***

                (УЧ ;ИКОЯ)

                “....ДУНЁНИ ЎЗГАРТИР....”

;алла ортган о;ир машиналар ;ар куни тинмай ўтадиган катта кўчанинг чанги оё;нинг тиззасигача келади. О;ир машиналар йўлнинг тупро;ини шу даражада майда ;илганки у Барчин опамнинг упасидан ;ам майинро;. Бирданига оё; ;ўйган пайтинг оё;инг куйгандай бўлади, аммо тупро;нинг тагига кирган оё; негадир ;узур оладида тупро;нинг исси;лиги билинмай, ;атто ё;имли туюлади.
Узо;дан келаётган машина албатта Сайёр аканики бўлиши керак. Биламан, эрталабки олиб кетган рейсидан ;али бош;а ;айтиб келган эмас. Машинанинг чанги киноларда бўладиган келинларнинг о; кўйлагидай оппо;.  Улар ойим аччи;ланиб кир ювганларида то;оранинг устигача чи;иб кетадиган кўпикларга ўхшайди. Шамолнинг  йў;лигидан машина ор;асидан кўтарилган чанг эринибгина кўтарилаяптию ва шу за;тиё; йўлга, йўлнинг ёнига ётиб олаяпти. Сайёр ака чарчаган, ўзиям жуда вазмин одам, шунинг учун машинани секин ;айдаб келаяпти.
Машина ёнимга келиб тўхтади. Чанг чап томонга бироз ;ийшайиб  ётаётганини кўриб йўлнинг ўнг томонига ўтган эдим. Сайёр ака эшикни очишим билан, офтобда нима ;илиб ўтирибсан, деди. Мен индамсадан ўринди;;а жойлашдимда, сизни кутаяпман, дедим. Машина упадай майин тупро; устидан сувда сузгандай бир маромда увиллаб юриб кетди. Мен бош;а индамадим. Сайёр ака ;ам тер босган юзини елкасидаги рўмолча билан артдида индамай кетаверди.
;ишло;имиз катта эмас, 20-30 хонадон, ;аммаси бир ;аторда тепаликнинг этагида, офтобрўйда жойлашган. Олдинги ;аторда учта иморат, Дўнан бобонинг (бу у кишининг ла;аби, биласиз ;ишло;да ла;абсиз одам бўлмайди, Дўнан бобонинг асли исми Жўрабой) уйи, эски кансорол ва уч хоналик эски мактаб нимагадир ;ишло;нинг олдинги ;аторига жойлашиб ;олган.
;озир мактаб биносида ;алла штаби жойлашган, кансоролга ;алла тўкилган. Бу ;аллалар кансоролнинг олдидаги ;овлида ;ам тўкилиб ётипти. Уларни кейинро; топширишса керак, буни мен билмайман. Аммо ;озир ;амма ўрилган бу;дойни районга, элеваторга олиб кетишаяпти.
Сайёр ака ;алла ўрими бошлангандан буён шу ерда, кансоролда ётиб ;ар куни ;алла ташийди. Индамас одам, кўп гапирмайди, мени машинасига миндириб оладида соатлаб гапирмай юраверади. Менинг берган саволларимга ;а ёки йў; деб жавоб ;айтаради. Аммо бизнинг су;батимиз анча ;овушади. Бунинг сабаби, Сайёр аканинг менинг гапларимга ;уло; тутиши, мен гапирган гапларнинг тутуру;и бўлмаса ;ам тинглаши менга ё;са керакда. Мен бўлсам анча сергапро;. Сайёр ака сўрамаса ;ам кўп гапираман, ;ишло;даги гаплар, болалар орасидаги гаплар, умуман кўпро; гапираман.
Ойим ;аллачиларга нон ёпади, мен ойимга онда-сонда ёрдам бераман, ;олган ва;тим Сайёр аканинг машинасида кезиб юрганим юрган. ;ишло;имиздаги мактаб фа;ат бошлан;ич синфлардан иборат, тўртинчи синфгача. Шундан кейин болалар бош;а ;ишло;;а бориб ў;ишади. Мен ў;имасам керак. Ёз ўтса Саттор аканинг чўпонларига чўли; тушаманов. Катта отам шундай деяпти. Катта отам, бу бувам, бизда бувани катта ота дейишади. Ойим бўлса баъзан йи;лаб-йи;лаб, ў;ийсан, даданг бўлганда албатта ў;итар эди, дейди. Мен дадамни яхши билмайман, уч яшарлигимда у киши ;амалган, кейин ;амо;да кимлардир уриб ўлдириб ;ўйишган.
