан шыгарудын жолдары баяндалады. 

Асіресе біздін казак баласына жетіспейтін:

бірінші – денсаулык, ултымыздын тен жарымынан астамы тугелдей ар турлі созылмалы аурулардын курбаны екені ешкімге де купия емес. Он жасоспірімнін алты-жетісі аскерге кызмет етуге жарамаса, жас келіншектердін басым болігі баланы оздігінен туа алмай, ішін жардырып алып жатканы барімізге де малім жайт!

Екінші  – жастарымыздын басым болігінде имандылык азайып бара жатканы жасырын нарсе емес. Онын далелі куннен-кунге кобейіп келе жаткан насбай ататын мектеп окушылары мен жастар.  Алматы каласында жане т.б. калаларда темекіні будактатып  журген каракоз кыз-келіншектер!

Ушінші – Казактын басым болігі кедей, турмыстары томен, Казакстан калалары мен ауылдарында жане кайыршынын о жак бу жагындагы Алматы каласындагы Сейфуллин кошесінін бойындагы «кул базарында», кок базардын жанындагы «жетімдер бурышында» лек-легімен сандалып журген тепсе темір узетін жастарымыз!

Себептін де салдары болады, бул – акикат. Адам баласы кылышты ойлап тапканда, осыдан корганатын калканды да ойлап шыгарды гой. Ендеше осыган нактылы жауап беретін адамдарды, осы жокшылык пен кайыршылыктан, акымактыктан шыгатын жол бар екенін далелдеп, заман талабына карай казіргі омірде нарык зандылыгын жете менгеріп, осы заманга бейімделе білген талай ;лдарымыз бен кыздарымыз баршылык.

Курметті окырман кауым! Адамнын жетiлу жолындагы жететiн денгейi – оз бетінше білімін жетілдіріп, санасынын ояну дарежесiне байланысты. Адамнын сана-сезімі негурлым ояу болса – онын рухани денгейi мен тыгырыктан шыгатын ойлау кабілеті де солгурлым жогары болады. Бул адам алдында турган кедергілерді кайтсе де – ойлау жуйесін озгеру аркылы, акылы мен енбегінін аркасында женіп шыгады, молшылыктын, бакыттын, мыкты денсаулыктын иегері болады, шаттыкка кенеледі.

/СОЗ БАСЫ/

"Карапайым, кайырымды, таза, шыншыл, кудайшыл, аділетті, ержурек, мейірімді болып кала бер жане оз міндеттерінді кызган. Не нарседе болсын акыл мен ардын нускауымен арекет етуге тырыс, аркімнін игілігі ушін кам же. Омір кыска. Онын ен багалы жемісі – адамдардын игілігі ушін ізгілікті істер істеуден капы калма".

Марк Аврелий

Баягыда біреу улкен гуламага барып, омірімнін сонына дейін бакытты жане сатті болуым ушін не кажет деп сурапты. Гулама осынын барі озінде бар деп жауап беріпті. Бакыт пен саттілік, молшылык пен табыс сырттан келмейтін, ішкі агымдар.  Біз омір суру ережесін жокшылыкка, аурушандыкка негіздемей, керісінше гулдену мен молшылыкты, мыкты денсаулыкты омір суруіміздін шарты етіп кабылдауымыз кажет.

Бiлiмдi уйрену жане ойлау жуйесін озгерту аркылы – байлыкка, шексіз бакытка жету  терен даналык ілім, осы ілімді жаксылап тусініп, сананызга сініріп, журегінізге уялатып, ми кыртысыныздын бір болігіне кашап жазып алмай: бакытты, даулетті, мыкты адам бола алмайсыз. Молшылык пен бакыт  бiлiмнен туындайтын: гарышпен, табигатпен ундесіп жаткан, купия сыры, унгыл шунгылы, калтарыстары коп ілім.

Дегенмен, аркiм дурыс тусiнiп, барлыгын кабылдап кетпесе де, Абай бабамыз тарізді, бул жазгандарымыздын жалпы журтка пайдасы болар деп умiттенейік.

–  Адамнын алдына койган максатына байланысты кандай талаптар болуы мумкін?

– Адамнын максатына байланысты кандай талаптардын болатынына келейік. Аркімнін ой-орісіне байланысты сан килы талаптардын болатыны туралы данышпан Абай озiнiн кырык тортінші кара созiнде былай дейді:

«Талаптын iшiнде адам баласы кобiнесе басына кадiр iздеп, сол талапта болады. Бiреуі мал куып жатыр. Сарандыкпен, арамдыкпен, айтеуiр мал тапсам, «мал тапкан ердiн жазыгы жок» дейтугын, «малдынын бетi жарык» дейтугын макалга сенiп, халыктын турiне карай, ит те болса, малдыны соге алмайды деп, бул мал хам пайда, хам касиет болады бойыма дейдi. Мунысы рас, казактын оз кулкына караганда, бiрак адамдыкка, акылга караганда, казак тугiл, конiл жиiркенетугын iс. Осыган карай бiреу ер атанамын, бiреу кажеке атанамын, бiреу молдеке, бiреу бiлгiш, ку, сум атанамын деп, сол харекетте жур».

Ойшыл адамнын сана-сезіміне байланысты осындай ар турлi жаксы-жаман омiр талабы, ягни максаты болатынын корсетедi. Бiрак осылардын кайсысы болса да туракты емес, озгергіш-турлаусыз максаттар. Сондыктан булар озгермейтiн негiзгi максат бола алмайды. Албетте, булардын барлыгы да адам омiрi ушiн оте кажеттi екенi белгiлi. Адамда омірінін багытын аныктайтын, туракты жалпы бiр максат болса керек...

– менін Сіз жане окырмандар ойлансын деп койгым келген бірнеше сауалым бар. Олардын бірі: «Сіз неліктен тырысуыныз керек?» Балалар «Неліктен?» деген суракты жиі кояды. Бул манызды сурак осы сауалдан туындап отыр. Менін сурайын дегенім: «Неліктен ерте туру керек? Неліктен кажымай жумыс істеу керек? Неліктен соншалык коп табыс табу керек? Неліктен коп нарседен бас тарту керек?»

«Сіз неліктен тырысуыныз керек?» деген сауалдын ен дурыс жауабы: «Неліктен олай етпеске?» деген екінші сауал болып табылады. Омірінізде будан баска Сіз не істемексіз? Озініздін каншалыкты узакка бара алатынынызды неліктен байкап кормеске? Озініздін каншалыкты табыс таба алатынынызды не оки алатынынызды неліктен байкап кормеске?

/Жана гасырда басты багытты калай дурыс тандай білу керек/

"Біздін оміріміздегі соншама манызды нарсе казіргі жагдайымыз емес, кай багытта журіп бара жатканымыз".

– Казіргі жагдайдын адамы болып, омір агымынан калып калмау ушін не істеу керек?

– Озініздін откен омірініз бен казіргі кундегі тіршілігінізді талдап корініз, айырмасынын барлык жагдайда да жер мен коктей екенін бірден сезе коясыз: адамдардын кулшынысынан, уакыттан, калыпты жагдайдан, жылдамдыгынан т.б. Кей кезде осы омір агынына ілесе алмагандыктан озімізді жайсыз сезінеміз, балкім білмегендіктен не бейімделмегендіктен шыгар...Казіргі жагдайдын адамы болып, омір агымынан калып калмау ушін не істеу керек? Ол ушін ен алдымен 21-ші гасыр бізге не дайындап койды, соны білу кажет.

– Осы гасырдын ерекшеліктерінін кандай белгілері бар?

– Осы гасырдын бірінші ерекшелігі озгерістердін тез болуы. Озініз де байкаган шыгарсыз, бугінгі жана деп жургеніміз 1...2 айдан кейін ескіріп калады да озінін кундылыгын жогалтады. Айелдер модага ілесе алмайтын болды. Уялы жана телефон сатып алгандар, ала салысымен баска жанасын сатып алуга мажбур. Егер де бурын омір агыны біркалыпты баяу журіп жатса, казір озгеріс дегенін аяк астынан, калыпты оміріміз коз ілеспес шапшандыкпен кунде озгеруде.

Жана гасырдын екінші ерекшелігі – жылдамдык.
Озініз откен кунмен салыстырганда – кырандай самгап, сункардай шуйіліп омірініздін лезде отіп жатканын сезесіз бе? Алыска бару дегенін ушактардын аркасында тукке турмай калды, жер шарынын кай жеріне болмасын ап-сатте ушып бара аласын. Баягыда аталарымыз Меккеге кажылыкка бару ушін 2...3 жыл уакыт керек болса, казір 2...3 апта гана уакытта лып етіп барып келетін болды.

Омірдін тез  озгеріп, колма-кол кубылуына байланысты дагдарыс каупі де белен алды. Осы дагдарыстын тууы жана гасырдын – ушінші ерекшелігі.

Белгісіз вирустар, табиги апаттарды кунделікті акпарат куралдарынан толассыз естіп жатамыз. Улкен компаниялардын ыдырауы (банкрот), алемдік алпауыттардын (магнат) кайыршылануы – міне адам баласы осы сурактардын барінін де шешуін жана гасырда табуы керек.

Казіргі заманнын адамына кояр белгілі талаптар бар – сонын бірі оку, уйрену, себебі біліміміз мына заманнын талабына сай келмесе – орта жолда калып, заман агымына ілесе алмай каламыз. Біракта осыган сай адамнын да ойлау жуйесін, озін озгертуі кажет.

– Оз басын озгерте отырып калай кауіпсіз сезінуге болады?

– Кауіпсіздікті тек кана озініздін жеке бизнесінізді гана ашып камтамасыз ете аласыз.

Егер де бурын мемлекеттік мекемеде істегенде туракты турде айлыгынды алып, ертеніне кам жемесеніз, бугін тек кана озіннін білім денгейінді унемі жетілдіре отырып, озгерістерге бейімделіп, озіннін жеке касіпкерлігінді ашсан гана озінді кауіпсіз сезінесін.
Біракта, озіннін жеке касіпкерлігінді ашам деп шешім кабылдасаныз, кай сала пайдалы екенін аныктап, айшыктап алуыныз керек. Алемдегі беделді экономистердін, маркетологтардын зерттеуі бойынша бугінгі кунде басты орындарда:

1. Компьюторлык технология мен интернет

2. Желілі (сетевой) дукендер

3. Желілі маркетинг (MLM)

Осы салалар 21-ші гасырдын бизнесінде жетекші орында болады деп болжануда. Осы салалардын болашагын кім болжай білді, сол казір байлыкка шомылуда. Осынын далелі алемдегі бай адамдардын тізімі. Откен гасырда бай адамдардын кош басы, байлыгын мунай бизнесінен тапкан Рокфеллер, ал 21-ші гасырда Microsoft компаниясынын негізін калаушы Билл Гейтс. Ол озінін бизнесін жана компьюторлык технологияларды игеруге багыттады. Міне жакында осы алпауыт (магнат) озінін жетекшілік орнын, алемдік WaIImart супермаркет жуйесінін негізін калаган адамга босатып берді.

– Казіргі заманда табыс ненін барымен аныкталады?

– Казіргі заманда табыс – бизнес жуйесінін барымен аныкталады. Интернетті жуйе, супемаркеттердін жуйесі – осы екі басты багыт жана гасырда оздерін корсете білді.
Біракта болашагы зор, жуздеген миллионерлерді шыгарып жаткан бизнестін тагы бір багыты – MLM (muIty IeveI marketing).

– Желілі маркетинг дегеніміз не? MLM бізге не бере алады?

– Жана гасыр мулдем жана нарыктык катынастарды, бизнес жургізудін тын тасілдерін усынады.
Егер адамга жалакы керек болса – онда ол жумыска барады. Егер адамга унемі кіріс керек болса – онда ол желі курады. Желілі маркетинг озініздін бизнесінізді богетсіз ашуга мумкіншілік береді. Тагы бір ерекшелігі бастапкыда коп каржы куюдын да кажеті шамалы, сатып алушылардын делдалсыз туракты турде онімді алып – сатуларына кепілдік береді. Онын устіне желілі бизнестін курлымы анык та, молдір, осы калып бизнестін каркынды дамуын камтамасыз етеді.

Кімнін болмасын да шама-шаркы, колы жететін MLM коптеген адамдарды байлыкка белшесінен батырды, осы адамдар осыны озінін мамандыктары кылып алды. Бунын далелі маркетинг жоніндегі маман, американдык профессор А. Бейфридін зерттеуі. Алынган дайектерге сайкес АКШ-та туратын 500 000 миллионердін жиырма пайызы сонгы 6 жылда гана желілі маркетингпен байыгандар.

II. /ОЙЛАУ ЖУЙЕСІН МОЛШЫЛЫККА БАГЫТТАУ/

Канагаттанарлык омір суру ушін тогыз талапты орындау керек:

– жумыстан лаззат табу ушін жаксы денсаулык керек;

– оз кажеттілігінді канагаттандыру ушін жеткілікті байлык керек;

– киындыктармен куресіп, оларды жену ушін кайрат керек;

– оз куналарынды мойындап, таубага келуге бой усынушылык керек;

– лайыкты бірдене тындыру ушін азапты енбек етуге шыдамдылык керек;

– оз жакындарыннын ізгілігін кору ушін Рахымшылык керек;

– баска адамдарга пайда келтіріп, комек корсетуге озінді мажбур ету ушін суйіспеншілік керек;

– Жаратушы сен ушін акикат болу ушін сенім керек;

– болашакка деген урейден арылу ушін уміт керек;

И. Гете


– Казіргі жагдайда кімнін болмасын да, омірге лаззаттанып, молшылыкта омірдін ракатын коруге жагдай бар ма?

– Бул фани алемде аркiмнiн лаззаттанып, омiрдiн ракатын коруiне барлык жагдай бар. Ол жагдайды толык пайдалану ушiн, кім де-кім болмасын, алем зандылыктарымен уйлесiмдi омiр суруі шарт. Бiрак, адамдар оздерiнiн бiлместiгiнен ол зандылыктарга сенімін жогалтып, толык орындамайды. Сойтiп, коршаган ортанын бейберекетiн шыгарып, оздерiне керектi омiр кажеттiлiктерiнен айрылып калады.

Сонын салдарынан омір шыргаландарына тусіп, кайгы-касірет коріп, турлi ауруларга шалдыгып денсаулыктарынан айырылады, жокшылык пен кедейшілікте омір суріп, тез картайып, омiрлерiн кыскартады.
 Озінізге ескертініз – жагдай сізді жасамайды, тек кана ашады – деп.

– Казіргі замандастарымыздын басым болігі оз беттерімен жокшылык пен кедейшіліктін тыгырыгынан шыгатын жолдар мен адістердін бар екенін білмейді, тусінбейді жане осы багытта ізденбейді себебі неде деп білесін?

– Басты себеп рухани жане танымды-таглымды ілімнін жоктыгынан. Кенес заманында бізді омір бойы жумыс істеуге уйретті, біракта ешкімде, ешкашанда жаксы турмыс жагдайы мен акша табудын  жолдары мен адістеріне уйреткен жок. Жаратушы бізді деніміз сау, бакытты жане молшылыкта омір суру ушін жараткан – бул жерге шыр етіп тускендегі ар пенденін туа салгандагы кукы мен еркі! Сен ен алдымен мындаган кедергілерді жене отырып, акша табу мен молшылыкта туруды уйрен,  оз мандай терінмен тапкан байлык – рухани куш пен тазалыктын шыны! Сен байлыгын мен дуниен болганда гана баскаларга камкорлык жасай аласын, ал тугін жок кедей болып «мен кудай жолындамын, рухани тазамын», – деп, не озіне, не елге пайдан тимей, кур кеуде какканыннын кімге кажеті бар?! Кедейлік пен жокшылык – куна!

– Молшылык пен шексіз бакытка жету ушін адамга ен бастысы не кажет?

– Молшылык пен шексіз бакытка жету ушін адамга ен бастысы денсаулык керек. Сіз озініздін денсаулыгынызды жаксартудын, ауырмаудын алдын алу мен узак гумыр суру адісі мен жасарудын, байлык пен молшылыкка жету жолдарынын купиясын да, озінізді мазалап журген коптеген сурактардын жауабын да – осы кітапты окысаныз табасыз. Осы кітаптагы ілім мен білімді омір суру нускауы ретінде басшылыкка алсаныз болганы, калганынын барі озінізде бар!

– Есінізде болсын, байлык пен молшылык – «шык бермес» Шыгайбай сиякты керекті-керексіз дуниелерді жинай беру емес. Бул дегеніміз омірдін арбір сатіне куана білу. Бізде шексіз бакытты болуга барлык мумкіншілік бар, тек осыган баскаша козкараспен карау керек. Сондай-ак, жокшылык – сеніміміздін жиынтыгы мен осыган сайкес іс-арекетіміз екенін тусіну. Томенде маган жане казіргі табыска жетіп журген копшілік азаматтар басшылыкка алып журген, казак баласына купия болып келген кагидаларды баяндамакпын:

"Кедейлiктен енбек кылсан кутыласын, жалгыздыктан коппен пiкiрiндi коссан кутыласын". Абай

* Уакыт оте келе озімізге кажетті нарселердін барі жанымызда жургеніне сеніп осы сенім аркылы ойымызды іс жузіне асыра бастаймыз. Тагы кайталаймыз: не ойласак сол болады! Куні бойы не ойлайсыз – сіз солсыз! Тіпті кундерін калт-култ етіп коріп журген адамдар туралы ойласаныз, осы адамдарга ен керекті нарсе біздін жазып, айтып отыргандарымыз, осы кагида мен шарттарды саналарына сініріп, журектеріне уялатып сенулері. Егер де осы айткандарымыз: кейбіреулердін кеуделеріне уміт отын тутатып, тыгырыктан шыгатын жол тауып беріп, ой-орістерін озгерту аркылы турмыстары мен денсаулыктарын тузетуге септігін тигізсе – біздін де жер бетінде текке журмегеніміз.

"Асыл соз адамдарды жаксылык ниетке баурайды". Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

*Оз омірінізді жан-жакты караныз: адамдармен карым-катынасыныз, акша жагдайыныз, бакытыныздын денгейі, денсаулыгыныздын калпы. Енді осы жагдайынызды ой-елегінізден откізіп талданыз. Осы калыпка келу ушін алдымен калай ойландыныз, осы калпыныз ой-орісініздін натижесі ме? Сіз озінізді коз алдынызга елестету аркылы – «мандайынын соры бес елі» сорлысыз ба, алде болашакта бакытты, дені сау, даулетті «басына бак кусын» кондыра білген адамсыз ба, соны аныктап алыныз.

"Акылды орнымен жумсап, бакыт, даулет табу – арбiр адамнын жiгер, талап, кайраттылыгына, енбек, онерiне байланысты". Абай

*Ой – уакытпен, себеп-салдармен, ешкандай ережемен, басы-аягы мен шектелмеген. Назік алемде шекара, шектеу деген болмайды. Молшылык – адамзаттын баріне ортак шарт, біздін ойлау жуйеміз дурыс болмагандыктан осыны кабылдай алмаймыз. Біздін ойымызша, дуниен  мен жиган кокыстарын негурлым коп болса, байлыгын да сонша мол болады деп пайымдаймыз. Молшылык пен байлык  дегеніміз гарыш алемі жане озіміз сиякты шексіздік екенін тусіну, осыны санамыз аркылы кабылдай білу. Омірге баскаша козкараспен карау деген міне осы. Бізге молшылык пен байлыкты іздеп кажеті жок. Біз онсыз да осынын ішінде шомылып журміз.

"Шынын айтсак, адамзаттын аз гана болігі бугін омір суреді. Копшілігі уакытты кейінірек омір суруге дайындыкпен откізеді".

Д. Свифт

*Еркіндік дегеніміз де – молшылык. Кус кай жерді унатса сол жерге уясын салады. Сол сиякты адамдар оз санасы мен акыл-ойындагы богеттерді алып тастаганда молшылык пен байлык куйыла бастайды. Еркіндікті санасына сініріп, ойлау жуйесін озгертуге уйренген мезетте гана олар оздеріне молшылыкты жасай бастайды. Адам бала кунінен озінін санасын – озінде жок нарсе мен елде бар нарсеге емес, керісінше не істегелі, не істегісі келетініне багындыра алса, онда ол оз тагдырына озі кожа бола алады. Ойына алганынын барі де орындалады. Кыскаша айтсак адамды «тан мен напсі билеу емес, адамды жан билеуі керек».

"Ойлы адам оза береді, ойсыз адам тоза береді". Казак макал-мателдері.

*Адамдардын назік денелері мен назік алемде озара куат алмасу унемі журіп жатады. Біз ойымыз жане назік денелеріміз аркылы коршаган ортага жане назік алемге озіміздін санамыздан болініп шашыраган куатымыз аркылы – тілегімізді, калауымызды, арманымызды, максатымызды білдіреміз, хабарлаймыз, Жаратушыдан сураймыз. Осынын асерінен коршаган орта мен назік алем ойлаган ойымызга орай: тілегімізді, калауымызды, арманымызды, максатымызды кабыл етіп, осылардын іс жузіне асыуын камтамасыз етеді.

"Омірдегі барлык бакытсыздыктардын барі дерлік бізбен болып жаткан жагдайлар туралы озіміздін жалган пікірімізден туындайды. Олай болса, адамдар туралы терен біліп, жагдайларга дурыс бага беруіміз бізді бакытка жакындата туседі". Стендаль

*Біз молшылыктын емес, керісінше жокшылыктын, кедейшіліктін негізінде тарбиелендік. Біз жокшылык пен кедейшілікті санамызга сініріп остік. Казіргі кезде байлар мен кедейлер когамымыздын, коршаган ортамыздын болінбес бір болігі болып калыптасты. Шындыгында аукатты адамдарга караганда, нашар туратын адамдар мен кедейлер коп. Бізді молшылык пен байлык баріне де жетеді деп не окыткан, не уйреткен жок. Озіміздін тарбиемізге орай осыган шубасіз сенеміз. Біз ешкашанда молшылык шарттарын кабылдамаймыз, барлык куш-куатымызды жокшылыкка шогырландырамыз. «Менін ешуакытта жетістікке колым жетпейді» деген кагида коптеген адамдардын санасына сініп, конілдеріне орныгып калган. Олар жокшылыкты женуге болады деген ойдын озінен коркып, жанталасып омір суреді.

"Кай істін болсын онуіне уш шарт бар. Ен ауелі ниет керек, одан сон куш керек, одан сон тартіп керек". Мухтар Ауезов

*Адам баласына Жаратушы туа салганда-ак оз омірін баскаратын алапат курал берген. Ол озінін ойлау жуйесі аркылы санасын калыптастыру. Окінішке орай, озінін бакытка жане молшылык пен байлыкка жетуі тікелей озінін санасы мен ойлау жуйесінде бугып жатканын, осы сананы колдану аркылы ауру-сыркауды білмейтін дене жасап алуга жане молшылык пен бакытка кол жеткізуге болатынын копшілік білмейді, бул туралы ойланбайды.

"Кору мен сезу – болу, ойланып-толгану – омір суру". Шекспир

*Адамдар оздерінін нашар турмыста туратындыгынын жауапкершілігін мойнына алгысы келмейді. Оларга осы калыптарына – біреуді, коршаган ортаны, заманды, акімдерді, укіметті, президентті, тіпті болмаса Жаратушыны кіналау женіл. Олар оздерінін осы жагдайларын: «мандайыма жазган тагдырдын жазуы» – деп акталады, осы сенімді санасына сініріп, журектеріне уялатып алады. Осы курдымнан шыга алмайтындарына мултіксіз сенеді. Кайыршылык пен жокшылыкка матап-шырмап койган ойларды санасынан куып, журегінен уркітіп жіберсе, санасы мен калауы біртіндеп молшылыкка, байлыкка карай бет бура бастайтынын сезбейді, білмейді.

"Біз омірге не берсек, одан тек соны гана табамыз". Эмерсон

*Кейбіреулерге молшылыкка умтылып жанталасканнан да, кедейшілікте жайбаракат омір суру, молшылыкка карсыласу карапайым да женіл корінеді. Осындай алдыга журудін орнына, кері кеткен ой мендеп алган адамдар омірдін магынасын тусінбей: сурыксыз, суренсіз, озін керексіз адам ретінде сезініп – кулшыныссыз, талпыныссыз «агынмен калкып» журе береді. Жокшылыкка сену жокшылыкты туындататына, молшылыкка сену молшылыкты туындататынына сенбейді.

"Таланттар тыныштыкта, мінездер тіршілік алапаттарында тузіледі". И. Гете

*Адамдарга оларды баска біреулердін мусіркеуі, жаны ашыганы унайды. Коптеген адамдар оздерін баскалардын калай алдап кеткендерін, канша енбектенсе де енбегі дурыс багаланбайтындыктарын, озін мендеп алган созылмалы ауруларын, озіне дарігерлер жасаган операцияларын унемі кайталап айтуды унатады. Осындай ойларды баска адамдардан да естігендіктен осыны шын екен деп ойлайды. Осындай жыланкы, кері кеткен окигаларды тындай бергендіктен, молшылык пен денсаулыкты шындауга багытталган ойларды басынан куады, молшылыкка малына алмайтындыгына, денсаулыгынын тузелмейтініне, кедейшілік курсауынан шыга алмайтынына тіптен де сенімді бола береді.

"Омір бойы калай омір суру керек екенін уйрен". Сенека

*Егер біз жаксы ойлар ойласак жаксы натижеге жетеміз, ал келенсіз ойлар санамызды, ойлау жуйемізді тумшалап тастайды. Осынын салдарынан аямшак адам озіне жокшылыкты тартады, ал кызганшак адам жаксылыкка деген  калауын жогалтады. Тіпті сабырлы да, салмакты адамнын озі де казіргі калтасынын шамасына карап кымбат заттарды коруден, олшеп киіп коруден бас тарта, озіне кедейшілік пен жокшылыктын есігін калай ашып койганын байкамай калады.

"Омір суру дегеніміз – заттарды табу емес, оларды жасау". Аристотель

* Озініздін арбір кунінізді калай откізетінінізді шешініз. Табыс жуйесіндегі ілімді игерсеніз, ойлау жуйеніз озгеріп, жуйке жуйеніз куаттанып, бакыт пен молшылык – сіздікі, тек кана аламын деген калауын болса болганы. Табыс жуйесінін ілімі – сіздін адамгершілігініздін болінбес бір болшегі. Бул тек тандаулы пенделерге гана берілген нарсе емес. Осы турган калпынызда-ак молшылык алеміне сунгіп кетуінізге болады. Тап казір не ойлап турсыз, осы ойыныз улгая береді. Токсан ауыз создін тобыктай туйіні: Оз ойыныз, акыл-есініз, калау-ниетінізбен Табыс оку жуйесінін комегімен білімінізді жетілдіруге, молшылык пен бакытты омірге, мыкты денсаулыкка апаратын іс-арекетке, осы кітаптагы білімді негізге, басшылыкка алып, ойлау жуйенізді, сананызды озгерту аркылы колма-кол кірісе берініз.

"Адамдар да осімдік тарізді, жаксы кутілмесе, жайнап оспейді". Ш. Монтескье

* Жаксы адет пен калыпты омірініздін болінбес болшегі етіп алыныз. Молшылык тартатын арбір адісті колданыныз. Кабырга, айна, тоназыткыш, колігінізге озінізге унайтын ойларды, пікірлерді, кім болгыныз келетінін жазып койганыныз да жон. Жаксы ойлар калауынызды білдіріп, осылайша коз алдынызга кім болатынынызды кунделікті елестетіп, бірте-бірте сол тулгага айналуынызга септігі тиеді. Ойлау жуйеніз калыптасады.

"Пайдасы жок бардан без,
Панасы жок сайдан без".  Казактын макал-мателдері

*Сіз осы шексіз гарыштагы Жаратушы жараткан пендесінін біреуі ганасыз. Бар болганы осы. Сіз – жеке адамсыз жане адамзатсыз. Сіз, баска адамдар сиякты акикатсыз жане кайталанбайтын адамзат когамынын кундылыгысыз. Осы толык жетілгеннін бага жетпес байлыгы мен молшылыгысыз. Адам баласындай баска жетілген тіршілік иелері бар ма? Сізден артык кундылык бар ма?

Тиянак корме жалганды,
Куа берме арманды.
Пайгамбар мен сахаба,
Сен тугіл содан калганды.
Неменені кимайсын,
Напсіні неге тыймайсын?

¤зінді кімге силатып,
¤зін кімді сыйлайсын?
Куры білген не керек,
Білгенді кылган, со керек.
Баянсыздын барін кой,
Боласын сонда шын зерек. 

Шакарім

*Бакыт пен молшылык та кус сиякты, балапандарын басып шыгару ушін уясын озіне жайлы жерге салады. Казекеннін бакытты куска тенейтінінін мані мен магынасы осында жатыр. Даулетті, абыройлы адамдарды: «Басына бак кусы конган», – деп аскактататыны да содан. Ал бак кусынын басына кону конбауы озінін санасы мен ойлау жуйесінде бугып жатканын копшілік білмейді, сезбейді. ¤зінде бар бак кусын озі тусінбейтін айдаладан іздейді. Сондыктан да баскага еліктемей, озінмен-озін болуын керек.

Жан тыныштык таппайды тан камын жеп,
Тан бузылса, турагым бузылар деп,
Ыстык, суык, аштыктан сактау ушін
Зулымдык пен Айланы кылады сеп.

Сойтіп акыл бере алмай адал комек,
Зулымдыкпен адамды адам жемек.
Адал енбек, ак пейіл, мейірім жок –
Осы болар таза акыл олді демек.

Сондыктан адам – залым, алемге жау,
Ебін тапса, коймайды ешкімді сау.
Жер білсе адамзаттын бул кылыгын
‡стінен барін тогіп тастар еді-ау.

Олай кылмай, билесе барін акыл,
Еш киянат кылмаса  зорлык, такыл.
Таза енбекпен тагдырдан пайдаланса,
Адамды сонда адам деген макул.

Шакарім

* Бугіннен бастап озініздін істеп журген ісінізге суйіспеншілікпен карауга, осыны суюге озінізге-озініз уаде берініз. Бугіннен бастаныз! Молшылыкка жетудін басты шарты, негізгі багыты осында жатыр. Егер іштей мамандыгынызды озгертем деген калауыныз болса, тубі ерте ме кеш пе озгертпей тынбайсыз. Бул сіздін калауыныздын жалгыз гана жолы. Адам озі суйіп, бар конілімен беріліп, шабыттанып унатып істейтін істерді гана істеуге тиіс.

"Озгерістерге карсы журуден корыкпа!
Осынын жетегінде кетіп, кулы болудан корык".

*Біздін казактардын басым копшілігі ауыздарын ку шоппен суртіп улкені мен кішісі, шалы мен жасы, еркегі мен айелі жокшылыктан басканы, албетте, айтпайды. Оздерін коршаган назік алеммнен тек жокшылык пен кедейшілікті сурап отыргандарын білмейді. Табигат пен назік алем: калаулары осы болганнан сон тілектерін кабылдап, осы ниеттерін іс-жузіне асырып жатканын сезбейді. Айтатын ангімелерінін озі, сана томен болгандыктан жане рухани білімнін таяздыгы мен жутандыгынан, осы денгейден котерілмейді. Ангімелерінін басты такырыбы – бірін-бірі коре алмау, сыртынан жамандап осектеу. Біреуі байкаусызда сурінсе комектесіп жаны ашып демеудін орнына – оны табалау. Осындай кері кеткен оймен, кара ниетпен калай гана молшылыкка, байлыкка, сынгырлаган денсаулык пен шексіз бакытка жетуге болады?! Бурынгылар «Рахым Алладан, пейіл адамнан» деп тегін айтпаса керек.

Кайгы келсе карсы тур, кулай берме,
Кызык келсе, кызыкпа, онгакка ерме.
Журегіне сунгі де, тубін козде,
Сонан тапкан – шын асыл,  тастай корме.

Абай

*Озінізді коршаган назік алем тілегінізді кабыл етіп, коздеген максатыныз орындалмай коймайды, себебі озініздін ойыныздан шашырап шыккан куат назік алеммен акпарат алмасады. Не ойласаныз сол болады деген ереженін іс жузіне асканын козінізбен коріп, конілінізге уялатасыз. Осылайша назік алемге акшаны жаксы коретінінізді, акша озініздін турмысынызды тузеуге кажет екенін, оны орнымен пайдаланатынынызды білдіресіз, хабарлайсыз. Озініздін ойлау жуйенізді осылай кура алсаныз, сізге акша тартыла бастайды. Баскаша болуы мумкін емес...

Адам – санасы сенген, коз алдына елестеткен максаттарынын баріне де ерінбей енбектеніп, кумырска сиякты алган бетінен кайсарлыкпен кайтпаса жетпей коймайды. Оз жумысынызды жан-танінізбен беріліп істеніз. Бугінгі істейтін істі, еріншектеніп еш уакытта ертенге калдырманыз!

"Сен озіне-озін «жеке шаруа кожалыгысын»!
ОЗІН осынын арі бастыгы, арі есепшісі, арі мугалімі, арі делдалы бола біл!".

– Осы айткан ойларын окырмандарымызга тусінікті болу ушін кыскаша корыта кетсеніз?

– Тасыр адам рухани бiлiмдi дурыс кабылдай алмай, тез умытады. Ол есi жогары жетiлмегендiктен, рухани бiлiмдi есiнде узак сактап тура алмай, умытып кетедi. Сондыктан оган алган бiлiмдi талаппен унемi кайталау аркылы жадына терендетiп сiнiру керек. Сонда конiлiнiн козi ашылып, сергидi. "Пысыктау – бiлiм анасы" деген соз тегiн айтылмаган. Кайталау кандай да болмасын бiлiм алудын негiзгi адiсiнiн бiрi. Егер алган білімді бiр таулiктiн iшiнде кайталамаса онын сексен пайызы умытылады екен. Сондыктан есте узак калдыру ушiн таулiктiн iшiнде бiр кайталап, сонан кейiн уш рет жетi кун откен сайын тагы да еске тусiру керек. Бастаган ісінді тастама. Натижесіне сен.

III.  /АДАМДАРДЫ ТАБЫСКА НЕ ЖЕТЕЛЕЙДІ?/

Такырыбы: Арман мен максат. Адамдарды табыска не жетелейді? Аскак арман – бакытты заман. Омірдін максаты – максат ушін омір суру. Жетістікке жету ушін, жетелейтін себеп  болсын. Торт жойкын кулшыныс. Максаттар: Олар калай жіктеледі. Узак  мерізімді максаттар. Кыска мерізімді максаттар. Тураксыздык.

/Арман мен максат/

"Табыс – кунделікті кадагалайтын бірнеше карапайым ережелер, сатсіздік – кунделікті кайталанатын карапайым кателіктер. Осы екеуі не шынга шыгарады, не жарга жыгады".

Джим Рон

– Армандау дегенімізді калай тусінесіз?

– Армандау – айналанды багдарлау. Максат – озініз коршаган ортага, белгілі тулгага, затка, білімге, омір суру шарттарынызбен калай карап, калай сезінетінінізді аныктайды. Баскаша айтканда – багдарлау жол сапарга дайындалу. Бул екі аралыкка немесе белгілі бір максатка бет буру, іске асыру, бару. Сіз осы кезде, табигаттын занына багынып: денсаулык, куаныш пен акылдын байсалдылыгына жетесіз.

Армандай алудын оте зор манызы бар. Максатынызга жететінінізді білген кезде миыныз толык тыныштыкта болып, ішкі кушті шогырландырады. Ойыныз тунык,  максатыныз айкын бола бастайды.

Есінізде болсын, алдынызда нактылы максат болган кезде, ескі  керексіз зиян ойларды, жана жаркыраган ойлармен алмастырасыз. Арбір пайдалы ойыныз бен арманыныз кабаттасып жуйке жуйесін кушке толтырып, осы лапылдаган іс-арекет букіл дененізге тарайды. Аскак арман мен нактылы максат аркылы жокшылыктан кутыласыз, денсаулыгынызды калпына келтіріп, мыкты дене мен молдір ой курасыз. Сіз жойкын максат курганда, таусылмайтын куат козі мен шабытты акылга ие боласыз.

Арман мен максат – акыл мен таннін тепе-тендігін сактайды. Бул жана куатты туындатып, білім кеністігін кенейтіп, ішкі мамыражайлык калыпка акеледі. Сіз омірдін ширыгуына шыдайтын кушінізді кобейтесіз. Сіз кандай болмасын шыргаландарды шешесіз.
Армандауга аркімнін де кабілеті бар. Бул ушін кунделікті калыптан шыгып куат жиюдын кажеті жок. Ол ушін кунделікті бірнеше минутынды боліп, оку-токусыз, дайындыксыз натижеге жету.

