Уш кун кой баканнан акыл сурама

«Адамнын ісі кандай болса, озі де сондай». Г.Гегель

1970-ші жылдары орталык "Правда", "Социалистік Казакстан" т.б. толып жаткан газеттер мен журналдарда "Шубартаулыктардын бастамасы, екінші тын - кой багу", - деген дангаза уран, айгай-шулары шыкты. Енді гана жогаргы оку орындарына окуга тусіп, коздерін тырмалап ашып келе жаткан казактын кара домалак балалары мен "он екіде бір гулі ашылмаган" кыздарын угіттеп, угітке конбегендерін коркытып неше турлі айла амалдармен тугелдей койдын котіне салып, мойындарын ыргайдай, биттерін торгайдай кылып, тоз-тозын шыгара бастады.

Сол кезде Олжас Сулейменов бір жиында Шубартау ауданынын басшысы, казакты "кул кылып, кой бактырудын" авторы Макашовка былай депті деген алып-кашты соз бар. Олжас шакырады дегенге алгі басшы куанып, арсаландап жетіп келсе:
- Макашов деген сенбісін?
- Иа, менмін дейді мактауга уйреніп, кеудесіне нан піскен хатшы.
- Онда тап акеннін аузын с......н! Казакты окытканнын орнына койдын котіне салганын не? ! Немене, жаналык аштым деп турсын ба?!, - деп ит терісін басына каптапты дейді.

Атам казакта: «Уш кун кой бакканнан акыл сурама», – деген терен магыналы даналык макал бар. Біздін Семей жакта, Кенес укіметінін тусында колхоз, совхоз баскарган басшылардын басым болігі осындай: туйтіксіз, ангудік, урда-жык, апербакан, алкеуде, есерсок, жагымпаз, "окыган шабан" рухани надан мал мамандары болатын.

1983-85 жылдары, Кенес укіметінін басшылары бірінен кейін бірі сайлана салысымен оліп, шыбынша кырылып жаткан. (Брежнев, Черненко, Андропов). Сол туста облыска басшы болып, гылыми атагы бар зоотехник, пакене бойлы, он бойынан кынырлык пен кисыктык, рухани надандык мен мундалап айгайлап турган С.К. деген турі суык, козі ежірейген, канын ішіне тартып адамга емес, аспанга карап сойлейтін "окыган шабан" тагайындалды.

Келе сала, шілденін шілінгір ыстыгында жана туган жуз мындаган козыларды енесінен боліп алып, жеке каматып, тугелдей жусатып, кырып тастаганы бар. Жиналыстарда булбулша сайрап: «Мен гылыми атагы бар зоотехникпін. Казактын, кошпенділердін гасырлар бойы кой багудагы калыптаскан карангылыгын, надандыган жойып, козыны жеке бактырамын. Кой багудын жана технологиясын ойлап таптым», – деп кокитін.

Осынын алдында гана онтустуктін онкиген дау кара казагы А.Р. облыска басшы болганда букіл казак баласы куанган. Себебі, Сталиннін аты шулы жендеті Ежовтан кейін облыстын тізгінін устаган казак баласы осы еді. Ол апербаканын: "Мен агронммын! Сендер тугел мал болып кеткенсіндер! ", - деп тау боктеріндегі кунарлы жайлауды, шоп шабатын жайылымды, шоп шыкпайтын шолейт, кумдауыт жерлердін барін жырткызып, шанын аспанга котеріп тастады! Жер кайта калпына келу ушін бір гасырдан астам уакыт керек! Онын ойынша жыртылган жерге тугелдей арпа сеуіп, кем дегенде ар гектардан бір тонна арпа ондіріп, малды жайып ауре болмай шоппен емес, шошка сиякты камап койып: арпамен тойындырып, шетінен бордакылап еткомбинатына тогыта беру еді.

Букіл Семейдін казагы:"Онтустіктен шыккан, жердін, судын, коктін, жеміс-жидектін кадір касиетін білетін, тусінетін "дихан баба" бізді когертіп, коктетеді! Біз гулдейміз! Озіміз де, балаларымыз да, немерелеріміз де омірі жемеген кокеніс, кияр, алма жеп карык боламыз", - деп такияларын аспанга атып жургенде, колдан жасалган экологиялык зардапка урынды! Токал ешкі муйіз сураймын деп журіп кулагынан айырылганнын кебін мал маманы, гылыми атагы бар С.К. жалгастырды.

Біздін казак колына билік тисе болды, Кудаймен жагаласып, табигатпен тайталасып, онын булжымас зандарын бурмалауга кірісетіндері калай? ! Себебі рухани - надандык! Кеудедегі кор сокырлык, жалпандаган жагымпаздык! Екеуі де Голощёкин сиякты казак даласына, Семей олкесінін ядролык сынак жургізіліп жаткан ат тобеліндей халкына "технологиялык тонкеріс" жасап аттарын тарихта калдырмакшы болды!

Мал маманы, гылыми атагы бар, озін данышпан, білгірмін деп казактын гана емес, букіл кошпенділердін кой багу технологиясын жокка шыгарып, алемде болмаган: кой багуда "технологиялык тонкеріс" енгізуге бет бурган С.К. "гуламан" облыска басшы болуы мун екен, талай іскер басшыларды, адал адамдарды соттатып, айдатып жіберді. Мысалы: Уржар ауданынын "Тасбулак" совхозынын директоры Аскербек деген асыл азаматты жазыксыз бірнеше жылга соттатып жіберді. Коп узамай-ак: «корсокырлыкпен урыктанган идея, касірет гулімен гулдеп, зардапты жемісін» бере бастады.

Колхоз, совхоздарда – болек баккан, жана туган козылардын олімтіктері тау-тау уйіліп, мая болып калды. Оларды трактордын тіркемесіне кунделікті толтыра тиеп, тунделетіп орга апарып, бетін бульдозер тракторымен жабатын. Бул жагдай Семей облысында жаппай «козыны каталатып, аштан кыру науканы» деген атпен, тарихтын коленке беттерінін біреуі болып «жабулы казан, жабулы куйінше» калды. Елді жаппай турмеге отыргызатын басшы, озінін накурустыгына жауап бермек тугілі, КССРО-да террор жургізіп, жаппай кугын-сургінді бастаган Ю.В. Андроповтын тусында Казакстан Республикасы Компартиясынын екінші хатшысы болды. Ю. Андропов кенеттен оліп кетіп, халыкты, елді Кудай сактады...

Сол кездердегі анекдоттан. Бір шетелдік Казакстанды аралап еліне барыпты, сонда:
– Казак деген кандай халык екен?
– О! Казак тамаша, жуас, конбіс халык. Музыкаларын еврейлер жазып, олендерін татарлар айтады, ал техниканы немістер мен орыстар жургізеді екен. Бірак, казак жуас болганымен, оте ку екен, койды ешкімге сенбей озі гана багады.