Ойим мени ў;ишга борасан деяпти, шунинг учун чўли;ликка юбормади. Бундан фойдаланиб ёз бўйи Сайёр аканинг машинасида ёрдамчи бўлиб юрипман.
Ўтган йили ;ам ;алла ўрими пайтида ;алла ташиган машиналарда юрар эдим. Мели аканинг машинаси янгигина бўлса ;ам негадир кўп бузилар эди. Кўп гапирадиган, мен жавоб бермасам ;ам ;ар хил нарсаларни гапираверар, мендан масла;ат сўрар, ёш боладай бир гапни бир неча бор такрорлайверадиган одам эди. Бу йил негадир келмади. Келмагани ;ам яхши, мана Сайёр аканинг машинаси эски бўлса ;ам бузилмайди, бузилмаса ;ам негадир Сайёр ака кеч;урунлари машинанинг у ер бу ерларини ковлагани ковлаган. Мен катталардай нимаси бузилди, десам, индамасдан, ўн еттини олиб бер, латта ;ани, ;о ана, бериб юбор, деб мен билан индамас су;бат ;урадида иккимиз машина тузатамиз. Катта отам менинг Сайёр аканинг машинасида аралашиб юрганимни кўрган пайтлари, Сайёр, шунга машинани ўргат, зора сендай шопир бўлса, ў;ишга ;ам энди бормайди, деб ;ўяди.
Мана, бугун ;ам кеч;урун машинанинг карбюраторини Сайёр ака икковимиз тузатдик. Кеч кирганда мен уйга кетдим, Сайёр ака яна далага камбайчиларга нон олиб кетди.
Кечаси юлдузларга ;араб ётишни яхши кўраман. Улар шундай бижир-бижир ;илишади, бири ўчиб бири ёнади. Я;инда юлдузлар орасида бировининг юриб кетаётганини кўриб ;олдим. Юлдузлар юрмайдику ойи, ;о анави юлдуз юриб кетаяпти, ;аранг-;аранг, десам ойим ;ам ;али ухламаган экан, йў; у юлдуз эмас, ракета бўлса керак, деди.
Ўшандан кейин “Фан ва турмуш” журналига хат ёзиб юбордим.
“Ассалом алайкум редакция ходимлари.....
Мен кечаси юлдузга ;араб ётган эдим, юлдузлардан биттаси юриб кетаётган экан, уни ойим юлдуз эмас, ракета деб айтди. Менга ёзиб юборингсизлар, бу ;айси ракета экан”, деб.
Хатни Сайёр ака районга почтага ташлаган, жавоби келади.
Ёз ;ам ўтиб кетаяпти, я;инда битта эчкимиз йў;олиб ;олди, ойим анча йи;лади. Мени ;ам уришди. Мен нима ;илайин, подада йў;олипти.
Ёз бўйи ;ишло;даги узи;-юли; гаплардан хабар топиб юрган, ким билади, балки ўзи чи;арган, Шокир ;илай кеча мени Сайёр аканинг ёнида яна кўрдида, ;а бола, аканг билан ;алла тошияпсанми, ўрганавер, аканг я;инда даданг бўлиб ;олади, деб ўтиб кетди.
 Сайёр ака Шокир ;илайга бирон нима демади, машинанинг бир нарсасини тузатиб бўлиб ;ўлини латтага артиб турган эди, Шокир ;илайнинг бу сўзларидан кейин латтани машинанинг эшигидаги тир;ишга асабийлашиб ;истирдида, эшикни ;арсиллатиб ёпди. Мен кабинада эдим. Сайёр ака индамасдан машинани юргиздида далага ;араб ;айдади. Менга ;араб сен ;олмайсанми, деди. Бораман, дедим. Лекин машина кансоролдан ўтиб бизнинг уйга я;ин келганда Сайёр ака машинани тўхтатиб, туш, исси;да нима ;иласан, уйга бориб дамингни ол, дедида эътирозимга ;арамасдан мени тушириб кетди.
