Кунта-Хьажин хьехамех тарбина

Кунта – Хьажин хьехамех тарбина.

     1. Шайна Дела веза лаахь – нийсо еза, шайн даго шайга эхь-ийманехь дерг хьоьхуш, эхь – иймане ладог1а. Иза – Делан аз ду шуна эхь – ийман хъоьхуш дерг. Хьолаца шайн бусалба вежарийл совдовла ма г1ерта, уьш лахара хетар – Делаха довлар ду. Кураллаш ма лелае нахаца. Кура ваьлларг а Делаха волу, къаьсттана, и кура волуш верг нахана дола дан х1оьттина хьаькам велахь. Нехан хьакъ деънарг, и хьакъ бепиган цуьрггал бен дацахь а, Делаха волу, цо къола динарг цунна къинт1ера ца валахь. Ц!ена ойла йоцург т1ерехьатан новкъа вала йиш яц.

    2. Делах тешачу, т1ерехьатехь волчу стеган герз – тур-топ дац, Къур1ан, ламаз-марха, догц1ена ойланаш, жайнаш, суьлхьанаш ду. Цу герзана дуьхьалбала, и герз эшо ницкъ бац, х1унда аьлча, цхьане ницкъе а Дела эшалур вац. Амма шел дуккхазза а ч1ог1ачу, герзах воьттинчу ийманехь воцучу стаге ша вейтар – ша шена тоьхна валар санна хьарам ду. Бусалба таг шеен са ларда хууш веза, цо ларвеш вверг цу са чуьра Дела ма ву! Шен де т1екхаьчча Далла а, Делаца болчарна а дуьхьалбевлларш кагбелла, атабелла д1аг1ур бу кхийра кхабанаш санна.

    3. Дераниг дикаллица, безамца эшаве.
        Саьхьарниг комаьршаллица эшаве.
        Тешнабехк бинарг тешаме хиларца эшаве.
        Цатешаш верг тешамца эшаве.
        Къинхетаме, оьзда, гуттара а нахана г1одан кийча хила.
        Хьо т1ерехьатан новкъахь велахь, х1ора дийнахь а хьайгара нахана х1у дикаболх хир баратехь, бохуш, ойланаш еш хила везаш ву. Нахана дикаболх бинчу буса бен мерза наб ца кхета т1ерехьатехь волчунна.

    4. Т1емал йоккха акхаралла яц. Довдалаш т1амах, нагахь мостаг1а шайгара эхь-ийман, сий, дин д1адаккха веана вацахь.
     Шун ницкъ – шун бакъо, хьекъал, собар, дин, оьздангалла. Цхьана а мостаг1чун ницкъ кхочур бац и ницкъ эшо, шу т1ере1атан новкъара ца довлахь мухе а.

    5. Цхьан а шайн бусалбан ваша ма виталаш балехь, хилла иза мацалло, харцоно, цамгаро, я кхечу бохамо лаьцна. Г1йлачунна аш динчу г1онна Дала кху дуьненахьа ял лур ю шуна.
     Элчано, Делера салам – маршала хилла цунна, аьлла, угаре а доккха Везачу Далла аш дина совг1ат – шайн к1еззиг бен доцучу т1ера а оьшучунна д1аделларг.
    Т1ерехьатехь вверг мухе а тешна хила веза, шеен вежарша ша балехь,вонехь ша вуьтур ца хилар. Вовшен дезачу адамашна бен хуур дац доггаха Дела веза а.

    6. Бусалбанаш! Вовшен дезалаш, ларалаш, вовшашна бакъдолу вежарий хилалаш! Х1оранна а дагчуьра Дела веза хаалаш. Адамийн дагчохь бен: я шийлачу стигланийн 1аьршнашкахь а, я даккхий кечдинчу маьждигаш чохь а, кхи цхьаний меттахь Дела карор вац шуна. Стеган бехк боцуш дог дохийначо  маьждиг дохайначул сов къа латадо шуна, х1унда аьлча, уьш пенош бен дац. Стагана чохь са ду Дала делла. Цу са чохь – Дела ву.

     7. Дала муьриде даима а дика г1уллакхаш деш зама яккха боху: некъаш, т1аьш тодеш, хиш, шовданаш ц1андеш, синтарш дуьйш, маьждигаш деш, тодеш.
      Муьрид цомгашчунна т1ех1уттуш хила веза, г1ийлачарна, мискачарна, боберашна х1у оьшуте хьожуш хила веза.
      Далла ч1ог1а дезна ду наний берашше вовшахтохар, нагахь зудай, майрай бар боьхна делахь.

