Ахмадов М. Дикая груша у светлой реки

Ахмадов Муса "Сирлачу хин йистехь акха кхор". Перевод с чеченского.


Глава 1.

        Довта лежал на разбросанных по полу вещах во времянке чужого полуразрушенного дома. Сколько прошло времени, как он пришел сюда, когда ночью боевики уходили из города, не помнил.
        Не понравилось ему все это. Вроде готовились к длительной обороне города,но неожиданно снялись, запросто забыв свои намерения стоять до конца. Узнать у командиров. что происходит никто не решился. Тем  удалось воспитать слепо преданных воинов.
        В первую войну было иначе. Тогда командиры рассказывали о своих планах. Каждый воин высказывал свое мнение, и окончательное решение принималось после всеобщего согласования. Проявляли уважение друг к другу.
      Теперь же командиры шаг за шагом вытеснили взаимоуважение, заменив его беспрекословным исполнением приказов. Постепенно оно сменилось беспрекословной преданностью. Начали наказывать и, даже, расстреливать непокорных.  "В армии должна быть жесткая дисциплина. Таков устав любой армии". Вполне возможно, что это так, но чеченцы - особенный народ. Поэтому и порядок  должен быть другой. Но лидеры некоторых группировок начали рушить незыблемое.

       Ему и в голову не приходило, что чеченец сможет оскорбить чеченца, попытается унизить или, того хуже, поднять руку, расстрелять из-за несогласия с ним. В детстве он читал в книгах о таких случаях. "Как хорошо, что у нас такого быть не может," - успокаивал сам себя. Но сейчас имело место то, из-за чего он пожалел, что родился тут.
   От судьбы не уйдешь. Человек не выбирает ни Родину, ни народ. И нужно нести свой крест, не превращаясь в безропотного раба,  до конца оставаясь свободным.
        Усман признавал абсолютную свободу человека.  Услышав, что идет запись добровольцев, Довта  пришел к нему. Во-первых, они - односельчане, во-вторых, нравился он ему. Характером: прост, общителен, открыт. Прошел войну в Боснии на стороне мусульман. После ранения ослеп на один глаз, поэтому носил темные очки.
        Когда началась первая война, и российские войска подошли вплотную к столице, Усман обратился к своим воинам со словами:"Ребята, я не понимаю, что это за война. Если уж и принимать бой, то на границе нашей земли. И завершить, признав поражение или огласив о своей победе. Ни в каком случае не втягивать сюда мирных жителей, женщин, детей, стариков. " Америка вот так говорит, Англия об этом заявляет, ООН не позволит. Весь мир поднимется..." Я не верю во все эти разглагольствования. Я видел, какую помощь они оказывают Боснии. Если даже нас всех уничтожат, никто не встанет на нашу сторону. Одна надежда на Всевышнего. Разве, что закопают разлагающиеся трупы, чтобы им было чем дышать. Поэтому говорю вам: возвращайтесь домой. Если  вам удастся уберечь свои семьи от войны, то это великое дело. А я должен идти вперед. У меня нет выбора. Я намерен погибнуть на этой войне, но не повернуть вспять. Кто дал такую клятву, тот идет со мной. Я буду рад, если вы вернетесь домой."
     Ни один из его тридцати двух товарищей не ушел. Наверняка, были те, кто хотел вернуться домой, и он прекрасно осознавал, что не выйдет победителем из этой войны.
      И все же... честь не позволила... Честь и достоинство чеченца... И они встали против танков, которые шли на Грозный с востока. Они уничтожили шестнадцать единиц техники. Не отступили. Все погибли, за исключением шести раненных. Прежде чем пасть, сраженным пулей, Усман успел нажать на курок огнемета и подбить почти вплотную подошедший танк. Бронемашина сгорела буквально в двух метрах от упавшего Усмана. А раненный в левую ногу Довта с тех пор хромает.
        За несколько дней до начала той войны Усман сказал ему: "Если меня убьют, присмотри за моим престарелым отцом. Матери нет уже пятнадцать лет..."
 Рана еще не затянулась, когда он навестил   почти столетнего старика: в здравом уме и трезвом теле.
- Усман был доблестным, мужественным человеком, настоящим рыцарем, - сказал Довта.
- Наверное, теперь он знает себе цену, - ответил старик.
 Второй раз  не пришлось деда навещать. Через неделю слег, провел в постели сутки и отошел в мир иной.


