Прэзидэнт Л Антона Дыбава па-беларуску

****Перевод выполнен с дозволения и благословения автора Антона Дыбова, данного оным в послесловии к опусу своему.


Оригинал: Антон Дыбов PREZIDENT  L Copyright: Дыбов Антон, 2012 http://www.proza.ru/avtor/diboff

Частка 1.
Беларусь. Верасень 2041 года.

1.
У галоўнай зале дзяржаўных паседжанняў Адміністрацыі прэзідэнта на вуліцы Карла Маркса 32 сабралася незвычайна шмат людзей. За велізарным круглым сталом сядзелі ўсе вышэйшыя чыны дзяржаўнай улады: міністры, кіраўнікі сілавых структур, амбасадары і дараднікі. Каля сцяны тоўпіліся вымуштраваныя журналісты дзяржаўных тэлекампаній, за якімі зорка сачыў прэс-сакратар.
Крэсла прэзідэнта рэспублікі было пустое. Велізарны герб Беларусі ззяў над ім золатам у прамянях крыштальных люстраў. Справа па крузе, на прыкметнай дыстанцыі ад пустога крэсла сядзелі трое сыноў кіраўніка: старэйшы Георгій, Раман і малодшы - Мікалай. Злева на гэткай жа адлегласці: кіраўнік  адміністрацыі, прэм'ер-міністр і старшыня Камітэта дзяржаўнай бяспекі. 
      У зале стаяў ціхі гуд - людзі шапталіся. Усё чакалі прэзідэнта.
      - Маладыя асобы, вялікая рэдкасць ў апошнія гады. У вас новыя намеснікі? – шапнуў кіраўнік адміністрацыі сівавалосаму генералу, які ўжо шмат гадоў узначальваў КДБ.
      - Прыроду не падманеш. Эпоха сыходзіць, - уздыхнуў генерал і кіўнуў на маладую жанчыну ў мундзіры палкоўніка, што сядзела на дальнім канцы стала. - Ганна. Вучылася ў Нямеччыне,  выдатніца і разумніца, бліскучая кар'ера ў нашай сістэме. Курыруе інфармацыйную бяспеку, сацыяльныя сеткі, інтэрнэт…
      - А другі? - спытаў кіраўнік адміністрацыі, гледзячы на другога намесніка - станістага палкоўніка гадоў трохі за трыццаць.
      - Мікіта? Ён з простых, але адданых. Як дварняк. Пляменнік мой. Пачынаў у Бабруйску, потым я яго забраў да сабе. Правёў  яго ад радавога да палкоўніка. Яму я магу давяраць, як сабе самому. Яны з Ганнай як дзве мае рукі, - прашаптаў генерал.
      - Прадчуванне ў мяне дрэннае, - умяшаўся ў гутарку прэм'ер-міністр. - Калі вось так, без позвы дня, без пратаколу…  Нядобра.
      - Я таксама такога не ўзгадаю… Задумаў нешта, - прагаварыў кіраўнік адміністрацыі.
      Дзверы ў залу паседжанняў адчыніліся. Спачатку ўвайшлі двое целаахоўнікаў. Усё ўсталі. Усталявалася поўная цішыня.
      Прэзідэнт Беларусі марудліва ўвайшоў у залу. Яму было 87. З часоў сваіх першых тэрмінаў ён моцна змяніўся: амаль цалкам аблыселы. Замест пасмаў, якія некалі прыкрывалі лоб - толькі велізарная, маршчыністая, у старэчых плямках лысіна. Сівыя вусы сталі радзейшыя, але даўжэйшыя, а на адрузлых шчоках серабрылася неахайнае шчацінне. У шыраце плячэй яшчэ чыталася былая моц, але зараз яны, як цяжкія вярыгі, цягнулі ўсё цела да зямлі, скручвалі яго.  Ён ішоў да свайго крэсла, а ўсе стоячы чакалі, пакуль ён зойме месца.
      Прэзідэнт сеў на крэсла, акінуў прысутных арліным позіркам маленькіх вачэй і нядбайным жэстам дазволіў сесці. Зашамацелі. Стары паглядзеў на паперку, якую сціскаў у дрыготкай руцэ, але раптам адклаў яе.
      - Ужо паўстагоддзя я кірую гэтай зямлёй. Скажу як было, я прыняў Беларусь у разрусе і галечы. Прадпрыемствы стаялі, грошы абясцэньваліся штодня, у нас не было ні ежы, ні рэсурсаў. Кожная зіма пагражала абярнуцца катастрофай, таму што не было чым плаціць за газ. Беспрацоўе… Разруха… Адчай… Адчужэнне… Мы засталіся адны… Без сяброў, без падтрымкі. У самыя цяжкія часы. Нас спрабавалі паставіць на калені… Пазбавіць свайго шляху развіцця. Нахіліць і знішчыць… Вы гэтага ўжо не ўзгадаеце, але я памятаю вельмі добра. Мы ўсё каціліся ў бездань. І само існаванне такой краіны - Беларусь… Рэспубліка Беларусь… Дзяржавы ў Цэнтры Еўропы… Было пад пытаннем, - словы даваліся яму не так лёгка як раней. У голасе не было ўжо той харызмы, якая гіпнатызавала народ, прымушаючы яго праседжваць гадзінамі каля экранаў тэлевізараў, але сіла яшчэ заставалася. Усе слухалі старога кіраўніка затаіўшы дыханне. - Я прыйшоў у прэзідэнты з простых людзей. Быў селянінам. Вось гэтымі рукамі і араў, і баранаваў…  І усё жыццё я думаў толькі пра народ. Скажу адкрыта, я ведаю, што народ мяне любіў… І вы ўсе ведаеце. Насуперак усім ворагам, усім "пятым калонам" - любіў…    
      Два старэйшыя сыны абмяняліся позіркамі. 
      - Мы не прадалі краіну, не прапілі, не страцілі. Беларусы жывуць не горш за іншых. Ёсць стабільнасць, ёсць парадак, ёсць праца і ежа. Дзякуй богу, самі сябе забяспечваем. Нашыя дзеткі не баяцца хадзіць па вуліцах нашых гарадоў, а жанчыны нараджаць. Тут прысутнічаюць амбасадары нашых суседзяў: Расеі, Еўропы, Украіны… Няма чаго грахі таіць, шмат вы тут дзід паламалі, спрабуючы ўсталяваць свой уплыў. Змяніць нашу ўладу. Прыбраць прэзідэнта. Што? Атрымалася?
      Прэзідэнт суха засмяяўся. Гэта ён дазваляў сабе рэдка і ніколі на людзях. Яго смех быў падобны на кашаль. Амбасадары толькі кісла ўсміхнуліся.
      Малодшы сын, які сядзеў да яго бліжэй за ўсіх, кінуў на бацьку захоплены, поўны любові позірк.   
      - Сёння вашая мара спраўдзіцца. Прэзідэнт сыходзіць. Але не таму, што вы так захацелі, а таму, будзем шчырыя, што час надышоў.  Прыйшоў час перакласці цяжар кіравання на іншых і даклыпаць да дамавіны ўлегцы.
      Ён замоўк. У велічэзнай зале павісла цяжкая паўза. Людзі здзіўлена круцілі галовамі, не разумеючы, як успрымаць гэтыя словы. Старэйшыя сыны прэзідэнта пераглянуліся зноў - яны ведалі, што будзе далей. Толькі сыны ўсё ведалі загадзя.  Мікалай глядзеў уніз, не паднімаючы вачэй.
      Стары прэзідэнт доўга маўчаў. Ён разважаў, здавалася, у апошні раз, перад тым як прыняць лёсавызначальнае для сябе і краіны рашэнне. Нарэшце, ён схіліўся да мікрафона і цвёрда загаварыў.
      - Сёння я падпішу канстытуцыйны дэкрэт аб новым тэрытарыяльным падзеле Беларусі. Замест шасці абласцей уводзяцца тры аўтаномныя акругі, тры саюзныя дзяржавы. Заходняя Беларусь. Цэнтральная. І Усходняя. Са сталіцамі ў Гародні, Менску і Магілёве адпаведна. У кожную акругу мной прызначаецца кіраўнік дзяржавы, які атрымае ўсю паўнату прэзідэнцкай улады на сваёй тэрыторыі. Беларусь заўсёды была штучнай фармацыяй. Будзем шчырыя з народам, ніякіх гістарычных меж у яе няма. І праваслаўны, прарасейскі Усход так і не пагадніўся з каталіцкім Захадам.  І пры Вялікім гэтым Княстве, і пры Польшчы, і пры Сталіне - заўсёды гэтую зямлю перакройвалі. Надышоў час зрабіць тое, што рабілася спакон вякоў…
      Прэм'ер-міністр напісаў дрыготкай рукой на паперцы: "Ты ведаў?" і паглядзеў на кіраўніка адміністрацыі. Той адмоўна пакруціў  галавой. Стары генерал поўнымі слёз вачыма глядзеў на прэзідэнта.
      - Я выгадаваў трох сыноў. Прыгажуноў. Дзяржаўнікаў. Разумнікаў.
      Ён паглядзеў на іх з бацькоўскім гонарам. Старэйшыя сыны ўсталі з месцаў, і аказалася, што гэта дужыя мужыкі гадоў па шэсцьдзесят, якія і постаццю, і прыгажосцю нагадвалі бацьку ў росквіце сіл.
      - Коля, устань і ты, - далікатна папрасіў бацька.
      Збянтэжаны Коля, які быў маладзейшы за братоў амаль на трыццаць гадоў, кінуў позірк на людзей і таксама падняўся. Ён быў іншым. Зараз было асабліва выразна відаць, што Коля быў народжаны ад іншай маці: худзенькі і лёгкі, ягоная прыгажосць была салодкай і кранальнай. Яна адрознівалася ад цыганскай постаці яго старэйшых братоў. Такі позірк як у Колі сустракаўся ў анёлаў на абразах.
      Прэзідэнт паказаў на сыноў.
      - Вось новыя кіраўнікі краіны. Я іх рыхтаваў замалада. Усё, што заваявана бацькам, усё, што я стварыў і прымножыў, яны захаваюць для народа. Вы скажаце, як так? І чаму? Адкажу адкрыта, як заўсёды я размаўляў з людзьмі. Навошта кідаць краіну ў бездань нестабільнасці? Каму патрэбна нявызначанасць гэтых "псеўдадэмакратычных" працэдур? Гэта не казіно, каб няправільнай стаўкай разбурыць усе, што мы будавалі дзесяцігоддзямі. А ў сынах я ўпэўнены як у сабе. Гэта мая кроў… Мая сіла… Мая душа… Каму яшчэ магу даверыць я самае дарагое, што ў мяне ёсць? Беларусь! Тры пялёстка яе… Краіну, якую я гэтымі рукамі адрадзіў з попелу. Яе люблю я, як і іх. Мы - адно цэлае. Цела ад цела гэтай зямлі… І аб гэтай любові яны зараз вам самі распавядуць.
      Старэйшы Георгій падняў паперку і нягучна прачытаў:
      - Дабрыдзень. І вам, бацька, і паважаным прысутным. Цяжка знайсці словы любові да майго бацькі і вялікага прэзідэнта, якія бы выказалі маю асабістую падзяку. Бацька з'яўляецца ўвасабленнем усяго найлепшага, што ёсць у Беларусі і ўласцівага нам, беларусам. Сумленнасць. Прыстойнасць. Шчодрасць. Устойлівасць. Дальнабачнасць. Усё гэта прысутнічае ў ім у найвышэйшай ступені. Шмат дзесяцігоддзяў ён быў нашым прэзідэнтам і клапатлівым бацькам. Не толькі для нас траіх, але для ўсёй нацыі, для усяго народа. Бацькам. Камяк падступае да горла, прабачце, калі я кажу гэтыя словы. Я люблю яго больш за ўсё на свеце і клянуся ва ўсім слухацца ягоных парад на высокім дзяржаўным пасту, які ён мне даверыў. Бацька, ты будзеш мной ганарыцца!
      Тэлекамеры транслявалі яго прамову на ўсю краіну. 
      - Табе, мой старэйшы сын, я даручаю Захад, - велічна прагаварыў прэзідэнт. - Багаты край. З гандлем, дагледжанымі гарадамі, шырокімі ўгоддзямі. Край, які, скажам адкрыта, нічым не саступае Еўропе.
      - Дзякуй, тата. Цябе не будзе за мяне сорамна.
      Ён сеў, не хаваючы ўсмешкі.
      - Што скажаш ты, Раман? - строга спытаў прэзідэнт у сярэдняга сына. - Давай. Народ слухае.
      Аб'ектывы тэлекамер сфакусаваліся на сярэднім сыне прэзідэнта.
      -  Няма дня маркотней для краіны, - забубніў  Раман тэкст, які напісаў на паперцы. - Я ведаю, угаворы не дапамогуць. Рашэнне прынята, а твае рашэнні мацней за любыя законы і канстытуцыі. Тваё кіраванне было "залатым векам" для Беларусі. Любоў народа да цябе - бязмежная. Брат мае рацыю, любоў  і падзяка да цябе - гэта і ёсць сэнс нашага жыцця. І жыцця нашых грамадзян. Мы кіраваць будзем паводле тваіх запаветаў. А твая ўхвала для нас будзе галоўнай узнагародай. 
      Ён замоўк і аддана паглядзеў на бацьку. Стары кіўнуў.
      - Няхай будзе так, - сказаў ён. - Усход за сярэднім сынам. Рома, для мяне гэтыя землі асабліва каштоўныя. Вы ўсе тут ведаеце, вы ў школе вывучалі - адтуль карані прэзідэнта. Там нашыя продкі. На Магілёўшчыне - сямейная хата. Яго захоўваць табе я даручаю. Яшчэ глядзі, каб заводы і фабрыкі працавалі, ішла гандаль. Да Расеі там рукой падаць. А гэта наш партнёр, і сябар, і, няма чаго грахі таіць, заступнік.   
      - Я абяцаю. Так і будзе.
      Раман сеў і з палёгкай выдыхнуў. Самы цяжкі момант для старэйшых братоў прамінуў. 
      - Буду шчыры, ёсць у мяне любімы сын, - сказаў кіраўнік. - Вы ведаеце яго. Гэткі прыгажун. З яго маленства мы неразлучныя з ім. Усюды, і дома і ў справах працоўных, ён з малых гадоў быў з татам разам. Хлапчук… Цягаўся, падшыванец, за мной, як хвост. Вы памятаеце… І з прэзідэнтамі, і з Папам Рымскім, і з народам на маіх сустрэчах малы мой заўсёды быў побач. Яму жадаю даверыць я сталіцу - Менск, і гэтую рэзідэнцыю. Мікалай, скажы, што думаеш ты пра свайго бацьку? І пра яго паўстагоддзя прэзідэнцтва?
      Малады мужчына пачырванеў і праглынуў сліну.
      - Я не рыхтаваў прамову, - амаль шэптам сказаў ён. - І лепш прамаўчу.
      - Не трэба прамовы. Скажы, што думаеш. Ад сэрца. Ад душы, - дапамагаючы яму, параіў бацька. - У нас тут адкрытая гутарка.
      Малодшы сын уздыхнуў.
      - Ад душы… Я як сын, цябе паважаю і люблю, вядома. Ты зрабіў вельмі шмат - гэта факт. Хоць не ўсё, што ты рабіў, было правільным. І кіраванне тваё не было бясхмарным. Так, былі ўзлёты, але і памылак зроблена нямала.
      Ён замоўк, павісла цяжкае маўчанне.
      Прэзідэнт здзіўлена глядзеў на сына. Ён не чакаў такіх слоў. Мінулі хвіліны, перш чым стары падаў голас.
      -  Пра што ты кажаш?
      - Пра тое і кажу: ліслівіць я не ўмею. Прабач мне, тата. Праўда заўсёды дзесьці пасярэдзіне, і добрае заўсёды суправаджаецца благім. І дабрабыт адных з незадаволенасцю іншых увесь час суседнічае, - унікліва растлумачыў сваю пазіцыю сын.
      - І хто ж незадаволены? Такіх я ўжо шмат гадоў не сустракаў, - тон старога станавіўся халаднейшым.
      - Дазволь мне не адказваць, - папрасіў сын.
      - Не, я задаў пытанне.
      - Не тут і не цяпер, - узмаліўся Коля. 
      - Тут і цяпер! Перад людзьмі, перад краінай. Цяпер! Чаго ўтойвацца? Сумленны дыялог. Ты, Коля, усё скажы, як ёсць - хай чуюць. І я таксама буду ведаць…
      Зноў усе позіркі звярнуліся на малодшага сына, які зараз і сам быў не рады сваёй сумленнасці. Коля сабраўся з сіламі і прагаварыў.
      - Некаторыя не лічаць нашу краіну вольнай, - сказаў ён фразу, ад якой у многіх пайшлі дрыжыкі па скуры. - Некаторыя кажуць, што ты ўзурпаваў уладу, а выбары былі несумленныя. А потым ты іх увогуле адмяніў. Так, ты выратаваў краіну ад разрухі, але калі б быў на тваім месцы іншы чалавек - зусім неабавязкова дзяржава бы загінула… Ёсць тыя, хто сядзеў у турмах за свае перакананні. Яшчэ кажуць, што мы маглі бы быць багацейшыя, калі бы эканоміка развівалася вольна. І што так шмат ворагаў у нас у свеце праз цябе, і нават суседзі ставяцца да нас з холадам. Так, такіх людзей мізэрная колькасць, але яны былі…
      - Замоўкні! - не вытрымаў прэзідэнт. – Закрый свой брудны рот! Як смееш ты, хлапчук, казаць такое мне? Дык вось яна, твая падзяка за маю любоў? І за шчаслівае дзяцінства, якога не было тут ні ў каго? За частку лепшую краіны, якую я табе прызначыў? І за багацці, якія вы прыдбалі праз мяне?
      - Прабач, але ўсё неадназначна, - адказаў малодшы сын.
      - Не, адназначна. Здрада. І няўдзячнасць. Ганебнасць. Чэрствасць. Адназначна ўсё!
      - Ты не маеш рацыі, бацька. Я ўдзячны, верны, адданы і занадта паважаю цябе, каб ліслівіць.
      Кіраўнік адміністрацыі, адчуўшы, што публічны канфлікт можа зайсці занадта далёка, падняў руку і паводле пратаколу ўстаў.
      - Таварыш прэзідэнт…
      - Табе чаго? Не лезь. Ты шмат гадоў кіруеш маёй адміністрацыяй і ведаеш, чым гэта можа скончыцца…
      - Не трэба гарачыцца, таварыш прэзідэнт, - міралюбна сказаў кіраўнік адміністрацыі. - Рашэнне прынята, яно выдатнае. А як і што абгаворым заўтра.
      - Ты мне загадваць вырашыў? Сабакай круціць хвост? Ці з глузду з’ехаў ты? Забыўся? Дык нагадаю я: ты быў ніхто, і зараз ты ніхто перада мной. Цябе я адпраўляю ў адстаўку. Цяпер і неадкладна. Прэч з маіх вачэй, - прэзідэнт паказаў кіраўніку адміністрацыі на дзверы. - Чуў? Прэч адгэтуль.
      Кіраўнік адміністрацыі бачыў ужо такое раней. Рашэнні прэзідэнта былі канчатковымі, і спрачацца было бессэнсоўна. Ён устаў, кіўнуў галавой астатнім і накіраваўся да выхаду. Усе апускалі вочы, калі ён праходзіў міма іх.  Перад дзвярыма ён нечакана спыніўся, павярнуўся да малодшага сына і паказаў яму вялікі палец у знак падтрымкі.
      Прэзідэнт падумаў некалькі секунд і зноў загаварыў:
      - Я змяніў свой план. Трэцяя аўтаномная акруга будзе падзелена пароўну паміж старэйшымі сынамі, Георгіем і Раманам, якія ў поўнай меры прадэманстравалі любоў да бацькі і здольнасць працягнуць курс на росквіт беларускага народа, - вырашыў прэзідэнт. - Мяжа ў Менску пройдзе па праспекце Незалежнасці. Вось так! - ён сваёй рукой накрэсліў на мапе лінію. - Я са сваёй адміністрацыяй буду гасцяваць па месяцы ў дзяржаўных рэзідэнцыях Гародні і Магілёва па чарзе, каб быць упэўненым, што наша мадэль развіцця грамадства прагрэсуе. Што тычыцца цябе, Мікалай… Эх, Коля, Коля… Хай чуюць усе! І тэлекамеры няхай усё здымаюць. І бачыць бог, калі ён ёсць… Яго любіў я больш за іншых, але ён здрадзіў мне. Ну што ж… Мой малодшы сын пераходзіць на дыпламатычную працу. Хай едзе з краіны… З вачэй маіх. Тут прысутнічаюць прадстаўнікі Расеі і Еўрасаюза. Скажу адразу, адмысловых бонусаў ад гэтага амбасадара не чакайце. Такое прызначэнне як высылка. Хто яго прыме?
      Устаў расійскі амбасадар.
      - Баюся, той узровень адносін, які склаўся паміж нашымі краінамі, патрабуе больш памяркоўнага і ўплывовага амбасадара, - сказаў ён важна.
      - Так, можна пагадзіцца тут. А што ў Еўропе скажуць?
      Сівавалосы прадстаўнік Еўрапейскага звяза пашаптаўся з амерыканскім калегам і ўстаў.
      - Тыя пытанні, якія агучыў малады чалавек, для нас зразумелыя і хвалююць нас таксама. Што ж, будзем чакаць адказаў разам. Лічыце, агрыман ад нас атрыманы. І віза таксама.
      - Вось і выдатна, - гыркнуў стары прэзідэнт. - З вачэй далоў, з сэрца вон - ёсць у нас прыказка такая. Усіх віншую я з этапам новым у жыцці краіны! Усім дзякуй.
      Прэзідэнт устаў. Ускочыўшы, усе прысутныя на паседжанні выцягнуліся ў струнку. Стары акінуў іх нядобрым позіркам, уздыхнуў і марудліва выйшаў у тыя ж дзверы, праз якія ўвайшоў…
      Мікалай з вільготнымі ад слёз вачыма павярнуўся да братоў.
      - Так, выйшла горка… Браты мае, старога беражыце. Пра вас усё ведаю, але не буду… Не ў гэтым сутнасць. Любові вашай паказной я тату даручаю. Хоць, ведаю, са мной яму было бы лепш, - прашаптаў ён так, каб чулі толькі яны.
      - Не трэба нас вучыць, - адказаў старэйшы брат.
      - Колька, мы самі разбяромся, - усміхнуўся сярэдні.
      - Убачымся няхутка… 
      Два старэйшыя браты адышлі да акна. За цяжкімі гардзінамі была бачная скрынка Купалаўскага тэатра, прыкметна парадзелы парк і дахі Палаца Рэспублікі, дамы на Траецкім і чарговая блізкаўсходняя гасцініцы, ці то Ліванская, ці то Катарская. Вуліцы традыцыйна былі пустымі - народ сядзеў ля тэлевізараў.
      - Праспект. Мяжа нашых краін. Адміністрацыя, значыцца, адыходзіць табе, - сказаў старэйшы брат.
      - Затое Дразды - табе, - адказаў сярэдні.
      - А табе Купалаўскі тэатр і Нацыянальная бібліятэка, - працягнуў пералічваць новы ўладар Заходняй Беларусі.
      - А табе Оперны і Дом Ўрада. І ГУМ.
      - А табе ЦУМ.
      - А табе МАЗ і Трактарны завод.
      - А табе "Беларуськалій"…
      Яны ўсміхнуліся. Пералічваць новыя валадарствы можна было доўга.
      - Што думаеш пра бацьку? - панізіў голас Георгій.
      Усмешка знікла з твару Рамана. Ён адказаў яшчэ цішэй.
      - Бачыш, які ён шалапутны. Тут прызадумаешся. Як ён з Колем паступіў? І гэта з любімым сынам. У якім душы не чуў і любіў больш за нас.
      - Узрост, - пагадзіўся Георгій. - Хоць ён і раней бываў неадэкватны. Кіраўніка адміністрацыі звольніў у жывым эфіры. А ён, між іншым, яму дзясятак гадоў верай і праўдай служыў.
      - Пабачым, што будзе далей, - сказаў сярэдні сын і ўздыхнуў. Ён абярнуўся і паглядзеў на Мікалая, які працягваў сядзець за велізарным сталом, хоць усе ўжо пакінулі яго. Юнак безуважна глядзеў у пусты нататнік, які ляжаў перад ім. Там не было напісана ні слова, толькі  як быццам дзіцячай рукой было намалявана сонейка.
      - Шкада Кольку. Любімчык стаў выгнаннікам. Іронія, - працадзіў Раман.
      - Сам на ражон палез. Раздурыў яго бацька і вось атрымаў, - сказаў Георгій. - Лагічна: калі з дзяцінства ўсё дазваляць, сядзе на галаву і ногі звесіць… Але ты маеш рацыю, Рома, усёткі яго шкада…  Дый бацькі не менш.
      - А калі задумацца? Як даў, так і ўзяў?
      Раман кінуў на брата шматзначны позірк. 
      - Так… Ёсць пра што падумаць. - прагаварыў Георгій і дадаў. - Выдатная восень, выдатная…
      Браты замоўклі. Яны глядзелі, як чорны картэж бацькі з дзясятка браняваных аўтамабіляў ад'ехаў ад будынка адміністрацыі. І калі ён схаваўся за паваротам, двое чорных снайпераў, якія прыкрывалі ад'езд, усталі на даху Купалаўскага тэатра і накіраваліся ў бок дзвярэй на гарышчы.

2.
Манументальны будынак Камітэта дзяржаўнай бяспекі, які  размяшчаўся ў Менску на праспекце Незалежнасці, адрозніваўся пацешнай вежкай, аб прызначэнні якой даўно будавалі здагадкі шматлікія гараджане. Парадны ўваход за велічэзнымі калонамі быў традыцыйна зачынены, і на яго дзень і ноч глядзеў помнік Феліксу Дзяржынскаму.
Па калідоры трэцяга паверху нетаропка ішла Ганна, другі намеснік старшыні КДБ. Форма палкоўніка была ёй да твару, і маладыя афіцэры азіраліся, калі яна праходзіла міма.
"Яны глядзяць на мяне, як на цацку, - думала яна. - "Жанчына ніколі не ўзначаліць у Беларусі дзяржбяспеку. Гэта немагчыма". Так ён казаў… "Сілавыя структуры - гэта мужчынскі свет". І пасля сыходу старога, усё дастанецца пляменніку Мікіце. Ну што ж, паглядзім".
      У яе ў руках была папка для дакладаў, а накіроўвалася яна ў кабінет да начальніка. Яна ішла, каб ажыццявіць свой план.
Стары генерал прыняў яе ў сваім вялікім, цёмным кабінеце. Ён быў засмучаны падзеямі, якія адбыліся напярэдадні.
      - Таварыш генерал, магу ўвайсці? - спытала яна.
      - І усёткі з сынам ён пагарачыўся, - сказаў старшыня хутчэй сабе, чым ёй. - Не было ў гэтай краіне істоты больш адданай і ўдзячнай яму, чым Коля. І публічна высылаць яго ў Еўропу, як быццам гэта тундра або Афрыка, як у бруднае балота, значыць абразіць яшчэ і ўвесь Еўразвяз.
      Ганна не адказала на яго словы, але падышла бліжэй і дзяжурным жэстам працягнула яму папку.
      - Вось справаздача аб допытах асоб, абвінавачаных у дзяржаўных злачынствах, - адчаканіла яна і выклала з папкі некалькі аркушаў.
      - Яны прызналіся?
      - Прызнаюцца, - усміхнулася яна. - Яшчэ трохі, і будуць аб памілаванні прасіць.
      - А гэта што? - стары паглядзеў на адзін з аркушаў, які вылучаўся сярод іншых.
Ганна працягнула руку.
      - Выбачайце. Пэўна, гэта трапіла ў папку памылкова.  Гэта… з іншай справы.
      - Якой справы? - стары чэкіст адразу адчуў нядобрае.
      - З іншай справы. Са справы, якую вядзе служба ўласнай бяспекі, - сказала яна і зноў замоўкла. - Але дакладваць пакуль няма пра што.
      - Тут сказана, што пачалася інтрыга па дыскрэдытацыі мяне перад новымі прэзідэнтамі, якая прывядзе да адхілення мяне ад пасады, - прачытаў ён.
      - Ёсць аператыўная інфармацыя, але…
      - Хто?
      - Пераправерыць трэба шмат разоў.
      - Хто? - генерал павысіў голас.
      - Я бы ніколі не вырашылася без належных доказаў па такому сур'ёзнаму абвінавачванню, - цягнула яна час, мучачы старога.
      - Хто? - закрычаў ён.
      - Ваш першы намеснік, - прашаптала Ганна. Голас яе задрыжаў.
      Здаецца, старшыня камітэта не адразу зразумеў, што гэта азначае. Ён узяў шклянку з вадой, хацеў быў выпіць, але паставіў яе назад. Стары дрыготкай рукой падняў паперу і ў чарговы раз перачытаў, варушачы вуснамі, нібы ад гэтага яна магла змяніць свой сэнс на процілеглы. Затым ён падняў вочы на Ганну. 
      - Мой пляменнік? Мікіта? Госпадзі, як гэта можа быць…
      -  Мы правяралі скрыні ва ўсіх супрацоўнікаў. Ну пошту электронную… Адміністратар знайшоў адну скрыню, якая не была ўлічана. Зарэгістраваны інкогніта. Усталявалі вірус, прасачылі, - распавядала яна, як быццам неахвотна. - Там шмат рознага знайшлося. А галоўнае, цыдулка.
      - Каму прызначаецца ліст?
      - Мне. Аб'яднаецца, каб вас зваліць і знішчыць - вось сэнс яго прапановы.
      - Падонак, - прашыпеў генерал. - Нягоднік. Гнюс.
      - Але раптам ён проста тэстуе мяне? Паспешныя высновы ў нашай справе недапушчальныя. Трэба правесці аб'ектыўнае і поўнае расследаванне.
      - Дай бог, - кіраўнік КДБ жадаў паверыць у гэтую версію, але не мог. - Афіцэр, родная кроў… Ён мне як сын быў. Так стукнуць у спіну… Мы дакапаемся да праўды. Прызначыць аператыўную праверку. Выкарыстай усё: праслухоўку, назіранне, любыя сродкі, толькі знайдзі доказ… Жалезны доказ! Вінаваты альбо не!
      - Так і будзе, - спакойна сказала Ганна.
      Калі кіраўнік Камітэта дзяржаўнай бяспекі Беларусі застаўся адзін, ён дастаў з сейфа бутэльку гарэлкі. Стары піў толькі адзін, ніколі на людзях. Ён наліў сабе шклянку гарэлкі і выпіў палову яе.
      - Сын на бацьку пайшоў. Бацька на сына… Так, часы, - прагаварыў ён, звяртаючыся  невядома да каго. - Здрада і бунты зараз будуць суправаджаць нас да магілы.

      3.
      Палкоўнік была задаволена сабой. Яна адчувала сваю сілу. Яна ішла па калідоры з усмешкай, якая не знікла нават тады, калі наперадзе з'явіўся яе калега і канкурэнт - першы намеснік старшыні КДБ Мікіта.
      - Што ні кажы, у нас краіна неспадзевак. Цудоўна выглядаеце, Ганна Мікалаеўна, і бачу, настрой таксама дабры, - прывітаў яе малады палкоўнік.
      Яна працягнула яму руку для вітання.
      - Тут не ведаеш, цешыцца або гараваць, - адказала яна. - Але гэта добра, што я вас сустрэла. Вы куды накіроўваліся?
      - Да кіраўніцтва.
      - Да Сяргея Міхайлавіча?
      - Ну, так, пакуль ён у нас старшыня камітэта.
      Ганна зазірнула яму ў вочы, пасля нечакана з даверам ўзяла за руку.
      - Давайце зойдзем да мяне на пяць хвілін.
      - Ваш тон не прадугледжвае адмовы, - заўважыў Мікіта.
      - Не. Гэта  ў вашых інтэрасах.
      Яна правяла яго па доўгім калідоры і завяла ў свой кабінет. Ён быў меншы, чым кабінет начальніка і нішто ў ім не паказвала, што яго займала жанчына. На сцяне віселі герб і афіцыйны партрэт прэзідэнта з выраўнаваным, подмалоджаным гадоў на дваццаць абліччам. У куце - нацыянальны сцяг. На стале - толькі папкі са справамі і дакументамі. Нічога лішняга.
      - Пра што вы жадалі пагаварыць? - спытаў Мікіта, калі яны ўвайшлі.
      Ганна шчыльна зачыніла дзверы за ім, уключыла лямпу і неўзаметку націснула пад сталом кнопку, якая запусціла ўтоены аўдыё і відэазапіс.
      - Гэта адзінае месца, дзе я ўпэўнена, што нас ніхто не слухае, - зманіла яна.
      - А аб чым такім мы можам гутарыць, каб нас не слухалі? - усміхнуўся Мікіта.
      - Аб здрадзе. Подласці. І антыдзяржаўнай інтрызе, - пералічыла яна. - Табе нельга цяпер да кіраўніцтва. 
      - Чаму?
      - Таму што па даносе ворагаў ты трапіў у няласку. Варта табе пераступіць парог кабінета старшыні - цябе арыштуюць, - спакойна гаварыла яна, не спускаючы вачэй з калегі. - Змаганне за ўладу ў краіне пачалося, і правіл ў ім няма. Скажы, ты не атрымліваў ў апошні час падазроных электронных лістоў? 
      - Так. Мне дайшоў ліст, у ім лагін і пароль ад паштовай скрыні. Я зайшоў ў яго, але там нічога не было. Я не надаў значэння. 
      -  Дарма.
      Ганна падышла да яго бліжэй.
      - Ты мне падабаешся, Мікіта, - нечакана сказала яна. - Ты не падобны на астатніх: ты сумленны, прыстойны… Іншых сістэма нявечыць, але ты застаўся чыстым. Як легендарныя чэкісты з мінулага. Не агранены, як дыямент. Такіх даўно не сустрэнеш. Будзе шкада, калі цябе пасадзяць.
      - Не, пачакай. Я не разуею ў чым справа. Ганна, ты распавядзі падрабязна.
      - А ў тым, што хтосьці з той скрыні пачаў інтрыгу па выдаленні старога генерала з пасады. І адзіны чалавек, які да гэтай скрыні меў доступ - гэта ты.
      - Але я там быў толькі раз.
      - І таго хапіла, каб прасачыць, - адрэзала яна. - Я паспрабавала пераканаць старога, каб ён не сек з пляча. Але ты ж ведаеш генералаў "старой школы"… Калі ўжо ён што вырашыў, то вырашыў.
      - Я растлумачу яму, - ён павярнуўся да дзвярэй, але Ганна ўстала паміж ім і выхадам.
      - Што? Словы, словы, словы… Ён спытае, хто ж тады злачынец? Каго прад'явіш?
      Мікіта ўздыхнуў. Яна мела рацыю: прад'явіць у сваё апраўданне не было чаго.
      - Я гэтую жывёліну знішчу. Сцяру ў парашок, калі знайду, - прагаварыў ён. - Ты мне дапаможаш знайсці гэтую гніду?
      - Ужо дапамагаю. Але ты павінен мяне паслухацца, - сказала яна і ўпершыню ў яе голасе праслізнула пяшчота. - Я ўсё зраблю, і злачынец будзе выкрыты. А ты пакуль павінен знаходзіцца тут, у маім кабінеце. Тут ты ў бяспецы. І адгэтуль, разам мы вылічым, хто "крот". Мікіта, я табой вельмі даражу…
      Яна пацягнулася да яго, абняла рукамі за шыю і пацалавала ў вусны.