Максатты нактылап менгергенде омірініз айкын, кадамыныз нык болады. Максат аркылы ойлау мен іс-арекетін ундесіп, ішкі бакытка колын жетіп, танін, жанын, рухын уйлесімділік тауып, керемет натижелерге жетесін. Бул жуйке кушінін корын курады. Армандау табиги омір суру калыпка келуімізді жетілдіреді, тездеп іске асырады. Максат кою барысында озініздін куні бойгы істерінізді шабытты турде жоспарлап, кешкі армандау барысында – куні бойы істеген жумыстарынды талдап, оган бага беріп, одан аргы максаттарынды жоспарлап коясын. Оз іс-арекетінді талдау оте манызды. Озініз іштей сабырлы боласыз. Бурынгы конілінді аландатып журген адамдар мен заттар мазалап жуйкене асер етпейтін болады.  Бул шабытты іс-арекетінізге мол молшерде куат береді.

Максатыныз орындалганнан кейін жуйкеніз жаксарады, баска адамдар мен олардын ойлау жуйесі бурынгыдай асер етпейді. Мінез-кулкыныз жайдарланады, жуйке соккысын алсіретесіз, бул мінезін тупкілікті озгереді деген соз емес,  тунгиыкка шомып сабырлы да, саликалы боласыз. Максатын іске асканда – ширыгуынды табиги жолмен жогалтып, акылын откірленіп, сезімін ушкырланып, денсаулыкка жайлы тандік дем аласыз. Барлык жуйелерін біркалыпты жумыс істеп, тепе-тендік калыпка туседі. Сондыктан да, озініз максатынызды шындайтын багдарламаларынызга, жумысынызга, касібінізге, жан уяныз жайлы армандау барысында – Жаратушымен, табигатпен ундесініздер. Кудай мен табигат – шынга шыгаратын байсалды омір, таусылмас куат береді.

Еркінізді ныгайтатын даналык ілімінін екі курамдас болігі:

1. Армандаган не Табыс жуйесінін кітаптарын окыган кезде улы істерді максат етесіз, еркінізді шындайсыз, осы еркініз арманыныз бен максатынызды іс жузіне асырады.

2. Улы істердін біреуінен кулшыныс табыныз, озініздін кім екенінізді емес, кім болгыныз келетінін корініз.

Осы максатынызды шындайтын багдарламамен омір сурініз. Жаратушы мен табигат тагайындаган істерді гана істеніз, осыларды гана алыныз. Егер де куніне екі кабат танертен жане кешке жатар кезде аскак армандап, жаксы кітап окысаныз, не бейне, не ун  таспа коріп, тындап ішкі кушінізді ныгайтсаныз, сіз женбейтін кедергі болмайды.

/Аскак арман – бакытты заман/

"Адам жетпіс бес пайызга оз киялымен, тек жиырма бес пайызга акикатка орай омір суреді; онын куші де, алсіздігі де осында". Ремарк

– Армандай алмаган адамнын коніл куйі?

– Армандауды білмейтін пенде озінін сатсіздіктерін білдірмеу ушін жиі акталып тусіндіріп алек болады.  Осынын белгісі дені сау, бакуатты адамдарды кундеу, сынап-мінеу. Арманы жок алсіз адамды багындыру онай. Баскалар онын ойлау жуйесін игеріп алгандыктан, ол адамнын «куыршагына» айналып кетеді.

Сізде аскак арман бар болганда гана, барлык киыншылыктарды женіп, тагдырдын кандай болмасын соккыларын каская турып карсы алуга дайынсыз. Шындыгында, сіз кандай болмасын шыргаландардан киналмай шыгасыз, себебі аскак арманыныз бен нактылы максатыныз кандай болмасын богеттерді женіп шыгатынына каміл сенініз!

Аркімнін омірі бірнеше себептердін ыкпалында болады. Бул себептердін бірі – бізді коршаган орта, кай жерде, кандай уйде турамыз, кандай мектепте окимыз, ата-аналарымыз, достарымыз кімдер – булардын аркайсысы белгілі бір орны бар.

Біз, сондай-ак, озіміздін омірімізде отіп жаткан окигалардын ыкпалында боламыз. Біліміміздін денгейі оміріміздін калыптасуына асерін тигізеді. Бірак біздін омірімізге ыкпал ететін ен басты  кудіретті куш –  армандау.

Арман – іске асыргымыз келген омір. Армандарымызга мумкіндік бергенімізде,  максаттарымыздын жолдарындагы барлык кедергілерді женіп шыгатын кудіретті куш-куат иесіне айналамыз.

Арманымыз нактылы айкын болуы шарт. Булдыр болашактын  баурайтын куші де аз болмак. Армандай алмасаныз, гумырынызды коркынышпен откізіп,  омірден арманнын не екенін білмей отесіз. Тек кана батыл арман гана жалпы жауыныздын бет пердесін ашып береді.  Осы армандауды бастаганда озініздін мінезінізді терен зерттеніз. Озінізбен адал болыныз! Озініздін жаксылыкка баратын жолыныздын алгашкы кадамы – арманыныздын денгейін аныктау.
Келешекке катысты екі нуска бар: Келешекке умітпен де, уреймен де карауынызга болады.

– Калай ойлайсыз, канша адам келешекке уреймен карайды?
– Кобісі уреймен карайды.

– Озініз ойга алган нарсені баска біреудін сіз ушін іске асыруын макулдайсыз ба?

– Унемі абыржи беретін адамдардын турлерін корген боларсыз: неге ол адамдар соншалыкты коркып калган? Себебі оз болашактарын жобалап-жоспарлауга олар уакыт таппаган. Коп жагдайда олар  алдекімнін макулдауын алуга тырысып турады. Омір суру барысында  алдебіреудін козкарасына суйеніп отырады. Сондыктан не істесе де журттардын колдауын кутіп, жан-жактарына аландап, тынышсыздык куй кешетіндеріне тан калуга болмайды. Арманы жок адамдар кедейліктен де, кайыршылыктан да кутылудын жолын іздемей, баріне де шыдайтын конбіс болады. Армандай білмеген адамда – кулшыну, озін-озі бакылау, елестету, жігерленіп алга умтылу жетіспейді.

Аскак армандай алатын адам, келешекке сеніммен карайды,  белгілі максаты, кулшыныс сезімі туады. Бул адамдар келешектерін коз алдына елестете алады. Келешек олардын киялдарын баурап алып, зор куштарлык кушке, буырканган куатка айналады.

Арман деген не? Ол арбір адамга кажет пе? Ол не акеледі? Калауын орындалмагандагы куйзелісін немесе арбір оянган кунінде кажетті іс-арекеттерді істеуін, сізді арманынызга жакындата туседі, ягни сіздін омірініз мансіз, магнасыз емес.

Арман – омірдін козгаушы куші. Тек кана арман гана Сізді келенсіздіктер мен шыргаландардын устіне шыгара алады. Армандарына сенген адамдар, оз омірлерін озгертіп, алемді курып, тарих беттерін жазады.

Барлык адамдар омірде жетістікке жетіп, бакытты болгысы келеді. Бірак осыган неге барінін колы жетпейді? Біздін арманымыздын іс жузіне аспауы –осы арман бізге максат болган жок.

Адамдар армандауды білмейді, сондыктан озінін жеке басынын максатын алдына коя алмайды.  Арманынды максатка айландыр. Омірдін максаты – озіннін мумкіншілігінді іс жузіне асыру. Омір бізге табыска жету ушін берілген.

Табыстын мані – арманнан максатка карай жылжу, максаттан бизнестін жоспарын іс-арекетке асыру. Алгашкыда басты максатты, жоспарды, басты багдарламаны узак мерізімге аныктап аласыз. Сонан сон максатка барар жолды кезендерге боліп, ар кезенге, таяу мерзімге жоспар жасайсыз. Тек кана максат кана арманынызды іс жузіне асырады!

Арман – Максат – Жоспар – іс-арекет – натиже – талдау. Табыстын формуласы осы. Осынын негізінде бакытыныз бен байлыгыныз бугып жатыр.

"Омірдін максаты – максат ушін омір суру
Адамнын ісі кандай болса, озі де сондай".

Г.Гегель

– Омірдін максаты неде?

– Барлык адамдарда оздерінін шыргаландары бар, олар омірдін киын таукіметтерімен жиі беттеседі. Біракта белгілі максаты бар адам, бул туралы мазасызданбайды.  Ол осы киыншылыктарды сабырлы карсы алып, осыдан шыгатын жолды да табады.
Киыншылыктарды жіті бакылап шеше алмаса, баска біреудін комегіне жугінеді.

Айкын белгіленген арман сиякты айкын белгіленген максаттар магниттей асер етеді. Олар Сізді озіне тарта жонеледі. Сіз оларды негурлым нактылы белгілеген сайын, коз алдынызга жаксы елестете аласыз, оларга кол жеткізу ушін кажымай жумыс істеген сайын, олар Сізді озіне тарта туседі. Біздін айтканымызга сенініз: омірдін соктыкпалы «сокпактары» озініздін табысынызга бара жаткан Сізді жолдан тайдыргысы келгенде, Сізді алга тартатын кушті магниттін кажеті болады.

Максаттын соншалыкты манызды екендігін тусіну ушін, ешбір максаты жок адамдарга каранызшы. Оздерінін омірін жоспарлап алудын орнына бул адаскан жандар козін ашпаган кушік сиякты – омір озенінде біресе калкып, біресе батып, какалып-шашалып тыныстары тарылып, ауа жетпей киналуда. Олар нагыз кундылыктардын орнына – кортышкан тарізді жарыкка шыга алмай, карангы тунекті  артык коріп, олмес кундерін арен коріп, санда бар, сапада жок жандар тобырын толтыруда.

/Жетістікке жету ушін,  жетелейтін себеп болсын/

"Тек акикат білім гана кудік тугызбайды, ол омірді багалауга, турмыс куруга уйретеді". Шокан Уалиханов

– Адамдардын басым болігінін неге максаты айкын емес?

– Сіз озініздін ойынызды, жоспарынызды іс жузіне асыру ушін белгілі бір сатті кутесіз. Осы куте беру сіздін адетініз болып калыптасып кеткен жок па? Максатка жете алмаймын деген себептерініз коп болганда, уайым жогары. Барлык жагдайды жаман жагынан багалап, осыны гана ангіменіздін аркауы кылып, барлык ойынызды жетістікке емес, керісінше келенсіздікке шогырлайсыз. Кауіптін барлык жолдарын біліп, бірак осы тыгырыктан шыгатын жолды іздемесеніз, онда табыска жетіп жаткандарды кормейсіз. Осындай аса сактыктын, толып жаткан кері кеткен себептердін салдары – жуйкенін ширыгуына, тепе-тендіктін болмауына, озіне сенбеуге, денсаулыгыннын бузылуына, рухыннын кулдырауына, турмысыннын жудеуіне акеп согады.

– Егер сізде жетістікке жетем  деген жеткілікті далелдер болса, акылга сыймастай іс аткарар едініз: сіздін акылыныз мол, бірак максатынызга жетелейтін себептерініз жеткіліксіз.

Негізгі ой – Жетістікке жету ушін, максатынызга жетелейтін себептерініз болсын.  Алдымен себептер, сосын барып салдар журеді.

Сіз озініздін не кажет ететінінізді білген кезінізде жане оны оте катты кажет еткенінізде барып оган кол жеткізу тасілін табатын боласыз. Жолыныздагы кедергілерді шешудегі кажетті жауаптарга, адістер мен шешімдерге оп-онай кол жеткізетін боласыз.

– Ал егер бай болуга тиіс болсаныз ше?

– Сіз калай баюга болатыны жайлы кітап не бейне таспа туралы жана гана білдініз делік. Сіз оларды сатып алар ма едініз? Арине, сатып аласыз.

– Ойткені, Сіз жетістікке калай жетуге болатыны жайлы кітапты бурын окып журген едініз, Сіз ушін калай баюга болады такырыбындагы коптеген жаксы кітаптармен бейне жане ун таспалар кутпегендік болмайды. Ал егер Сіз бай болуга тиісті болмасаныз, балки, бул кітаптарды окымаган да болар едініз, бул таспаларды тындауга, коруге уакыт жумасамаган болар едініз. «Шын жыласа, сокыр козден де жас шыгады» – деген макал бар. Калай дал айтылган!

Осыны ескере отыра, алдымен Озініздін жетістікке жетелейтін себептерінізбен жумыс істеуді, сосын барып, жауаптарымен жумыс істеуді унемі узбеніз.

Усак-туйек себептер булар – біздін кез келгенімізге, кез келген кезде, кез келген кунде болатын жане біздін омірімізді озгерте алатын себептер турлері.

Алемде омір суретін адамдар канша болса, адамдардын жетістікке жету себептері де сонша екендігін Сіз калай кабылдар едініз? Бул жагдайдын туп-тамыры – себептердін жеткілікті болуында. Карапайым омірді байлык пен бакытка толы омірге айналдыра алатын назік кылды калай табуга болады?

Коптеген адамдар оздерінде кандай куш-куат бар екенін сезбейді. Сондыктан оздерінін санасынын иесі болуга талпынбайды. Олардын санасын коркыныш, жігерсіздік, уайым, шешімсіздік, ынжыктык, тунілу т.б. толып жаткан келенсіздіктер жаулап алган.

/Торт жойкын кулшыныс/

"Карнымнын ашканына жыламаймын,
Кадірімнін кашканына жылаймын".     Халык даналыгы

– Адамды табыска кандай куш кулшындырады?

– Сіздін оз-озінізге жауап беретін: «Мені не итермелейді?» – дейтін манызды сурак бар.
Озініздін каржылык табысынызды улгайту тілегінен баска, тагы торт негізгі жойкын кулшыныс бар.

Олардын алгашкысы – кадірлі болу.

Ондіріс басшылары мен акылды менеджерлері кейбір адамдардын материалдык сыйларды алуга караганда, озін кадірлеп багалауга кол жеткізу ушін коп іс тындыратындарын біледі. Сауда-саттыкпен айналысатын табысты уйымдардын, асіресе, тікелей сатумен мамандандырылган уйымдардын, оздерінін кызметкерлерінін улкен не кіші болсын кез келген жетістіктерін кадірлеп, барынша багалайтыны сондыктан.

Алемде адамдар аса тыгыз орналаскан мемелекеттерде, адамдар оздері жайлы ешкімнін кынжылмайтындыктарын, оздерінін тукке турмайтындыктарын біледі. Ал кадірлеп багалау – олардын маныздылыгын колдау деген соз. Шындыгында, адамдарды тани білетін жандар, адетте: «Сіз – ерекше адамсыз. Сіздін жонініз мулде баска» – дейді. Егер улкен компаниялар оз кызметкерлерін кастерлеуге улкен ыкылас коятын болса, тек сауда-саттыкпен айналысатындарга гана емес, кызметкерлеріне де, хатшылары мен кызмет корсетушілеріне де коніл болсе  – онда ондірістін галамат шарыктауы болар еді.

Кейбір адамдарды ерекшелеп туратын екінші козгаушы себеп – бундай адамдарга унайтын озін женімпаз ретінде сезінуі.

Бул – ен бір керемет итермелейтін кулшыныстардын бірі.

Егер Сізге алдебір нарсе кажет болса, онда – женіске, утыска деген кулшыныс туады.
Куніне он-он екі сагат бойы енбек етіп, акшаларын кобейтіп журген менін бірнеше достарым бар. Олар акша кажет болганы ушін емес, «женіс» тугырынын куанышы, канагаттанушылык сиякты кажеттілігі керек болганы ушін тер тогіп жур. Олар ушін акша – улкен дем беруші бола алмайды,  оларда акша енді жетіп жатыр. Сіз білесіз бе, бунын не екенін?  Бул – женістін беретін бас айналдыратын сезімі.

Кейбір адамдар адетте: «Егер менін  акшам болса, онда мен оз омірімде бір кун де жумыс істемес едім», – дегенді айтады.

Балкім, сондыктан Кудай алгіндей нарселер айтатын адамдарды  ешкашан байытпайтын шыгар. Олар осы ушін сазайын тартады.

Ушінші улкен алдыга жетелеуші  кулшынысыныз – жануяныз.

Кейбіреулер оздері ушін еш уакытта істемеген нарсені оздері жаксы коретін жандар ушін жасап журеді.

Суйіспеншіліктін осындай терен сезімін бастан кешірген жан – кандай бакытты!
Кайырымдылык – тортінші улкен кулшыныс куаты, бул – адамнын оз байлыгын баскалармен боліскісі келген ниеті. 

Курыш куюдын алпауыты Эндрю Карнеги кайтыс болганда, онын жазу устелі суырмаларынын бірінен саргайып кеткен бір парак бет кагаз табылады. Сол кездегі осы бір тілімдей кагазга Карнеги жиырма жасында оз омірінін басты максатын: «Мен оз омірімнін бірінші жартысын акша жинауга жумсаймын. Ал омірімнін екінші жартысын сол акшалардын барлыгын таратып беруге арнаймын» – деп жазган екен.

Муны Сіз білетін бе едініз? Карнеги бул алга койылган максатымен жігерленіп кулшынганы соншалык, ол 450 млн. доллар байлык жинаган екен (казіргі кездегі 4,5 миллард долларга пара-пар). Сойтіп шындыгында, ол омірінін сонгы кезенінде бул акшалардын барін театрлар мен кітапханалар салудан шаттыкка кенелген корінеді.

/Максаттар: Олар калай жіктеледі/

"Омірдін максаты танып-білу емес, іс арекет".

Т.Г. Гексли

– Максат кушінін аскактыгы бар адамнын жай пендеден айырмашылыгы кандай?

– Максат кушінін аскактыгына ие адам дегеніміз: жан-жактылы тепе-тендіктегі, озінін сезімдеріне ие бола алатын тулга. Жуйкелік ширыгу мен артурлі соккылар онын оміріне асер ете алмайды. Адам оз тагдырынын кожасы. Онын максат кушінін жогарлылыгы сонша, оган усак-туйек жаманшылык, адейі тиісу т.б. біркалыпты калпынан шыгара алмайды, сабырлылыгын шайкау мумкін емес.

Біздін алдымызга койган максатымыз аскак болганда, сізді ешкімде лазаттану мен рахаттану тагынан тайдыра алмайды. Сізді ешуакытта да рухани тепе-тендік калпыныздан шыгару мумкін емес. Сіз жаныныз жайдары карапайым адамсыз. Сіз рухани тепе-тендіктесіз. Сіз барга канагат тутып, данышпандыкпен омір суресіз жане алдыга карай самгай бересіз.

– Егер Сіз буны алі бастамаган болсаныз, онда озініздін койын даптерінізді не кунделігінізді алыныз. Біз Сізді бакылаушыдан (не окушыдан) катысушыга (жазушыга) айналдыргымыз кеп отыр.

Сіз орындайын деп отырган уй тапсырмасынын турі сал баскашалау. Ойткені онымен омір бойы айналысуга тура келеді. Тапсырманын такырыбы – максаттар жане коп кешікпей тусінетінініздей, максаттар озініздін букіл омір бойы айналысатын ісініз болады. Армандар – унемі даму устінде жане унемі озгерісте болады.

Бул жумысты неге орындауыныз керек? Ойткені Сіз ардайым армандаган, бірак ол арманыныздын Сіз ушін шындыкка асатынына ешкашан сенбеген, омірдін бейнесін жасауга кадамды жасайсыз. Ендеше, кане бастайык! Тартіпті негурлым сактаган сайын, натижелерге согурлым тезірек кенелетін боласыз. Ал натижелер пайда бола салысымен, ол ушін кажет болган арнайы жумыстарды орындаганынызга жане тартіп сактаганынызга ешкандай да окінбейсіз.

/Узак  мерізімді максаттар/

"Біздін ен улы максатымыз біреу гана болсын: калай сезінсек – солай сойлеп, калай сойлесек – солай омір суруіміз керек". Сенека

– Осылардын барін мукият жазып алу кажет пе?

– Озініздін койын даптерінізге не болек бір кагазга «узак мерзімді максаттар» деп жазып койыныз. Сіздін міндетініз – «Мен шындыгын айтканда, алдагы жылда, екі жылда жане осылай он жылга дейін неменеге кол жеткізгім келеді?» – деген суракка жауап беруде жатыр.
Бул жаттыгуды тиімді орындау ушін, мумкіндікке орай, уакыт кезеніне коп багыт-багдардын санын кіргізген жон.

Барлык жаттыгуга Сіздін 12...15 минут уакытыныз кету керек. Бул уакыт ішінде 50 ар турлі багыт-багдарды тізіп шыгып, мынандай жетекші алты суракты ескерініз:

1. Не істегім келеді?

2. Кім болгым келеді?

3. Не коргім келеді?

4. Неге ие болгым келеді?

5. Кайда баргым келеді?

6. Нені боліскім келеді?

Осы алты суракты есте тута тура «Мен, туптеп келгенде, алдагы бір жылдан он жылга дейінгі омірімнін кезенінде неменеге кол жеткізгім келеді?» – деген басты суракка жауап берініз. Ойынызга ерік берініз. Еш нарсені таппіштеп ауре болманыз, оны кейін жасайсыз. Мысалы, улкен уй сатып алгыныз  келеді делік, онда жай гана «уй» деп жазыныз да келесі тарауга кошініз.

Сіз тізімінізді жасап болган сон, озініздін не жазганынызды карап шыгыныз.
Сосын, жасаган тізімініздін арбір тарауына кол жеткізуге не орындауга,  ойынызша канша жыл кететінін корсетініз. Егер алде бір тарауын бір жыл ішінде орындай аламын деп есептесеніз, 1 санын жазыныз.

Келесі тарауын орындауга, ойынызша шамамен уш жыл кететін болса, онда 3 санын жазыныз.

Келесі максатты жузеге асыруга озінізге бес жыл керек деп есептесеніз 5-ті корсетініз.

Сойтіп, акырында, озініздін багалауынызша он жыл кететін максаттардын тусына «10» деп жазыныз.

Енді максаттарыныздын тендестірілуін тексерініз. Егер он жылга арналган максаттарыныздын коптігін, бір жылдык максаттарыныздын санаулы гана екендігін ангарсаныз, онда Сіздін бугінгі кундері арекет етпей максаттарыныздын орындалу мерзімін кейінге ысырганыныз болады.

Екінші жагынан, егер Сізде узак мерзімді максаттар аз болса, бул дегенініз узак мерзімді келешектегі турмыс-тіршілігініздін кандай болу керектігін алі шешпегендігініз болып саналады.

Бастысы, бул жерге кыска мерзімді максаттар мен узак мерзімді максаттар арасындагы тепе-тендікті жасау. (Сал кейінірек біз нагыз кыска мерзімді максаттарды карастыратын боламыз. Булар – орындалуы бір жылдан аспайтын максаттар).

Шын манінде, ар турлі мерзімде жузеге асырылатын коптеген максаттарды кою кажеттігінін манызды себептері бар.

Бакыт сусып колда турмайды. Біз ушін омірдін рахатына батудын жаксы адеті  бул максатка кол жеткізіп, бірден екінші максатка  кол жеткізу жолында жумыс бастап кету болып табылады. Жетістіктін жетегінде оте узак журу  кауіпті. Келесі дамнін таттілігіне кушырланудын бірден-бір адісі – денін сау болып, істеген ісіне риза болмай туру.

Оз тізімімізді карап, тенестіргеннен кейін, арбір мерзім дарежесінен озінізге барынша манызды боп корінген торт максатты іріктеп алыныз. (бір жыл, уш жыл, бес жыл, он жыл)
Енді Сізде он алты максат болады. Олардын аркайсысы ушін мыналарды енгізіп кыскаша тарау жазыныз:

1. Не кажет ететінінізді таппіштеп сипаттаныз. Мысалы: егер оныныз материалдык зат болса, онын биіктігін, узындыгын, канша туратынын, кандай улгіде екендігін, тур-тусін жане т.б. жазыныз. Екінші жагынан, егер оныныз Сіздін бастайтын лауазым не бизнесініз болса, онда жумыстын озінізге малім айлыгын, дарежесін, кіріс-шыгысын, кызметкерлер санын жане т.б. косып буге-шігесіне дейін сипаттаныз.

2. Сипатталган тараудагыга неліктен кол жеткізгініз келетіндігініздін, не орындагыныз келетіндігініздін себептерін корсетініз. Сіз бул жерде озініздін осы максатты шынымен іске асыргыныз келе ме, алде, бул откініші киял ма – осыган коз жеткізетін боласыз. Егер бул максаттарынызды неліктен кажет ететінініздін айкын да сенімді себептерін аныктай алмасаныз, онда олар шынайы максаттарынызга емес, кездейсок істерге косыныз да, баскалармен ауыстырыныз.

Сол максаттарыныздын артына нагыз себеп турганда барып, озінізге не кажет ететінізді коретін боласыз.

Бір кездердегі манызды деп санаган кейбір максаттарыныз енді шабыттандырмайтын  болады. Онын себебі, Сіз оган умтылатын жеткілікті тиянакты себепті таба алмайтын куйде боласыз.

Бул дурыс. Мундай далелдін кажеттілігі Сізді оз максаттарынызды нактылай тусуге жане кайта карауга мажбур етеді. Мунын барінен кейін жалпы кезен каралады. Осы озініздін болашагынызды жоспарлауга септігін тигізеді.

Сіз озініздін 16 максатынызды аныктап бола салысымен, оларды жинап кагаз бетіне тусірініз не туракты кунделікке жазыныз, олардын Сіз ушін бурынгыдай манызды екеніне жане оларды іске асыруда белсенді кадам жасап жургенінізге коз жеткізу ушін, озінізбен унемі бірге алып журініз.

Сіз байкаган боларсыз, максатты жонге салу – бул накты натижелердін бір дуркін гана тапсырмасы емес. Керісінше,  букіл омір бойындагы толассыз агым.

/Кыска мерізімді максаттар/

"Адамнын конілі шын мейірленсе, білім – гылымнын озі де адамга мейірленіп, тез колга туседі. Шала мейір шала байкайды".       Абай Кунанбаев

– Кыска мерізімді максаттардын айырмашылыгы?

– Кыска мерзімді максаттар деп, бір айдан бір жылга дейінгі мерзімде кол жеткізуге болатын максаттарды атаймыз. Дегенмен, бул максаттар оздерінін кажеттілігі бойынша узак мерзімді максаттарга караганда, барынша карапайым болганмен, маныздылыгы жонінен бірдей манге ие болмак.

Жолаушы озінін усак сапарында белгіленген сонгы межесіне  келе жатып, саяхатынын табысты болуы ушін жакын орындарга согады емес пе?

Мына жагдайда да, солай, Сіздін кыска мерзімді максаттарыныз узак мерізімді жетістіктерінізбен байланысты болуы кажет. Бірак, коз жетерлік келешектегі максаттарга жетудін артыкшылыгы барынша айкын. Бул максаттардын мундай турін «сенімділіктін кілті» деп атайды. Ойткені оларга кол жеткізу одан арі алга басуыныздын кажеттілігіне сенім уялатады. Сонымен, Сіз табанды жумыс істесеніз, туні бойы отырып алдебір арнайы кыска мерзімдегі тапсырмаларды орындасаныз, онда озініздін жетістігінізге рахаттанып, саяхатынызды жігерленген сезіммен жалгастыратын боласыз.

Койын даптерінізге не кунделігінізге кыска мерзімді жоспарларынызды жазып коюынызды талап етіп отырганымыз міне сондыктан. Муны калай жасайсыз, ол озінізге байланысты. Оларды аткарылар кажетіне орай: кундер, апталар, айлар – деп мерзімі бойынша орналастырыныз. Немесе, озініздін узак мерзімді максаттарыныздын тарауларына жазып койыныз.

Мундай тізімнін бар болуы, оган белгі койып отыру мумкіндігі – белгілі бір канагат сезімін тудыратын болады. Сіз аткарылган тарауларга алдебір белгі койганынызда уакыт тауып, озініздін жетістігінізді тойланыз. Бул тойлау ойланып-толгануга мумкіндік береді. Сіздін кішігірім тапсырманы орындаганыныздагы алган сыйыныз, бул комакты табыс. Калай болганда да озініздін женісінізден рахаттануга уакыт табыныз. Бул – Сіздін одан да коп іс тындыруынызга дем береді.

Байкаган боларсыз, біздін осуіміздін екі турі бар: женіс осуі жане шыгын зардабы. Егер Сіз алдебір жобаны аяктауга озініз кірісіп, уакытынызды бекерге жумсаган болсаныз, онда озініздін жалкаулыгыныздын салдарынан болган шыгыннын орнын толтыру адісін ізденіз. Жагымды да жагымсыз да іс-арекеттерініз ушін жауап бересіз.

Соган коса, іс-кимылдарынызбен келіспейтін адамдарды жан-жагынызга жинаманыз. Озінізге ынгайсыз компанияга жоламаныз. Мол сенім бар – сенген, улкен іс бар жерге барыныз. Бул – Сіздін байлык пен бакытка жетудегі жалпы амалыныздын болігі боп саналады.

/Тураксыздык/
             
"Енбек кылмай тапкан мал даулет болмас,
Кардын суы секiлдi тез суалар".

Абай

– Тураксыздык калай туындайды?

– Сіздін женіске жетуінізді калаймыз. Осы беттерді окитын адамдардын кобісінін барынша табандылык танытып, оз максаттарын жетілдірмейтінін білеміз. Неліктен? Ойткені  бул жумыс – коп уакытты сарп ету мен ойлауды  талап етеді. Кобіне оздерінін жаксы кормейтін жумыстарымен кун сайын кажымай-талмай айналысып журетін коптеген адамдардын болашагын жоспарлауга уакыт таба алмай, «менін уакытым жок» деп жауап беретіндері огаштык. Олар оздерінін болашактарынын беймалім боп калгандарына жол береді.

Коптеген адамдардын накты жоспар жасамайтындарын да білеміз, дегенмен, Сіз сол копшіліктін бірі болмасаныз екен. Сіз колдарынызды айкастырып койып, істін озі онгарылар деген умітпен журе беруге тиісті емессіз.

Кейбіреулер былай дейді: «Егер Сіз мен істейтін жерде жумыс істесеніз, онда уйінізге кеш кайтасыз. Сізге сал-пал тамактануга, босансу ушін сал-пал теледидар коруге, сосын жатып сал-пал уйыктауга аз-маз уакыт калады. Сізге туннін жарымына дейін отырып, жоспар жасауга мумкіндік болмайды». Муны омірде жолы болмай журген адам айтып отыр. Ол – жаксы жумыскер, ынталы жумыскер, адал жумыскер.

Дегенмен, омір бойы адал болып, кажымай жумыс істеуге болатындыгын, сойте тура, кедейшілік куйге тусіп карызга белшеден бататындыгын байкадым. Сізге адал жумыскер болып кана коймай, баскаша болган жон. Сіздін максатты жаксы жоспарлаушы, жаксы жонге салушы болганыныз абзал.

Егер Сіз оз максаттарынызды жазып койган болсаныз, бул – Сіздін одан арі осу жауапкершілігін озініздін мойнынызга алгандыгынызды білдіреді, бул – Сіздін ниетініздін дурыстыгын білдіреді. Ал ісініздін жаксы журуі ушін байсалды болган жон. Сізге жабыркап журуге болмайды, байсалды болыныз. Арбір адам оз ісінін ілгері басканын калайды гой. Бірак, айкын жоспармен бекітілмеген уміт іс жузінде ауре сарсанга салып, орындалмауы мумкін.

IY. /КЕДЕЙШІЛІКТІН СЕБЕПТЕРІ/

Такырыбы: Карыздар. Біз карыздарды калай жасаймыз? Карыз бен парыз. Дуние мулікті карызга алу. Осімкорлык. Карызды кайтару. Егер сізге карыз болса. Беру керек пе, бермеу керек пе? Алу керек пе, алмау керек пе?

Жоктык, барлык, жогалмак – араласы,
Уш еріксіз болады магынасы.
Нажагайдай жарк етіп ошпек болса,
мірдін он тиындык жок багасы.

Шакарім

– Адамдардын байымауынын  себебі неде?

– Бізде жетістікке кол жеткізбейтін сылтаулар толып жатыр. Жокшылыкта, кедейшілікте укіметті, салыкты кіналаймыз, туган-туысты, коршілерімізді, акімді, президентті, тіпті болмаса Жаратушыны да кіналаймыз.

Жолы болмаган адам жанын ауыртпай, киналмай-ак пайда тапкысы келеді, реті келсе біреудін нарсесін кымкырып кетеді. Бунын реті келмесе: «Кайырсыз ит, саран» – деп бермеген адамды, коршаган ортаны, туган-туыстарды жазгырады.

Натиже – ненін болганымен аныкталмайды. Не болса, сол болады. Жане бул кез келгеннін басындагы жайт.

Тагдыр солай, кез келген уакытта Сіз колынызда бардын барін ап-сатте жогалтуыныз мумкін. Акшанызды жогалтып, кок тиынсыз калган кундерініз болган шыгар. Сіз озінізді курыган адамдай сезінген боларсыз. Сіз бугінде алган карыз акшанызды біржола куртып жіберіп, канен-каперсіз журе бересіз. Айтсе де, мунын барі кездейсок нарселер, біракта кездойсоктык деген омірде болмайды. Себептін де салдары болады, осыны білсеніз, коп нарсені тусінгенініз.

/Карыздар/

"Сіздердін жаксыларыныз алган карыздарын оз уакытында кадір курметін сактай отырып отеушілерініз".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Акша табу ушін не істеуміз керек?

– «Акшадан акша туындайтынын» умытпаныз. Акша дегеніміз – куш. Осы кушті ныгайта беру ушін уш нарсе істеуініз кажет: туракты турде акшаннын бір болігін сактап кор жинаныз жане кандай болмасын карыздан кутылыныз. Ай сайын тускен кірістін 10 пайызын болек жинаныз, бул кімнін болмасын баю жолынын бастауы.

Сіз істейтін жумыстар жеткілікті. Егер Сіз оларды аткармасаныз, онда омірінізде еш нарсе озгермейді.

Ашыгын айтканда, тартіп – бул барін істеуге кабілеті жететін бірден-бір нарсе. Бул – нагыз алга басудын бірден-бір козгаушы куші. Егер ынталандыра алатын куш болса, онда тартіп болганы. Тартіп – осуініз ушін кажеттілердін барін жасайтын Сіздін ынталандыратын кушініз болсын, Сіздін кабілетінізге айналсын.

Егер Сізге бугінгі кундегі істеп журген ісініз унамаса, онда оны озгертініз.

Егер Сізге бір нарсе жетпей турса, онда оны озгертініз.

Егер Сізге бір нарсенін ынгайы келмей турса, онда оны озгертініз.

Егер Сізге бір нарсе унамай турса, онда оны озгертініз.

Есінізде болсын: ЕГЕР СІЗ ОЗІНІЗДІ ЖАКСЫЛЫККА КАРАЙ ОЗГЕРТСЕНІЗ, ОНДА СІЗ БАРІН ДЕ ЖАКСЫЛЫККА КАРАЙ ОЗГЕРТЕ АЛАТЫН БОЛАСЫЗ.  Жеме-жемге келгенде, Сіз туйісікке тауелді жай осімдік не хайуан емессіз гой. Сіз – барынша керемет жаратылган тіршілік иесісіз.

/Біз карыздарды калай жасаймыз?/

"Карыз Алланын жердегі туы. Егер Алла кайсы бір пендесін жазалагысы келсе онын мойнына карыз туын іліп кояды". 

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Адамдардын акша жагдайлары калай?

– Адамдардын копшілігі карыздар. Біракта басым болігі осыны мойындагылары келмейді. Карыздар артурлі болуы мумкін. Ен біріншісі – озіне берген уадені орындамау.

Озінізге озініз каншама уаде бергенінізді есінізге тусірінізші. «Бітті, ертеннен бастап темекі шекпеймін, арак ішпеймін, есесіне танертенгілік жаттыгу жасап денсаулыгымды тузеймін, салауатты омір суру жолына тусіп, турмысымды тузеймін, денсаулыгымды шындаймын» т.б.

Озініздін ата-ананызга, жубайынызга, бала-шаганызга, жора-жолдастарынызга каншама уаделер бердініз? Осылардын ішінде орындалгандары бар ма?

Біреуді телефон аркылы куттыктап ізгі тілек білдіргініз, енді біреуге кайрымдылык жасагыныз келді, окінішке орай осы жаксы ниетініз куйбін тіршілігініздін кулінін астында коміліп калды. Бул ар-уятыныздын алдындагы карызыныз.

Есінізде болсын: Еш уакытта уаде беруші болманыз!

Барі озгереді, барі уакытша. Сіздін кеше не бугін берген уаденіз орындалмай калуы мумкін. Уаде де – карыз.

"Кажетті нарселерді Алла тагаладан сура, узіліп кеткен аяк киімнін бауы болса да".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Карызды тагы калай табамыз?

– Озіміздін тойымсыздыгымызбен! Корсекызарлыгымыздын калауы ала берсем екен дейді. Беруге келгенде мойынымызды ішке тыгып бугіжіктеп каламыз, бар болса да кимаймыз, уысымыздан шыгаргымыз келмейді. Осынын барі озіміздін коршаган ортага – куатымыздын дурыс болінбеуінін салдары. Озіміздін омірдегі максатымызды тусінбеуімізден туындайды.