Мен ;ам ;еч нарса демасдан тушиб кетдим, ;арасам Сайёр аканинг авзойи анча бузи;. Уйга келиб бироз уё;-буё;;а юрдим. Иш бўлмаса нима ;ам ;илардим. Уйнинг ор;асига чи;сам болалар оши; ўйнаётган экан. Мен ;ам оши; ўйнадим, оши;ларимни ютдирдимда, яна уйга ;айтдим.
Кечро; ойим Сайёр аканг билан яна далага борсанг Зариф бобонгдан бир иккита ;овун олиб келгин, деди. Бу менга яхшигина ба;она бўлдида, кўчага чи;иб Сайёр акани кута бошладим. Сайёр ака ўша кетганидан даладан ;алла олиб элеваторга бир рейс ;илиб райондан ;айтиб келаётган экан. Мени кўриб тўхтади, ойим Зариф бобонинг пайкалидан бир иккита ;овун олиб келгин деди, деб кабинага кириб эшикни ёпдим.
Далага ;араб кетаяпмиз, чанг ор;амиздан ;увиб етолмайди, бугун сал шамол бор. Машина ор;асидан кўтарилган чанг менинг орзуларимдай пўртана-пўртана бўлиб узо;ларга бориб ётаяпти. Кабинадан бошимни чи;арганча сочларимни тўз;итиб кетаяпман, шу ;олатда Сайёр ака, дедим. Шамолдан ва бошим кабинадан чи;иб тургани учун менинг Сайёр ака, деганимни Сайёр ака эшитмади. Бурилиб олдимда Сайёр ака мен сизга совчи бўлсам майлима, дедим. Майли, ;андай ;илиб совчи бўлмо;чисан, деди.
Сиз ойимни олсангиз биз ;ам районга кўчиб кетар эдик, мен сизга ў;ил бўлиб районда ў;ир эдим, дедим.
;е, укам, сен совчи бўлолмайсан, катта отанг сенинг айтганингни ;илмайди. Бу дунёнинг сен билан менинг тишим ўтмайдиган ўзгармас ишлари кўп, биз уларни ўзгартиролмаймиз, деди.
Буни ўзим ;ам билардиму, бирдан Сайёр акага ;ўлингизни беринг, деб у кишининг машина мойида ;орайиб кетган ;адо; ;ўлларини олиб бош бармо;ини ушлаб кўрдим. Э; аттанг, сиз Хўжайи Хизир эмасда, деб ;ўйдим.
Биласизми, катта отам бирон нима керак бўлса Худодан  ;ам ўнта сўрасанг бештасини беради дейди. Шунинг учун бировдан бирон нарса сўраб у Хўжайи Хизир бўлса ;ам барча орзуларингга эришиб бўлмайди, буни тушунаман.
Сайёр ака, агар мен бир думалаб Дев бўлиб ;олсам ўшанда бу дунёнинг кўп ишларини ўзгартирган бўлардим, деб Сайёр аканинг юзига илтижо билан тикилдим.
Сайёр ака менинг гапларим ашаддий эканини кўриб ва бу гаплар ор;асидан бирон иш чи;маслигини, менинг бутун орзуларим рўёбга чи;май мана шу машина кабинасида ;олиб кетишини билган олмдай ички бир ачиниш билан менга термулиб ;аради. Мен ;ам бирдан, нималар деяпман, бу орзуларни айтганда, айтмаганда нима фойда, деган маънода бирдан ичларим эзилиб маъюс ;олда, мен бу дунёни ўзгартирмо;чи эдим, деб бир бармо;имни ;атти; тишладим, кўзларимдан ёш чи;иб кетди.



       СЕНГА ОЙИ БЎЛОЛМАЙМАН, “ОЛАКЎЗ”


Мактаб бошланишидан олдинро; мактабга эртаро; боришни ;амма болалардай мен ;ам орзи;иб кутаяпман. Ахир, анча ва;тдан буён учрашмаган жўралар билан учрашаман. Аммо, ич-ичимда биринчи сентябр тезро; келмаса, энг бўлмаганда яна бир икки кун кечикибро; келса дейман. Бунинг сабаби бор. Менга о; матодан шим тикиб беришаяпти. Нимагадир у ;еч битавермайди.
