Узбекистон кучли футбол давлати буладими?

    Хозирги кунда юртимизда футбол шу даражада ривожланиб кетганки, унинг куламини аниклаш учун жиддий мониторинг олиб борилса, футбол уйновчилар, уйнашни хохловчилар сони Узбекистон ахолисига нисбатининг узиёк Гиннеснинг рекордлар китобига киритишга даъвогарлик килиши мумкин. Айникса болалар уртасида бу микёс жуда каттадир. Ёшлар ичида футболга кизикишнинг юкори даражага кутарилиб кетишига сабаб, 16 ёшли усмирларимизнинг Мексикада булиб утган жахон чемпионатида кучли саккизликка кириши булди.
Янгиликка уч Кашкадарё вилоятидан учта команда олий лигада иштирок этаётган булса, биринчи лигада иккита, иккинчи лигада иштирок этаётган командалардан ташкари яна канча кишлок ва махаллаларда, схоластик тарзда  футбол мусобакалари авж олиб кетди.
Шахсан мен узим этник хинд (лули) миллатига мансуб унта команда уйинини Карши ва Бешкент шахарларида ташкил килиб курдим. Улар орасидан битта ёки иккита команда тузиб бемалол вилоят 2-лигасига команда куйиш мумкинлигига амин булдим. Бу хгалк вакилларининг футбол командаси хозиргача булмаган. Улардаги футболга булган иштиёк бошка миллат вакиллариникидан асло кам эмас.
    Аммо, узбек болаларининг шиддати, гайрати, иштиёки кузни кувонтириб футболимизнинг эртанги кунига катта ишонч билан умид килишимизга ишонч уйготади.
Бундан 2300 йил аввал юнон давлат арбоби ва лашкарбошиси Александр Македонский юртимизга бостириб келиб, юриши чогида биринчи маротаба Сурхон Алп Отаман (юнонлар тилида Спитамен) бошлик туркий кушин томонидан какшаткич зарб ейди. Кейин Сурхонннинг кизи Апанани уз лашкарбошиси Салавкка олиб бериб, уртада сулх тузади. Туркий кавмнинг шиддатини яхши билагн А.Македонский 30.000 туркий боладан иборат кушин тузиб, уларни юнонча килич чопиш, найза улоктириш илмига ургаттиради. А.Македонский вафотидан сунг, туркийларнинг куёви булган Салавк мана шу кушин ёрдамида А.Македонский империясини саклаб колган булса не ажаб?
    Нега  бу тарихий фактни келтираётганимни олдиндан айтиб куяй. Узбекистон келажакда футболи ривожланган дунёвий державага айланишига барча асослар мавжуд. Бизнинг халкимиз, Юртбошимиз айтганларидек хеч кимдан кам эмас!!! 
   “Футбол тугрисида” конун лойихасини 2005 йилда тайёрлаб, уни тегишли вазирлик ва идораларга жунатганимда, уларда деярли бир хил, “бу коидаларнинг купчилиги регламентда кузда титилган”лиги хакида жавоб олгандим.
   Этник хинд миллатига мансуб ахоли уртасида футбол матчларини ташкил килиб, улардан яхлит бир команда тузмокчи булганимда, бу ахоли катлами рахбарларининг кузларида кувонч ёшларини куриб, мен хам улар билан хурсанд булдим.
   Футбол ишкибозларидан этник хинд (лули) миллатига мансуб болалар уртасида хам яхши футболчилар борлигини эшитиб, улар билан богландим ва улар яшайдиган Карши шахридаги “Отчопар” махалласи ёнидаги лицейда 6 та таркибни бир куни уйнатиб курдик. Шуни айтиш керакки бу командалар учун стадионнинг узи йук. Улар далаларда ёки мактаб стадионларида узаро бахс юритиб, голибга пул йигиб бериш оркали, худди кураш туйларидаги каби килган мехнати учун рагбатлантирилар эканлар.
    Иккинчи кичик турнирни Карши туманидаги “Пахтачи” стадионида этник хинд миллати вакилларининг туртта командасини синовдан утказдик.
    Футболчиларнинг уйинга булган иштиёки жуда баланд, аммо футбол назарияси, коидаларини яхши билишмайди. Улар илм олмаганликларидан шундай ахволдалар. Бирок уларга нисбатан килинган эътиборнинг узиёк улар уртасидаги бекорчиликка чек куйиш, халол мехнат билан пул топиш умидини уйготишга олиб келади. Энди хар кандай лули ота-она боласи соглом ва бакувват булиб усишидан манфаатдор булади. Мабодо улардан чиккан бир-икки футболчи биринчи, олий лигада уйнай бошласа унинг ахамиятини тасаввур килиш кийин эмас.
