Минтакадаги энг тинчликсевар мамлакат ким?
Бу сайт бошка мамлакат сайти. Шундай булса-да, менинг узбек тилидаги асарларимни “номаълум укувчилар” укишмокда. Ким билади, улар юртдан узокда юрган мухтарам укувчилардир.
Улардан кимдир, нега узбек халки тинчликни бунча севади?-деб сураб колса, кийналиб колмасликлари учун Юртбошимизнинг баъъзи асарларидан иктибос келтириб куйишни лозим топдим.
Менимча, тинчликсеварлигимизнинг, интернационал халк эканлигимизни мана шу парчалар мендан-да кура осонрок тушунтириб берар:
– Бизнинг тарихимиз - буюк тарих. Бизнинг улуг анъаналаримиз бор. Уялмасдан куркмасдан, дадил туриб: ха, Узбекистон уз тарихи, узининг эзгу анъаналари билан фахрланади, дейиш лозим. Бизнинг томирларимизда жахон маърифатига салмокли хисса кушган буюк аждодларимиз кони окмокда. Бу заминда эзгулик ва инсонпарварлик, тинчлик ва ахиллик, яхшилик, адолатнинг буюк кадриятларидан таълим берган буюк мутафаккирлар яшаб утган.
–
– Биз тарихимиз, маданиятимизни узимиз учун ва бутун дунё учун хам кайта тиклаяпмиз. Бу якунни буюк ютук деб дадил айтиш мумкин.
– Биз хаммамиз оддий бир хакикатни тушуниб олишимиз керак: мамлакатимизни ичдан емиришга уринишмокда. Шу сабабли мен осойишталигимиз ва келажагимиз учун факат Узбекистон халкларининг бирлиги кифоя килмайди, Козогистон ва Урта Осиё худудида яшовчи барча халкларнинг хамжихатлиги, хамкорлиги ва бирлиги хам зарур, деб катъият билан айтмокдаман. Шу заминда яшайдиган хар бир кишининг онгига Туркистон бизнинг умумий уйимиз, деган мукаддас тушунчани сингдириш мухим ахамиятга эгадир. Бу уйни биз биргаликда асрашимиз лозим.
–
– Янги мустакил давлатлар уртасида тенг хукукли ва узаро манфаатли хамкорликни карор топтириш хамда шакллантириш билан боглик объектив кийинчиликлар ва мураккаб масалалар устида тухталмаган холда, назаримда, эътиборни баъзан сунъий равишда тугдирилаётган бир катор муаммоларга каратиш мухимдир. Мен буларни аслида субъектив булган, муайян сиёсий кучлар, тарихий жараёнларнинг объектив ривожланиш йулини тушунишни истамаслиги ёки тугридан-тугри тушуна олмаслиги, зиммамизга алохида тарихий вазифа юкланган ва биз бошкалардан устунмиз деган фикр уларнинг онгида махкам урнашиб колганлиги туфайли келиб чикаётган муаммолар жумласига киритган булардим.
Биз масалани умумлаштириш ва тарихий ухшашликларни санаб утиш, айрим миллатлар ва халкларни шубха остига олиш фикридан йирокмиз. Лекин давлатлар уртасида янги маданий муносабатлар карор топиб бораётган хозирги шароитда бу ходисани мазкур жараёнга тускинлик килувчи омил сифатида хисобга олмаслик мумкин эмас.
Бирок шовинистик ва агрессив миллатчилик инерциясининг кучи хали шу кадар залворлики, бу куч унга дуч келганлар учун хам, уни бошкаларга каратаётганлар учун хам накадар хавфли эканлигини пайкамаслик мумкин эмас.
Ушбу тарихий тажриба шундан сабок берадики, катта сиёсатга интилаётган, бошка халкларни камситиш ва чеклаш асосида уз халкига фаровонлик яратиб беришга ва шу холатни саклаб туришга харакат килаётган сиёсатчилар ва шахсларнинг хатти-харакатларини хеч кандай олижаноб ниятлар хам оклай олмайди. Шунга карамай, хозирча бундай хуружлар мавжуд ва жуда сезиларли. Уларни эсдан чикармаслик ва хушёр туриш зарур.
Тарихий тажрибада кайта-кайта тасдикланганидек, шовинизм авторитар тузумлар урнатилиши ва мустахкамланишини рагбатлантиради, шафкатсиз диктатурага олиб боради. Чунки, буйсундирилган ва карам халкларнигина эмас, балки бир кисми мукаррар равишда бундай сиёсий йулга карши чикадиган уз ахолисини хам бошкача шароитда итоаткорликда саклаб туриш мумкин булмайди.
Шовинизмнинг тарихан халокатли эканлигига сабаб шуки, хаддан ташкари кучайиб кетган ва, айникса, уз миллий мумтозлигига ишонишга асосланган буюк давлатчилик зуравонлик асосига курилганлигидадир. Бу эса, уз навбатида, буюк давлатчилик шовинизми ва агрессив миллатчиликни ифода этувчи давлатларнинг узида куплаб курбонлар ва йукотишларга олиб келади.