Ойим тирик бўлганларида бундай бўлмасди. Э; ойижоним. Мана, бир ярим йилдан ошаяпти, биз дадам, бувим, бу йил иккинчи синфга борадиган синглим билан бирга турамиз. Бувим ;ари, кун бўйи уриниб фа;ат бизга ош ;илиш ва нон ёпишга кучи етади.
Биз бу ;ишло;;а я;инда кўчиб келганмиз, бир кишининг ;овлисида яшаяпмиз. Ўзимизнинг ;ишло; даштда, дадамнинг ишлаши учун бу ерга, сувликорга кўчиб келдик. Дадам ;ар куни эрталаб ишга чи;иб кетадида, кун ;орайганда кириб келади. Бу ерда ;амманинг ;овлисида сабзи, пиёз, картошка узуми бор. Биз ;ам озгина сабзи ва бироз пиёз экканмиз. Бувим сабзи ва пиёз экилган жойнинг атрофига ошкади экди. Улар жуда катта палак отар экан. Ошкадининг орасига тушган бодринглар каттармасдано; уларни биз синглим иккаламиз узиб олиб еб турдик. ;ўшниларникида бодринг помидорлар кўпу, аммо ;ар куни сўрайвермайсанда. Мол ;айдаб чи;;анда болалар ;ўлларида  бодринг, помидор, узум, олма ушлаб чи;ишади.
Бари бир мен кутмаганим бўлди, ў;иш ;ам бошланди, аммо биринчи  сентябрга янги шим кийиб боролмадим. Эзилиб ;анча йи;лаб олганимни билсангиз эди, бувим ;ам йи;лади, аммо нима ;ам ;иламиз, ;ўлимиз калта эмиш.
Мактаб бошланишга бошландию, аммо болалар пахтага чи;иб кетди. Йў;, бир кун ў;идик. Иккинчи сентябрдан ;амма пахтада. Фа;ат биринчи, иккинчи ва учинчи синфлар тушгача ў;ийди, тушдан кейин улар ;ам пахтада. Мен ич-ичимдан эски ;ишло;даги мактабимизни ;ўмсаб кетдим. Ахир биз у ерда пахтага чи;масдик. Тушгача ў;иб тушдан кейин бекор эдик.
Пахта теришга жуда ;изи;иб тушдим. Аммо, тушгача терган пахтам болалар терганининг ярмича ;ам бўлмапти. Синф ра;баримиз сал койигандай бўлди, аммо биринчи бор пахта тераётганимни эслаб бўлса керак, “тушдан кейин яхшилаб ;аракат ;ил”, деб ;ўйди.
Болалар билан бирга ўтириб ари;нинг бўйида тушлик ;илдик. ;амма ўзи билан олиб келган нарсаларни умумий дастурхонга ;ўйди, баъзиларнинг олиб келган о;ватлари менинг ишта;амни очиб юборди. Аммо умуман олганда мен унчалик уялмасам ;ам бўлар экан.
Бари бир менинг олиб келган нарсаларим бош;аларникидан анча камлигини кўриб анча уялдим, шунинг учун тушлик ;анчалик шов;ин сурон билан ўтмасин бироз тортинибро; ов;атландим. Кейинчалик болалар майда майда гуру;ларга бўлиниб кетишди. Пахта теришнинг ;ам ўзига яраша гашти, урф одати, ;онун ;оидалари бор экан. Синфимизнинг болалари бир синфдан бўлишига ;арамасдан ёз бўйи майда-майда гуру;ларга бўлиниб пахта теришар ва бирга ўйнашиб бирга ов;атланар экан. Мен ;али у гуру;да, ;али бу гуру;да аралашиб юрдим. Бари бир ;еч бир гуру;да ;ам ўзимни эркин сеза олмадим, бош;а ;ишло;дан келганлигим ;али сезилиб турар эди. Аммо кўпинча ;излар орасида, ;излар гуру;ида кўпро; бўлардим. Бунинг сабабини кейинчалик сездим.
;амгин, ;арибона камтар кўринишим, бош;аларга маъюс ;араб турадиган катта-катта кўзларим ;изларга ё;ар экан. Менинг пахта теролмаслигимни, даштдан келганлигимни билиб олган катта синф ;излари ўз гуру;ларида кўпро; олиб юришар эди. Улар орасида юриб тезгина ла;аб ;ам орттирдим. Кейинчалик ;амма менинг исмимни айтиб эмас “Олакўз” деб ча;иришадиган бўлди. Дам олишга ўтирганларимизда улар мени тинмасдан шеър ў;итар, бунча кўп шеърларни ёд билишимга ;айрон бўлишарди. Мен эса ;амгин ёшлигимнинг ;амро;и бўлган китоблардан ёд олган мунгли шеърларни уларга ёддан айтиб беришни ўзим ;ам ё;тирардим.