      4.
      Падзел краіны прайшоў спакойна. На праспекце з'явілася тоўстая жоўтая паласа, якая аддзяліла Заходнюю акругу ад Усходняй. Беларускі народ, які за апошнія гады прызвычаіўся прымаць любыя рашэнні свайго кіраўніцтва, у цэлым спакойна паставіўся і да падзелу Беларусі. Тлумачэнні прапагандыстаў і экспертаў з дзяржаўнага тэлебачання пераканалі насельніцтва. Сацыялагічныя апытанні паказалі, што, калі бы такую прапанову вынеслі на рэферэндум, яна была бы падтрымана абсалютнай большасцю насельніцтва. Таму вырашылі, што рэферэндум непатрэбны.  Сур'ёзныя дыскусіі разгарэліся толькі з нагоды ўладкавання мяжы і строгасці прапускнога рэжыму. Сышліся на тым, што кантроль, несумнеўна, неабходны, але ўвесці яго ў найблізкай будучыні не ўяўляецца магчымым.
      З Палатай Прадстаўнікоў паступілі проста: дэпутаты, абраныя з усходніх абласцей, утварылі парламент Усходняй Беларусі, астатнія - Заходняй. Раду Рэспублікі скасавалі за адсутнасцю такой рэспублікі.
      Спачатку думалі занесці змены ў канстытуцыю, а потым вырашылі, што ўсё, што адбылося, выдатна тлумачыцца і ў рамках дзейснай.
      Дзяржаўныя тэлеканалы былі падзелены пароўну і пераназваны: ОНТ стаў Заходнім нацыянальным тэлебачаннем - ЗНТ, а "Беларусь 1" стала "Усходняй Беларусіяй 1". Долі "Сталічнага тэлебачання" размеркавалі пароўну, а канал абавязалі раўнамерна асвятляць жыццё Заходняга і Ўсходняга Менска.
      Газеты актыўна каментавалі сітуацыю:
      "Паляпшэнне сістэмы адміністрацыйнага кіравання ў Беларусі наспявала даўно, можна сказаць, стагоддзямі. Для простага чалавека Ўсход і Захад Беларусі заўсёды былі чужымі, а іх аб'яднанне ў агульную тэрытарыяльную адзінку - штучным і нелагічным", - пісала ў тыя дні "СБ. Беларусь сегодня", заўважаючы пры гэтым, што "пры відавочнай неабходнасці такога рашэння, усім бракавала палітычнай волі і мудрасці ажыццявіць тэрытарыяльна-адміністрацыйную рэформу. І пры царызме, і пры камунізме, і пры шкодніках-дэмакратах палітыкі камуфлявалі відавочную праблему пад рознага роду папулісцкімі лозунгамі "адзінствы нацыі". Толькі першы прэзідэнт здолеў прыняць адзіна дакладнае рашэнне, якое зыходзіць з аб'ектыўных законаў геапалітыкі, эканомікі, сацыяльнага развіцця. Спадзяванняў народа, у рэшце рэшт".
       "Народная газета" высветліла, што "Сам Пётр Машэраў марыў аб такім падзеле і нават часта казаў аб яго непазбежнасці, за што, верагодна, і паплаціўся жыццём".
      Карэспандэнты газеты "Знамя юности" апублікавалі вялікае гістарычнае даследаванне беларускіх акадэмікаў, якія знайшлі ў Нацыянальнай бібліятэцы сярэднявечныя мапы, на якіх было ясна відаць, што мяжа, акрэсленая прэзідэнтам паміж Усходняй і Заходняй Беларуссю, была гістарычнай. 
      "Белгазета" разрадзілася іранічным артыкулам з лёгкім апазіцыйным падтэкстам: "Прэзідэнт як заўсёды абвёў вакол пальца Захад, які спадзяваўся на дэмакратызацыю краіны, пасля адыходу ад улады старога кіраўніка. Зараз замест аднаго старога "дыктатара", Еўропа атрымала дваіх маладых".
      "Хартыя 97" узяла інтэрв'ю ў трапіўшага у няласку малодшага сына прэзідэнта Колі, які з аднаго боку мякка пакрытыкаваў бацьку за аўтарытарныя метады кіравання, з другога паспрабаваў апраўдацца перад ім. Гэтае інтэрв'ю адразу ж выкарысталі аналітыкі дзяржаўнага тэлебачання, каб яшчэ раз паказаць, які няўдзячны, слабы і подлы быў малодшы сын, і наколькі празорлівы і велікадушны ягоны бацька.    
      Экзархат Рускай праваслаўнай царквы, Каталіцкая, Габрэйская і Мусульманскія абшчыны выпусцілі адмысловыя заявы, прызнаўшы, што  падзел краіны адлюстроўвае інтэрасы традыцыйных канфесій.
        Газета "Культура" бадзёра адрапартавала: "Зараз тэатры Ўсходу і Захаду  ўступаюць у паласу сапраўднай канкурэнцыі. Мастацтва Беларусі стане больш рознастайнае, выпрацаваўшы дзве розныя эстэтычныя мадэлі. А у выніку выйграе глядач".
      Міжнародная рэакцыя была змяшанай, калі не сказаць разгубленай. Казалі, што прыкладаў падзелу краін у гісторыі было мноства: Паўночны і Паўднёвы Судан, Сербія і Косава, Паўднёвы і Паўночны Кіпр, дзве Карэі, Заходняя і Ўсходняя Нямеччына і нічога асаблівага ў гэтым няма. Расея як звычайна заявіла, што гэта ўнутраная справа Беларусі і блакавала любыя спробы асудзіць аўтарытарны падзел у Радзе Бяспецы ААН. Заходнія краіны дзяжурна выказалі шкадаванне, што падобнае рашэнне было прынята недэмакратычным шляхам. Тым не менш, у гэтых каментарах праглядвала дрэнна схаваная весялосць з нагоды сыходу старога прэзідэнта і надзея на супрацоўніцтва з маладымі новымі кіраўнікамі.
      Для малодшага сына Мікалая была арганізавана цёплая сустрэча ў Брусэлі, дзе яго прынялі дыпламаты самага высокага ўзроўню.
      Па роўнай і шырокай шашы з Менска ў Гародню ехаў картэж былога прэзідэнта. Калона з двух дзясяткаў аўтамабіляў: лімузіны, джыпы, мікрааўтобусы спецслужбаў, машыны медыцынскай дапамогі, радыёэлектроннага перахопу, спецсувязі,  машыны аўтаінспекцыі з мігалкамі.
      У цэнтры калоны як заўсёды ехаў доўгі браніраваны "пульман", створаны для прэзідэнта ў Нямеччыне лепшым аўтавытворцам у свеце. І хоць у прасторным салоне з камфортам змясціўся бы дзясятак пасажыраў, ужо шмат гадоў прэзідэнт ездзіў ў ім адзін.
      За акном была пустая дарога (паводле традыцыі, калі ехаў прэзідэнт, шашу перакрывалі цалкам ад Менска да Гародні) і ўпадабаныя прэзідэнтам палі. Ля галоўных дарог яны апрацоўваліся асабліва акуратна і вычварна: чыста прыбранае жніво, на якім велізарныя фігуркі з саломы сімвалізавалі сялянскае шчасце. Рож змянялася грэчкай, затым рапс, кукуруза, бульба, паміж якімі абавязкова размяшчаліся акуратныя надзелы пад марозаўстойлівыя пароды аліўкавых дрэў, вінаграднікаў, бахчавых культур і нават цытрусавыя гаі. Яны былі гонарам прэзідэнта і сведчаннем яго сельскагаспадарчага генія. Прэзідэнт спадзяваўся, што ягоныя сыны прымножаць гэтыя дасягненні.
      У Гародні яго сустрэлі пампезна. У горадзе быў абвешчаны выхадны дзень і ўсіх службоўцаў сабралі ў цэнтры. Міліцыя і вайскоўцы ў парадных мундзірах шчыльным ланцугом аддзялілі радасны народ ад вымытай да бляску цэнтральнай плошчы. Адмыслова завезлі з суседняй Польшчы і высадзілі новыя кветкі. Тры аркестры: вайсковы, гарадскі і інвалідаў некалькі дзён рэпетыравалі ўрачыстую праграму. Акцёрам Гарадзенскага драмтэатра пашылі новыя гарнітуры ў нацыянальным стылі, каб яны надалі  сустрэчы фальклорны каларыт. А лялечны тэатр падрыхтаваў нацыянальную "Батлейку", у якой у займальнай форме распавядалася аб гісторыі Беларусі як незалежнай дзяржавы, ад яе фактычнага стварэння прэзідэнтам і да яго апошніх рашэнняў. На памосце выступілі зоркі беларускай эстрады і творчыя калектывы горада. Адмыслова для суправаджалых былога прэзідэнта вызвалілі дзве самыя прыстойныя гарадзенскія гасцініцы, выселіўшы польскіх гандляроў, нешматлікіх турыстаў і камандзіровачных.  А для самога былога прэзідэнта падрыхтавалі шырокія апартаменты ў галоўнай рэзідэнцыі кіраўніка Заходняй Беларусі, пад якую быў прыстасаваны гістарычны каралеўскі палац.
      Былы прэзідэнт прыняў ушанаванні годна, з народам гутарыць не стаў, затое на вячэры ў свой гонар, якая ладзілася ў ратушы, сказаў вялікую прамову ў гонар свайго старэйшага сына. Ён успомніў аб тым, як у юнацкасці адправіў яго служыць у памежныя войскі, як зрабіў яго сваім дараднікам, як увёў у Раду Бяспекі і заўсёды прыслухоўваўся да ягоных парад. Колькі антыдзяржаўных змоў, колькі карупцыянераў і шпіёнаў было выкрыта сынам. Успомніў нябожчыцу маці сына. Згадаў унукаў.
      Мінула ўсяго некалькі дзён, і ў краіне нечакана выпаў першы снег. У гэты дзень былы прэзідэнт падарожнічаў па Брэшчыне, а Георгій праводзіў працоўную нараду ў сваім кабінеце.  Ён слухаў даклад губернатара Гарадзенскай вобласці.
      - Наш любімы першы прэзідэнт праводзіць дні, падарожнічаючы па вашых гарадах. Клецк, Шчучын, Ліда, Ваўкавыск, сёння раніцай - Брэст і Кобрын. І шчыра кажучы, ягоныя перасоўванні ствараюць сур'ёзныя праблемы. Велізарныя сілы адцягваюцца на забеспячэнне бяспекі. Перакрыццё дарог стварае сур'ёзныя заторы. А неабходнасць карміць, і добра карміць, такое войска службоўцаў і ахоўнікаў спусташае гарады. Марнаванне бюджэту неймавернае.
      - Так, калі тата аддаў уладу, то практычнага сэнсу ў такіх паездках няшмат, - прагаварыў Георгій. - Я чуў, нават былі нараканні…
      - Не хацелася б пра гэта казаць. Усёткі ён ваш бацька і першы прэзідэнт, - прамямліў няўпэўнена губернатар.
      - А я прэзідэнт цяперашні і павінен ведаць аб усім, што адбываецца на маёй зямлі, - павучальна сказаў Георгій.
      Губернатар кіўнуў, дастаў з папкі аркуш і зачытаў.
      -   Паступілі скаргі, што падчас наведвання аднаго з саўгасаў Клецкага раёна ахова былога прэзідэнта збіла старшыню, як тут гаворыцца - "за безгаспадарлівасць і ляноту". Дырэктар не паспеў падрыхтаваць поле да пасадкі зімавых. Двойчы караліся афіцэры ДАІ за неналежнае перакрыццё дарог. Пацярпелі і карэспандэнты Заходняга нацыянальнага тэлебачання за, як здалося прэс-службе вашага бацечкі, нядосыць захопленыя і вялікія рэпартажы аб гэтых паездках. Аператару разбілі камеру, а карэспандэнтка пасля пагроз з боку службы бяспекі вашага бацькі збегла ў Польшчу. І мабыць, будзе прасіць там палітычнага сховішча. За нядосыць смачны абед паплацілася начальніца Шчучынскага грамадскага харчавання. Жанчына цяпер у лякарні з сардэчным прыступам. Тут шмат усякага…
      Ён перадаў начальніку некалькі аркушаў са скаргамі.
      - Так, гэта пачынае раздражняць, - уздыхнуў Георгій. - Без Колі тата як з ланцуга сарваўся… Калі вернецца, скажыце, што я заняты. На важнай нарадзе. Хай усвядоміць, што свет не круціцца вакол яго. І наогул, мы сёе-тое зменім ў ягоных звычках.
      Картэж старога прэзідэнта заязджаў у двор былога каралеўскага палаца ў Гародні. Калісьці даўно тут праводзілі соймы, на якіх выбіралі  караля Рэчы Паспалітай, а зараз тут жылі і працавалі прэзідэнты: былы і цяперашні.
      Калі ахоўнік адчыніў дзверы лімузіна, стары са здзіўленнем  заўважыў, што на лесвіцы адсутнічае чырвоная дывановая дарожка, якую заўсёды слалі для яго.  Яшчэ раніцай яна была.
      Непадалёк невысокі пажылы чалавек у шэрым гарнітуры раздаваў указанні дворнікам. Па знаку старога ахоўнікі прыцягнулі яго да машыны, і былы прэзідэнт са здзіўленнем пазнаў у гэтым заггасе свайго былога кіраўніка адміністрацыі, якога выгнаў калісьці ў жывым эфіры.
      - Ты?
      - Я, таварыш прэзідэнт, - пакорліва адказаў былы важны службовец.
      - Як ты тут апынуўся? - спытаў прэзідэнт.
      - Калі вы мяне выгналі, я спрабаваў уладкавацца на пасаду кіраўніка, але мяне нідзе не бралі, - распавёў ён. - За мяжу таксама не выпусцілі, сказалі, што я валодаю дзяржаўнымі сакрэтамі.
      - Так і ёсць, - пагадзіўся былы кіраўнік.
      - Так. Я працягваў шукаць працу… Бізнэсмэны, даведаўшыся, у якой я няласцы, адмаўляліся нават  сустракацца са мной. Пасля падзелу ваш прэм'ер-міністр працуе тут на аналагічнай пасадзе, ён мне і дапамог. Прызначыў у заггасы, - разгублена сказаў ён. - Зараз я адказваю за венікі, анучы, смеццевыя бакі і гнілое лісце.
      - Ты можаш пазбавіцца і гэтай працы. Дзе дыван, які ляжаў тут яшчэ раніцай? - строга спытаў стары.
      - Яго прыбралі па загадзе новага кіраўніка.
      - Майго сына?
      - Так, бо ён зараз новы прэзідэнт.
      Нешта ў яго словах і ў яго выглядзе здалося прэзідэнту кранальным і бездапаможным. І ён палагоднеў, як з ім здаралася не раз.
      - Ты ведаеш, я не злапомны, - сказаў ён. - І тым, хто мне служыў аддана, я многае прабачаў. Таму што я бачу чалавека наскрозь. Калі чалавек праходзіў выпрабаванне няміласцю і захоўваў вернасць, не сыходзіў у "пятую калону", я заўсёды даваў яму другі шанец. Дам і табе. Кім ты працаваў у мяне, нагадай?
      - Спачатку памагатым… Галоўным інспектарам па Магілёўшчыне. Кіраўніком справамі. Міністрам інфармацыі. І нарэшце, амаль дзясятак гадоў – кіраўніком адміністрацыі, - пералічыў цяперашні заггас. - І ні разу ніхто не абвінаваціў мяне ў тым, што я ўрвіцель альбо здраднік. Я быў заўсёды з вамі сумленны. І адданы, як сабака.
      - Іншых не трымаем, - усміхнуўся стары прэзідэнт. - Праўда, сабака не толькі ліжа руку, але часам і кусаецца. Добра, будзь побач, і занятак якоі-небудзь для табе знойдзецца… З заггасаў ты звольнены.
      Ён велічна накіраваўся да ўваходу ў палац у суправаджэнні аховы і сваёй адміністрацыі.
      У фае яго сустрэў губернатар Гародні.
      - Рады прывітаць вас пасля цяжкага дня, - сказаў ён.
      - Чаму ты сустракаеш мяне адзін? Дзе сын?  - перапыніў яго стары прэзідэнт.
      - Баюся, ён заняты, - адказаў губернатар, пакланіўся і выйшаў.
      На некалькі секунд павісла цішыня. Прэзідэнт павярнуўся да сваіх людзей.
      - Што гэта было? Жарт? Новы пратакол? Хто-небудзь вярніце гэтага прыдурка, - загадаў ён. Ахоўнік кінуўся выконваць даручэнне. - Ніколі ён тут не зробіць кар'еры! Дарэчы, наконт жартаў, дзе мой прэс-сакратар? Вось той, хто ўмее падняць мне настрой… Ён ачуняў?
      - Удакладніць? - спытаў працаўнік службы пратаколу прэзідэнта.
      - Ну, удакладніце.
      З прыёмнай выйшаў ахоўнік з заклапочаным абліччам. Было відаць, што яму нячаста прыходзілася дакладваць прэзідэнту такія весткі.
      - Ну што? - нецярпліва спытаў стары.
      - Ён адмовіўся выходзіць, - сказаў ахоўнік.
      - Адмовіўся? Чаму?
      - Не жадае, - ахоўнік разгублена развёў рукамі. - Не жадае.
      Стары прэзідэнт выпрастаўся, ўсярэдзіне ў яго нешта разгулялася, ён раз'юшана засоп і накіраваўся ў бок прыёмнай. За ім рушыла ўслед і світа, якая хрыбтом адчула дзікі гаспадарскі гнеў.
      У прыёмнай губернатар пра нешта гутарыў з сакратарамі. Убачыўшы прэзідэнта, ён прыкметна збялеў і змяк.
      -   Па-твойму, я хто? - спытаў стары.
      - Вы… Вы бацька нашага кіраўніка, - прамямліў губернатар.
      - Нікчэмнасць, вош, гніда, - спапяляў яго стары. - Я такіх як ты гэтулькі перамалоў, згнаіў у турмах і ізалятарах… Пятая ты калона, здраднік. Заўтра ты тут працаваць не будзеш, я табе гэта абяцаю…
      - Не вы мяне прызначалі, - паспрабаваў уставіць слова мокры ад поту губернатар Гарадзеншчыны.
      - Маўчаць, пакуль я гавару, гаўнюк! - гыркнуў прэзідэнт на чынушу, які зарваўся. - Ты ніхто перада мной. Пыл і гной. Лайно на маім боце. Я стварыў гэтую краіну, а такія як ты, губернатары і мэры, валяліся ў мяне ў нагах, тыднямі праседжвалі азадкі ў прыёмнай, цалавалі рукі, каб я проста паглядзеў ў іхні бок, ратаваў іхнія прадпрыемствы, кінуў ім бюджэтную падачку… І ты, падонак, мне грубіяніш?
      Стары раптам размахнуўся і адвесіў яму цяжкую аплявуху. Губернатар схапіўся за шчаку, пабарвовеў і, сабраўшы ў кулак усю сваю адвагу, выпаліў.
      - Я не абавязаны такое трываць!
      Ён накіраваўся да выхаду, але дарогу яму заступіў былы  кіраўнік адміністрацыі.
      - Прэч з дарогі, дворнік, - прашыпеў яму губернатар.
      - Я больш не дворнік. Прэзідэнт вярнуў мяне ў сваю каманду, - ганарліва адказаў былы кіраўнік. - І табе лепш праявіць больш павагі да выратавальніка нашай краіны.
      - Няма больш такой краіны. З дарогі, - ён грубіянскі праштурхнуўся да выхаду, працягваючы трымацца за шчаку, якая гарэла. У спіну яму паляцелі злыя смяшкі і жарты ад суправаджалых прэзідэнта. 
      - А, у нас свята? З чаго бы? - адцягнуў усіх ад гэтай весялосці яркі, вядомы голас прэзідэнцкага прэс-сакратара. - Мы зноў ва ўладзе? Зараз мы цешымся, што пакрыўдзілі дахадзягу ўзроўня правінцыйнага губернатара? Вось ужо сапраўды смех!
      Прэс-сакратар быў выхадцам з тэлевядучых і тэатральных акцёраў. Калісьці яго перадачы і ток-шоў пра агрэсіўныя планы Захаду, падступства, прагнасць і нікчэмнасць апазіцыі, імперскія планы Расеі, прыкоўвалі да экранаў усю краіну. Ён пабыў і кіраўніком дзяржаўнага канала, і міністрам інфармацыі, але апошнія гады прэзідэнт трымаў яго прэс-сакратаром не столькі для таго, каб фармаваць грамадскую думку - журналісты і так былі добра вымуштраваны, а сістэма прапаганды адбудавана - колькі для ўласнай забавы. Ніхто не ўмеў так падняць старому настрой саркастычным жартам альбо вострым каментаром, як гэты чалавек. Нікому іншаму прэзідэнт не дазваляў іранізаваць над сабой або сваімі рашэннямі.
      - Ён праявіў непавагу, - сказаў дараваны кіраўнік адміністрацыі.
      - А хто цяпер праяўляе павагу? Толькі былыя дворнікі.
      Прэзідэнт прыняў жарт добразычліва.
      - І што ты прапаноўваеш, шоумэн?
      - Я прапаноўваю, як заўсёды, выкарыстаць найноўшыя тэхналогіі чорнага піяру і інфармацыйных войн! Напрыклад, давай запусцім ток-шоў аб стаўленні да старых пад брэндам - "Старыя нашае ўсё!" Можна арганізаваць яркае ўсенароднае абмеркаванне пенсійнай рэформы для былых прэзідэнтаў. Пераздымем "Бацькі і дзеці" на "Беларусьфільме". Праўда, для гэтага прыйдзецца ізноў адбудаваць "Беларусьфільм", бо вы яго знеслі, пасля аднаго выпадку… Я бы не грэбаваў і забаўляльнымі фарматамі. Напрыклад, тэлевіктарына - "Абмяняй уладу на ката ў мяшку!" або яшчэ лепш - "Трэці лішні!" Можаш быць тэлевядучым, калі ўжо іншых пасад табе ў дзяржаве не знайшлося.
      - Ты прыдурак, - кінуў яму прэзідэнт. - Таксама жадаеш па пысе?
      - Маўчу, маўчу, маўчу, - падняў рукі прэс-сакратар і павярнуўся да памілаванага кіраўніка адміністрацыі. - Ты скажы яму, як завецца зараз ягоная пасада. Сам сабе прэзідэнт?
      - Ці даўно ты стаў такім адважным, сябрук? - спытаў яго стары.
      - З тых часоў, як ты сваіх сыноў зрабіў сваімі таткамі, даў ім у рукі па дубцу  і спусціў штаны, - прашаптаў прэс-сакратар так, каб астатнія не чулі.
      У гэты момант у прыёмную ўвайшоў Георгій. За яго спінай сярод суправаджалых віднеўся губернатар са шчакой слівовага колеру. 
      - Гоша, ну нарэшце… Я ўжо пачаў выходзіць з сябе. Ты выглядаеш напружаным. Ты што, не ў настроі? - спытаў бацька.
      - А былі часы, калі табе было пляваць, які ў яго настрой, - працадзіў прэс-сакратар і паспяшаўся адысці далей пад ледзяным позіркам Георгія. - Я што? Я - нічога. Маўчу, маўчу…
      Георгій загаварыў спакойна і афіцыйна.
      - Непрыемна, калі сур'ёзную дзяржаўную ўстанову ператвараюць у цырк. Непрыемна, калі людзі без афіцыйнага статусу і паўнамоцтваў увесь час падвяргаюць крытыцы законны ўрад. Непрыемна, калі дыскрэдытуюць і не паважаюць дзяржаўную ўладу. Мне здавалася, што вы, бацька, як ніхто разумееце, што такое дысцыпліна і субардынацыя і растлумачыце гэта сваім людзям. Таму што, калі не, то ў дзеянне ўступяць іншыя механізмы, - склаў ён.
      - Як гэта ў Шэкспіра? "Зязюля вераб'ю прабіла цемя за тое, што ён карміў яе ўвесь час", - не ўтрымаўся ад з'едлівага каментара прэс-сакратар і зноў замоўк пад позіркам Георгія.
      - Я пачуў слова "бацька". Ты ўпэўнены, што ты да мяне звяртаешся, Георгій? - спытаў прэзідэнт.
      - Я цябе вельмі прашу мяне пачуць, тата. Што тлумачыць, і так тут усё зразумела, - сказаў сын.
      - Не, растлумач. Ну растлумач, - загадаў прэзідэнт.
      - Я думаю аб выгодзе дзяржавы. Як… Як яе кіраўнік. І дзеля гэтай выгоды я пайду на ўсё, не зважаючы на асобы, як ты мяне заўсёды вучыў, - адказаў сын.
      - А я асоба? Асоба… Дзякуй, што не асобнік, - адгыркнуўся прэзідэнт.
      - Бацька.
      - А я думаў, я першы прэзідэнт краіны пад назвай Рэспубліка Беларусь. Прэзідэнт, які з бруду падняў гэтую краіну і пяцьдзесят гадоў нёс на вось гэтых руках, як крыштальную  пасудзіну. Можа быць, мяне не пазнаюць? - няшчыра здзівіўся стары.
      - Так, у людзей без пасады пазнавальнасць у нас у краіне рэзка падае, - падкінуў у топку агню прэс-сакратар.
      - Хто я такі, мы разбяромся. Але вось хто перада мной? Няўжо той чалавек, якога нарадзіў я і за руку вёў па жыццю? Няўжо  мой сын?
      - Я ў тыя гульні не гуляю, - адказаў спакойна Георгій. – Дый табе скакаць, як блазну, пазнавата, гады не тыя, статус, час. Ты правільна сказаў,  для нас ва ўсім ты эталон і ўзор. І нішчыць гэты вобраз нам не трэба. Ты помнік, ідал і абраз. Ну хочаш, статую табе паставім, вялікую, у цэнтры Гродні? З мармуру, з бронзы - толькі загадай. І варту вечную? Ну, як? Але свой балаган ты лепш спыні. І па краіне, быццам табар качавы, з дурным галёканнем, ды з п'янкай, са скандалам - не ездзі болей. Годзе ўжо. А хочаш ездзіць? Едзь у санаторый. Адпачывай. Ды  толькі разгані сваю “тусню". Прабач, адміністрацыю. Ну, дармаеды… Ты сам паразважай. Сядзяць на шыі ў бюджэту, клянчаць, а лішніх грошай мы не маем. Рабуем  медсястру, пенсіянера, каб ім напхаць  кішэні й жываты. Нядобра гэта…
      - Ты вылюдак! - раптам загарлапаніў стары прэзідэнт. - Хай чуюць усе! Ты - вылюдак! Бяздушны робат! Прабач, што дакучаў табе… Прабач, што быў табе я бацькам і покрываў твае злачынствы я ў мінулым. Прабач, што здуру зрабіў цябе я прэзідэнтам і даў табе на разграбленне краіну памерам з Аўстрыю. Я зразумеў усё! І ты мне больш не сын. Усе збіраемся, з'язджаем на Радзіму. У любімы Шклоў, на землі Магілёва.
      - Цябе ніхто не турыць. Проста не трэба скандалаў, не трэба збіваць маіх губернатараў, не трэба лаяць маіх службоўцаў, палохаць маіх журналістаў, толькі і ўсяго, - паспрабаваў прытушыць бацькоўскі гнеў Георгій, але было позна.
      - Не трэба мне расказваць, што рабіць! Я прэзідэнт і ведаю я сам! Сынок, сынок… Цябе пазнаў я надта позна, - расчаравана сказаў бацька.
      Гэтую карціну і заспеў прэм'ер-міністр, які ўвайшоў у прыёмную да Георгія. Ён перайшоў на працу да новага кіраўніка і зараз быў прэм'ер-міністрам Заходняй Беларусі. Гэта таксама быў чалавек са "старой гвардыі" былога прэзідэнта, добры гаспадарнік і ціхі, адданы чалавек сталага ўзросту. Пачуўшы, што разгараецца канфлікт, ён паспяшаўся ў прыёмную, але спазніўся.
      -  Ты з імі зараз? Ну, давай! Дабі мяне, - кінуў ён прэм'еру. - Падрыхтаваць машыны! Мы з'язджаем.
      - Не трэба хвалявацца. Давайце пагутарым спакойна.
      - Ты! Прэч пайшоў!… Подбрэхівай яму. Цяпер ён гаспадар табе, - ён накіраваўся да дзвярэй, але раптам спыніўся. - Хоць маеш  рацыю, але я не дамовіў. Дык вось, Георгій… Калі цябе я юнаком зялёным прызначыў  у Саўбез, хоць усе былі і супраць. Калі дазволіў прызначаць хаўруснікаў тваіх ў пракуратуру, у МУС, выведку. Калі прыяцелям тваім даваў участкі я пад забудову, а банкі прымушаў даваць крэдыты… Калі з барыгамі  мой сын рабіў мільёны, аб дэвальвацыі даведаўшыся … Так, я не чапаў вас,  хоць таўро ўжо не было куды паставіць. Тады другія песні ты спяваў, падняць баяўся вочы… Цяпер  яны вакол цябе, як зграя. Вунь, зубы шчэраць, - ён паказаў у бок губернатара. - Дам табе прагноз: ты доўга так не пратрымаешся, Георгій. Ці мабыць, верыш ты, што ўладу утрымаеш на багнетах?  Тады ты дурань, горай за таго, каму надоечы  я даў у зубы. Каб кіраваць народам, трэба больш, шмат больш. Нічому ты не навучыўся, і ў гэтым плане ты дурны, як бот.  Ды дзякуй богу, ёсць мазгі ў Рамана.  З ім аб'яднаюся і сілу я вярну… І тады папярэджваю, табе мала не пакажацца.
      Гэтую апошнюю фразу стары прэзідэнт сказаў так, як казаў у былыя часы тысячу разоў, як брытвай рэжуць вока… Сын завагаўся.
      Стары выйшаў, за ім пайшлі яго суправаджалыя. Апошнім выходзіў прэс-сакратар, які не ўтрымаўся і зажартаваў напрыканцы.
      - Ведаў бы, дзе павалішся, саломкі бы паслаў.
      Георгій паглядзеў на прэм'ер-міністра, які непрыхільна ўздыхнуў.
      - Ты гэта чуў? Ён мне пагражаў.
      - Я чуў, - сказаў прэм'ер-міністр. - Не варта было да яго так ставіцца.
      - Цябе не спыталі. Займіся кароўнікамі лепш, - грубіянскі абарваў яго малады прэзідэнт Заходняй Беларусі. - Альбо прэм'ер-міністр у нас у краіне стаў палітычнай асобай?
      Прэм'ер апусціў вочы і адмоўна пахістаў  галавой. Георгій паклікаў збітага губернатара.
      - Бацька слоў на вецер не кідае. Ахова ў яго немаленькая. Брыгада афіцэраў, загартаваных як сталь, узброеных да зубоў, спецтэхніка, выбухоўка, - шматзначна сказаў ён. - І гэта ў пару метрах ад маёй спальні. Дзякуй богу, уся гэтая раць з'язджае… Шкада, што да брата. Не думаю, што ён будзе вельмі рады такому суседству. Ты паедзеш да Ромы. Усё распавядзеш падрабязна і адвязеш ліст. Не давяраю я ні тэлефонам, ні электроннай пошце. У баці кдбэшнікі ў сябрах. Дзясяткі гадоў мы ўсе пад каўпаком, і хутка гэта не зменіш. Стучалі і стучаць…
      - Я зразумеў, - сказаў губернатар. - Паеду, перадам.
      - І галоўнае… Бацька мой нязгодлівы, пакуль з ім гэтая хеўра. Перад імі ён шалее, - нягучна сказаў Георгій. - Падпарадкаваныя заўсёды яго распальвалі. Адзін на адзін - чалавек як чалавек. Але варта з'явіцца пары вачэй, усё роўна, саўмінаўскіх, саўбезаўскіх, ды хоць афіцыянтаўскіх, як пачынаў раўці ён, як бялуга, зіхацець вачыма і кідацца на людзей.  Пазбавім яго гэтых ліслівых, захопленых гледачоў, і можна будзе са старым мець справу.
      - Зразумела, - кіўнуў губернатар. - Вы мне можаце давярць  абсалютна, спадар прэзідэнт Заходняй Беларусі.
      Здаецца, у гэты момант Георгій расслабіўся. Ад'езд бацькі азначаў, што жыццё вернецца ў звыклыя рамкі, без выведнікаў і навучанняў. Ён ужо надумаў прапаліць лазню, склікаць сяброў: афіцэраў, бізнэсмэнаў, спартоўцаў, закаціць баль, на якім будуць спяваць зоркі шансона. І абавязкова шмат прыгожых жанчын…
      Толькі цяпер ён заўважыў, што прэм'ер-міністр усё яшчэ стаіць у куце прыёмнай. Ён падумаў, наколькі гэта ўсёткі шэры і маленькі чалавек. Бацька чамусьці любіў прызначаць на пасады прэм'ер-міністра менавіта такіх: ціхіх, адданых, непрыкметных.
      - Ён папіхаў цябе, як анучу, - сказаў яму, выходзячы, Георгій. - І я буду рабіць тое ж самае. Ты зразумеў?
      - Я ўсім задаволены, - ціха адказаў прэм'ер-міністр.
      - Вось і добра. Ідзі працуй, - загадаў Георгій і пайшоў аддаваць загады наконт сённяшняй вечарынкі.