Коршаган ортамен куат алмасуымыз бузылган мезетте – денсаулыгымыздын, турмысымыздын, адамгершілігіміздін, акшамыздын, адамдармен араласуымыздын шыргаландары басталады. Алга басудын орнына, кері кете бастаймыз.

Біреулерді мусіркеп  аяу сезімі де карыздардын туындауына себеп болады.

Карыз – озіне, туган-туыстарына, жакындарына, коршаган ортага деген суйіспеншілігініздін жетіспеуі. Сіз коршаган ортаны суйіспеншілікпен кабылдай алмайсыз, курудын орнына куртасыз. Адамнын негізгі болмысы курту, жою емес – жоктан бар жасап куру гой.
Біздін жан дуниемізді, мінез-кулкымызды карыз сезімі  мендеп алса, аскак арманымызга, максатымызга орын калмай калады, себебі онга да, солга да, алдыга да, артка да карызбыз.

Жасы кіші улкеннен уялмай жур,
Сурамсактар напсісін тыя алмай жур.
Салем – борыш, соз – кулык болганнан сон,
Кандай жан сырттан соз боп, сыналмай жур.

 Абай

«Карыз» деген соз жанымызды жаулап алады. Аяк-колымызды, ой-орісімізді шырмап-матап тастайды. Озім ушін емес, баска біреу ушін омір суретін боламын, оз омірімнін иесі болудан айырыламын.

– Карыз бен парыздын айырмашылыгы неде?

– Коптеген адамдар карыз сезімі мен парыз сезімін айыра алмайды, шатастырады. Екеуінін айырмашылыгы жер мен коктей. Аныгырак айтсак – бір-біріне карама-кайшы угым.

Нактылы казаки тусінікте Карыз деген создін магынасы – «борышты», «малай», «кул», «кайыршы», «жарлы», «мусапір», «кенкелес», «міндетті», «тауелді», «жаны жаралы», «сорлы», «бишара», «сілімтік», «мигула», «ынжык», «суайт» деген создердін магынасымен астарласып жатады.

Карыз – жазалау, істеген жамандыктарыннын карымтасы, соккы, ауру, бакытсыздык, кайыршылык, кесепат, зулымдык, жокшылык, куйзеліс, азап т.б. келенсіздіктерініздін себебінін бастауы – озінізді «сырты бутін, іші тутін» пендеге біртіндеп айналдыратын алапат куш.

Ел не десе о десін, біракта табыс – карапайым агым (процесс). Ол аспаннан салбырап туспейді. Мунда ешкандай сикыр да тылсым да жок.

Омірдегі жетістікке жетудін негізгі  шарттарын біртіндеп колдана отыру аркылы табыска жетіп, карыздарыныздан кутылу табиги калып.

Бунын байлык пен бакытка да катысы бар. Бакыт пен байлык та омірдегі жетістікке жетудін НЕГІЗГІ шарттарын кунделікті колдана отырып ойынды іске асыру. Табыска жетудін кілті – жетістікке жетудін негізгі шарттарынан тайкып кетпеу.

/Карыз бен парыз/

"Кош, суйтiп журiп-ак мал таптын, байыдын. Сол малды сарып кылып, гылым табу керек. озін таба алмасан, балан тапсын, гылымсыз ахирет те жок, дуние де жок. Гылымсыз окыган намаз, туткан ораза, кылган хаж, ешбiр гибадат орнына бармайды".

Абай

Карызга акша алу – кайтарып беруден алдекайда женіл. Біреудікін аласын, озіндікін бересін. Осынын туп негізі – «дуние жалган, отеді де кетеді, барында ойна да кул» деген жалган тусініктен туган. Сондыктан да карыз ала берейік деген ниетте боламыз. Бул дурыс емес.

Кенес заманында біз парыздын негізінде тарбиелендік. Отан, ата-анан, жан уян, агайын, жора-жолдас т.б. алдындагы парызын.

Негізінде букіл батыс алемі мен Америка карызбен омір суреді. Олар осыны калыпты жагдай деп пайымдайды. Адамдар карызсыз омір суруге болмайды деген козкарасты да калыптастырып алган, онсыз омір суру мумкін емес деп есептейді.
Егер де сіз оз омірінізді озініз баскара алмасаныз, онда сіздін омірінізді баска біреу баскаратын болады. Карыз осынын таптырмайтын тамаша куралы.

/Дуние мулікті карызга алу/

"Біреу жаксы ниетпен карыз алса, карызга алган акшасын кайырлы (жаксылыкка) каражат жасаса, Алла тагала ол кісіден жардем аямайды".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Сіз багалы бір затты карызга (кредитке) алган кезінізде, борышка белшенізден батасыз. Сіздін турмыс жагдайыныз кулдырай бастайды, себебі калтаныздан акша толеуге мажбурсіз. Сіз банкирді байытып жатырсыз. Омірініздін бір болігі осыган кетеді.

Сіз карызга алган затынызды пайдаланасыз, біракта осы затты алган саттегі куанышыныз коп узамай су сепкендей басылады.  Акша дагдарысына ушырайсыз. Нактылы шаттык – жоктан бар жасап, озінізге жане коршаган ортанызга жайлы жагдай жасаганда гана келеді.

Алі туйін салмаган алманы жей аласыз ба? Жесеніз де тек кана ойша. Сонда калай болганы? Озініз енбек сініріп барып таппаган уйінізді, багалы дуниенізді, машинанызды калай гана пайдаланасыз? Бул акымактык.

Сіз жанынызды салып болашак урпактын несібесін урлап жатырсыз. Сіз де, балаларыныз да бас еркіндіктерінен айрылды. Неліктен? Себебі оркениеттін (цивилизация) тырнагына іліктініз.

Адам озі курган, жасаган немесе ата-бабасынан мурага калган дуниелерді, багалы заттарды гана пайдалануы кажет. Тіпті мурага калган дуниені пайдаланганнын озінде де, осыны ары дамытып кобейтпесе, бул да таусылады.

/Осімкорлык/

Осімге акша берген де, осімге акша алган да дозакка барады.

– Осімкорлыкты калай тусіндірер едін?

– Осімкорлык дегеніміз біреуге карыз акша беріп, кайтарганда устемемен алу. Касиетті Куран Каримде айтылган. Осімкорлык – зор куна.

Егер де акшаны осімімен карызга берсеніз – адамды озінізге тауелді кылып коясыз. Бул дегенініз – кулдык. Булай істеу карыз бергенге де, карыз алганга да оте кауіпті. Тусіндірейін. Жогары ес (сознательный разум) пен томенгі есте (подсознательный разум) карыз алушы – енсесін езіп турган карыздан кутылгысы келеді. Будан кутылудын бір жолы – карыз берген адамнын козін жою. Адам жок – шыргалан жок. Сондай-ак томенгі естін аукымында – карыз алган адам, карыз берген адамга унемі – жамандык, жауыздык, ауру, апат, олім тілеп жатады.

Осімкор – алгыс емес, унемі каргыстын курсауында болады. Казак атам айткан: «Коп тілегі кабыл болады» – деп. Кей кездерде осы адамдардын ойынын кабылдануы гажап емес, алемнін аділеттілік занына сай калыпты жагдай.

Карыз алган адам – куле кіріп, кунірене шыгады. Осімге карыз беруші адам, осы кагиданы санасына сініріп, миынын бір кыртысына кашап жазып алганы жон болар еді.

/Карызды кайтару/

"Кімде кім біреуден карыз алганда оны кайтару ниетінде болса, Алла тагала оны отеуіне жардем етеді. Кімде кім оны жеп кету максатында алса, Алла тагала малынын берекесін ушырады да, оны отей алмай оліп кетеді".  Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Бул жагдайды екі жактан талдайык: біріншісі – озініз карыз болган, екіншісі – сізге карыз болган сатті.

– Карызга белшесінен баткан пенденін ары карайгы іс-арекеті калай болады?

– Казіргі жагдайда карызга белшенізден батып турсаныз да, шурк етпеніз. Кандай жагдайдан болмаса да шыгатын екі жол бар. Оз оміріміздегі барлык келенсіздіктерді, окигаларды озіміз жасаймыз гой.

Бірден тыгырыктан шыгатын жолды пайымдап: «Уаделі уакытында, керекті жерде мен озімнін алган карызымды, алгысымды айта отырып кайтарамын. Екі жакта канагаттанатын боламыз».

Енді озініздін ішкі жан дуниенізге карап, осы келенсіздіктін жагдайын талданыз. Карызга калай батканыныздын себебін аныктаныз. (Жогарыда жазылганды кайталап окып шыгыныз).
Осыдан сон ойлау жуйенізді, козкарасынызды озгертініз. Тусінініз, бул жалган алемде ешкім де, ешкімге карыз емес. Тек кана озініздін омірге деген жауапкершілігініз бен белгілі бір парыздарыныз бар екенін уга білініз.

Адам гапыл дуниені дер менікі,
Менікі деп жургеннін барі оныкі.(Алланікі)
Тан калып, мал да калып, жан кеткенде,
Сонда, ойла, болады не сенікі?         

 Абай

Карыз – ескіше ойлау жуйеніздін натижесі. Сондыктан да, ойлау жуйенізді жанаша багытка багыттаганда, кандай болмасын откен карыздарыныздан арылыныз, ойтпесеніз – олар озінін бугауынан босатпай буындырып, шыргаландарды тудыра береді. Ангіме тек кана акша карызы жайлы емес, бірінші кезекте ар-уждан жайлы. Ол ушін ен кажетті нарсе жауапкершілік, парыз жане озінді устаудын тартібі.

Акшаны бірден толеу міндет емес, боліп-боліп толеніз. Осылай істегенде озініздін карызды кайтсем де кайтарамын деген максатынызды білдіресіз. Осыны карыз берген адамга ескертіп айтыныз. Егер де акшаны осімімен алсаныз, мумкін болса осімін толеуден бас тартыныз.

/Егер сізге карыз болса/

"Бір кісі адамдарга карыз беріп журуші еді жане кызметшісіне айтатын: «Кедейлердін карыздарын кешіріп жібере бер, Танірім де біздін куналарімізді кешіріп жіберсе» деп. Ол кісі олген сон Танірі онын куналарін кешіріп жіберген екен".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Егер адам сізге карыз болса ше?

– Егер бір адам озінізге карыз болып, осы карызды кайтару каперіне де кіріп шыкпайтын жагдай омірде жиі кездесетін жайт. Осы кезде біздін санамызда кандай кубылыстар болып жатады?

– Егер кімде-кім сізге карыз болса, онда онын бейнесі озініздін томенгі есінізде жазылып калады да куатынызды сорады, ойткені борыштар адамга деген сезімініз куруга емес, куртуга багытталган. Осы адамга деген окпеніз, ызаныз, мусіркеушілігініз, ошпенділігініз жан-дуниенізде шогырлана береді.

Зан бар: ойыныз кайда – куатыныз сонда, куатыныз кайда – каныныз да сонда. Осылайша озінізді алсіретесіз. Борышкордын бейнесі томенгі есте болгандыктан, кайта-кайта айналып осыган келе бересіз.

Не істеу керек?

Бунын барі де карапайым нарсе!

Ен бірінші былай деп пайымданыз: «Керекті уакытта, керекті жерде, оган да, маган да жайлы жагдайда – карызга берген акшамды кайтарып аламын».

Енді акшаныз кайтсе де озінізге кайтып келеді,  ал осы жумыстын іске асуын озініздін томенгі есінізге тапсырыныз, жолын озі табады.

Бул да алі толык емес. Енді ен маныздысы!

Борышты адамнын карызын кешірініз де, ол адамга осылайша силык берініз. Карызынызды силаныз.

Егер карызынызды кайтармаса, сурамай-ак койыныз. Жауапкершілігін оз мойнынызга алыныз. Сізден карыз алган мезеттте, гарыш сізді акшадан арылтты. Бул акшадан киналмай кутылудын зиянсыз жолы. Сіз осы акшаны жогалтып, урлатып немесе біреулер тонап алса – денсаулыгыныздан айрылуыныз мумкін еді. Сізден карыз алган адам: сізді неше турлі пале-жаладан, кауіп-катерден аман алып калды. Карызын кешірініз де, омірлік берген сабагына алгыс айтыныз. Борышкердін телефонын, не мекен жайын білсеніз озініздін шешімінізді міндетті турде хабарланыз.

– Егер де адамнын карызын кешірмесек не болады?

– Егер адамнын карызын кешірмесен, онда онын жанын, ар-ожданын аласын. Карыз болган адам кепілдікке бірдеме тастауы керек кой. Оз жан-дуниенізді тубегейлікті тусіне алмай жургенде, біреудін жанынын, ар-ожданынын сізге кажеті бар ма?

Сіз карызды кешірген  мезетте, озініздін жан-дуниенізде – жана адамдарга, акшага, білімге орын босайды. Бурынгы карызымды кайтсем де кайтарам деп расуа болып журген куатыныз – озінізге кайта айналып келеді. Баскаларга еркіндік бере отырып, озін осы фани алемдегі – дуниеге, затка байланудан, дуние коныздыгыннан, сарандыгыннан, ашкоздігіннен, иттігіннен, жексурындыгыннан, жагымпаздыгыннан, алаяктыгыннан, менменсуіннен, жауыздыгыннан, катігездігіннен, канпезерлігіннен, суайттыгыннан, екіжузділігіннен, жокшылыгыннан, кайыршылыгыннан, кулдыгыннан, мигулалыгыннан, акымактыгыннан, есерлігіннен, дангойлыгыннан, жындысурейлігіннен, іш мерездігіннен, алкеуделігіннен, жарыместігіннен, боспелігіннен, т.б. ен бастысы – баска пендеге табынудан кутыласыз.

/Беру керек пе, бермеу керек пе? Алу керек пе, алмау керек пе?/

"Сарандыктан, пасыктыктан артык ауру жок".   

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Карыз беру, карызга алу керек пе?

– Егер сізге біреу келіп бірдеме сураса ойланыныз.  Алемге бірдеме беретін кезіміз жетті. Не беру керек? Озінде бар нарсені гана бере аласын гой. Суйіспеншілікті, мейірімділікті, махабатты, куанышты, шаттыкты! Адамдарга осыларды силаудан бастаныз.

Егер де артык акшаныз бар болса, акша берініз, тек кана карызга емес! Сонынан окініш пен кудіктен, дамеленуден азаптанбау ушін былай гана бере салыныз. Силык ретінде марапаттаныз! Берсе берер, бермесе кояр. Кандай айырмашылык бар?! Сіз кысылып турган адамга комектестініз, кайырымды іс жасадыныз.

Акша беруге мумкіншілігініз болмаса не бергініз келмесе, онда карызга акша бермейтінінізді, ал осы акшаны казіргі сатте силай алмайтынынызды, біракта баскаша колдан келетін комегінінізді аямайтынынызды тусіндіріп айтыныз.

Адамдар адетте акша бермей коя ма деп «жок» немесе «бар» деп айтады. Бул жагдайда онын жанын «коркыныш» билеп алган, буйтіп алган акшада береке болмайды. Сондыктан да, осы сатте жан-дуниенізді кандай сезім билеп алганы оте манызды.

Оте кызык бір жайт бар. Карызга акша алганда, куат сакталу заны бойынша, кепілдікке дуниенді салмаган жагдайда, кепілдікке – жанынды, ар-ожданынды, уятынды саласын. Ескерте кететін жайт – егер кепілдікке озіннін дуниенді салсан, осы саттен бастап ол дуниен сенікі емес, куат денгейінде осы дуниенізді баска біреу баскаратын болады. Ягни, сіздін ішкі жан-дуниеніздін мазасыздыгы артып, жанын жай таппайды. Осы сізді алсіретеді.

"Карызынан кутылмай дуниеден откен адам, сол карыз узілмейінше корінде кісендеулі калады".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Кыскаша кортындылайык:

Адам озін-озі, сондай-ак коршаган ортаны негурлым суйіп, силаса – согурлым карызы аз болады немесе мулдем болмайды.

Ешкім – ешкімге карыз емес. Біз баріміз – біртутаспыз. Осыдан шыгатын зандылык: «Негурлым коп берсен – согурлым коп аласын» немесе «Береген колым – алаган».

– Адамдар неге тілемсектеніп сурай береді?

– Адам омір суруі ушін кажетті жагдайдын барі бар, бул оган туа салысымен берілген. Онда неліктен бірдемелерді тілемсектеніп сурай береміз? Бізге аркашанда аз. Біресе ата-анамыздан, одан калса мемлекеттен, болмай бара жатса окыган намазымызды пулдап Жаратушыдан сураймыз.

"Казак кулшылыгым Кудайга лайык болса екен деп кам жемейді. Тек журт кылганды біз де кылып, жыгылып,  турып журсек болганы дейді. Саудагер несиесін жия келгенде, «тапканым осы,  біттім деп, алсан – ал, айтпесе саган бола жерден мал казам ба?» дейтугыны болушы еді гой. Кудай тагаланы дал осы саудагердей кыламын дейді".

Абай, он алтыншы соз

Егер де, бірдемеге пулыныз жетпей турса, онда оз мумкіншілігінізді толыктай пайдаланбай турсыз. Ішкі жан-дуниенізге назар аударыныз. Біздін аркайсымыздын ішімізде шексіз байлык козі, булагы булыгып бугып жатыр. Осында бір караганда акылга симайтын калып бар. Осы бастаудан негурлым коп ала бастасан, бастауыныз да согурлым молая береді. Немесе коп берген сайын, молынан куйыла бастайды. Біракта, ескеретін бір шарт бар. Бергенде ак конілінізбен, шын ниетінізбен, шексіз суйіспеншілігінізбен берініз. Берсеніз – тек кана карызга емес!

Y. /ЖАЛКАУ АДАМНЫН ОЙ ОРІСІ/

Такырыбы: Жалкау адамнын ой орісі. Озін-озі шектеушілік. Сатсіздік.

Жалкау тірі болганмен олгенге есеп,
Білімнін кеселі жок мунан кесек.
Білімсіз, арекетсіз еріншекті,
Кунакер де болмаспыз олді десек.

Шакарім

– Жалкаулар калай омір суреді?

– Жалкау адамдар максатсыз омір суріп, уакытты елемейді. Олар, мумкіндігінше, жуйесіз омір суру калпын унатады. Олар оздерінін омірлерін айдаладагы жел куган канбактай максатсыз отіп жатыр деп тусінеді. Сойте тура, мундай омірмен ере журетін екі уштылык пен ішкі сезімдерден рахат табады.

Егер оларда жумыс болса, ол – уакытша болады, ойткені олар кез келген жуйемен, уакытты тартіпке салгысы келген арекетке карсы турады. Осындай  максатсыз адам: «Мен омір бойы кешігіп журемін. Мен, балки, оз уакытымды ешкашан да баскара алмаспын. Мен буган енді ман бермеймін, не болса, ол болсын озімнін казіргі жагдайыма конілім толады» – дейді.
Бул козкарастын дурыс емес жері бар ма? Біз кім жайында айтып отырмыз? Иа, Сіздін омірініз жайлы айтып отырмыз. Егер Сіз озініздін осындай омір калпын устанганынызды сезінсеніз, онда мундай багыт – омірдін негізгі жане косалкы жолдарындагы кез келген  дамуына кедергі болары анык.

/Озін-озі тежеушілік/

"Озінде бармен омір сур, бугін артык калганынды ертенге сакта: достарына тіленші болганнан горі мулкінді душпанга тастаган артык". Эзоп

– Озімізді-озіміз калай шектеп тастаймыз?

– Табыска жету ушін жеке басымыздын дамуын богейтін нарселерден арылу ушін ардайым жумыс істеуіміз керек. Сіздін кім екенінізге карамай, куресуге тиісті озін-озі шектеушіліктін уш турі болады.

Бірінші шектеушілік – жайбасарлык. Жайбасарлыктын кауіпті болатын себебі, онын шогырлана беретінінде. Егер біз бір куннін ішінде алдебір кішігірім жумысты істемей-ак койсак, онын соншалыкты мані жоктай корінеді.

Кіналау – жеке басымыздын даму жолында озімізге кедергі жасап коятын тагы бір богетіміз. Белгілі бір уакыттарда біздін баріміз бір нарсе жонінде алдекімдерді кіналадык. Озіміздін ішкі дуниемізге унілудін орнына, біз неге саусагымызбен біреуді корсетуіміз керек? Біздегі «Мен»-іміз бізді коргауга умтылады. Сондыктан да, біз сырткы кушті кіналаганымызда озіміздін жеке басымыздагы алсіздікпен кемшілікті коре алмай каламыз. Бул белгілі «себептер тізімін» жасауымыздын негізіне айналган сиякты.

«Бул» – еш уакытта кіналі болмайды. Егер Сіз жауапкершілікті осы «бул»-га жуктейтін болсаныз, онда Сіз унемі каржылык, тапшылык пен тунілушілікті бастан кешетін боласыз. Сіз еш уакытта да жеткілікті турде табыс таба алмайсыз. Ал, енді Сіз «бул» – дарежесінде емес, «мен» – дарежесінде ойлай бастасаныз, онда жеке басыныздын шарыктап дамуы басталып, табысыныздын осуіне куа боласыз.

Сылтау – бул жеке бастын даму жолына кедергі болатын озін-озі тежеуліктін ушінші турі. Сылтау озін-озі тежеуліктін кіналау турімен тыгыз байланыста болады. Каншама сылтау болатынын ойлап корінізші? Дурыс айтасыз, миллион турлі сылтау болады. Адамдар оз тіршіліктерінін он бойында тагы миллион сылтаулар ойлап табады. Сондыктан баріне оздері жауапты болатын шындыктан кашып, маскара турде омір кешеді. Олар миллион тенге жасаганнан горі, тагы миллион тенгелік сылтауга сынык іздейді. 

– Озінізді-озініз жетілдіру ушін бугіннен бастап не істеуініз кажет?

– Егер Сіз озінізді-озініз тежеуліктердін кейбірінен арылмасаныз, онда алдагы бес жылдагы омірініз бес жаска улкейгенініз болмаса, бурынгы калпында оте беретін болганы. Ал, егер озінізге жауапкершілікті алып, жеке басыныздагы шектеушіліктен арылатын болсаныз, онда керісінше, бес жылга жаксара тусер едініз. Сойтіп, бул дабыл Сізді катты ойландырар ма екен?

Оздерінін жеке басы кабілеттеріне сенінкіремейтін адамдар коп. Олар оздерінен-оздері «Менін колымнан не келеді? Оз оміріме озгеріс енгізу ушін не істей алам?» – деп сурайды.

Адам баласы керемет нарселер жасай алады, ойткені адам баласынын жаратылысынын озі гажайып емес пе! Сіз жане мен – курт, балык, кус не ит емеспіз гой. Біз жоктан бар жасай аламыз, кобікті байлыкка, апатты салтанатка айналдыра аламыз.

/Сатсіздік/

Еріншектіктен – салактык,
Салактыктан – надандык...
Бірінен-бірі туады,
Жогалар суйтіп адамдык.

Шакарім

– Сатсіздік дегеніміз не?

– Сатсіздік –  жекелеген окигалардын натижесі болып табылады. (сатсіздік – тартіптін томенгі денгейінен туындаган майда сатсіздіктердін узын тізімінен шогырланган натиже болып шыгады.)

Сатсіздік арбір сат сайын бугін... ойлай алмаганымызда, камдана алмаганымызда, кулшына алмаганымызда, биікке котеріле алмаганымызда, алуга куштар бола алмаганымызда жане бугін... алга умтыла алмаганымызда.

Кауіп – бугінгі куннін боска откенін коре тура, жеме-жемге келгенде, еш нарсе болмагандай, бул – бір гана кун гой деп ойлаганымызда жатыр.

Осы кундерді коссаныз – жылга айналады, ал бул жылдардын жиыны – омірге уласады. Мумкін кун сайынгы усак-туйек сатсіздіктердін Сізді улкен бакытсыздыкка акелетінін енді тусінген боларсыз.

Сіз озініздін керемет жасампаз екендігінізді білініз. Ішкі жан-дуниенізге унілініз де, озініздін гажайып адамдык кундылыктарынызды оятыныз. Олар Сіздін кашан турткілеп оятатыныныздын, кашан пайдаланатынынызды кутіп бугып жатыр.


YI ТАРАУ. /Тартіп, коркыныштар/

Такырыбы: Тартіп. Бакыт. Коркыныштар. Жокшылыктын коркынышы. Аурудын коркынышы. Созге калудын коркынышы. Суйіспеншілік пен махаббатты жогалту коркынышы. Карілік коркынышы дегеніміз не? Олім коркынышы калай туындайды?

/Тартіп/

"Тартіптілік – турмыстын жартысына, достасу – акылдын жартысына, уайымшылдык – каріліктін жартысына тен; онерлі, акылды айел байлыктын екіден біріне тен".

Пайгамбарымыз Мухаммед(с.г.с.)

– Табыска жетуде тартіптін алар орны кандай?

– Тартіп жайлы ангіме болганда коп елдін тусінігінде унамсыздык жай туындайды, ойткені олардын санасында бала куніндегі  шамасы жеткені алсіздеуін урып-согып, колындагысын тартып алганнан бастап, есейген кезде жумыс уакытында болар-болмаска акірендейтін аткамінерлерге дейінгі ар турлі бейнелер бірден пайда болады.

Сойте тура, тартіпте – Сіздін арманыныз бен тілегініздін жузеге асуынын кілті жатканына сендірер едік. Тан калдыныз ба? Онда? Біз тартіп деген создін астарында не жатканына сал уакыт болетін болармыз.

– Егер Сіздін байлык, бакыт жолындагы жетістігінізге тауелді шешуші сынар бар болса, онда онын тартіп болгандыгы.

Тартіп – ниет пен істі бітірудін аралыгындагы копір, бул – калауды жетістікпен жалгастыратын аркан, бул – каржылык кажеттілікті онердін шабытты шыгармасына айналдырып жіберетін сикырлы куш.

Тартіп – агыска карсы жузуге дайын жандар; омірде максатсыз немкурайлы жылжу – окініш пен куйінішке урындырады.

Тартіп – кез келген жетістіктін орныгатын ірге тасы. Тартіптін болмауы – сатсіздікке акеп соктырады.

Сойте тура, коп журттын жетістіктін болмауын тартіптін жоктыгымен байланыстырмауы – агаттык. Елдін кобі сатсіздікті – кенеттен келген уакига немесе мандайыма жазылып койган нарсе деп тусінеді.

Тартіп – байлык пен бакыттын, мадениет пен талгампаздыктын, озін-озі жогары багалау мен биік жетістіктін, мактаныш, канагаттану, табыска жету сиякты сезімдердін басты кілті.
Сіз оз омірінізге тартіптін манызын сезінуініз кажет. «Оз максатыма жетуім ушін не істеуім керек?» деген сауалды оз-озінізден сураудан бастаныз.

– Екіншіден, «Бул ушін кажеттердін барін жасауга мен дайынмын ба?» деген сауалды оз-озінізден адал турде сураныз. Егер Сіздін жауабыныз «Иа»  болар – онда озініздін жана ереженізге сай – кандай жагдай болмасын оны орындауга міндетті болып, узак мерзімді міндеттеме алуыныз кажет.

Арине, тартіп Сіз ушін коп нарсе аткарады. Дегенмен, тартіптін Сізбен не істейтінінін натижесі гажап болмак. Тартіп – Сізді озінізден-озініздін зареніз кететіндей мажбурлікке тусіреді.

Тіпті, ен усак-туйек тартіпке салушы ереженін озі – Сіздін омірге деген козкарасынызга улкен ыкпал ететін болады. Тартіпке салушы ережені іске асыра бастауыныз, натижесінде озгерістерден кейін пайда болган толку сезімініз,  жаксы асерініз – тагдырынызды шешеді.
Тартіпке салушы ереже – коліктін жана багытка жол тартканындай, Сіздін омірініздін беталысын бірден озгертеді.

Тартіп – адамнын жасанды куй-калпы деп уйгарым жасайтын адамдар бар. Олар: Адам ушін карапайым турмыс-тіршілік жеткілікті; алга койылган максаттарга кол жеткізу  – адамды кызбалыкка ушыратады, бул максат когамдагы адамнын іс-арекеті жалган жане жасанды – деп есептейді. Ал, шындыгында, тартіптін табигатпен ундесетін уксастыктары коп:  табигат та, тартіп те – бір нарсе. Екеуі егіз. Табигат агымы тартіп. Букіл алемдегі, гарыштагы т.б. кубылыстардын барлыгы белгілі тартіппен, зандылыкпен болады. Ол Жаратушы жасаган тартіп, зандылык.
Тартіп колайлы жагдайда озіне тартады. Мумкіндіктер оз кабілеттерін жетілдірушіге не іс-арекетке умтылушыга ардайым келеді.

Тартіп – сабырсыздыкты тусаулап, сыпайылыкка жол ашатын, жагымды іс-арекетті дамытатын жане теріс ойларды тиятын, жетістікке дем беретін, сатсіздікке бой усындырмайтын, денсаулыкты жаксартатын, ауруды токтататын – саналы жуйемен іс-арекет етудін бірден-бір агымы.

Аркім тартіпті адам бола алады. Сізге бул калыптасу агымын бастап коруге болады, бірінші кадам жасасаныз болды.

Шабыттанып, кулшынып Сіздін бугін бастауынызга болады!
«Егер менін колымнан келсе, мен болар ем!» – деменіз. Мунын орнына «мен болсам, мен былай жасар ем. Егер мен кажет етсем – болам!» – деп айтканыныз абзал.
Жана агым осылай  майда-шуйдеден басталады.

Озінізге алган жана міндеттемелерінізді іске асыруга адеттенініз. Бір караганда, карапайым боп корінетін бастамадан Сіз озінізді тартіпті адам ретінде сезінуді уйрене бастайсыз.  Сіздін жетілуініздін  шегі болмайды.

Сізді томенге тукыртып тартатын тартылыс кушінен кутылыныз. Озініздін коргаушы куштерінізді іске косыныз. Куту мен уміттін артта калып, енді сенім мен іс-арекеттін уакыты келгенін озінізге далелденіз.

Бул кун – Сіздін жана омірініздін жана куні, жана бастауы. Оз омірінізді тартіпке салсаныз, сонда Сіз каншама улкен жетістікке жетуге болатын кабілетінізге тан калар едініз. Бундай жагдайда Сіз озініздін бурынгы сатсіз істерініз бен кауіп-катерлерінізден баска еш нарсе жогалтпайсыз. Карл Маркс айтпакшы: «Шынжыр бугаудан баска жогалтар ештемеміз де жок».

/Бакыт/

"Бакыт... озіннін рухани жане дене кушіннін когамдык омірге жумсалгандыгын толык сезіне білу".

Л.Н.Толстой

–  Бакыт дегеніміз не?

– «Бакыт» дегенді елдін барі іздеп жур.

Бакыт – жаксы істеген ісінмен байланысты куаныш сезімі.

Бакыт – ылги іздеп жургеніміз, егер таба калган жагдайда ары карай кадам баспаймыз. Сабилер сиякты карапайым заттардан канагат, лаззат алайык. Біракта біз керісінше оз омірімізді курделендіріп, онан калса жуйке кушіміздін жулым-жулымын шыгарып тоздырамыз, баска конган бакытымызды устай алмай ушырамыз. Сынгырлаган денсаулыкпен, алансыздыкпен, акыл-ойымызды лайламай тыныштыкпен гумыр кешейік. Табигаттын карапайымдылыгы мен тамашалыгына бас ие отырып, омірден куаныш табатын болайык. Егер біз онын занымен журіп, бакытты болудын адісін озімізге жакын да кымбат адамдармен болісіп,  пайдамызды тигізе берсек, согурлым деніміз сау бола береді.

Ен жаксы дін – кайрымдылык пен адамнын жан дуниесін тусіне білу. Біздін токкен шуагымыздын денгейін, келесі адамнын жанарындагы пайда болган нурдан  байкауга болады. Егер біз табигат жолымен журсек, онда ол жайлы жагдай мен куаныш силайды. Осыны кулдын акылымен кабылдап, сабидін журегімен лаззаттанайык.

Бакыт – жаналык ашу куанышы да, білім куанышы да. Бакыт кобіне омірдін кыр-сырын жане уйлесімін букіл тутастыгымен кабылдаган адаммен бірге журеді.

Бакыт –  оз омірін мукият жоспарлап,  ашык-жаркын гумыр кешкен жанга келеді.

Бакыт –  омірдін бізге усынганын тусініп, соган куанып, осыны сезіне білу.

Бакытка берерінді беріп, аларынды алып, жемісін татып, сыйын тартып та жетуге болады.

Бакыт – омір уйлесімімен де, тамак ішумен де, кунелтумен де ракаттана білу.

Бакыт – озінін ой-орісін кенейтіп, оз тажірибесін байытатын жанга келеді.

Бакыт – колайсыз жагдайлармен куресе алатын, курес кезінде саттілік сезімін жогалтпайтын адамдардын уйлерінде болады.

Бакыт – оздерінін жагдайларын, оздерінін сезім-куйлерін баскара білетіндерге конады.

Бакыт – сондай-ак, жалгандык, озін томен багалаушылык, кызганшактык, ашкоздік, кекшілдік, теріс угынушылык пен жек корушілік сиякты негізсіз урейлерден аулак болу деген соз.

Бакытка кенелген жандар – омір суру мен куштарлыктын жойкын куш куатына ие болады жане осыны сезе біледі.

Бакыт – жалпы сезінуден, алдекайда зор тусінік. Бакыт – омірдін сезінуін, іс-арекетін жане манерін айкындап ойлай білуде. Баскаша айтканда, бул – алем мен окигаларды, сондагы отіп жаткан кубылыстарды талдап-талкылау адісі.

Бакыт  – барлык кундылыктардын біркелкі болуы. Бул – кунделікті іс-арекеттерімізді орындау барысында табатын канагат пен ракатка шомылу сезіміміз.

Бакыт – даулетті адамдармен карым-катынаска толы жаксы гумыр кешу. Бул – акшанын озгеше тегін турі болып табылатын жане жаратуга, инвестициялауга болатын кен де ар алуан тажірибелер мен естеліктер жиынтыгы.

Бакыт  – белгілі бір максаттагы кызмет, омірге деген куштарлык, акикатты сезініп, тез тусіну, жасырын сырга зор курметпен карау.
Біздін кобіміз бакытты не откенімізде жогалып калган, не алдебір алдагы кезде болатын – нарсе деп тусінеміз. (мыналар іске асса болды «мен бакытты боламын» – деп ойлаймыз.)

Бакытты дал казіргі сатте сезінуге болатынын білетіндер аз. Арине, барлык асыл мулік сиякты – бакыттын  жиі устатпайтыны рас. Дегенмен, Сіз сенініз, оны устауга болатынына куманініз болмасын.

Сонымен, бакыт кусын калай колга тусіруге болады? Тан каларлыгы сол, бакыт угымы тартіппен сирек байланыстырылады.

Коркыныш пен мазасыздыктан калай кутылуга болады?

"Когамдык омірде де, жеке омірде де адамдар бір-бірімен де, озімен-озі де согыс жагдайында болады". Платон

– Омірде не істеу керек екендігін білмейтін адамдардын психологиялык жагдайлары калай болады?

– Кім болмасан да – омірде кандай максатка умтылганынызды аныктап алып, конілінізді, калауыныз бен ынтанызды осы жолга багыттау кажет. Не істеу керек екендігін білмейтін адамдар омірде немкурайлы болады, бул орынсыз мазасыздануга ол коркынышка акеледі. Казіргі оміріміздін копшілігі болашакта не болатынына мазасызданумен отеді, ал калган уакытта откен кателіктерімізге кіналы сияктымыз. Сондыктан да накты омірімізде де озіміздін мумкіншілігімізді іске асыруга уакыт табылмайды.

Осындай адамдарда бас ауру, асказаннын кортпауы, журектін катты шаншуы, кол мен саусактардын калшылдап дірілдеуі, журектін жиі согысы белен алады.. Бундай адамдар ешнарсеге кызыкпай, отырган орындарында омалып отыра береді. Кейбір кезде орт тигендей шаба жонеледі. Оларды біреу-міреу жаксы кормей калса сумдык бірдене болатындай сезінеді. Копшілігін артурлі алты коркыныштар тумшалап тастаган.

– Коптеген адамдардан неден коркасын деп сураса «ештенеден» деп жауап береді. Бул дурыс емес, себебі арбір адам айтеуір бір кезде коркыныштын негізгі алты турінін біреуінін курбандыгы болады: жокшылык, ауру, карілік, суйіспеншілікті-махаббаты жогалту, біреулердін созінен, олімнен. Миллиондаган адамдар бір немесе бірнеше коркыныштын зардабын тартуда. Олардын жуйкелері оте ширыккан жане жуйке куштері бірте-бірте алсіреп акыр аягында жуйкесі жукарып озіне ие бола алмай калады.