Ёшлигимдан китоблар орасида ўсганман, уйимизда эски газеталар, дадам ;аерлардандир олиб келган эски журналлар кўп бўлар эди. Уларни бир бошидан ў;иш ва ичидан топилган шеърларни ёдлаш мен учун ;ийин иш эмас, аксинча ўта ё;имли маш;улотим бўлар эди.
Бувим эскича китобларни ;ам ў;ишни  ўргатган эди. Лутфийнинг баёзи, “Минг бир кеча” ва бош;а уйимиздаги кўплаб китоблар менинг ёшлигимни безаган. Аммо эскича китобларни ў;ий олишимни уйдагиларимиздан бош;а ;еч ким билмас, бу ;а;да ошкора гапирилмас эди. Бувимнинг айтишига ;араганда етти авлодим китобга тикилиб ва китоб титкилаб ўтган одамлар бўлган экан.
Нима ;ам бўлдию, бир куни бир бола билан сал жи;иллашиб ;олдик. Мен бир мушт урган бўлсам у икки мушт ургандир, ;ар ;олда жанжал пахтазорда ;олди, аммо ўша-ўша мен бутунлай катта синф ;излари ;арамо;ига тушиб ;олдим. Улар мени ўз панасига олиб пахта теришимда ёрдам берар, ширин-ширин мевалар билан сийлашар шу билан бирга шеър ў;итишни ;ам канда ;илмас эди.
;излар орасида менга энг ё;адигани, энг чиройлиси, энг теримчиси ва менга ўхшаш ;амгин ру;да юрадиган Ойсулув холам ;а;ида узо; йиллар ўтишига ;араасдан бугунлари ўйласам ;ам юрагим эзилиб кетади. Холам дейишимнинг сабаби, у киши бувимнинг айтишига ;араганда узо;ро; ;ариндошимиз ;ам бўлар экан. Биз бир биримиз билан танишиб олганимиздан кейин доимо бирга юрадиган бўлиб ;олдик. Ойсулув холам бу йил мактабни битириши керак. ;ар куни менга бир икки этак пахта беради, ;орним оч тў;лигидан ;ам хабар олиб туради.
Одамнинг бу ;адар ме;ри или; бўлишини илгари билмас эканман. Бунинг сабаби балким ойимнинг йў;лигидан ва ;айси бир сабаблар билан Ойсулув холамнинг мени яхши кўришидандир. Нима бўлганда ;ам пахтазордан ойимни топиб олгандай ру;да юраман, менга пахтага чи;иш ойимнинг олдига боришдай бир ;олатга айланиб ;олди.
Тонг эрталаб далага келгандан Ойсулув холамни топаманда, узи; юли; уйдаги янгиликларимни айтиб бераман, дадам ;аердандир топиб келган китобни фартугимдан чи;ариб Ойсулув холамга сирли кўрсатаман. Китобни олиб бироз вара;лайдида, “маллимлар кўриб ;олишмасин”, олиб ;ўйишади, деб пахта теришга тушиб кетади.
Мен ;ам пахта тераман, аммо менинг терган пахтам сира-сира ўнмайди. Кейинги пайтларда ў;итувчилар ;атти;-;атти; уришадиган ;ам бўлишди. Айни;са бир марта далада китоб кўтариб юрганимни кўриб ;олишгандан кеийн бу ;ол аёвсиз тус олди. Нима ;ам ;илардим. Пахта даласи китоб ў;ийдиган жой эмас. Тў;рида, пахта оз терилса ў;итувчилар ;ам гап эшитишсалар керакда.