     8. Оьг1азаллина дуьхьал оьг1азалла ма яккха. Оьг1азалло оьг1азалла алсамйоккху. Хьо нийса лехь, харцлюйчунна эхь хетар ду. Цхьа к1еззиг а эхь – ийман дагчохь ца дуьссуш вац Дала малайк а дина дуьненчу ваьккхинарг, мел дахаро иза галваьккхинехь а. Бекхам бан а ма сихло харцо лелайначунна. Дала цунна беш болу бекхам алсам хир бу.
     Бакълуьйчу стагехьа ву Дела. Цуьнах кхета харцлюйриг мацца кхетта а. ЦУндела зама бакълюйчехь ю.

     9. Муьридаш шайна ялсамане ян ца г1ерта кху лаьтта т1ехь. Амма уьш кхиболчу нахана шайга ялсамане яелча ирсе хир бара. Иштта беза декхара ду муьридашна берриге а нах.  Дела а, гонахьара нах а безаш дага декхара ду муьридийн синош. Иштта ду бакъболчу муьридийт т1ере1ат.
     Ялсамане санна х1ара дуьне хаздеш хила безаш бу муьридаш. Х1ора муьрид а шена т1ехьа дикаллин, хазаллин, оьздангаллин, нийсонан  лар йита декхара ву.
     Муьридан некъ – масала хила деза массарна а: муха ваха веза кху дуьненчохь.

     10. Ламаз – бусалба динан б1ог1ам бу. Ламазо стеган дог – ойла, 1алашо ц1анъйо, са чу парг1ато, ирс кхуллу. Ламаз – малхо якъийначу аренга дог1у дог1а санна беркате, нехан синош ц1андеш 1аламат ду. Ламаз – вайн синош Делах д1ахуттуш т1ай ду. Вайн синош цу т1ай т1ехула Далла улло мел г1ерта, уьш сирла а, ц1ена а, парг1ате а, ирсе а хуьлу.

     11. Шайна Дала еллачу могашаллех, аьттонах, ирсах дакъаде могашалла, аьтто, ирс хаьддачаьрца. Аллах1 – Делана гергахь иза ламазал а, марханел а деза ду шуна. Аьлла ма ду элчанан Хьадиса т1ехь: « ламазаша а, марханаша а ялсаманен не1арна улло вуьгу, амма и не1арш схьайоьллуш ерг комаьршаллий, къинхетамме бу».

     12. Герзаца доттаг1алла ма леладе. Герзо стаг т1ерехьатна гена воккху. Герзан ницкъ – х1умма а йоцург ю шун т1ере1атан ницкъана гергахь. Герз лелош волу стаг к1езаг теша шена Делера накъосталла кхочург хиларх. Цул совнаха, Йилбазо гуттара а т1еийзадо куьг герзана. Цуьнах т1аккха зулам долу.

     13. Балхах ма кхера, мел иза беза а, хала а хиларх. Шеен къаца вехаш воцу стаг – нехан къаца веха шву. Иза хьарам ду. Иза бусалбанийн а, муьридийн а некъ бац.
     Пусар де юучун, х1ора бепиган цостаран а. Мел к1езиг юург а цхьа са дузош ю, хилла иза хьоза, я зингат. Дала кхоьланчу сиера баркалла хир ду шуна.
     Деза дерриге а дуьне, Дала цу т1ехь мел кхоьллина дийнат. Цу безамца шайн синош хьоьстур ду аш, дузош, безамах 1абор ду аш. Шуна ма ца хеа х1у долу хьозанехь, полланехь, зингатехь, уьш Дала х1унда кхоьллина. Деза уьш, Дала ял йоцуш вуьтур вац ша кхоьллина адамашна новкъарло еш доцу  синош дезнарг.

     14. Совнаха бахамаш ма леха, бахамашца нахал соввила ма г1ерта, иза хьарам ду, Далла гергахь оьзда дац.
     Бахамца соввила г1ертачуьнгара Дала ламаз а, марха а, кхийолу 1амалш а д1аоьцур яц.
     Эхь ду, къилехь а ду духаршца, г1ишлошца, дешица кхечу бусалбанил соввала г1ертар.
     Эхь ду, къилехь а ду дуненан даьхний совдаьллачунна шен бусалбан вежарна накъосталла дан ца лаар.
     Эхь ду, къилехь а ду денна духарш хуьйцучанна беркъачу нахана кураллийца т1ехвийлар.
     Эхь ду, къилехь а ду 1ора когаш болчунна уллохь езачу мачашца кураллийца латтар.
     Эхь ду, къилехь а ду массарна а т1ехула шен куй айба лаар.
     Совнаха буучу кхачайо, к1едачу, дарех тилланчу матто, совнаха т1екъалъйинчу г1ишлоша Далла улло ца буьгу бусалбанаш, Далла гена боху.
     Оьздангалло, г1иллакхо, к1еззигчух тоам баро сий до бусалба стеган Дала.