Коркыныш пандік те, руханилык та жактарды шырмап тастайды. Шындыгында, коркыныш, кунделікті турмыска ен бірінші керекті заттарга ие болудын озін киындатып жібереді: тамак, баспана, киім табуларды. Коркыныш кулшынысынызды, озіне деген сенімділігінді жойып, ойынды талкандайды. Коркыныш аямшактыгынды, арамдыгынды, ызанды, кінамшылдыгынды туындатып, баска біреулермен карым-катынасында адалдыгынды куртады.

Коркыныш томенгі есте болгандыктан катерлі, тез калкып шыга келеді. Егер коркыныш бас ауру турінде білінсе онда уміт аз, себебі осынын курбандыгы осыдан кутылу ушін бірдеме жасайды. Бул тунде келген урыга уксайды, миды улайтыны соншалык, ми дурыс жумыс істемейтін болады.

Сіз, тек кана озініз гана осы коркынышты біле аласыз. Сіз озініздін миыныздын калпын бакылауга алып, омірге баска козкараспен карап, жуйке кушінін мол корын жасай аласыз. Озінізде баскаша ойлау жуйесі болганда, жойкын жуйке куші де пайда болып, барлык коркыныштар озінен-озі жогалады. Буны сатып алуга болмайды, буны тек кана куру керек.

Откен гасырдын 30-шы жылдары елді дагдарыстан алып шыккан АКШ президенті Рузвельттін «Бізге озіміздін коркынышымыздан баска коркатын ешнарсе жок» деген бір ауыз созінін асері керемет болды.  Бул – шындык. Коркыныш кимылдатпай кояды. Егер де біз коркынышсыз оз коркынышымызды каская карсы алсак,  жауды женеміз.

/Жокшылыктын коркынышы/

"Коркак саудагердін байлыкка колы жетпейді, тауекелшіл батыр саудагер байлыкта жолы болады".

 Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Байлык пен кедейшіліктін арасында мамле болмак емес. Екеуінін жолы екі баска, карама-карсы. Егер сіз байыгыныз келсе, кедейшілікке апаратын адеттердін барін тастауыныз керек. «Байлык» деген соз бул жерде тек кана акша жайы емес, сондай-ак денсаулык, солмайтын жастык, оміршендік, куат, узак гумыр – заттык та руханилык та жагы кенінен камтылады. Коптеген адамдар  ушін аса байлык – денсаулык.

Жокшылыктын коркынышы – жуйкенін жукаруынан болган акылдын калпы. Кедейшіліктін коркынышынан кутылу ушін, баскаша ойлау жуйесін курыныз. Акикатын айтканда, озініз ойлау жуйенізді тубегейлікті озгерту, курау агымында,  денсаулык пен молшылыктын жолына тусесіз.

/Аурудын коркынышы/

"Баска тускен балеге, киыншылыкка сабырлы, шыдамды бол".
Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Аурудын коркынышынын тукымы арбір адамнын миында мекендейді. Осы тукым касіретті гулмен жайкалып кетпес ушін, сіздін міндетініз – озінізге ен жогары денгейдегі ойлау жуйесін кушін куру.

Ойлау жуйеніз дурыс болмаса, арбір ауру олім акелетін жарылыс жасайды. Елес жумыс жасай бастайды. Жай гана бас ауруы мидын кабынуына алып келеді. Егер де сіз осы кітапта баяндалган табиги омір суру багдарламасымен омір сурсеніз, аурудын коркынышын умытатын боласыз.

Сіз озініздін жаман адеттерінізбен аурулар тудырасыз. Витаминдері мен минералдары жок олі тамак жеген кезде бірдененін жетіспеуінен зардап шегесіз. Егер де айналыстарды жаксартатын сауыгу жаттыгуларын жасамайтын жалкау болсаныз, онда осыдан тагы да запа шегесіз.

Егер де таигат зандылыгымен журсеніз, сізде ешуакытта аурудын коркынышы болмайды. Табигат зандылыгымен омір сурініз, сонда сынгырлаган денсаулыкпен марапатталасыз.

Созге калудын коркынышы
Шешен де откен не булбул,
Косем де откен не дулдул.
Соз манісін білсеніз,
Акыл – мизан, олшеу кыл.

Егер кисык корінсе,
Мейлін таста, мейлін кул.
Егер тузу корінсе,
Ойлап-ойлап, кулакка іл.
Акымак коп, акылды аз,
Деме коптін созі пул.

Абай

– Ойлау жуйеніз томендеген кезде, сіз оте сезімтал боласыз. Сізге елдін барі карап, озінізді осектеп жатканын сезесіз. Осы коркыныштан кутылу ушін, біріншіден, – коптеген адамдардын коре алмайтынын тусінуініз, білуініз шарт. Олар оздерінін алсіздіктерін буркелемеу ушін – унемі біреуді сыртынан сойлеулері, сынап-мінеулері керек. Осындай коре алмаушылык – осек. Бірак айтады гой: «Жаксынын артынан соз ереді, жаманнын артынан шоп ереді».

Есінізде болсын, не істесен де, ел тугілі туысына да жакпайсын, баріне бірдей жаксы коріне алмайсын.

Даналыкпен арі акылмен омір суре, озінізді согіп сынайтындардын созін каперінізге  алманыз. Жаратушымен жане табигатпен онашада болыныз. Неліктен кейбір акылы алжаскандардын созі маган асер етуі керек? Мен акылдык, тандік жане рухани жогары денгейде омір суремін. Осек пен канку создерге толыктай жабыкпын.

/Суйіспеншілік пен махаббатты жогалту коркынышы/

Жарк етпес кара конілім не кылса да,
Аспанда ай менен кун шагылса да,
Дуниеде, сіра, сендей маган жар жок,
Саган жар менен артык табылса да.

Сорлы асык саргайса да, сагынса да,
Жар тайып, жаксы созден жанылса да,
Шыдайды риза болып жар ісіне,
Корлык пен мазагына табынса да.

Абай

– Ойлау жуйеніз алсіреп, ойыныз тарам-тарам болып, сананыз басы ауган жакка лагып кеткен кезде, мусапірлігін аныкталады. Сіз озіне деген сенімді жогалтып, мусапірлігінді сезініп, коленкеннен де корка бастайсын. Біреу келіп жакын адамынды алып кететіндей болады. Осы коркынышты женетін бірак жол бар – бул озініздін ойлау жуйеніз бен жуйке кушінізді табиги калыппен журіп толыктырып, мусапірлік калыптан арылу.

Кызганшактык – біздін баріміз жабыла куресетін нарсе. Біз біреуді суйуіміз мумкін, бірак ол адам сіздін меншігініз емес кой. Оз ойлау кушінізді курган мезетте, ар адам оз омірімен суруге тиіс даналыгын тусінесіз. Озініздін кызганшактыгыныздан, суйікті адамынызды жогалту каупінен жогары денгейдегі ойлау мен жуйке кушін курыныз.

Махаббат – алемдегі ен улы куш. Суйе білініз, сіз де суйікті боласыз. Есінізде болсын, сіз озініз суйген жане сізді суйетін адамды еш уакытта жогалтпайсыз. Егер айырыла калсаныз есінізде болсын, онда ол да, сіз де шын суймегендерініз. Бул жай гана сезім асері болган.

Алемде тураксыз пенделердін коп екенін есінізден шыгарманыз, олар коз жасынызга турмайды.

Суйкімім кетіп, жалгыз каламын деген коркыныш коптеген адамдардын санасына себепсіз уялайды. Сіздін суйіспеншілігінізді ансайтын, сізді жаксы коретін біреу кайтсе де табылады. Ізденіз, табыныз. Сізге жетіспейтін, – жанаша ойлау жуйесі аркылы келетін жойкын жуйке куші мен  сенімділік.

/Карілік коркынышы дегеніміз не?/

Омірдін унап ойынын,
Шатыраш ойнап журмін шат.
Жер ашып тур койынын:
«Кел жылдам, – деп, – корге жат!»

Шакарім

–  Карілік коркынышы дегеніміз не?

– Адамды келенсіз ойлар мендеп, жуйке куші томенгі денгейге жеткенде, осы коркыныш миды жаулап алады. Адам озін карі, алсіз, сокыр, санырау, селкілдеп ускыны кеткен калыпта кореді. Осы коркынышпен дурыс омір суріп, дурыс ойлау аркылы куресуге болады. Енді осыны акылга салып таразылап байкайык.

Біріншіден, карілік деген нарсе жок, себебі біздін денеміздегі жасаушалар, суйек пен тістен баскасы, он бір ай гана омір суреді. Кун сайын миллиондаган жасаушаларды жогалтып, миллиондаган жасаушаларды курамыз. Сонда біздін кай болігіміз карі? Бундай болік жок. Бізді картайтатын денеміздегі улар. Біздін жауымыз туган куніміз емес, улар.
Есінізде болсын, адамда кун тізбектік жане биологиялык жас молшері болады. Егер де табигат занымен журсеніз, кун тізбектік жас ешнарсені білдірмейді.

/Олім коркынышы калай туындайды?/

"Тірлігінді олімге азірлік кор". Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Олім коркынышы калай туындайды?

– Табигаттын тылсым сырларына орай, ойлау жуйеніз бен жуйке кушініз азайганда миынызды мазалайтын, озінізді азаптайтын олім коркынышы таяйды. Кейбір адамдар унемі оліп каламын ба деп коркып омір суреді. Осы ауру ойлар, барлык рухани агымдарды алмастырады. Жындыханаларда олім коркынышынан есі ауып кеткен ерлер мен айелдер толып жатыр. Бул коркыныштын пайдасы жок, ажал ойласан да, ойламасан да дамін таусылган куні келеді. Шакарім бул туралы:

Омір, дуние, жер мен кок, откен заман,
Ажал алмай коймайды ешкімді аман.
Олмей, ошпей, картаймай жургін келсе,
Ол болмай ма тагдырды жамандаган?

Ажалды калыпты жагдай деп кабыл алыныз. Жогарыда суреттелгендей тагдырды жамандауга бола ма? Тагдырыныз онша жаман емес те шыгар. Арине, олім коркынышы жаксы емес. Жастык – картыкка, омір – олімге дайындалу. Бакытты олмеуге себеп жок. Егер де озініз фани омірде жаксы жумыс жасап, істерінді ретке келтіріп, жаныныз жай тауып неге коз жумбаска? Егер де узак гумыр кешсеніз олімге коз жумбаныз.

Ол туралы котерінкі коніл куймен айтып озінізді дайынданыз. Барлык омірініз – олімге дайындык. Озінізді канагаттанган калыпта устаныз, окініште калманыз. Аскак омір суріп, салтанатты олуге умтылыныз. Жаратушы шын журегінмен, конілінмен не сурайсын соны береді. Адамдардын назік денелері мен назік алемде озара куат алмасу унемі журіп жатады. Біз ойымыз жане назік денелеріміз аркылы коршаган ортага жане назік алемге озіміздін санамыздан болініп шашыраган куатымыз аркылы – тілегімізді, калауымызды, арманымызды, максатымызды білдіреміз, хабарлаймыз, Жаратушыдан сураймыз.

Осынын асерінен коршаган орта мен назік алем ойлаган ойымызга орай: тілегімізді, калауымызды, арманымызды, максатымызды кабыл етіп, осылардын іс жузіне асыуын камтамасыз етеді.

Казір атом гасыры, гылым айтады, букіл Галамшар куат деп. Физиканын бірінші заны: «Куат курылмайды да, курымайды да», – дейді. Ол материянын ар турлі турлерінде, шексіз жолдарымен пайда бола береді, бірак осынын барі бір куат. Онын турі гана озгереді, бірак жойылып кетпейді. Омір дегеніміз – куат. Егер де куат жойылмайтын болса, онда куаттын баска турлері сиякты омір де жойылмайды. Омір ар турлі агымдар аркылы озгерістерге тусуі мумкін, біракта омірлік куат болып кала береді. Олім тек кана бір калыптан екінші калыпка отетін отпелі кезен.

Жан денеде болганда адам омір суреді, ал ол денеден кеткенде омір суру догарылады. Дене біраз уакыт откен сон біртіндеп ыдырап, материянын баска туріне айналып кетеді.

Кейбір адамдардын адамнын алдагы олім туралы ойланбауынын себебі неде?
Кунделікті тіршілікте адамнын алдагы олім туралы ойланбауынын себебі – жаннын мангіліктігінде. Жан мангілік болгандыктан, озін танге балайтын кейбір жандарга фани омірдін откіншілігін ойлатпайды. Оларга Абай былай дейді:

Адамзат – бугін адам, ертен топырак,
Бугінгі омір жаркылдап алдар бірак.
Ертен озін кайдасын, білемісін,
Олмек ушін тугансын, ойла, шырак.

Егер олім отпелі кезен болса, онда олімнен кейін узак уйкыдан баска ештене де болмайды, ал уйкыдан коркып керегі жок.

– Ой озендері кай багытпен агады?

Омір екі арнамен агып жаткан озенге уксас. Бір арнасы денсаулыкпен пен бакытка апарса, екінші арнасы карама-карсы багыт: ауруга, мезгілсіз карілікке, бакытсыздыкка, сатсіздікке апарады. Бул озен киял немесе колдан жасалган емес, ол Ертіс калай акса, ол да адамнын миында су турінде емес, ой турінде агып жатыр.  Бул озенде табыстын агысы жаксы ойлардан, ал сатсіздіктін агысы жаман ойлардан туындайды. Осы келенсіз ойлардын басты каупі – коркыныш.

– Дін коркынышка карсы тура ала ма?

– Дін багалы нарсені жасайды, коркыныш осыларды куртады. Дін – курайды. Коркыныш – куртады. Оркенниетті дамудын басынан аягына дейін осылай болады. Барлык табыстын бастауы – сенім. Барлык сатсіздіктін –бастауы коркыныш. Сондыктан да біз коркынышпен куресе алуымыз ушін, онын табигаты мен себептерін тусінуіміз шарт.

Коркыныш унемі туракты болмайды, олай деп нак сеніммен айтып отырганымыздын себебі, коркыныштан да сенім кушті. Біздін оміріміздін басты багдарламасы, адамдарды коркыныштан куткарып, конілдеріне сенім уялату, себебі коркыныштын камшылайтыны соншалык, олардын кейбіреулері оздеріне-оздері кол жумсауга дайын.

Егер де сізді коркыныш билеп турса, жуйке соккысы мен ширыгуынан кутыла алмайсыз. Егер сіз табигат-анага сенбесеніз озінізді денініз сау, жасарган калпынызда сезінбейсіз. Сіз буган толыктай сенуініз кажет, ол сізді тан мен жан ауруларынын курдымынан суырап алып шыгады. Озініздін ойлау жуйенізді озгертіп, жуйке куші коймасын толтырып алганнан кейін, коркыныштан пайда болган кедергілердін барін де женетін боласыз.

– Коркынышты калай женуге болады?

–  Коркынышты жену ушін тандік, акылдык, рухани куат керек. Оз коркынышынызды озініз женуініз керек, себебі озінізбен бірге озініздін даналыгыныз бар.

Кудай бізге коркыныш сезімін танбайды, тек кана куатты, махаббатты жане дурыс ойды гана береді.

Осы создерді оздерінін бакытсыздыктары, сатсіздіктерімен куресіп журген ерлер мен айелдерге берініздер.

Олар оздерінін намаздарында, уйыгандарында (созерцания), жолдары ашылып, акыл-ойларына сенім уялаганша кайта-кайта кайталап айта беруі керек.

Табигаттын жолымен омір суре бастаганда, жогаргы куштерден – ойлау жуйенізді озгертіп, коркыныш пен жуйкенін ширыгуынан куткаруын сурап отінініз. Кунделікті намаз окыганда, не уйыганда осы куштермен жолыгуыныз мумкін. Адам тек кана ішіп-жеу ушін гана омір сурмейді.
Коркыныштан кашпаныз, оны талдап таннін бір сезімі ретінде кабылданыз. Таннін сезімінін алдауына жол берменіз. Озінді-озін мусіркеменіз. Озінді мусіркеу – бостан боска куатты жогалту. Осыдан кутылсан баскадан да тіленшілеп комек куту адетін жоясын. Нагыз кайгы келгенде, каскайып турып карсы алатын боласын. Білініз, уакыт барін де емдейді.

Еш уакытта женілісті мойындаманыз. Есінізде болсын, озінізге тагы бір мумкіншілік беру еш уакытта кеш емес.

Тагы да – откен кунмен омір сурменіз. Откен омір барлыгымызга таяк жегізіп, озегімізге окініш орнатып, журегімізге каяу салган. Бірак тугелдей жаман болган жок, тек осыларды гана еске тусіру кажет. Тіпті сіздін откен омірініз тым бакытты болса да, откен кунмен омір сурменіз. Омір артка кайта бурылмайды.

YII.  /КЕДЕЙШІЛІКТЕН КУТЫЛУДЫН БАСТЫ  БАГДАРЛАМАЛАРЫ/

Сансыз мумкіншіліктердін негізі. Байлык. Омірініздін гулденуін – даму жоспарын курудан бастаныз. Ынта. Жетістік.

Ауелде бір суык муз – акыл зерек,
Жылыткан тула бойды ыстык журек.
Токтаулылык, калыпты, шыдамдылык,
Бул – кайраттан шыгады, білсен керек.

Абай

Сансыз мумкіншіліктердін негізі:

– Баюга, турмысты жаксартуга калай кол жеткізуге болады, кандай мумкіншіліктер бар?

– Негізгі мумкіншіліктерін – сансыз ойдын кілті. Денсаулыгымызды жаксартамыз ба, байлыгымызды кобейтеміз бе,  жеке басымыздын касиеттерін дамытамыз ба немесе касіпкерліктегі мамандыгымызды жетілдіреміз бе, шынга шыгып керемет жетістікке жетуіміз бен кузга кулауымыз тек кана біздін сансыз мумкіншіліктердін негіздерін аныктай алу кабілетімізде, осыларды тауып алып кажетімізге жаратуда гана жатыр.

Мысалы, кузде мол онім алу ушін, дихан озінін барлык кабілетін сансыз мумкіншіліктердін негізі: топырак, тукым, су, кун саулесі, косымша коректендіруге жане кутуге жумсайды. Осы мумкіншіліктердін аркайсысы да оте манызды, тек осы сансыз мумкіншіліктер уйлесімділік тапканда гана мол онім алуга болады.

Сондыктан да жана жобаны бастамас бурын немесе алдына жана максат койган кезінде, озіне мынадай сурактар кой: КІРІС ПЕН ШЫГЫСТЫН АРАСЫНДА КАНДАЙ САНСЫЗ МУМКІНШІЛІКТЕРДІН НЕГІЗДЕРІ БАР?

Осы карапайым агымды (процесс) тусіне жане колдана білсеніз, онда алдыга койган арман мен максатыныздын іске асуынын бірінші жолы.

/Байлык/

"Ырыстын кун кору улесінін оннан тогыз болімі сауда да, ал онннан бір болігі шаруада".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

Біздін кобіміз улкен алапат озгерістерді басымыздан откізгеніміз жок. Біз озімізді бірінен сон бірі келетін, жана, жаксара тускен адеттерді бойымызга калыптастыра отыра, кажетті багытка карай акырын итереміз. Акырында барып, біз оміріміздін туп-тамырымен, кадімгідей озгеріске тускенін анык байкайтын боламыз.

Сіздін жеке басынызда дамытудагы ізденістердін уш орісі бар, оны Сізге осыларды білу абзал. Сіз жеке дамуынызды рухани, сырт-келбет жане акыл-парасат тургысында карауынызга болады.

– Байлык дегенді калай тусінеміз?

– Байлык дегеніміз акшаннын бар болып, сырттан куйылып келіп жатуы. Сіз коп молшерде акша табуыныз мумкін. Егерде осы акшаныз озінізге жумыс жасаган кезде гана байыйсыз. Баю ушін алдымен акша табуыныз керек, сонан кейін осы акшаны озінізге кіріс акелетіндей етіп жумыска жегуініз кажет. Оз бетінше байыган адамдардын молшылыкка жету жолдары да артурлі. Кейбіреуі егін осіріп, курылыс салып, уйдін ішін безендіріп, енді біреуі асхана, мейрамхана ашып, баска біреуі жук тасып немесе озінін желілі бизнесін ашып дегендей, адамдар казір неше турлі акша табудын жолдарын тауып алган. Осынын барі олардын оз жумыстары мен сататын заттарын баскалармен салыстырганда жаксы білуінде, осыдан кіріс алуында.

Онан арі, «байлык» тек кана экономикалык тусінік емес. Тажірибенін байлыгы, достыктын байлыгы, суйіспеншіліктін байлыгы, жануяннын уйлесімділігінін байлыгы, мадениеттін байлыгы, денсаулыгыннын байлыгы.

Біракта біздін максатымыз «байлык» деген создін акша еркіндігі екендігін айта кетуіміз керек. Каражат тауелсіздігі деп – касіпкерлігінді жане мандай терінді акшага не акцияга айландыргандагынды «байлыгынды» айтамыз.

Осы тусініктін коп не аздыгы, аркайсымыздын бай адам екенімізді сан жагынан сезінуімізде. Біздін сеніміміз бойынша, баріміздін негізгі максатымыз біреу-ак: Акша кыспагынан азат болуымыз, тандау еркіндігіне ие болу, шабытты жумыс жасап жане баскалармен болісе білуімізде.

Сіз ушін шындап келгенде байлык нені білдіреді? Каражат тауелсіздігіне жету ушін канша акша кажет? Булар – тек жай сурактар емес. Озініз байкап отыргандай, материалдык байлык дегеннін аныктамасын негурлым айкын тусінсеніз, осы кітаптагы ойлар Сізге согурлым коп пайда береді.

/Омірініздін гулденуін – даму жоспарын курудан бастаныз/

"Егер де сіз алдынызга койган максаттарды іске асыра бастасаныз, максаттар сіз ушін жумыс істей бастайды. Егер де ойлаган жоспарды іске асырсан, онда осы жоспар сіз ушін жумыс жасайды. Кандай да болмасын пайдалы арекетті іс жузіне асырмайык, аяктап келгенде осылардын барі де сіз ушін кызмет аткарады".

Джим Рон

– Жетістікке жету ушін неден бастау керек?

– ЖЕТІСТІККЕ ЖЕТУ УШІН ЖЕКЕ ІСІНІЗДІ БАСТАУЫНЫЗ КАЖЕТ.
Ол ушін, Омірініздін гулденуінін даму жоспарын курудан бастаныз. Бай адам болу ушін «байлыктын» жоспарын жасаныз. Есінізде болсын, сізге бай болу ушін «байлыктын жетістігі» жоспарын жасаудын кажеті жок, адам ешбір каражатсыз-ак «калай бай болу керек?» жоспарын жасай алады.
Сіз озініз ушін жасауынызга болатын толып жаткан жоспар турлері бар:

– егер Сіз наукас болсаныз, озініздін денсаулыгынызды калай тузетуге болатын жоспар курудан бастаныз;

– Сіз озінізді унемі шаршап-шалдыгып жургендей сезінесіз бе? Онда кажетті куш-куатты калай табуга болатын жоспар куруды бастаныз.

– Сіз озініздін білім денгейініздін томендігін сезінесіз бе? Жаксы! Білімініздін денгейін котерудін жоспарын жасаудан бастаныз.
Егер Сіз колымнан тук келмейді дейтін болсаныз, онда «Менін колымнан келеді» – деп жоспар жасаудан бастаныз.

/Ынта/

"Ынта – иманнан. Ынтасыздык – екі жузділіктін салдары".  Пайгамбарымыз Мухаммед(с.г.с.)

– Ынтаны калай тусіндіресін?

– Адамнын ойлау жуйесінін денгейі кандай болмасын, озі бетімен ынталанса жаксы кітап окуды бастай алады. Басты нарсе, бірінші кадамды бугін жасау.

– Сіздін жоба-жоспарыныз кандай болмасын;

– Бірінші максатынызды жолга коюды;

– Сіздін кызметініздін себебіне сеп болатын унтаспаларды тындауды, бейне таспаларды коруді;

– Салмагыныздын елеулі томендеуіне жоспар жасауды;

– Киын тутынушылардын аркайсына телефон шалуды;

– Озініздін жана есеп-шотынызга «болашактын инвестициясына» акша салуды;

– Кунделік жазуды бугіннен бастаныз.

Енді мен Сізді ынталарды жасауга шакырамын: Сіздін жана бастаманыздын бірінші куні жана бастама аптасынын болігі болсын.

Жалгастыра берініз, сонда барып озініздін осы жана бастама аптасынын ішінде каншама коптеген істерді бастай алатынынызга жане жалгастыра алатынынызга коз жеткізер едініз.
Сосын,  жана бастаманын айын жасаныз, бул жана бастамалардын жылы болсын. Сіз озініздін жана бастаманыздын бірінші жылын аяктаганынызда – откен жагдайлар, откен дагдылар, откен ыкпалдар, откен окініштер, откен сатсіздіктер енді ешкашанда кайта оралмайтын болады.

/Жетістік/

"Кандай гылым болса да, ол адам санасына дербес, ерекше мандерді угыну аркылы уялайды". Ал - Фараби 

– Жетістік дегеніміз не?

Жетістік – біздін карастырып откен арбір угымдардагыдай бул соз де коп манділігімен ерекшеленеді.

Жетістік – сондай-ак таптырмайтын адеттен тыс угым. Акыр сонында, жетістік – озі сапар, озі сонын максаты, солай емес пе?

Жетістік – омірдін жеткілікті кушін сезінген жанга келетін табыс, сонымен бірге турмыс даналыгы.

Жетістік – кундылыкты багалау жане тартіпті пайдалану аркылы нагыз кундылыкты дамыту.

Жетістік – материалдык та, рухани да, нагыз да, карапайымда корінетін болуы мумкін.

Жетістік –  салгырттыктан іске кошу, олі тамактан тірі тамакка: жеміс-жидекке кошу, шыгыннан инвестицияга кошу агымы.

Жетістік – озгеруге, осуге, дамуга жане орныгуга шакыруга деген жауап.

Жетістік – барінен бурын омірініздін кандай боларын озініздін калаганыныздай етіп жасау мумкіншілігі. Барлык мумкіндіктерді ойластыра отыра, озініз кызыгатын баска адамдардын барлык улгі-онегелерін карастыру. Сіз омірінізден нені калайсыз? Бул – манызды сурак!

YIII. /АДАМДАРДЫ КЕМЕНГЕРЛІККЕ АПАРАТЫН ІЛІМ ІЗДЕНІЗ/

Такырыбы: Адамдарды кеменгерлікке апаратын ілім ізденіз. Білім казыналарын игеру. Калай кеменгер болуга болады? Ойланып-толганыныз. Баскалардан уйренініз. Кітаптар мен таспалар. Тындай білу. Бакылау. Келешекке каржы кую.

"Жок, сен жаксылык, жамандыкты жараткан – Кудай, бірак кылдырган Кудай емес, ауруды жараткан – Кудай, ауырткан Кудай емес, байлыкты, кедейлікті жараткан – Кудай, бар кылган, кедей кылган Кудай емес деп, нанып уксан болар, айтпесе – жок".

Абай

– Омір максатына жету ушін не керек?

– Жаксы омір максатынызга жету ушін кандай болмасын маліметтер болмасын кажет. Егер олардан хабардар болсаныз, онда оларды калай алуга болатынын да білуініз керек.

Табыска жеткендерге жетістік кездейсок келе койган жок. Мунын барі, біріншіден, зерттеудін, екіншіден, тажірибенін натижесі. Бір нарсені табу ушін  ен ауелі іздеу кажет. Омірінізді озгертіп жіберетін улы идея кажет пе? Ол – кайдан келетіні белгісіз. Ал егер озінізге керекті білімді кажымай-талмай іздесеніз, онда кажетті білім жолынызда жататын болады, ол кобінесе кутпеген жерінізден шыгатын болады.

Білімініз таяз, турмысыныз томен, денсаулыгыныз нашарлай бастаганда, коштен калып бара жатканынызды бар болмысынызбен сезінсеніз сізді мазасыздык жаулап алады. Мазасыздык белен алып кетсе сізді талкандайды. Мазасыздыкты да кайгы сиякты, коптеген адамдар копірте береді. Олар оздерінін кауіптерін соншалыкты осіріп айтканда амалсыз мусіркейсін. Мазасыздыктан іскер катынастын бузылганында, махаббатты жогалтканда, жокшылыкта т.б. жагдайларда кутыла алмайсын.

Бірак, бул жерде де айкын ой мен суык акылды колдануымыз керек. Мазасыздык ештенеге де комектеспейді. Керісінше, біз мазасызданып кобалжыган сайын жуйке кушіміз ширыга тусіп, киыншылыкпен куресуге дарменсіз боламыз. Біз тек кана жаксылыкка гана сенуіміз керек. Жаксылыкка сенген адам максатына жетеді, ал сары уайымга салынган адам – ешуакытта.

Кеменгерлікке апаратын ілім ізденіз. Жаксы кітаптар окыныз. Кызыкты да адамды табыска, жетістікке, денсаулыкка жетелеп шаттандыратын кітаптар баршылык. Озінізді конілдендіріп кулдіретін, жансаулыгын мен денсаулыгынды тузейтін теледидар багдарламасын караныз. Коніл куйі томен, бет-алпетінде уайым табы бар адамдарга жоламаныз.

Онша сезімтал болманыз. Егер сізге дунк ете туссе коніліне алманыз. Туймедейді туйедей кылып, озініздін жуйке кушінізді бет алды шыгындаманыз. Коптеген адамдар рухани сыркат. Олардын денгейіне туспеніз. «Бакытсыздык барімізге» – дейді олар. Оларга сенбеніз! Аулак болыныз!

Баскалар коре алмасын, іштері куйсін, сенімсіздікпен, теріс рухани омірмен  гумыр кеше берсін. Тек кана сіз емес! Озінізді уландырып ауырмайтындай акылга ие болыныз. Кудай ушін, адамдардын ішінен жетілгенді іздеменіз. Тек кана олардын жаксы жактарын гана коре білініз. Тіпті жаманымыздын ішімізде коп жаксылары бар, жаксыларымыздын ішінде коп жамандары бар, жеке-жеке боліп алу мумкін емес.

/Білім казыналарын игеру/

«Бiз тук бiлмеймiз, бiз де бiлемiз деп надандыгымызды бiлiмдiлiкке бермей таласканда, олер-тiрiлерiмiздi бiлмей, куре тамырымызды адырайтып кетемiз».

Абай

– Білім казынасын калай игеруге болады?

– Жаксы ойлар тез келеді де, тез умытылады. Бул да білімнін бір турі. Ендеше кімге болмасын осындай тамаша ойларды, лезде келген білімді, керемет кайталанбас саттерді конілінін тупкіріне жане коз алдында сактау ушін:

Біріншіден, ерекше саттерді сезе коюга жане есте тута калуга уйренініз. Камераны пайдаланыныз. Коп сурет тусірініз. Окиганы секундтын бір болігі ішінде устап калу – бул жиырмасыншы гасырдын гажайыбы. Мундай гажайыпты оз-озінен болып жаткандай санау кандай женіл!

Сіздін отыз жыл бурынгы тускен суретті коргенініз бар ма? Осыдан отыз жыл  бурын омірдін кандай болгандыгы жайлы тутас бір тарихты корсететін суреттер бізде жеткілікті екендігі  керемет емес пе? Ендеше буган селкос караманыз. Сіз озініз букіл тарихынызды суреттер мен бейнефильмдердін бай жинагына топтастырып жатканынызга сенініз.

Білімді менгерудін екінші тасілі – Сіздін жеке кітапхананыз. Біздін айтып отырганымыз – Озініз багалайтын, асты сызылган, беттерінін бурыштары буктеліп калган жане коптеген белгі койылган кітаптарыныз. Омірлік кундылыктар философиялык тужырымдарга, Сізге септігі тиген, беттерінін шеттеріне белгі койылган кітаптар. Куны нагыз казынага татитын осындай шынайы бага жетпес байлык!

Бугінде біздін байланыс жайлы угымымыздагы кундылык – біздін омірімізді, созімізді сактайтын бейне жане ун таспалар. Булардын барі де біздін балаларымыз ушін ерекше мура болмак.

Егер алдыга дамып, табыска жетемін десеніз, камшынын сабындай гана кыска гумырынызда ала алатын букіл білімдерді менгеруге тура келеді. Байлык пен бакытка татитын, барлык багалы идеяларды жинайтын кунделік немесе койын даптер, кунтізбе пайдаланыныз. Натижесінде, Сізде акырындап жинакталатын тангажайып казына – бизнес идеялары, алеуметтік идеялар, мадениет саласындагы идеялар, инвестиция жайлы идеялар, турмыс дастуріне катысты идеялар. Сіз осылардын барлыгынын кундылыгын елестете алар ма едініз? Казынанын бундай турі Сіздін козтоймастыкпен жиган турмыстык заттарыныздан алдекайда багалы.

/Калай кеменгер болуга болады?/

Акылсыз би болмас,
Саулесіз уй болмас.
Журекте оты жок,
Адамда ми болмас.

Абай

– Калай кеменгер болуга болады?

– Кеменгер болудын екі тасілі бар. Бірінші тасілі – оз омір тажірибенізден уйрену. Екінші тасіл – баска адамдардын тасілінен уйрену.

Томенде кімді болмасын кеменгерлікке апаратын – озіміздін омір тажірибемізден туйіндеген кейбір манызды маселелерге токталайык:

1. Озініз колыныздан келетін нарсені гана істеніз. Кейбіреулер шамасы келмейтін іске тыраштанып жуйкесін жукартады. Бір адамнын жан-жакты болуы мумкін емес. Озінізді барін білгіш, барін істегіш, жан-жакты адам ретінде кумпитіп корсетуге ауестенбесеніз, омірініз бакытты, денініз сау, гумырыныз узак болады.

2. Озініздін мазасыздыгынызды ішке букпей, жасырмай айтыныз. Іштен тынбаныз. Егер де біреуге конілініз толмаса, жаймен барып сабырлы турде маселенін басын шешіп алыныз. Адепкіде бул жай гана тусінбеушіліктін салдары гана болады. Осындай айкын да ашык карым-катынасты балаларынызбен, жолдастарынызбен, аріптесінізбен, туган-туыстарынызбен устаныз. Оздерінін наразылыктарын білдірмей, іштей быксып жаткан пенделер оте коп. Осынын салдарынан бір-бірлерін каншама адамдар кормей кетеді. Олар оздерін тас корганмен коршап алып, жуйкелерінін кушін жогалтады. Осындай жагдайда біреуге сеніп іштегі шерді таркатуыныз кажет. Осыдан кейін жагдайды баска кырынан коріп, дурыс шешім кабылдайсыз.

3. Озініздін коніл-куйінізді бакылап отырыныз. Коніл-куй жогалтуга болмайтын оте кымбат калып. Бакылауда болган коніл-куй максатынызга апаратын кушке айналады. Егер коніл-куйініз сабынша бузылса озінізге де, айналанызга да кесепатын тигізбей коймайды. Сіз ашуланган уакытта, багалы акылдан да, ар-уяттан да, адамгершіліктен де, куат пен кулшыныс кушінен де айырыласыз.

4. Ашуланганынды сезсеніз, дереу санай бастаныз. Окініште калмас ушін ештеме айтпаныз. Бірден денелік бір жумыс тауып алып істеніз. Ашуды басудын ен дурыс адісі – таза ауада жалгыз озін каркынды турде карыштап серуендеп кайту. Жынына тиген адамнын жанынан кетіп калыныз. Егер де шапілдеп урысса не айтыса ала жонелсен тектен-текке жуйкенді тоздырып, кушінді жогалтасын. Бау-бакшаныздын арасына кіріп жумыс істеніз, малтыныз, уй шаруасын істеніз тек кана карап отырмасаныз – ашуыныз сабасына тусіп, конілініз маркайып, жуйкеніз калпына келеді. Ыза болганда жудырык жумсаманыз. Бакылаудагы жуйке куатынын зияны озінізге гана емес озгеге де тиеді. Озініздін коніл-куйінізді унемі бакылауда устаныз!

Мындаган олімдер, шексіз коре алмаушылык пен окініштер жай гана ангіменін арты дау-дамайга уласканда туады. Пікір таласу мен айтыс адамнын акылын уштап улан-асыр пайда акеледі. Біракта, достык карым-катынаспен  кызбаланбай айтысатын адамдар некен-саяк. Осындай адамдармен дауласудан аулак болганыныз жон. Себебі олар дауласканда  оздерінін бойларына куат алады. Даудын ен жаман турі – тамак ішіп отырганда айтысу. Тамак жегендегі айтыс асказанга жара тусуге алып келеді. Дауласу шектен шыгып бара жатса колма-кол токтата кою керек. Жай гана айтыныз: «Балкім сіздікі дурыс шыгар, мен казір сізбен дауласпаймын».