      5.
      Ад'езд прэзідэнцкага картэжа з Гародні атрымаўся не такім урачыстым, як уезд. Зборы зацягнуліся да глыбокай ночы. Ахова некалькі разоў прапаноўвала старому прэзідэнту застацца і пераначаваць у рэзідэнцыі. Людзі былі стомленыя пасля паездак па рэгіёнах, ды і бяспеку на начных дарогах будзе забяспечыць цяжка. Але стары адмовіўся. Ён жадаў паказаць сыну, як моцна ім пагарджае, і што ніводнай  лішняй секунды не збіраецца карыстацца яго гасціннасцю. Сярод адміністрацыі чуліся нараканні. Не ўсе былі на баку былога кіраўніка, лічачы яго ініцыятарам канфлікту. Некалькі чалавек нават папрасіліся  застацца пад рознымі падставамі, спадзяючыся знайсці працу ў новага кіраўніка. Па Гародні імгненна разнесліся чуткі. Да поўначы польскія апазіцыйныя парталы ўжо ва ўсю смакавалі гэтую навіну.
      Стары прэзідэнт у суправаджэнні прэс-сакратара і кіраўніка  адміністрацыі выйшаў у цёмны двор Гарадзенскага каралеўскага палаца, дзе яго чакаў лімузін. Аб чырвоных дарожках зараз ужо ніхто не думаў. Выпраўляць яго не выйшаў ні сын, ні высокія службоўцы. Яго выпраўлялі толькі прадстаўнікі службы пратаколу і аховы палаца.
      - Ну, вось табе і шанец даказаць сваю адданасць, - сказаў стары свайму былому кіраўніку адміністрацыі. - Паедзеш да Ромкі. Указ аб прызначэнні цябе спецпасланцам падпісаны. Толькі паспяшайся, да нашай сустрэчы там усё павінна быць гатова. Я спачатку заеду ў Менск. Пабачу старога сябра - старшыню камітэта дзяржбяспекі. З ім ёсць пра што пагутарыць… Потым на Магілёўшчыну…  Гэта мой родны край, трэба паказаць, не ў прыклад гэтым "заходнікам", як ён любіць свайго першага прэзідэнта…
      -  Ува мне можаце быць упэўнены, - сказаў спецпасланец. - Усе будуць стаяць на вушах. Гэта будзе такая весялосць, якой яшчэ не ведаў свет! Салют і фанфары я абяцаю.
      Ён рашуча накіраваўся да джыпа, якога  яго чакаў, каб паімчаць на Ўсход. 
      - Ага, трымай кішэнь шырэй, - усміхнуўся прэс-сакратар і даволі смешна працытаваў вядомы фільм. - "Будзе табе і ванна, будзе табе і кофэ, будзе табе і какава з чаем… Паехалі".
      Стары як заўсёды сеў у лімузін адзін, кінуўшы позірк на ярка асветленыя вокны палаца, за якімі ішоў вясёлы баль "маладых ваўкоў". Яны святкавалі перамогу. Здаецца, нават скрозь браніраванве шкло лімузіна прабіваліся рытмы вясёлага шансона. Зашчымела сэрца. Ён кіўнуў кіроўцу, і калона прэзідэнцкага картэжа рушыла ў шлях…

      6.
      Раніцай чорная службовая машына намесніка старшыні КДБ Ганны Мікалаеўны ехала па заходняй частцы праспекта Незалежнасці з Бараўлян, дзе ў яе быў дом, у цэнтр горада.
      Дарога была пустая - на праспекце вяліся будаўнічыя працы, і звычайныя машыны пускалі ў аб'езд. Выключэнні рабілі толькі для службовага транспарта па спецпропусках. 
      На месцы жоўтай лініі падзелу горада паспешна ўзводзілі памежныя загароды - лёгкія, сучасныя канструкцыі: слупы з відэакамерамі, паміж якімі нацягвалі струны з токам невысокай напругі. Удар, калі іх крануць, быў нямоцным, ён не мог бы пашкодзіць нават дзіцяці, але непрыемным. Сігнал адразу ж перадаваўся ў службу памежнага кантролю. Усёткі Захад і Ўсход зараз былі рознымі дзяржавамі. І адносіны паміж імі з кожным днём станавіліся ўсё халадней і напружаней.
      Галоўнай перапонай былі эканамічныя пытанні. Золатавалютны запас, банкаўская сістэма, эмісія нацыянальнай валюты выклікалі бурныя спрэчкі паміж урадамі Захаду і Ўсходу. Натуральна, у даляглядзе кожная краіна павінна была перайсці на ўласную валюту, але арганізаваць гэта было не так проста. Кожны з братоў наняў эканамічных дараднікаў, якія давалі розныя, часам узаемавыключальныя рады. Давер да адзінага беларускага рубля падаў рэкорднымі тэмпамі, а гэта выклікала небывалы валютны ажыятаж, інфляцыю і як вынік - таварны дэфіцыт у крамах.
      Не маглі кіраўнікі дамовіцца пакуль і аб лёсе газа- і нафтаправодаў, у прыватнасці, нацыяналізаванага некалькі гадоў назад "Белтрансгаза". Спрачаліся з-за ваенных баз. Нават сам горад стаў аб'ектам жорсткага  гандлю: на баку Рамана апынуліся ўсе аэрапорты і вакзалы, затое Георгій кантраляваў усе следчыя ізалятары і кафедральныя цэрквы і саборы. 
      Для мінчукоў быў уведзены прапускны рэжым. Дапушчальнымі падставамі для жыхароў адной паловы знаходзіцца на тэрыторыі другой лічыліся: месца працы (пры прад'яўленні працоўнага пасведчання або кантракту), наведванне культурных і спартовых мерапрыемстваў (пры наяўнасці квітка), вакзалаў (таксама патрэбен быў квіток) і сваякоў (патрэбна была даведка з пашпартнага стала). Выключэнне зрабілі для афіцыйных таксістаў, якія са спецпропускамі маглі ездзіць па ўсім горадзе.
      Кальцавую аўтадарогу пакінулі для агульнага карыстання ўсімі жыхарамі, але заезды ў горад абсталявалі сучаснымі турнікетамі. 
      Зрэшты, засталіся ў Менску і месцы, якія бесперашкодна мог наведаць любы мінчук: першым чынам гэта нацыянальная бібліятэка. Месца гэта лічылася сакральным для любога беларуса як бачны сымбаль  велічы нацыі і дасягненняў прэзідэнта. Нават у думках  немагчыма было дапусціць, каб доступ да бібліятэкі быў абмежаваны. Для сустрэч гараджанам таксама пакінулі плошчы Перамогі, Незалежнасці і Якуба Коласа.
       Ганна пад'язджала да будынка Камітэта. Нягледзячы на тое, што фармальна ён знаходзіўся ў Заходнім Менску, у рэальнасці ён усё яшчэ працаваў у старым рэжыме - адразу на дзве часткі. Падзяліць КДБ аказалася значна складаней, чым парламент альбо ўрад.  Шматлікія расследаванні і спецаперацыі камітэтчкі ажыццяўлялі адначасова і на Ўсходзе, і на Захадзе, і там і там мелася сакрэтная агентура, якая каардынавалася з адзінага цэнтра, некаторыя адмыслоўцы проста былі ў адзіным экземпляры. Юрысдыкцыя крымінальных спраў супраць дзяржавы, якія расследваліся, таксама патрабавала яснага азначэння: супраць якой менавіта дзяржавы дзейнічалі злачынцы і апазіцыянеры, якія запаўнялі ізалятар КДБ, як іх падзяліць?
      Адмыслова для рашэння спрэчных пытанняў, у тым ліку па падзеле КДБ у Менск вярнуўся сярэдні сын прэзідэнта Раман з сям'ёй. Дразды дасталіся старэйшаму брату, а для сябе ён забраў квартал "мзсаўскіх" рэзідэнцый у раёне плошчы Перамогі. Для дзяцей і ўнукаў прэзідэнта зачынілі парк Горкага, і мінакі з маста над Свіслаччу зрэдку маглі бачыць, як там яны шпацыруюць у суправаджэнні няні і аховы.
      Ганна запаркавала машыну ў двары КДБ і ўвайшла ў будынак. Пасля неабходных працэдур кантролю і ідэнтыфікацыі яна зайшла ў кіраванне інфармацыйнай бяспекі. Вялікая зала, абсталяваная найноўшымі кампутарамі, была перадавой мяжой палітычнай кібервайны. Менавіта адгэтуль былыя выдатнікі БНТУ і БДУІРа "тролілі" і "д-досілі" апазіцыйныя сайты, узломвалі скрыні актывістаў, палітыкаў і журналістаў, рассылалі вірусы і "траяны". Апошнім дасягненнем аддзела быў узлом крэдытных картак шэрагу апазіцыйна настроеных бізнэсмэнаў і палітыкаў. Тады атрымалася спісаць значныя сумы. Зараз ў аддзела былі грошы на навагодні карпаратыў у добрым начным клубе. Хлопцы былі маладыя, многія  з глыбінкі, так што ў зале заўсёды стаяў вясёлы гоман. Сваю начальніцу яны сустрэлі паважліва.
      Ганна забрала падрыхтаваныя для яе дакументы па дыскрэдытацыі Мікіты. Зараз у яе былі дадатковыя доказы ягонай "змовы", якія стварылі таленавітыя кампутарнікі. 
      Яна зазірнула ў "педагагічны аддзел". Так гэты аддзел празвалі за тое, што яго супрацоўнікам у асноўным прыходзілася праводзіць прафілактычныя гутаркі з юнымі апазіцыянерамі і іхнімі бацькамі. У КДБ выдатна разумелі, што лепш папярэдзіць дзяржаўную праблему, чым потым з ёй разбірацца. Асноўным прыёмам тут было запалохванне, таму і супрацоўнікаў падбіралі дужых, панурых, але з добра падвешаным языком. Калі гутаркі не дапамагалі, тады звярталіся да правакацый, вынікам якіх заўсёды былі адміністрацыйныя арышты і крымінальныя справы ў мэтах педагагічнага ўздзеяння. У вялікім пакоі, абклееным фатаграфіямі і тэлефонамі маладых бунтароў,  яна і знайшла таго, хто ёй быў патрэбен.
      Аператыўную сітуацыю ёй далажыў начальнік кіравання інфармацыйнай бяспекі КДБ.
      - Я толькі што ад дзеда. Будуць вялікія ўзрушэнні. Сёння ў яго прызначаная сустрэча з Раманам Аляксандравічам, - сказаў ён.
      - Дзе?
      - Тут, у нас, - ён шматзначна паглядзеў на начальніцу. - Здаецца, прэзідэнцкі сынок збіраецца прапанаваць дзеду вельмі выгодную ўгоду. Не сакрэт, што адносіны паміж Раманам Аляксандравічам і Георгіем Аляксандравічам у апошні час не фантан. І той, на чыім баку ў гэтай спрэчцы будзе КДБ, атрымае вельмі вялікую фору.
      - Усё так дрэнна? - спытала яна.
      - І будзе толькі горш, - упэўнена сказаў палкоўнік. - Мы ж усіх чуем, усё чытаем і ўсё ведаем. Апроч таго сюды з Гародні накіроўваецца стары прэзідэнт. Пэўна, з Гошам ён палаяўся канчаткова. І зараз ускладае і на Ромку, і на нашага дзеда вялікія надзеі.
      Ганна выдатна разумела ўсю складанасць сітуацыі.  І разумела, што для яе гэта вялікі шанец.
      - А што наконт Мікіты? - нібы няўзнак кінула яна.
      - Усё зроблена як вы прасілі, - ён перадаў ёй папку, развітаўся і выйшаў.
      Ганна бегла прагледзела справаздачу, усё было зроблена правільна.
      Адданыя супрацоўнікі ўжо правялі на кватэры Мікіты ператрус, і вядома, знайшлі там літаратуру антыдзяржаўнага зместу, замежную валюту і перапіску з лідэрамі падпольных палітычных партый. Некаторыя лідэры гэтых партый якраз знаходзіліся ў ШЫЗА і ўжо давалі патрэбныя паказанні супраць Мікіты. Справа была практычна зроблена.
      Ганна разумела, што Мікіту трэба было прыбраць да таго, калі пачнецца рэальны падзел ведамства.
      Яна ўвайшла ў свой кабінет і замкнула за сабой дзверы. Мікіта яе чакаў у пакоі адпачынку за кабінетам, дзе ён і жыў усе апошнія дні. Ён ужо ведаў, што яго кватэру абшукалі і апячаталі. Што яго тэлефон і крэдыткі заблакавалі. Што стары генерал падпісаў загад аб ягоным арышце - Ганна паказала яго Мікіце перш за ўсё. Аб гэтым яму штодня дакладвала Ганна, паказваючы ўсе новыя доказы, якія фабрыкавалі  супраць яго "ворагі". Мікіта ёй верыў. Верыў, што яна ўсімі сіламі спрабуе знайсці зламыснікаў і высвятліць, хто стаіць за ўсёй інтрыгай з яго адхіленнем ад пасады. Ды і як было не верыць, калі яна з ім спала?
      - Усё дрэнна, - сказала яна проста. - Цябе могуць арыштаваць з хвіліны на хвіліну. Яны чакаюць высокіх гасцей і будуць правяраць усе кабінеты без выключэння. Калі цябе схопяць, то надоўга кінуць у ШЫЗА. Думаю, год будуць вырашаць толькі пад чыёй юрысдыкцыяй расследаваць: Усходняй або Заходняй. Хутчэй за ўсё, і гэты год ты не працягнеш, мяркуючы па ўзлаванасці і сіле тваіх ворагаў.
      Яна абняла яго і па-жаночаму прытулілася.
      - Я вельмі табой даражу, - сказала яна пранізліва. - Госпадзі, ты ўсяго гэтага не заслужыў.
      Яна пацалавала яго так горача, як толькі жанчына можа цалаваць мужчыну.
      - Што рабіць? - спытаў ён, гледзячы ёй у вочы. 
      - Сыходзь. Збяжы. Проста зараз жа. Інакш сядзем мы абодва. Я дам табе тры хвіліны і ўключу трывогу.
      - Скажы, ты хоць трохі кахала мяне? - спытаў Мікіта, нібы нейкі глыбокі сумнеў кальнуў яго.
      - Тры хвіліны. Гэта ўсё, што я магу табе даць, - прашаптала яна, і сляза пакацілася па яе шчацэ.
      Мікіта імкліва выйшаў з кабінета Ганны. Камеры відэаназірання здымалі зверху, таму ён нацягнуў фуражку на лоб.
      Ганна, якая засталася ў кабінеце, глядзела на гадзіннік. Калі секундная стрэлка адлічыла роўна тры хвіліны, яна падняла трубку.
      - Трывога. У будынку падазраваны. Блакаваць выхады. Абвясціць узровень небяспекі чатыры, - сказала яна.
      Паклаўшы трубку, Ганна падышла да люстэрка. Яна паглядзела на сябе: памада на вуснах была размазаная пацалункамі, а з-за слёз па твары пацякла туш. Яна зняла пругкую шпільку, якая сцягвала валасы на патыліцы. Пасмы рассыпаліся. Ганна схапіла каўнер блузкі і цвёрдым рухам парвала яго. Затым падняла спадніцу і пазногцем шаснула па калготах. Гэтага ёй здалося мала. І ці то для таго, каб надаць сваёй знешнасці пераканаўчы выгляд, ці то для таго, каб спыніць шчырую слязу, яна прыкусіла сабе губу і пусціла з куточка рота сукравіцу.
      У кабінет уварваліся некалькі ўзброеных чэкістаў. Ганна зрабіла выгляд, што ногі падагнуліся, і звалілася на падлогу. Яе паднялі і аднеслі на канапу. Яна адкрыла вочы толькі тады, калі ў кабінет увайшоў сам старшыня Камітэта дзяржаўнай бяспекі.
      - Ён хацеў мяне згвалтаваць, - прашаптала яна.
      - Падонак. Быдла. Няўжо ў маёй сям'і мог нарадзіцца такі вырадак. Ганьба ўсяго чэкісцкага саслоўя, - генерал гатовы быў узарвацца. - Дзе ён?
      - Не ведаю. Шукайце, - сказала яна. - Калі ён мяне душыў на гэтай канапе, ён мне ва ўсім прызнаўся. І што жадаў пазбавіцца ад вас. Ну а мяне ў наложніцах пакінуць. Ён закаханы ў мяне, як вар'ят. А вас ён таксама моцна ненавідзіць…
      - Злавіць!  Тэрмінова, падняць на вушы ўсіх на Ўсходзе і на Захадзе! Перадаць арыентоўку міліцыі і пагранцам, на вакзалы, у рэстараны і гасцініцы, - закамандаваў стары чэкіст. - У яго зямля павінна гарэць пад нагамі! Ад нас яшчэ ніхто не збягаў…
      - Будзе выканана, таварыш генерал, усе сілы на гэта кінем, - адрапартаваў афіцэр і з калегам паспешна выйшаў.
      -  Ты не параненая?
      - Не.
      - Ён…
      - Ён не паспеў, - апярэдзіла яго пытанне Ганна. - Я не далася.
      - Ты мне як дачка будзеш, - з бацькоўскай пяшчотай сказаў генерал, правядучы жылістай рукой па яе валасах. - А тую любоў, якую я да яго адчуваў, я памножу і табе вярну. Ты малайчына. Ты, Аня, сапраўдная чэкістка.
      - Паспрабую апраўдаць, таварыш генерал, - адказала яна, упершыню ўсміхнуўшыся.
      У гэты час Мікіта яшчэ знаходзіўся ў велізарным будынку Камітэта. Натуральна, усе ўжо ведалі аб ягоных праблемах, але не ўсе верылі, што ён здраднік. Хадзілі нават чуткі, што справа супраць яго фабрыкавалася ўсярэдзіне самога Камітэта. Выхады былі перакрытыя. Арыентоўкі разасланыя. Так што для ўцёкаў патрэбен быў план…

      7.
      Раман, у адрозненне ад старэйшага брата, любіў "мажорныя" машыны. У ягоным картэжы было некалькі "Паршэ", "Бентлі", "Мазэраці" і "Астон Марцінаў". Апроч таго, за легкавымі машынамі заўсёды цягнулася нейкая жалезная самаходная ўстаноўка, на якой красаваліся дзве выфарбаваныя ў жоўты колер ракеты. Цяжка сказаць, ці баяўся Раман паветранага налёту, але гэтыя ракеты падабаліся яго ўнукам. Кажуць, яму прэзентавалі іх кітайцы, каб ён не згортваў будаўніцтва тэхнапарка пад Смалявічамі памерам з Шанхай.
      Картэж спыніўся ля параднага ўваходу ў Камітэт. На статус візіту паказвала тое, што на тры кварталы вакол: ад Купалаўскай да Незалежнасці, і ад стадыёна Дынама да гандлёвага дома на Нямізе раён быў вычышчаны ад людзей і машын. Ад ганка да праспекта распасцерлі жоўтую дарожку (гэта быў улюбёны колер Рамана). Выстраілі ганаровую варту, аркестр КДБ, дзяўчынак-піянерак з кветкамі…
      Але асабліва ўрачыстай сустрэчы не атрымалася - пайшоў моцны дождж. Раман выскачыў з цюнінгаванага  "Паршэ" і таропка, амаль бегма рушыў да калон. За ім з парасонам бег каржакаваты Міністр унутраных спраў і некалькі ахоўнікаў.
      Іх чакаў сам старшыня КДБ у парадным мундзіры. Гэта быў сапраўдны герой Беларусі, стары і ганарлівы арол. На яго грудзях ззяла больш ордэнаў, чым было зняволеных у перапоўненым ізалятары КДБ. Ён глядзеў на новага кіраўніка спакойна і без страху. 
      Апроч яго на прыступках стаялі генералы, начальнікі кіраванняў і ў цэнтры - Ганна, якая ўжо прывяла сябе ў парадак. Нішто ў яе выглядзе не выдавала таго, што адбылося напярэдадні. Наадварот, строгія чорныя панчохі яна змяніла на крэмавыя і як быццам з ледзь прыкметнай лайкрай. Гэта спрацавала: Раман спачатку паглядзеў на яе ногі, потым на яе і толькі ў трэцюю чаргу на генерала. 
      Усё выслухалі куплет нацыянальнага гімна. Гралі стары, таму што новыя гімны краін, ужо замоўленыя вядомым кампазітарам Сяргею Ждановічу і Ігару Карнелюку, яшчэ не былі канчаткова гатовы. Раман слухаў гэтую музыку, відавочна гнятучыся.
      - Дабрыдзень таварышы, - бадзёра сказаў ён, калі аркестр змоўк.
      - Таварыш прэзідэнт Усходняй Беларусі, - пачаў генерал.
      - Беларусіі, - перабіў яго Раман.
      - Што?
      - Беларусіі. Мы тут параіліся, і вырашылі вярнуць гістарычную назву. Вы павінны яе яшчэ памятаць і любіць, генерал. Як у старыя добрыя савецкія часы… А "заходнікі" як сабе хочуць.
      - Усходняй Беларусіі, - паўтарыў кіраўнік КДБ. - Як загадаеце. Мы вельмі рады прывітаць вас у сценах Камітэта дзяржаўнай бяспекі - апоры сілы і адзінства нашай дзяржавы.
      - Ну пра адзінства ўжо не так актуальна, а вось сіла… Сіла - гэта актуальна заўсёды. Рады вас бачыць, генерал, - усміхнуўся Раман. Ён моцна  паціснуў генеральскую руку і запанібрата паляпаў па плячы.
      - Вы не праводзіце мяне ўнутр, Ганна Мікалаеўна? - сказаў ён Ганне. – Дрэннае надвор'е…
      - Прашу за мной, спадар прэзідэнт, - сказала яна, прапускаючы яго наперад. - "Беларусія" сапраўды гучыць значна арыстакратычней… Як "Мазэраці"…
      Раман засмяяўся з яе жарта. Міністр МУС і стары генерал пайшлі ўслед на імі.
      - Я чуў, што ў вас не ўсё тут добра, - нягучна сказаў міністр. - Спачуваю.
      - Мы разбяромся. Паршывая авечка ёсць у любым статку, - адказаў кіраўнік дзяржбяспекі. - Іншым бы таксама пачысціць так шэрагі, як чысцім мы.
      - Раман Аляксандравіч даручыў нам аказваць усялякае садзейнічанне ў гэтай справе, - сказаў міністр. - Я асабіста паставіў справу на кантроль. Скажыце, гэты ваш Мікіта часам не быў у хаўрусе з апазіцыяй?
      - Ідзе расследаванне, - ухіліўся ад адказу генерал. - Аб выніках паведамім. А сёння, я так разумею, мы мусім  абмеркаваць справы значна больш сур'ёзныя, чым здрада аднаго дурня.
      - Скажу наўпрост, ён з апазіцыяй быў звязаны, - сказала Ганна Раману.
      - Так, відаць, гэтая навалач і падбухторвала яго, - адказаў Раман. - Гвалтаўнікі, забойцы і падонкі - вось і ўвесь іхні кантынгент. Толькі і чакаюць, каб расцягнуць народнае багацце, якое наша сям'я захоўвала на працягу паўстагоддзя.
      - Я чуў, менавіта вы, Ганна Мікалаеўна, выкрылі змову, - сказаў міністр МУС. - І выявілі сябе як выбітны прафесіянал сваёй справы.
      - Стаяць на варце інтэрасаў кіраўніцтва  і дзяржавы - мой адзіны абавязак, - адказала яна.
      - Гэта праўда. Ганна Мікалаеўна - наш гонар, - сказаў стары генерал КДБ.
      Яны ўвайшлі ў пампезную залу, цэнтрам якой быў дубовы стол для перамоў. Кдбэшнікі селі з аднаго боку, Раман і яго людзі - з другога. Раман кісла паглядзеў на мінералку на стале, затым з натугай ўсміхнуўся Ганне і генералу.
      - Ну добра, пачнем, - сказаў ён. - Не сакрэт, што нас з братам Георгіем звязваюць жыццёвыя інтэрасы і цесная крэўная сувязь. Усёткі мы блізкія людзі. Ды яшчэ выгадаваныя такім бацькам.
      - Так, ваш бацька - гэта глыба, - падтрымаў кіраўнік КДБ.
      - Глыба, глыба, - кіўнуў Раман. - Але цяпер ён на адпачынку. А нам усё разграбаць… І так здарылася, што не па ўсіх пытаннях у нас з братам кансенсус. Ёсць шмат кропак напружання.
      - Напрыклад? - пацікавіўся стары.
      - Напрыклад… Напрыклад па атамнай станцыі ў Астраўцы, - сказаў Раман. - Вы ведаеце, яна цяпер забяспечвае электрычнасцю ўсю краіну. Усю былую краіну. Яна ў брата.  І час ад часу ён нас ад яе адсякае, каб памучыць. А дзарждаўгі за яе будаўніцтва нібыта падзеленыя пароўну ў ліку іншых дзяржаўных абавязкаў. Два дзясяткі мільярдаў даляраў. Вось і атрымліваецца… Мы і электрычнасць купляй па рынкавых коштах, мы і даўгі плаці…
      - Затое ў вас нафтаперапрацоўка, Нафтан і Мазыр, - сказаў стары.
      - Гэта праўда, козыры ёсць і ў нас. Жадаюць рабаваць нас на электрычнасці, хай удвая плацяць за бензін, - падтакнуў міністр МУС.
      - Мы разбяромся, - спыніў яго Раман. - Усё ж браты… Але мне патрэбны надзейныя тылы і ваш прафесіяналізм. Я не проста так, я з прапановай. Я хацеў бы папрасіць Ганну Мікалаеўну ўзначаліць сістэму дзяржаўнай бяспекі Ўсходняй Беларусі. У нас таксама досыць змоўшчыкаў, якіх трэба выкрываць і караць. Працы шмат, праца цікавая. З нас… Што з нас, міністр?
      Міністр унутраных спраў адкрыў папку і зачытаў.
      - Генеральскае званне. Прэзідэнцкі ўказ ужо гатовы…
      - Зарплату павысім. Прэміруем шчодра, - з усмешкай гледзячы на Ганну, падхапіў Раман. - Натуральна і ваша каманда не застанецца пакрыўджанай. Возьмем усіх годных. А для вас, таварыш генерал, у нас таксама ёсць прапанова, - сказаў ён старшыне КДБ. - Мы вашы заслугі перад краінай шануем. Досвед ваш - незаменны. Таму мы просім узначаліць нашу раду па абароне і бяспецы. Пасада ганаровая, заслужаная, на якой вы бы маглі сваім аўтарытэтам і багатым досведам накіроўваць маладых…
      Ён замоўк і пытальна паглядзеў на камітэтчыкаў.
      - Навошта вам патрэбен стары хрэн з тых часоў, калі яшчэ тут стаялі чырвоныя сцягі? А на месцы той скульптуры, - ён кіўнуў на бюст старога прэзідэнта, усталяваны, як і мае быць, на самым ганаровым месцы, - быў бюст Леніна. Хоць яны чымсьці падобныя, вы не знаходзіце?
      Раман паціснуў плячыма. Міністр МУС не ўтрымаўся і ўсміхнуўся.
      - Вы глядзіце ў корань, як заўсёды. Прычына сапраўды ёсць. І яна ў тым, што вы стары сябар бацькі… Вы ведаеце, што адбылося ўчора ў Гародні? Вядома, ведаеце… Гэта сур'ёзны канфлікт ва ўмовах складанага палітычнага становішча. Мой бацька, несумнеўна, усё яшчэ самы папулярны палітык у нашых краінах. Для большасці насельніцтва ён асацыюецца з "Залатым векам" былой Беларусі. З цягам часу, калі дабрабыт простых людзей узрастаў, калі камбайнёрам і механізатарам раздавалі машыны і тэлевізары, а кожны месяц адчынялі новы свінакомплекс… Праўда, потым не ведалі, куды гэтую свініну падзець і выкідвалі на могільнікі…   Але пры ўсёй яго велічы тады, сёння ён адрокся ад улады. Ніхто яго не зрынуў, не прымусіў, ён сам, добраахвотна… Ён павінен быў пайсці ў адпачынак. Але яго "адпачынак" ужо занадта клапатлівым аказаўся. Брат напісаў мне ліст, дзе распавёў, як усё адбылося. Напісаў мне і бацька. Яго былы кіраўнік адміністрацыі зноў на службе і прывёз яго пасланне… Сядзіць чакае на Карла Маркса. Але каб разабрацца аб'ектыўна, я жадаю, каб  вашае ведамства падрыхтавала аналітычную цыдулку, дзе ўсё бы тлумачылася.
      - Мы гэта зробім, - сказала Ганна замест  генерала, які маўчаў. - Неадкладна зоймемся…
      - І калі ў бацькі  праблемы… Неразуменне свайго статусу, - Раман шукаў правільныя словы. -  Вы, яго стары сябар, маглі бы растлумачыць, але вельмі далікатна, што, магчыма, не варта абвастраць… 
      Раман шматзначна паглядзеў на генерала. Ён чакаў яго адказу, і ніхто не асмельваўся перапыніць гэтую паўзу. Стары кдбэшнік уздыхнуў.
      - Добра. Давайце думаць, - нарэшце, сказаў ён.

      8.
      У будынку былой прэзідэнцкай Адміністрацыі па адрасе Карла Маркса 32 было нешматлюдна. Апарат старога прэзідэнта з'ехаў разам з ім, яшчэ частку супрацоўнікаў, якія засталіся на службе ў новага прэзідэнта, адправілі ў Магілёў. Многіх звольнілі. Раман Аляксандравіч актыўна абнаўляў сваю каманду.
      Адзіным людным месцам ва ўсім будынку была прэзідэнцкая сталовая. Яшчэ з 90х гадоў мінулага стагоддзя яна славілася як лепшы пункт  грамадскага харчавання  ў Менску. У апошнія гады тут працавала каманда французскіх кухараў на чале з шэфам П'ерам - уладальнікам двух "мішленаўскіх" зорак. Пры гэтым кошты заставаліся аднымі з самых нізкіх у горадзе. Пажылыя супрацоўнікі аддавалі перавагу трусяціне або асятрыне, моладзь насядала на модныя стэйкі і канапе з фуа-гра. Пры старым прэзідэнце ў сталовай спіртное не налівалі, але Раман гэтую забарону адмяніў. Можна было ўзяць чэшскага ці нямецкага піва, каньяку або віскі.
      Гутаркі за сталамі былі трывожныя. Абмяркоўвалі навіны апазіцыйных сайтаў аб скандале ў Гародні. Зрэшты, дзяржаўныя СМІ навіну праігнаравалі, наадварот адрапартаваўшы аб тым, што візіт былога прэзідэнта ў Заходнюю Беларусь прайшоў вельмі паспяхова і паводле  плана.
      Абмяркоўвалі рашэнне Еўрапейскага Звяза і Амерыкі вылучыць дадатковую дапамогу грамадзянскім сілам у Беларусі. Казалі, што гаворка ідзе аб дзясятках, а можа, і сотнях мільёнах даляраў на "дэмакратызацыю". Аб тым, як моцна актывізавалася эмігранцкая апазіцыя ў Лондане, Брусэлі і Варшаве. 
      Неспакойна было і на "ўсходнім фронце". Дзевяностагадовы прэзідэнт Расеі Пуцін вельмі пакрыўдзіўся, што стары прыяцель не папярэдзіў яго аб сваіх планах. Падзел Беларусі, якая ўваходзіла ў дзясятак сумесных інтэграцыйных фармацый, стаў для яго поўнай нечаканасцю. Што дзіўна, не было нават звыклай уцечкі, не гледзячы на тое, што ў найблізкім асяроддзі беларускага прэзідэнта працавала некалькі высокапастаўленых інфарматараў. А Раман, які зараз атрымаў кантроль над прымежнай Расеі Ўсходняй Беларуссю, быў для Пуціна абсалютна "цёмным конікам". Кажуць, Пуцін быў такі раззлаваны, што нават не патэлефанаваў новым кіраўнікам з віншаваннем, што было знакам крайняй няласкі. Казалі аб міліцэйскіх сутычках паміж праваахоўнікамі Захаду і Ўсходу. А таксама аб тым, што браты ўсёткі дамовяцца перад пагрозай вяртання старога прэзідэнта да ўлады… Такі далягляд сур'езна абмяркоўвалі і ў кулуарах ведамстваў, і на вуліцах.
      Былы кіраўнік адміністрацыі, а зараз спецпасланец вячэраў ў адзіноце за сваім упадабаным столікам каля акна. Так ён абедаў тысячы разоў у былыя гады. Яго, вядома, пазналі, але супрацоўнікі абыходзілі былога начальніка бокам, нібыта ад яго зыходзіў дух няміласці.   
      Ён з асалодай еў тыя стравы, якія калісьці сам адбіраў для меню прэзідэнцкай сталовай. Запрасіць французскіх кухароў было яго ідэяй, хоць гэта каштавала гэтулькі ж, колькі гадавы выдатак на адукацыю ў якім-небудзь Чэрвенскім раёне. Ён лічыў, што калі кухня для службоўцаў тут будзе лепш за еўрапейскую, то і кадры будуць менш думаць пра эміграцыю…
      Нечакана да яго за столік падсеў губернатар Гародні - пасланец прэзідэнта Заходняй Беларусі. Ён паставіў на стол бутэльку з дарагім каньяком і талерку з фуа-гра.
      - Не перашкоджу?
      Спецпасланец яму не адказаў.
      - Выдатная кухня, - сказаў губернатар. - Нават не верыцца -- гэткія  вынаходствы ў звычайнай дзяржаўнай сталоўцы… Гэта называецца  - усё для народа. Размаўляў з кухарамі, будзем перавабліваць. Так. Георгій Аляксандравіч ужо ўхваліў… Дорага, але што рабіць? Калі мы канадскім і амерыканскім трэнерам плацім мільёны з дзяржбюджэту, чаму не заплаціць і кухарам?
      Ён закінуў сабе ў рот канапе і наліў у куфель каньяку.
      - Каньячку? - спытаў ён, паказаўшы бутэльку "Хеннесі".
      - Устрымаюся, - адказаў спецпасланец  былога прэзідэнта.
      - Шкада… Выдатны напой. Умеюць рабіць. Гэта вам не шняга з гомельскага вінаграда, які завуць "беларускім каньяком". Усёткі, скажу крамолу, але імпартазамяшчэнне павінна мець свае межы, - развязана сказаў Гарадзенскі губернатар. - Я проста хачу пасябраваць…
      - Пасябраваць… Хм, - працадзіў скрозь зубы былы кіраўнік адміністрацыі. 
      - А чаму б не? Няўжо тая дурная сцэна ў палацы можа перашкодзіць двум разумным людзям дамовіцца? Мы ж вас не кінулі ў цяжкі момант. Далі месца.
      - Дворніка.
      - Начальніка гаспадарчага кіравання па пытаннях уборкі палаца, - паправіў губернатар.
      - Дворніка, - цвёрда сказаў спецпасланец. - Хай галоўнага, але дворніка.
      - Але мы вас узялі. Прэм'ер пераканаў маладога прэзідэнта, а я быў не супраць. Разумееце? Затое зараз перад вамі адкрываюцца выдатныя далягляды.
      Звольнены кіраўнік адміністрацыі маўчаў. А губернатару яшчэ было што сказаць.
      - Мне трэба ведаць, што напісаў Раману шалапутны стары. Чаго ён хоча? Пра што яны дамовяцца? Мы ведаем, што стары яшчэ не ў Менску. Кажуць, па дарозе ў яго прыхапіла сэрца, і ён спыніўся ў Пружанах у санаторыі Нацбанка… Паслухай. Будзь з намі, яму ўсё роўна нядоўга засталося, - проста прапанаваў ён. - І мы цябе паднімем вельмі высока… Ты зможаш вярнуцца ў абойму. І людзі больш не будуць кідацца ад твайго стала…
      Спецпасланец глядзеў на губернатара і ўспамінаў, як калісьці сам, калі быў другім чалавекам у дзяржаве, адабраў гэтую падлу ў прэзідэнцкі кадравы рэзерв. Прынцыпы адбору былі выпрацаваны яшчэ яго папярэднікамі на пасту кіраўніка адміністрацыі: абсалютная лаяльнасць, правінцыяльнасць (лепш з Магілёўшчыны), працаздольнасць, уменне трымаць язык за зубамі, палахлівасць… Бясстрашныя ў адміністрацыі былі сапраўды непатрэбны. Балбатлівыя, прагныя, занадта хітрыя - таксама. Але і зусім тупых не трымалі… Гэты губернатар быў як раз ідэальным кандыдатам. Тады ён быў загаддзелам ідэалогіі Бабруйскага райвыканкама. Яму далі шанец… І вось зараз ужо ён дыктаваў свае ўмовы былому кіраўніку.   
      - А прэзідэнт? Сапраўдны прэзідэнт, абраны прэзідэнт? - спытаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      - Ну і што! Адзін раз абраны ў нейкім там барадатым годзе! А потым ён сам сябе выбіраў - усе гэта ведаюць. А потым і выбары адмяніў за непатрэбнасцю. І так было ўсё зразумела… Ён - усё, фініш, вычхаўся. Два разы ў адну ваду не ўвойдзеш. У нас у краіне так - адзін раз уладу страціў і ўсё, больш не вернеш, - пераканана сказаў губернатар.
      - І ты мне прапаноўваеш яму здрадзіць?
      - Чаму не? Гэта частка нашай працы, - губернатар рагатнуў са свайго дасціпнага жарту і глынуў каньяку.
      Дапіць ён не паспеў. Спецпасланец перакуліў на яго талеркі, якія стаялі на стале.
      - Ты што? - ускрыкнуў губернатар.
      - Двудушны крывадушнік! Ліслівец, гатовы на любое паскудства, каб выслужыцца перад гаспадаром! Падлізнік і падхалім! Халоп і быдла!
      - Але не дворнік, - адгыркнуўся былы кадр прэзідэнцкага рэзерву і тут жа атрымаў у зубы. Спецпасланец наляцеў на яго. Яны ўзяліся за грудкі  так, як могуць узяцца мажныя мужыкі перадпенсійнага ўзросту. Некалькі секунд яны патузаліся, па меры магчымасцяў працягваючы абражаць адзін аднаго, затым страцілі раўнавагу і паваліліся на адзін са сталоў. Былы кіраўнік адміністрацыі відавочна перамагаў, дзякуючы хутчэй не воінскім уменням або перавазе ў вазе, але энергіі нянавісці і зняважанай годнасці. Ён бы зусім разбіў канкурэнту твар, калі б не велізарныя ахоўнікі, якія ўбеглі ў сталовую і разбаранілі іх.
      На ахоўніках былі гарнітуры і жоўта-чырвоныя гальштукі, што выдавала іхнюю прыналежнасць да персанальнай службы аховы Рамана Аляксандравіча. Яны, як і большасць прадстаўнікоў іхняй прафесіі, адмысловым інтэлектам не валодалі, таму, затрымаўшы задзір, разгубіліся. Кіраўнік атрада аховы звязаўся са сваім начальнікам - кіраўніком службы бяспекі Рамана. Той у сваю чаргу далажыў Міністру МУС. Аказалася, што прэзідэнт Усходняй Беларусі і яго дэлегацыя ўсё яшчэ знаходзіліся на перамовах у будынку КДБ. З прычыны таго, што гаворка ішла аб дыпламатычных пасланцах, было прынята рашэнне даставіць іх туды.
      У наручніках іх адвялі ўніз, пасадзілі ў розныя машыны і павезлі ў будынак КДБ на праспекце Незалежнасці. Па вуліцах, расчышчаных ад людзей і машын, дарога заняла некалькі хвілін. 
      Да гэтага часу афіцыйныя перамовы ўжо завяршыліся. Спачатку Рамана і яго суправаджалых адвялі ў адмысловы дубовы кабінет, дзе быў падрыхтаваны фуршэт. Прамаўлялі тосты аб мудрасці старога прэзідэнта, аб светлай будучыні новых дзяржаў, аб афіцэрскім гонары і непрымірымай барацьбе з "пятай калонай". Малады кіраўнік выпіў там шмат "Марціні" і захацеў экскурсію па будынку. Яго павялі…
      Ахоўнікі з затрыманымі задзірамі заспелі кіраўніцтва ў следчым ізалятары КДБ.   
      - А гэта ў нас легендарная камера, - расказвала Ганна. - У ёй сядзелі дваццаць сем кандыдатаў у прэзідэнты. Мы яе завем "прэзідэнцкі люкс". Жадаеце? - прапанавала яна зазірнуць туды Раману.
      - Мабыць, адмоўлюся, - аджартаваўся Раман. - Я усёткі не кандыдат, а прэзідэнт. А прэзідэнты тут яшчэ не сядзелі…
      Ён павярнуўся да Міністра МУС.
      - Шкада, такое багацце і на тэрыторыі брата… Нам трэба таксама такі ізалятар, і офіс для КДБ, - сказаў ён. - Можа гэту адміністрацыю прыстасуем. На Карла Маркса 32? Усё роўна я там сядзець не буду. Нязручна мець рэзідэнцыю ў прымежнай зоне. Дый сталіца зараз - Магілёў.
      - У прынцыпе, можам, - пагадзіўся міністр.
      - А вы бы пагадзіліся там працаваць? - спытаў кіраўнік Ганну. - Можаце забраць сабе кабінет бацькі.
      - Так, вельмі зручна для нашых службаў. І узаемадзейнічаць са старым будынкам тады лягчэй, - сказала будучы кіраўнік КДБ Заходняй Беларусі.
      Ахова Рамана прывяла спецпасланца прэзідэнта і губернатара Гародні. Выглядалі яны пашматанымі. Кашуля губернатара была уквэцаная фуагрой, а твар гарэў ад кухталёў. У спецпасланца быў падраны пінжак і падрапана падбароддзе.
      Кіраўнік КДБ адразу іх пазнаў.
      - Што гэта значыць? - спытаў ён.
      - А… Вось нашы дыпламаты. Ганцы ад брата і ад… таты, - з дакорам сказаў Раман і рагатнуў. - Што, пабіліся? Гэта, Ганна Мікалаеўна, ваша першая справа як кіраўніка сістэмы нашай дзяржбяспекі. Разбярыцеся.
      Гэта быў выклік, і яна яго прыняла.
      - У бойцы ўдзельнічалі толькі гэтыя двое? - спытала яна ў ахоўнікаў. Тыя кіўнулі.
      Яна падышла да затрыманых бліжэй.
      - Хто вы такі? - спытала яна ў пабітага губернатара.
      - Я амбасадар па адмысловых даручэннях Заходняй Беларусі, - з годнасцю сказаў ён і працягнуў ёй паперу. - Звяртаю вашу ўвагу, паводле Венскай канвенцыі ў мяне дыпламатычны імунітэт.
      - А вы? - кінула яна позірк на змрочнага спецпасланца. Усе, хто прысутнічаў у пакоі, працавалі з ім або пад яго кіраўніцтвам шмат гадоў, але падкрэслена не пазнавалі яго.
      -  Я пасланец першага прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, - сказаў былы галоўны адміністратар краіны.
      - Вы, прабачце, дыпламат якой дзяржавы? - спытала Ганна.
      - Я адмысловы пасланец першага прэзідэнта і вашага, малады чалавек, бацькі, - адказаў ён з непрыхаваным раздражненнем, утаропіўшыся на Рамана.
      - Вы не адказалі на пытанне. Якую дзяржаву вы прадстаўляеце як дыпламат? - спакойна, як удаў, перапытала яна.
      - Рэспубліку Беларусь.
      - Няма такой дзяржавы, - не вытрымаў і ўставіў свае "пяць капеек" міністр унутраных спраў Беларусі. Раман непрыхільна зірнуў на яго, і міністр зніякавеў, як школьнік.
      - Рэспубліку Беларусь, - упарта паўтарыў спецпасланец.   
      - Прабачыце, вы не можаце прадстаўляць Рэспубліку Беларусь. Такая дзяржава скасавана па ўказе папярэдняга кіраўніка, - мякка сказала яна. – Дык якая юрысдыкцыя дала вам дыпламатычны імунітэт?
      - Мой імунітэт мне даў чалавек, які некаторым тут даў жыццё і прэзідэнцтва, другім кар'еру, трэцім шанец, нягледзячы на іх відавочную дурнаватасць, - ён ганарліва дастаў дакумент з пячаткай старога прэзідэнта, ягоным гербам і асабістым размашыстым подпісам і кінуў позірк на губернатара. -  Гэта чалавек, які і ёсць улада! І гонар нашага народа! А ён, - паказаў пасланец на губернатара, - ён здраднік, стукач, і жадаў мяне такім жа зрабіць. Ён жадаў падгаварыць мяне шпіёніць за прэзідэнтам! На карысць Гошы. Чалавека, які нагадзіў у руку, якая дала яму ўладу. Вось мудак і атрымаў у зяпу… І атрымаў бы яшчэ, калі бы нас не разбаранілі.
      - Я мяркую, яго варта адвезці да былога прэзідэнта, упэўнены, ён яго жорстка пакарае за самаўпраўнасць, - прапанаваў старшыня КДБ.
      - А я мяркую, што мы не дурні і самі разбяромся, - адказаў Раман. - Усёткі інцыдэнт адбыўся на нашай тэрыторыі. Працягвайце, Ганна Мікалаеўна. 
      - Іншымі словамі, - сказала Ганна спецпасланцу, - дыпламатычнай абароны ў вас няма. Зразумела. Хто завадатар бойкі?
      Ахоўнікі кіўнулі ў бок спецпасланца.
      - Як у гэтай сітуацыі будзем паступаць? - спытала яна і кінула позірк на Рамана.
      - Выключна паводле закона. Мы былі, ёсць і будзем у вышэйшай ступені прававой дзяржавай, - сказаў Раман і паглядзеў на міністра ўнутраных спраў.
      - Абсалютна. Я думаю пятнаццаць сутак не менш, - проста сказаў той.
      - Закон ёсць закон. І ён для ўсіх, - усміхнулася Ганна. - У камеру яго…
      Такога нахабства былы кіраўнік адміністрацыі не чакаў. Супрацоўнікі КДБ узялі яго пад рукі і пацягнулі да камеры.
      - Вы звар'яцелі… Прэзідэнт вам не прабачыць! - крычаў ён.- Вы забылі галоўнае правіла, без ягонай візы, ніякіх арыштаў дзяржслужачых вышэйшага рангу…
      - Няма больш правіл, - адказаў яму кіраўнік МУС. Чуліся яшчэ нейкія крыкі, але адказам ім быў зларадны смех іншых зняволеных з перапоўненых камер.
      На гэтым вечар маладога прэзідэнта Ўсходняй Беларусі ў будынку КДБ скончыўся. Ён жадаў расслабіцца і з'ехаў з аховай у нейкі модны начны клуб.
      Ганна паехала дадому ў Бараўляны. Дзень быў цяжкі, але, мабыць, самы паспяховы за ўсю яе кар'еру.  Дома яе чакалі гарачая ванна з лавандай і любімы сіямскі кот Цэзар.