Узбекистон ахолисининг куп миллатлилиги узбек халкининг миллий узлигини англаши ва маънавий кайта тикланишининг усиши билан чамбарчас боглик холда жамиятни янгилаш, уни демократлаштиришга ундовчи зур куч булиб хизмат килмокда. Бу республиканинг жахон хамжамиятига кушилиши учун кулай шарт-шароит яратмокда.
СССРда коммунистик мафкуранинг энг мухим максади - ахолини байналмилаллаштириш хамда "марказ"нинг "совет халки" деган узига хос социал бирликни шакллантириш гоясини амалга ошириш чогида барча миллий хусусиятлар асосий тусик хисоблангани сир эмас.
Коммунистик идеологлар ва сиёсатчилар бу концепцияни илгари сурар эканлар, афтидан, одамларда миллий узлигини англаш туйгусининг усиш жараёнини атайлаб тажовузкор, сиёсий тус берилган миллатчилик билан алмаштириб куйган эдилар. Шу тарика одамларни конуний равишда усиб бораётган (ва объектив сабабларга боглик булган) миллий узлигини англаш эхтиёжларидан чалгитиш максади кузланган эди. Марказ иттифокдош республикалар ва миллий чекка улкалардаги уз эътикодига кура илгор ва уз халкига садокатли булган кишиларни "миллатчилик"да айблаб, катагон килганди. У мажбуран "байналмилаллаштириш", миллий хусусиятларни йук килиш ниятида булган ва узининг империяча манфаатларига мос тушувчи "куп миллатли" бирликнинг вужудга келиш жараёнини жадаллаштиришга интилган эди. "Халклар ва миллатларни якинлаштириш"дан иборат бундай сунъий жараён жамиятдаги "миллатчилик" деб аташ расм булган яширин ва ошкора каршилик курсатиш холларига олиб келган эди.
Аслида эса бу - теран миллий кадриятларни, одамларнинг узига хос хусусиятлари ва анъаналарини саклаб колиш йулидаги табиий интилиш, ижтимоий, маънавий ва тарихий тараккиётнинг субъекти булган миллатни саклаб колишга каратилган объектив, бутунлай асосли эхтиёж эди. Хар кандай миллат, у накадар кичик булмасин - инсониятнинг бойлигидир ва хар кандай миллий бирликнинг, унинг тил, маданий ва бошка хусусиятларининг йук булиб кетиши Ер юзидаги маданий ва генетик фонднинг, шахс имкониятларининг кашшоклашувига олиб келади. Шу боис хар бир этник бирликни саклаб колиш унга мансуб одамларнинг энг мухим максади булмоги керак.
Ва бу максад, биринчи навбатда, ушбу этник гурухларни уз ичига олувчи хар бир алохида давлатнинг вазифасидир.
Айни махалда бир миллат уз эхтиёжлари ва манфаатларини бошка миллатнинг ёки бошка халклар вакилларининг худди шундай интилишларини камситиш хисобига руёбга чикармаслиги лозим. Баъзи миллат, этнослар вакилларининг бошкаларга такаббурлик билан, менсимай муносабатда булиши каби холатлар юзага чикиши мумкин булган хар кандай шароитга бархам бериш лозим.
Шу муносабат билан купинча узаро алокада булувчи этник гурухлар ва миллатларнинг манфаатлари ва эхтиёжлари бир-бирига мос келмаслиги натижасида юзага чикадиган зиддиятлар кескин "миллатчилик" куринишларининг кучли омиллари булиши мумкинлигини айтиб утмокчимиз. "Миллатчилик" сиёсий тусга кирса, кучли салбий йуналиш касб этиши мумкинлигини таъкидлаш зарур. Бу давлат ва миллат хавфсизлигига, минтакавий ва кенг куламдаги хавфсизликка анча кучли тахдидга айланиб кетиши мумкин.
Кадимдан Туркистонда кабила ва халклар аралаш жойлашган булиб, бунга муштарак маданиятлари ва тиллари туфайли чамбарчас боглик булган одамларнинг вохаларда яшаганликлари ва кучманчи хаёт кечирганликлари сабаб булган. Минтаканинг этник харитаси бундай ранг-баранг булишига унда яшайдиган халкларнинг этномаданий ва диний якинлиги хам ёрдам берган.
Хусусан Узбекистонда "Туркистон - умумий уйимиз" харакати доирасида амалга оширилаётган этник сиёсат узининг йуналиши ва мазмунига кура инсонпарвар, конструктив жараёндир. Чунки у минтакада миллатлараро тотувликка эришиш максадини кузлайди. Шубхасиз, бу сиёсат Марказий Осиёдаги барча давлатларнинг асосий давлат стратегик ва миллий манфаатларига тула-тукис мос тушади. Зотан, "Туркистон" деганда азалдан факат келиб чикиши туркий булган халкларгина эмас, балки улканинг хамма ахолиси назарда тутилади.