Дауласпаныз, баскаларды да туртпектеменіз. Даукестерден аулак журініз. Егер де даукестін біреуін мойнынызга міндіріп басындырып алсаныз, ол сізді азаптай береді. Егер де онын созін кулакка кыстырмай, жауапсыз кетіп калсаныз ол озінен озі кояды. «Ундемеген уйдей паледен кутылады».  Аркім сіздін пікірінізбен, козкарасынызбен келісе бермейді. Біз озімізге жакпайтын адамдардан онаша журеміз. Егер де отырыста бірге бола калсаныз олармен аз гана сойлесуге тырысыныз.

/Ойланып-толганыныз/

Омір, дуние дегенін,
Агып жаткан су екен.
Жаксы – жаман коргенін,
Ойлай берсен, у екен.

Абай

Сіз откен кундерініздін кезендерін жай гана карап шыкпай, олардан бір нарсе алып калуга тырысыныз. Сананызда сол кундер окигаларынын із калдыруы ушін, айналанызда не болып жатканы жайлы, білуге кулшыныныз. Бул омірде барлыгына уакыт та, орын да табылады. Арекет етуге де, ойланып-толгануга да уакыт  табылады. Копшілігіміз байсалды ойланып-толгануга уакыт болмейміз.

Кешке карай кайда бардыныз, немен айналыстыныз, не айттыныз, сол кунгі болган окигаларга коз жугіртіп шыгыныз. Ненін іске асканын, ненін іске аспаганын, нені кайтадан жасагыныз келеді, неге жолагыныз келмейді – сараптап алыныз. Бір кунгі окигаларды мумкіндігінше, корнекі турде еске тусіруге тырысыныз. Тур-тустерді, бейнелерді, дыбыстарды, ангімелерді, бастан кешкендерді есінізге тусірініз.

Адамнын тіршілігі  сол адамга не болганымен аныкталмаса керек. Омірімізде алдебір жагымды нарсе жасау ушін, сол омірдін озінен багалы  акпарат алуымыз кажет.

– Ойланып-толганудын кандай жагымды жагы бар?

– Ойланып-толганудын тагы бір жаксы кезені: уакыт маусымдарынын соны – апта, ай, жыл. Апта сонында жеті кундегі окигаларды ойланып-толганып акылга салып, багалауга бірнеше сагатынызды болініз. Айдын сонында буларга бір кунінізді арнаныз. Жыл аягында бул кезендегі омірінізде откен букіл окигаларды тугендеп, карап, багалап, ойланып-толгануга бір аптанызды арнаныз.

Откендерді біріктіріп, келешекпен калай жалгастыру керектігін гуламалар білген гой. Омірдін осы жагын Сіздін ойлап корген кезініз болды ма? Ол – тиімді де ардайым ойландыра алатын болар еді. Тагы бір жылды бос сандалып откізуге болмайды. Онын орнына откен жылдарынызды жинактап, омірініздін келесі жылына салыныз. Тагы бір сухбатты жай откізе салуга болмайды. Онын орнына бурынгы сухбаттарыныздын тажірибесін жинактап омірініздін алдагы сухбатына салыныз.

Сойтіп, жана тартіпке кошініз. Оз омірінізді бакылай журіп, бул алемде не жасауга, калай жасауга болады – соны аныктаныз. Бул маселені ешбір аныктамастан тірлік еттім деп ешкашан да айтпаныз. Сіз, мумкін, озініздін сурастырып білгендерініздін барін унемі іске асыра алмайтын боларсыз, дегенмен, Сіз істей алатын нарселерініздін барін аныктауга сенімді болыныз.

Оз омірінізді зерттегенінізде, омірініздегі нашар окигаларды да, жагымды окигаларды да, сатсіздіктерді де, саттіліктерді де бастан кешкендерінізге козініз жетеді. Бастан кешкен сатсіздіктеріміз – олардан сабак алуга септігін тигізетін болады. Олар коп жагдайда жаксы мугалім болып табылады.

Алдебір нарсені дурыс жасау ушін, алдымен бурыс жасап алу адісі бар. Дурыс емес нарселер жасау мумкіндігі – омірдін таптырмас мектебі. Айтсе де, Сіз бул мектепте коп окымассыз.
Озініздін жеке басыныздан откен тажірибелерінізбен алгаш кактыгысу – Сіздін жанынызга бататынын айтып кеткеніміз жон.

/Баскалардан уйренініз/

"Женілге умтылманыз; жаксы жакка умтылыныз. Шыргаландарды ескермеуге тырыспаныз; озініздін дайындыгыныздын денгейін котеруге тырысыныз. Киыншылыктардан кашкалактаманыз; кеменгерлікке умтылыныз".

Джим Рон

– Оз білімінді жетілдірудін кандай тасілдері бар?

– Білім алудын тагы бір тасілі – баска адамдардын омірлік тажірибелерінін комегі аркылы косалкы турде білім алу. Сіз баска адамдардын жетістіктерінен де, сатсіздіктерінен де уйрене алатын боласыз.

Тарих тізімінін бір озін «онегелер» деп атауга болады.  «Мына адамдардын жасагандарын жасандар» делінеді. Тарихтын келесі тізімін «сактандыру» деп атауга болады. Бул жерде: «Мына акымактардын істегендерін істемендер» – дейді. Кандай бай маліметтер десенізші!

Десе де, мумкін, тіпті тагы баска ундеулер бар шыгар. Егер Сіздін тарихыныз алдебір кезде осыган уксас кітапка енетін болса, тарихыныздын улгі болуы ушін камданыныз...
Баскалардын тажірибесінен уйрену ушін пайдалануга болатын уш тасіл бар:

1. Кітап сиякты жарык корген адебиеттерді, сондай-ак, жарияланган
бейне жане унтаспаларды пайдалану.

2. Баска адамдардын акылды кенестері мен акымак істерін тындау.

3. Женістер мен женілістерді бакылау.

/Кітаптар мен таспалар (кассеталар)/

Атымды адам койган сон,
Кайтіп надан болайын?
Халкым надан болган сон,
Кайда барып онайын?!

Абай

– Жетістіктерге жеткен адамдарымыздын барлыгы жаксы окырмандар. Олар окиды. Білуге кумарлыктары оларды окуга мажбурлейді. Олар жай білуге міндетті жандар. Олар жаксы болулары ушін унемі жана жол іздеп журеді. «Барлык жетістікке жеткен жетекшілер – кітапкумарлар» деген керемет сойлемді еске устаган жон.

Баспа жумысынын кітап сиякты баспахана онімдерімен ардайым байланыстагы кезі болган еді. Ал, бугінде электронды тарату гажайып баспасынын бар болуынын аркасында да оки алатын болдык. Айтып отырганымыз: білім алудын керемет куралы болып отырган бейне жане унтаспалар.

– Жумыс басты адамдар калай окиды?

– Колы бос емес адамдардын оку унтаспаларын пайдаланатындарын білеміз. Маселен, оздерінін коліктерін жургізіп, келе жатып унтаспаларды жиі тындайды. Унтаспаларды тындау – бул жана идеялар мен дагдыларды пайдаланудын карапайым адісі.

Калай кушті болу керек, кайткенде барынша батыл болу керек, калай шешен болу керек, калай ыкпал етуге болады, жубынды калай табуга болады, кайткенде барынша назік жан бола аласын, бизнесті калай бастауга болады, осындай мындаган баска да пайдалы кенестер жайлы білімнін мындаган кітаптары мен таспалары барын Сіз білесіз бе? Сойте тура, осы кунге дейін коптеген адамдар білімнін бул байлыгын пайдаланбауда. Сіз муны калайша тусіндірер едініз?

Жетістікке жеткен мындаган адамдардын оздерінін шабыттандырган тарихтарын кагазга да тусіріп койгандарын Сіз білесіз бе? Айтсе де, адамдар окыгысы келмейді-ак. Сіз муны калай тусіндірген болар едініз?

Біздін адамдардын, мен білсем, колы оте бос емес. Ол: «Ал, жаксы, бірак егер Сіз мен жумыс істейтін жерде жумыс істесеніз, онда уйінізге кеш кайтасыз. Сізге сал-пал тамактануга, босансу ушін сал-пал теледидар коруге, сосын жатып сал-пал уйыктауга аз-маз уакыт калады. Сізге туннін жарымына дейін отырып, окуга жане тагы окуга мумкіндік болмайды» – дер еді. Муны – омірде жолы болмай журген адам айтып отыр. Ол – жумыскер, ынталы жумыскер, адал жумыскер.

Дегенмен, Сіз омір бойы адал боп, кажымай жумыс істеуге, сойте тура кедейшілік куйге тусіп, шырмалып калуга, карызга белшенізден батуынызга болады. Сізге адал жумыскер болып кана коймай, баскаша болган жон. Сіз, тіпті окуды унатпайтын болсаныз да, ары кеткенде, уйінізге келе жатып жолай жаксы унтаспа тындауынызга болады, солай емес пе?
Бул – бугіннен бастап Сіз туннін жарымына дейін кітап окып, таспа тындайсыз деген соз емес. Біздін бар сурайтынымыз: Сіз білім алуга куніне жарты сагат уакыт боліп турсаныз. Бар болганы осы-ак.

Сіз озініздін істерініздін жаксы жургенін шынымен калайсыз ба? Онда алгі отыз минутты бір сагатка дейін созыныз. Идеяларды онегелер мен рухани ілімді  біздін ешкайсысымыздын жіберіп алуымызга болмайды.

Адам баласы тек тамакпен гана тіршілік етпейді. Бізге тамактанудын сонынан акыл-ойымыз бен жан-дуниеміз созбен кымталган рухани азыкты тілейді. Окінішке орай, адамдардын кобі рухани азыктын жетіспеушілігінен зардап шегеді.

Біреуге келгендегі біздін бірінші жасайтын шаруамыз, кітапханасымен таныса бастау болады. Ол адамнын кітаптары мен жинаган таспаларын козбен шолып шыгу аркылы біз сол адам жайлы бос ангімеден алдекайда коп білеміз.

Кітапхананын коп болігі не онын жоктыгы ол адамнын не ойлайтыны немесе тукке бас катырмайтыны жайлы жорамал жасауымызга мумкіндік береді. Кітаптар мен таспаларды толгау адам ойынын карымын, онын калауы мен омірлік кундылыктарын ашып корсетеді. Сіздін кітапхананыз озініз жайлы не айта алар екен?

Кордініз бе, кітап оку – бос уакытты откізудін сан-салтанаты емес, кітап оку  оскісі келгендердін кажеттілігі. Сондыктан Сіз орта мектепті не колледжді бітіру – енді оларга еш уакытта кітап окымауга кук бергендей ойлайтын  кейбір достарымызга уксап токырап калманыз. Кітап окуды бастаныз. Асіресе, озініздін ішкі мумкіндіктерінізді ашуга себеп болатын кітаптарды окыныз.

– Казір неше турлі жаксы кітаптар бар, кайсын окимыз?

– Енді Сіз озініз окуга тиісті барлык кітаптар жайлы ойлайтын боласыз. Мундай жагдайда алдебір жаксы нарсе жайлы айтканым абзал: Сізге ол кітаптардын барін бірден окып шыгудын кажеті жок. Аптасына екі кітаптан окып корініз.

Егер бул Сізге коп корінсе, екі жука кітап алып, соларды окудан бастаныз. Он жылдын ішінде осылай окып отырсаныз, онда Сіз мыннан артык кітаптан сусындайтын боласыз! Сіздінше калай, мын кітаптан алган білімініз омірініздін коптеген кырларына ыкпал ететін боп корінбей ме?

Арине, солай болады.
Бул жерде, егер Сіз сонгы он жылда аптасына екіден кітап окымаган болсаныз, узбей кітап окып журген адамнан мын кітап артта калып коятындыгынызды айту да аділетті шыгар. Нарык жагдайында жумыс істеп журген Сіз енді бір он жылдан кейін тагы екі мын кітапка артта калып, кандай колайсыз жагдайга ушырайтынынызды тусінесіз бе?

Кейбір копті корген басекелестерініз ушін Сіздін жемтік боп кететіндігініз сондыктан. Олар Сізді бір шайнап, тукіріп тастайды.

Бунымен де  бітпейді.  Сіз білімініздін жетімсіздігінен кейбір тан калдырарлык мумкіндіктерінізді откізіп аласыз. Ал, Сіздін ой орісініз омірініздін барлык ауыртпалык жолдарында септігін тигізе алмайтын, тіптен, устірт болуы мумкін.

Шеберліктін жетімсіздігі, білімнін жетімсізідігі, козкарастын жетімсіздігі, кундылыктын жетімсіздігі, омір орнегінін жетіспеушілігі – осынын барі  адамнын кітап окымагандыгынын натижесі. Есінізде болсын: окылмаган кітап –  Сізге комекке келе алмайтын кітап. Сіз тіпті коп кітапты окып тауыса алмассыз, айтсе де, жеткілікті дарежеде оки аласыз.

/Бакылау/

"Акыл деген – олшеусіз бір жарык нур,
Сол нурды тан камы ушін жан жумсап жур".

Шакарім

– Баска адамдардын тажірибелерін бойымызга кай уакытта сіндіре аламыз?

– Баска адамдардын тажірибесінен уйренудін ушінші тасілі – бакылай білу. Жетістікке жеткен адамдардын не істейтінін бакыланыз. Неліктен? Себебі жетістік – шешудін кілтін корсетеді. Табыскер адамнын калай кол алып амандасатынын бакылап корініз. Табыскер айелдін калай сурак коятынын бакылап корініз. Істері онга баскан адамдардын жетістіктеріне тан оз адеттері болады. Олар женімпаздар журіс-турысынын улгісін жасайды, дал солай, артта калгандардын журіс-турысынын да улгісі болады. Сіз кызмет бабымен жогарлагыныз келе ме? Онда кызмет бойынша, озінізден жогары турган жанды бакылауга алыныз.

Озінізде акшанын коп болганын калайсыз ба? Онда акшалы адамдардын акшаларын калай жумсайтынын, онын турмыс дастурін бакылап корініз. Табыскер адамдарга откізілетін семинарларга катысудын Сіз ушін пайдалы жактарынын бірі – оларды бакылай алу мумкіндігініздін тугандыгында жатыр. Канша жаксы болмасын ешбір кітап не таспа, ешбір материал ундемеген калыптагы унсіз карым-катынастардын куш-куатын бере алмайды. бейнетаспалардын жалпы карым-катынастардын керемет куралы болуы, міне – сондыктан.
Сойтіп, жаксы бакылаушы бола білініз. Омірдегі жаксылыктарга карай озгертуге турткі болатын шешудін бірде-бір кілтін жіберіп алманыз

/Келешекке каржы кую/

"Ен жаман бірак нарсе бар, сонгы 90 кунде кітапты колга алып окымауыныз жане еш нарсе болмады деп ойлауыныз".

Джим Рон

Абай  озiнiн жиырма бесiншi кара созiнде былай дейдi:
    
"Балаларды окыткан  да  жаксы,  бiрак кулшылык кыларлык кана, туркi (тiлiн) танырлык кана таза окыса болады.  Онын ушiн бул  жер дарулхарап (кауiптi),  мунда ауелi мал табу керек, онан сон араб, парсы керек. Карны аш кiсiнiн конiлiнде акыл, бойында ар, гылымга кумарлык кайдан турсын? Асап-iшуге малдын тапшылыгы да, агайыннын араздыгы да – артурлi  палеге, урлык, зорлык, кулык, сумдык секiлдi нарселерге уйiрлендiруге себеп болатугын нарсе. Мал тапса, карын тояды. Онан сон, бiлiм тугiл онер керек екен. Соны уйренейiн не балама уйретейiн деп ойына жаксы туседi".

– Осы Абай атамыздын созінен коретініміз, білім іздеу – байлык пен бакытка жету жолындагы амалдардын бірі. Білім іздеу – кейбір каржы шыгару кажеттілігін корсетеді. Шындыгында, сапарыныздын табысты болуы ушін, Сіз жасауга тиісті каржы жумсаудын уш турі бар.

Біріншіден, акша жумсау – кажет. Кітаптар мен таспалар (кассета) сатып алуга біршама акша керек кой. Дал сондыктан да, мен Сізге озініздін білімінізді жетілдіруге каржыныздын бір болігін куюга кенес берер едік.

– Шексіз мумкіндік бар ма?

– Жеме-жемге келгенде акшанын – куны керемет емес. Болашакта – шексіз мумкіндік болмак. Сіздін салымыныздын келесі бір турі – уакыт – акша салуыныздан да артык боп табылады. Сізден білімді кездейсок алуга емес, байыпты окып-уйренуге барынша коп куш салуды талап етеді. Сіз не істесеніз де, сонын барінде бакылау жасасаныз да, окысаныз не баскаларды бакыласаныз да – Сіздін куш-куатыныздын каркыны алар білімініздін колеміне катты ыкпал ететін болады.

IХ. /ОЗГЕРУ МЕН ЖЕТІЛУ/

Такырыбы: Кундылык. Болашакты болжай білу.

Тауекелсіз, талапсыз мал табылмас,
Енбек кылмас еріншек адам болмас.
Есек котін жусан да мал тауып кел,
Колга жукпас, еш адам кеміте алмас.

Кулык, сумдык, урлыкпен мал жиылмас,
Сум напсін уйір болса тез тиылмас.
Зиян шекпей коймайсын ондай істен,
Мал кетер, мазан кетер, ар буйырмас.

Абай

– Бакытты болу ушін кандай ережені сактауга тиіспіз?

– Бакытты болгыныз келсе, мына ережені сактаныз – кажымай талмай озінізді жонге келтіруге дагдыланыныз. Жеке басты жетілдіру бизнесі омір бойына жалгаса береді.
Жумыска кірісерде: « Мен не аламын?» – деген суракты коюыныз кажет. Алу мен болу булар – екі егіз угым. Сіздін калай болуыныз, алган нарсенізге тікелей асер етеді. Бул жайлы  ойлап корініз: Озініздін  бугінгі калпынызга жеке тулга болып  барып кол жеткіздініз.
Табыс колемі жеке бастын даму денгейінен асып туседі. Кейде Сіздін табысыныздын кенеттен осуі мумкін.  Сіз сол табысыныздын калай пайдалану керектігін, жауапкершілікті уйренбесеніз, онда тапкан табысыныз кайтадан кеми туседі.

Бірде оте бай бір адам: «Егер Сіз алемдегі букіл акшаны алып, оларды  тендей гып барлык адамдарга болген болсаныз, ол акшалар дереу осыган дейін болган калталарга кайтадан тускен болар еді» – депті.

Озініздін умітініз бен сенімінізді кагазга жазыныз да жаттап алыныз. Табыска жететін темірказык жулдызына айландырыныз.  Ойыныздын барі осы максатка шогырланганда, арбір кадамынызды уактылы шешетін боласыз. Уміттенініз. Умітініз арманга жетелейді. Осы арманынызды коз алдынызга нактылы елестете берсеніз, ойлау жуйеніз озгереді. Осы озгерген ойлау жуйеніз табыс пен молшылыкка, бакытты омірге келудін бірден-бір жолы. Сіз ушін бул ойды баска біреу ойлай алмайды.

Не ойласаныз Жаратушы соны беретінін есінізден шыгарманыз! Жаратушы жокшылыкты ойлай берсен жокшылыктын есігін ашады, молшылыкты ойлап осы багытта іс-арекет жасасаныз молшылыктын есігін ашады. Букілалемдік АДІЛЕТТІЛІК ЗАНЫ унемі жумыс жасайды. Жаксы ойласаныз жаксы ойдын, жаман ойласаныз жаман ойдын карымтасын, ал жаксы іс-арекетініздін жаксылыгын, жаман кылыктарыныздын жаманшылык карымтасын кайтсеніз де аласыз. Осыны миыныздын кыртысынын бір болігіне кашап жазып алыныз!

/Кундылык/

– Кундылык дегенді калай угасыз?

– «Маселенін барі – уакытта жатуы мумкін. Кейбір адамдар соншалыкты улкен табыстарга кол жеткізіп жатады, ойткені олардын уакыты коп. Олардын уакыты жетіп жатыр, сондыктан да олар табыска жетуде. Егер менде де уакыт болса, мен омірде мол табыска кол жеткізер едім» – деп ойлайтынмын.

Тынданызшы, тун жарымда сагат сокканда, туннін ортасы болганы гой. Бітті, таулік аякталды. Ал, егер Сіз тауліктегі жиырма торт сагаттан баска уакыт табам деп талап етсеніз, онда Сізді жындыга балайды.

Егер Сіз уакытты узарта алмайтын болсаныз, онда экономикалык натижелердегі айырмашылыкты аныктайтын не таба алар едініз? Бул  – кундылык деп аталса керек. Кундылык – айырмашылыкты аныктайды. Сіз еш уакытта уакыт жасай алмайсыз, дегенмен, Сіз барынша кунды тулга бола аласыз. Кундылыктын бул козкарас жуйесі – экономиканын басты шарты болмак. Курастыратын конвейерде істеніз, не тауар сатыныз, не кызмет корсетініз, Сіздін енбегініз онімділіктін кундылыгы бойынша толенеді.

Бірак Сіз енбек акыны уакыт ушін емес, ондірілген кундылыгыныз ушін, озініздін  енбегініздін онімділігі ушін аласыз.

Карапайым адам: «Сагатына мен баленбай табыс табамын» – деп айтканында кателеседі. Булай болуы мумкін емес! Егер булай болса, ол уйінде жатып-ак  акша ала бермей ме? Жок, шын манінде, ол сагатына белгілі акшаны алмайды, ол алатын акшасын, озінін бір сагатта жасаган онімінін кундылыгына алады. Сагаттык енбек акы – бул кундылыкты олшеуге мумкіндік беретін ынгайлы тасіл.

Егер ... (осы унемі келетін егер солай емес пе? Омір – улкен егерден турады. Философтар «омір, бул – айкынсыздык» деп айткан гой). Егер Сіз ен алдымен озінізді-озініз жонге келтіре бастасаныз – багалы тулга бола алар едініз.

Карапайым адам: «Менін жумыс тажірибеме он жыл. Жумысымнын неге алга баспайтынын тусінсем  буйырмасын» – дейді. Ал, шын манінде, онын он жылдык жумыс тажірибесі жок. Онын иелігіндегі  – он жыл бойы кайталаган бір жылгы тажірибе гана. Тогыз жыл бойы ол бірде-бір жетілдірушілік істемеген, бірде-бір жаналык енгізбеген.

Журттын барінін коп акша тапкысы келеді. Айтсе де, олар акшаны тиісті жерінен іздемейді. Кейбіреулер: «Маган коп акша керек, мен озімнін бастыгымнан сурап корейін» -– дейді. Арине, онын бастыгы  бірден акша толеп, акшасынан айырылгысы келмейді. Мен осы уакытка дейін шабыттанып кетіп, алдекімге ешбір себепсіз енбек акы берген бастыкты корген емеспін.

Кейбір адамдар: «Біз устеме айлык косуды отінеміз» – дейді. Бул жагдайда маселе – калай сурай бастаганыныздан бастап, жасалган келісім-шарттын аякталганына дейін унемі сурай беретін боласыз.

Тагы Сіз устеме косуды сураганда, бір кутылуга азер жететіндей кішкентай жардем сурайсыз. Сіз тыгырыктан шыгуга себептігі гана тиетін адістен  аулак болыныз.
Тынданызшы, Сіз киын жагдайдан бір туйір нан жане бір кебіспен гана шыга аласыз. Бірак бул тірлік – Сіз ушін емес. Сіз онтайлы омір дастарканынан тусіп калган кикымдарды жинау ушін окып отырган жоксыз. Сізге мерекеге керек кой, солай емес пе?

Акыл ойынызды жетілдіру

– Біздін казактар жогары оку орнын бітіре салысымен-ак, басым копшілігі оздігінен ізденбек тугілі – кітап окымайды, неліктен?

– Адамдардын кобі оздерінін акыл-ойын дамытуды жастык шактарында-ак токтатып тастайды. Жаксы жумыска ие болса болганы, олар акыл-ойларын одан арі жетілдіруді токтата салады.

Туганнан бастап жиырма бес жаска дейінгі біздін окуымыз бірден биікке умтылады. Біз орасан зор білімді игереміз, сойте тура, есейгенде, нарык жуйесіндегі озіміздін жутандыгымызды байкаймыз, біздін  окуымыз заман талабымен уйлеспей жатады.
Откен кездердегі Сіздін калауларыныздын барі – орташа омір денгейі болып калды. Мундай ойлау жуйесінде ешбір осудін болмайтыны анык. Жиырма бірінші гасыр адамдардан унемі осу мен унемі окуды талап етуде.

Технология шапшан ыргакпен ауысатындыктан бір жумыска жабысып, ол жумыстын кырык жыл бойы кала беретініне сенуге болмай калды: «менін атам  осында жумыс істеген, менін  акем жумыс істеген, енді  мен осы салада жумыс істеймін» дейтін ой олген, сонымен бірге осу мен бейімделудін кажеттілігін мойындагысы келмеген  жандардын да уміттерін олтірген.
Егер тиімді жагынан карайтын болсаныз, біліміннін денгейін букіл омір бойынызда жетілдірсеніз, онда Сіз кім болар едініз? Соны ойладыныз ба? Кандай шеберліктерге кол жеткізетінінізді, кандай молшылыктарга кенелетінінізді ойладыныз ба?

Жеке бастын дамуынын адеттерін калыптастыру унемі куш салуды талап ететіндіктен, ол куш-куатты тек тартіп кана камтамасыз ете алады, енді тартіптін кілтін корсетейін.
Аздан бастаныз да, оларды біріктірініз. Кішігірім тартіптеуші шарттармен жумыс істей журіп, Сіз манызды тартіптеуші ережені менгергенінізді байкайсыз.

Озініздін колыныздан келетін азгантай маселелерді алып, алдебір нарселерді алып, дал казір жасап тастаныз. Сосын тагы бір нарсемен айналысыныз. Біраз уакыт откен сон алдыныздан улкен бір маселелер шыгады. Сіз оларды толык сенімділікпен шеше алатын боласыз.

Сіз салмагынызды азайткыныз келе ме? Онда нанды майсыз жеп коруден бастаныз.

Сіз шетелдерді аралагыныз келе ме? Ар апта сайын 2 мын тенгеден сактап коя берініз.

Сіз укыпты болгыныз келе ме? Жарты сагат ерте тура бастаныз.

Сіз миллион тенгеге сауда жасагыныз келе ме? Елу мын тенгеге сауда жасаудан бастаныз.

Сіз еш уакытта, озінізге катысты кішкентай адым да жасамаган болсаныз, онда Сіздін улкен тапсырмаларды шеше коюыныз екі талай.

Ондірісім мол табыс акелді деп, озінін жеке кірісін де жонге келтірмей, дандайсып журген адамга уксай корменіз. Ол кімді алдап жур десенізші!
Кордініз бе, бул омірде барі де озара байланыста: бірі екіншісіне ыкпал етеді. Тартіптін  пайда болуы не жок болуы, келесі тартіптін пайда болуына асер етеді.

/Болашакты болжай білу/

"Болжай білу жарым ырыс, достасу акылдылыктын жарымы, бала-шаганнын аз болуы женілтектіктін белгісі".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Бизнесмен болу ушін неден бастау керек?

– Бизнесмен болу ушін – омірде нактылы жоспарыныз болсын. Болашакка сеніммен караныз. Сіз козкарасынызды, жоспарынызды озгертуініз мумкін, бірак болсын. Сіздін шабытты жоспарыныз алдыга кулшынып, омірге ілесе білуі керек.  Осы кезде жетілген акылыныз куатты болып, тан ойыныздын сонынан ілесетін болады. Сіз не ойлайсыз, солсыз.

Бул озініздін акылыныз, куатыныз аркылы іске асады. Жумыс жасауы ушін мига корек берініз. Ми тук істемесе, былжырап кетеді. Танге де, акылга да унемі іс-арекет кажет. Егер муны істемесек, онда барымызды жогалтамыз. Дене мен ойдын токырауы аздырады. Акылдын ішіндегі келенсіз ойларды куып, каркынды іс-арекет берініз. Ішкі бакыт пен куш жинауды іздеудін жолында токтап калманыз.

– Неліктен копшілік адамдар жеке бизнестерін кура алмайды?

– Адамдарга когамнын тигізетін ар турлі асерін ескерсек, онда неліктен адамдардын табиги кабілеттерінін, ішкі мумкіншіліктерінін жабылуы белгілі болады. Сондыктан да іс-арекет жоспарын курмас бурын, ен бастысы болашакта кездесетін богеттерді жане оны жою жолдарын аныктап алулары кажет. Буган: аямшактык, «шык бермес Шыгайбай» сиякты сарандык, каттылык, козтоймастык, корсекызарлык, мейрімсіздік, жауыздык, каныпезерлік, коре алмаушылык, коркыныш, мазасыздык, уайым, беті кайту, босандык, ынжыктык, жігерсіздік, бопаулык, суайттык, уадеде турмаушылык, оз-озіне разы болу жане бурынгы кемшіліктерін мен кателіктерін жатады.

Адамдарды озгертуге умтылганнан горі, жаксы адамдар таба білген абзал. Арине, олар оздерін озгертуі мумкін, бірак Сіз де, мен де оларды озгерте алмаймыз. Адамдар кейде: «Колайлы адамдарды калай жинауымызга болады?» – деп сурайды. Мен оларга: «Сіздер колайлы адамдар табуга тиістісіздер» – деп жауап беремін. Менін бере алатын ен керемет жауабым осы.

Табысты касіпкердін бірінші ережесі мынандай: ЖАЛКАУЛАРГА ЖОЛАМАНЫЗ. Неліктен? Ойткені будан тук те шыкпайды. Сіздін колыныз жеткені – бейшара АДАМДАР болады. Олар кырандай аспанга канат жайып шарыктай алмайды. Олар тек кана мынкылдайтын ун шыгарып, комектескеннін орнына жымкырумен айналысатын болады. Сосын олар Сізді «біржола титыктатып бітіреді». Мен білемін... Мен тырысып коргем.

Сонымен, Сіз озініздін жасауынызга тиісті коптеген маселелерге каныктыныз. Бул кітапты окуыныз – Сіздін осу мен озгеруге деген ішкі далелдерініздін барын корсетеді. Біз Сізге озініздін калай бола алатыныныздай тулгага айналуыныз ушін, осы іргетаска суйенуінізге кенес берер едік.

Х.  /КАЛАЙ КАРЖЫ ЕРКІНДІГІН ЖАСАЙМЫЗ/

Баяндайтын: Экономикалык география гылымдарынын докторы, доцент, касіпкер Кастер Саркытханулы.
Такырыбы:  Калай каржы еркіндігін жасаймыз. Акша туралы жагымды ой ойланыз. Акша туралы кейбір кері кеткен ойлар, тужырымдар. Салыктар. 70/30 Ережесі. Кайырымдылык. Акша каражатын жумсау. Сезім. Унемділік.  Аталар мен ажелердін негізгі максаты. Акша корын жинау. Байлык пен бакытка катысты козкарас. Акша агымынын зандылыгы. Шаршы аландагы акша агымынын зандылыгы.

– Кастер Саркытханулы, каржы еркіндігін калай жасай аламыз?

– Асет Ризаулы, бул суракты баскаша да коюга болады. «Сіз акшаны есінізге жиі аласыз ба? Сіздін ойлау жуйенізде акшага орын бар ма? Кунделікті куйбен тіршілігінізде озініздін кірісініз немесе акшаныз туралы ойланып толгануынызга канша уакытынызды  арнайсыз?

– Арбір адамнын озінін уакытынын басым болігін арнайтын белгілі ойлау жуйесі, турмысын жаксартсам деген бір кызыгушылыгы бар. Бул дегеніміз – акшаны унемі ойда устау. Акшаны ойда устау дегеніміз озініздін жаксы турмыс куру ушін канша акша молшері керек екенін болжау. Бул дегенініз колын жетпес милллион долларды армандау емес, нактылы казіргі жагдайда озіне кажетті заттарды сатып алу ушін керекті каржынын козін ойлау, осы каржынын табылатынына сенімді болып, осы багытта іс-арекетке кірісу. Егер сіздін максатыныз акшаны коп табу болса, онда осы багытка бар калауынызды, максат-мудденізді арнаныз.

Ол ушін колынызда кунделікті канша акша барын санап, максатынызга жету ушін енді канша керек екенін есептеп журу. Осы акшаны колынызга тусіргеннен кейін, омірініз калай жаксаратынын, калай болатынын унемі коз алдынызга елестетіп, ойыныздан бір сатке шыгармай журініз. Жан-жагынызга караныз, осы акшаны табудын турлі-турлі жолдарын, адістерін карастырыныз, сол кезде осынын шешімін кайтсеніз де табасыз.


/Акша туралы жагымды ой ойланыз/

"Акша адам ушін омір сурудін максаты емес, тек куралы гана".

– Кастер Саркытханулы, бізге акша туралы калай ойлаган жагымды?

– Сіз онсыз да акшаны жагымды жагынан ойлайсыз. Егерде унемі: «менде ешуакытта акша болмайды» – деп ойлай берсеніз, осы ойды озінізге тартып аласыз. Назік алем тілегінізді булжытпай іске асыра береді. Омірінізді осыган калыптастырып аласыз. Сондыктан да канша акша керек екені, оны калай жумсаймын, осыдан кандай лаззат аламын деп, тек кана ылги жаксы жагымды ойларды гана ойласаныз, осы тілегініз кайтсе де кабыл болады!

– Кастер  бауырым, коптеген адамдардын акшасынын болмауынын, кейбір касіпкерлердін кулдырауынын себептері неде?

– Асет Ризаулы, коптеген адамдарда акшасынын болмауынын тагы бір себебі, сонгы жылдары рухани, діни, тылсым дуние туралы коркем, гылыми, копшілікке арналган адеби-оку кітаптары кобейіп кетті. Бул арине оте тамаша! Осынын салдарынан коптеген адамдардын ойлау жуйесі жердегі куйбен тіршілікке емес, рухани багытка бурылып кеткенінін далелі.

Осы адамдардын ойлау жуйесі назік алемдерден рухани ілім сураганнан кейін, табигат осылардын калауын орындап, сурагандарын беруде. Бундай адамдардын калталарынын таяз болатын жондері де бар. Бул асіресе касіпкерлікпен шугылданатын адамдарга асерін тигізуде.

Егер де касіпкер (бизнесмен), немесе ірі касіпорын басшысы, рухани ілімге беріліп кетіп, назік алемнін тылсымына сунгіп кетіп, бар уакытын, ойлау жуйесін осынын тылсымын тусінуге арнаса, жердегі куйбен тіршілігі мен шаруашылыгымен шугылдануына уакыты да калмай калады. Осынын салдарынан касіпкерлігінін денгейі томендеп, бар акшасынан айырылып, шаруашылыгынын тоз-тозы шыгып кетуі мумкін. Осынын бурын касіпкерлікпен  айналыскан, ал казіргі уакытта саясатпен шугылданып журген саясаткерлерге де катысы бар.

– Кастер Саркытханулы, онда касіпкерлерге рухани болмыстарын дамытпай, тек кана мешітке барып садака берумен, жок-жітіктерге т.б. акшалай комек корсетуімен гана шектелуі керек пе?

– Жок, олай емес. Бул іске саналы турде озінін жоспарларынын, істейтін істерінін рухани жактарын сараптай, талдай озінін істеп журген ісіне толыктай бакылау жасап, келешектегі кірісін есептеп, жоспарлап, рухани мен фанилік дуниенін уйлесімділігін тауып барып келуі керек. Осылай істегенде назік алемді рухани да, фанилік те коректендіріп отыратын болады, келе-келе бул адетке айналып, омірдін екі жагын ойлау жуйесін, керек уакытында кезек алмастыруды калыптастырады.

Айта кету керек, казіргі коптеген касіпкерлер осы жолды оздерінін ішкі дауысынын комегімен тауып алган. Оздерінін ойлау жуйесінін агымын  сауатты турде баскарып омірдін рухани жактарын да умытпайды, себебі касіпкерлігі мен шаруашылыгы конілдегідей дамуда.

Егер осы тарауды окып отырганда тек кана жумысты, жануянызды, спортты, омірдін рухани жактарын гана ойлап, акшаны ара-тура гана ойласаныз, берер кенесім – ойлау жуйенізді озгертініз. Акша туралы жиі-жиі ойланыз, есінізден шыгарманыз, акшаны ми кыртысынын бір болігіне кашап жазып алыныз! Акшаны кем дегенде куніне уш кабат ойлауды адет кылып калыптастырыныз!

Бул маселенін курделілігі – егер акша омірініздін басты максаты, негізгі болігі болмаса, онда акша туралы ойлау киын болады. Онда акшаны кунделікті еске тусіріп отыратын адіс курыныз. Бул ушін кандай болмасын адіс жарай береді – болменіздін, колігініздін т.б. озініздін туракты отыратын, козге урымтал жерлерінізге акшаны кыстырып не іліп койыныз. Бул сізге акшаны, акша болган кезде алатын канагат сезімінізді унемі еске тусіріп отыратын болады. Ойлау жуйеніз акша туралы ойлануга мажбур болады.