Пахта даласида юрган болакайда нима янгилик бўларди, кундалик янгиликлар айтилиб бўлганидан кейин Ойсулув холам мендан ойим тў;рисида жуда кўп сўрар, у киши тў;рисида ;анчалик кўп гапирсам шунчалик берилиб тинглар эди. Айни;са ойимнинг дадам билан муомалалари, уларнинг бир бирларини сизлаб гапиришлари ;а;ида сўрар, бирон во;еани эслаб айтиб бера бошлаганимда, кутилмаган саволлар билан во;еанинг тафсилотларини сўрашни яхши кўрар эди. Ойим касал бўлиб ётган пайтлари дадамнинг ;ишда ;овун топиб келгани, бунга ойимнинг ;увонгани Ойсулув холамнинг хаёлларини паришон ;илиб юборганинига ;айрон бўлиб кузатганман.
Бир куни Ойсулув холам билан эрталабдан пахта теришга тушиб кетдик. Кундалик янгиликлар айтилиб бўлди. Мен бир агатнинг ;али бошидаман, Ойсулув холам икки агатни тозалаб ;айтиб келмо;да. Биз ;арама ;аршида учрашдик ва яна нималарнидир гаплашиб турган эдик, менинг кўзларимга бирдан ёш келиб кетди. Чунки ;аршимда турган Ойсулув холам бирдан ойимни жуда-жуда эслатаётганини кўриб ;олдим. Иккаламизнинг ;ам этагимизда пахта бор. Мен эмраниб бориб Ойсулув холамнинг этагидан ушладим, хола менга жуда-жуда ойимни эслатаяпсиз, менга ойи бўлсангиз ;андай яхши бўлар эдия, деб юборганимни ўзим ;ам билмай ;олибман.
Холам сесканиб тушди, аммо мени бирдан ба;рига босиб мунгли бир овозда “сенга ойи бўлолмайман Олакўз”, деди.   






“БОБОЖОН ...”   

Дунё ишларини унинг пойгасида чопганда билар экансан, деган иборага унчалик ишонгим келмай турипти. Ахир ;адимий аксиомалардан бири тошба;ани ;увиб етолмасликку. Шундай экан, ;ар;алай, ор;ага ;араб, ёмон яшамабман, дея оламан. Яъни, инсонлик маъносидан келиб чи;;анда унча чопмапман, ;амда, тошба;ани ;ам жуда кўп берилиб ;увмапман. Шунга ;арамасдан, мен етган марралар ;ам йў; эмас.
Бугун хаёлга ботар эканман, бунга сабаб, эрта тонгда келиб со;олимни ўйнаган ;олда неварамнинг укаси ;а;ида берган  саволи бўлди.
Ота, нега Бахтиёр гуу, гуу дейдида гапирмайди, ;амма нарсани о;зига солади (бизда даданинг отаси, бувани неваралар ота дейди) дейиши бўлди.
Бобожон, шошманг, у ;ам сизга ўхшаб тезда гапира бошлайди, дедим. У яна сабри чидамай, ;ачон, деб саволини давом этдирди. Бола ширин, улар билан гаплашишдан ширинро; муло;отнинг ўзи йў;. Йиллар ўтиб ўз отамдан, дадамдан ўрганган одатларим ва чи;арган хулосаларимдан бири шу бўлса керак. Буни ;аётим давомида жуда яхши тушунб етдим, дея оламан.
Шу ўринда кўпчиликнинг неваралар ;а;ида баъзан айтадиган яна бир фикрига унчалик ;ўшилмайман, гўёки “пўчо;идан ма;зи ширин” эмиш. Биринчидан, ўз боланг пўчо; эмас. Иккинчидан, бундай фикрни ўз боласини унчалик севиб катта ;илмаган кишигина айтиши мумкин. Бизнинг авлод- авлодимиз ўз болаларини севиб, оилавий сулоладаги анъаналаримизни бола ру;ига сингдириб катта ;илишади. Шу жумладан мен ;ам яхши маънода,  шу оиланинг эркатойи бўлиб катта бўлганман.
;а, невара жуда ширин, аммо “Мен болам деганда болам дер болам”,  ахир унинг ;ам ўз дада, ойиси бор.
Шундай дер эканман, хаёлим ;очди. Бу ;ол мени ўз отам билан  етаклашиб илк бор ;ишло; кўчаларига чи;;анимни эслатиб юборди. Тушунишимга ;араганда менинг шундай (кейинчалик одамларнинг айтишича) шиддатли, уддабурон, билимдон, ўз-ўзини етарли ;урмат ;илиб катта бўлгишимга айнан отамнинг хизматлари катта бўлган экан.