      9.
      Калі ўсё сышлі, стары кіраўнік  КДБ вярнуўся ў свой кабінет. Увесь гэты вечар ён не піў. Ён назіраў, як Раман выпіў бутэльку "Марціні", як міністр унутраных спраў жлукціў гарэлку, як каўтнула  каньяку Ганна. Усе гучныя тосты ён запіваў мінеральнай вадой.
      Але застаўшыся адзін, ён дастаў гарэлку. Ён піў без закускі. На стале стаялі фатаграфіі розных гадоў: з былым прэзідэнтам, з былым кіраўніком адміністрацыі, з былым прэм'ер-міністрам… З Мікітам, маладым прыгажуном у фарсістым мундзіры супрацоўніка КДБ. Ён выпіў яшчэ.
      Яго кар'ера канчалася. Ён разумеў, што не зможа працаваць ні з адным з братоў. Калі рэформа КДБ завяршыцца, калі ягонае ведамства "расцярушаць", парвуць на кавалкі, парэжуць па жывым,  ён будзе ўжо не патрэбен.
      Кіраўніку КДБ было 26 гадоў, калі будучы прэзідэнт заўважыў яго пасля адной важнай аперацыі. Задача стаяла імітаваць замах на маладога дэпутата, які балатаваўся на першых прэзідэнцкіх выбарах. Многіх удалося пераканаць у тым, што на  гэтага кандыдата быў  здзейснены напад, і ён выратаваўся цудам. Кандыдат стаў прэзідэнтам.
      Але ратаваў ён прэзідэнта не раз і па-сапраўднаму. Складаны момант быў у 2010 годзе, калі ўсе ворагі прэзідэнта аб'ядналіся ў адзіны кулак, каб раздушыць яго вулічнай рэвалюцыяй. Біцца з гэтым натоўпам азначала мора крыві. Крыві, якую бы "павесілі" на прэзідэнта… У тую далёкую ноч кіравалі натоўпам двое: адзін з іх ужо памёр, другі эміграваў. Наймацнейшага верхавода  выключылі з гульні людзі генерала ў завулку па дарозе да пляца. Ужыўшы шумавыя гранаты, яны напалі на калону апазіцыянераў і збілі верхавода да непрытомнасці. Страціўшы каардынацыю, уся структура кіравання апазіцыянераў развалілася. Не прыняўшы ніякага рашэння, натоўп раскіс… Засталося толькі затрымаць завадатараў і актывістаў.
      Або калі ён выратаваў прэзідэнта ад рэальнага замаху, які здзейсніў на яго звар’яцелы кінарэжысёр на "Беларусьфільме". Здарылася гэта пасля таго, як прэзідэнт адмяніў выбары ў 2019 годзе. У той час сталі папулярнымі керамічныя нажы. Рэжысёр пранёс яго ў рукаве - металадэтэктары не зрэагавалі.  Калі прэзідэнт гаварыў пра тое, як трэба здымаць кіно, як важна распавядаць аб гераічных дасягненнях краіны і як неабходна цвёрдая ідэалогія ў мастацтве, пра што шматлікія творцы не жадалі памятаць, кінарэжысёр адштурхнуў міністра культуры, выхапіў нож і паспрабаваў зарэзаць  прэзідэнта. Менавіта стары генерал настаяў на тым, што кіраўнік дзяржавы павінен на публічных сустрэчах насіць бронекамізэльку пад кашуляй. Прэзідэнт аднекваўся, але генерал прыстрашыў, што пойдзе ў адстаўку, і кіраўнік здаўся. Гэта выратавала яму жыццё. Рэжысёра тады прывезлі ў КДБ, і генерал асабіста выбіў яму ўсе зубы да аднаго так, што на судзе яму ўстаўлялі пластмасавыя каронкі. Закрыты суд вынес смяротны прысуд. І генерал асабіста суправаджаў злачынца на Валадарскага. Ён памятаў, як кінарэжысёр маліў аб літасці і роў, як баба. Яго расстралялі з аўтамата Калашнікава.
      Стары генерал дапіў бутэльку, узяў з сейфа яшчэ адну, устаў і пайшоў па начным будынку. Каравульныя аддавалі яму чэсць.
      Былы кіраўнік адміністрацыі вельмі здзівіўся, калі дзверы камеры адчыніліся, і ў яе, хістаючыся, увайшоў генерал.
      - Хоць вольных нумароў у нас няма, для цябе знайшлі, - усміхнуўся ён. - Не перашкоджу?
      -  Заходзь, - сказаў экс-кіраўнік адміністрацыі, устаючы з драўлянай нары.
      - Гэй, - крыкнуў генерал і з калідора зазірнуў канвойны. - Праслухоўку тут адключы. І прыцягні мне крэсла і дзве шклянкі.
      - Слухаюся, таварыш генерал.
      Першую чарку яны выпілі моўчкі.
       - Ты меў рацыю тады, на паседжанні, эпоха сыходзіць, - сказаў спецпасланец. - А тое, што прыходзіць на змену, выклікае жах. Хоць, я так думаю, пэўна і мы, маладыя, выклікалі ў кагосьці жах…
      Яны моўчкі налілі яшчэ гарэлкі.
      - Лес сякуць, трэскі ляцяць, - сказаў генерал. - Мы секлі, адны трэскі ляцелі. Зараз іншыя сякуць… Усёткі Рома паступіў няправільна. Праз галаву бацькі, караць ягонага чалавека. Вядома, ён зараз гаспадар, але я паспрабую ўступіцца.
      - Не трэба.
      - Чаму?
      - Не трэба прыніжацца перад імі, - цвёрда сказаў былы кіраўнік адміністрацыі. - Не дачакаюцца.  Хоць высплюся тут, у дарозе  не спаў зусім. Можна сказаць, мой першы адпачынак за дзесяць гадоў.
      - Так, стары нам адпачываць не даваў. Працавалі, як тыя рабы на галерах, па 14 гадзін, затое і парадак быў, - сказаў генерал. - У мяне за сем гадоў ніводнага мітынгу… Ніводнай гадзіны тут камеры не пуставалі.
      - Дый цяпер не пустуюць. Дапамагаем выконваць  план, - усміхнуўся затрыманы.
      - Ну, за план! План у нашай краіне быў усё, - выпіў генерал. - А зараз плану няма. Толькі хаос…
      - Ведаеш, хто мне напісаў учора? - ён вытрымаў доўгую паўзу, перш чым вымавіць. - Коля.
      - Коля? Сын прэзідэнта? Выгнаннік? - генерал быў здзіўлены.
      Былы кіраўнік адміністрацыі кіўнуў.
      - Хлапчук, прыгожанькі падшыванец, якому мы ўсе дарылі цацкі і спявалі дзіцячыя песенькі, - успомніў ён.
      - І перад якім хадзілі па струнцы, не забывай, - прабурчаў генерал. - Памятаеш гэтую яго ўлюбёную фразу: "Калі са мной не пагуляеш, тата цябе звольніць"… Так і хацелася даць яму добры падсрачнік. 
      - Або, калі ён лез са сваім залатым пісталецікам, рука прасілася ўляпіць ў яго прыгожанькі  тварык, каб не соплі свае, а кроў размазваў, ды тата пільна сачыў… І што? Хм… Зараз ён гэткі ж няўдачнік, як і я, - сказаў спецпасланец. - На оппо-сайтах напісалі пра канфлікт,  ён прачытаў, і прапанаваў мне дапамогу. Бацьку ён любіць і хоча змірыцца.
      - Лепш позна, чым ніколі, - сказаў генерал.
      - Яны не далі мне патэлефанаваць прэзідэнту, - прагаварыў спецпасланец. - Адабралі ўсё і тэлефон у тым ліку.
      Раздзел КДБ кіўнуў і дастаў з кішэні мабільнік.
      - Заўтра на "шмоне" скажаш, што я забыўся. Па п’яні…
      Кіраўнік адміністрацыі ўдзячна паглядзеў на старога сябра.   
      Яны працягвалі піць, пакуль у бутэльцы была гарэлка. Калі яна скончылася, стары генерал пайшоў спаць у кабінет, а былы кіраўнік  адміністрацыі яшчэ вельмі доўга сядзеў на нарах і думаў аб памылках, якія здзяйсняюць нават самыя выбітныя і разумныя людзі. І як дорага для ўсіх гэтыя памылкі абыходзяцца…
      Пакуль генерал і яго стары прыяцель пілі гарэлку ў ізалятары КДБ, Мікіта рыхтаваўся да ўцёкаў. Калі па будынку гойсалі людзі Ганны, а пасля і ахоўнікі Рамана, Мікіта сядзеў у бочцы з-пад рэактываў у каморцы лабараторыі. Эксперт накрыў бочку ўсякай атрутнай дрэнню і, натуральна, ніхто туды не зазірнуў. Сабакі таксама яго не ўчулі - у памяшканні стаяў магутны пах аміяку і серы.
      Пакуль Мікіта сядзеў у бочцы, прыціснуўшы да твару рэспіратар, ён думаў аб сваім становішчы.  Ганна яму не здолела дапамагчы. Стары яму  здрадзіў і загадаў узяць пад варту. У гэтым мог быць зацікаўлены хтосьці з тых карупцыянераў, якіх ён саджаў раней. Некаторыя з іх былі набліжаныя да бізнэс-інтэрасаў братоў. Ворагаў у любога добрага следчага было хоць адбаўляй. Мікіта таксама курыраваў і контрвыведку. Колькі разоў яго малойцы перакрывалі каналы дастаўкі валюты з-за межы мясцовым здраднікам, раскрывалі  мудрагелістыя схемы фінансавання апазіцыі праз Расею, Украіну, Літву і Польшчу. Колькі ўтоеных камер і жучкоў яго спяцы ўсталявалі ў месцах сустрэч апазіцыянераў, ў іхніх машынах і кватэрах, колькі гадзін прысвяцілі іх аператыўнай распрацоўцы. Праслухоўвалі яны і пасольствы. Лавілі шпіёнаў. Закрывалі ўезд дэпутатам і журналістам. Вядома, яны ўсё мелі на яго зуб. Але чаму толькі на яго? А астатнія супрацоўнікі? А МУС? А пракуратуры і суды? Усе яны ў адзінай сістэме працавалі на задушэнне любой антыдзяржаўнай актыўнасці. А тут напад быў персанальны. Выразны. Дакладна супраць яго.
      Мікіта вылез  з бочкі пад раніцу. Патрэбен быў план, як пакінуць будынак. Яго ведалі ў твар і затрымалі бы на любым выхадзе. Але сядзець у турме ён не жадаў. Мікіта на ўласным досведзе ведаў, што сфабрыкаваныя справы "разваліць" у судзе складаней за ўсё. Яны маналітныя, добра прадуманыя, са знарочыста бясспрэчнай доказнай базай. Суддзя па такіх справах заўсёды "падрыхтаваны" і ведае, што рабіць. А артыкул "здрада радзіме" - "пажыццёвае" альбо растрэл з "калашоў".
      Для таго, каб збегчы, Мікіта змяніў знешнасць. Яму каштавала велізарных высілкаў не закрычаць, калі стары эксперт браў шкляную піпетку і асцярожна пырскаў яму ў твар салянай кіслатой. Калі скуру прапальвала і карабаціла, эксперт гасіў кіслату шчолачным растворам. Кіслотны апёк змяніў аблічча Мікіты да непазнавальнасці. У яго нават пацяклі цурком слёзы не толькі ад болю, але і ад усведамлення таго, што яго мужчынскай прыгажосці, ад якой не раз гублялі галаву найпрыгажэйшыя жанчыны Менска, больш не існуе. Зараз ён вырадак, ізгой і чалавек без будучыні.
      Раніцой эксперт выклікаў службу вывазу адыходаў лабараторыі. Мікіта ў белым камбінезоне выйшаў як адзін з грузчыкаў па біяметрычным пропуску эксперта. Днём крыміналіст заявіць аб яго страце. Мікіту вывезлі ў самы занядбалы і змрочны раён Заходняга Менска – Малінаўку, смуродны чалавечы мурашнік, гета для пенсіянераў і нізкааплатных службоўцаў, і высадзілі на перапоўненым прыпынку. Сярод шэрых, патрэсканых, гнілых шматпавярховак, якія, здаецца, займалі кожны метр прасторы Малінаўкі, ён лёгка згубіўся ў натоўпах мінчукоў, якія ехалі на працу…