/Акша туралы кейбір кері кеткен ойлар, тужырымдар/

  "Казактын бiрiнiн-бiрiне каскунем  болмагынын, бiрiнiн тiлеуiн бiрi тiлеспейтугынынын, рас созі аз болатугынынын, кызметке таласкыш болатугынынын, оздерiнiн жалкау  болатугынынын себебi не?"   "Мунын барi  торт  аякты  малды  кобейтемiннен  баска  ойынын жоктыгынан, озге егiн, сауда, онер, гылым – солар секiлдi нарселерге салынса, булай болмас едi".

Абай, ушiншi кара соз.

– Кастер Саркытханулы, акша туралы тусінігін?

– Асет Ризаулы, акша – талкылаудын курделі такырыбы, бул маселе бойынша біздін кобіміз екі жакты сезімді бастан кешеміз. Бір жагынан, біз акша беретін кауіпсіздік пен жайлылыкты калаймыз, екінші жагынан, каржылык табыс алдебір жагдаймен біздін адамгершілік олшемімізге нуксан келтіруінен сактанамыз. Арине, теледидар мен кинофильмдер оздерінін тарапынан, бай адамдарды устірт те мейірімсіз етіп бейнелейді.
Ултымыздын басым копшілігі Кенес укіметі тусында да, казір де жокшылык пен таршылык тарбиесі белен алган ортада осіп жетілді.

Сонын салдарынан жанга жайлы, рахат, женіл, киналмай молшылыкта омір суруге болады деген ережені бірден кабылдай алмаймыз. Біздерді марксизм классиктері, диалектикалык материализм ілімі «турмыс сана денгейін айшыктайды» деп уйретті. Республикамыз тауелсіздік алган он алты жылдын аралыгында капитализмге кошкенде, бурынгы козкарастарымыздын тугелдей теріс екеніне тан калып «сана денгейі турмысымызды айшыктайтынына» коздеріміз жетіп, осы ережені саналарымызга сініріп, конілдерімізге уялаткандай болдык. Кешегі озімізбен, оздерінізбен катар журген кейбір адамдардын осы ережені бірден басшылыкка алып, осы бойынша омір суріп, байып, даулетті, іскер касіпкерге айналып кеткендеріне де  куаміз.

Бастапкы талім-тарбиені ата-анамыздан жане мектептен алатынымыз да белгілі. Енді сіздердін замандарынздагы копшіліктін, мугалімдердін акшага деген кейбір козкарастарын есімізге тусірейік. «Бізге коп нарсенін кажеті жок, барга канагат етейік», «Сен баріне комектесуге тиіссін, озін гана туралы ойлау жарамсыз кылык», «Акша туралы айту, ойлау уят», «Коп акша адамды бузады», «Омірдін максаты акша емес», коммунизм курушынын ережесі – акшанын кажеті болмайды, ол тек айырбастын гана куралы, т.б. немесе базарда оз бетімен сауда істейтіндерді «алыпсатар, алаяк, жатып ішер, арамтамак саудагер» деп жабыла соккендерініз кеше гана емес пе еді?!

Енді акша туралы кері кеткен келенсіз тужырымдарынызды, саналарынызга сініп калган ойларынызды атап отейін:

*Омірде акша басты максат емес.

*Акшаны неге бет алды жумсаймыз, акшасыз-ак тыгырыктан шыгамыз, баріне де толеу керек.

*Акша ауыр бейнетпен табылады.

*Сана, санама – барібір акшан болмайды, жокшылыкта тудык, жокшылыкта олеміз.

*Корпене карай косіліп, шамана карап омір сур.

*Акша тек уры мен кылмыскерлерде гана болады; таза енбекпен акша табылмайды.

*Акшанды киыншылыкка, артка сакта.

*Коп акша алу уят, айналаннын барі кедей болганда, елден ерекшеленіп бай болу уят.

*Саудаласып салгыласу уят, сені тугі жок кедей екен деп калуы мумкін.

*Оз істеген жумысына акша сурау уят.

*Бай болсан «Шык бермес Шыгайбай» болып кетесін.

* Акша адамды бузады.

*Мен кедей болсамда адалмын, кеудемді ешкімге бастырмаймын.

*Мен тек кана «таза» енбегіммен кун коремін (тазамын, адалмын т.б.).

Былайша карасаныз осы козкарастарда не жамандык бар? Осылардын негізінде белгілі адамдардын, топтын омірге деген козкарасы, философиясы жатыр гой. Егер осы козкарастарды басшылыкка алсак байсалды да салмакты омір суруге болады гой.

Окінішке орай, бунын барі карапайым нарсе емес. Осы арбір козкарас, біздін томенгі есімізге жазылып, санамызга сініп омірімізге басшылык жасап журген багдарлама. Егер де саналы турде осы козкарастарымызды озгертуге куш салып, жаксы турмыска талпынсак, томенгі есіміз катты карсылык білдіріп, турмысымызды тузетпеуге тырысады.

Сіз озініздін бугінгі табысынызбен не істеп жатканынызга каранызшы.  оларды озініздін жалпы табысыныздын жетпіс пайызынан аспайтын шыгын колемінде акылмен пайдаланып жатырсыз ба? Алде Сіз айына тапкан табысыныздан бірнеше жуз тенге не мын тенге жумсап жатырсыз ба?

– Кастер Саркытханулы, экономикамыз калай жумыс істейді?

– Асет ага, менін айтып отырганым: теориялык кітаптагы емес, накты омірдегі кунделікті экономика жайлы. Сізге озініздін тапкан арбір тенгенізді, барынша акылмен, калай жумсау керектігін айткан адам болды ма?

Бул баска саланын білгір адамдары курделі жылдык есеп-кисапты окуга кабілетті бола тура, олар кунделікті экономиканы – каржылык тауелсіздіктін калыптасу экономикасы – туракты, уздіксіз, ардайым болжауга болатынын тусінбейді.
Оздерінін балаларына бул экономиканы уйрете алмайды. Сойтіп адамдар еркін касіпкерлік жуйенін кандай керемет болатындыгынан хабарсыз.

/70/30 Ережесі/

«Акылдыга ишарат, акымакка таяк». Казак макал-мателдері

– Кастер Саркытханулы, 70/30 ережесі дегеніміз не?

– Сіз озінізге тиесілі салык улесін толегеннен кейін, салыктан калган табысыныздын 70 пайызына омір суруге уйренуініз керек. Калган отыз пайызды  калай болуініздін манызы – оте зор. Табысыныздын жетпіс пайызын керекті заттар мен сан-салтанатты буйымдарга жумсайсыз. Ал отыз пайызын кайда жумсайсыз?  Канеки, оларды былайша болейікші:

/Кайырымдылык/

"Кімде – кім бір момын мусылманды осы дуниедегі киыншылыгынан куткарса, Алла оны акиреттегі киыншылыгынан куткарады. Кімде – кім бір момын мусылманнын айыбын жапса, Алла онын екі дуниедегі айыбын жабады. Пенде біреуге жардемдесу ушін арекет кылса, Алла оган жардемдеседі".

Пайгамбарымыз Мухаммед(с.г.с.)

– Сіз оз табысыныздын он пайызын кайырымдылык максатка жумсауыныз керек. Кайырымдылык – Сіздін комекке зару жандарга комектесу максатында, алган дуниенізді когамга кайтару жолы. Сіздін салык толегеннен кейінгі калган табысыныздын он пайызын колемі бул міндетті аткаруга абден жететіндігіне сенімдімін.

Сізге табыс акшаныздын барынша ен жогаргы, не барынша томен денгейін тандауга болады – бул оз жоспарыныз гой. Кейбір адамдар кайрымдылыкка деген каржыларын мешіт аркылы не когамдык уйымдар аркылы бергенді жон кореді, енді біреулері жеке жолмен бергенді жон санайды.

Курбандык шалу – адам омірінін ерте кезенінен басталган. Балага кайырымдылык талім уйретуден ен жаксы саті  – алгаш оз тенгесін алган кезі. Сіз баланызбен сапар шегініз. Оны озінізбен бірге алып шыгып, шындыгында дарменсіз адамдар бар орынга апарыныз. Ол аяушылык білдіріп уйренсін. Егер баланыз сезіне білсе, оз акшасынын он пайызын киналмай боліп, оларга  беретін болады. Адетте, балалардын журегі кен, мейірімді болады.

Акша каражатын жумсау

"Бабы келіскен істін багы жанады." Казак макал-мателдері

– Салык толегеннен кейінгі калган табысыныздын келесі он пайызын Сіз оз байлыгынызды куруга багыттаныз. Бул акшанызды сіз керек-жарак сатып алуга, жана тауар  ондіруге жане осы тауарды сатуга жумсайтын боласыз. Аныгын айтсак касіпкерлігінізді одан арі дамытасыз.
Сонымен бірге Сіз котерме сатып алып, жекелеп сатуга уйренуінізге де болар. Немесе Сіз алдебір жекеменшік улесін алып, оны жетілдіріп коруінізге болар. Егер Сіздін айтарлыктай жолыныз болса, озініздін жумыс орнынызда онімділікті осіргенініз ушін сыйга ие болсаныз, онда Сіз оз табысынызды улгайтып, бул улгайтуды акция сатып алуга салу ушін жумсай алатын боласыз.

Табысыныздын бул он пайызын озінізге курал жабдыктар, онімдер не акционерлік когамнын улесін алуга пайдаланыныз. Сойтіп, істі бастап корініз. Біздін кай-кайсымыздын ішімізде болмасын данышпандыктын уйыктап жатканын, оны оята білсек, мумкіндіктер жаркылы ушкындайтынын Сіз, тіпті, білмей журсіз гой.

Ал, міне, шабыттандыратын ой келді! Оз жумысыныздын толык кунін жумыс істемей, жарты жумыс кунін озініздін жагдайынызды котеруге арнасаныз калай болар еді? Шындыгында, неге солай етпеске? «Мен есеп-кисабымды толеу ушін емес, мен бай болу ушін жумыс істеп журмін» – деп айтатын болганынызда, кандай сезім куйде болар едініз. Егер Сізде байлыкка жетудін жоспары болса, онда тун жарымынан бурын жетелейтін куштарлыкка ие болар едініз.


/Унемділік/

"Сабырлылык, унемділік жане кажетсіз ысырапкершілікке жол бермеушілік, пайгамбарлык сипатынын жиырма торт касиетінін бірі. Ысырапкершілікке жол берменіз".

Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Кастер Саркытханулы, кай уакытта унемшіл бола аламыз?

– Асет Ризаулы, адамдардын басым болігі арбір тапкан тиынын лезде жумсап, карызга жане несиеге дуние алуга бейім турады. Егер де осы адетінізден кутылмасаныз сізде ешуакытта акша болмайды, байымайсыз. Унемшілдікті адетке айландырыныз. Акшаны бет алды шашпаныз.
Байлыкка баратын жолды ансап турсаныз, ол жол базарга баргандай карапайым арі тузу. Ол негізінен мына екі созден турады – ынтаныз бен унемшілдігінізден. Уакытынызды бет алды ысырап кылып, акшанызды расуа кылып шаша берменіз. Осы уакытыныздын да, каражатыныздын да карымтасы  барынша кайтатындай етіп акшаныз бен уакытынызды жумыска жегініз, мумкіншілікті утымды пайдаланыныз.

Адам табигатында омір суруге керекті жанталастын тукымы салынган. Осы омір ушін жанталас – адамзаттын алга жылжып дамуынын басты себебі. Туганнан олгенге дейінгі аралык,  пенде ушін алма-кезек кайталанып жататын сынак аланы. Осы омір ушін куресте біз бага жетпес тажірибе жинактаймыз. Осы куресте, алдымызга койган максатымызга жеткізетін даналык, куш, куатка ие боламыз.

Омірде жолы болмаган пенделер оздерінін омірлерін «женілдін астымен, ауырдын устімен» откізгісі келеді. Олардын тусінбейтіні, омір осыларды езіп жіберетіні. Омірдін шыргаландарына каймыкпай каскайып карсы туру ушін мыкты мінез, айкын максат, нактылы жоспар болу керек.

Омірдін манін тусінгеннен кейін, біз осы максатка жетелейтін курестін шартын кабылдаймыз. Натижесінде ерінбей енбек етіп, корсекызарлыктан, бет алды тапкан табысынды онга-солга шашып, карызга кіре беруден кутылмай максатка жетуге болмайтынын тусінеміз.

– Кастер Саркытханулы, бай мен кедейдін философиясында кандай алшактык бар?

– «Бай» мен «кедей» угымдарын аныктап беруге руксат етініз. Кедей адамдар жумсагандарынан калгандарын сактап кояды. Бай адамдар жинагандарынан калган акшаларын жумсайды. Ангіме – сол белгілі бір акша молшерінде болып отыр – тек философиясы ар турлі.
Айына аркайсысы 50 мын тенгеден табыс табатын, аркайсысынын табысы белгілі бір уакыт ішінде бірдей осетін екі адам бар. Онын бірі – жумсаганынан калган акшасын сактайтын философияга суйенсе, екіншісі – ауелі жинап, сосын барып калганын жумсайды. Бугінде олардын біріншісін (егер Сіз олардын екеуін де білетін болсаныз) кедей деп, екіншісін бай деп айтуынызга болады.

Табысыныздын сонгы он пайызы унемділікке арналу керек. Мен унемділікті омірлік "кысынызга" дайындалуга жагдай жасайтын, Сіздін байлыкка жету жоспарыныздын ен бір манызды, курамдас болігі деп есептеймін. Бул елдін зейнеткерлікпен камтамасыз етуінін жана багдарламасынын кадімгідей колдауынын, жумыс істейтін арбір адамды салыктан босату есебінін керемет уйлесімі, аркасында Сіз бір жылдын ішінде керемет молшерде каржы жинап ала аласыз.

Баланы молшылыкка негіздеріне уйретудін ен дурысы, онын кейбір косымша акша таба алатын болган кезінде, баскаларга пайдалы бола бастаган кезінде барып басталганы жон. Айтсе де, сонымен бірге, Сіз оган усак шыгындарга акша беретінінізде, нагыз касіпкерлік аясына калайша кіру керектігін корсетсеніз болады.

Егер Сіздін баланыз болса, оган байлыкка жетудін  жоспары болатындыгын угындырасыз. Егер олар 70/30 формуласын жас кездерінде колдана бастаса, кырык жастарына карай каржылык тауелсіздікке кол жеткізетіндерін ангарттыныз. Сосын олар букіл омір бойы не жасагысы келсе, соны істей алатын болады.

Дегенмен, унемділіктін, тартіптін баска турлері сиякты, алгашында сал гана салдары болады. Куннін, аптанын не айдын сонына карай натиже кадімгідей байкала бастайды. Бес жылдан сон айырмашылыгы едауір білінеді. Ал енді он жылдан сон айырмасы айтарлыктай корінеді.

Бай мен кедейдін айырмашылыгы – Сіздін канша тапканынызда емес, тапканынызды калай пайдаланганынызда жатыр. Ендігі тандау – Сіздікі.

/Аталар мен ажелердін негізгі максаты/

Сум дуние тонап жатыр, iсiн бар ма?
Баягы куш, баягы тусiн бар ма?
Алды умiт, арты окiнiш алдамшы омір,
Желiгiн жерге тыкпас кiсiн бар ма?!

Абай

Карт адамдар жайлы ойлаганда, Сіз нені козге елестетесіз? Бір жагынан дарменсіз, арі азгантай каражатпен кунелтіп журген жандарды козге елестете аласыз ба? «Егде жастагы азамат» деп аталатын топтагы адамдардын кобінін омір жагдайы, шындыгында, осындай.
Аталар мен ажелердін негізгі максаты – оздерінін немерелерін «озіміз сиякты» калай бай болуга, калай мадениетті болуга жане калай бакытты болуга уйретулерінде жату кажет. Аталар мен ажелер: «біз омір бойы енбек еттік, енді міне комекке зару боп калдык» – деп айтпаулары керек.

Олар: «Біз омір бойы енбек етіп, енді, міне, біз комектесе аламыз» деп айтатын жагдайда болулары керек. Егер Сіз кырык немесе елу жасынызда каржылык тауелсіздікке кол жеткізбеген болсаныз, ол Сіздін жаман елде омір суріп жатканынызды білдірмесе керек, жаман когамда омір суріп жатканынызды танытпаса керек. Бул, сондай-ак, жаман кезенде омір суріп жатпаганынызды да білдірмесе керек, немесе Сіздін жаман адам екендігінізге далел де болмаса керек?

Жане мундай жагдайда калган жалгыз Сіз емессіз. Біздін кобіміз багытымыздан жанылысамыз.
Мундай жагдайлар Сізге де жане маган да катысты болмак. Егер каржылык тауелсіздікке кол жеткізгіміз келсе, бізде орта жолда озіміздін жеке тузетулерімізді дуркін-дуркін жургізіп отыруымыз кажет. Акыр сонында, Сіздін байлык пен бакытка жетудін улгісіне айналатын ата мен аже болгыныз келмей ме?

/Акша корын жинау/

"Тустік омірін болса, кешкілік мал жина".   Казактын макал-мателдері

– Кастер Саркытханулы, акша корын калай тусінеміз?

– Асет ага, кейбір адамнан банкте жинаган корыннын есеп-шоты бар ма деп сурасан: «Каржылык есеп деген немене тагы?» – дейді. Озініздін каржылык жагдайыныздын кандай екенін дал білуін оте манызды. Бул жерде озінізді озініз алдамауыныз кажет. Сонда барып озініздін кандай жагдайда турганынызды білетін боласыз? Сонда барып Сіз алга жылжу бойынша жане озініздін калауынызбен соган кол жеткізу бойынша жаксы жоспар кура аласыз. Муны жасау киын емес.

Озініздін кірістерініздін молшерін кагаз бетінін бір жагына тізіп шыгасыз. Неніз бар, солардын молшерін корсетесіз, кагаз бетінін екінші жагына озініздін шыгыстарынызды тізесіз, сосын озініз кірістен шыгысты алып тастау жолымен, нагыз каржылык кундылыктарыныздын молшерін тауып аласыз. Бул молшер Сіздін канша туратынынызды, тіпті, де корсетпесе керек, бул Сіздін кундылыктарыныздын  корінісі болып шыгады.

Копшіліктін каржылык жагдайы соншалык жаксы емес, біракта соншалык жакыс еместігі манызды емес, маныздысы – бага беруінізде.

Каржылык есебінізде Сіз озініздін кірісініз бен шыгысынызды мукият корсетіп отырыныз. «Тапканымнын барінін кайда кететінін білмеймін» – дегенді Сіз алдекашан естіген боларсыз. Еш уакытта солай деп айтатын адам болманыз. Осы саттен бастап, Сіз барінін кайда кететінін жане кайдан келетінін дал білетін болыныз.
Сіз кейбір нарсеге сенетін болсаныз, кундердін кунінде коптеген дуниені баскаратын боласыз. Бунын улкен мані бар. Сіз омірініздін есеп кисабын жургізуді оз мойнынызга жуктеп, омір жолыныздагы орасан молшылыкка аршынды кадам жасаныз.


/Акша агымынын зандылыгы/

"Егер де жуз мындаган адамдар акша табудын жолын білсе, онда буны да уйренуге болады гой! Егер сіз колік жургізе алып, уялы телефонмен сойлесуді уйреніп, компьютерді менгеріп алсаныз, неге акша табуды уйренбеске?!".

– Кастер Саркытханулы, адамдардын арманы каржы тауелсіздігі, осында белгілі зандылык бар ма?

– Асет Ризаулы, бугінгі танда онімдерді оте коп молшерде ондіреді. Егер де бурын Кенес укіметі тусында акшана дурыс, кымбат та багалы зат сатып ала алмайтынсын, себебі дукен сорелері кансып бос туратын. Бар нарсенін озі «бармак басты, коз кыстынын» аркасында белгілі тутынушылардын арасына гана болінетін. Асіресе, ауылдык жерлерде «ен беделді, тукірсе тукірігі жерге туспейтін» адам сатушы болатын. Бугін барі керісінше, жанын калаган нарсенін барі де дукен сорелерінде оз тутынушыларын таба алмай сіресіп тур. Бугінгі куннін басты маселесі тутынушыга онімді жеткізу, себебі артык онім дагдарыска акеп тіреп отыр, алушы жоктын касы.

Коптеген адамдар дастурлі бизнес пен желілі жуйе бизнесін шатастырады. Олардын ойынша бизнес деген бір жерден арзанга алып, осы тауарды не онімді тілін салактап журіп кымбатка сату. Адамдардын арманы акшадан кысылмау, акшанын уздіксіз куйылып жатуы. Адамдардын басым болігі жанталасып жумыс жасаса да, турмыстары жудеу – басына тартса аягына жетпей, карыздын курсауынан кутыла алмай бейнеттеніп омір суреді.

Енді біреулер асып-тасып шалкып омір суріп: «Жегені алдында, жемегені артында», «карын ток – кайгы жок». Олардын балалары ен тандаулы оку орындарында окиды, мінген коліктерінін озі шашасынан жел есетін сайгілук – шетелдік аса кымбат женіл автоколіктері, барам деген жерлеріне барады, корем деген елдерін кореді. Осы екі жагдайды салыстыра, талдай келе менін Роберт Киосакидін «Акша агымдылыгынын шаршысы» кітабынан окып білгенім белгілі «Акша агымынын» занынын бар екені жане осы заннын мултіксіз жумыс жасап жатканы.

Сіз озініздін жеке бизнесініздін болуын калайсыз ба?

Келініз, бул ушін не кажет екенін талдап корелік.

Біріншіден, басекелестікке тотеп бере алатын идея. Нарык аланында алуан-алуан тауар мен турлі кызмет корсететіндер жыртылып айырылады. Осы аласапыран ортада оз орнынды таба кою да онай болмас...

Екіншіден, бастапкы каржы куйылымы. Мысалы, тіпті озіннін сауда лашыгыннын озін калкитып кою ушін кем дегенде 5...10 мын доллар шыгын шыгаруын кажет.

Ушіншіден, кажетті алан (ондірістік, сауда, коймалар), курал-жабдыктар, керекті саймандар т.б.

Ары карай, оз ісінді ашу ушін кажетті кужаттар топтамасын алуын керек (есепке туру, лицензия, руксат т.б.)

Кызметкерлер санын да умытпаныз, оларды іріктеу, окыту жане кун корісін камтамасыз етуге міндеттісіз.

Енді бір «сурініп мурттай ушатын» жерініз – салыктар.

Осы тізімді Алдаркосе айтпакшы: «алалайым таусылса, булалайым бар» дегендей тізбектеп, шубыртып жаза беруге болады.

Келініз, жануямыздын кірісі мен шыгысы туралы сухбаттасайык
Отбасынын кірісіне не жатады?

– Жалакы

– стипендия

– зейнетакы

– алеуметтік жардем
Шыгынга мыналарды жаткызуга болады

– Уйіннін куны мен ішіндегі муліктері

– автоколігіннін куны мен оны устауга кететін шыгындар

– балалар мен карі аке-шешенді асырауга жумсалатын шыгындар

– білім алуга жумсалган шыгындар

– тамакка, киім-кешекке кеткен шыгындар

– коммуналдык шыгындар т.б.

Егерде таразынын екі басына кіріс пен шыгынды койсак, соз жок шыгын кірісті басып кетеді.

«Омір жолы»

Келініз бул фани омірдегі карапайым адамнын омір жолын карастырайык. Буны уш болікке болінген тузу сызыкпен бейнелейік. Бул боліктер адам омірінін белестері.
  I II III

1-ші кезен: 1 мен 20 жастын аралыгы, бул кез адамнын жумыс істемейтін уакыты. Аке мен ананын камкорында болады.

2-ші кезен: 20 мен 60 жастын аралыгы, бул енбек кезені. Осы уакытта адам озін жане жануясын асырау ушін енбек етеді.

3-ші кезен: 60-тан ары карай, тагы да «жумыссыз» немесе зейнеткер кезені басталады. Батыста буны «бостандык» кезені деп атайды. Не себептен? Себебі енбек кезеніндегі тапкан табысы зейнеткер шакты толыктай камтамасыз етеді. Ал бізде «зейнетакы» жаксы «бостандыкты» камтамасыз етпек тугілі, олместін куніне арен-арен жетеді.
Канеки, 40 жылдын белсенді енбек кезенінде біз каншама табыска жететінімізді карастырып корейікші?

Егер біздін мемлекетімізде орташа енбек акысы 200 доллар деп алсак, ал 40 жылда 96 мын долларга ие болады екенбіз.

Бул акшага не алуга болады?
Керемет дегенде 2...3 болмелі орташа патер алуга, ал калган табысыныз аштан олмеуге себепкер болады.

Омір бойы огіз сиякты жумыс істегініз келе ме?
Адетте адамдар омір бойы жумыс істейді. Оз омірінін аягына дейін жететін акшаны ілеуде біреуі гана тапса табады.

/«Акша – уакыт»/

Адамдардын басым болігі акшага да, бос уакытка да шомылып жургісі келеді. Акша мен уакыт тауелділігіне байланысты барлык адамзат баласын торт денгейге немесе топка жіктеуге болады.

Біріншісіне не акшасы, не уакыты жок екеуінен де журдай адамдар кіреді.
Олар кімдер?  Булар мемлекеттік курылымга немесе «кожайынга» жалданып жумыс істейтіндер. Олар таннын атысы, куннін батысы – істеген жумыстарына белгілі молшерде гана, кун корісіне жетер-жетпес жалакы алатындар.

Екіншісіне – акшасы болса да бос уакыты жоктар жатады. Булар «тауекел тас жутады, не бас жутады» деп оз бизнесін жургізіп жургендер. Олар оз енбектерінін рахаты мен лаззатынын дамін оте сирек татады, себебі байлыктары болганымен бос уакыттары болмайды. Жалпак тілмен айтканда – сінбіруге де муршасы жок жандар. Барлык уакыттарын бизнеске багыштайды.

Ушіншісіне – акшасы жок, есесіне уакытын олтіре алмай ерігіп журген  жандар кіреді. Булар зейнеткерлер жане белгілі-белгісіз себептермен жумыссыз  сандалып журген адамдар.

Тортіншісіне – акшасы да, бос уакыты жеткілікті адамдар тобы кіреді.
Осы занга сайкес барлык адамдар «Акша агымынын зандылыгы» бойынша, «Акша шаршысынын» артурлі аландарында  орын тепкен.

Бул шаршы 4 аланга болінеді, 2-уі сол жактагы жартысына, 2-уі он жактагы жартысына.

      Ж
Жалданып жумыс істеу        Б
Жуйелі бизнес
куру
       О
Оз бизнесінді
куру        И
Инвестор
(Каржы кую)

1-ші (Ж) аланына жалданып жумыс жасайтындар жатады.

Булар жеке меншік немесе мемлекеттік касіпорындар мен мекемеде істейтіндер. Осыларда туракты табыс, жылда алатын акылы енбек демалысы, сыркаттанса толенетін бюллетень жане алеуметтік женілдіктер. Бірак біздін бугінгі   аумалы-токпелі тіршілігімізде – ешкімге де, ештенеге де туракты кепілдік бере алмайсын, беру мумкін емес! Кепілдік не анызга, не елеске айналып кетеді. Бул аланда – дарігерлер, мугалімдер, шенеуніктер, есеп-кисап кызметкерлері т.б. жайгаскан.

2-ші (О) аланына «озім дегенде огіз кара кушім бар» деп, оз каржыларына оздерінін бизнесін ашып алгандар орналаскан.

Булардын кірісі тікелей озінін осы салага болетін уакыты мен коніліне, куш-кайратына т.б. жагдайларга байланысты. Бірак патшага да, байга да, кедейге де таулігіне 24-ак сагат уакыт берілген.  Конілі мен уакытын болуін бір сатке де болса токтатып алса – токырауга ушырап, табысы саябырлап, кірісі кілт токтайды.

3-ші (Б) аланына оздерінін бизнесін куру ушін миллиондап мол каржы куйгандар орын тепкен.
Булар баска адамдардын білімін, куш-кайратын, іс-арекетін жумыска жегу аркылы жуйелі бизнес курады.

4-ші (И) аланда тек Инвестициямен кун коретіндер мекендейді.
Олар жумыс істемейді, куйган инвестициясынан (каржысынан) белгілі пайыз молшерін алатындар. Бул адамдардын акшасынын молдыгы соншама, оларга мулдем жумыс істеп кажеті жок.

Бул аланга Ж (жалданып жумыс істеу) мен О (оз бизнесін) аланынан келу мумкін емес.
Буган тек кана Б (жуйелі бизнес) аланы аркылы гана келе аласыз.

Шаршы аландагы акша агымынын зандылыгы

"Сіздін акша жайынызды айкындайтын экономика емес; шешуші жагдай – озініздін омірге деген даналык козкарасыныз (философияныз)". Джим Рон

– Кастер Саркытханулы, осы шаршы аланында адамдар калай орналаскан

– Шаршынын сол жагындагы екі аланга жумыс істейтін адамдардын 80 пайызы кірсе, ал он жагындагы екі аланга жумыс істейтін адамдардын 20 пайыз гана кіреді. Осы он жак аландагы адамдар акша жасау адістерінін 80 пайызын біледі де, осы акшага ие болады. Ал шаршынын сол жак аланындагы адамдар тек кана 20 пайыз акшага ие болады. Сондыктан да, осы зандылыктарды тусініп білетіндер, шаршынын он жагына шыгуга талпынады. Бул адамдар жуйелік бизнес курудын мумкіндіктерін іздейді, бірден инвестор (баска касіпорынга каражат кую) болып кету мумкін емес.

ХI. /ОЗ УАКЫТЫНЫЗДЫ БАСКАРУДЫ УЙРЕНІНІЗ /

Сагаттын озі – уры шыкылдаган,
Омірді білдірмеген, кунде урлаган.
Тиянак жок, турлау жок, келді, кетті,
Кайта айналмас, бурылмас булдыр заман.

Абай

Жумыс басты жумыскер. Уакыттын иесі. Уакытты менгеру. Ойды кагазга тусірудін торт тасілі. Кунтізбе. Тіршілік жоспары. Тіршілік жоспарын калай дайындаймыз.

– Уакыт дегенімізді калай тусінеміз?

– Уакыт – бул омірдегі акыл жетпейтін негізгі материал. Уакытка ие болып – біз барін де істей аламыз, ол болмаса, тук те істей алмаймыз.

Адамнын уакытты толык карауына алуы шын манінде, кун сайынгы керемет. Аркім муны тани бастаганда барып, бул кереметтілікке жасандылыксыз тандана бастайды.

Сіз танертен турасыз, ойлап корінізші! Амияныныз, омірінде адамнын колынан келмес, алем дуниесінін заты – жиырма торт сагатпен сикырлы турде толтырылып койылган жане сол дуниенін барі Сіздікі. Муны урлап – жырлауга болмайды. Муны жане ешкім коп етіп те, аз етіп те ала алмайды.

Уакыт алемінде бай аксуйек дегендер, не акылды аксуйек дегендер жок. Тіпті патша да, данышпан да тауліктін артык сагатына ие бола алмайды. Мунда ешкандай жаза да болмайды. Сіз озініздін таусылмас кымбат «тутыну буйымынызды» калауынызша жумсай аласыз. Сойте тура, Сіз одан еш уакытта айырылып калмайсыз.

Сонымен бірге Сіз алдагы уакытты пайдалана алмайсыз.
Уакытты карызга алуга болмайды! Сіз уакыттын сол казіргі сатін гана жумсай аласыз. Сіз ертенгі кунініздін уакытын жумсай алмайсыз, ол Сіз ушін – сакталып тур.

Менін – керемет дегенім рас емес пе? Сізде, кун сайын – омірінізге арналган жиырма торт сагат болады. Оган Сіз оз денсаулыгыныздын жайын, коніл котеруінізді, акшаны,  канагаттануынызды жане олмейтін жаныныздын осу жайын сыйгызуыныз керек.

Уакытты дурыс пайдалану, уакытты барынша тиімді пайдалану – зор манызга ие маселе жане ен бултартпас кажеттілік. Барі – уакытынызды калай пайдаланынуызга тауелді болмак. Елдін барі, барінін умтылатыны алгі устатпас сыйлык бакыты да – осы уакытка тауелді.
Егер адам баласы озінін иелігіндегі табысынын жиырма торт сагатын «шыгын тарауына» дал сай келтірмесе, онда ол адам букіл омір бойына унемі бей-берекет куй кешетін болады.
Біздін еш уакытта косымша уакытымыз болмайды. Біз аркашан да тап казіргі бар уакытка гана ие боп журеміз.

Уакыт – біздегі бар ен кунды «тутыныс буйымы». Сондыктан да уакытпен санаса білу – оміріміздін калай отетініне катты ыкпал жасайды. Біздін аркайсысымыз уакытпен санасудагы оз козкарасымызды жасап алганбыз, тагы буган саналы турде жасадык па, жок па – оган катысы болмайды. Бул козкарас – адамнын уакытты таратуын аныктайды.
Уакытпен санасуга катысты торт турлі козкарас бар. Булардын аркайсысынын озіндік мулде ар турлі омірлік калпы бар.

/Жумыс басты жумыскер (трудоголик)/

"Омір ушін тамак кандай кажет болса, денсаулык ушін енбек те соншалык керек, ал дырдумен кун кешу тубінде адамга ауру болып жабысады... Енбек омірдін шырагына май куяды, ал киял оны тутандырады".

Дж. Беллерс

– Кундіз-туні кок огіз не ыныршагы шыгып турган есек сиякты бейнеттеніп салпандап жумыста журе бергеннін пайдасы бар ма?

– Жумыска берілген жумыскерде (трудоголик) жумысты токтату деген еш уакытта болмайды. Ол таулігіне он, он екі, он торт сагат бойы жумыс істей береді. Ол колма-кол алмастырып, екі жумысты да катар істей беруге умтылады. Уйкы кысканда барып канагаттанады, куанышка заукы сокпай, улкен іс бітіреді.

Мундай журіс-турыстагы адамнын натижесін біздін баріміз білеміз. Бундай адам компания тарапынан кызыгушылык танытканмен, онын журіс-турысы отбасына жат болуына, денсаулыгын жогалтуына, балки омірлік кундылыктарынын токыраушылыкка ушырауына акеп согуы мумкін.
Жумыскер улкен акша жасайтын адам бола бермейді себебі, онын істеп жаткан жумысына бейімділігі емес, аткарып жаткан жумысынын озіне бейім
болгандыгынан. Бундай адамдардын істеген жумысынан натиже шыга бермейді.

/Уакыттын иесі/

Сагаттын шыкылдагы емес ермек,
Хамише (унемі) омір отпек – ол білдірмек.
Бір минут бір кісінін оміріне уксас,
Отті, олді, тагдыр жок кайта келмек.

Абай

– Адам оз уакытына ие бола ала ма?

– Уакыттын иесі – оз омірінін арбір саті ушін уакытын боліп кояды. Ол, тіпті «еш нарсе істемеу» ушін де уакыт белгілеп, арекет етпеу ушін уакыт боледі. Тогыздан беске дейін жумыс істейтін дарежеге кіретін адамдай ол жумыс сагатынын белгілі шекті молшерін біледі. Жане отбасы сиякты манызды омірлік кундылыктар ушін онда унемі уакыт болады. Кажет жерінде  уакытпен санаспай жумыс істеуге де корыкпайды.

Уакыттын  иесінін шебер іс аткаруы – оз уакытын жоспарлай білуінде жатыр. Ол адам бірнеше сагат кана жумыс істей отыра, сол аралыкта «тау копарады», коп іс тындырады. Ол буны калай аткарады? Ол барынша узак емес, барынша каркынды жумыс істейді, сагат санын кобейтуге емес, бір сагаттагы онімділікті осіруге куш салады.
Оз уакытынын иелері оз онімділіктерін осірудін жана мумкіндіктерін іздейді. Баскаша айтканда, «тетіктер жуйесін» пайдалану аркылы оз байлыктарын улгайтады.

/Уакытты менгеру/

Кун жиылып ай болады, он екі ай – жыл,
Жыл жиылып, картайтып калганы – бул.
Суйенген, сенген даурен жалган болса,
Жалганы жок бір Танірім, кеншілік кыл.

Абай

– Уакытты баскара білуді калай тусінесін?

– Уакытты баскара білудін кілті – кунінізді не озініз баскарасыз, кунініз не озінізді баскарады. Шындыгында, бул жерде кімнін устем боларын аныктаган жон. Баскару тізгінін босансытып, бакылау жасауды сал женілдетіп, уакыт баскару кабілетінен айырылып калуга болатынын Сіз тусінесіз бе?