Бахтимизга узбек халкига хос акли расолик, донолик, инсонпарварлик ва багри кенглик ана шундай гурухларнинг манфаатларидан устун чикди, экстремизм йулида кудратли тусик булди.
Марказий Осиёнинг туб халклари табиатида бошка миллатларнинг вакилларига нисбатан кенг феълликнинг мавжудлиги билан изохланади. Бу соф инсоний туйгу, масалан, узбекларда шу кадар ривожланганки, миллий-маънавий кенгфеъллик уларнинг умумий маданияти ва рухиятининг ажралмас кисмига айланиб кетган.
Огир синов йилларида, урушлар ва Сталин катагонлари даврида Узбекистон худудига келиб колган айрим кишилар, оилалар, хатто бутун-бутун халкларни хам куршаб олган илик муносабат, самимият ва гамхурлик, узбек халкига хос булган багрикенглик, инсоний мехрибонлик ва узгалар кайгусига шерик булиш, очиккунгиллилик ва мехмондустликнинг ёркин намойиши булди.
Узбеклар кийинчилик йилларида узлари емай, болаларига едириб-ичирмай, мутлако бегона, аммо ёрдамга мухтож одамлар билан топганларини бахам курдилар. Уша огир йилларда турли миллатларга мансуб бир эмас, унлаб етим болалар шундок хам куп болали узбек оилаларида янги ота-она орттирдилар, ота ва она мехрига кондилар. Бутун бир халк ана шундай юксак олижаноблик ва маънавий фазилатларни намойиш этганлиги хакидаги мисоллар тарихда кам топилади.
Узбекистон уз тарихида ана шундай сахифалар булганлиги ва хозир хам борлиги билан фахрланади. Халкимиз ва давлатимизнинг тарихий хотирасида антисемитизм, иркчилик ва узга миллатга, узга халкка менсимасдан, хурматсизларча муносабатнинг бошкача шакллари намоён булган шармандали сахифалар йуклиги билан фахрланади.
Халкимизнинг этник, маданий ва диний сабр-бардоши маънавий Уйгонишнинг яна бир битмас-туганмас манбаидир. Минг йиллар мобайнида Марказий Осиё гоят хилма-хил динлар, маданиятлар ва турмуш тарзлари туташган ва тинч-тотув яшаган марказ булиб келди. Этник сабр-токат, багрикенглик хаёт буронларидан омон колиш ва ривожланиш учун зарур табиий меъёрларга айланди. Хатто бу худудларни босиб олганлар хам Марказий Осиё халкларининг маданияти олдида бош эгибгина колмай, унинг энг кимматбахо анъаналарини, шу худудда мавжуд булган давлатчилик анъаналарини авайлаб кабул килганлар.
Айни шу заминда куп асрлар мобайнида жахон маданиятлари дунё микёсида бир-бирини бойитган. Бу ерда кучманчи халклар утрок халклар билан, эронлик кабилалар турк кабилалари билан, мусулмонлар насронийлар ва яхудийлар билан куп асрлар бирга яшаб келганлар. Сунгги икки аср давомида хам узларини "маданиятли" ва "маърифатли" хисоблаб келган давлатлар оммавий киргинлар ва диний таъкиблар билан узларига дог туширган бир пайтда, Узбекистон замини халклар ва маданиятлар тинч бирлашган жойгина булиб колмай, балки кувгин килинган халкларга бошпана хам берди.
Халкимиз тарихан туркий халклар оиласига мансуб булишига карамай, пантуркизмни ва "Буюк Турон" шовинистик гоясини катъиян рад этди. Биз учун Турон - минтакадаги туркий тилда сузлашувчи халкларнинг ута сиёсий эмас, балки маданий бирлигининг рамзидир. Бундан ташкари, умумий маданий, тарихий ва антропологик илдизларимиз бизни тожик халки билан хам туташтиради. Бу хол бизга уз маданиятимизни Марказий Осиё учун маълум даражада ноёб булган турк ва форс маданиятларининг синтези деб хисоблашга тула хукук беради. Ана шундай бойликка эга булган Узбекистон Марказий Осиё мамлакатлари маданий интеграциялашувининг ташаббускори булиши мумкин ва лозим. Узбекистон минтакавий мезонларга кура юксак даражадаги урбанизация ва саноатлашувни, шунингдек, илмий-техникавий кадрлар билан таъминланганликни, турмуш тартиби ва тарзининг чукур анъанавийлигини узида мужассамлаштирган. Шу боис у Шарк билан Гарб мулокотида воситачи, куплаб цивилизациялар маънавий алокасининг рамзи хам булиши мумкин.
Свидетельство о публикации №212051401548