    Энди футбол уйнашни истайдиган истеъдодли, гайратли, шижоатли аммо футбол мактабларига киролмаётган, футбол клубларига олинмаётган узбек ва бошка миллат болалари хам бенихоя купчиликни ташкил килади.
     Республикамизда канча футбол мактаби борлиги хакида менда маълумот йук. Аммо, бундай мактаблар барча туманларда камида биттадан (иложи булса икки учта, агар бу мактаблар хусусий булса янада яхши) тузилиши шарт деб уйлайман. Бу мактабларда кизлар хам, угил болалар хам биргаликда укисалар булади.
Футболни, барча спорт турларини хам ривожлантиришнинг турли йуллари бор. Европа футболи аник, пухта, бир маромдаги, системага солинган, прогматизмга таянган таълим ва машкларига асосланади. Уларнинг футбол борасидаги тажрибаси куплигига ажабланишга хожат йук, чунки футболнинг узиям улардан чиккан-ку.
     Таълимнинг тугри йулга куйилиши ва олиб борилиши шундаки дунёнинг иккинчи иктисодиёти деб тан олинаётган ва узида дунёнинг бешдан бир кисм ахолисига эгалик килаётган Хитой эришилмаётган ютукка Голландия, Дания каби муъжаз мамлакатлар, жахон чемпионатлари финал боскичига чикиб эришмокдалар.
Охирги пайтларда бу тенденцияни Россияда хам кузатса булади. Аммо, канака катта харажатлар эвазига!!! Кизиги уларда бу харажатларни хисоб-китоби хам йук.
МДХ давлатлари ичида Узбекистон футболи муваффакиятлари дунё буйлаб тан олинаётгани, бу ишда шахсан Президентимиз бош-кош булиб турганликлари факт.
Аммо, бу холат бизни овунишимиз учун асос эмас. Биз ривожланишни болалар футболидан бошлаб, катталар футболини иложи борича бокимандаликдан чикара боришимиз зарур булади.
Аввало, узбек тилида футбол дарсликлари зарур. Иккинчидан, футбол мураббийлигига укитувчи билим даргохлари, барча вилоятлардаги педагогика олийгохлари кошида факультет сифатида очилиб, футбол хакамлиги мутахассислиги хам ана шу факультетда булиши керак.
Футбол жихозлари, айникса футбол тупларини, бутсаларни узимизнинг хом ашёдан ишлаб чикарадиган кичик цехлар ташкил килиш керак. Буларнинг барчасига умумий рахбарликни хозирги кунда Узбекистон Республикаси футбол Федерацияси амалга ошириши лозим булади.
Футбол федерацияси томонидан хали бир канча норматив хужжатлар ишлаб чикарилиши зарур.
Масалан: Узбекистон чемпиони ва совриндорларга бериладиган мукофотлар хакида; Кубок сохиби, кубок финалчиси, ярим финалчиси учун рагбатлантирувчи бонуслар хакида; Футбол низоларини куриб чикувчи Хакамлик суди хакида; футбол клублари, спорт мактабларида спортчиларга, болаларга бепул овкатни ташкил килиш; хизмат сафарларига бориш; спорт жихозларини яроклилик муддати хакида; трансфер хакида; спорт мутасаддилари учун мансаб йурикномалари хакида; тижорат турнирларини ташкил этиш хакида; футбол матчларига хакамларни таъминлаш; футбол матчларида чипта сотиш, ютукли лотореялар ташкил этиш ва бошка коидаларни ишлаб чикиб, тегишли равишда Адлия Вазирлиги руйхатидан утказиб олиш керак.
Футбол рекламаси хакида алохида тухталмокчи эдим. Республикамизда футбол мавзусини ёритувчи унлаб нашрлар бор. Аммо, уларнинг купчилиги уз сахифаларида юртимиздаги футбол мавзусидан кура, чет эл асосан гарб футбол чемпионатлари-ю, уларнинг юлдузлари таргиботи билан шугулланишмокда.
Совет, кейинчалик, Россия футболида махкам урнашган алдамчи фикр футбол ривожига акс таъсир курсатмокда. Бу нима дегани? Футбол матчи такдирини мураббий хал килмайди!!! Футбол матчи шахмат уйнаётган иккита шахматчи – мураббий уйини, уйинчилар жонсиз шахмат доналари эмас!!!
Мураббийнинг иши футбол матчигача булади ва матч бошланиши билан тугайди. Футбол такдирини эса аввало Аллох, кейин эса футбол матчига тушган футболчилар хал килади. Футболчиларнинг жамоаси жон куйдириб уйнаши, майдоннинг хар кадамида халол кураш олиб бориши уйин такдирини хал этади. Яхши уйин курсатган уйинчи уша кунги ЮЛДУЗ ва у тахсинга сазовор. Телевидениеда интервью беришга, газетада фикр билдиришга, унинг сурати катта форматда чикишига у лойик ва шундай булиши хам керак.