     После гибели Усмана, Довта не примкнул ни к одной группировке, оставаясь самим собой. Старшие два брата, к счастью, забрали мать в Тюмень, хотя уговаривали и  его.

- Я сделал свой выбор, - твердо заявил он. Отец остался с ним.



Продолжение следует.

Кхунна чов йича а хьаьдда цIа веара Довка, кхунна гIоле яллалц тIехь лаьттира, хьаштдерг ца оьшуьйтуш. ХIара чIогIа дIавига а гIоьртира: «ХIара тIом Москохахь, кхечухьа а ларош болчу нохчийн гIуллакх дохо баьккхина бу… Вайна цхьа а маршо лур йолуш тIом а бац… Аш лелориг вай хIаллакдайта бахьанаш ду… И леладал бен шун ницкъ а бац»…
Цо и аьлча, хIара чIогIа оьгIазвахара, ваша а воцуш кхиверг  хиллехь, билггал коча гIур вара. Амма ваша ваша ву. И мел харц велахь а, лан веза. Хьо юьйцу а ца хезна гIело! Дегабаамо бIаьргаш хих буьзира кхуьнан.
«Хьуна дагахь хьайн бахам бу, хьайн болх. Суна дагахь вайн халкъан маршо ю», – элира цо, къурдаш деш. «Сан ваша, шу ерриге а тайнигаш ю, шуна муьлш бу ца хуучу наха ловзош, шайна пайденна… Хьо хIинца ца кхета цунах, ойлаеш хилахь, тIаьхьа кхетар ву!..»
И, кхин Iодика а ца еш, дIа а вирзина, дIавахара. ХIетахь дуьйна кхунна тIекхача ца гIоьртина ши ваша, я хIара а ца ваьлла и шиъ лоьхуш коьртах. Херо йоьлла царна юккъе, херо… Хьажахьа, вежаршна юккъе юлуш а хилла-кх херо… ХIетахь, кегий долуш, латта къевсина, я кхечу бахьанина дар-дацар а хилла, шина вешина юккъехь барт ийгIина аьлла хезча, ма цецволура. Кхуо ма къуьйсур дацара вешица хIумма а. Латта а, даьхни а, цунна еззарг а дIалур яра… Ткъа хIинца хIара шен шина вешех а хервели. Иштта нислуш хилла-кх дахарехь. Жимчохь хьуна моьттинарш аьттехьа а ца хилла.
Да дIаверзон цIавеъча, шина вашас кхуьнга дIавар хьаха а ца дира. Кхуьнан ойла хьалха санна ю моьттуш хир дара цу шиннан. Ткъа и ойла хIеттахьехь карча йолаеллера. Амма кхуо вежаршка дуьйцур дацара цунах лаьцна. Дагахь хIуъу делахь, кхуо хьалхалерра дешнаш эр дара.
Магнитофоно санна, коьрта чохь дIаяздина дара уьш, оьшшучу хенахь хаза а хозуьйтуш. Кхарна хьалха дуьйна дуьхьалхиллачаьрца къамел деш, шашаха д1адолалора хьалхалерра къамел. Вуьшта, тIемалошца къийсалуш-м кхуо шен даго хьоьххург дуьйцура. Делахь кхунах а хилла-кх, дагахь – цхьаъ, багахь – кхин а долуш, шалхонча? Хаац…
Iусман дIакхелхича, хIара цхьана а тобанах дIа ца кхетара; цкъа-делахь, тIуьначохь гучудуьйлу жIаьлинускалш санна дебачу бIобаьччанашна юккъехь кхунна Iусмане кхочуш стаг а ца гора; шолгIа-делахь, кхунна лан хала дара оцу наха хIоттийна керла низам. Кхуо шен даге ладугIура, тIаккха даго хьоьххург дора, шен шина накъостах дага а волура, иштта, хIара санна, корта мукъа хилар дезаш волчу шина накъостах.
Кхунна уггаре а цадезарг, оцу бIобаьччанаша шайна тIаьхьахIиттинчаьргахь а, вуьшта нахехь а кхуллу дегайовхонаш яра, хила йиш йоцург а хир ду бохуш.