Дадам оддий ;ишло; зиёлиси, ў;итувчи эди. Аммо отам тў;рисида у киши оддий де;;он, оддий колхоз раиси бўлган ёки шунга ўхшаш бош;а “оддий” тасниф ва сифатларни келтириб чеклана олмайман. У одам ўз ;аёти даврида неча бор уриниб суринган, неча бор советлар дастидан ;аётини бошидан бошлаган. Бирда оддий колхозчилик ;илган бўлса, бош;а пайти оддий “зек” – Москванинг метросини ;азган, бирда олибсотарлик ;илган бўлса, бош;а пайти вазирга муовинлик ;илган. 
;а, менга ;ам ;аётни бир неча бор бошидан бошлашга тў;ри келди. У ташвишлар, йў;отиш ва топишлар мени худди отамдай чини;тирди, иродамни тоблади, ;аёт кураши осон кечмаслигини, ён атрофдаги одамлар “оддий” эмаслигини ўргатди.
Маълум сабабларга кўра ;аёт ташвишларини колхоз пахтасига сув ;ўйишдан бошлаб, турли мав;едаги соби; иттифо; ва республика лавозимларида кўплаб одамларга буйру;лар беришгача етиб бориш, албатта, осон бўлмади.
Шу ;олатларни ўйлаб кўрсам кўпчиликнинг ру;идаги, онгидаги бойлик, лавозим, бахт тушунчалари уларнинг буйру;ни бажаришдан кўра буйру; бериш анча ;ийинро; эканлигини билмасликларидан, деган хулосага олиб келади мени.
;ает фалсафаси жуда ;изи; нарса экан. Бировга яхшилик ;илиш, унинг ;у;у;ини ;имоя ;илиш учун кўпинча аслида айнан ўша одамнинг баъзи ;у;у;ларини паймол ;илишдан, бурчларини эса эслатишдан бошлашингга тў;и келар экан.
Худди шу чалкаш фалсафани тушунмаслик жуда кўпчилик и;тидорли одамларнинг катта лавозимларга эришмаслигига, ўз шахсий фаолиятида ;атто бахт, бахтли ;аёт тушунчаларини англаб етмасликларига сабаб бўлади, деб айта оламан, энди бу ёшга етиб.
;аётнинг ;увонч ва ташвишларидан чи;арган хулосаларим анчагина. Улардан биринчиси, оддий ишчи, колхозчи бўлиб ишлаб юрганларимда шу бўлганки, ўз уйим, севган оилам бўлиши шарт. Айни шу хулоса кейинчалик катта лавозимларда ишлаб ша;арма ша;ар юрганларимда яна бир тушунча билан тўлдики, ;ай даражадаги имконият ва вазиятлар бўлмасин, ўз оиланг, бола ча;ангдан узо; ва;т айрилиб яшамаслигинг керак экан.
Бу хулосага ;ам аслида оддий, ;аётий бир во;еа сабаб бўлган.
Соби; иттифо; республикаларидан бирига катта лавозимга ишга тайинландим. Бирон нарсадан камчилигим йў;. Ёнимдаги шотирларим айтганим уё;да турсин, кўнглимга келган нарсаларни тайёрлайди. Оилам бош;а ша;арда, нимагадир ўша пайтлари ёшлигим авжи пайтимиди, уларни ёнимга олиб келишни хо;ламадим. Кундалик иш, маишат, анча эт бойлаганман, ор;ага ;араб ;ўйиш хаёлга ;ам келмайди, кўнгилга келган маъ;ул ва номаъ;улчиликни ;илиб яшаб юрар эдим.
Бир куни тўсатдан, бундай ишлар доим тўсатдан бўлади, бир кишининг таъзиясига бориш керак бўлди. Расмийлар ;аторида турибман, беш-олти кишимиз, мар;умнинг ёши, ;урмати катта бўлишига ;арамасдан тобут атрофида на болалари, на ;ариндош уру;и, на аёли, улардан ;еч ким йў;. Суриштирсам у ;ам бош;а ша;ардан келган, унинг вафоти тў;рисидаги хабар барча ;ариндаш уру;ларига юборилишига ;арамасдан, ;еч кими келмаган. ;арангки, мар;ум атрофида унинг бойлиги, обрўси, кейин билсам, турли хил лавозимларда ишлаб юрган бола ча;алари борлигига ;арамасдан, бирон ;атра кўз ёш чи;арадиган одамнинг ўзи йў;лиги менга ;атти; таъсир ;илди.