Оз  уакытынызга  бакылау  жасаудын   ен  жаксы тасілдерінін бірі –  барынша тиімді баскаруга мумкіндік беретін создерді айтуга уйрену болып табылады. Ол создін кандай екенін Сіз білесіз бе? Бул – «Жок» деген соз.

Осы кезге дейін мен осынын киындыгынан кутыла алмай келемін. Суйкімді жан боп коріну ушін «Иа» – деп айтуга баріміз кумармыз. «Иа» – деп алып, о баста келісуге тиіс емес міндеттерімізден кутылу ушін коп уакытымызды жумсап алек боламыз. Уакытты боска жумсаудын негізгі себептерінін бірі – осы.

Акырында барып, мен «Жок» деген созді соншалык сыпайлыкпен айтуга уйрендім. Калай? Міне, караныз мен калай жасаймын. Мен: «Жок, мен жасай алмаймын деп ойламаймын. Дегенмен, менде алдекалай бір озгеріс болса Сізге телефон согамын» – деймін. Акырында   барып,   істей   алатын   болган кезінізде гана,   жайлап, жайма шуактатып   айтып   телефон сокканыныз жаксы емес пе? Байкап корінізші, бул іске асады!  «Баска пале тілден» – деп айту осыдан шыккан.

Уакытка бакылау жасап, оз кунінізді баскаруды уйренудін тагы бір тасілі мынадай: егер Сіз жумыс істеп жаткан болсаныз, жумыс істей берініз, ал егер тыныгып жатсаныз тыныга берініз. Бул екі істі араластырудын кажеті шамалы: Сіз ананы да, мынаны да жасап жатырмын деп озінізді алдаганды койыныз.

Егер Сіз бір мезгілде арі жумыс істесеніз, арі тыныксаныз –жумысыныздагы улкен жетістіктерініздін зор куанышын сезіне алмайсыз,  рахатка кенеле алмай каласыз.

/Ойды кагазга тусірудін торт тасілі/

"Адамнын берген жауабы, іс-кимыл арекеті онын козкарасын аныктайды". 

Джим Рон

– Уакытты баскара білудін ен керемет тасілдерінін бірі – кагазда ойлана білу кабілеті болып табылады. Табысты касіпорынды жасау – уй тургызган тарізді. Сіз идеяны ойша толгатып журесіз де кагазга тусіресіз, сосын барып оны жобага айналдырасыз. Менде: ИДЕЯ НЕГІЗІНДЕ ЕМЕС, КУЖАТ НЕГІЗІНДЕ ЖУМЫС ІСТЕУ – дейтін тусінік бар.

Кунді жоспарлау да кагазга тусіруді талап етеді. Бул – адамнын танертен турып: «Бугін мен не істеуім керек екен, кане карайык па?» – дегеніндей тукке жарамайды. Бул  оте кеш. Мундай адамнын ен жаксы істей алатыны, ол – куннін калган кезінде келер кунді, келер аптаны, келер айды калай откізуді жоспарлай бастауы.

Ойды кагазга тусіру – бул шабыт агымы. Ол: «Не істеу керек?» – деп тек тізім курганга караганда, алдекайда коп ар алуан нускаларды шамалайды. Омірінізді жоспарлауда Сіздін пайдалануынызга болатын торт турлі оте манызды адіс бар.

/Озініздін кунделігініз/

"Омірде куны ескірмес,
Багасы кунды асыл соз".

Суйінбай Аронулы

– Кунделік жазуымыз міндетті ме?

– Мен кунделік жургізуді насихаттауга коп уакытымды жіберемін. Мен муны омірлерінде табыска калай кол жеткізуге болатын маселелерді шындап уйреніп журген адамдар ушін бага жетпес курал болып табылатынына катты сенемін.

Кунделік – Сіздін оз омір жолынызда кездестірген маселелер мен акылды ойлардын жиналатын орны. Жаксы идеяларды кез келген адам айтуы мумкін. Сіз оларды ерекше манерлі осиеттерден естуініз мумкін, немесе колдануынызга болатын алдебір маліметтін ізіне тусуініз мумкін. Манызды идеялар Сіз рульде отырганынызда кенеттен келе калуы мумкін. Ен бастысы: ЖАКСЫ ИДЕЯЛАРДЫН СІЗДЕН СУСЫП КЕТУІНЕ ЖОЛ БЕРМЕНІЗ.
Егер устап кала алсаныз, манызды идеялар Сіздін омірінізді озгертуі мумкін. Кай жерде болганынызга карамай, кунделікті унемі бірге алып журініз.

/Кунтізбе/

"Созде сикыр бар, ал оленде даналык бар". Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с)

– Кунтізбенін канша кажеті бар?

– Ойларынызды кагазга тусіре білуге жагдай жасайтын екінші бір тасіл – бул кун сайынгы кунтізбе жане кун сайынгы кунделік. Бул жердегі мен кунделік жайлы айтып отырганым. Сіздін алдагы кездесулерініз жазылатын орын арен табылатын кунделік турі емес. Менін айтып отырган кунделіктін турі – «кун сайынгы кунделік».

«Кун сайынгы кунделік» – Сіздін кездесулерініз бен жоспарларынызды жазуга арналган кун сайынгы даптер. Айтсе де, мунда баска нарселер ушін де орын коп. Мунда бизнесініздін шыгындарын кадагалау ушін орын бар, конференция натижелері ушін де орын бар, телефон сойлесулері ушін де орын бар, жасауга тиіс тізімдер ушін де орын бар.

Сіздін «Кун сайынгы кунделігінізді» кейін кунделігінізге, не жобалар жинагынызга енгізгініз келген кун мен аптанын негізгі саттерін жазып ала кою ушін пайдалануга болады.
Сіз оны бір кундегі, бір аптадагы, бір ай, тіпті бір жылдагы болган букіл маліметтерді курастыратын, ондейтін орталык орын деп есептеніз.

/Тіршілік жоспары/

Омір деген – уйкы гой,
Тус коргізбей коя ма?
Киын-кызык, ар турлі ой
Іс коргізбей коя ма?

Шакарім

– Тіршілік жоспарын жасау сонша манызды ма?

– Тіршілік жоспары дуниенін барін озгертіп, Сіздін омірдегі тіршіліктерініздін калай аякталарын аныктауы мумкін. Жеке оміріміздін агымынын жоспарын куруга біздін кейбіреуіміз гана уакыт болеміз.

Оз омірініздін тіршілігінін жоспарынын ен манызды ережесінін біріншісі мынау: ЖОСПАРЛАУДЫ АЯКТАМАЙ ТУРЫП, КУНІНІЗДІ БАСТАМАНЫЗ. Арбір кун – байлык пен бакытка жету жолындагы Сіздін омір амалыныздын бага жетпес орнек бедері болгандыктан, кунінізді бастамастан бурын жоспарлап алыныз. Жане муны кун сайын жасаныз. Иа, бул барлык жазу жалыктыруы мумкін. Дегенмен есінізде болсын: Кундылык – уміттін емес, куш салудын жемісті натижесі.

Егер кунінізді кун сайын жоспарлау онерін менгерсеніз, онда Сіз жетістіктін келесі денгейінде одан биігірек табыска отуге дайын боласыз.

Келесі негізгі сат: ЖОСПАРЛАУДЫ АЯКТАМАЙ ТУРЫП, АПТАНЫЗДЫ БАСТАМАНЫЗ.

Аптанызды бастамай турып, жоспарлап койыныз. Егер демалыс куні кешкісін Сіз озінізге-озініз: «Мен осы аптада не істеуім кажет?» деп сурак кояр болсаныз, омірініздін неге уксайтынын елестетіп корінізші. Иа, бунын кейбір ынта-ыкыласпен байланысты болатынын білемін. Дегенмен, егер Сіз кундерінізді озініздін жалпы тіршілік жоспарыныздын бір болігі есебінде жоспарлауды уйренсеніз, онда баска боліктерінін барі бір-бірімен алдекайда жаксы жымдасатын болады.

Егер Сіз аптага жоспарлау онерін менгерсеніз, онда Сіздін оз омірінізді бірден айга жоспарлауга кабілетініз болады. Сондыктан да келесі негізгі багыт: ЖОСПАРЛАУДЫ АЯКТАМАЙ ТУРЫП,  АЙЫНЫЗДЫ БАСТАМАНЫЗ – деп аталады.

Сосын Сіз оз максатынызды кунге, аптага жане айга уйлестіруді уйренесіз, оз максатынызды уш айга, алты айга жане бір жылга уйлестіресіз.

Бул –  Сізден  улкен  тартіптілікті  талап  етеді.  Ал,  егер  муны орындасаныз, онда Сізді уакыттын  иесі деп айтуга болады. Уакытты менгеру  оміріне  жол  «жылдам  дангылдай»  болуы  мумкін,  осыдан канагат тауып, рахатка боленетінінізге менін куманім жок!

/Тіршілік жоспарын калай дайындаймыз/

"Ар адам не ушін жаралса, соган гана ылайыкты  омір суреді".
Пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.)

– Тіршілік жоспарын калай дайындаймыз?

– Тіршілік жоспарын курган кезде Сіз тусінуге тиісті екі жай бар.

Біріншіден, тіршілік жоспары кестеге уксас болады, тек тізімдегі рет санынын орнына кызмет тізімі берілген.

Екіншіден, жоспар куру адістемесін жекелеген жоба есебінде де, іс-арекет етуші біріккен жобалар есебінде де пайдалана аласыз.

Енді ол калай жасалу кажет.

Жол козді кагазга жоспар кіретіндей етіп куннін саны бойынша тігінен сызык жургізініз. Сосын кагаздын сол жак бетіне, «жумыс» деп ат койыныз. Бул аттын астына белгілі бір уакыт аясында аткарылуга тиісті жумыстардын барлык турін тізіп шыгыныз.

Маселен, жана онімнін нарыкка шыгуы бойынша компаниянын бастауында жумыс істейсіз. Арбір кажетті кызмет турлері ушін (сату бойынша конференция, жарнамалык колдау, каптама, нарыкты зерттеу) Сіз ен акыргы мерзімді аныктап, оны кестеге белгілейсіз. Сосын орындауга кажетті кундердін санын есептеп шыгып, жоспарыныздын кестесін кондырасыз. Сіздін алдынызда турган тапсырманын козбен шолып шыккан корінісі сонгы натиже болып табылады.

Тіршілік жоспарын куру оте коп енбекті кажет ететін тапсырма. Мінсіз жоспар курмас бурын, бірнеше дайын нускаларды жыртып тастауыныз мумкін. Тапсырманын коп енбекті кажет ететіндігі сол – Сізге букіл жобаларыныздын ішіндегі  басымдылыгын аныктау киын болады. Жоспарыныз дайын бола салысымен Сіз улкен канагаттану сезіміне боленесіз.

Жоспарынызды коз алдынызга койыныз. Оны офисініздін кабыргасына іліп  немесе жобалар жинагынызга салып койыныз. Ол Сізге алдагы міндеттерініз жайлы унемі еске сап турады.
Тіршілік жоспары дем беріп, асер етуші де, унамсыз сезім тудырушы да болуы мумкін.
Онын унамсыз болатындыгы – Сізге жоспарынызга суйену кажеттілігі жайлы унемі есінізге салып отырады.

Сіз белгіленген мерзімнен калып бара жатсаныз – ол унамсыз бола бастайды. Онын дем беріп асер етуші болуынын себебі – Сіз оз армандарыныз бен жоспарларыныздын шындыкка айнала бастаганын коресіз. Бул – шексіз сыйлык. Басынан аягына дейін жаксы жоспарланган кун, онын максат, мазмунымен,  ашык бояуларымен, озгеше ерекшелігімен, сезімдерімен, курылымдарымен – бундай жаксы жоспарланган кун коп дуниенін ішінен оз орынын тауып, кундылыкты еске алуга, нагыз казынага айналады.

ХII.   Жетістікке жеткендермен араласыныз.

Баяндайтын: Рахпар Кудіретоллакызы Мукашбекова - касіпкер.

"Озін сыйлай білмеу – бакытсыздык, озіне шексіз риза болу – акымактык".

Г. Мопассан

– Рахпар Кудіретоллакызы  айналамыздагы адамдардын бізге тигізетін асері бар ма?

– Асет Ризаулы, сіздін калаган тулгага айналуынызга ыкпал ететін негізгі себептердін бірі – барынша угыныкты болу.  Сіздін баскалармен, – оз омірінізге енуге озініздін руксат еткен адамдарынызбен катынасыныз.

Бізге айналамыздагылардын ыкпалынын кушті, назік те туракты болганы соншалык, олардын бізге каншалыкты асер ететінін кобіне біле  бермейміз. Осы жайлы ойлап корініз. Егер Сіздін айналанызда табыстарын ысырап жасап журген адамдар болса, онда Сіздін ысырапшыл адам болуынызга керемет мумкіндік туып тур дей берініз. Егер Сіздін айналанызда жиынга емес, курес жарысына баруды жон коретін адамдар болса, Сіздін де соларга косылып кетуініз ыктимал. Айналадагылардын ыкпал куші  осындай.

Бул ыкпал одан ары да терендей туседі. Егер Сіздін айналанызда баскаларды сал алдаудан корыкпай, еш нарсе жок деп есептейтін адамдар болса, – олар Сізді де кейбір ережелерді айналып отуге сендіретін болады. Ол адамдар Сізді шын жолыныздан жайлап тайдырып, енді бір он жыл откен сон, танертенгілік уйкыныздан оянып, озінізден-озініз: «Мен мундай жагдайга калай тап болдым?» – деп сурайтын боласыз.
Жане бул жагдай Сіздін омірініздін соншалык куанышты саті болмайды...

Сізге колайсыз адамдарга уакытты боска жумсамас ушін, озінізге-озініз мынандай уш іргелі сауал койыныз:

1. Мен кандай адамдармен уакытымды шыгындап журмін?

2. Олар маган катысты не істейді?

3. Олармен карым-катынаста болу мен ушін пайдалы ма?

Бул сауалдарды елемеуге болмайды.
Таныстарыныздын арбіріне жумсалган уакытынызга бага берініз. Ол пайдалы ма, толык па, жок алде негізсіз бе, жартыкеш пе? Жауабынызга сенімдісіз бе? Онда мына сауалдар тонірегінде ойланыныз:

Олар Сізді не істеуге мажбурледі?

Олар Сізді не тындауга мажбурледі?

Олар Сізді не окуга мажбурледі?

Олар Сізді кайда болуга мажбурледі?

Олар Сізді не жайында ойлауга мажбурледі?

Олар Сіздін сойлеуінізге калай ыкпал етті?

Олар Сіздін пікірлерінізге калай ыкпал етті?

Акырында, Сіз, шын манінде, осы сауалдар тонірегінде ойланган сон, озінізге-озініз тагы бір мынандай: «Осы таныстарым менін тандап, алдыма койган максатым бойынша осуіме комектесе ме?» – деген сонгы сауал койыныз.

Егер саті тусіп, Сіздін жауабыныз «Иа» болса, мен Сіз ушін куаныштымын. Ал егер, Сіз соншалык сенімді болмасаныз, омірініздегі негізгі ойыншыларыныздын кейбіреулерінін карым-катынасына бага берудін кезі келгені.

Ыкпал жайлы бул маселені елемеу оте онай. Калыпты адам: «Мен осы ортада омір суріп жатырмын, бірак мунын манызы жок. Айналамдагы бул адамдардын маган катысы шамалы» – дейді. Ол кателесіп тур. Барінін манызы бар. Есте сактау ушін: БАРІНІН МАНЫЗЫ БАР  дейтін адемі сойлем бар.

Бул кітаптын коптеген кітаптардан айырмасы – калауды акикатка баламай, шындыкты айтуында жатыр. Шын манінде, бул кітаптын басты міндетінін бірі Сізді: «Озінізді-озініз алдайтын кез отті. Мен озімнін кандай мыкты жактарым мен кандай кемшіліктерім бар, маган билік не істейді, маган кандай ыкпал жасайды, оз оміріме ненін асер еткенін калаймын?» – деп айтуга мажбурлеуде жатыр.

Бул сауалдарды талкылап, сосын барып оларды тагы да зер салып окып шыгыныз. Кундылыктардын барі – кайта карауга татиды, бул, асіресе, ыкпал кушіне катысты.
Арманыныз ушін Сізді алдекім урсатын шыгар? Арманыныздын бейнесін алдекім каралагысы келетін шыгар? Ботен біреудін ыкпалы аркылы асіресе, жагымсыз ыкпал аркылы омірініздін калыптасуына жол беру оп-онай. Омірініздін багыт-багдарын ортаныздын белгілеуіне, Сізді ботен пікірдін билеп алуына; Сізді теніз толкындарынын басып калуына; мінезініздін баска біреудін кыспагымен калыптасуына жол беру оп-онай. Маселе мынада жатыр – Сіздін калауыныз осы ма еді?

Сіз кім болгыныз келсе, – сол боласыз ба, не каласаныз, – соган жетесіз бе, калаганыныныздын барін аласыз ба, жок алде арманынызды озгелердін урлаганына жол бересіз бе?

"Адам оз досынын дуние таным, пигылына карай уйлесіп кетеді. Сондыктан кіммен достасуды алдын ала ойланып алган абзал".

Пайгамбарымыз Мухаммед(с.г.с.)

Егер Сіз ортанызда дал казірде калыптаскан жагдайга талдау жасаганнан кейін, карым-катынас бакшанызда бірнеше арамшоптін барын айкындасаныз,  мынадай шараларды колдануынызга болады:

Біріншіден, озініздін жаксы турмыс халінізге кері ыкпал жасайтын адамдардан кол узініз. Мен мунын киын екенін білемін, асіресе, бул Сіздін отбасыныздын мушелеріне катысты болса, тіпті киын болады. Ал, егер уйінізде арманыныз, максат, муратыныз ушін Сізді унемі урыса беретін біреу болса, ондай урыс оны зор рахатка батыратын болса, онын озінен немесе онын ыкпалынан кутылыныз. Есінізде болсын, бул – Сіздін омірініздін сапасын куткаратын тандау болуы мумкін.

Арине, омірдін карапайым болуы сирек кездеседі. Кейде біз де бизнестегі озімізге колайсыз адамдармен, кызметкерлермен, серіктестермен жане баскалармен карым-катынаска коп уакыт жумсауга мажбур боламыз. Егер Сіз ондай адамдардан іргенізді аулак сала алмасаныз, олармен шектеулі турде гана карым-катынас орнатуга тырысыныз.

Кейде ат усті унамсыз карым-катынас жасаудын озі, Сіздін омірінізге узак уакыт кері асер ететін жагдайы да болады. Егер Сіз аптасына екі тун бойы танысынызбен ішкілікке салынсаныз, акыр аягында тепе-тендіктін ауыткуы мумкін. Мунын салдары бес жыл, он жыл, жиырма жылдан кейін ойранга ушыратуы мумкін.

Орташа денгейдегі адам боп калу онай. Бул ушін Сізге керектінін барі – болмашы адамдармен болмашы істерге негізгі уакытынызды жумсау. Акылды адамдар оз іс-арекеттерін олшеп жумсайды. Олар ненін басты, ненін косалкы екенін біледі. Оларды алгіндей нарселер тыгырыкка жиі тірейді.

Акылды адамдардын да, арине, кездейсок достары болады. Айырмашылыгы – олар достарына негізгі уакыттарын жумсамай, демалыска арналган уакыттарын, ягни оздері ушін салыстырмалы турде манызсыз уакыттарын боледі. Олар кездейсок достыкка жане ар турлі кыдырымпаздыкка оз уакыттарын бекерге шыгындамайды.

Бул – Сіздін омірініз. Сіз оз уакытынызды кіммен откізгініз келеді жане калай откізгініз келеді – ерік озінізде.

"Достык – омір ушін ен кажетті нарсе, ойткені ешкім ешкашан да барлык баска игілікке ие бола турса да, дос жарансыз омірді каламак емес".  Аристотель

– Рахпар Кудіретоллакызы, жаксы карым-катынасты калай жасауга болады?

– Асет Ризаулы, жаксы карым-катынастын ережесі: «УАКЫТЫНЫЗДЫН БАСЫМ БОЛІГІН ДУРЫС АДАМДАРМЕН ОТКІЗІНІЗ».

Бул дурыс адамдар кімдер? Бул – Сіздін максатыныз бен міндетінізге байланысты болмак. Айтсе де, негізінен тартіп пен кажырлылык аркылы оз уакыттарын омірдін манін ойлануга, улкен істер аткаруга жумсайтын турмыс-куй дарежесі жаксы жане мадениетті адамдарды ізденіз.

Шын манісінде, улкен табыска ие болушылармен карым-катынас жасау соншалыкты киын емес, оларды оз тобынызга коссаныз болганы.

Карым-катынас жасайтын ортанызды улгайтканынызда Сіз омірлік кундылыктарды есепке алыныз. Бул – максат тургысынан карым-катынас жасау деп аталады.

Маселен, табыска жетуініздін жоспарын жасауда Сізге комектесетін бірнеше табыскер адамдарды табыныз, Сіздін куш-куат жаттыгуыныздын жоспарын жасауга, дурыс тамактануды уйретуге септігі тиетін, денсаулыгы жаксы бірнеше адамдарды табыныз; калай омір суруді білетін, Сізге татитын, омір суру калпынын сырларын уйрететін, кейбір адамдарды табыныз. Ол адамдармен калай достасу керектігі турасында кам жеменіз, табыска кол жеткізген адамдардын кобі оз білгендерін баскалармен болісуге куштар болады. (Балки, олардын табыска жетулері сондыктан да болар.

Табыска кол жеткізген адамдар оздеріне кайран калатын адамдарды мукият іздеп журеді. Олар шабыт пен білімді карым-катынастын дурыс орнегі натижесінен алуга болатынын біледі.
Карым-катынас – байлык пен бакытка бастар жолдардын бірі. Жагымсыз ыкпалдардын арам шоптерін оз омірінізде болдырмауга тырысыныз. Ол арам шоптердін орнына егістіктін, мауелі бактын тукымдарын «осірініз». Зор табыстын кандай егінін жинайтынынызды елестете алар ма екенсіз?

Керекті адамдармен унемі карым-катынаста болыныз. Себебі таныстык пен байланыс талай есікті «теуіп ашуынызга» комектесіп, кедергі жасайтын керексіз бейнеттен куткарады. Байланыстын сапасы мен саны баска асерлермен салыстырганда аса манызды. Кажетті адаммен кажетті жерде, керекті уакытта танысуыныз омірінізді тубегейлі озгертіп жіберуі мумкін. Таныстарыныздын шенберін улгайта беру ушін тізім жасап, когамдык жумыстарга белсене араласыныз.

Тізім жасаныз: Біріншіден озінізге пайдасы тиеді-ау деген  озініз туратын жердегі беделді адамдардан бастап, улттык денгейге дейін ел колемінде атагы шыккан алдынгы катарлы 25 адамнын тізімін жасаныз. Осылардын аркайсымен жакын арадагы 12 айдын аралыгында кездесудін  жоспарын жасаныз. Осылармен кездесіп болганнан кейін тагы да осындай 25 адамнын тізімін жасаныз. Бул тізімге – жергілікті акімнен бастап, укімет депутаттары мен улкен касіпкерлерді кіргізініз. Озініз білуге тиісті адамдарды тугел тізініз, сонан кейін осы адамдармен кездесудін жоспарын жасаныз, осы жоспарды узакка созбай іс жузіне асырыныз.


ХIII. Адамдармен карым-катынас жасаудын  10 шарты

Баяндайтын: Рахпар Кудіретоллакызы Мукашбекова –  касіпкер

"Омірде табысты болу ушін адамдармен карым-катынас жасай білу талантты болудан алдекайда маныздырак". Асет Мукашбеков

– Рахпар Кудіретоллакызы, адамдармен карым-катынас жасауда белгілі шарт, ереже бар ма?

– Асет Ризаулы, коршаган ортамен катынас жасай алу неменеге тауелді? Жауап карапайым: ол біздін коніл куйімізге, кей кездерде озіміздін калай сезінуімізге байланысты. Адамдармен араласканда богет жасамайтындай, кедергі келтірмейтіндей, аягыннан шалмайтындай – озіне де, баскаларга да жагымды болу ушін оз ара карым-катынасты калай куруга болады?

Ен бірінші табыстын аркалай болатынын тусінуін кажет. Жалгыз журіп аздаган табыска жетуге болады, ал коппен журсен улкен жетістіктерге жетесін, биік шындарды багындыра аласын. Буны казак атамыз «Жалгыз журіп жол тапканша, коппен журіп адас» – деп даналык созбен кыска да, нуска туйіндей салган.

Сіздін табысыныздын денгейі коптеген адамдармен карым-катынас жасаган кезде ортак тіл табыса білуінізде, олардын сізді колдауында, колпаштауында жане озінізбен бірге белгілі бір максатка карай тас туйіндей жумылып, бірігіп тізе косып жумыс істеуінде жатыр. Бул тек бизнеске гана катысты емес. Омір бойы ар турлі адамдармен араласамыз, біракта біздін болашагымыз осылармен уйлесе білуде жатыр. Осы адамдармен сойлесе, араласа, тіл табыса білу шеберлігі сіздін омір суру барысындагы айнымас серігініз, комекшініз болатынын журегінізге уялатып, сананызга сініріп алыныз.

Адамдармен бизнесте, кунделікті куйбен тіршілікте тіл табыса білуге, карым-катынас жасауды женілдететін томенгідей шарттар, ережелер бар:

1. Табыс коппен бірігіп тізе косып жумыс істегенде келеді
Сіз озініздін аріптестерінізге максаттарыныздын бір екенін далелдей білуініз керек. Сіз аркылы олар оздерінін белсенділігімен гана табыска жетуге болатынын туйсінулері шарт. Осы шарт барлык жуйенін озегі болып калыптасуы кажет.

2. Жолдасынды жолга тастама
Егерде тусетін пайда  саган гана тусетінін білсе ужымда (командада) БЕРЕКЕ БОЛМАЙДЫ. Арине, осы бизнесте сіз оз пайданызды коздейсіз, біракта сіздін аріптестерініздін да максаты осы. Аркімнін озінін белгілі бір кызыгушылыгы бар. Сіз осыны ескерініз.
Егер де алдынызда касіпкерлігінді жетілдірем деген максат турса, онда осы максатка жетуді, мамандыгын жетілдіріп, білім денгейін толыктыруды томенгі сатыда турган аріптестерінізден (дистрибьютор) талап етініз. Осы жагдайды аріптеслардын козкарасымен караныз, бизнеске акелетін кірісін, пайдасын талданыз, талкыланыз.
Аріптестерініз сіздін камкор болып канатыныздын астына алып жургенінізді сезіне білсін, тусінсін.

3. Аріптестерінді шын конілмен камкорлыгына алыныз, бауырына басыныз
Неліктен аріптестерініздін белсенділігі томендейді? Олар ешкімге керегі жок, жан баласынан жон сурай алмаган кезде конілі калып, жумыска кулыксыз болады. Табигатынан адамдардын барі бірдей, біракта адамга аз гана коніл боліп, ниет койсаныз келтіретін пайдасы ушан теніз. Оз аріптестерініздін жетістіктерін жіті бакылап, кандай сурактары барын, тусінбеген жерлерін тусіндіріп дем беріп отырсаныз, онда олардын белсенділігі артып, озара карым-катынастарыныз тоннын ішкі бауындай болып беки туседі.

4. Адамдардын кабілетіне шек келтірменіз
Арбір адамнын кайталанбас еркешелігі болады, кейбір ерекшеліктері кунделікті омірде, ал кейбір ерекшеліктері бизнесте манызды болады. Сіз ертен кандай киыншылыктар болатынын, кімнін комектесетінін білмейсіз. Адам баласынын табигаты озі денгейлес адамга уйір болады, осындай адамдар бір-бірін тауып алады. Тынымсыз адам озі сиякты адамдармен жолыгып, магналы да, кызыкты да жумыстар аткарады, себебі олардын мінездері де, омірге деген козкарастары да озара уйлесімділік тауып жатады. Егер де сіздін ужымыныз тек кана осындай адамдардан куралса, онда бизнесініз тук те кіріс акелмейді, тек кана ойын-тойга, маз-майрам шатыкка айналып кетуі мумкін.  Сондыктан да ар адамнын кабілетіне карамай, журегіне кілт таба білудін манызы зор, тек сонда гана ужымыныз толык канды болып, кандай жагдайдан болмасын сытылып шыга алады.

5. Аріптесініздін пікірімен санасыныз, колданыз, колпаштаныз
Сіздін курган калыпсыз желілі бизнесініз – бул сіздін бизнесініз, касіпкерлігініз, бул сондай-ак осы желідегі аріптестерініздін де бизнесі. Желілі  бизнес маркетигінде бастык та, багынышты да жок, сондыктан да барлык аріптестер бірденгейде манызды, демеушінін (спонсор) басты максаты ужым мушелерінін аркайсымен сауатты турде жумыс жасау.
Бизнесті каркынды дамыту ушін, осы бизнестін кыры мен сырын, мумкіншіліктерін жаксы білуініз керек. Аріптестерініздін пікірі істі алга бастыру ушін пайдалы болуы мумкін, осыны ардайым атап отырыныз. Аріптестерінізге унемі жардемдесініз. Бул тек кана аріптестерінізді шабыттандырып кана коймайды, ужым мушелері оларды сіздін багалайтынынызды да тусінуіне сеп болады.

6. Аріптестерініздін сезімін де ескерініз
Сауатты демеуші сынай да, мактай да алады. Есінізде болсын – адамнын карым-катынасы оте улбіреп турады, «андамай сойлеген ауырмай оледі» дегендей, кей кезде байкамай сойлеген бір ауыз соз, не істеген іс улбіреп турган карым-катынастын быт-шытын шыгарады. Есінізде болсын: сіз бірдемені істегенде не сойлегенде аріптестерініз сізге карап турады, сондыктан да созініз бен ісінізге абай болыныз, артынан орны толмас окініште калып журменіз.

7. Аріптестерінізге комектесініз
Коптеген желілі маркетинг компанияларын зерттеген кезде, аріптестердін  бизнестен кету себептері демеушісінін комегі жоктыктан екендігін аныктаган. Комектесу, мактап-марапаттау – желілі бизнес жумысынын негізгі шарты. Осылай істегенде аріптестерініз тагдырдын талкысымен далада калгандай сезінбейді.

8. Аріптестерінді кызыктыру ушін создін майын тамызып сойленіз
Арбір адамга баска біреулердін тажірибесінен тек кана озіне катысы бар, озі колдана алатын жерлері гана кызыкты. Аріптестерінізбен кандай такырыпты болмасын талкылаган кезде оларга пайдасы тиетін, іс жузіне асыра алатын жагдайларга баса назар салып, оларды уйыта білініз.

9. Аріптестерініздін оздерінін «менінін»
манызды екенін сезінуге мумкіншілік берініз
Арбір адам кейбір істерді істегенде, алга кадам басканда істеген ісі манызды екенін сезінгісі келеді. Осыны ескеріп, арбір адамнын жеткен жетістігін атап корсетіп отыру кажет. «Туймедейін туйедей етіп» корсете білсен, озіне ол адам тарапынан кажет болган комекке зару болмайсын.

10.  Жанжалдан аулак болыныз
Желілі бизнес – адамдардын оз ара карым-катынастарына негізделген бизнес. Карама-кайшылыксыз, унемі уйлесімділікті коз алдына елестету мумкін емес. Келіспеушіліктен кашып кутыла алмайсын, сондыктан да оны ушыктырмай майпандатып жіберуді де білу керек. Ешкімге де озініздін козкарасыныз гана дурыс екенін далелдеймін деп тыраштанбаныз. Кімнін дурыс, кімнін бурыс екендігін уакыт корсетеді. Егерде карым-катынасыныздын талканы шыкса онда шындык пен акикат ашылмай калады.

MLM желілі бизнесі – нактылы жуйеленген кауымдастык, бунда аркім оз орнын біліп, баскалармен бірдей, тен жагдайда кызмет аткарады. Желілі бизнес маркентингінін шарты – жан алысып, жан беріскен басекелестіктін болмауында, сондыктан да бул жердегі жагдай, істі бастауынан-ак аріптестердін озара карым-катынасындагы тусіністік пен жайма-шуак бизнес жасауга колайлы. Ен бастысы – адамгершіліктен аттап кетпей, адалдыкты басшылыкка алсаныз, сіздін ужымыныз тас туйіндей туйілген жудырыкка айналады, кандай болмасын асулардан асып, шындардын биігінен коріне бересіз. Сіздін ужымыныздын алмас камалы, шыкпас шыны болмайды.


/МАКТАУ ШЕБЕРЛІГІ/

Туысканын, достарын – барі екіушты
Сол себепті досыннан душпан кушті.
Суйсе жалган, суймесе аянбаган,
Бул  не деген заманга ісім тусті?! Абай

– Рахпар Кудіретоллакызы, мактау шеберлігі деген не?

– Асет Ризаулы,  желілі бизнес маркетингінде бастык та, багынышты да жок, дастурлі бизнестегі жогарыдан томенге карай баскару тасілі бул калыпсыз бизнеске келмейді, іске аспайды. Калыпсыз желілі бизнесінде адамдарды жумыска тарту, ынталандыру ушін баска асерлерді, козгаушы ілікті іздеу керек. Ен тамаша адіс мактау. Егер адам мактау шеберлігін игерсе, онда ол кандай болмасын кереметті жасай алатын сикырлы таякшага ие болганы.

Мактау – кандай жагдайды болмасын жайма-шуактандыратын адіс. Адамдармен карым-катынаста, достарыннын арасында, бизнесте болмасын мултіксіз жумыс істейді. Біракта отірік мактау мен дурыс мактай алмау кандай іске болмасын нускан келтіреді. Ен маныздысы мактау шын конілінізден айтылсын, жасанды болмасын. Мактау журегініздін тубінен шыксын, тек сонда гана екінші адамнын журегіне барып уялайды.

– Осы адістегі ерекшелік неде?
– Мактау карым-катынастагы «замзам»

Біз адамдармен араласканда унемі сыпайы, жайма-шуак бола алмаймыз, кейбір адамдардын сезіміне асер етіп ренжітіп аламыз. Уакытында айтылган мактау адамды жібітіп, келенсіздікті тегістеп, ширыгуды таркатып жібереді. Донгелек айланганда біркалыпты, шикылдамай донгелеуі ушін май калай керек болса, адамдармен карым-катынас жасап араласканда мактау да сондай кажет.

– Мактау ужымды жумылдыра туседі
Мактау – ужыммен жумыс істегенде таптырмайтын курал: ужым мушесінін жеткен жетістігін атап откенде, ужымды да каркынды кулшыныска итермелейміз. Ужымнын жетістігін мактаныз, сонда одан арі жумыла тусіп, кандай болмасын асуларды багындыратын болады.

– Мактау демеушінін кабілетін аріптестеріне жуктырады
Мактау озініздін міндетінізді аріптесінізге жуктеудін таптырмас адісі, сіз осыдан комакты улес алатын боласыз. Осы кезде сіз бір окпен торт коянды (!!!) атып аласыз: аріптестерініз оздеріне сенім корсеткенініз ушін сізді демеуші ретінде мойындайды, олардын касіпкерлігінін денгейін котересіз, аріптестерініздін аткарган жумыстарынын тамаша натижесін жане озініз калай пайдалансаныз да еркініздегі бос уакытка ие боласыз.

Мактау – бизнесті дамытудагы ен багалы жане натижелі адістердін бірі
Мактау адамдарды жігерлендіреді, алдында турган максаттарды орындауга кулшынысын одан арі шындай туседі. Мактаудын натижесінде аріптестерініз каркынды іс-арекетпен бизнестін де ілгері дамуына асер етеді.

Мактау аріптестерініздін колында іс-арекеттін куралы болу ушін оган томендегі бес мактауды уйрену шарт:

– Компанияны мактауды

– Жуйені мактауды

– Демеушіні мактауды

– Аріптестерін мактауды

– Онімдерді мактауды

Осы бизнестін кімге жане неге тауелді екенін умытпау керек. Компания сізге озініздін бизнесінізді куру ушін мумкіншілік берді, сондай-ак галамат натиже беретін керемет онімдермен камтамасыз етіп отыр.

Желілі бизнес алдына койган максатка тотелей жетудін де жолдарын окытады, уйретеді, осынын натижесінде кандай болмасын биіктерді багындыра алатын адам боласыз.
Демеушініз – сіздердін устаздарыныз, ол аркашанда сіздін бизнесінізге комекке келуге азір, осы адамдар болмаса ешкашанда осындай керемет мумкіншілікке ие болмас едініздер. Сіздін аріптестерініз сіздін тіренішініз, суйенішініз. Сіздін ужымыныз да сіз шыккан биікке шыксам деп умтылады, сізді осы жолда колдайды, колпаштайды. Сіздін аріптестерініз – сіздін жетістікке жететінінізге сенімді, арі кысылган шакта кол ушын созуга дайын жакын достарыныз, жакындарыныз.