      10.
      У санаторыі "Ружанскі" Нацыянальнага Банка старому прэзідэнту сервіравалі сняданак. Ён еў аўсяную кашу на аліўкавым алеі, тварог з мёдам і натуральны ёгурт. Запіваў сырадоем, які даставілі з найблізкай фермы. Калі падалі каву і цукаты, за стол прэзідэнта дапусцілі прэс-сакратара. Стары ў апошнія гады займеў звычку атрымліваць агляд прэсы і навін у канцы сняданку.
      Прэс-сакратар у гуллівай, забаўляльнай форме распавёў, што ў дзяржаўных СМІ канфлікт не заўважылі, затое замежная і эмігранцкая прэса ўчыніла сапраўдны інфармацыйны шабас. Прэс-сакратар адзначыў, што Коля адмовіўся ад каментароў сямейнага канфлікту, затое ўсе антыдзяржаўныя эксперты, журналісты і эмігранцкія палітыкі вырыгвалі цэлыя струмені зласлівай жоўці і хлусні. На шырокія пласты насельніцтва гэта адмысловага ўплыву не мела - вонкавыя каналы інтэрнэту ў Беларусі даўно былі перакрытыя, стаялі лепшыя фільтры - дапамога Кітая. Але некаторыя беларусы прыстасаваліся і падключаліся  да вонкавага сегмента сеткі праз спадарожнікавыя мадэмы. Адмыслова для купкі "гікаў" і заможных грамадзян Еўразвяз запусціў спадарожнік коштам некалькі дзясяткаў мільёнаў эўра, які забяспечваў доступ ў інтэрнэт, прагляд апазіцыйнага тэлеканала "Белсат" і трансляцыю некалькіх польскіх радыёстанцый. Зрэшты, спажыўцоў гэтага кантэнту было вельмі мала… Звычайныя людзі не жадалі праблем з КДБ, бо такі мадэм мог стаць падставай да неадкладнага звальнення, а то і поўнамаштабнага следства.
      Да прэзідэнта падышоў начальнік аховы і паведаміў, што яму тэлефануюць па спецсувязі. Гэта быў затрыманы спецпасланец з ШЫЗА КДБ. Прынеслі тэрмінал і ўлучылі гучную сувязь.   
      - Ты дзе? - спытаў былы прэзідэнт.
      - Я арыштаваны. Я тэлефаную з камеры ў ізалятары КДБ.
      - О, выдатнае месца для камфортнага размяшчэння, - не ўтрымаўся і пракаментаваў прэс-сакратар.
      - Не зразумеў. Хто асмеліўся? Генерал там выжыў з розуму? - зароў стары.
      - Не. Гэта загад вашага сына Рамана, - адказаў голас арыштаванага.
      - Не можа быць, - не паверыў былы прэзідэнт.
      - Гэта так.
      - Гэтага не можа быць!
      Стары абрынуў кулакі на стол, перакуліўшы талеркі і кубкі.
      - Не, ён бы не асмеліўся… Ён быў заўсёды як шаўковы, - грымеў стары. - Гоша, той сапраўды з характарам, з норавам асліным, але Рома… Ён бы не асмеліўся.
      - Асмеліўся, - адказаў голас.
      - Не веру, - адмаўляўся ён прызнаць відавочнае. - Быць гэтага не можа! Ты - мой амбасадар. Ты прадстаўляў мяне. Ты - гэта як бы я. Мой голас. Я! Гэта плявок у твар мне! Абраза горш за забойства.
      Калі наступіла цішыня, з камутатара зноў загучаў голас былога кіраўніка  адміністрацыі.
      - Дакладваю. Я накіроўваўся ў Магілёў, у сталіцу, каб арганізаваць ваш трыўмфальны ўезд, але мабыць, туды ўжо дайшлі навіны. Раман і яго адміністрацыя нечакана ў поўным складзе выехалі ў Менск. Арганізоўваць сустрэчу не было каму, - казаў ён хутка. - Тады я адразу ж накіраваўся за ім. У Менску Раман Аляксандравіч мяне прыняў. Я перадаў яму ваш ліст. Але тут жа, пры мне ён прыняў і пасланца ад Гошы - гэтага мудака, губернатара, які вам хаміў…
      - Пры табе?
      - Так, пры мне, - сказаў спецпасланец. - І пры мне яго ліст чытаў… І пры мне сказаў, што будзе рады сустрэчы з братам у Менску. Што ёсць пытанні, якія яны павінны абмеркаваць на вышэйшым узроўні.
      - А пра мяне? - без адмысловай надзеі спытаў прэзідэнт.
      - А пра вас ні слова, - адказаў голас. - Затое потым гэты мудак губернатар спрабаваў мяне схіліць да здрады і шпіянажу супраць вас, за шта быў узнагароджаны ўдарам у пысу. І вось я ў камеры.   
      Раптам у камутатары з'явіліся староннія галасы і гукі.
      - Прабачыце, у нас "шмон", - сказаў голас былога кіраўніка адміністрацыі. - Я адключаюся.
      У камутатары прычуліся кароткія гудкі. Некалькі секунд прэзідэнт сядзеў моўчкі.
      - Што там ў яго? - нечакана перапытаў прэзідэнт.
      - Шмон, - сказаў ахоўнік і прыбраў тэрмінал.
      - А я ўжо думаў, мы тут сканаем  ад нуды, - пракаментаваў прэс-сакратар. - Але здаецца, нашыя прыгоды толькі пачынаюцца.
      - Рот закрый!
      - Маўчу! Маўчу! Маўчу! - падняў рукі прэс-сакратар, быццам яго бралі ў палон немцы, і ў пацверджанне сваіх слоў засунуў у рот кавалак банана.
      - Мы едзем у Менск. Неадкладна, - сказаў стары прэзідэнт. - Патэлефануеце старшыне КДБ, я хачу яго бачыць. Хай сустракае, - ён раптам уздыхнуў. - Што ж гэта за людзі такія? Ізноў заныла сэрца… 
      Лекар, які дзяжурыў ля ўваходу ў банкетную залу, тут жа кінуўся да прэзідэнта з вымяральнікам ціску і сардэчнага рытму.
      Падчас ад'езду картэжа з санаторыя высвятлілася, што шэрагі адміністрацыі старога прэзідэнта зрадзелі. Каля двух дзясяткаў чалавек напісалі заявы аб звальненні па ўласным жаданні або заявілі аб нечаканых хваробах. Гэта раз'юшыла былога кіраўніка канчаткова: ён загадаў занесці здраднікаў у кадравы "чорны спіс", каб потым абавязкова разабрацца з кожным персанальна. Ахова ўзмацніла кантроль за астатнімі. Працаўнікі, якія засталіся, выглядалі змрочнымі і стомленымі. У гутарках яны старанна абыходзілі тэмы палітычнага характару і магчымыя далягляды развіцця сітуацыі. Хоць некаторыя давалі зразумець, што доўга так не вытрымаюць. 
      Ехалі хутка. Калі раней прэзідэнт часта спыняў картэж, каб агледзець чарговую плантацыю бахчавых або абрыкосавы гай, і заўважыўшы якія-кольвек недапрацоўкі (а нягледзячы на ўсе высілкі, гэтыя культуры на беларускай зямлі раслі не вельмі добра) неадкладна выклікаў начальства калгасу, сельсавета і раёна, то ў гэты раз ён прапускаў і дрэнна апрацаваныя землі, і непафарбаваныя кароўнікі, і трактары, якія без справы стаялі на зімовых палях.
      Да Менска ён пад'ехаў з боку Драздоў і праспекта Пераможцаў. У грудзёх старога зашчымела. Тут, у гэтых лясах ён пражыў не адзін дзясятак гадоў.  Яму падабалася яго першая рэзідэнцыя. Хоць яна была значна меншай за палац, які прэзідэнт пабудаваў сабе да шасцідзесяціпяцігоддзя, з велізарнымі заламі, дзясяткамі залатых ракавін, унітазаў, венецыянскіх люстраў і эксклюзіўных плазменных панэляў. Яму заўсёды было няёмка апаражняцца ў залатую дзірку, таму што кожны раз яму дакучліва ўспаміналася драўляная дзюра ў вулічным сарціры ў ягонай вёсцы пад Шкловам. "Якая розніца куды гадзіць?" - думаў ён у гэты момант, і яму станавілася ўнутрана няёмка. Праўда, у выніку, ён прызвычаіўся і да залатых унітазаў.
      Ён глядзеў на пабудаваныя ў перыяд "залатога веку" пампезныя спартовыя будынкі. На "Менск-арэне" вісеў велічэзны банэр: "Сергей Лазарев. 40 гадоў на сцэне". 
      - Галубятня, - прашыпеў пагардліва стары, непрыхільна хмыкнуў і адкінуўся на канапе лімузіна.   
       Картэж без праблем перасёк мяжу паміж Захадам і Ўсходам. Простыя гаішнікі і памежнікі аддавалі чэсць услаўленаму лідэру. Большасць людзей усё яшчэ лічылі яго рэальным кіраўніком дзяржаў, адмаўляючыся верыць, што прэзідэнт здольны добраахвотна аддаць уладу нават часткова і нават сваім сынам. Гэта было за гранню разумення звычайнага беларуса. Усе думалі, што стары пачаў нейкую чарговую гульню. Ці то ад нуды. Ці то каб абдурыць Захад або Пуціна.
      На парозе адміністрацыі  старога чакаў кіраўнік КДБ, прэм'ер-міністр Усходняй Беларусі - гэтую пасаду займала былы старшыня цэнтральнай выбарчай камісіі (ЦВК быў скасаваны пасля адмены выбараў) і яшчэ некалькі службоўцаў рангам ніжэй. Рамана сярод іх не было. Гэта быў непрыемны ўдар для былога прэзідэнта.
      Стары не зірнуў на каравай, які яму паднесла нейкая мадэлька ў нацыянальным строі, не стаў слухаць гімн. Неабходныя працэдуры з усмешкай выканаў за яго прэс-сакратар. Ён адкусіў ад каравая і паляпаў па шчочцы мадэль.
      - Дзе мой сын? - спытаў прэзідэнт перш за ўсё.
      - Раман Аляксандравіч вельмі перапрошвалі, што не змаглі сустрэць вас асабіста, - прагаварыла прэм'ер, апусціўшы вочы. -  Але ім нядужыцца. Учора трохі загулялі ў клубе.
      - Я бачу, хлусіць ты не навучылася, Ліда, - паставіў ён на месца старую паплечніцу. - Толькі мне можна хлусіць. Дзе ён?
      - Тут ён, тут, - прызнаўся генерал. 
      - У банкетнай зале вам сервіравалі стол… І… Прапанавалі сустрэнецца пазней, - сказала былы кіраўнік ЦВК. - Не варта бытавую і, скажам так, медыцынскую праблему ўспрымаць занадта эмацыйна. Усёткі вы ведаеце, што такое быць прэзідэнтам.
      - Так, гэта я ведаю. А вось што такое быць бацькам, здаецца, я не ведаў… Я стары, але не дурань, - адказаў ён ім. - Усё гэта адгаворкі. Прычым дэбільныя… Дзе ён цяпер? У кабінеце? Або… Можа, ён сапраўды хворы, а я дарма псіхую? Тады тым больш майму сыночку трэба бацькоўская ўвага. Раней бацькаўскага клопату Ромка атрымліваў менш за астатніх, прыйшоў час выправіць становішча. Лепш позна, чым ніколі.  Генерал, праводзь мяне да яго зараз жа.
      Стары рашуча ўвайшоў у будынак. Прэм'ер-міністр і генерал пераглянуліся і паспяшаліся за ім.
      - Так, чакае ён твой клопат, як жа, - усміхнуўся прэс-сакратар. - Хоць бы стол накрылі, ужо нядрэнна. У страўніку паднывае…
         Стары прэзідэнт ішоў шляхам, які за апошнія паўстагоддзя праходзіў не адну тысячу разоў: туды і зваротна. Ногі самі вялі яго праз фае і калідоры. Супрацоўнікі выцягваліся па струнцы, калі ён праходзіў міма. Цягліцавая памяць была мацнейшая за любыя новаўвядзенні.
      - Табе, генерал, яшчэ адно прэзідэнцкае даручэнне: неадкладна вызваліць майго пасланца, - тонам,  які не церпіць пярэчанняў, сказаў стары. - Ты зразумеў? І прывязеш яго да мяне сюды!
      - Але ёсць рашэнне суда, - нясмела паспрабавала ўмяшацца прэм'ерша.
      - Ліда, значыць, скажаш, каб перавырашылі. Не трэба са мной  спрачацца. Ты ж ведаеш, чым гэта канчаецца…  Гэта мой чалавек. І без мяне яго ніхто не кране. Калі вінаваты - сам разбяруся! Каб праз дзесяць хвілін ён быў тут.
      Ён зірнуў на прем'ершу так грозна, што тая вырашыла лепей прамаўчаць.
      - Генерал, ты зразумеў?
      - Так, таварыш прэзідэнт, - кіраўнік КДБ па звычцы прыклаў руку да брыля фуражкі, адчуўшы даўно забытую радасць ад выканання загада, сказанага гэтым голасам. Ён тут жа даў указанні па тэлефоне начальніку ізалятара.
      Яны падняліся на вялікім ліфце і вышлі ў "прэзідэнцкую зону". Сюды немагчыма было трапіць простым службоўцам адміністрацыі. Рамонт гэтага паверху рабілі італьянскія майстры, тут стаялі жывыя кветкі, каля  кожных дзвярэй - ахоўнік, абавязкова прыгажун у гарнітуры "Хьюга-бос". У вокнах - куленепрабівальныя шыбы з адмысловым напыленнем, якое рабіла немагчымай вонкавую "праслухоўку".
      Праўда, у гэты момант у зоне было неспакойна: выносілі такую-сякую ранейшую мэблю, дэмантавалі свяцільні і карціны, нешта змянялі…  Але ўсё рабілі вельмі ціха і неўзаметку. 
      - Колькі трэба размясціць людзей? - нягучна спытала прэм'ер-міністр у прэс-сакратара.
      - Наша світа растае. Так што мы прывезлі прыкладна ў палову менш ратоў, якіх прыйшлося карміць Георгію, - шэптам адказаў прэс-сакратар. - Калі ўжо сыны так любяць свайго бацьку, што казаць пра простых смяротных… Такой любові многія  не вытрымліваюць, як выявілася.
      Прэм'ер-міністр усміхнулася.
      Не звяртаючы ўвагі на галашэнне сакратароў, стары накіраваўся наўпрост  да свайго былога кабінета. Яго паспрабавала паклікаць ахова, але кіраўнік КДБ грозна пакруціў галавой і велізарныя, коратка астрыжаныя хлопцы адступілі. Прэм'ер-міністр з выглядам асуджанага на смерць плялася за імі.
      У сваім былым кабінеце стары знайшоў сына Рамана разам з міністрам унутраных спраў. Яны гулялі ў більярд. Раней стала тут, вядома, не было, але Раман загадаў паставіць да свайго прыезду і зараз апрабаваў яго. На ім былі джынсы і італьянская тэніска. Мяркуючы па шараватым колеры аблічча і мяшках пад вачыма, прэм'ер-міністр не хлусіла: малады прэзідэнт сапраўды добра адпачыў гэтай ноччу.
      - Прывітанне, сынок! - сказаў былы ўладальнік кабінета і, расправіўшы рукі для абдымак, пайшоў да яго.
      Раман пераглянуўся з міністрам, уздыхнуў і паклаў кій.
      - Прабач, тат, так башка балела… Сорамна свяціцца… Ды і не ў тым я выглядзе, каб сустракаць афіцыйныя дэлегацыі. Не люблю я ўсё гэта, усю гэтую ўрачыстую мудацень, - працадзіў Раман, абняўшы бацьку.
      -  Ну, ну… Што значыць, не люблю? Трэба сябе прымушаць, ты ж зараз прэзідэнт, сынок, аблічча дзяржавы, - паўшчуваў яго стары.
      - Рады вас бачыць у добрым здароўі, - прывітаўся міністр унутраных спраў.   
      - А ты, сынуля, рады мяне бачыць? - спытаў прэзідэнт Рамана, не звярнуўшы ўвагі на міністра.
      - Вядома, тат. Я нудзіўся, - сказаў той нявінным голасам. - Я чуў, што ў цябе былі праблемы з братам.
      - Калі бы ваша маці была жывая, і ведала, як ён са мной паступіў, то пашкадавала бы, што нарадзіла такога нягодніка, - цвёрда сказаў прэзідэнт. - Яна верыла, што дзеці будуць мне, бацьку, апорай.
      - Спадар прэзідэнт, вашага пасланца вызвалілі, - далажыў кіраўнік  КДБ. - Праз хвіліну ён будзе тут, у прыёмнай.
      - Так? Вось выдатна. З ім наогул нейкая дурасць атрымалася, - сказаў Раман. - Я з самага пачатку быў супраць гэтага арышту.
      Гэтая была хлусня, але ўсе прамаўчалі. Рома ўсміхнуўся і развёў рукамі…
      - Добра, з ім потым, - махнуў рукой стары прэзідэнт. - Рома, ты мой сын… Ты павінен ведаць і тату абараніць. Твой брат Георгій адмыслова параніў мяне ў сэрца. Зняважыў. Абразіў. Прылюдна ўтаптаў у гной, як быццам я - не я, а нейкі старшыня сельсавета. Як пачынаю пра яго казаць, усяго трасе…
      - Тата, супакойся, - сказаў сын. - Ну што ты, на самай справе… Чорт, як баліць башка. Наліце мне "Марціні".
      Даручэнне кінулася выконваць прэм'ер-міністр.
      - Бацька, мне здаецца, тут усё неадназначна, - уздыхнуў сярэдні сын.
      - Як гэта разумець?
      Раман сербануў вермуту і кінуў на бацьку асцярожны позірк.
      - Ну… Гэтулькі гадоў мы ўсе адзін аднаго ведаем. Сямейная разборка. Цьфу, пытанне. Мог Гоша трохі зарвацца? Мог. Але каб не любіць цябе або не паважаць - гэтага проста немагчыма, - уступіўся за брата Рома. - Хутчэй ты мог усё не так зразумець…
      Ён выказаў гэтую здагадку мякка, не настойваючы, з пытальнай ноткай. Стары моўчкі глядзеў на яго. Павісла брыдкая паўза. Ніхто не асмельваўся варухнуцца.
      - Я растлумачу, - нарэшце, з высілкам сказаў сярэдні сын. - Наколькі я разумею, гаворка ішла аб тым, што ты ствараеш у яго "захадніцкім краі" залішнюю… эээ… напругу. Не тое каб ты асабіста… Не ты! Але твае людзі. Твая адміністрацыя. Ахова. Іх занадта шмат. Плаціць, карміць, сяліць, яны ж яшчэ і патрабуюць… А брат…
      - Ды будзь ён пракляты! - абарваў сына былы прэзідэнт. - Хто пытае яго меркаванне? Мала яму далі?
      Раман уздыхнуў.
      - Тат, ну ты ўжо не хлопчык. Восемдзесят з гакам. Чаго скандаліць? Аб вечным думаць трэба, аб нятленным, - асцярожна разважаў сын. - Вось з Папам Рымскім можна сустрэцца. Або з'ездзіць на Валаам, у Іерусалім. А гарэзаваць па раёнах, палохаць там тутэйшых - ну неяк гэта дробна, несур'ёзна. І брата можна тут зразумець.
      - Ты што, яго апраўдваеш? - ашаламіўся прэзідэнт.
      - Хочаш - вер, хочаш - не, але мы, твае дзеці, усе жадаем табе дабра. Не ўсё заўсёды памыляюцца, як гэта часта ў цябе бывае. Не ўсе ворагі. І скажу самую непрыемную рэч, тата: калі ёсць два меркаванні - адно тваё, адно чужое, то не заўсёды чужое меркаванне няправільнае. Таму што блізкія людзі ведаюць тваю прыроду, тата, так выдатна, што лепш за цябе разумеюць, што будзе для цябе дабром. 
      - Ды што ты? - з'едліва сказаў прэзідэнт.
      - А што тут такога, тата? Ты ж заўсёды казаў, што ведаеш беларускі народ так добра, што лепей за яго разумееш, што яму трэба, як яму лепш, - сказаў сын. - Так? Так і мы з табой… Карацей, калі табе цікава маё меркаванне, табе бы лепш прытрымлівацца плана - вярнуцца ў Гародню і з братам змірыцца.
      - Але ён не перапросіць!
      - Ён - не. Але ты мудрэйшы, старэйшы, скажы, што памыліўся і перапрасі, - нязмушана выпаліў Рому і наіўна залыпаў вачамі. - А ў чым праблема?
      - У чым праблема? - стары прэзідэнт выбухнуў дзікім рогатам. - У чым праблема? А вось у гэтым!
      Ён нечакана падышоў да Ромы і стаў перад ім на калені. Стары генерал кінуўся да яго, каб спыніць, але былы прэзідэнт жэстам загадаў не набліжацца.
      - Сынок мой родны, так, я – грыб стары, нікчэмнасць, нуль, пустое месца, - юродстваваў ён. - Вы гэта мне  выразна паказалі, і я ўсё зразумеў. Вось на каленках я стаю прад вамі. І надалей я буду сваё месца ведаць і вас маліць аб крошцы хлеба, аб вопратцы, пасцелі, аб усім. Я, першы прэзідэнт тваёй краіны! Такой жа бацька ёй, як  і табе, цяпер, у свае гады, стаю тут ракам і поўзаць буду, ногі цалаваць, каб літасць заслужыць. І у каго? Не ў падлы-змагара, не у Дзярждэпа, і не ў расійскага прэм'ера -- у цябе, цябе, мой родны сын! Вось да чаго дайшлі мы ў Беларусі!
      - Тата, тата, - перапыніў яго Раман. - Ну што сказаць. Артыст ты супер. Оскар! Нават два! Мы з братам заўсёды глядзелі твае прамовы, як кіно. Як серыял. Але ў такім узросце блазнаваць ужо пазнавата. А хочаш, блазнуй. Але ў Гародні.
      З прэзідэнцкага кабінета ў прыёмную не даносілася ніводнага гуку. Спецпасланец, якога вызвалілі з камеры КДБ і прывялі ў прыёмную, чакаў на крэсле. На ім быў усё той жа брудны, падраны гарнітур, валасы - зблытаныя. Мілавідныя сакратаркі Рамана, усё як адна нібы са старонак глянцавых часопісаў, кідалі на яго асцярожныя позіркі. Ахоўнікі таксама глядзелі на яго варожа. Пасланец не ведаў, што там адбываецца, але адчуваў, што нічога добрага. Яго адчуванні пацвердзіліся, калі ў прыёмную ўвайшоў яго сапернік - губернатар Гарадзенскай вобласці. Ахоўнікі адразу напружыліся.
      Губернатар паведаміў сакратару, што верталёт з прэзідэнтам Заходняй Беларусі набліжаецца да Менска, і Георгій Аляксандравіч будзе тут з хвіліны на хвіліну. Сакратар адказала, што даложыць Раману Аляксандравічу, як толькі гэта будзе магчыма. Пакуль у кабінеце ідзе нарада. Губернатар кіўнуў і сеў у іншы кут прыёмнай, далей ад экс кіраўніка адміністрацыі. Ворагі абмяняліся позіркамі. Калі бы ад нянавісці ўспыхваў сапраўдны агонь, то ад усяго Менска засталося бы папялішча.
      У былога кіраўніка адміністрацыі была адна надзея, што стары прэзідэнт сілай  свайго пераканання паспее схіліць сярэдняга сына на свой бок. Верагодна, даведаўшыся аб гэтай сустрэчы, і імчаўся сюды як ашалелы Георгій Аляксандравіч. Імчаўся на верталёце, які падарыў яму бацька. На тым самым верталёце, на якім калісьці стары ўладар з маладымі сынамі аблятаў усю Беларусь і асабіста назіраў за сяўбой і ўборачнай, за галоўнымі будоўлямі і дарогамі.
      У кабінеце стары прэзідэнт ужо падняўся з кален і сеў за стол. Жэстам ён запрасіў прысесці і ўсіх астатніх, нібы гэта была дзяжурная працоўная нарада. Ён змяніў тон і тактыку гутаркі. Зараз ён здаваўся абсалютна сабраным, спакойным, як ледзяная глыба, нават дзелавым.
      - Пакінем эмоцыі. Пагаворым па сутнасці, - сказаў ён, адкашляўшыся. - Будзем шчырыя, з Георгіем пакончана, як з сынам, ды і як з кіраўніком мы таксама хутка разбяромся. Гэта чалавек, які  сябе дыскрэдытаваў перада мной, а значыць, перад народам Беларусі. Вы тут усе людзі дасведчаныя і выдатна разумееце, што гэта значыць. Гэта значыць, што ён будзе адхілены ад улады.
      Гэта прагучала страшна. Ад голасу старога прэзідэнта, здаецца, здрыгануўся ўвесь кабінет. Раман прыкметна ўціснуўся ў крэсла і сербануў алкаголю. 
      - Яго раздушаць сілы, якім ён не зможа процістаяць, - працягнуў прэзідэнт. - І я, і верныя мне людзі, і мой народ, які гатовы загінуць за свайго прэзідэнта, і вымуштраваныя газеты і каналы, сілавікі і ты, мой сын Раман, дапаможам гэтым сілам. Мы гадзіну дадушым. І з неба твая маці цябе блаславіць. Паслухай сын, я ведаю ўсіх генералаў ў яго войсках, я сам іх прызначаў, даваў ім званні і дачы. Там людзі сумленныя, яны дапамогуць. Пад намі КДБ і МУС.  Мы перакрыем яму Расею, нафту і газ, і Заходняя Беларусь за тыдзень задыхнецца. Галодныя бунты яго змятуць. Мы знімем яго за некампетэнтнасць. І астатак жыцця ён правядзе ў той камеры, дзе яшчэ раніцай сядзеў мой пасланец. 
      - А калі раптам я  наклічу твой гнеў, ты таксама раздушыш і мяне? - спытаў Раман.
      Гэтае пытанне павісла ў паветры. Яно было зададзена проста і наіўна. Дасведчаныя службоўцы пераглянуліся, адказ яны ведалі. Але стары прэзідэнт адказаў па-іншаму. 
      - Не, Рома. Вядома, не. Не думай нават… Ты іншы. Навошта ты так сказаў?  - ашаламіўся бацька. -  Твой  рахманы нораў мне не дазволіць, Ромка. Твая любоў  і падзяка. Тое, што ты заўсёды быў і ціхоня, і нават тугадум, і разгільдзяй, палітыкай не цікавіўся, я, грэшнай справай, думаў - недахоп. Але зараз я разумею, лепш быць добрым тугадумам, чым хітрай падлай, як твой брат.
      Раман кінуў позірк на Міністра ўнутраных спраў. Той ледзь прыкметна паціснуў плячыма.
      - Зараз ты будзеш рабіць тое, што загадвае  табе абавязак сына, - сказаў ён. -  Запісвайце. Ліда, ты аглухла? Пішы! Перш за ўсё я жадаю аднавіць маю адміністрацыю ў поўным складзе. Усе кіраванні і аддзелы. Падвоіць фінансаванне. Мы будзем інспектаваць раёны, а пасля ты, мой сын, па выніках, прымаць рашэнні. Са мною разам. Ну што, Раман, мы дамовіліся? Другое пытанне: каго прызначым адказным за тое, што майго супрацоўніка асмеліліся пасадзіць без майго дазволу? Я жадаю, каб гэта было ў апошні раз! Хтосьці павінен за гэта заплаціць. Як хочаце мяне разумейце. Я вам адкрыта скажу, такія рэчы спускаць мы не будзем. Вырашайце самі, хто. Але гэтае пытанне я не пакіну. Так і ведайце.
      Усё пытальна паглядзелі на канчаткова патухлага Рамана. Ён сядзеў і хваравіта тарашчыўся ў стол. Здаецца, моц яго бацькі раздушыла маладога прэзідэнта, як гранітная пліта пяшчаную кучу. Раптам зазваніў камутатар. Раман з палёгкай выдыхнуў і ўключыў яго.
      - Раман Аляксандравіч, магу я ўвайсці? Гэта тэрмінова, - спытала сакратар.
      - Так, так, вядома, - тут жа пагадзіўся Раман.
      Дзверы адчыніліся і ўвайшла памагатая. Праз адчыненыя дзверы стары прэзідэнт убачыў губернатара Гародні і ўсё зразумеў. Вырашальны момант надышоў.
      - Георгій Аляксандравіч толькі што прызямліўся на верталётнай  пляцоўцы на даху, - сказала яна. - Ён гатовы да сустрэчы. 
       - І мы з сынам гатовыя, - сказаў стары прэзідэнт з усмешкай. - Давай яго сюды.
      - Сюды? - перапытала сакратар, гледзячы на Рамана.
      - Сюды, сюды, ты што, аглухла? - раўнуў стары, яна пачырванела, развярнулася і выбегла. - І што тут робіць гэты Гарадзенскі прыдурак? З яго ўсё пачалося. Генерал, яго правучым перш за ўсё. Нахабны, сука, упэўнены, што Гоша абароніць. Не абароніць!
      Дзверы адчыніліся, і ў кабінет увайшоў Георгій. Ён быў у чорным, выгалены, з зухаватымі  чорнымі вусікамі, высокі і мажны. За ім праціснуўся і губернатар Гародні. На твары Рамана з'явілася дрэнна ўтоеная палёгка. Ён неадкладна накіраваўся да брата, каб паціснуць яму руку.
      - Рома, табе не сорамна яму руку падаваць? Махляру  і дурню, - спытаў, ледзь хаваючы злараднасць, стары прэзідэнт.
      - Яму не сорамна. І руку мне падасць, і сардэчна абніме, - адказаў Георгій і ў доказ сваіх слоў спачатку паціснуў руку, а затым з цеплынёй  абняў калегу. - Брат,  спадзяюся, я своечасова. Я рады цябе бачыць.
      - І я табе рады, - адказаў Раман.
      - Што вы тут абмяркоўвалі? - спытаў Георгій. 
      - Мы абмяркоўвалі агульныя пытанні. Мае і сына, - сказаў стары прэзідэнт. - Працуем з ім разам. Вось абмяркоўвалі, хто вінаваты, што майго пасланца па памылцы адправілі на нары. Хто асмеліўся?
      - Так, Рома, скажы яму, хто асмеліўся. І чаму, - прапанаваў брату Георгій.
      - Мы так вырашылі, таму што, - Раман набраўся адвагі і прагаварыў. - Таму што гэта нашае права. І яшчэ мала яму далі за хуліганскі ўчынак, які ён здзейсніў. Што вы думаеце, міністр?
      - Гэта крымінальшчына, - падтрымаў яго міністр МУС. - Можна сказаць, мы папярэдзілі беспарадкі. Ён бандыт, а бандыт павінен сядзець у турме. Так заўсёды ў нас у Беларусі было.
      - Так гэта, Рома, ты? А я не верыў…
      Раман павярнуўся да бацькі. Прысутнасць брата надала яму сіл.
      - Тата, цябе я слухаў, і зразумеў, што займацца палітычнымі інтрыгамі ўжо не час. І так праблем па горла. Куды табе цягаць такую ношку як улада? Ды за паўстагоддзя, табе яна вось тут павінна быць, - ён паказаў жэстам, дзе менавіта. - Дай дарогу маладым. А ты, разумна скараціўшы свой штат, едзь вось да брата ў Гародню. Усё паводле плана. Я ў Менску сам гасцюю. Вырашаем тут пытанні… А у Магілёве… Так не гатова нічога для сустрэчы! Ты ж захочаш, каб усё самавіта было! І з піянеркамі, аркестрамі, банкетамі… Салютам.
      - Ты кажаш мне скараціць мой штат?
      - Напалову мінімум, - цвёрда сказаў Георгій.
      - Не, лепш я пайду ў пасольства да амерыканцаў або здамся ў суд Гаагі, чым на роднай зямлі буду трываць гэтую знявагу. Або патэлефаную Колі, буду служыць ў яго  пісарчуком у пасольстве за тры капейкі. І хай народ пра гэта даведаецца, - прыстрашыў стары.
      - Тата, ты забыўся, ты за мяжу невыязны. Гадоў трыццаць пяць ужо, - нагадаў Рому.
      - Ды больш… А зрэшты, хай робіць што хоча. Можа, Колька і выпрасіць яму візу. У Гаагу, - саркастычна пракаментаваў Георгій.
      - Гоша, не зводзь мяне з розуму, - нечакана пранізліва адказаў бацька. - Каб не звар'яцець, я не буду цябе трывожыць. Мы больш не ўбачымся. Клянуся. Але ўсёткі ты мой сын. Я цябе парадзіў, выхаваў, выгадаваў, ты - мае гены, не лепшыя, як паказаў час, але ўсёткі мае. Цябе я не лаю. Спадзяюся, што сумленне ў генах усёткі прачнецца. Хай час усё расставіць па месцах. Пакуль жа мы дамовіліся з Ромам, што буду жыць я на Ўсходзе. З адміністрацыяй.
      - Не, гэта ты сказаў, - перапыніў яго Раман. - А я маўчаў.
      - Але ты згодзен, мой любімы сын?
      -  Згодзен. Але часткова… Прыняць цябе яшчэ мы не гатовы. Не чакалі мы цябе так хутка, а тут справы, падзел краіны, праблемы…  Ды і наконт адміністрацыі брат мае рацыю. Я, напрыклад, наогул лічу, навошта табе яна? Пакінь ахову і годзе. Дзясяткі тры або два. Навошта  ўсе гэтыя бюракраты? Ты ж супраць бюракратыі, бацька. Ты ж з ёй змагаўся! Ты сам казаў, што лішнія чынушы - клопат дзяржаве. Што лепш адзін рабацяга, чалавек з рукамі, чым два дзясяткі пісак. Вось, падай прыклад.
      - Гэта мы абмяркоўваць не будзем.
      - Што абмяркоўваць тады? - спытаў Георгій. - А Рома мае рацыю. Ён мае рацыю. Чым яго супрацоўнікі горшыя? Або мае? У рэшце рэшт, гэта тыя ж самыя людзі, якія гадамі працавалі ў цябе. Вось яны сядзяць і за гэтым сталом. 
      Ён паказаў на міністра, прэм'ера, старшыню КДБ і прэс-сакратара, якія ўсё яшчэ сядзелі за сталом.
      - А калі яны табе не дагодзяць або будуць праяўляць недастаткова павагі, мы іх пакараем. Ой, пакараем, - паабяцаў Раман і зноў яго вочы наіўна залыпалі.
      - Калі наўпрост казаць, то двоеўладдзе заўсёды прыводзіць да смут і праблем. Ты сам нам гэта часта казаў. Не казаў, а ўбіваў. Таму і распусціў парламент. Для гэтага разжалаваў прэм'ер-міністра да заггаса, - проста растлумачыў сітуацыю Рыгор. - Для гэтага ты кожны год сур'ёзна "ператрахіваў" каманду. Мы гэта бачылі…
      - Я ўсё вам даў.
      - І своечасова, бацька, - пагадзіўся Раман, які адчуў, што самы небяспечны  момант мінуў, і зараз ён зноў усміхнуўся.
      - Я папрасіў вас толькі аб адным: мець звыклы штат памагатых, аховы, каб пара сотняў адданых мне людзей мелі прытулак і хлеб з гэтых рук, - былы прэзідэнт падняў дзве велізарныя старэчыя далоні. - І усё… Такая дробязь… Нікчэмная ўмова, у абмен на ўладу, на землі, на мільёны людзей і мільярды грошай. На любоў народа, якому я даў іншых улюбёнцаў замест сябе!
      Упершыню за доўгія гады ў голасе старога праскочылі па-сапраўднаму шчырыя ноты, у якіх чулася просьба. Ён прасіў. Стары прэзідэнт прасіў. Гэта адчулі ўсе: і сыны, якія шмат гадоў чулі толькі загады і навучанні, якія не церпяць пярэчанняў, і яго былыя паплечнікі - генералы МУС і КДБ, экс кіраўнік ЦВК, якая ўсё жыццё прахадзіла перад прэзідэнтам "па струнцы", і нават тупаваты губернатар з Гародні. 
      Сыны пераглянуліся. Гэта было пераломны момант.
      - Толькі ахова. Два дзясяткі, не больш, - нарэшце, сказаў Раман.
      - Так, Ромка, усё пазнаецца ў параўнанні. І той, каго лічыў я нягоднікам, і не такі ўжо падонак, калі ёсць побач яшчэ горшы. Рома, я скажу табе адкрыта, ты мяне падламаў… Можа, і праўда да цябе, Георгій, вярнуцца… Хай са скарачэннямі, але ўсё ж прэзідэнтам… З адміністрацыяй.
      - Ну, сказаць па праўдзе, тата, што са скарачэннямі, што без - адміністрацыя табе непатрэбна зусім. Ахова таксама. Мы табе дамо, сакратароў, ахову і сядзелак. Прыгожых курачак, як ты любіў калісьці…  Каго захочаш. Правільна, братачка? - звярнуўся ён да Ромы.
      - Вядома. Любімага бацьку ўсім забяспечым. Усё неабходнае. Нікога не трэба, - з ўласцівай яму наіўнай прастатой пагадзіўся Рома.
      У словах сыноў не было пагрозы, не было сарказму, не было жорсткасці. Прынцыповае рашэнне ў братоў было прынята даўно. План быў распрацаваны Георгіем і перададзены брату ў тым самым лісце з губернатарам. Яны ішлі па тым шляху, па якім усю іх свядомае жыццё ішоў бацька - узяўшы ўладу, яе трэба толькі ўмацоўваць. Яны жадалі, каб бацька зразумеў, наколькі яны добрыя вучні і скарыўся.   
      Стары прэзідэнт глядзеў на сваіх сыноў і думаў: зусім нядаўна было досыць аднаго знака, каб двух гэтых самаздаволеных вылюдкаў знішчылі… Нават тыя, хто знаходзіўся цяпер у пакоі: генерал, міністр МУС, прэс-сакратар, Ліда, і нават паўдурак з Гародні штурхнуў бы іх нагой, а іх уласная ахова надзела бы на іх наручнікі. Секунда, і яны ў турме, а ўсе тэлеканалы прадстаўляюць іх як здраднікаў Радзімы. Яго падмывала гыркнуць: "Я адмяняю свой указ. Арыштаваць іх". І паглядзець, што будзе далей. 
      Але нешта падказвала яму, што цяпер гэта ўжо немагчыма. Ён не мог сфармуляваць чаму менавіта, але адчуваў сваім хрыбтом - ужо немагчыма.  Закон? Ён перадаў уладу паводле закона, то бок паводле дэкрэта, які ў Беларусі заўсёды быў мацнейшы за любыя парламенцкія законы. Але стары прэзідэнт разумеў, што ні для яго самога, ні для каго ў гэтым пакоі, закон ніколі не меў ніякага значэння. Ён сам, калі быў прэзідэнтам, змяняў гэтыя законы тысячы разоў. І выконваў іх толькі тады, калі яму гэта было выгодна. Ён прабачаў невыкананне закона, калі гэта было трэба для краіны, і караў без усякага закона, калі гэта быў вораг. Субардынацыя - так, лаяльнасць - так, вынік, перамога - так. Але не закон… Значыць, не ў законах справа… Нешта іншае прымушала ўсіх гэтых людзей падпарадкоўвацца яму дзесяцігоддзямі, выконваючы любыя яго капрызы ад забойстваў палітычных апанентаў і фальсіфікацый выбараў да дарагіх гадзіннікаў і цацанак. Але што тады? Выгода? Страх? Любоў? Мэтазгоднасць? Патрыятызм? Што, у выніку, іх прымушала быць абсалютнымі рабамі яму і вінцікамі ў механізме, які ён пабудаваў? У гэтую секунду, гледзячы на сыноў, якія сцяной стаялі  перад ім, ён спрабаваў уразумець, што ж адбылося? Ну не мог жа ён страціць сваю  абсалютную ўладу з-за некалькіх  дурных слоў, якія ён вымавіў у запале падчас  той чортавай нарады? Калі гэтую ўладу не маглі пахіснуць ні тысячы апазіцыянераў, ні Захад, з ўсімі яго грашыма і санкцыямі, ні Пуцін, з яго вечным нафта-газавым шантажом, ні сам народ, які, быў час, за яго не галасаваў і раз'юшаны выходзіў на плошчы… Ніхто і нішто. Першы прэзідэнт спрабаваў успомніць, дзе ж той момант, калі ён гэтую непахісную ўладу страціў, а двое яго сыноў яе атрымалі? Альбо не атрымалі?
      Стары паглядзеў на сваіх былых падпарадкаваных. Прэм'ер-міністр Ліда з рыбіным выразам твару тарашчылася ў сцяну, нібы старую прыцягнулі з прытулку для састарэлых, хворых на сіндром Паркінсана. Прэс-сакратара перакрывіла, быццам ён жаваў цытрыну. Міністр МУС падлізніцкі глядзеў на братоў. Ён свой выбар зрабіў і ўсім сваім выглядам гэта дэманстраваў. Старшыня КДБ глядзеў на прэзідэнта чырвонымі, вільготнымі вачыма.  Яны былі мокрымі не толькі ад выпітай учора гарэлкі і дрэннага сну, але і таму, што ў яго слёзы наварочваліся ад болю, які ён адчуваў за свайго былога гаспадара. Стары генерал з радасцю б выканаў любы загад прэзідэнта і загінуў за яго, як любы сумленны афіцэр, але ведаў, што гэта нічога не вырашыць… Усё і так непазбежна кацілася да катастрофы.   
      Стары прэзідэнт прамаўчаў. Ніводная цягліца не варухнулася на ягоным твары.  Ён проста накіраваўся да дзвярэй і выйшаў. 
      Георгій і Раман паглядзелі на прэс-сакратара. Для таго гэта быў шанец, але ён яго не выкарыстаў. Ён таксама ўстаў і пайшоў за сваім гаспадаром.
      - Я іх выпраўлю, - наштосьці сказаў стары генерал КДБ і таксама выйшаў з гэтага кабінета, дзе яму сёння прыйшлося перажыць самыя непрыемныя хвіліны ў жыцці.
      У прыёмнай за імі ўвязаўся і былы кіраўнік адміністрацыі прэзідэнта. Яго непрыемныя прадчуванні спраўдзіліся. Тым больш у гэты цяжкі момант ён не мог пакінуць свайго прэзідэнта.
      Яны ўсё зашлі ў вялікі прэзідэнцкі ліфт, і дзверы за імі зачыніліся.

11.
      У ліфце стары глядзеў на сябе ў люстэрка. Штосьці ў ягоным абліччы змянілася. Астатнія людзі імкнуліся на яго не глядзець…
      - Яны сказалі, што дадуць мне ўсё неабходнае, - нечакана сказаў стары. - Неабходнае. Але нават самы збяднелы беларус і той у галечы сваёй мае чаго-небудзь з лішкам. Бульбачку… Альбо ваду… Альбо газ… Я што, беларусам даваў толькі самае неабходнае? Не, я казаў, яны хочуць грошай - надрукуйце ім грошай, нават калі яны іх не зарабілі, калі няма іх у бюджэце, я заўсёды казаў дайце ім больш… Накіньце… Хай старыя што-небудзь сабе купяць. Калі звесці жыццё чалавека толькі да неабходнасці, хто ён будзе? Жывёла. Свіння ў хляве.
      Ён пытальна паглядзеў на паплечнікаў. Тыя маўчалі.
      - Цярпенне… Цяпер нам трэба цярпенне. Яны жадалі, каб я сарваўся. Заплакаў. Прыніжаць іх стаў. Прызнаў сваю мізэрнасць перад імі. Так? Так я зразумеў? Правільна? Дачакаліся? Не! Не, слёз не будзе. А што будзе? Скажу вам адкрыта, будзе помста. Я адпомшчу. Яшчэ не ведаю як, але адпомшчу. І гэта будзе страшна, - паабяцаў стары. - Пра мяне кажуць, быццам я помслівы. Так і ёсць. Усе, хто выходзіў супраць мяне на прэзідэнцкіх выбарах, апыналіся за кратамі. Усе, хто інтрыгаваў супраць мяне - былі зламаныя. А некаторыя апынуліся ў магіле. Я ніколі нічога не дарую сваім ворагам. І вось сёння ўпершыню ў жыцці я скажу, скажу проста і адкрыта: мае сыны - гэта мае ворагі.
      Тое, што ён сказаў, прагучала жудасна нават у будынку адміністрацыі прэзідэнта, якое за свой век пабачыла ўсякае. 
      - Я адкажу ім годна. Прэс-сакратар, ты дзе? Ты тут. Паслухай. Мы можам арганізаваць мне вялікае інтэрв'ю на ўсіх тэлеканалах? Памятаеш, як я рабіў? Зганялі ўсіх пісак, усіх журналюг, і некалькі гадзін я прамаўляў у жывым эфіры? Можам гэта зрабіць? Бо кіраўніцтва трох тэлеканалаў яшчэ не зменена. Я раздушу іх словам, размажу, як камароў газетай. Я скажу такое, што ўся валасня іх стане дыбарам. Ты зробіш? 
      Прэс-сакратар апусціў галаву.  Вядома, нічога арганізаваць ужо было нельга. Не гледзячы на тое, што на каналах сапраўды ніякіх перастаноў не адбылося, але па тым, як ледзь прыкметна змяніўся тон рэпартажаў, прэс-сакратар адчуў незваротныя змены. Ён ведаў, што нават прастытуткі так абачліва не рэагуюць на жаданні кліента, як добра вымуштраваныя з першага курсу журфака БДУ журналісты - на найменшыя павевы ва ўладзе. Ніхто больш не скажа ні слова ў падтрымку былому прэзідэнту, не кажучы ўжо аб тым, каб пусціць яго ў нацыянальны эфір.
      - Зараз з табой, мой генерал, дружа, - звярнуўся стары да Кіраўніка КДБ. - А дзе тыя людзі, якія без страху і папроку выконвалі нашыя самыя далікатныя даручэнні? Такія даручэнні я бы даў. І ўзнагародзіў бы шчодра за вернасць.
      - Баюся, яны на пенсіі даўно. Або на могілках, - адказаў генерал. - А маладымі займаўся ваш Георгій. Вы самі так хацелі, каб ваш сын трымаў у руках адмысловыя спецслужбы.
      Стары прэзідэнт скрывіўся.
      - Так, хацеў… І цяпер губляю розум ад усіх сваіх памылак, - сказаў ён, накіроўваючыся да машыны.
      У банкетнай зале браты абедалі з набліжанымі людзьмі. Стол быў багатым, тут французскія кухары пастараліся. Амары, з дзясятак гатункаў рыбы і мяса, труфелі. Ганаровае месца на чале стала, якое прызначалася для былога кіраўніка, было пустое. Справа сядзеў Георгій і яго людзі. Злева - Раман з набліжанымі. Спачатку елі моўчкі.
      - І усёткі мы былі аб'ектыўна не гатовыя да яго прыезду, - апраўдваючыся, сказаў Раман. - Працэдуры, людзі, пратакол. Не ўсё так проста.
      - Сам вінаваты. Навошта з Гародні было з'язджаць? Яму ў каралеўскім палацы было аддадзена цэлае крыло - рабі, што хочаш, толькі кроў маю не пі. Не! Мала!
       - Так, таце заўсёды ўсяго было мала, - падтрымаў яго Раман. - Усё жыццё хацеў выглядаць  сціплым чалавекам, а хапаў - будзь здароў. То яму мала адсоткаў на выбарах - трэба б дадаць (прэм'ер-міністр Усходняй Беларусі заківала), то ў дзяржавы мала ўласнасці - трэба б адабраць. Памятаеш, як людзі з кіраўніцтва справамі гойсалі па Менску і граблі пад сябе ўсе будынкі, якія ім падабаліся. Прыватныя - не прыватныя, адбіралі ўсё хоць трохі прыстойнае…
      Георгій кіўнуў і нават дадаў.
      - А як праз "залатую акцыю", падатковыя праверкі і крымінальныя справы забіралі прадпрыемствы, варта  ім толькі трошкі ўстаць на ногі? Толькі прыбытак нейкі з'яўляўся, адразу "фас" - "вярніце дзяржаве яго долю, а лепш усё вярніце"…
         - Не, тату я бы прыняў без пытанняў, але не яго "ваўчарню", - зноў, здаецца, ужо ў дзясяты раз паўтарыў для ўсіх Раман.
      - Тут нават спрэчкі быць не можа. Вось, ганаровае месца, яно заўсёды для бацькі і першага і любімага нашага прэзідэнта, - пагадзіўся з братам Георгій, паказаўшы на пустое крэсла на чале стала.
      У банкетную залу вярнуўся кіраўнік КДБ.
      - А, генерал, далучайцеся. Выбірайце, злева або справа, дзе вам зручней? Усюды вам будуць рады, - з выразным падтэкстам прапанаваў Георгій.
      - Дзякуй, я сыты. Бацька ваш у гневе. Дзярэ і кідае. Вырашыў з'ехаць, але не сказаў куды.
      - Што ён задумаў? - наўпрост  спытаў Георгій.
      - Не ведаю.
      - Ну і не трэба яму замінаць, - міралюбна сказаў Раман. - Чалавек дарослы, хай робіць, што жадае. Яго права.
      - Я мог бы паспрабаваць яго ўгаварыць, - пачаў стары служака, але яго спыніў Георгій.
      - Не трэба.
      - Наадварот, хай прапсіх уецца, - падтрымаў брата сярэдненькі. - З ім батальён аховы, узброеных да зубоў і дзёрзкіх гіцляў, якія могуць нешта ўчыніць. Я іх баюся. З ім у гэтым памежным стане паблізу небяспечна знаходзіцца. Наадварот, трэба закрыць усе буйныя гарады на Захадзе і на Ўсходзе. І Менск закрыць.
      - Згодзен. Нам "кіпеж", страляніна непатрэбны. Хацеў глядзець правінцыю - хай глядзіць. Вёскі, лясы, лугі, кароўнікі… Але ў гарадах гэтая банда - нежаданы госць.
      Гэта Георгій сказаў, як адрэзаў.