Гарб футболида, масалан Уэйн Руни 10 ёшида, Месси хам деярли шу ёшида бутун мамлакатга таникли болалар эди. Бизда жахон чемпионатида муваффакиятли иштирок этган уз юлдузчаларимиз хали бери олий лига асосий таркибида куринишмаяпти. Бу холатни бахиллик, куролмаслик, менсимаслик, манманлик ва бошка иллатлар жумласига киритиш мумкин. Гарб футболида мураббийлар уз ишининг захматкаши, устаси, аммо улар керакли пайтда  порлаб чикиб келаётган футбол юлдузларига соя солмайдилар.
Луис Филиппе Сколарининг “Бунёдкор”даги энг зур килган иши Жасур Хасановни футбол юлдузи даражасига олиб чиккани эди. Сколарининг тантилиги, саховати, уз урнини билиши бошкаларга хам урнак булиши керак.
Мана кеча 25 ёшли Леонел Месси хозирги пайтдаги дунёнинг энг номдор клуби хисобланган “Барселона” таркибида 235 та гол киритиб, бу клубнинг яралганидан буён урнатилган рекордини янгилади. Леонел Мессининг келажакда яхши футболчи булишини бундан ун йиллар олдин Марадона айтганди.
Истеъдодга эътибор кандай булиши кераклиги хакида бу мисол урнак оладиган мисол эмасми? Мексикада катнашган ёшларимиз ичидан Темур Хакимовнинг “голни хис килиш кобилияти” ута кучлилигини айтмокчи эдим. Аббос Махситалиевда эса диспетчерлик кобилияти бор.
Бирок бу икки истеъдод чемпионатимиз уйинларида куринмай кетди. Яна бир ёш уйинчи бор эди. У сочи узун бола Тошкентда булиб утган Осиё чемпионатида менда жуда яхши таасурот колдирганди. Аммо, у Мексикага олиб борилмади. Нега? ОАВ уша пайтда бу уйинчиларни назоратга олганда, жамоатчилик уларни яхши таниб олганида бу холат балким юз бермас эди.    
Футбол клубларидаги холатни кисман булса-да урганганим сабаббидан шуни айтишим мумкинки, чикиб келаётган юлдузни футбол матчида уйнатиш ёки уйнатмаслик факатгина мураббийга боглик эмас. Бу ишни клубдаги ёки клуб атрофида куймаланиб юрадиган хар кандай калтафахм функционер ёки ишкибоз килиши мумкин.
Чикиб келаётган ёш юлдузни “синдириш”дан хам осон иш борми? 16-17 ёшли мургак гудакни хар кандай маккорлик ёки камситиш билан футболга булган ишончини сундириш жуда осон.
Футболчи яхши хак олиш керак. Футбол билан шугулланган киши азалдан содда келади. Улар 30 ёшда хам хаётий тажрибага эга булолмайдилар. Яна шуни хам унутмаслик керакки, жонини жабборга бериб уйнаган футболчи ёши утгач, саломатлигини йукотади, уша пайтда унга футболчилик пайтидаги топган акчаси аскотиши мумкин. Шунинг учун футболчи яхши гонорар олиши лозим. Бирок буни кандай ташкил этиш мумкин?
Хозирги пайтда республикамиз футболи хомийлик маблаглари эвазига фаолият юритмокда.
Бу ишни табиий йуналишга солиш учун уриниб куриш керак.
Бу йуллар куйидагилардир:
а) чипта сотишдан тушган даромадлар;
б) ютукли лотореялар уйнатиш эвазига олинган даромадлар;
в) футболчиларни чет элга сотишдан тушган маблаглар хисобига;
г) футбол матчлари трансляциясидан келган маблаглар;
д) рекламадан тушадиган маблаглар эвазига олинадиган маблаглар.
Юкоридаги тадбирлар оркали футболни табиий равишда ривожлантириш боскичини дунёдаги барча номдор клублар босиб утган.
Тадбирларнинг “г” банди буйича ишлар бошланди. С.Жепаров, А.Гейнрих, Ж.Хасанов, О.Ахмедов каби футболчиларимиз бошка чет эл клубларига трансфер килингани, барчани кувонтиради.
“Г”- банди буйича бир марта кувончли вокеа юз берди. Франция телевидениеси Узбекистон кубоги финалини Францияда курсатиш учун таклиф билан чикди. Бу таклиф маблаг билан кувватлантирилдими йукми, бизга номаълум булса-да, бизнинг футболга хориждагиларнинг кизикиши ортишининг узиёк хушхабардир.
Давоми бор.

 


Рецензии