Демеушілер, аріптестер – олардын барі де мактауга лайык жандар, осыны есінізден шыгарманыз. Тек сонда гана озінізге колдау керек болса, олар колдайды, меселінізді кайтармайды.
Мактауды созбен айтып білдіру міндет емес. Адамды мактауды іс-арекетінізбен, ыммен немесе белгілі ережелер мен силастыкты сактай отырып та білдіруге болады. Бизнестегі аріптестерінізді мактаудын будан да баска жолдары мен адістері толып жатыр.

/МАКТАУДЫН НЕГІЗГІ АДІСТЕРІ/

Жаксы ойлау ушін жаксы омір суру керек. Рахпар Мукашбекова

– Рахпар Кудіретоллакызы, мактаудын негізгі неше адістері бар?
– Асет Ризаулы, мактаудын негізгі біршама адістері бар, олар томендегідей:

1. Аріптесініздін сіз ушін оте манызды екенін білдірініз
Сіз ушін аріптестерініз – оздерінін іс-арекеттерінін манызды екенін сезсін, оларды аруакытта атап, айшыктап отырыныз. Аріптесінізге байланысты жумыстын жаксы журіп жатканын озіне корсетініз. Егер де осы жагдай демеушіге катысты болса, онын да катысуынын, колдауынын кандай манызды екенін де корсетініз. (Біз осы жиынды сізге арнадык, сізсіз ман-магынасы болмас еді).

2. Демеушінін конілін озіне аудар
Аріптестерініз Демеушінін озіне коніл аудармайтынын айтып жиі шагымданады. Бірак сурак туындайды: демеуші озіне коніл аудару ушін аріптес не істеді? демеушіге корсетініз, онын акыл-кенестерінін, нускауларынын, коніл болуінін сіз ушін каншалыкты манызды екенін, сол кезде ол баскалармен салыстырганда сізге ерекше коніл боліп, сізбен жеке жумыс жасай бастайды.

3. Желілі бизнесініздегі пайда болган келенсіздіктерді, жагдайларды шугыл турде демеушінізге жеткізіп отырыныз
Желі жуйесіндегі болып жаткан жагдайларды толыктай демеушінізге хабарлай отырып, озініздін демеушінізді толыктай колдайтынынызды, жуйеде калыптаскан жагдайды талдауга аркашан дайын екенінізді білдіресіз. Бул дегенініз озінен-озі мактау болып табылады.

4. Мактау нактылы болу керек
Адамды мактаймын десеніз, нактылы касиеті мен кабілетін мактаныз. Мысалы: Сіз – от ауызды, орак тілді шешенсіз; сізде ерекше сата алатын кабілет бар т.б.

5. Мактау сыпайы да, ерекше сипатты болуы керек
Желілі бизнесте кайталап кошірудін манызы ерекше, бірак бунын мактауга катысы жок. Мактау – аркімнін жеке ісі, ар адамга ерекше сыпайы да сырбаз болган жон. Сондыктан бір мактауды екінші адамга танудын кажеті жок.
Дегенмен де мактаудын сипатты болганынын манызын жокка шыгаруга болмайды. Бул жерде нені айтпакпыз? Егер де мактауыныздан жаксы натиже кутсеніз – адамнын жанын жаралап, сезіміне кылау тусіріп алманыз (мысалы, «Ойлаган жокпын, окымаган сауатсыз болса да лекцияны жаксы окыды»).

6. Демеуші тарапынан болатын сын-ескертпеге дайын болыныз, біракта озініздін аріптестерінізды ешуакытта зекіменіз
Ешкімде кателіктен коргалмаган, сондыктан да демеушініздін корсететін кемшіліктеріне, оны тузетудін жолдарын айтатын создеріне іштей дайын болудын манызы зор. Демеуші болган кезде есінізде болсын, аріптестерінізді зекуге, сынап-мінеуге катан тиым салынган.

7. Демеушінізге еліктеніз
Сіздін демеушініз – жан-жакты кабілеті бар кошбасшы. Осы кошбасшыныздын кейбір кабілеті, ерекшелігі сізде болмауы мумкін. Озінізде жок кабілетке еліктей отыра, біріншіден озініздін денгейінізді котересіз, екіншіден демеушінізді байкатпай отырып мактайсыз.

8. Жумыска елдін алдымен ерте келіп, елдін сонынан  кеш кетініз
Жумыска болмасын, жиынга болмасын елден бурын келініз: озініздін демеушініз бен аріптестерінізді куле карсы алып – озініздін ыстык ыкыласынызды білдіресіз. Онын устіне ужымнын жиынында сонгы азірлігіне комектесесіз.

9. Демеушінізге жанадан онім откізетін сауда жуйесінін орісін кенейту туралы жоспарынызды хабарлап отырыныз
Арине, бул сіздін жеке бизнесініз, осыны ары карай орісін кенейту жонінде рухсат сураудын кажеті жок, біракта демеушіініз кайда жумыс істейтінінізді біліуі шарт. Біріншіден, ол жана сататын жерде калай сату керек жонінде келелі кенес береді, екіншіден, ол озінін желісінде осы жумысты жоспарлайды.

10. Аріптестердін басты ережесі: демеушіні тандамайды, талгамайды
Осы ережені желілі бизнесте басынан кабылдау кажет. Тіпті сіздін демеушініздін кемшіліктері болса да, оган окпелеменіз, сынаманыз, озінізге жеке бизнес жасауга мумкіншілік берген адамды шама-шаркын келгенше силаныз.

11. Келенсіз ойды далага, жагымды ойды жагага – желілі бизнеске багыттаныз
Аріптес жаксы хабар алганда, озінен томен турган аріптестерінін арасына таратуы міндет. Жагымсыз жагдайды естісе демеушісіне міндетті турде айтуы керек. Біракта барлык шыргаландарды демеушінін мойнына арта салуга болмайды, осыны аріптестері адет кылып калыптастырмауы шарт. Барлык киыншылыктар мен кедергілірді озі жене білуі керек, тек кана озі шеше алмайтын жагдайларды гана демеушіге айтып, комек сурай алады.

12. Баскалар кашкалактайтын жумыска бел шеше кірісуі керек
Жумыс ардайым жаксы болып канагат акеле бермейді. Баскалар кашкалактайтын жумыстарды аткарып тастайтын куш-куат табыныз. Бул сіздін ужымдагы белді ойыншы екенінізді, сізге сенуге болатынынын далелі.

13. Аркашанда аріптестерінізге визитканызды беріп, кайда болатынынызды айтып кетініз
Бул сіздін аріптестерінізден кашкалактамай, олармен ашык катынаста екенінізді корсетеді. Сіз оларга комек корсетуге ардайым дайынсыз.

14. Усак-туйекке коніл аударыныз
Аріптестерініздін коніл-куйін білініз, егер де ауырып калса конілін сураныз. Бул сіздін бизнесінізге косымша пайда акелмейді, біракта демеушімен араныз жакындай, жыли туседі. Осындай усак-туйектер сіздін коршаган ортага деген козкарасынызды білдіреді.

15. Аріптестерінізге  камкор бола білініз
Озініздін аріптестерініздін хал-жагдайларынан хабардар болыныз, бизнесте болмасын, турмыста болмасын. Мумкін сіз унемі комектесе алмассыз, біракта демеушіге бей-жай карамайтындыгыныздын белгісі. Осыдан кейін аріптестерініз озініздін сенімді серігінізге айналады.

16. Озінізге тікелей катысы болмаса да, аріптестерініз талкылап жаткан акпаратты жіті бакыланыз
Мумкін аріптестерініз сіздін уакытынызды алмау ушін оздерінін жеке бастарынын жайын бугі-шігісіне дейін озара талдап-талкылап жатады. Біракта сіз осы жерде оте мукият болыныз, уакытында араласыныз, килігініз. Ужым мушесінін біреуінін ата-анасынын денсаулыгы туралы ангімелесіп, озара кызу талкылап жатыр, сіз де осы кезде онын анасынын конілін сураныз, жагдайын білініз. Озініздін аріптестерініздін жеке омірі сізді бей-жай калдыра алмайтынын білдірініз.

17. Баска біреудін пікірін тындай білініз
Озініздін аріптестерініз келгенде оларды тынданыз. Создерін болменіз. Тек кана озініздін пікірініз гана дурыс деп есептеменіз. Баскалардын да пікірін, козкарасын курмет тутыныз, силаныз.

18. Аріптестерініздін жеке басынын ісінде шаруаныз болмасын
Аріптестерініздін жеке ісіне кол сукпаныз, сураманыз. Бул бизнес, іскер карым-катынасты жеке карым-катынаспен былыктырманыз, буны аркім жактыра бермейді.

19. Жиында демеушінін жанынан орын алып, оган комектесініз
Комек керек болатындай жагдай болып калса, барлык жиындарда демеушініздін касынан табылыныз. Сенініз, бул озініздін демеушінізді пір тутаныныныздын  белгісі.

20.   Жиын (мероприятия)  откізетін уакытты бакылау
Кандай болмасын жоспарланган жиынды уакытында бастап, уакытында аяктау керек. Бул сіздін оз аріптестерініздін уакытын багалайтындыгыныздын корсеткіші, сондай-ак сіздін уйымдастырушылык кабілетінініздін денгейі жогары екенін білдіреді. Жиын кезінде жарыс созге шыгып сойлеушілер озіне берілген уакытты катан сактауын кадагаланыз  – коп соз, бос соз. Томенгі денгейдегі аріптестер компания жетекшілірінен узак сойлеп, езіп-кыртып турып алуларына болмайды, бул – компания жетекшілірін силамагандык болып табылады.
Мактаудын кандай турлері, адістері болмасын бизнестін каркынды кадаммен дамуына озіндік улесін косады, сондай-ак ужымнын одан арі жумыла тусуіне уйыткы болады. Мактау аріптестерініздін ойларын топтастырып бір арнага тусіреді, жуйенін ішіндегі жане сыртындагы жанжалды жайма-шуактайды.

ХIY. Джим Роннын багалы ойлары мен асыл создері
Американын бизнестегі жетекші философы

Джим Роннын адамнын озін іскерлік кабілеті мен жеке басынын касиеттерін озгертудін, дамытудын негізгі шарттарымен шугылданганына 30 жылдан астам уакыт болды.
Джим Рон баска адамдарды окыту мен жігерлендірудін озіндік эталоны. Ол карапайым нарселердін озінен, осылардын озара карым-катынастырынан асыл маржан таба білетін кабілетімен ерекшеленеді. Оны тындаган немесе кітаптарын окыган адамнын арманы аскактап ерекше куйге боленеді.

Бизнес саласында бірнеше касіпорындардын басшысы болып – озі молшылыкка кенеліп жане озінін жеке басы туралы тамаша пікірді калыптастырды. Джим Рон озінін жасампаз кабілетін халыкаралык дарежеде – бизнесменнін жеке басынын дамуы мен баскаруын жетілдіру, семинарлар мен сатуга багытталган оку жуйесін жолга койган коп салалы «Jim Ronh International» корпорациясына шогырландырды.

Казіргі танда 5000-нан астам рет 3 миллион адамдардын алдында соз сойлеп, лекциялар окыды.

Ол Еуропада, Азияда, Австарлияда, Африкада жане Солтустік Америкада озінін семинарлары мен жумыс кездесулерін откізді.

Джим Рон американын Улттык шешендік (оратор) ассоциясынын мушесі (National Speakers Associations), 1985 жылы, майын тамызып сойлейтін  шешендігі ушін багалы  CPAE силыгымен марапатталган.

/Жеке даналык ( философия) /

Сіздін акша жайынызды айкындайтын экономика емес; шешуші жагдай – озініздін омірге деген даналык козкарасыныз (философияныз).

Біреудін жоспарын кошіріп алманыз. Озініздін даналыгынызды (философия) дамытыныз, ол сізді жаналык пен ерекшелікке жетелейді.

Егер сіз желкенді дурыс кере алсаныз, онда оган соккан жел, аркашанда армандап журген кірісінізге жакындатып – рухыныз, жаныныз, амияныныз ойлаганыныздай болады.

Даналык ілім (философия) озініздін нені багалы деп есептейтінініздін жане нені білетінініздін жалпы жиынтыгы.

Кедейшілік сіз: «Аз істеп, коп алсам» деген саттен басталады.

Егер кателігімді тузеймін десеніз, онда козкарасынызды озгертуден бастаныз.

Ен жаман бірак нарсе бар, сонгы 90 кунде кітапты колга алып окымауыныз жане еш нарсе болмады деп ойлауыныз.

Сіздін жеке даналык ілімініз (философия) – тагдырыныздын калыптасуынын шешуші кілті.

Адамнын берген жауабы, іс-кимыл арекеті онын козкарасын аныктайды.

Омірінізді озгертуге берілген жалгыз мумкіншілік – озініздін козкарасынызды озгерту.

/Жеке басты жетілдіру/

Егер озінізді озгертпесеніз, онда колындагы барынмен каласын.

Омір – «бірдемелер жетіспейді» жане «осыларды калай табамын»-нын ерекше ундесуі, сондыктан – біз анаган да, мынаган да бірдей коніл болуіміз кажет.

Озініздін калпынызды жане іс-арекетінізді аныктау ушін: «Мен канша аламын?» емес, керісінше: «Менін колымнан не келеді?» деп сураныз.

Байдын баласы бай мурага ие бола алмаганы окінішті-ак. Егер озініз онын каталыгын кайталамай, белгілі табысыныз болса гана оны мусіркеуініз орынды.

Біз казіргіден де коп нарсеге ие болуымызга болады, себебі озімізді жетілдіре отырып денгейімізді де котере аламыз.

/Жетекші болу / адамдарды баскару/

Жетекшінін касиеті – катал болу, бірак дорекі емес; кайырымды болу, бірак алсіз емес; сенімді болу, бірак кокіректі керу емес; ойлай алу, бірак жалкау емес; карапайым болу, бірак уян емес; табанды болу, бірак дандайсымау; азілін жарасса атанмен ойнай білу, бірак шектен шыкпау.

Кей-кездерде кімге ен кажет не, сонын козін сонынан азер жеткізесін.

Менін тарбиешім: «Бар ананы істеп таста» деп емес «Кел осыны бірігіп істеп тастайык» дейтін. Егер де біреу: «Кел бірігейік!» деп айтканынын озі керемет емес пе.

Іскер кабілеттері бар адамдар баршылык. Оларды да озгерту кажет. Жакында хабарландыру окыдым: «Біз кызметкерлерімізді жаксы болуга уйретпейміз. Біз тек жаксы кызметкерлерді жалдаймыз». Керемет, кыска да нуска!

Жетекшінін басты касиеті – нашар істеп жаткандардын жаксы істеуіне комектесу, жаксы істеп жаткандардын одан арі тамаша істеуіне жардемдесу.

Егер сіз жаксы ойды біртіндеп дамыта берсеніз, онда ол акылды, парасатты адамдардын санасына уялайды.

Жетекшілік – озінді-озін жогары денгейге котеру ушін жекпе-жекке шакыру.

Жетекшілер – жануяда, бизнесте, окіметте, оку саласында т.б. болмасын озінін тартібімен жане манерімен кателік жіберуі тиіс емес.

Жетекшілер – оздерінін ішкі карама-кайшылыктарын жайма-шуактандыра алуы шарт. Булай ете алмаса осы келенсіздік олардын тагдырын тубегейлі озгертіп жіберуі мумкін.
Адамдарга тек кана жумыста емес, омірде де комектесуге уйренініздер.

Жетекшілерді тарбиелегенде мынадай ереже бар. Кырандардын мектебіне уйректерді жіберменіздер – комектеспейді. Окуды бітірген уйрек, бірінші кездескен коянды дос кылып алады.

/Іс-арекет/ жумыс/

Омір кажеттілігіне емес, сінірген енбегіне жауап береді. «Егер сізге бірдеме кажет болса, онда осыны алыныз» емес, керісінше: «Сіз сінірген енбегінізге карай, керегінді аласыз».

Басты максаттан емес, кунделікті куйбін тіршіліктен босансыныз.

Демалыстын жалгыз гана пайдасы – куш, куатынды толыктыру.

Жер айтады: «Маган оздеріннін калауларынды емес, тукымдарынды себіндер».

Жумыс істегенде тубін тусірініз, дем алганда шарыктап шаттыктаныныз. Бірак осы екі тусінікті былыктырып алманыз.

Сіз озініздін даналыгынызды жане жулкынган сезімінізді натижелі іс-арекетке айналдыра білуге уйренініз.

/Жулкыныс / кулшыныс/

Адамдардын не каласа соны ала алатын керемет мумкіншіліктері бар. Біракта «калау» мен «керектінін» арасында айырма бар.

Ен жаксы кулшыныс озінді-озін жігерлендіру. Кейбіреулер айтады: «Мені біреу келіп дурыс арнага бурып жіберсе екен» – деп. Егер ондай адам келмесе? Тап осы кезде іс-арекеттін нактылы багдарламасы пісіп жетіледі.

Егерде не кажет екенін анык біліп, тезірек аякталуын тілесен, осыган апаратын адісті кайтсен де табасын.

Жай гана кулшынып коюын жеткіліксіз. Егер де акымак болуга кулшынсан, онда аузынан кобігі аккан жындысурейдін озі болып шыга келесін.

Егер тапкын келсе ізде. Тамаша ойлар бізге сирек согады.

Оте кажеттілігін сезінбесен, кулшынысын да кулдырайды.


//Ілім / Білім/

Пайымдау – молшылыктын бастауы. Пайымдау – денсаулыктын бастауы. Пайымдау – рухани ашылуыннын бастауы. Пайымдау мен іздену – бастаудын кайнар козі.

Жай гана білім алу кункорісіне комектеседі. Оз бетінше білімінді жетілдіру –табыска акеледі.

Біз  біліміміз тартымды болып максатымыздын іске асуына асер ететіндей етіп колдануды уйренуіміз кажет.

Окылмаган кітапын ешкандай да пайдасы болмайды.

Егер де жаман жолда сурінсеніз, екінші бул жолмен кайта журуге кулшынысыныз болмайды, сондыктан багытынызды озгертуді дагдыга айландырасыз.

Кейбіреулердін аз окитындыктары сонша, ойлары ойнамалы болады.

Егер бір табак ет пен кітаптын біреуін усынса, тандауыныз кітапка туссін.

Адам ойынын улылыгы – шексіздік пен гажайыптылыгында.

Санана да таніне бергендей жаксы, кунарлы корек бер.

Сізге кажетті нарселер – табыс, жаксы турмыс, айкын болашак барі де кітаптарга жазылып койган. Не істеу керек деп ойлайсыз гой? Америка халкынын тек 3 пайызында гана кітапхана билеті бар. Керемет, олар бай шыгар! Жок – олар еркін, азат. Мумкін, сізді коршап турган осы уш пайыз шыгар!

/Надандык – жаксы емес./

Надандык – кедейлік.
Надандык – кулдырау.
Надандык – касірет.
Надандык – ауру.
Барлык келенсіздіктін бастауы – надандык.

/Натиже / Табыс/

Табысты куманыз – озініз тартатын тулгага айналуга тырысыныз.

Ар куннін кортындысын ойша ой елегінен откізініз. Осынын барысы куантады немесе іс-арекетке камшылайды.

Менін максатым – нактылы кенесті, нактылы натижеге айландыру. Баскаларды ар турлі пандерге уйрететін мугалімдер бар. Бул мен емес. Баскаларды нактылы натижелерге жетуді уйрететін мугалімдер бар. Бул мен.

Егер де біруакытта ар турлі заттарга коніл болсеніз, натижесі онша болмайды. Егер де белгілі гана нарсеге коніл аударсаныз, керемет натиже алатын боласыз.

Табыс – колымыз жеткені емес, натижесінде кім болатынымыз.

Кейбір заттын калай арекет ететінін білмеген жаксы. Ен бастысы – олар бар. Біреулер осімдіктін курылымын зерттесе, келесілері онімдерін жинайды. Барлыгынын натижесі озінізге кажетті натижеге гана келіп тогысады.

Онім жинау – пісіп жетілудін шыны. Егер жемістері усак болса немесе ірі болса да окінбей жинауды уйренуіміз кажет.

Максатты коя білу – табыстын болінбес болшегі.

Табыстын 20 пайызы сіздін тажірибеніз бен шеберлігінізден, ал 80 пайызы тандаган басты багдарламаныздан (стратегия) турады.

Менін байкаганым, елдін баріне кедейшіліктен калай кутылуга болады деп тусіндіргеннен горі, баю онай.

/Максат / Жоспар/

МаксатМаксаттар. Егер белгілі максатын болып, осыны кайтсем де іске асырам деп кулшынып, сеніп турсан, сіздін кабілетініз туралы ангіме козгаудын озі артык.

Аркашанда алгашында себеп, сонынан салдар болады.

Болашакка екі козкарас бар. Біріншісі кауіптеніп, екіншісі уміттеніп карау.

Бір адам айтады: «Мен сиякты жумыс істеп уйіне кеш келсен, тамак ішесін, теледидар коресін, шаршап барып уйыктауга жатасын. Сіз озініздін болашагынызды жоспарлай беруге уакытыныз да болмайды». Бул адам жокшылыктын шырмауынан шыга алмай, карызга белшесінен батып журген адам.

Мені танкалдыратын нарсе адамдар, оздерінін омірін емес, кезекті енбек демалыстарын мукият жоспарлайды. Мумкін бірдемені озгерткеннен де, бас катырмау карапайым шыгар.

Егер де сіз алдынызга койган максаттарды іске асыра бастасаныз, максаттар сіз ушін жумыс істей бастайды. Егер де ойлаган жоспарды іске асырсан, онда осы жоспар сіз ушін жумыс жасайды. Кандай да болмасын пайдалы арекетті іс жузіне асырмайык, аяктап келгенде осылардын барі де сіз ушін кызмет аткарады.

Уакытша киыншылыктарды жену ушін, болашакка деген максатымыз  болуы кажет.

Біз кунделікті кызыгушылктарымыздан сактануымыз керек, себебі болашакты булдырлатып жібереді.

Барімізде де екі-ак тандау бар – жай гана куйбін тіршілік кешу немесе оз оміріміз бен тагдырымызды озіміз куру.

/Уакыт / Уакытты болу/

Уакыт – біздін басты кундылыгымыз. Біракта осыны озіміздін максаттарымыз ушін колданганнын орнына: текке олтіріп, расуа кылып боска откіземіз.

Біз негізгі уакытымызды усак-туйекке емес, керісінше негізгі максатка болуіміз керек.

Мен естіген жинакталудын жаксы аныктамасы: «Кайда кангалактамасан да, белгіленген жерде болыныз».

Сізге сагатка толемейді, осы аралыкта курган кундылыгынызга толейді.

Уакыт акшадан да кымбат. Сіз коп акша алуыныз мумкін, біракта берілген уакытты узарта алмайсыз.

Егер кагаз бетіне бугінгі кунгі жоспарынызды тусірмесеніз, онда  тіршілігінізді коя турыныз.

/Омір кагидалары/

Жетіспейтін жокка емес, колдагы барына канагат етіп бакытты бола білуді уйренініз.

Бакыт – саттілік не калауын емес. Бакыт – оз колынмен курган, жасаган нарсен.

Озін омірден откеннен кейін калатын уш затын бар – фотосуреттерініз, кітапхананыз жане жазган жазбаларыныз. Булардын барі болашак урпак ушін, жиган дуниеннен де манызды.

Адамга кай уакытта алгыс білдіруге болады? Арине алдын ала. Озін багалай білген адам майда-шуйдеге коніл аудармайды, колы ашык болып озін де багалата алады.

Озінізге емес – баскалардын оз омірлерін кыска откізуіне жетекшілік кукын берініз. Озінізге емес – баскалардын усак-туйекке бола дауласуына кукык берініз. Озінізге емес – баскалардын жоктан озгені уайымдауына кукык берініз. Озінізге емес – баскалардын оздерінін болашактарын біреудін колына беру кукыгын берініз.

/Бизнес (мансап) / нарыктык катынас/

Акем мені – болашакта киналмауым ушін, толегеннен артык жумыс істеуді уйретті.

Егер сіз тек кана сатсаныз, олмес тіршілігінізді гана коресіз. Егер де сатканда уакытыныздын, ыкыласыныздын бір болігін тутынушыларга боліп, олармен карым-катынасыныз сапалы болса, онда озінізді туракты кіріспен камтамасыз ете аласыз.

Сіздін жумысыныз бен бизнесініз озінізге асер етпесін, керісінше озініз осы екеуіне асер етініз.

Жумыстан лаззат алатындар, жумыстан лаззат ала алмайтын адамдардан кош ілгері.

Жарнамага жіберген 10 000 долларыннан горі, озініз шын камкорлыгынызга алган бір тутынушы артык.

Озініздін нарык аланы мен бизнесінізге шыргаландарынызды емес, шеберлігінізді акелініз. Егер нашар сезінсеніз аріптесінізге емес, дарігерге барыныз. Егер акша керек болса, бизнестегі басекелесіне емес, банкке барыныз.

/Шешім кабылдау (табандылык) / Сураныс/

ОЗ ішіндегі азамат согысынан кейін гана сонгы шешімді кабылдайсыз.

Сіздін кажеттілігініз сонгы натиженін агымынын бастауы. Міндетті турде мухиттан касыкпен калкып алып жаткан жоксыз ба, соны тексерініз. Балаларга кулкі болмас ушін, жок дегенде колынызга шелек алыныз.

Омірде сінірген енбегіннен артык затты кездейсок алып койсан жаксы емес. Барга канагат кылыныз. Канагат кылушылар оздерінін омірлеріне молшылык акелетін ойдын, идеялардын терезелерін аша алады.

Шешім кабылдау да даналык. Оны: «Бул шешілді» деп айтуга болады. Максатка умтылган адам: «Мына таудын шынына котерілуге кия-жартастары богет. Бірак бул менін тауым. Мен кайтсем де багындырамын. Шыга алмай мерт болып кетпесем, таяу арада осы шыннын басынан кол булгаганымды коресіздер».

/Дагды / Тубегейлі білім/

Табыс – сикыр да, тылсым да емес. Табыс – озіннін тубегейлі білімінді біртіндеп колданудын натижесі.

Омірініздін 80 пайыз кубылысын аныктайтын сансыз заттар бар.

Женілге умтылманыз; жаксы жакка умтылыныз. Шыргаландарды ескермеуге тырыспаныз; озініздін дайындыгыныздын денгейін котеруге тырысыныз. Киыншылыктардан кашкалактаманыз; кеменгерлікке умтылыныз.

Озініздін кажеттілігінізді жасырып, мумкіншілігінізді корсетуге уйренініз.

Табыс – кунделікті кадагалайтын бірнеше карапайым ережелер, сатсіздік – кунделікті кайталанатын карапайым кателіктер. Осы екеуі не шынга шыгарады, не жарга жыгады.

/Козкарасты озгерту / Шешім кабылдау/

«Колымнан келсе істер едім» деп айтпаныз, керісінше «Мумкіншілігім болса істеймін» деп айтыныз.

Біздін козкарасымыз оміріміздін багытын аныктайтын желкен. Осы багытты озгерту ушін біз жагдайды емес, козкарасымызды озгертуіміз кажет.

Мен бурын айтатынмын: «Барі де озгереді деп уміттенемін», барі озгеру ушін алдымен – озімнін озгеруімнін кажет екенін кейіннен тусіндім.
Егер сіз ерекше жагдайга баруга тауекел етуге дайын болмасаныз, онда карапайымдылыкты кайталай берудін кажеті жок.

Біз озімізді екі жагдайда: не кулшынганда не тыгырыкка тірелгенде гана озгертеміз.

Бірдемеге кол жеткізу ушін, сол денгейдегі тауекелге баруга тиіспіз.

Егер де озініздін турган орныныз канагаттандырмаса, онда курт озгертініз! Сіз каккан казык емессіз гой!

ХY. /Бай адам мен кедей адамнын омірге деген козкарастары/
Баяндайтын: касіпкер  Тілеуберді Кулиев

Бай адам гарыштагы шексіз молшылыкка сенеді.

Мумкіншіліктерді коре алады. Оз омірлерінде Абайдын мына создерін басшылыкка алады:
«Озіне сен, озінді алып шыгар,
Енбегін мен акылын екі жактап».

Табигаты женімпаз. Олар ушін сатсіздік деген болмайды. Сурінген сатті – саттілікке откізетін копір  деп, осы жагдайды жаксы багалап, тажірибе жинап, кушейе туседі.

Озін оте жогары багалайды: «Мен будан да артыкпын, мен озімді-озім суйемін, мумкіншілігім керемет!»

Адамдарга сенеді. Себебі, озінін ойын баскалардын орындауымен іске асырады. Тауекелге барады, онысы акталады. Ол тек кана акшаны гана емес, алдындагы істін де каркындап дамуын алдын-ала болжай алады.

Табыска жеткен адам не істеу керек екенін анык біледі. Ол озінін максатка барар жолын жоспарлайды, озінін мумкіншілігіне сенімді болып, барлык уакытын осы ойын іске асыруга жумсайды.

Табыска жеткен адам елмен тіл табыса біледі, ар созін коршаган ортага, нактылы жагдайга байланысты ойланып барып сойлейді.


Табыска жеткен адам озінін калтасына карап омір суріп, озінін кірісі мен шыгысын, уакытын унемі есептеп журеді.

Табыска жеткен адам баскаларга кайырымды, мейірімді болады. Асіресе озі араласатын, озімен денгейлес адамдармен жаксы карым-катынас устайды.

Табыска жеткен адам омір агымынан калмауга тырысады. Озінін ісі мен касібіндегі гана емес, елдегі, алемдегі болып жаткан озгерістерді жіті бакылап отырады.

Табыска жеткен адам ылги  жаксы ойлап, котерінкі коніл куйде журеді. Ол кандай жумысты болмасын сапалы істеп, арі жауапкершілікпен карайды. Осыны озіне адет кылып калыптастырады. Конілі дала сиякты кен, озі жомарт, колы ашык болады.

Табыска жеткен адам Жаратушыга унемі алгыс айтып, жок адамдарга камкор болып журеді. Жетістікке жеткен адамдардын басым болігіне тан ортак калып: олар теледидарды оте сирек кореді, уйыктауга ерте жатады. Есесіне ерте турып тан бозынан жумыска кірісіп кетеді. Олар баска адамдар уйыктап жатканда алдагы куннін жумысын  жоспарлап кояды. Бул адеттер – олардын алдыга дамуына  керемет жардемдеседі.

Кедей адам жокшылык пен жетіспеушілікке сенеді.

Булар туралы Абай былай дейді:
Журекте кайрат болмаса,
Уйктаган ойды кім туртпек?
Акылга сауле конбаса,
Хайуанша журіп кунелтпек.

Табигаты сатсіздік. Арбір сурінген сайын, жолы болмайтынына сенімі арта береді. Осыны озінін омірлік багдарламасы етіп алады. Уайымшыл, жігерсіз, ынжык, жыланкы.

Озін оте томен багалайды. «Мен тукке де турмаймын», «Мен буган лайык емеспін».

Жан баласына сенбейді, баріне де – куманмен, кудікпен карайды. Тауекелге бармайды. Тек кана акшаны гана кореді, осы акшаны жумыска жегуді білмейді. Болашагын болжай алмайды, ой-орісі жутан, таяз.

Омірде жолы болмай журген пенденін омірде айкын максаты жок, онын ойынша табыска жеткендер «жолы болгандар». Ол жагдайга байланысты, біреу туртпелектесе гана іс-арекет жасайды.

Жолы болмай журген пенденін елге суйкімі болмай, озінін келенсіздігін баска біреулерден кореді. Соларды сынайды, мінейді, осектейді, коре алмайды.

Жолы болмаган пенде ысырапшылыкка жол беріп, уакыттын да, акшанын да кадірін білмейді.

Жолы болмаган пенде пайда туседі-ау деген адамдармен гана жакындасып, бакай есеппен араласады. Ойында біреуді алдап кетсем деген максат турады.

Жолы болмаган пенде «лездік маукын» гана басатын істерді гана жіберіп алмауга тырысады.  Калганы «кул болмаса, бул болсын». Омір агымына коніл аудармайды.

Жолы болмаган адам жанын ауыртпай, киналмай-ак пайда тапкысы келеді, реті келсе біреудін нарсесін кымкырып кетеді. Бунын реті келмесе: «Кайырсыз ит, саран» – деп бермеген адамды, коршаган ортаны, туган-туыстарын жазгырады.

Жолы болмаган адамдарга кандай жолмен болмасын, айтеуір дуние тапса болганы. Буларга тан: аямшактык, сарандык, каттылык,  корсекызарлык, мейрімсіздік, жауыздык, каныпезерлік, коре алмаушылык, коркыныш, мазасыздык, уайым, беті кайту, босандык, ынжыктык, жігерсіздік, бопаулык, суайттык, уадеде турмаушылык. Осы адеттер – булардын дамуына, ойлауына богет.

ХVI ТАРАУ. СОЗ СОНЫ

Адамнын сырткы дене жаралысы,
Напсісі айуанмен анык тендес.
Болектігі – жалгыз-ак таза акылда,
Алін келсе, жол тап та осыны емдес!

Шакарім

Адамнын тагдырын болжау ушін балгер не коріпкел болудын кажеті жок. Тек кана бір сурак койсаныз жеткілікті: «Омірдегі басты максатын не, осыган калай жетпексін?».

Егер осыны жуздеген адамнан сурасаныз токсан тогызынын жауабынын молшері былай болады: «Менін жаксы омір суріп озімше бакытты болгым келеді». Сырттай карасаныз жаксы жауап. Біракта теренірек уніліп карасаныз – жетістікке жетудін жолдарынын, мезгілінін, адістерінін, нактылы максаты жок адамнын жалпылама жауабы.

Рухани карангылыктан, надандыктан жане жокшылыктан, кедейшіліктен, аурудан кутылар жол бар ма?  Казір жане келешекте біздін улттык идеологиямызга, дастурімізге тірек болатын ілім бар ма?

Казіргі кездегі улттык дастурдін кулдырау шагында аркімге де бакытты омір жолынан адастырмайтын туракты нысана керек. Біз ол нысананы Абай ілімінен таба аламыз. Бул туралы президентіміз Н.А Назарбаевтын улы акыннын 1995 жылы болып откен 150 жылдык мерейтойында сойлеген созінде айткан мына салихалы ойы кімге болса да багыт бергендей болады:

"...Абай алемі бізді жеті тунде адастырмас темірказык іспетті. Соган карап тірлігіміздін дурыс-бурысын сараптай аламыз. Ойткені, жанды жегідей жеп журген коп сауалдын жауабын Абай алдекашан айтып кеткен. Абайды окып отырып-ак, коштін басын баягыда-ак жонге салып алуга болатын еді. Сорлатканда біреудін уакыты жетпейді, біреудін угымы жетпейді, біреудін атымен заукы жок.

...Казіргідей заманда Абай жырларына айына емес, аптасына емес, куніне бір уніліп коймай болмайды. Сонда жан кинап журген кай куманнін де баріне жауап таба аласын."
Бул создер арбір адамнын дурыс жетілуіне кепіл болатын, когам омірінде басшылыкка алатын багдарламалык ойлар тарізді.

Малга достын муны жок, малдан баска,
Аларында шара жок, алдамаска.
Табысына табынып, калтан кагып,
Тойганынан калганын берсе алашка.

Мал жияды мактанын білдірмекке,
Козге шукып, малменен куйдірмекке.
Озі шошка, озгені ит деп ойлар,
Сорпа-сумен, суйекпен суйдірмекке.

Акылды деп, арлы деп, акпейіл деп
Мактамайды ешкімді бул кунде коп.
Осы кунде мал кайда, бок ішінде,
Алтын алсан, береді богынан жеп.

Осыны окып, ойлай бер, болсан зерек.
Енбекті сат, ар сатып неге керек?
Уш-ак нарсе – адамнын касиеті:
Ыстык кайрат, нурлы акыл, жылы журек.

Абай

Ар елдін оз улы адамдары болады. Оларды кезінде дурыс танып, олардын калдырган мураларын халыктын игілігіне колдана білген елдер заманнын кандай шыргаланынан да еркін шыгып  отырады. Мысалга бір гана елді, коршіміз Кытайды алайык. Конфуций мурасын кытай халкы озінін рухани омірінін куре тамырына айналдыра білген. Улы ойшыл осыдан екі жарым мын жылдай бурын омір сурсе де кытай халкы онын жазгандарын алі кунге дейін оздерінін кунделікті омірлерінін кодексі ретінде пайдаланады. Елдін барлык саяси-алеуметтік озгерістерінде де улы Конфуцийдін ілімі ешбір мукалмайды, кайта сол саяси омірдін іргетасына айналып, жанаша кубылып отырады. Онын натижесін осы кунгі Кытай елінін каркындап оркендеу екпінінен де коріп отырмыз. Кытай халкына улы Конфуций жол корсететін шамшырагы болса, ал бізге – улы Абай бабамыз сондай шамшырак болуга лайык.