      Частка 2.
      12.
      Восень 2041 года выдалася агідна ледзяной. Сіноптыкі фіксавалі анамаліі надвор'я. Ранні снег змяняўся амаль трапічнымі ліўнямі, пасля якіх раптам пачыналіся сапраўдныя зімовыя маразы. Нават у рэдкія дні адлігі ўсю краіну накрывала густая, вільготная смуга, так што цяжка было разгледзець што-небудзь і на выцягнутую руку. Але асноўная прыкмета той восені - ледзяны, пранізлівы вецер, які прадзімаў наскрозь любую адзежу. Ад яго нельга было схавацца нідзе: ні ў пад'ездах, ні ў машынах, ад яго не абаранялі ні шклопакеты, ні прамысловыя цяпліцы.
      Адно за другім гінулі аліўкавыя і памяранцавыя гаі, бахчавыя плантацыі, замярзалі вінаграднікі і страўсіныя фермы, нібы сама прырода адкідвала неўласцівыя ёй культуры, за адным разам знішчаючы тое, што стары прэзідэнт асцярожна і скрупулёзна ствараў дзесяцігоддзямі. Няўмольныя сілы сціралі з мапы Беларусі сляды мінулага кіравання. Знішчалі, выпальвалі ледзянымі  ўраганамі, змывалі дажджавымі патопамі сымбалі "залатога веку", на якія першы прэзідэнт марнаваў амаль усё, што зарабляла краіна. Магчыма, многае можна было бы выратаваць, але не было каму гэта рабіць. Усё пачало развальвацца без жалезнай рукі кіраўніка. Кожны ў першую чаргу ўцяпляў сваю хату, шукаў сабе дровы, ратаваў свае запасы бульбачкі і закатак, грэў сваіх свінняў і кароў. І калі справа даходзіла да калгасных палёў і свінарнікаў, часцяком аказвалася, што ўцяпляць ужо няма чаго… 
      Неўладкаванасць у прыродзе накладвалася на праблемы ў грамадстве. Падзел краіны ішоў цяжэй, чым чакалася. Браты спрачаліся на любой падставе: фінансы, мытні, войскі, аб'екты ўласнасці, кошты на ўсё і ўся. Пачаліся спробы націснуць адзін на аднаго. Спачатку нясмелыя намёкі, дробныя ўколы, затым дайшло і да шырокамаштабных дзеянняў. Амаль чатыры дні не было электрычнасці ва Ўсходняй Беларусіі - Георгій перакрыў электрычнасць з Астраўца. У адказ на гэта ў самыя халады без мазуту на колькі дзён засталіся топачныя на Захадзе. Людзі ледзь не змерзлі насмерць у сваіх дамах.
      Дзяржаўныя СМІ Усходу і Захаду грызліся ў адчайнай піяр-вайне, вінавацячы адно аднаго ва ўсіх смяротных грахах.
      Пакуль у краіне хадзіў толькі беларускі рубель, браты дамовіліся, што грашовая маса павінна кіравацца з адзінага эмісійнага цэнтра - Наднацыянальнага банка ў Менску. Так і было, пакуль Раман Аляксандравіч, на радасцях раздаўшы кучу сацыяльных абавязкаў, не зразумеў, што выконваць іх няма чым. Для абяцанага павышэння зарплат і пенсій ён употай ад брата надрукаваў неабходную суму, размясціўшы замову на Літоўскім манетным двары. Раман Аляксандравіч свае абяцанні выканаў: пасля гэтага ў Беларусіі людзі атрымалі зарплаты на 40 адсоткаў больш, чым у Беларусі. Тэлеканал "Усходняя Беларусія 1" рапартаваў аб гэтым эканамічным трыумфе. Ва ўмовах інфляцыі, атрымаўшы грошы, людзі на Ўсходзе кінуліся скупляць валюту. Гэта натуральна прывяло да абвальнай дэвальвацыі. Кошт  даляра ў Магілёве прыскокнуў напалову, а ў Гародні - застаўся ранейшым. Жыхары Ўсходняй Беларусіі кінуліся скупляць танную валюту ў Заходняй Беларусі і затым перапрадаваць яе дома. Навар атрымліваўся амаль 100 адсоткаў. Людзі сталі масава звальняцца з працы, каб займацца валютнымі спекуляцыямі.
      У Рыгора быў выбар: альбо дэвальваваць беларускі рубель на сваёй тэрыторыі, альбо зачыніць мяжу, каб спыніць уцечку валюты да суседа. Ён ужыў адразу абодва варыянты. Межы з Усходняй Беларусіяй былі намертва зачыненыя. А кошты на рубель абрынуліся яшчэ мацней, чым у брата… Заадно Георгій зачыніў мяжу і з Літвой, якая подла надрукавала Раману гэтыя грошы. Ён прыстрашыў прыбалтаў, што калі такое яшчэ раз паўторыцца, то радыёактыўныя адкіды з Астравецкай станцыі "суцэль выпадкова" могуць трапіць ў якую-небудзь рачулку, якая цячэ ў Літву.  Яго пачулі. Еўразвяз увёў супраць Заходняй Беларусі хваравітыя гандлёвыя санкцыі.   
      У сваю чаргу ва Ўсходняй Беларусіі, адчуўшы адток працоўнай сілы ў валютную спекуляцыю, распачалі энергічныя меры па барацьбе з незаконным узбагачэннем. Пры найменшым падазроне супрацоўнікі МУС і КДБ урываліся ў кватэры падазраваных і адбіралі ўсю валюту. Не заўсёды пад гарачую руку сілавікоў траплялі рэальныя спекулянты: былі і тыя, хто збіраў грошы на кватэры ці машыны, альбо проста, не давяраючы рублю, які стабільна абесцэньваўся,  захоўвалі зберажэнні ў валюце. У краіне зноў расквітнела стукацтва, якое дзяржаўныя каналы, натуральна, усяляк заахвочвалі і апраўдвалі еўрапейскім досведам. Банкі таксама прымусілі паведаміць аб найбольш  падазроных валютных кліентах, і іхнія рахункі падчысцілі. Людзі ў паніцы кінуліся забіраць уклады , але позна - быў уведзены дзяржаўны мараторый на здыманне дэпазітаў. Затое пасля гэтага Ўсходняя Беларусія магла пахваліцца самымі вялікімі ў рэгіёне золатавалютнымі рэзервамі і небывала высокім узроўнем жыцця супрацоўнікаў сілавых ведамстваў.
      Спачатку насельніцтва ва ўсім падтрымлівала сваіх прэзідэнтаў - усёткі пераходны перыяд, складаны час, беспрэцэдэнтная сітуацыя. Тэлеканалы і газеты рапартавалі аб поспехах маладых дзяржаў і спісвалі дробныя няўдачы на падкопы ворагаў, надвор'е, змову масонаў, дыверсіі апазіцыі, падступства Пуціна, міжнародны валютны фонд і амерыканскі імперыялізм. Казалі, што жыццё вось-вось наладзіцца і нават стане значна лепшым.  Але спакваля бясконцае, здавалася б, цярпенне беларусаў пачынала даваць збоі. З'явіліся нясмелыя прыкметы незадаволенасці. 
      Першым трывожным званочкам стаў павышаны попыт на спадарожнікавыя мадэмы. На фоне інфармацыйнай вайны гледачы раптам выявілі дзіўную рэч: на адну і тую ж падзею можа быць два розных погляда ў дзяржаўных СМІ на Ўсходзе і на Захадзе. Стала незразумела, які з іх правільны. Такога не было ўжо шмат дзесяцігоддзяў… Не ў сілах разабрацца, людзі сталі звяртацца да трацейскіх крыніц інфармацыі. Аўдыторыя замежных апазіцыйных сайтаў рэзка вырасла. Толькі там можна было даведацца аб будучых павышэннях коштаў, скачках курсаў, адключэннях электрычнасці і ацяплення, знікненні з гандлёвых сетак тых або іншых тавараў і іншых неспадзеўках для насельніцтва.
      Другім трывожным знакам стала актывізацыя рознастайных нездаровых элементаў у грамадстве. Адзіночкі-псіхапаты, юродзівыя апазіцыянеры, проста палітычныя хуліганы павылазілі невядома адкуль і то там, то тут упадалі ў істэрыю. Гэта былі адзіночкі, якія не ўяўлялі сабой  ніякай палітычнай сілы.  Але, як птушкі-буравеснікі прадракаюць сваім з'яўленнем штормы і буры, так і гэтыя  жабракі і вар'яты прадракалі палітычную нестабільнасць.  "Педагагічныя аддзелы" КДБ працавалі кругласутачна, кожны дзень суды адпраўлялі вар'ятаў у ШЫЗА на тыдні і месяцы за "брыдкаслоўе" або "неліцэнзійнае праграмнае забеспячэнне". Гэта не дапамагала. Як катоў увесну жывёльныя інстынкты прымушаюць выць на дахах, так і сацыяльныя праблемы абуджалі ў гэтых палітычных клікушах ірацыянальнае жаданне пратэставаць. 
      Зрэшты, асобай небяспекі гэтыя адзіночкі не ўяўлялі і былі  хутчэй  гэткімі ж непрыемнымі знакамі гэтай восені, як ледзяны вецер і ранні снег. 
      Стары прэзідэнт, як і абяцаў, спрабаваў адпомсціць. Ён пачаў з вялікай інтрыгі, ў якую збіраўся ўцягнуць вышэйшы генералітэт абодвух рэспублік. Напачатку генералы, мабыць, не вельмі разабраўшыся ў сітуацыі, ахвотна сустракаліся з ім, выслухоўваючы яго грандыёзныя планы па звяржэнні ўлады сваіх сыноў. Але з кожным тыднем такія сустрэчы станавіліся ўсё радзейшыя. Хтосьці раптам аказваўся хворым, хтосьці нечакана з'язджаў у камандзіроўку, некаторыя не маглі знайсці час для сустрэчы ў шчыльным раскладзе, іншыя адмаўлялі ў сустрэчы, матывуючы гэта тым, што іх "слухаюць".
      Не ўвянчалася поспехам і спроба старога выступіць па нацыянальным тэлебачанні. Кіраўнікі каналаў, якіх, дарэчы, яшчэ ён сам прызначаў і якія дзесяцігоддзямі "вылізвалі" яго ў кожным рэпартажы з ног да галавы, зараз доўга вадзілі яго за нос, тлумачачы, чаму такі эфір адкладваецца. І ў выніку проста перасталі браць слухаўку, калі ён тэлефанаваў. 
      Тады былы прэзідэнт даў інтэрв'ю важнай замежнай тэлекампаніі (натуральна, у свеце ён быў постаццю легендарнай, а пасля ягоных рашэнняў, якія змянілі геапалітычную мапу свету, шматлікія замежныя СМІ былі гатовы на ўсё дзеля эксклюзіўнага каментара). Інтэрв'ю атрымалася вострым, нават сенсацыйным, але яго ніхто не ўбачыў, таму што адразу пасля яго невядомыя лысагаловыя людзі выкралі карэспандэнтаў і забралі ў іх усё: камеры, флэшкі і нават вопратку. Пасля з завязанымі вачыма іх, голых, доўга вазілі дзесьці  па дарозе, тлумачачы, што ва Ўсходняй і Заходняй Беларусі яны больш непажаданыя госці. Каб замежнікі зразумелі гэта больш ясна, іх галышом кінулі ў свежавыкапаныя долы, прысыпалі зямелькай і доўга разважалі аб лёсах Завадскага, Захаранка і Ганчара. Пасля іх вызвалілі з магіл, давезлі паводле традыцыі да мяжы з Украінай і прымусілі бегчы ў бок Кіева. А каб журналістам было весялей, стралялі ім услед з табельнай зброі па дрэвах.
      Пасля гэткага намёку больш не знайшлося тых, хто жадаў бы ўзяць інтэрв'ю ў былога прэзідэнта.   
      Ён думаў шукаць дапамогі на міжнароднай арэне. Але яго лепшыя сябры: Чавес, Кастра, Назарбаеў  даўно памерлі. Саакашвілі  іміграваў у ЗША, пасля таго, як яго ледзь не разадраў натоўп у Тбілісі. Пуцін быў пакрыўджаны і таксама слухаўку не браў, перадаўшы па неафіцыйных каналах, што пасля таго, як прэзідэнт адабраў у "Газпрома" "Белтрансгаз", ніякай дапамогі ён яму не дасць. На Ўкраіне ізноў кіравала гэтая "пякельная баба з касой". Дамовіцца з ёй у прынцыпе было можна, але за сваю дапамогу яна бы запатрабавала  цалкам неадпаведны кошт. А потым, хутчэй за ўсё, усё роўна бы "кінула".
      Стары паспрабаваў шукаць дапамогі ў сваіх міжнародных партнёраў. Катар, Кітай, Іран, якія мелі ў Беларусі гіганцкія зямельныя ўчасткі, роўныя па плошчы невялікім раёнам, а таксама заводы і нерухомасць, ад лёсу старога прэзідэнта адразу ж адмежаваліся, спаслаўшыся на  прынцып неўмяшання ва ўнутраныя справы дзяржавы, які заўсёды прапаведаваў сам былы кіраўнік  дзяржавы. Затое яму даслалі падарункі: іранцы - шаблю, катарцы - нейкае худое жарабя, а кітайцы - пазалочаную мадэль мікрахвалевай печы. І таксама перасталі адказваць на званкі.
      Як і загадалі браты, у вялікіх гарадах старога прэзідэнта не чакалі: гасцініцы аказваліся перапоўненымі, мэры - занятымі. І што самае страшнае, для яго перасталі перакрываць дарогі. Амаль паўстагоддзя прэзідэнт не ездзіў па дарогах разам са сваімі грамадзянамі. Тое, што міма праносіліся нейкія старыя калымагі, перапоўненыя аўтобусы, трактары, нейкія грузавікі з селядцом або смятанай, выклікала ў старога сапраўдны страх. Хто гэтыя людзі? Што ім ад яго трэба? Ці могуць яны ўбачыць яго праз таніраванае шкло? А раптам сярод гэтых людзей ёсць апазіцыянеры?  Раптам яны захочуць яго забіць? Многія  сапраўды тыкалі ў яго пальцам, як ў іншапланетніка, не чакаючы так проста сустрэць на дарозе…
      Адміністрацыя старога прэзідэнта "раставала". Людзі сыходзілі самі або іх пераваблівалі браты ў свае структуры. Старому адчайна бракавала грошай, каб іх утрымоўваць. У сыноў ён браць падачкі не жадаў, яго зберажэнні (зарплата амаль за сорак гадоў) пасля дэвальвацыі аказаліся не такімі ўжо і вялікімі. Некалькі разоў дапамаглі набліжаныя бізнэсмэны, якія дзякуючы прэзідэнту калісьці пабудавалі свае бізнэс-імперыі. Грошы давалі таемна, з адной умовай, каб Раман і Георгій ніколі пра гэта не даведаліся. Але ўсё роўна адчайна бракавала.
      Насіцца па забытых богам  вёсках і пасёлках больш было немагчыма. Набліжалася зіма. Трэба было дзесьці спыніцца.
      І стары прэзідэнт спыніўся. Апошнія тыдні ён правёў у калгасе "Гарадзец" Шклоўскага раёна Магілёўскай вобласці, дакладней, былым калгасе. Гаспадарка даўно развалілася, землі перадалі іншым калгасам, уласнай вытворчасці не засталося: толькі старыя яблыневыя сады і вінаграднік, які ў гонар свайго дваццацігоддзя ля ўлады асабіста разбіў прэзідэнт. З сельгаспрадпрыемства калгас ператварыўся ў турыстычны аб'ект: сюды часта прыязджалі журналісты, каб распавесці аб пачатку кар'еры першага прэзідэнта, часам прывозілі яго замежных прыхільнікаў. Таму будынак калгаснай аміністрацыі заўсёды быў адрамантаваным і пафарбаваным. Калі прыязджалі госці, у будынак завозілі фальшывых службоўцаў, якія рабілі выгляд, што працуюць. Гасцям паказвалі той самы легендарны кабінет, дзе калісьці працаваў прэзідэнт, і дагледжаныя палі, натуральна, не распавядаючы, што апрацоўвае іх зусім іншая гаспадарка. Калі наведвальнікі з'язджалі, то ў "Гарадцы" заставаліся толькі вартаўнік і садоўнік.
      Менавіта там і знайшоў сабе прытулак першы прэзідэнт Беларусі. Ніхто не стаў яму перашкаджаць, наадварот: Раман загадаў завезці туды пабольш вугля, тэрмінова падлатаць лазню, а на гароднінасховішча завезці пару тон бульбачкі, аўса і капусты. Дарогі вакол "Гарадца" перакрылі пад выглядам "рамонту". Пакінулі толькі адну, на якой паставілі шлагбаўм.
      Але стары і не збіраўся нікуды ўцякаць. Мясцовыя жыхары прынялі яго добра. Былі старажылы, якія яго яшчэ памяталі на пасадзе калгаснага старшыні. Тутэйшыя алкашы ганарыліся, што вялікі кіраўнік - іхні зямляк. Стары прэзідэнт успрыняў сітуацыю па-стаічнаму: кола замкнулася - пачынаў кар'еру ў калгасе, у гэты калгас і вярнуўся… Турбаваў яго толькі лёс вінаградніку. Ці вытрымае ён гэтае ашалелае надвор'е? Ці не змерзне?
      Машына былога кіраўніка адміністрацыі прэзідэнта, а цяпер яго спецпасланца заехала ў Шклоўскі раён. Ішоў дождж упярэмежку са снегам. На дарогу ляцелі галіны і шматкі лістоты. Ён павярнуў на дарогу, якая вяла да "Гарадца". Ён ведаў, што іншыя дарогі блакаваныя і прыйдзецца прасці зневажальную працэдуру кантролю.
      Службовец вяртаўся з Заходняй Беларусі. Апошні час ён ездзіў па далікатных даручэннях старога прэзідэнта, імкнучыся наскрэбці якіх-кольвек грошай на жыццё і знайсці для старога хоць нейкіх палітычных саюзнікаў. Дзякуючы старым сувязям і ўмелай спекуляцыі на спагадзе да старога з аднаго боку і нянавісці да братоў з другога, яму яшчэ атрымоўвалася разжаліць некаторых багачоў з "залатой эпохі". Галоўным чынам гэта былі "чырвоныя дырэктары", - глыбокія старыя камуністычнай загартоўкі, якія ўзбагаціліся ў перыяд "ранняга" кіравання прэзідэнта. Зараз яны ўжо не мелі ні ўплыву, ні энергіі, каб змагацца за ўладу, але ў іх былі заначкі на "чорны дзень", схаваныя пад падлогай  ў іхніх велізарных катэджах у Зацені, Тарасава, Цне або Ждановічах.
      Перасякаць мяжу яму дапамагаў старшыня КДБ, які выдаў пропуск і ахоўны дакумент за асабістым подпісам. Так што абшукваць былога кіраўніка адміністрацыі ніхто не асмеліўся. Але і генерал быў апошнія дні на пасадзе, ён мусіў ужо пайсці ў адстаўку. Худа-бедна, але камітэт браты ўсёткі падзялілі. Прычым паміж чэкістамі Захаду і Ўсходу адразу пачалася пазіцыйная вайна. Стары кдбэшнік глядзеў на гэта з болем і адчаем, бо яго выхаванцы замест таго, каб працаваць на абарону дзяржавы, грызліся паміж сабой, як сабакі…
      Спецпасланец пад'ехаў да кантрольна-прапускнога пункта. Ён прад'явіў міліцыянерам пропуск і паперу з пячаццю КДБ. Шлагбаўм падняўся, а яго прозвішча і нумар машыны запісалі ў журнал наведванняў. Непагадзь узмацнялася.
      Ён пад'ехаў да двухпавярховага будынка адміністрацыі. Машын на стаянцы амаль не засталося: стаяў пыльны, аблеплены гнілой лістотай браніраваны пульман з нейкімі драпінамі, якія незразумела адкуль ўзяліся. Волкія сцяжкі віселі на ім, як соплі. Зараз ён быў больш падобны на непатрэбны арэндны вясельны лімузін дзе-небудзь у правінцыі, а не на аўтамабіль кіраўніка дзяржавы. Там жа стаяў гэткі жа завэдзганы джып аховы. Стары "казёл". І нечая раздзяўбаная "Газэль", якая, верагодна, не адзін дзясятак гадоў служыла маршруткай.
      Усярэдзіне будынкаў было чыста і бедна: мэбля з ДСП, гліняныя вазоны з пажухлымі вяргінямі, рыпучыя дашчаныя падлогі, фарбаваныя бурай бальнічнай фарбай, гомельскія шпалеры з бліскаўкамі і разводамі ад волкасці, старажытныя постэры "За моцную і квітнеючую Беларусь", агітацыйныя шчыты супраць сельскага алкагалізму і планы эвакуацыі…  На сталах яшчэ стаялі кампутары з вялікімі ЭПТ маніторамі і струменевымі друкаркамі.
      Па дарозе  спецпасланец натрапіў на чалавека ў целагрэйцы, з чорнымі ад вугля рукамі і гэткім жа ўквэцаным тварам. У гэтым чалавеку ён з цяжкасцю пазнаў аднаго з найбліжэйшых ахоўнікаў прэзідэнта - падпалкоўніка службы бяспекі. Той сарамліва апусціў вочы і прабурчаў, што ён з кацельні.
      Былы кіраўнік адміністрацыі падышоў да дзвярэй старшынскага кабінета, які зараз займаў першы прэзідэнт. Ён пастукаў - ніхто не адказаў, але дзверы былі адчыненыя. Гэта быў самы вялікі кабінет у будынку, хоць ён быў раз у дзесяць меншы за той, які прэзідэнт займаў, калі быў пры ўладзе. Тут жа была і яго спальня. Коўдра на ложку ў куце была скамечана. На пісьмовым стале валяліся таблеткі і некалькі зморшчаных позніх яблыкаў.  На падлозе - раскіданыя газеты апошніх дзён: мабыць, прэзідэнт чытаў іх і ў шаленстве дзёр і кідаў на падлогу.
      Над сталом вісеў партрэт прэзідэнта канца 90х. На ім ён быў маладым прыгажуном з арліным позіркам, без маршчын і сівізны. Мяркуючы па пляме на сцяне каля фатаграфіі, стары шпурнуў у партрэт кубак з напоем, але не патрапіў… Побач  віселі інкруставаныя самацветамі ножны ад іранскай шаблі, а на падваконніку залацілася кітайская мікрахвалеўка.
      Былы кіраўнік адміністрацыі ўздыхнуў і прычыніў за сабой дзверы.
      У прыёмнай ён зноў сустрэў падпалкоўніка службы бяспекі. Ён ужо памыў рукі і твар, зняў целагрэйку, пад якой аказаліся швэдар і пінжак. Гэта быў адданы чалавек, сапраўдны вайсковец. Ён атрымаў прапанову ад кожнага з братоў перайсці да іх, але адмовіўся. Больш таго, ён мог бы сысці ад прэзідэнта і проста так - ён быў значна багацейшы за свайго гаспадара, а ягоныя браты і сыны сталі паспяховымі бізнэсмэнамі. Але ён вырашыў даслужыць да канца…
      - Так, мястэчка яшчэ тое, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі. - Гарбату хоць у вас тут падаюць?
      - Гарбатку зробім, - сказаў ахоўнік.
      - А дзе кліент нумар адзін? - спытаў спецпасланец, выкарыстаўшы прафесійны слэнг службы аховы.
      - На вінаградніку.
      - Адзін?
      - Не. З прэс-сакратаром.
      - Чаму не суправаджаеце? - пацікавіўся спецпасланец. Былога прэзідэнта ніколі не бачылі без аховы.
      - Ды ўжо не па сваёй волі, - адказаў ахоўнік, разліваючы па кубках кіпень. - Трымайце. Цукар - там. Павінен сказаць, ў ахоўных мерапрыемствах першай асобы… - ён запнуўся. - былой першай асобы… ствараюцца сур'ёзныя перашкоды. Непасрэдна былой першай асобай. Ён пазбягае выкананнія стандартных працэдур бяспекі. Не ўцямлю, што рабіць…
      - Што можна рабіць у полі ў такое надвор'е?
      За акном бура толькі ўзмацнялася. Золкі вецер дзьмуў ў аконныя шчыліны, працінаючы холадам пальцы рук і ног. Цягнула і з-пад масніц.
      - Спрабуе выратаваць свой вінаграднік, - адказаў ён. - Таварыш прэзідэнт вялікі прафесіянал у сельскай гаспадарцы. Хацелі яму дапамагчы - не давярае. Кажа, усё не так робіце… Кажа, гэта мая справа. Мой вінаград…   
      Спецпасланец заўважыў куст агніста-чырвонай каліны за акном. Ярка-чырвоныя гронкі матала ў розныя бакі, часам зрываючы іх зусім. Ён адвярнуўся.
      - Зразумела.
      - Як ваша місія? - спытаў ахоўнік без адмысловай надзеі.
      - Поспехі ёсць, - унікліва адказаў спецпасланец. - Хоць бы з галадухі не памром. Але гэта прыватнасці… А ўвогуле справа дрэнь. Я пагаварыў з рознымі людзьмі і на Захадзе, і ў нас тут на Ўсходзе. Між краінамі ідзе разлад. Аж да вайны.
      - Не можа быць, - не паверыў ахоўнік.
      - Усё можа. У нашае стагоддзе ўсё можа быць, - сказаў дасведчаны службовец. - Яшчэ ў жніўні, ці была такая сіла, якая магла процістаяць нашаму прэзідэнту? Не. Ці маглі мы ўявіць сабе ўсё гэта?  Не. Больш за ўсё на свеце беларусы баяцца войны… Толькі бы не было войны, казаў мой бацька… Толькі бы не брат на брата. І што мы бачым? Брат на брата. А разам - на бацьку…
      Ён сербануў гарбаты і ўздыхнуў.
      - Браты не дамовяцца, - сказаў ён з адчаем. - Кожны сваім шляхам вядзе краіну да дна. Дакладней, вядуць іх амбіцыі, іх прагнасць, іх жаданне быць першым любым коштам, дзіцячыя крыўды… Іхняе асяроддзе ўсё бачыць, усё разумее. Яны разумеюць, што часу ў іх няшмат і спрабуюць нажэрціся, нахапаць колькі магчыма… Дзяруць усё і ўсіх. І народ звярэе.
      - Народ, - усміхнуўся палкоўнік. - Народ співаецца… Яму калі дрэнна, то выйсце адно - кірнуць, забіцца ў кут і ў спячку…
      Спецпасланец не адразу працягнуў гутарку. Ён думаў, гледзячы на падпалкоўніка, ці досыць гэта надзейны чалавек. Тую таямніцу, якую былы кіраўнік адміністрацыі прывёз, нельга было даверыць абы каму. Ягоную ўвагу адцягвалі курчы каліны на ветры і гарачая салодкая гарбата… 
      - У Брэсце пачаліся хваляванні, - нарэшце, сказаў ён. - Сур'ёзныя. Аб гэтым яшчэ ніхто не ведае, але хутка даведаюцца… А ў Беласток вярнуўся Коля, малодшы сын, які чакае магчымасці ўмяшацца…
      - Коля? Малодшы сын? Пад Брэстам? Вось гэта навіна, - ахоўнік прысвіснуў.
      - Ён ведае ўсё. Аб тым, што адбываецца… Аб катастрофах у эканоміцы, дыпламатыі, аб беззаконні, вымаганні і паборах… Аб тым, што  старэйшыя браты пабіліся падчас банкету, і калі б не ахова, гэта бы скончылася вельмі дрэнна… Аб правакацыях, якія прэзідэнты рыхтуюць адзін супраць другога, і як гэта балюча ўдарыць па насельніцтве, - спакойна пералічваў спецпасланец. - Аб усім. І ён вырашыў дзейнічаць. За яго спінай Захад, мільёны даляраў… Машына апазіцыйнай прапаганды. У адрозненне ад братоў, ён не заплямлены, наадварот - яго любяць і памятаюць. Прыгожы хлопчык, рахманы і разумны. Калі бацька здзяйсняў, як яны кажуць, злачынствы - ён быў дзіцём. Ён фармальна чысты. І чысты душой. Ён герой для ўсіх. Герой, які ўпадабаў сумленнасць  бязмежнай уладзе. Прынцыпы - магчымасці нажывы. І галоўнае, ён не здрадзіў бацьку… Ты разумееш?
      - Грамадзянская вайна? Пераварот? - праглынуў ахоўнік.
      - Ты адвязеш яму ліст. Аб бацьку, аб ягоным становішчы, аб ягоным праклёне братоў, і аб нашай падтрымцы, - сказаў спецпасланец. - І застанешся побач з ім. Калі Коля ўступіць у Беларусь, яму патрэбна будзе ахова. Ты разумееш сам.
      - Я разумею.
      - Ён павінен быць абсалютна абаронены і натхнёны. Вось грошы, - ён дастаў пакет. - Чысты тэлефон. Інструкцыі. Вывучыце і знішчыце. Выязджайце неадкладна, гэта лепшае, што вы можаце зрабіць для прэзідэнта.
      Падпалкоўнік устаў, аддаў чэсць і выйшаў. Былы кіраўнік адміністрацыі з асалодай глынуў гарбаты і таксама ўстаў. Трэба было шукаць гаспадара…

13.
      Калі спецпасланец, прадраўшыся скрозь  хмызняк, які бушаваў  ад ветру, выйшаў да закінутага вінаградніку, ён убачыў нямую сцэну.
      Старыя лозы, згорбленыя, пакарабачаныя і выродлівыя, разгойдваліся ў розныя бакі. Іх даўно не купіравалі правільна, таму лозы далі дзікія парасткі, сагнуліся, скрывіліся, сашчапіліся, скруціліся ў вузлы, некаторыя старыя атожылкі без падтрымкі ляглі на зямлю…
      Паміж імі па бурлівым брудзе кідаўся гэткі ж згорблены стары. Што ён спрабаваў зрабіць, адразу цяжка было зразумець. То ён намагаўся падняць здратаваныя  ствалы і падвязаць іх да скрыўленых  калкоў. Але пад шквальнымі парывамі ветру калкі выварочвала з тлустай, мяккай зямлі. То ён апантана сек іранскай шабляй засохлыя, мёртвыя лозы, знасіў гэтыя выродлівыя сухія атожылкі ў кучы ў разоры паміж лініямі вінаградніку. Ён заліваў іх салярай з каністры і распальваў з іх вогнішчы з надзеяй, што гэты агонь абагрэе тыя лозы, што былі яшчэ жывыя… Але ўсё было дарэмна. Сушняк з адчайным храбусценнем згараў, вуголле і іскры круціліся віхурай, уздымаліся ўверх, але іхнюю цеплыню здзімала ў пустэчу. Лозы замярзалі, засыхалі дзень за днём. І тады стары бязлітасна сек іх шабляй і спальваў, каб абагрэць жывых, якіх станавілася ўсё меней… Непазбежнае набліжалася. Неўзабаве ён высячэ ўвесь вінаграднік і спаліць яго, кінуўшы ўсё дзеля выратавання апошняй лазы… І яна таксама памрэ.
      Былы кіраўнік адміністрацыі ўсё гэта зразумеў з першага позірку. Ён убачыў прэс-сакратара, які, захутаўшыся ў кажух, дапамагаў старому. Дакладней, ён не замінаў  старому шалець, прыглядаючы, каб ён не параніўся або не застудзіўся. 
      - Гэта ўсё амерыканцы, - прымаўляў стары ў пякельных бліках полымя. Створаны ім унікальны вінаграднік, які даваў ўраджай дзесяцігоддзямі, згараў за імгненні на ягоных вачах. - Гэта праз  іхнія выкіды клімат пайшоў у разнос! Але мы не баімся! Нас на калені не паставіш!  Не нагнеш! Хай дзьме! Хай марозіць! Хай нас залье вадой і засыпле снегам!  А мы выдужаем! І ўсё роўна будуць у нас расці і кукуруза і рапс, і вінаград і цытрыны! Я гэта вам як адмысловец у сельскай гаспадарцы абяцаю!
      Ён звяртаўся невядома да каго, нібы бачыў перад сабой велізарную аўдыторыю Гара-Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі або шэраг амбасадараў, якія выстраіліся для ўручэння даверчых грамат. 
       - Сельская гаспадарка - гэта аснова асноў. Будзе што ў рот пакласці, будзе і ўсё астатняе! Голаду мы не дапусцім, і на каленях за крошкай хлеба да замежнікаў не папаўзём! - крычаў ён скрозь буру невядома каму.
      - Спадар прэзідэнт, баюся адгэтуль вас будзе дрэнна чуваць, - пажартаваў прэс-сакратар. - Спецсувязь барахліць! Можа, годзе на сёння сельскай гаспадаркі? Хадзем дадому… А лепш вернемся да Гошы ў Гародню. Перазімуем, а потым палаемся ізноў. Ну, як звычайна.
      - Ты нічога не разумееш, дурань! Сельская гаспадарка - гэта аснова дабрабыту нашага народа, - ён секануў шабляй чарговую старую лазу, уся віна якой была толькі ў тым, што яна не прыжылася на беларускім суглінку і засохла ад неспрыяльных для яе ўмоў. Былы прэзідэнт узяў каравыя галіны і кінуў ў агонь. Яны імгненна ўспыхнулі, пастрэльваючы памяранцавымі іскрамі. Стары прэзідэнт працягваў вучыць ёлупня. - Буйная таварная вытворчасць, адзіны правільны шлях для сяла… Узбуйняць! Ужываць новыя гатункі айчыннай марозаўстойлівай селекцыі, будаваць гароднінасховішчы і зернесушыльныя комплексы. 
      - "Даўзбуйняліся", - пробурчаў прэс-сакратар. - На ўсю краіну засталося шэсць гаспадарак памерам з вобласць, і ў кожнай на аднаго калгасніка прыходзіцца чатыры бюракраты і два правяральныя, так што іх больш чым усіх службоўцаў у Прыбалтыцы і Скандынавіі разам узятых. А я табе, дзядуля, так скажу, калі бы ўсе грошы, якія ты закапаў у гэтую зямлю, ўзяць і проста раскласці па зямлі, ты бы агарнуў  вось гэткім тоўстым дыванам усю краіну…   
      - І што, ты бы еў гэты дыван? - усміхнуўся стары.
      - Можа, ён быў бы смачнейшы, чым тыя няспелыя персікі і горкія агуркі, якімі ты ўсіх прымушаў частавацца, - з'едліва адказаў прэс-сакратар.
      - Як жа тады яны ў тваіх рэпартажах і праграмах выходзілі такімі буйнымі і салодкімі? - упікнуў яго былы прэзідэнт.
      - Ці ж вы не ведаеце, што ў Беларусі па ўказцы зверху і кіслы яблык зробіцца ранеткай? - адказаў прэс-сакратар. - Мы на тэлебачанні даказалі: скажы сто разоў "халва", і стане саладзей. У чым жа яшчэ сэнс дзяржаўнай прапаганды, як не паказваць насельніцтву, што яно жыве значна лепш і есць значна смачней, чым на самай справе? Толькі ў прыродзе колькі не паказвай лета, на вуліцы цяплей не стане. Прырода, ў адрозненне ад насельніцтва, прапаганды не разумее… І на самай справе вось… Вось..
      Ён паказаў на выродлівае балота з карчакамі, сухім галлём, дымлівымі галавешкамі і попелам, якое заставалася ад узорнага вінаградніку…
      - Гэта… мой… вінаграднік, - задуменна сказаў стары прэзідэнт. Ён убачыў сінюю вінаградзіну, якая нейкім цудам ацалела на лазе, якая гінула ад унутранай сухасці і ледзянога ветра. Яна дрыжала, як дрыжыць смяротнік перад пакараннем смерцю, да апошняга чапляючыся за сваю сухую гронку.  Стары працягнуў да яе далонь і з пяшчотай пагладзіў. Ён не стаў яе зрываць.
      У гутарку ўмяшаўся былы кіраўнік адміністрацыі, які спусціўся да вінаградніку.
      - Мой прэзідэнт, прабачыце, што адрываю ад важных спраў, але надвор'е сёння не спрыяе працяглым заняткам сельскай гаспадаркай, - сказаў ён асцярожна. - Можна застудзіцца. І тады вы сапраўды не выратуеце ні гэты сад, ні вашую краіну.
      - Выдатна сказана, выдатна, - тут жа ўхваліў гэтыя словы прэс-сакратар. - Мы тут, прызнацца, змерзлі ані не менш за гэтыя лозы.
      - Надвор'е анамальнае, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі. - Нам трэба перачакаць. Тым больш, ёсць гутарка сур'ёзная. Вунь, бачыце кароўнік. Давайце там пагрэемся трохі.
      Ён паказаў на сіні дах  кароўніка за дрэвамі.
      Стары прэзідэнт паглядзеў на вогнішча, якое дагарала ў яго  пад нагамі, яшчэ раз далікатна пагладзіў няшчасную ягадку на голай лазе і кіўнуў. Да кароўніка яны ішлі моўчкі. Паліраваныя італьянскія туфлі спецпасланца патаналі ў брудзе, і ён адчуваў, што гэтая глейкая, сцюдзёная жыжка ўжо пракралася ўнутр, і пад ступні, і паміж пальцамі ног, і шкарпэткі ўжо ператварыліся ў цяжкія мяшкі, поўныя гэтай вадкай брыдоты.
      На старым былі цяжкія кірзачы, прэс-сакратар прадбачліва апрануў гумовыя боты, якія абаранялі ад вільгаці, але не ад холаду. Так што дзве выпешчаныя ножкі былога журналіста ператварыліся ў два ледзяшы. Кожны думаў пра сваё.
      Стары прэзідэнт - пра тое, дзе дастаць цэлафану і дроў, каб збудаваць ацяпляльную сістэму для апошняй ягадкі. Яе трэба было выратаваць любым коштам.
      Прэс-сакратар - пра тое, як піў калісьці ў Ніцы гарачы шакалад на тэрасе пяцізоркавага гатэля. 
      А былы кіраўнік адміністрацыі думаў аб тым, з якой дзіўнай іскры можа часам разгарэцца вялікі дзяржаўны пажар.  Ён паглядзеў на неба, якое шалела, нібы прадракаючы апакаліпсіс.
      - Мне здаецца, у Беларусі надыходзяць апошнія часы, - сказаў ён, прыкрывючы твар ад віхуры.
      - Не, - адказаў прэс-сакратар. - У мяне іншы прагноз: калі на гэтай зямлі беларускі народ без прымусу і маніпуляцый будзе выбіраць сабе ўрад; калі тры галіны ўлады не будуць па-рабску слугаваць аднаму кіраўніку; калі палітыкі і журналісты перастануць хлусіць у твар свайму народу, а народ будзе мяняць іх, як пальчаткі, і караць за найменшую правіннасць. Калі знікне карупцыя і цяганіна; калі суд будзе выносіць справядлівыя рашэнні незалежна ад палітычных поглядаў чалавека; калі нас прымуць ў асяроддзе багатых, цывілізаваных краін; калі чалавек будзе мець правы не на паперы, а ў рэальнасці; калі з беларускім пашпартам можна будзе падарожнічаць без віз куды заўгодна, і ў сваёй будучыні грамадзяне будуць гэтак жа ўпэўнены, як і ў сучаснасці, - вось тады ў нас наступіць канец часоў.
      - Гэта значыць ён не наступіць ніколі, - усміхнуўся некалі другі чалавек у дзяржаве.

