Памяць сэрца

Звон. Калакольны звон тут раздаецца.
Боль. Нясцерпны боль мне разрывае сэрца.
І горкі смак, як быццам бы палын,
Трапляе ў рот, як чую пра Хатынь…
Гэтыя радкі я напісала некалькі гадоў таму, калі ўпершыню наведвала мемарыяльны комплекс Хатынь, што ў Лагойскім раёне. Неверагоднае ўражанне, калі ты ідзеш па мармуровых прыступках, а ў такт тваіх крокаў нехта нібыта нашэптвае: “тут сотні вёсак, тысячы людзей, грымяць нябёсы — плачуць за дзяцей, бязвінных, што згарэлі ў доме тым… Я чую голас іх, як чуе іх Хатынь.”. У такія моманты адчуваеш сябе вар’ятам, бо і сапраўды здаецца, што ты чуеш галасы мінулага. Магчыма, пачуцці людзей падчас страшнай трагедыі не знікаюць бясследна, і існуе так званая памяць месца. Але для сябе я абрала больш рэалістычную трактоўку гэтай з’явы — абвостранае экранізаванае ўспрыманне. Так бывае, калі чытаеш кнігу і ўяўляеш сабе вобразы герояў, не абмежаваныя спецэфектамі сюжэты. Але ж ці этычна параўноўваць кнігі з успамінамі жывых сведкаў? Мне пашчасціла ў свой час пачуць многа гісторый ваеннага ліхалецця з першых вуснаў, ад ветэранаў. І хоць большасць з іх расказвалі пра вайну неахвотна, баяліся, што зноў давядзецца варушыць і без таго незагойную рану на сэрцы, але ж здараліся моманты, калі былым вайскоўцам неабходна было выгаварыцца… І тады ад іх слоў халадзелі рукі, запавольвалася дыханне: “на маіх вачах забілі маці”, “у мяне на руках паміраў сябар”, “мы працавалі ў шахтах, ногі былі сцёртыя да касцей…”,“пры дарозе ляжала закалелае дзіця…”
І вось ў дзень сямідзесяцігоддзя трагедыі Хатыні, 22 сакавіка, мы зноў ідзём да помніка Няскоранаму чалавеку. Выпадкова, ці не: вянкі і мора чырвоных гваздзікаў з зялённай лістотай на фоне белага снегу здалёк нагадваюць сцяг сучаснай Беларусі.
Дзікая халадэча, пранізлівы вецер, які суправаджаў мітынг-рэквіем, нагадваў прысутным, наколькі складана было нашым дзядам і прадзедам выстаяць ў баях. А некаторыя ж з іх на той час былі зусім юныя, як гэтыя школьнікі. Яны прыпісвалі сабе гады, каб ісці змагацца за сваю краіну, абараняць яе… Пасля мітынгу амаль кожны ўдзельнік прысталічнай дэлегацыі шукаў сярод манументаў знаёмыя назвы вёсак, і над чымсьці думаў. У такія моманты нявольна з’яўляюцца пытанні пра вартасць чалавечага жыцця і сваёй місіі ў гэтым свеце. На памяць прыходзіць вядомае выказванне “MEMENTO MORI”, што ў перакладзе азначае помні пра смерць.
Адзін знаёмы ветэран казаў, што, немагчыма напісаць пра вайну проста так, не перажыўшы яе асабіста. Няма яшчэ тых слоў, якія б маглі перадаць той боль, тую жудасць. Словы абясцэньваюць пачуцці, калі ідуць не ад сэрца. Казаў ён гэта, складваючы ў торбачку чэрствыя кавалачкі хлеба:
— Каб такую торбачку на той час, можа б я змог уратаваць…
Сыходзім з мемарыяльнага комлекса моўчкі, пазіраем на твар “Няскоранага чалавека” і зноў аднекуль з глыбінь чуецца голас:
Ліецца свет, як быццам бы з вакна.
Тут пахавана вёска не адна.
І чалавек, а на руках забіты сын.
І звон.
І боль.
І памяць.
І Хатынь.