     15. Дуьнен чохь хьайна ц1е ян г1ерташ, нахал хьуо лакхара ву ала г1ерташ, баьрче кхийдаш ма лела. Къахьоьгуш даьккхина доцу даьсса сий – лоппург ю. Хьайн нехачул сов ду аьлла хетарг – бахам белахь а, хаарш делахь а, 1илма делахь а – д1адала сихло. Ахь д1аделларг гуллуш ду хьан. Къайла даьккхина, хьайна дитанарг – девш ду.

     16. Шаьш миччахь хиларх, Аллах1 Дела вицвай ма лелалаш. Дела вицвай х1умма а ма делаш. Т1ере1атан новкъахь сихо хир ю шун Далла т1е кхача. Делан дуьхьа, Дела дагахь воцуш динарг дерриге а эрна ду шуна, дайна ду шуна, б1аллаг1а санна. Дуьненчохь йоккху хан – стаг зен луш ю шуна, улло г1оьртина иза Далла, я гена ваьлла.

     17. Оьг1азалла ма латтае шайн дегнаш чохь. Шаьш оьг1аз даханехь а, цхьана ламазера вукха ламазе ма хьуо и оьг1азалла. Дала шуна бинчу сингаттамна ял елла, къиношха ц1андийр ду шу.
     Муьлххачу а харцонна, ямартлонна, тешнабехкана, эладиттана аш сатохахь, Делера кхаъ хир бу шуна.
     Делан дуьхьа аш динарг цкъан а девр дац шун.

     18. Шари1ат, т1ере1ат – Дала дела некъаш ду. Цу новкъа д1аваханарг туьлур вац, юьхь1аьржа хир вац. Т1ере1ат зуькаро ч1аг1дийр ду. Зуькаро муьридийн го ч1аг1бийр бу, муьридийн синош ц1андина, литтина, парг1атдохур дум ассо а вочу х1уманах.
     Муьрид шен хаарш алсамдохуш, 1илма 1амош, дешарца лакхаволуш хила веза, хийцалуш йолчу заманал т1аьхьа ца висса.

     19. Вайн г1иллакхаш, 1адаташ, амалш эзиршерийн к1оргера схьайог1уш ю, селхана юькъаевлла яц. Уьш цундела йог1у шар1аца, т1ере1атца. Цундела шайн г1иллакхаш ц1ена лелор – дин ц1ена лелор санна ду. Г1иллакхаш а, дин а ларда деза, цхьангге а хира а ца дахайтуш, г1ел а ца дойтуш.
     Зударийн сий – ларам бар, баккхайнаш ларар, царна г1о дар, доьзалехь барт а, оьздангалла а латтаяр, вовшашна белхешкахь накъосталла дар, диканехь а, вонехь а цхьа1 хилла д1ах1иттар, къинхетаме хилар – иза х1ора а бусалба стеган коьртачу декхареха ду. Ишттачу г1иллакхаша сийлахь до къам.

     20. 1едал Делера ду, аьлла ду. Иза аьлла, 1едал доцчу меттехь адамашна юьккъе акхаралла юлу дела. 1едал ма къийса, 1едалехь берш болх бан бита, нагахь уьш къомана ямарт, я сутар бацахь. Цара шаьш лелочунна Далла жоп лур ду. Шун т1ере1ат лакхара ду церан хьаькамаллел.
     Дуьненан х1уманна т1аьхьа довлай, дакъаза ма довла. Дуьненан х1ума цхьанна а тоь1на дац ша Далла к1ел хилар дицдинчунна. Дуьне дезар – туьха даар санна ду. Алсам мел дуу кхи а сов деза.
     Т1ере1атехь парг1атдаха шайн синош. Цу парг1атоно бен лур дац шуна бакъдолу ирс.

     21. Дуьненчохь йоккху зама б1аллаг1а санна х1ума ю. Азаллера абаде диллича б1аьрганиг1ар тоххал мур а бац. Кху харц дуьненчохь дешин а сацкъаран б1аллан а мах цхьаъ болуш санна ваха веза. Дуьненан х1уманах 1ехавелларг Йилбазан гуро лоцу. Кху дуьненчохь боккъала а мах болуш х1ума цхьаъ ю – адамийн Дела везаш долу синош.

     22. Д1ац1анде шайн дегнаш, синош, дуза уьш пайхамаршка, устазашца, церан хьехамашца Деле болчу безамца. Шун 1илма а эрна ду, цу 1илманца цхьана безам бацахь.