      14.
      Ніхто не чакаў, што хваляванні ў Беларусі пачнуцца з Брэста - спакойнага буржуазнага мястэчка, увесь прыбытак жыхароў якога заўсёды будаваўся на беднаце беларусаў і багацці палякаў. Суседзям вывозілі і ўцюхвалі ўсё, што на радзіме было або дзяржаўным, або танным, а сваім прывозілі "дэфіцыт" (бытавую і кампутарную тэхніку, машыны, каву, адзежу і абутак). Берасцейцы ўсё выдатна ведалі пра дэмакратыю і свабодны рынак у Еўрапейскім звязе, менавіта таму ніколі не выступалі супраць свайго "саўка", які, выступаючы дысанансам, так спраўна забяспечваў іхні гандлёвы заробак. Калі б былі ў краіне еўрапейская дэмакратыя і нармалёвы рынак, кошты, не дай бог, маглі бы зраўняцца, дэфіцыт знікнуць, і шматлікім берасцейцам прыйшлося бы пайсці працаваць.
      Але першы выбух адбыўся менавіта там, хоць і па дурасці.
      Калі, як чарвякі пасля дажджу, з-за часовых цяжкасцяў у краіне павылазілі маргінальныя элементы з апазіцыйнай істэрыяй, спецслужбы адрэагавалі імгненна і жорстка. Псіхапатаў вылічалі, прэвентыўна затрымлівалі і адпраўлялі ў суды. Звычайна суды, атрымліваючы справы з асобай пазнакай, неадкладна выносілі такім злачынцам абвінаваўчы прысуд незалежна ад таго, што апазіцыянеру інкрымінавалі (а гэта залежыла толькі ад фантазіі "педагагічных аддзелаў" КДБ і МУС). Пры гэтым адмысловыя пазнакі дыктавалі суддзям тры магчымыя варыянты прысуду: "педагагічны" - гэта значыць мінімальнае пакаранне ў абмен на абяцанне кінуць антыдзяржаўную дзейнасць, "стандартны" - сярэдняе пакаранне і "па поўнай" - максімальная санкцыя па артыкуле з утрыманнем у найгоршых умовах. Гэта было заведзена яшчэ ў канцы мінулага стагоддзя. Нават затрыманыя бунтары, разумеючы непазбежнасць абвінаваўчага прысуду, пачыналі супрацоўнічаць з судаводствам. Незалежную адвакатуру ліквідавалі тады ж, калі ўвялі сістэму адмысловага судаводства, і таму абаронца, прызначаны мінюстам, абавязаны быў угаварыць абвінавачанага прызнаць сваю віну ў абмен на "педагагічны" прысуд і потым сачыць, каб на працэсе абвінавачаны не замінаў суддзі. Усё працавала выдатна.
      Але ў Брэсце здарыўся збой. Затрымалі маладога апазіцыянера, якога абвінавацілі ў нелегальным карыстанні інтэрнэтам, абразлівых для дзяржавы каментарах у сацыяльных сетках і ў перапісцы з некаторымі польскімі палітэмігрантамі. Інкрымінавалі яму дробны крадзеж: супрацоўнікі МУС "знайшлі" ў яго чужы мабільны тэлефон. Вырашылі даць "стандарт" - год-паўтара ў калоніі. Гэта па-боску, бо маглі знайсці наркотыкі і ўлупіць гадоў сем-восем.
      Але нечакана суд яго апраўдаў. Гэта беспрэцэдэнтная за паўстагоддзя падзея адбылася таму, што суддзя сустракаўся з паненкай, пляменнікам якой быў гэты боўдзіла. Высветлілася, што хлапчук праз некалькі тыдняў мусіў ехаць на вучобу ў Вільнюс ў адзін з эмігранцкіх беларускіх універсітэтаў, мама ўжо заплаціла за гэта немалую суму, і садзіцца ў турму яму было ніяк нельга. Ужо цяжка сказаць, якімі метадамі пераканання карысталася яго жанчына, але на паседжанні суддзя нечакана запатрабаваў агледзець скрадзены тэлефон. Ён узяў яго ў рукі, адкрыў вечка і выявіў, што яна была маркіраваная пячаткай спецаддзелу МУС, мела інвентарны нумар і імя супрацоўніка, за якім гэты тэлефон быў замацаваны. Выявілася, што гэта той самы опер, які і знайшоў тэлефон. Апазіцыянера апраўдалі за адсутнасцю складу злачынства. Маладому валацугу пашчасціла выслізнуць у Польшчу да таго, як на яго "павесілі" новую справу, і адтуль ён ад усёй душы публічна падзякаваў суддзі за прынцыповасць.
      Гэта выклікала грандыёзны скандал. У сталіцы ўчынак суддзі палічылі дэмаршам і парушэннем усіх законаў судзейскай этыкі. Яго тут жа змяшалі з брудам ва ўсіх рэспубліканскіх СМІ, аб ім як аб ідыёце выказаліся старшыня Вярхоўнага суду Заходняй Беларусі, генеральны пракурор  і сам прэзідэнт Георгій Аляксандравіч. Натуральна, прэзідэнт неадкладна загадаў адхіліць суддзю ад пасады. 
      Затое апазіцыйныя СМІ, польскія тэлеканалы і газеты выйшлі з велізарнымі перадавіцамі ў абарону гнанага суддзі. Яго звалі "героем", "сумленнем нацыі", "ідэалам суддзі", хоць да гэтага ён дзясяткі разоў саджаў апазіцыянераў па гэткіх жа сфабрыкаваных абвінавачваннях. Яго падтрымалі лідэры Еўразвяза, прэзідэнт Амерыкі згадаў яго ў сваёй прамове ў пасляваенным Тэгеране. Яму неадкладна  адкрылі польскую візу, хоць усім беларускім суддзям уезд у Еўразвяз быў даўно забаронены. Хутчэй за ўсё, яго бы пасадзілі, але раптам адразу два брэсцкія суддзі падтрымалі калегу. Адзін з іх вёў рэзанансную палітычную справу і ўзяў самаадвод, распавёўшы, што яно змяшчае сфальсіфікаваныя доказы. Другі прагаласаваў супраць пазбаўлення суддзі статусу на дысцыплінарнай калегіі і запісаў у рашэнне "адмысловае меркаванне", у якім фактычна апраўдаў калегу. Далей хтосьці "зліў" інфармацыю аб рэальнай колькасці спраў, якія праходзілі па "адмысловаму судаводству".
      Завадатара судзейскага бунту паспрабавалі затрымаць, але ён схаваўся ў польскім консульстве. На яго абарону выйшлі дзясяткі чалавек, сваякі якіх былі такім чынам асуджаныя. Яны патрабавалі перагляду прысудаў і праўды.
      І суддзяў, і пацярпелых ад судовай сістэмы людзей нечакана падтрымаў малодшы сын першага прэзідэнта - Мікалай. Ён ужо знаходзіўся ў Беластоке. Ён асудзіў ужыванне братамі выбарчага правасуддзя і сказаў, што ўсе такія прысуды павінны быць адменены.
      У адказ Георгій абвясціў усё гэта інтрыгамі польскай прапаганды і спецслужбаў. Каб пакараць мяцежны горад, дый ўсё прымежжа, якое яму спачувала, Георгій нечакана падпісаў указ аб замене пашпартоў. Ранейшыя пашпарты Рэспублікі Беларусь станавіліся несапраўднымі для выезду за мяжу, таму што зараз трэба было аформіць  пашпарт Заходняй Беларусі. Натуральна, гэта анулявала ўсе дзейсныя візы. Далей ён зрабіў тое, што не раз у такіх выпадках ужываў яго бацька - нечакана абвясціў персонамі нон-грата  ўвесь дыпламатычны персанал польскіх місій. Пасольствы і консульствы ў Гародні і Бярэсці часова зачыніліся, і атрымаць візу было немагчыма.  Брэсцкі гандлёвы бізнэс устаў. У горадзе пачалася паніка. Гнаныя суддзі схаваліся.
      І тут здарылася самае дзіўнае. У Брэсце нечакана з'явіўся Коля - малодшы сын прэзідэнта, які ўсё яшчэ быў фармальным амбасадарам беларускіх дзяржаў у Еўразвязе. І не простым, а з велізарным штатам аховы і фантастычнай сумай грошай, якімі ён пачаў шчодра дапамагаць усім берасцейцам, якія засталіся без сродкаў да існавання. За дзень ён раздаў больш мільёна даляраў без усякіх распісак і абавязкаў, і горад узрадаваўся. Міліцыя разгубілася - усёткі родны брат прэзідэнта - значыць, недатыкальны. Мікалай тут жа выдаў велізарныя прэміі ў некалькі дзясяткаў тысяч даляраў усім міліцэйскім і вайсковым начальнікам. Ад нечаканасці яны грошы ўзялі, а на наступны дзень зразумелі, што зараз павязаныя з Колем гэтым службовым злачынствам.
      Георгій паслаў спецатрад КДБ разруліваць сітуацыю, але было позна. Гараджане выйшлі на цэнтральны пляц і шчыльным кальцом атачылі свайго новага любімага лідэра, ў якім убачылі шчодрасць і справядлівасць старога прэзідэнта з аднаго боку, і еўрапейскі далягляд з другога. Кдбэшнікаў Георгія павязалі. Гнаныя суддзі выйшлі на плошчу да Колі і нечакана абвясцілі, што юрыдычна падзел Беларусі быў не дааформлены, а прызначэнне прэзідэнтамі Георгія і Аляксандра не прайшло неабходныя працэдуры і супярэчыць канстытуцыі. Яны прадэманстравалі таўшчэзнае юрыдычнае заключэнне на гэтую тэму. Такім чынам, адзіным легітымным кіраўніком краіны дэ-юрэ заставаўся першы прэзідэнт. Ну альбо той, каго ён прызначыць сваім прадстаўніком. Захад ў асобе спікераў Рады Еўропы, ПАСЕ, АБСЕ і НАТО неадкладна заявіў, што прызнаюць хаўрус "Коля - стары прэзідэнт" у выпадку, калі яны вернуць рэальную ўладу. Расея прамаўчала.
      Навіна аб вяртанні Колі "на белым кані" і яго неверагоднай шчодрасці і справядлівасці імгненнем распаўсюдзілася па ўсёй былой краіне. Падтрымка старэйшых братоў падала катастрафічна. Людзі сталі рэальна абмяркоўваць Колю як адзіны шанец выкараскацца з палітычнага і эканамічнага крызісу. Георгій разумеў: каб "скалупнуць" юнака з Брэста, фактычна, прыйдзецца развязаць грамадзянскую вайну. Дзве дывізіі пад Гародняй і полк АМАПа былі гатовы выступіць на марш. Раман, не ўсведамляючы маштабу падзей, зларадна пасмейваўся з праблем старэйшага брата. Ён думаў, што перамогшы Георгія, Коля спыніцца, а дамовіцца з ім будзе лягчэй…
      Усю гэтую інфармацыю чытаў стары старшыня КДБ ў аналітычнай цыдулцы, якую яму прынесла Ганна - кіраўнік Камітэта дзяржаўнай бяспекі Ўсходняй Беларусіі. Генерал быў на пасадзе апошні тыдзень. У пятніцу яго ўрачыста адправяць на пенсію. Ён прагартаў цыдулку і адклаў. Ён і так усё ведаў.
      - А я ім казаў, не чапайце бацьку, не зневажайце старога. Не давядзе гэта да дабра, - усміхнуўся генерал. - Зараз локці кусаюць. Быў бы тата пад бокам - нічога бы гэтага не здарылася. Ні ў эканоміцы, ні ў палітыцы… А я прасіў, маліў і Рому, і Гошу - падумайце, дайце яму тое, што ён жадае. Сто чалавек, дык сто… Пашануйце старога. Не драбязніцеся. Зэканоміце капейку, а рубель страціце. Што яны мне адказалі? Не лезь, стары казёл, у нашы сямейныя справы… Ніякай дапамогі ўпартаму! Хай, маўляў, задушыцца сваім гонарам… А зараз хто яшчэ задушыцца.
      Ён кіўнуў на яе даклад.
      -  Так, сітуацыя ўскладняецца, - пагадзілася Ганна. - Дзякуй богу, не ў нас, а на Захадзе. Хто ў іх там працуе ў КДБ? Смецце… Тыя, каго я не ўзяла да сабе. Вось і празяпілі. Хай "заходнікі" расхлёбваюць.
      - Не "заходнікі" - беларусы, - паправіў яе стары. - Браты нашы. Сябры. Нашы людзі… Беларусы… І вось убачыш, калі яны сербануць - сербанем і мы.
      - Трэба не дапусціць фатальных наступстваў, - сказала генерал-маёр.
      - Ганна, табе даверуся. Як самаму блізкаму чалавеку, як лепшай вучаніцы, як амаль дачцэ…
      Ён уздыхнуў і жэстам прапанаваў ёй прысесці. Ганна села насупроць яго  і прыгатавалася слухаць.
      - Гэта я дапамог Колі перасекчы мяжу. Яму і ягоным людзям. І я дапамог пасланцу старога з ім сустрэцца яшчэ ў Беластоке.
      Ганна здзіўлена глядзела на старога генерала. Яе непрыемна кальнула, што гэты амаль пенсіянер распавядаў ёй аб рэчах, якія ёй належыла ведаць па абавязку службы. Але яна не ведала. Ён абхітрыў усіх.
      - Што? Здзіўлена… Ёсць яшчэ порах у парахаўніцах. І гэты порах спатрэбіцца. Вось тут, Ганна, - ён паказаў на жоўты пакет на сваім стале, - ліст ад Колі. Тут ён дзякуе мне і згаджаецца на тое, каб бацька вярнуўся ва ўладу і аднавіў краіну, а братоў адхілілі ад кіравання. Рашэнне прынята. І сёння я еду да старога, у Шклоў, каб угаварыць яго прабачыць малодшага сына і выступіць з ім адзіным фронтам…
      - Вы падтрымалі апазіцыю? - спытала яна.
      - Што, Ганнушка, у галаве не ўкладваецца? Дзейсны старшыня Камітэта дзяржаўнай бяспекі падтрымаў мяцеж, "пятую калону"? - ён засмяяўся, нібы гэта было нейкае яго таемнае свавольства. - Чэкіст не можа падтрымаць апазіцыю. Чэкіст на службе ў дзяржавы. На службе ўлады. Адданы сабака. Цэрбер. Але калі ўлада здурэла? Калі ўлада знішчае дзяржаву, якую ёй даручылі? Калі ўлада знішчае сам камітэт? Хто тут павінен умяшацца, як не мы…
      Ганна не ведала, што на гэта адказаць. Але нават яе, чалавека сучаснага і цынічнага, здзіўлялі  моц і адвага гэтага генерала. Хоць што яму ўжо было губляць, ў ягоныя семдзесят з гакам?
      - У мяне ёсць некалькі дзён да адстаўкі, але пакуль я старшыня камітэта, усё павінна вырашыцца ў гэтыя дні, - цвёрда сказаў ён. - Ліст я замыкаю ў сейфе на той выпадак, калі са мной нешта здарыцца… Тады ты, Ганна, давядзеш справу да канца. Табе адной давяраю. Вернеш краіну, вернеш ёй героя, любімага бацку… Там ўсё напісана.
      - Я апраўдаю ваш давер, таварыш генерал, - проста сказала Ганна і доўгім позіркам паглядзела на ліст.

      15.
      Спецпасланец з цяжкасцю адчыніў дзверы кароўніка і ўпусціў унутр старога прэзідэнта і прэс-сакратара. Ён азірнуўся: прырода шалела, у дадатак да ледзянога ветра пачалася навальніца, пайшоў лівень.
      Усярэдзіне на здзіўленне было суха. Чутны быў гучны пошчак дажджу, які барабаніў па бляшаным даху.  Вокны ўспыхвалі сінімі маланкамі.
      - Таварыш прэзідэнт, вы змакрэлі? - спытаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      - Ты думаеш змакрэць - вялікае гора? - усміхнуўся стары. - Тая бура, якая ў мяне ўсярэдзіне, значна страшней за навальніцу звонку. Там, усярэдзіне ўсяго, мокра і агідна… Там град і віхраслуп… Як можна быць такімі няўдзячнымі? Я разумею, я ўжо дастаў вас усіх гэтым пытаннем. Я задаў яго, мусіць, тысячы разоў… Але я праўда, не разумею… Я так іх любіў. Я - тата. Я - бацька. А гэта мае дзеткі… Гэта ў галаве не ўкладваецца… Гэта зводзіць з розуму…
      - Пацешнае мястэчка, - пракаментаваў прэс-сакратар.
      - Я памятаю. Тут быў кароўнік. Сто племянных галоў стаялі, - стары прэзідэнт на хвілінку забыўся на свае пакуты. - Я іх памятаю пагалоўна. Вось тут стаяла Зорка, там - Кілбаска. Яе на каўбасу мы і пусцілі. Тут Чарнушка, тут - Танюшка. От давала малака, рэкардсменка была! Добрая была карова, малочная… Вось такое вымя… Які гэта год быў? 1988? 89?
      Былы кіраўнік адміністрацыі і прэс-сакратар пераглянуліся.      
      - У вас выдатная памяць для адстаўніка, - канстатаваў прэс-сакратар. - Гэта добра, яна вам спатрэбіцца… Пэўна, у хуткім часе вы будзеце адзіны чалавек, які памятае, што ў Беларусі амаль паўстагоддзя быў першы прэзідэнт…
      -   Не адзіны! - раптам харкнуў хтосьці з цёмнага кута. Усе азірнуліся. У велічэзным кароўніку быў яшчэ адзін чалавек апроч іх.
      - Выйдзі, - загадаў спецпасланец, аўтаматычна закрыўшы сабой старога прэзідэнта.
      Усе знерухомелі. З цёмнага закутку з'явіўся чалавек. Яго ніхто не пазнаў, хоць ён ведаў іх усіх і не раз сустракаўся ў мінулым. Гэта быў Мікіта, яшчэ зусім нядаўна - палкоўнік дзяржбяспекі і другі чалавек у Камітэце дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. Аблічча яго было знявечана кіслатой да непазнавальнасці. Раны зажылі, але пакінулі глыбокія шнары. Кіслата спаліла нервы твару, так што аблічча перакрывіла. Сківіцы закрываліся няшчыльна, і гаварыў  ён трохі шапяляючы. Ад пароў салянай кіслаты, якія абпалілі насаглотку і звязкі, змяніўся і голас. Ён больш хрыпеў, чым гаварыў. Апрануты ён быў, як будаўнік: у шэрыя брудныя штаны, майку і спяцоўку.
      Гэта быў дзіўны факт: першы прэзідэнт Беларусі і дзяржаўны злачынец, які знаходзіўся ў вышуку,  апынуліся раптам ў адным кароўніку. Здарылася гэта воляю лёсу, які правёў Мікіту ў апошнія месяцы па складаным шляху.
      Мікіце прыйшлося збегчы з Менска. Чалавекам з гэткім тварам і без дакументаў рана ці позна зацікавіліся бы праваахоўныя органы. Нават у смуродным мурашніку менскіх сацыяльных мікрараёнаў, дзе людзі жылі адно ў аднаго на галовах, а па вуліцах хадзілі бокам, таму што ўсё было загрувашчана аўтахламам, доўга хавацца было немагчыма - хто-небудзь абавязкова бы стукануў.
      Ён перасёк кальцавую аўтадарогу праз падземны пераход, які вёў на рынак у Малінаўцы. Адтуль на спадарожцы даехаў да Койданава, дзе ўладкаваўся грузчыкам да прыватнага прадпрымальніка, які гандляваў вокнамі. Кожны дзень ён цягаў цяжкія вокны і шклопакеты, каб зарабіць трохі грошай. Твар між тым запаліўся, і паўстала рэальная небяспека гангрэны. Звычайныя сродкі з аптэкі: ёд, перакіс вадароду, болесуцішальнае  - не дапамагалі. Прадпрымальнік аказаўся добрым чалавекам. У яго была сваячка на Гомельшчыне, яна працавала ў адной з лякарань у чарнобыльскай зоне. Ён падахвоціўся прыстроіць Мікіту туды на лячэнне, але для гэтага трэба было перасекчы мяжу паміж Заходняй Беларуссю і Ўсходняй Беларусіяй. Прадпрымальнік адвёз Мікіту ў Жыткавічы, на поўдзень краіны, дзе былы чэкіст перасёк лес і выйшаў з краіны Георгія ў краіну Рамана.
      Лякарня ў Хойніках была паўпустая. Большасць жыхароў раёна паміралі ад рака, таму маладыя людзі імкнуліся з'ехаць адгэтуль любым коштам. За паўстагоддзя ў гэтых краях насельніцтва паменшылася на тры чвэрці. Старых па загаду Беларускага мінздрава бралі на койкі толькі ў самых крайніх выпадках - занадта ўжо з імі было клапотна і дорага. Бракавала лекараў, лекаў, а дарагое абсталяванне, набытае яшчэ ў пачатку стагоддзя на грошы міжнародных арганізацый, даўно прыйшло ў непрыдатнасць. Лекі ўжывалі выключна вырабленыя ў рамках праграмы імпартазамяшчэння, і дапамагалі яны не заўсёды. Любую дабрачынную дапамогу з Захаду даўным-даўно забаранілі.
      Мікіта праляжаў там некалькі тыдняў. Яго абколвалі пеніцылінам, каб спыніць запаленне. Некалькі дзён ён качаўся ў трасцы і трызніў. У гэтыя дні да яго прыходзілі дзіўныя бачанні. Ён успамінаў сэкс з Ганнай, яе вусны, яе палкі шэпт…  Ён уяўляў сабе ворагаў, якія распачалі яго цкаванне, забралі ўсё, што ў яго было: амерыканскія цэрэушнікі, апазіцыйныя прахвосты, карупцыянеры з МУС, мытні, пракуратуры… Іх сытыя, тупыя мызы. Ён бачыў, як два браты - новыя прэзідэнты - удзельнічаюць у распусных оргіях, займаючыся то групавым сэксам з Ганнай і вядомымі беларускімі поп-спявачкамі, то кровазмяшальным мужаложствам. А пасля оргіі ўносілі засмажанае цалкам цела старога прэзідэнта на троне з бульбы.  І ўласныя дзеці, задаволіўшы свае вычварныя жаданні, пачыналі літаральна жэрці свайго бацьку… Гэта было брыдка… Мікіта кідаўся на старым бальнічным матрацы, так што лекарам прыходзілася марнаваць дарагія заспакойлівыя прэпараты. Але хвароба яго адпусціла… Раны пачалі гаіцца. Апёкі - зарубцоўвацца.  Тэмпература спала…
      Мікіта пачаў думаць аб будучыні. Быў варыянт перабрацца ў Расею або на Ўкраіну. Але гэта значыла назаўжды страціць надзею на рэабілітацыю свайго імя, на пакаранне тых падонкаў, якія яго так жорстка падставілі. Гэта значыла здацца, а ён не мог здацца, таму што чэкісты ніколі не здаюцца.
      У ягонай палаце, больш падобнай на турэмную камеру з сінімі аблупленымі сценамі, былі два ложкі. На другую ў парадку выключэння паклалі старую жанчыну з ракам шчытападобнай залозы. Яна была самотная, жыла ў пакрыўленай хаце і ад слабасці ўжо не магла паліць у печы. У такое надвор'е яна бы памерла ад холаду, але глаўўрач злітаваўся над ёй і дазволіў памерці ў лякарні. Лекі на яе не марнавалі, а за ежу і электрычнасць яна аддавала ў лякарню сваю пенсію. На тым і дамовіліся.
      Старая аказалася з гуморчыкам. Яна спявала яму мацюкальныя прыпеўкі і распавядала аб жыцці. Ёй было 93, і нарадзілася яна ў 1948 годзе. Бабуля не спяшалася памерці, але і за жыццё не чаплялася. Яна ўразіла Мікіту тым, што так проста і слушна сфармулявала самае галоўнае пытанне для краіны, пытанне, якое на вызначаным этапе мучыць кожнага беларуса, менавіта беларуса - ні літоўца, ні паляка, ні амерыканца, ні расейца, ні кітайца. Пытанне без адказу. Гэта пытанне: завошта? Што такога мы зрабілі, што нам перападаецца гэтулькі пакут? Чым мы заслужылі няшчасці і цяжкасці? Для чаго патрэбныя ўсе гэтыя бясконцыя выпрабаванні болем і пакутамі? Завошта?   
      Кожную раніцу яна пачынала з гэтага галоўнага пытання, адносячы яго нават не да сваёй хваробы, а хутчэй да самых розных падзей у сваім жыцці. Да смерці яе сыноў: аднаго ад алкагалізму, другога задушыла трактарам. Чым я заслужыла, пытала яна, каб усё жыццё пражыць у лядашчай хацінцы без туалета, без апалу, устаючы ў пяць раніцы, каб улетку пакарміць скаціну, а ўзімку ісці за дровамі, каб прапаліць старую, патрэсканую грубку? Завошта ёй гэтае жудаснае цёмнае жыццё без прасвету? Чым заслужыла яна гэтую галечу і адзіноту? Сумленнай працай на працягу шасцідзесяці гадоў? Дабрынёй? Сумленнасцю?  Бабуля плакала, а затым па-філасофску заўважала: а чаго яшчэ чакаць, калі ўся краіна так… Колькі ні працуюць беларусы, колькі ні трываюць пакут, колькі ні праходзяць выпрабаванняў, колькі ні любяць сваю ўладу, у выніку непазбежна застаюцца ля разбітага карыта.  Ну павінна ж быць хоць нейкая ўзнагарода за гэткія пакуты? 
      Мікіта слухаў яе і, здаецца, кожным абпаленым кіслатой нервам адчуваў яе страшную праўду. І сам не спаў начамі, мучачыся гэтымі ж пытаннямі… Як жа так? І апазіцыйную гідру дадушылі, і Захад перамаглі, і Расею, і працавалі, і служылі верай і праўдай дзень і ноч, і не кралі, і заводы адбудоўвалі, і хаты, і палі засявалі, і зноў гэтыя выпрабаванні галечай, болем, стратамі… Ізноў усё жыццё ламаецца, завошта? Ізноў усё ляціць у пекла… Завошта?
      Ён зразумеў, што гэтае галоўнае пытанне паўстала і перад былым прэзідэнтам, і перад сотнямі яго набліжаных, якіх выкінулі на вуліцу, і перад усімі яго сынамі, і перад падданымі... Ніхто не хацеў гэтага жаху, як ніхто не хоча ледзянога ветру і граду, а яны ўсё роўна абвальваюцца на нявінныя галовы кожны божы год…
      Мікіта зразумеў, што калі думаць аб гэтым сур'ёзна, можна звар'яцець. Ён стаў мроіць аб самагубстве. План быў просты: купіць у лекара некалькі ампул моцнай анестэзіі, заснуць і не прачнуцца. І хай усе астатнія, уся Беларусь пакутуе колькі заўгодна, яго асабістыя пакуты скончацца. Бабуля нейкім сваім старажытным, матчыным нюхам усё зразумела. Яна перастала задаваць сваё пытанне ўслых, хоць слёзы  ў яе вачах і дрыготкія каравыя рукі сведчылі аб тым, што яно працягвае мучыць яе штораніцы… Затое яна зацягнула млявыя, лірычныя песні, якія ў мінулым стагоддзі спявалі нявесты на Магілёўшчыне… Успомніла шмат смешных гісторый з вясковага свайго жыцця: як сваталіся  да яе, да ўдавы, "прымакі", як любіла сваю казу, якія былі дзяўчыны ў тыя далёкія савецкія часы, як знаёміліся, кахалі, жаніліся, весяліліся… І яшчэ распавяла яна яму пра месца, дзе нават цяпер спакойна, як у запаведніку. Туды не даходзяць хвалі людскіх узрушэнняў, таму што там амаль нікога не засталося. Там няма ні міліцыі, ні КДБ. Там не знойдуць і не крануць. Яна распавяла яму пра "Гарадзец".    
      Ён з'ехаў з лякарні, калі бабуля памерла. Лекар дала яму ў дарогу мазь Вішнеўскага, два пачкі анальгіну і трохлітровы слоік бальнічнага супу. Калі Мікіта прыехаў у закінуты калгас, ён адразу адчуў бяспеку і заспакаенне. Ён стаў жыць у кароўніку за старым вінаграднікам, у закуточку з буржуйкай і мыйнікам. Без тэлевізара, радыё і газет. Толькі зрэдку ў снах да яго прыходзіла бабуля, піла з ім гарбату, плакала і пытала: завошта?
      - Ну і вырадак. Цябе так змардавалі твае сыны? - спытаў стары прэзідэнт. - Гэта цяпер вельмі распаўсюджаная сітуацыя… Але для гэтага спачатку трэба іх зрабіць прэзідэнтамі…
      Мікіта прамаўчаў.
      - У яго няма сыноў, я думаю, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі. - Сябрук, ты хто?
      - Васька, - адказаў Мікіта, сарамліва апусціўшы  вочы.
      - Ты тутэйшы?
      - Угу.
      - Гэта відаць, - з'едліва сказаў прэс-сакратар. - Бухаеш?
      - А шо яшчэ дзелаць? - адказаў Мікіта, імітуючы манеру мясцовых забулдыг. 
      - А было бы нядрэнна, - сказаў прэс-сакратар, шматзначна на яго паглядзеў і паказаў на шыю. Мікіта падлізніцкі кіўнуў і жэстам паказаў на свой закуточак.
      У закутку было значна цяплей: весела патрэскваў агонь у буржуйцы, і скрозь шчыліны ў яе бляшаных баках мігацелі яркія памяранцавыя агеньчыкі. У пакойчыку без адзінага акна стаяў тапчан, стол і лава, вядро з дровамі і вядро-пісуар. Мікіта дастаў з-за тапчана бутэльку таннага пладовага вермуту.
      - Стаканаў няма, - сказаў Мікіта.
      - Нічога, мы сёння так… Без пратаколу, - адказаў прэс-сакратар, прагна гледзячы на бутэльку.
      Мікіта зубамі вырваў пластмасавы корак. Пах брагі імгненна запоўніў пакой. Мікіта паглядзеў на гасцей і працягнуў бутэльку старому.
      - Глыніце, таварыш прэзідэнт, - падбадзёрыў былога кіраўніка спецпасланец. - Вам трэба сагрэцца.
      Стары прэзідэнт узяў бутэльку, паглядзеў на яе. Ён успомніў, як шмат разоў спрабаваў перамагчы п'янства на сяле, як забараняў гэтае таннае пойла, але ўсё дарэмна. Народ на сяле спіўся. Альбо з'ехаў. Працаваць больш не было каму, таму і прыйшлося ліквідаваць адзін калгас за другім, далучаць абяскроўленыя гаспадаркі да тых, дзе яшчэ цяплілася жыццё, закрываць аграгарадкі. Стары паднёс бырла да рота і зрабіў шчодры глыток. Упершыню за доўгі час хваля цеплыні і саладосці заклекатала, успенілася ў роце старога і панеслася па жылах ад горла ўверх і ўніз, праз грудзі ў жывот, па руках і нагах, да здранцвелых пальцаў. Ён схамянуўся і з асалодай выдыхнуў. У гэтую секунду ён раптам зразумеў усіх тых рабацяг, якія пасля цяжкага, рабскага дня на заводзе або ў полі за мізэрную зарплату бягуць з бутэлькай чарніла на завуголле і робяць гэты глыток, каб хоць на секунду адчуць радасць жыцця, каб адпусціла тая тужлівая стомленасць і тупая бессэнсоўнасць, якая і складае іхняе жыццё.  І прэзідэнта таксама адпусціла. Стары ўсміхнуўся і перадаў бутэльку прэс-сакратару. Той праглынуў і прысмактаўся да  рыльца бутэлькі, як вампір, які пасля стогадовага сну п'е  кроў з немаўляці. Былы палітычны аглядальнік зараз выжлукціў паўпляшкі. Ён перадаў рэшткі былому кіраўніку адміністрацыі. Службовец паглядзеў на бутэльку, але піць не стаў. За сваё жыццё ён паспрабаваў, здаецца, усе самыя экзатычныя напоі: яму дарылі найдаражэйшыя  каньякі, шматгадовыя віны і віскі, лікёры… Яму было сорамна за тое, што прыйшлося дайсці да гэтага. Ён аддаў бутэльку Мікіце.
      - Гэта табе, Васька, за гасціннасць, - сказаў ён. - Пі, сябрук.
      Мікіта кіўнуў і адсёрбнуў. З яго рота, які не закрываўся, пацякло.
      - Усёткі сыны ў гэтага Ваські ёсць. Хто яшчэ можа так здзекавацца з чалавека, акрамя ягоных дзяцей? - сказаў стары прэзідэнт больш спакойна. - І заслужыў! Бацька вінаваты, што іх спарадзіў. Хто ведае, можа быць і я бы таптаў і помсціў свайму бацьку, калі б ведаў, хто ён. Але ён, як гэта ўласціва цыганам, прадчуваў такую непазбежнасць, таму і  знік… Ён быў мудрэйшы за мяне. Таму што мудрасць, гэта калі ты прадбачыш да якіх бед вядуць твае добрыя намеры…   
      - Мяне чалавек, які быў мне за бацьку, задумаў знішчыць, пасадзіць. Але я збег, - ў адказ на шчырасць прэзідэнта сказаў праўду і Мікіта.
      - Ого-го!… Усіх пацягнула на споведзь, - развязна пракаментаваў прэс-сакратар. - Выдатна. Вар'яцець, дык усім разам! Я таксама вам скажу, калі ўжо распачалася такая п'янка.
      У пацверджанне сваіх слоў ён выхапіў з рук Мікіты бутэльку, глынуў чарніла і, гучна рыгнуўшы, працягнуў:
      - Ёсць дзве рэальнасці! Адна вось тут, кароўнік, дзе мы смокчам барматуху: я, геній тэлебачання і тэатру, наш першы прэзідэнт, які паўвека трымаў усіх за горла, спецпасланец, учора - дворнік, пазаўчора -- кіраўнік. І Квазімода, кімсьці не дабіты … Выдатная каманда, я скажу. Калі вы пачыналі, прэзідэнт мой, вы пачыналі тут жа, ў "Гарадцы", і з гэткім самым кантынгентам. Кружок замкнуўся. Але ёсць яшчэ рэальнасць, якую я ствараў гадамі. Рэальнасць, у якой "Дажынкі", шчаслівыя і чыстыя  сяляне. Рэальнасць з Усебеларускім сходам, калі Палац Рэспублікі віруе найлепшымі людзьмі краіны, якія, зліўшыся ў экстазе,  ўслаўляюць лідэра. Дзе на парадзе Перамогі бацька з сынам - дзіцём бялявым у мундзіры генерала, вітаюць войска! Рэальнасць фантастычнага прагрэсу. Адсоткаў пяць, не, сем, а лепш ўсе восем. Штогод! Рэальнасць небывалай грамадскай справядлівасці і рая, дзе, як пры камунізме, ўсё бясплатна: лякарні, адукацыя, жыллё! І ўсе народы тут квітнеюць у братэрстве, але, у той жа час,  тут не занадта многа чорных! Зялёны і чырвоны свет! І шчасце! І любоў! - ён зрабіў паўзу і дадаў зусім іншым тонам. - Шчыра кажучы, вельмі хочацца з гэтай першай рэальнасці зноў вярнуцца ў другую… Вельмі хочацца…
      Нікому не прапанаваўшы, прэс-сакратар дапіў вермут, сеў да буржуйкі і ўтаропіўся на агонь. На ягоных вачах выступілі слёзы… Вусны задрыжалі. Прэзідэнт таксама расчуліўся.
      Былому кіраўніку адміністрацыі было што паведаміць яму, але ён маўчаў. Так было дамоўлена. Ён чакаў госця, які зараз імчаўся праз непагадзь сюды з Менска.  Ён паглядзеў на гадзіннік, потым на Мікіту.      
      - А чым ты займаўся да таго, як сюды прыехаў? - перавёў ён тэму.
      - Я змагаўся з благімі людзьмі, - унікліва адказаў Мікіта. - Яшчэ я жыў у Менску і быў не бедны. Я хадзіў у рэстараны і нават тэатры часам. Я кахаў жанчын, і шматлікія з іх жадалі выйсці за мяне замуж. Але я не даўся… Я ўвесь час ішоў далей. Я меў поспех. Я трымаў яго за хвост. Я ляцеў толькі ўверх, таму што ў мне ўсё атрымоўвалася. Я ўвесь час працаваў. А потым захварэў… Вось гэта, - ён паказаў на твар. - Змяніла ўсё. І я апынуўся тут…
      - І стаў чалавекам, - нечакана сказаў стары прэзідэнт. - А што такое чалавек? Проста двухногая жывёла… У каровы чатыры нагі, а ў чалавека дзве. Але насамрэч яго таксама можна паставіць у боксы, толькі не ў кароўнік, а ў чалавечнік. І даіць, даіць, даіць… А потым пусціць на каўбасу, як няшчасную "Кілбаску"…
      Ён па-вар’яцку засмяяўся.
      У гэты момант да былога кіраўніка адміністрацыі на тэлефон прыйшло паведамленне. Службовец выдыхнуў з палёгкай.
      - Час вяртацца, - сказаў ён. - У нас важная сустрэча ў адміністрацыі калгасу. І ты, Васька, таксама пойдзеш. Я дваццаць гадоў займаюся кадрамі ў нашай краіне. І мой нюх мне падказвае, што ты можаш спатрэбіцца…
      Спецпасланец і Мікіта ўзялі пад рукі старога, прыкрылі яго кавалкам цэлафану  і павялі скрозь непагадзь да будынку. За імі, дзіўна прыскокваючы і выкрыкваючы бязглуздзіцу, плёўся прэс-сакратар…