Наггахь цаьрца волчуьнга хоттура кхуо: «шаьш хIун леладо, мича доьлху хаьий шуна?»-олий Кхуо  и хаттар дича, цхьаверг ойлане волура, кхунна дуьхьал жоп а ца луш. Наггахь волчо, даггара олура: «ВаллахI ца хаьа, дIа юкъаваханчуьра дIалела-кх, юкъаравала даго ца вуьтуш». «Дера хаьа! – шовкъе воьдуш, олура кхоалгIачо. – ХIорда тIера хIорда тIекхаччалц вайн пачхьалкх дIахIоттор ю!» «Мел чIогIа мохь а хьаькхна, оцу тIулгийн пенах корта тоьхча, чекхвалалур вуй хьо?» – «Ву, Дала валийтахь. Делан ницкъ боккха бу!» – «И тIулг чIогIа а, хьан корта кIеда а Дала бина хьуна. Хьоьга и пенах ца беттийта, хьекъал а делла хьуна Цо» – «ДIавалахьа, бохкабеллачеран къамелаш а ца деш» – «Вохкавеллачун ворхIе а дена хуьлда Делан неIалт…»
Иштта девнаш дохуш а нислора наггахь, амма дукхахберш, хьалхарчу шиннах тера бара: хьалхбевллачарна цхьаъ хаьа хир ду-кх, оццул уьш шаьш-шайх тешаш хилча, цхьа онддий тIетовжийлаш хир ю-кх церан бохуш, лерг таIIийна бIобаьччанашка ладоьгIуш, ларамаза а шайн багара дош ца долуьйтуш, царна тIаьхьа а хIиттина бохамна тIебоьлхуш бара, и мел боккха, къиза хиларх ойла а ца еш.
ХIара кест-кеста оьгIазвоьдура, шена гург нахана хIунда ца го бохуш, хIорамма а стенна ца дугIу шен даге ла, ша санна, даго хьеха ма хьоьху нийса дерг а, доцург а.
Шерра гуш ма ду дукхахдолчу халкъо хаьржинчо шен Iедалан долацадар зулам дуй; гуш ма ду хьан къомах а, хьан динехь а воцчу цхьана хьенехо, теттина ахча а делла уллерчу, хьуо санна бусалба болчу лулахошна, тIелата гIуо аьлча, иза кIело юй, цунах халкъана а зулам дер дуйла. ХIетте а, шайга дуьйцучунна къарбелла, ши г1улч хьалха дерг а ца гуш, бIарзбелла, хахкабелла, баланийн охана доло бахара…
ХIинца кхуо цаьрга дуьйцург цхьана хенахь кхуьнга Денис а дуьйцура, ворхI-бархI шо хьалха, хIара дерриге а дIадолалучу хенахь. Амма цу хенахь цунна эрна гIовгIа хетара иза, ондда дека доладеллачу маршонан иллина новкъарло еш, и къардан гIерташ летачу жIаьлийн йиш-маIаш.
Амма шо-шаре мел дели, бакълуьйш хилла-кх уьш, сан ши ваша а, Дени а, цуьнан накъостий а, халкъах хьакхалуш долу хIума чIогIа лерина лелон дезаш хилла-кх, оцу хIуманна тIехь майра верг я Iовдал хилла, я билггал зулам доло веана хилла аьлла хетара.
И ойла кхуьнан кхоллаелла масех шо а дара, хIетте а хIара агIо а йитина ДенигIарна тIаьхьавала даго ца вуьтура. И кхуо цкъа а дийр дац, и ца деш кхунна цхьана мискачу нахана орцахвахханчохь дIакхалха лаьа.
Кхуьнан даг чохь акха хьун техкара, шелоно гIорийна, мехаша лоькху хьун, и гIалин херцарш а кхуьнан даг чохь яра, цкъа мацах хIара бер долуш кху махкахь хилла синтемечу дахарх болу дагалецамаш а, и лардан хьекъал ца кхочуш хIаллакьхиларна болу дагахьбалламаш а, оццул кегий боллушехь Iожалло лаьцначу накъостех къахетар а, къаьсттина бераллин доттагIчун Берсан дIакхалхар а… – дерриге дара кхуьнан даг чохь, хьеран тIулг санна дезза Iуьллуш, цуьнан деттадалар гIелдеш. Мел ханна ловр ю цо и йозалла? Маца гIур ду иза, лоппаг санна иккхина, кескаш хилла дIа… Иза кхунна ца хаьа.
Ойланех ницкъ хуьлий, Довт юха а тIелхигаш тIе дIавужу, синхьийзамех набаро кIелхьараваккхаре сатуьйсуш.


 


Рецензии
На это произведение написаны 3 рецензии, здесь отображается последняя, остальные - в полном списке.