Мар;умни уч-тўрт солдат, икки-уч хизмат кишилари машинага ортиб ;абристонга олиб кетишди. Биз расмийлар ;ар биримиз ўз машинамизда, вужудга келган но;улайликни тезро; ор;ада ;олдириш ма;садида шошилиб-суриниб тар;алдик. Шу во;еа сабаб бўлдию, ;аётим тў;рисида ;атти; ўйга толдим. Болаларнинг йил давомида мактабларини алмаштирмасликни ба;она ;илиб юрган одам, уларни зудлик билан Тошкентга кўчиришга буйру; бердим ва ўзим ;ам суянчи; ва таянчи;ларимни ишга солиб янги лавозимга тайинланиб етиб келдим. Иш жойининг, лавозимнинг, оилавий шароитнинг ва бош; бир ;анча му;итнинг, айни;са дунё;арашимнинг ўзгариши мени ён атрофимдагиларга, оила аъзоларимга, умуман инсон шаънига бош;ача ;арашга олиб келди. Мен учун дунё эмас, унинг мо;ияти ўзгарди. Отам, дадамдан оилада олган сабо;ларим ёдимга тушди, яхши маънода айтадиган бўлсам, йиллар давомида ;ар хил лавозимларда юриб унутаёзган ўзлигим ўзимга ;айтди. Оиламдан исси;ро; жой, болаларимдан я;инро; инсонлар йў;лигини ;айтадан англаб етдим.
Азалар - ;ай;ули ;олат, тўйлар - ;аёт лаззатларини англатадиган пайтлар эканини кундан кн кўпро; тушуна бошладим.
Мендаги бу ўзгариш биринчи ўринда ўзимга ижбий таъсир ;илди. Ички бир ру;ий хотиржамлик, ;аётнинг ;ар бир онидан ало;ида бир лаззат оладиган бўлдим. Йиллар давомида мансабдорлик фаолиятидан шахсий хусусиятимга кириб улгурган, ўзим билмаган ;олда олинган ;ўрсликларим ички асл хул;имдан ажралиб чи;;андай бўлди. Ён атрофимдагиларнинг эътибори менга нисбатан ўзгарди, одамларнинг муомала ва муносабати кундан кун яхшиланиб улар янада кўпро; менга интиладиган бўлишди. Шу пайти пенсияга чи;иш ;арорим кўпчиликни ;айратга солиб, баъзиларни шошириб ;ўйди. Ахир, сенинг лавозиму обрўйингдан фойдаланиб юрадиганлар ;ар доим ва ;ар жойда топиладида. Расмий лавозимдан кетган билан ижтимоий му;итдан ажралмасдан жамоат ташкилотларидан бирида фаол ишлаб юрибман, ;ар куни оилам ва невараларим билан ;аётнинг ёшим мав;еидаги лаззатларидан холи эмасман.
Сулоламиздагиларга ўхшаш ўзимнинг ни;оятда болажон инсон эканлигимни фарзандларимнинг ме;ридан, невараларимнинг чу;ур-чу;ур ;илиб ёнимдан кетмаслигидан сезаман ва бу ;аётнинг ширин мевасидай ало;ида лаззат беради. Болаларим ва невараларим билан бўлган баъзи су;батларимда невараларимга ;арата “бобожонлар”, мени охирги йўлга кузатишда ;атти;-;атти;  йи;лаб тўнларингизнинг этагида ;абримга тупро; тўкишни унутманглар, деб ;ўяман. Бундай ;олатларда болаларим “дада, нималар деяпсиз” деб ;олишса, ёшлик гаштини сураётган невараларим ўз ўйинлари билан маш;ул ;олда бу гапларга ;али унчалик эътибор ;ам беришмайди.   
Ишончим комил, оиламиз анъаналарини давом этдирадиган болаларим мен етишган ;аёт фалсафасини кенггайтирса кенггайтиради, торайтирмайди. Невараларим ;ам болажон инсонлар, ўз оилавий бахтларини ;амма ;аёт лаззатларидан устун ;ўядиган бўлиб етшади ва мени кузатиш пайтида бутун жамоа олдида ;атти;-;атти; йи;лаб, тўнлари этагида ;абримга тупро; тўкишади.


Рецензии