     23. Ша Далла мел уллохь ву хаа лиъначо шен даге ладог1а деза. Шен дагчохь цуна оьг1азалла, цабезам, хьаг1, кураллаш хаалахь, иза Далла генахь ву. Амма шен дагчохь цунна безам, къинхетам, йовхо хаалахь, иза Далла уллохь ву.

     24. Шен дагчуьра вола, хьаг1, оьг1азалла, цабезам д1а а даьхна, шен дог Деле болчу безамах хьалабуьзнарг бен  т1ере1атан новкъа ца волу.

     25. Чалба коьртах хьарчоле шайн дегнийх хьарчае. Шайн бусалбалла нахана гайта а ца сихлуш, дегнаш д1ац1анде юьхьанца. Дела везнарш, Далла дукхабезнарш цкъан а духаршца къага, г1арабийла ца г1иртина, нахал базбала а ца г1иртина.  Далла суьрташ х1иттораш ца безна, оьзданаш, эхь – ийманца берш безна.

     26.Аьшпаш буттург Делаха волу. Аьшпаш айбина леларш а Делаха бовлу.
Т1ере1атан новкъахь аьшпел доккха къа дац. Бусулба стеган дог – ойла гуттара а сирла, ц1ена хила езаш ю. Шент т1ере1атан некъан сийдан хууш волчо цкъан а аьшпаш буттур бац, харцо лелор яц, лелочуьнга иза лелайойтур а яц.

     27. К1еззиг долчунах туамба хуучал хьалдолуш стаг вац. Ваха атта хир ду уллохь Устаз волчунна. Устаза шен мурд массо а вочу х1уманах ларвийр ву.

     28. Муьридана шел воккхачун сий дан, иза лара хаа деза. Воккхачунна алсам ма гина дуьненан х1уманаш. Муьридана шел жиманиг 1алашва хаа деза. Цо д1адахьа дезаш ма ду т1ере1ат. Муьрида х1ора стаг а лара веза, ша лерича бен т1ере1атан пусар дан хуур дац стагана.

     29. Элий, лай ду бохуш ма къестаде адамаш. Т1ебаьхкина бу, бохуш, атта а ма хетта. Массо а бусалба а цхьанисса ву аьлла ду Къор1ана т1ехь. Массо бусалбанаш а вежарий бу. Сий – пусар де массо а устазан, цара мел хьоьхург а, мел бохург а цхьа1 ду. Уьш берраш а цхьаъ бу. Некъаш тайп – тайпана делаь а, уьш дерраш а Аллах1 Далла т1е доьлхуш ду.

     30. Бежнашна мот ца хеа. Амма уьш Дала сачохь кхоьллина ду. Бежнашна, акхарошна, ж1алешна, цицигашна бахьана доцуш ницкъ бинарг Пайхамара шеен умматехь вац аьлла. Бежнаш меца, кхабаза, хи малоза а долуш, ламаз дан х1оттар нийса дац. Дала шена ца йинчу 1амална гечдийр ду. Бийца мот боцчу бежанна йинчу г1елонан къилара вер вац стаг.

     31. Беша даьллачу бежанна тоха ма тоха, меллаша арадаккха. И беша даларан бехк адамашна т1ехь ма бу. Бежнашна наь1алташ а ма кхийкхаде, иза 1есалла а, сонталла а ю. Дуьненчохь мел йолу Дала кхоьллина адамашна зен деш йоцу дийна х1ума мюридаша 1алашъеш хила еза.

     32.  Массо а бецана а, диттана а чохь са ду. Эрна царна зен ма де. Хьуьнах воьдуш диг д1алачкъаде, дитташна ца гойтуш. Дитташ кхоьру дагарах. Шайна оьшшург бен г1уркха, сара а ма баккха. Стом латош долу дит охьатохар доккха къа ду. Некъахочунна 1индаг1а луш долу дит охьатохар а доккха къа ду. Шовданашна уллора дитташ охьадеттар а доккха къа ду. Муьридаш дитташ дуьйш, уьш 1алашдеш хила беза. Цу дитташа луш борлу стом я 1индаг1а шаьш дийна мег ду уьш дийг1анчунна мел кхийкхош хир ду.

     33. Дала кхоьлланчу 1аламехь угаре а дезаниг – хи ду. Аьлла ду хьадисехь, кху дуьненчохь мел йолу х1ума Далла 1амал ечуьра сецначул т1аьхьа бен хи 1амал ечура соцур дац. Хи бехдар доккха къа ду. Шовданашчохь боьха х1уманаш йиттар – доккха къа ду. Хи чу боьхалаш кхийсса маггане а мегар дац. Эрна хин татол хийцар доккха къа ду, цу хи чуьра дийна х1уманаш лийр ю, церан эрна синош даха адаман бакъо яц.

   С-Хь. Нунуев
   г. Грозный
   Чеченская республика