      16.
      У гэты час чорная "Аўдзі" старшыні КДБ праехала праз кантрольны шлагбаўм. Да "Гарадца" заставалася кіламетраў дзесяць, не больш. Прыцямнела. Дождж лупіў сцяной, але кіроўца хуткасці не змяншаў.  Генерал атрымліваў асалоду ад змрочнай прыгажосці занядбаных шклоўскіх палёў, якія ўспыхвалі ў выблісках маланак… Увесь свет устаў на дыбкі супраць несправядлівасці і подласці.
      Машына прыпаркавалася каля ўваходу.
      На парозе яго чакаў спецпасланец прэзідэнта - яго даўні таварыш. На ім быў дарагі гарнітур, ён змяніў кашулю, туфлі зіхацелі лакам, твар быў  чыста выгалены, а валасы прылізаны гелем. Ён выглядаў так, як у той дзень, калі выступаў з трыбуны генеральнай асамблеі ААН, ганьбуючы падвойныя стандарты Захаду. "Калі народ абраў свой шлях развіцця - мірнага і прагрэсіўнага - ніякая вонкавая сіла яго не спыніць! - заявіў ён тады ганарліва ўсёй сусветнай супольнасці. -  Час імперыялізму, у якія бы прыгожыя лозунгі яго ні апраналі - "дэмакратыя", "правы чалавека", "добрае кіраванне" - беззваротна сышло! Разглядаючы правы чалавека ў іншых краінах праз павелічальнае шкло, у сваіх уласных яны адмаўляюцца заўважаць іх нават у тэлескоп. Мы назіраем узмацненне беспрынцыповасці і варварскіх метадаў у вонкавай палітыцы, годных навучанняў самога Макіявелі!" Зрэшты, яго выкрывальная, лёсавызначальная прамова адмысловага эфекту не мела, таму што прадстаўнікі большасці заходніх дзяржаў выйшлі з залы. Затое прадстаўнікі Паўночнай Карэі, Кітая, Ірана, М'янмы, шэрагу Афрыканскіх і Лацінаамерыканскіх краін і калегі з СНД, вядома, сустрэлі яго словы авацыямі. Вядома, шкада, што з тых часоў перастала існаваць і Паўночная Карэя, ператварыўшыся ў збяднелую сельскагаспадарчую правінцыю Паўднёвай, пасля ракетных бамбаванняў ядзерных аб'ектаў абваліўся рэжым айятол ў Іране, адбыліся рэвалюцыі ў Казахстане і Венесуэле, на Кубе ўсю нерухомасць даўно павыкуплялі амерыканцы, ператварыўшы яе ў другое Пуэрта-Рыка. У Азіі ўсё яшчэ трымаўся Кітай, у Афрыцы -- купка дзяржаў, якія захлыналіся ў крыві і хваробах, а таксама Балівія, Расея, Туркменія і ў Еўропе - Беларусь…
      Генерал КДБ і спецпасланец па-сяброўску абняліся.
      - Я рад, што ты прыехаў, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      - Коля ўсё пацвердзіў, - сказаў старшыня КДБ. Спецпасланец усміхнуўся…
      - Ну і дзякуй богу…
      - Як ён? - спытаў генерал.
      Спецпасланец уздыхнуў.
      - Прырода шалее. Людзі таксама… Але ў любым выпадку, ён будзе рады цябе бачыць. Хадзем… У нас тут, вядома, не Дразды. Усё сціпла, але душэўна…
      Ён жэстам прапанаваў генералу прайсці ўнутр.
      - Ты прыйшоў мяне арыштаваць? - спытаў сур'ёзна стары прэзідэнт, калі генерал увайшоў разам са спецпасланцам у пакой адміністрацыі. Пэўна, стары прэзідэнт гэтага чакаў. - Я гатовы.
      - Мой прэзідэнт, генерал прыехаў зусім не за гэтым, - адказаў спецпаслнец.
      - Я прыехаў, каб вам дапамагчы, таварыш прэзідэнт, - сказаў генерал.
      Генерал падышоў да старога, які недаверліва глядзеў на яго, чакаючы ад кдбэшніка падвоху або подласці. Стары прэзідэнт страціў веру ў людзей і зусім бы не здзівіўся, калі б гэты генерал стукнуў яго па твары альбо стрэліў у сэрца. Але генерал раптам нізка яму пакланіўся, узяў яго руку і пацалаваў. Стары прэзідэнт заплакаў.
      Яшчэ больш з'яўленне старшыні здзівіла Мікіту. Ён уціснуўся ў кут і знерухомеў. Генерал, вядома, не пазнаў у мурзатым вырадку свайго былога першага намесніка.  У галаве Мікіты мільганула шальная думка: схапіць качаргу, прыскокнуць да чалавека, які выдаў ордэр на ягоны арышт, і праламаць яму галаву адным ударам.
      - Тут усе надзейныя людзі? Некаторых я не ведаю. Хто гэта? - паказаў на Мікіту сам старшыня КДБ.
      - Я ніхто, - прашапялявіў ён. - Я Васька… Кароўнікі тут догледаю. Магу драва нарубіць. Магу яму выкапаць. Плаціць нядорага, чыстая работа - бутылка. Гразная  - дзве бутылкі. Васька, што скажуць, то і здзелае. Васька - настаяшчы беларус. Васька - шклоўскі. Васька ўсягда паможа.
      - Тутэйшы алколоід, але можа быць карысны. Вырадак, але сумленны хлопец. І можа, не дурны, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      - Гэтак мовіць, у нас лёгкі кадравы голад, - усміхнуўся прэс-сакратар. - Карыстаемся паслугамі тых, хто прапаноўвае. А апроч таго, таварыш генерал, яшчэ месяц-другі, і мы самі такія зробімся. Не адчуваеце чароўны водар чарніла, якім мы частаваліся надоечы?
      - Прынясі гарэлкі, Васька, нам сёння трэба многае абгаварыць, - сказаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      Стол заслалі газетамі, расклалі закуску: хлеб, сала, бульбачку, якую зварылі раніцой, адкрылі тушонку і шпроты, паставілі бутэльку гарэлкі і бутэльку беларускага каньяку. Стары генерал адразу паказаў, што каньяк ён не п'е. Адкрылі гарэлку.
      Першую чарку выпілі моўчкі.
      - Мы выраджэнцы, - нечакана працягнуў стары прэзідэнт.
      - Я хачу, каб вы ведалі, таварыш прэзідэнт, - сказаў генерал. - Я заўсёды абараняў вас перад вашымі сынамі. І заўсёды казаў ім наўпрост, што яны здзейснілі вялікую памылку, калі пайшлі супраць вас. Прабачце, што не здолеў вас абараніць адразу…
      - Мы выраджэнцы,  яны - вылюдкі, - усміхнуўся стары прэзідэнт.
      - Так, ведаю, - кіўнуў генерал. - Праблема пакаленняў. Я вас, таварыш прэзідэнт, выдатна  разумею. Адчуў я гэта на сваёй уласнай скуры. І ледзь не звар'яцеў ад цяжкіх думак.  Намеснік мой, пляменнік, мой Мікіта, які мне даражэйшы быў за сына… Якога вёў я за руку ад лейтэнанта -- аж да палкоўніка. Якога я з даверам прызначыў пераемнікам сваім… Ён здрадзіў мне. Мы выявілі змову. Але напэўна, гэта б я стрываў… Але ён здрадзіў вам! Радзіме  здрадзіў. А гэткаму не будзе прабачэння... І горш за ўсё, хацеў ён згвалтаваць...  А зрэшты, усё роўна, хто яна. Злачынец збег. А я яго пракляў, і расстраляў ў душы. І спадзяюся, што мярзотнік здох… Таму што, калі не, яго знайду і закатаю.
      Увесь гэты час Мікіта, не адрываючыся, глядзеў на свайго дзядзьку. Ён адчуваў, якая хваля нянавісці зыходзіла ад яго. Бачыў, як раздзімаліся яго ноздры, як гулялі жаўлакі, як сціскаліся кулакі. Мікіта ўздыхнуў і апусціў вочы. Дзядзька не меў рацыі, але ці магчыма ўсё выправіць? Немагчыма. Як пераканаць яго ў сваёй невінаватасці? Ужо ніяк. 
      - Годзе пра благое, - сказаў былы кіраўнік  адміністрацыі пасля таго, як усе выпілі гарэлкі. - Якія навіны? Што дзеецца ў Менску і сталіцах?
       Генерал зразумеў, што надышоў час пагаварыць аб справах.

17.
      А ў гэты час у Менску на праспекце Незалежнасці ў будынку КДБ у кабінеце старшыні Ганна праводзіла ператрус. Яе цікавіў сейф, а ў сейфе - ліст ад Колі. Гэты сейф быў сапраўднай праблемай. Яшчэ савецкай вытворчасці, з грувасткім запорным механізмам - кампутарна ўзламаць яго было немагчыма. Спрабавалі падабраць ключ да шыфра - дарэмна. Тады Ганна загадала прывезці з Барысаўскай калоніі прафесійнага "мядзведніка", які адбываў там дзевяцігадовы тэрмін. Яму выдалі адмысловую акустычную апаратуру, каб ён мог па гуку механізму пачуць правільную камбінацыю лічбаў. Ці то мядзведнік за некалькі гадоў страціў кваліфікацыю, ці то савецкія сейфы для вышэйшага кіраўніцтва не "гучалі" правільна, але і "мядзведніку" сейф не паддаўся. Тады Ганна проста выклікала зваршчыкаў, якія разрэзалі метал аўтагенам. Кабінет быў апаганены: іскрамі прапаліла шпалеры, паркет і дываны, усё было задымлена, але сваёй мэты яна дасягнула - ліст змоўшчыкаў быў ў яе ў руках.
      Ганна патэлефанавала Раману Аляксандравічу, які ў гэты час у канцэртнай зале "Менск" гладзеў спектакль з састарэлымі патрыярхамі расійскай сцэны - Гошам Куцэнкам і Маратам Башаравым. На званок ён адказаў, так што ахоўнікі прыпынілі на некалькі хвілін дзеянне на сцэне. Дамовіліся аб сустрэчы ў рэстаране "Поющие фонтаны". Наведвальнікаў адтуль неадкладна вывелі, а да рэстаранных кухароў прыставілі сваіх - наглядаць.
      Пасля спектакля Раман быў у добрым настроі.  Ён зайшоў за кулісы, падарыў артыстам па вялікім букеце кветак.  Гэты настрой трохі сапсаваўся, калі артыст Куцэнка, які не вельмі ўнікаў у тонкасці палітычнай сітуацыі ў Беларусі, пачаў доўга і захоплена ўслаўляць яго бацьку. Рома яго не даслухаў, павярнуўся і выйшаў.
      Калі Ганна паведаміла яму аб лісце Колі, настрой зрабіўся зусім дрэнным. Яны сядзелі ўтрох з міністрам МУС і думалі, што рабіць.
      - Вось і паважай пасля гэтага старых, - сказаў ён. - Што баця, што гэты стары хрэн - брудныя скаціны і інтрыганы. Няўдзячныя маразматыкі.
      - Фактычна, мы маем справу са змовай супраць легітымнай дзяржаўнай улады, - сказаў міністр МУС.
      - Але тут жа напісана, што я - нелегітымная ўлада, - паказаў Раман на ліст. - Што я зараз ужо ніхто!
      - Але ж вы самі лічыце, што легітымная, - важка сказала Ганна. - Гэтага суцэль дастаткова. Улада заўсёды легітымная, пакуль яна ўлада. Нелегітымная ўлада - гэта проста алагічны аксюмарон. Дурасць і дэбілізм. І калі народ лічыць па-іншаму, то народ проста памыляецца. І ёсць метады яго пераканаць. Страх –- гэта адзінае пачуццё, якое прымушае людзей вырыць у тое, што кіраўнік - гэта кіраўнік, і яму трэба падпарадкоўвацца без размоў.
      - Ну, з гэтым праблемы няма. Народ мы напалохаем, - сказаў міністр.
      - Ты правільна паступіла, - сказаў Раман і паклаў сваю руку на руку Ганны.
      -  Усёткі генерал мне давяраў… І дапамог мне па кар'еры, - сказала яна. - А я, выходзіць, яму здрадзіла.
      - А ён здрадзіў мне. І ўсёй Беларусі, - сказаў Раман. - Відавочна, Ганна Мікалаеўна, вы наш самы каштоўны супрацоўнік. Недаацэнены супрацоўнік… Ліда ўжо старая. І таксама з мінулых, з бацькавай каманды, можа паддацца сваім ідыёцкім успамінам і пайсці па той жа сцежцы, што і генерал.  Старых будзем рэзаць пад корань. А Ганна даказала сваю адданасць, і сваю любоў. З сённяшняга дня ты, Ганна, будзеш сумяшчаць тры пасады: прэм'ер-міністра, кіраўніка маёй адміністрацыі і кіраўніка нашага КДБ.
      Ён паглядзеў на міністра МУС.
      - Патрэбны цвёрдыя меры! Надзвычайная сітуацыя патрабуе надзвычайных мер, - сказаў той нявызначана.
      - У Ганны Мікалаеўны, напэўна, паспеў нейкі план, - сказаў Рома.
      - Так, - проста пагадзілася Ганна. - Старых трэба забіць.
      Нават для Рамана гэта прагучала вельмі страшна. Ён паспрабаваў глынуць "Марціні", але падавіўся і доўга не мог адкашляцца. Міністр унутраных спраў маўчаў. Ён чакаў, што скажа прэзідэнт.
      -    Забіць бацьку  - радыкальная прапанова.
      - Без яго ўся канцэпцыя юрыдычнага абгрунтавання гэтага мяцяжу губляе сэнс, - сказала Ганна. - Фармальна, вяртаць уладу не будзе каму.
      - Але я тады стану бацьказабойцам, - сказаў Раман.
      - Але ж і ваш бацька жадаў вам смерці і ўсялякіх пакут, збіраўся помсціць, - нагадала Ганна. - Вы ўсёткі спачатку прэзідэнт, а ўжо потым сын. І дзяржаўныя інтэрасы павінны стаяць над асабістымі. Гэтаму ваш бацька і вучыў.
      - Так, мусіць, у такім выпадку бацька бы мяне ўхваліў, - пагадзіўся Раман. - У рэшце рэшт, ён сам так не раз паступаў… А людзі?
      - Задача ёсць - знойдуцца людзі, - сказаў Міністр МУС.
      - Групу трэба выслаць сёння ж. Накрыць усю банду ў "Гарадцы" - бязлітасна сказала Ганна.
      Ужо праз гадзіну два чорных мікрааўтобусы з таніраванымі шыбамі выехалі на поўдзень.

      18.
      У будынку адміністрацыі закінутага калгасу "Гарадзец" сваю нараду праводзілі былыя прэзідэнт, кіраўнік адміністрацыі, старшыня КДБ, прэс-сакратар і палкоўнік дзяржбяспекі, якога ніхто не пазнаў.
      - Колькасць прэзідэнтаў толькі расце, - заўважыў прэс-сакратар. - Ужо трое. З Колем будзе чацвёра. А чаму б нам усім не стаць прэзідэнтамі? Падзелім краіну на надзелы па пятнаццаць сотак! І кожны на сваім надзеле прэзідэнт! Зрэшты не, прэзідэнт без удзячных падданых - гэта неяк недарэчна. Прыйдзецца кожнаму прэзідэнту выдаць па вось такому Ваську.
      - А вярнуцца трэба да таго, з чаго пачалі: да аднаго прэзідэнта ў адной краіне! - сур'ёзна сказаў былы кіраўнік адміністрацыі.
      Намёк быў больш чым празрысты, але старога прэзідэнта, ён, здаецца, не вельмі зацікавіў. Відавочна, псіхічнае захворванне старога прагрэсавала. Ён паглядзеў на генерала.
      - Мы абавязкова павінны ўвесці крымінальнае пакаранне за няўдзячнасць, - сказаў ён. - І першыя суды павінны быць паказальнымі. Рома, Гоша, Коля - усе трое… Суд будзе ў Палацы Рэспублікі, публічны, з тэлетрансляцыяй на ўсю краіну… Спачатку дапытаем, што ж штурхае людзей да гэтага злачыннага пачуцця? Адкуль яно нараджаецца? Я дапытаю іх асабіста. Спачатку Гошу. З яго ўсё пачалося… Потым расследуем усе акалічнасці, як яны стварылі злачынную супольнасць няўдзячных сыноў. І для групы санкцыя павінна быць стражэйшай. Правядзём экспертызы, вочныя стаўкі, пункцыю галаўнога мозгу - можа быць, гэта невядомая навуцы хвароба?
      -  А калі адзін з іх раскаяўся і жадае загладзіць віну? Коля. Вы прабачыце? - асцярожна спытаў генерал.
      - Коля… Коля. Так, быў такі атожылак… Коля, - паўтараў стары прэзідэнт. - Я бы паглядзеў яму ў вочы…
      - У вас будзе гэтая магчымасць, таварыш прэзідэнт, - сказаў старшыня КДБ. - Але выязджаць трэба неадкладна. Сёння на мяжы дзяжурыць мой чалавек. Ён вас прапусціць. Лімузін прыйдзецца кінуць. Ён занадта прыкметны.
      - Ёсць "газэль", - сказаў спецпасланец.
      - Так, гэта лепш. Даедзеце да Кобрына - там чакайце. Вось адрас, - сказаў генерал. - Але марудзіць вам нельга…
      - Я бы падрамаў, - прашаптаў стары прэзідэнт і раптам ледзь чутна зацягнуў песню. -
      "А я лягу - прылягу…
      бок гасцінца старога…
      на духмяным пракосе…
      недаспелай травы"…
      Нешта ў гэтай песні было пранізліва шчымлівае і па-сапраўднаму хворае… Вочы яго закрыліся.
      Былы кіраўнік адміністрацыі з жалем паглядзеў на старога.
      - Зможаш яго падняць? - спытаў ён Мікіту. Той кіўнуў. - Вазьмі яго на рукі… Трэба аднесці яго ў машыну. Я пайду ўсё збяру.
      Мікіта ўзяў былога прэзідэнта Беларусі на рукі. Стары аказаўся лягчэй, чым гэта здавалася з боку…
      Калі байцы з далікатным даручэннем заехалі ў "Гарадзец", там ужо нікога не было. Яны абшукалі ўсе пакоі, але знайшлі толькі залатую кітайскую мікрахвалеўку і пустыя бутэлькі. Яны знайшлі браніраваны пульман, але і там нікога не было. Было прынята рашэнне абшукаць наваколлі. Зайшлі яны і на стары вінаграднік. Адзін з лысагаловых байцоў у скураной куртцы ў прамяні ліхтара заўважыў на адзінай жывой лазе апошнюю ягаду. Ён сарваў яе і з'еў.

      19.
      Даведаўшыся, што план Ганны праваліўся, а бацька знік, Рома спалохаўся. На наступны дзень ён папрасіў старэйшага брата аб сустрэчы. Зараз ужо было не да гонару і не да злараднасці. Сустрэчу прызначылі ў Мірскім замку ў Георгія.
      Калі чорны верталёт прэзідэнта Заходняй Беларусі аблятаў Мірскі замак, картэж Рамана ўжо стаяў ля варот. Здалёк магло здацца, што тут ладзіцца аўтасалон для мільярдэраў. Адзінае, што з картэжа знікла - ўпадабаная цацка Ромы - жалезны цягач з жоўтымі ракетамі. Гэта была ўмова аховы старэйшага прэзідэнта. Не тое каб Георгій баяўся, што брат яго саб'е, а Рома сур'езна думаў аб такой магчымасці, але суседства паветранай мэты і сродкаў яе паразы палічылі непажаданым. Рома падпарадкаваўся. 
      Ахову забяспечвалі па дзве сотні байцоў ад абодвух бакоў. Замак агледзелі сапёры, службовыя сабакі, электроншчыкі. Праз аднаго заходнія і ўсходнія снайперы занялі пазіцыі на мурах. Добрае надвор'е толькі падкрэслівала агульную напругу. 
      У Мірскім замку прэзідэнтаў сустракаў пажылы інтэлігентны дырэктар музейна-гасцінічнага комплексу. Пры старым прэзідэнце ён на працягу шматлікіх гадоў працаваў першым намеснікам міністра культуры, ледзь не пабіўшы рэкорд свайго папярэдніка - легендарнага першага зама, які кіраваў культурай спачатку пры камуністах, потым пры хаосе, і нават заспеў пачатак "залатога веку".  Дырэктара папярэдзілі, што сустрэча неафіцыйная і працоўная, таму ніякіх звычайных цырымоній, экскурсій, гімнаў і караваяў, пакуль не скончацца перамовы. Усе забаўкі перанеслі на вячэру, якая адбудзецца тады, калі прэзідэнты скончаць працоўную сустрэчу. У вежу ўжо завезлі некалькі вядомых беларускіх артыстаў, якія будуць спяваць на банкеце.  Яны сядзелі ў грыме і строях і чакалі загаду пад наглядам прэзідэнцкіх ахоўнікаў.
      Георгій выйшаў з верталёта следам за начальнікам сваёй службы аховы. З ім прыляцелі кіраўнікі яго  сілавых міністэрстваў - дужыя лысагаловыя дзядзькі з панурымі тварамі і наколкамі на кулаках.
      Дырэктар, абліваючыся потам, паведаміў, што Раман Аляксандравіч ужо чакае. Георгій нічога не адказаў яму і прайшоў міма, нібы гэтага інтэлігента ніколі не існавала, а адзін са спадарожнікаў прэзідэнта нават піхнуў яго плячом, як апушчанага…
      У галоўнай зале Мірскага замка па патрабаванні Рамана распалілі камін. Ён стаяў ля агню, працягнуўшы да яго рукі. Пальцы прыкметна дрыжалі. За яго спінай стаялі міністр МУС, Ганна і кіраўнік службы аховы.
      Дзверы ў залу адчыніліся, і ўвайшоў Георгій са сваімі сілавікамі. Рома абярнуўся.  Яны даўно не размаўлялі ўжывую. Ён здзівіўся, наколькі змяніўся брат за гэтыя месяцы: ён як быццам пастарэў, пацяжэў, шчокі абвіслі, як у бульдога. Георгій таксама ўбачыў у браце змены: худзізна, шэрае аблічча з мяшкамі пад вачыма і няўлоўныя, непрыемныя змены ў паставе. Яны абняліся.
      Перагаворшчыкі расселіся за сталом у цэнтры залы. Паводле старшынства пачаў Георгій.
      - Позва для абмеркавання простая: ворагі ўнутраныя і ворагі вонкавыя, - пачаў ён свой уступ. - Ворагі заўсёды акружалі нашу краіну, заўсёды спрабавалі нас задушыць, паставіць ракам. Мы памятаем, калі бацька прыйшоў да ўлады, як у першыя дзесяцігоддзі ён адбіваўся ад тых, хто спрабаваў пайсці насуперак волі народа, знішчыць маладую нашу дэмакратыю. Але ніколі яшчэ іх не было так шмат, і ніколі яны не былі так узлаваныя супраць законнай улады. І ўвесь жах у тым, што сярод здраднікаў ёсць у мінулым блізкія нам людзі. 
      Ён замоўк, прапаноўваючы працягнуць Раману.
      - Мы думалі ліквідаваць тату, але не атрымалася, - нечакана сказаў Рома.
      Гэта прагучала настолькі проста і дзіка, што ніхто не ведаў, што на гэта наогул можна адказаць.
      - Раман Аляксандравіч, Рома… Рома! - паклікаў Георгій брата, які разгублена тарашчыўся ў стол. - Зараз усё абгаворым. Збярыся.
      І яны пачалі абмяркоўваць. На момант сустрэчы сітуацыя была наступнай: Брэст быў пад кантролем Колі. Вестка аб ягоным вяртанні, міжнароднай падтрымцы і неймаверных грошах ужо распаўсюдзілася па краіне, і на паўднёвы захад рынуліся пад рознымі падставамі ўсе недаарыштаваныя актывісты, апазіцыйныя прадпрымальнікі і нават некаторыя экзальтаваныя школьнікі. Яны праўдамі і няпраўдамі прабіраліся ў горад, папаўняючы войска Колінай падтрымкі. Але іх было няшмат. Дзякуй богу, паўстагоддзя татальнай зачысткі амаль выгаілі беларускі народ ад гэтай заразы. 
      Георгій пачаў блакаду Брэста: былі перакрыты электрычнасць, пастаўкі бензіну і мазуту, прадуктаў харчавання, туды перасталі хадзіць цягнікі, была закрыта траса М1.  Па задуме прэзідэнта, горад, які замярзае і галадае ў цемры, стане лёгкай здабычай. Але эфект атрымаўся зваротным. На бок Колі перайшлі памежныя часткі і былі адкрыты межы з Польшчай на Захадзе і Ўкраінай на Поўдні. Энергасеткі перабудавалі, і жыхары атрымалі значна таннейшую польскую электраэнергію замест Астравецкай. Крамы Брэста замест беднага асартыменту дарагіх і няякасных прадуктаў, вырабленых паводле  праграмы татальнага "імпартазамяшчэння", раптам напоўніліся таннымі і якаснымі польскімі і ўкраінскімі таварамі. Жыхары былі ў шоку ад таго, што могуць купіць у два-тры разы больш ежы за тыя ж грошы. Тое ж самае здарылася з крамамі вопраткі, тэхнікі, парфумерыі… Палякі дэманстратыўна адмянілі візы для Коліных прыхільнікаў і адкрылі для іх мяжу. Скачок  ва ўзроўні жыцця быў імгненны і фантастычны. Жыхары другіх абласцей краіны, без віз і прызнаных замежпашпартаў, сталі зайздросціць берасцейцам яшчэ больш.
      Па гарадах Заходняй Беларусі пракацілася хваля выступаў у падтрымку Колі. Акцыя прайшла нават у сталіцы Гародні. Каб раз і назаўжды аднадзіць народ ад удзелу ў іх, сілавікі адрэагавалі максімальна жорстка, і нават ў якасці паказальнай меры праламалі галаву прыкладам нейкаму гарадзенскаму студэнту. Студэнт памёр, і яго разадранае цела некалькі дзён паказвалі па ўсіх цэнтральных каналах, вінавацячы ў нападзе на міліцыянера. Сігнал быў пачуты, і пратэстныя акцыі спыніліся.
      Затое адкрыццё польскай мяжы справакавала не толькі з'яўленне хісткага "харчовага рая", але і значна больш небяспечную з'яву:  палітэмігранты, уцекачы, шматлікія апазіцыйныя палітыкі, журналісты, пісьменнікі і рэжысёры, людзі самых рознастайных масцяў і прафесій, якіх на працягу паўвеку "выціскалі" з краіны за палітычныя погляды, альбо яны самі збяглі ад адказнасці за сваю антынародную дзейнасць, раптам атрымалі шанец вярнуцца. Шматтысячнае войска "пятай калоны" зляталася з Прагі, Варшавы, Лондану, Берліна, Стакгольму і Кіева і нават з Канады і Амерыкі ў Брэст. Многія прыязджалі разам з замежнымі сябрамі, якіх пускалі ў краіну без віз, дыпламатамі, якіх калісьці вытурылі, здымачнымі групамі вядучых тэлеканалаў свету. Уся гэтая набрыдзь, але зараз ужо з замежным глянцам, канчаткова атруціла душы берасцейцаў надзеяй на перамогу над законнай уладай. Яны завалодалі польскімі каналамі і газетамі, не вылазілі з брэсцкага тэлебачання і радыёстанцый, адкрыта выступалі ва ўсіх кафэ і рэстаранах, на вуліцах і плошчах. Самасвядомасць горада мянялася на вачах. Здавалася, развальваўся  краевугольны камень беларускага шляху развіцця: страх народа перад уладай, які ўсе гэтыя дзесяцігоддзі дазваляў весці краіну наперад.
      Георгій сур'ёзна разглядаў магчымасць масіраванага вайсковага ўдару па мяцежным горадзе. У яго распараджэнні былі некалькі дывізій сухапутных войскаў, аб'яднаны танкавы корпус, некалькі дзясяткаў старых расійскіх знішчальнікаў і бамбавікоў. Апроч таго былі АМАП і штурмавыя брыгады БРСМ - дрэнна ўзброеных, але адданых адмарозкаў.
      Дзве батарэі "Смерч" і эскадрылля МІГаў паставілі бы горад на калені за адзін дзень, не горш за войскі Вермахта ў сорак першым. А танкі, АМАП і БРСМаўцы зачысцілі бы яго руіны.
      Але нават Георгій, які не меў ніякага міжнароднага досведу, неўяздны ў большасць краін свету, выдатна памятаў пра лёсы Хусейна, Кадафі, Мілошавіча, Асада, Насера і іншых легітымных кіраўнікоў, якія трохі перабралі ў метадах навядзення парадку. Поўнамаштабная вайсковая аперацыя супраць цэлага горада ў цэнтры Еўропы неадкладна выкліча глабальную міжнародную рэакцыю. Так ужо было ў Сербіі з мяцежным Косавам. І нават калі Расея заблакуе антыбеларускія рэзалюцыі ў Радзе Бяспецы ААН, удар НАТО будзе непазбежны на падставе "абароны сваіх грамадзян" і прадухілення "гуманітарнай катастрофы". І што тады ён будзе рабіць з дзясяткам іржавых "мігаў" і "сушак" супраць самай магутнай ваеннай машыны ў свеце? Апроч таго выведка паведаміла, што пад выглядам паліцэйскіх спецсродкаў ад германскай паліцыі праваахоўнікі перадалі берасцейцам значны арсенал найноўшай стралковай зброі, гранатамётаў і пераносных зенітных комплексаў. Так што ў выпадку спецаперацыі будзе мора крыві…
      Усё гэта Георгій шчыра распавёў Роме. Той у сваю чаргу паказаў ліст ад Колі да старшыні КДБ з планам вяртання да ўлады бацькі… Стары генерал перайшоў на бок змоўшчыкаў.
      - Чаму ён тады не арыштаваны? - спытаў Георгій, кінуўшы позірк на Ганну. - Дзе ж ваша самая эфектыўная сістэма дзяржаўнай бяспекі, якую стварыла Ганна Мікалаеўна?
      - А ён арыштаваны, - адказала Ганна з усмешкай. - І нават дастаўлены сюды.
      Раман здзіўлена паглядзеў на яе.
      - Не хацела вам паведамляць, пакуль не атрымала дакладнага пацверджання. Мае людзі пятнаццаць хвілін таму прывезлі яго ў замак, - сказала яна.
      Сапраўды, генерал быў арыштаваны раніцай пасля вяртання са сваёй паездкі. Калі ён увайшоў у кабінет, убачыў разламаны сейф, прапаленыя шпалеры, вывернутыя скрыні стала - ён зразумеў, што яго выкрылі.
      Яго арыштавалі па ордэры МУС. Аперацыю ўзначальваў замміністра МУС. Паводле традыцыі на працягу многіх дзесяцігоддзяў гэтыя ведамствы канкуравалі паміж сабой і час ад часу арыштоўвалі высокапастаўленых супрацоўнікаў адно ў аднаго. Натуральна, па ўзгадненні з вышэйшым кіраўніцтвам і не парушаючы агульнага балансу сілавых структур. На старога надзелі наручнікі і адвялі ўніз. Аператыўнае суправаджэнне аказвалі супрацоўнікі КДБ.
      Усю дарогу, пакуль яго везлі ў непрыкметным мікрааўтобусе з Менска ў Мір, ён усміхаўся. Генерал лічыў сваю місію выкананай, а абавязак Радзіме выплачаным поўнасцю. Побач з ім сядзеў падпалкоўнік КДБ з кіравання ўласнай бяспекі. Ён глядзеў на арыштаванага патрыярха сілавых структур з сумам і павагай.
      - Хай яго прывядуць, - загадаў Георгій.   
      Стары ўвайшоў у залу годна, з высока ўзнятай галавой. Злева яго вёў замміністра МУС, справа - падпалкоўнік КДБ.
      Допыт змоўшчыка не задаўся з самога пачатку. Ён зноў упікнуў братоў за непавагу да бацькі, зацягнуў пра "залаты век" Беларусі, калі КДБ было магутным і адзіным органам, які трымаў усю краіну ў кулаку… На пытанні Ганны ён не адказваў. Тады допыт старшыні працягнуў міністр МУС.  Яму старшыня распавёў усё, што ён думае пра яго ведамства, назваў міністра "дэбілам", які, патураючы людажэрскім амбіцыям братоў, вядзе краіну да грамадзянскай вайны.
      Натуральна, дайшло і да рукапрыкладства. Генерала павалілі на падлогу і білі нагамі. Потым замміністра падняў старога, і міністр унутраных спраў Усходняй Беларусіі схапіў старога за патыліцу і са ўсёй сілы стукнуў яго тварам аб адрэстаўраваны стол з арэхавага дрэва. На старшыні КДБ былі акуляры. Яны разбіліся, і тоўсты кавалак шкла ўторкнуўся ў правае вока, якое пачало выцякаць на стол… Стары хрыпеў і харкаў крывёй.
      Раман адвярнуўся і глядзеў на агонь. Ганна і падпалкоўнік КДБ адышлі ў бок. Ганна разумела, што зрабіла кар'еру дзякуючы старому, і не жадала ўдзельнічаць ў яго катаванні. Кэдэбіст жа з абурэннем назіраў, як сілавікі "другога гатунку", галімыя мянты з садысцкім смехам зневажаюць самага элітнага афіцэра ў краіне, героя Беларусі, сымбаль чэкісцкага гонару, парушаючы ўсе табу.
        - Спыніцеся! Вы што не бачыце, што вы проста яго заб'еце, - не вытрымаў ён у рэшце рэшт.
      Генерал падняў на яго адзінае, поўнае слёз вока і замыкаў скрываўленым ротам, жуючы свае выбітыя зубы…
      - Што ты сказаў, сука кэдэбэшная? - павярнуўся да яго раз'юшаны міністр. Ён ненавідзеў чэкістаў усёй душой, за іх колішнюю магутнасць, за пагарду да простых мянтоў, за тое, што ім аддавалі лепшыя справы, плацілі больш зарплаты, давалі больш ўзнагарод і кватэр, за іх беспакаранасць. За тое, што простага міліцыянера маглі на гады пасадзіць за хабар у сто даляраў, а кэдэбісты "страхавалі" бізнэсы на дзясяткі і сотні мільёнаў, збіралі даніну з тысяч прадпрымальнікаў, і ім усё заўсёды даравалася.
      - Ты каго сукай назваў, шасцёрка ментоўская?  Ды генерал побач з табой - гэта леў побач з пацуком! - цвёрда асадзіў яго падпалкоўнік. - Даўно мы там у вашым бамжатніку "чысткі" рабілі?
      - Узяць! - раўнуў Георгій. Яго лысагаловыя сілавікі ўсталі, каб выканаць загад, але не паспелі…
      Усё адбылося імгненна: міністр МУС з дваровай лютасцю і нецэнзурнай лаянкай, за якую адседзелі тысячы апазіцыянераў мільёны сутак, кінуўся на кіраўніка  службы ўласнай бяспекі КДБ. Ён паспеў з'ездзіць  па пысе крыўдзіцелю, і тут жа атрымаў кулю ў кішкі.  Стрэл  грымнуў так рэзка, што Рома завішчаў, як дзеўка. Шыбы задрыжалі…
      - Тля, сука, у жывот патрапіў, - заенчыў міністр, сагнуўшыся напалам. - Ааааа, жывёліна гэбэшная, ааа…
      Усё разгубіліся, у тым ліку і той, хто стрэліў. У залу ўбег дырэктар музея. Усё зірнулі на яго. Гэтага было дастаткова, каб Георгій выхапіў пісталет і стрэліў падпалкоўніку ў спіну.
      Гэбэшнік выпусціў пісталет і скрывіўся ад сутаргавага болю.
      - Дзверы зачыні, - загадаў старэйшы прэзідэнт былому замміністру культуры. Той паглядзеў на міністра, які курчыўся і скуголіў па падлозе, псуючы каштоўны паркет крывавым шлейфам. Дырэктар паказаў на сябе і на выхад.
      - Не, ты застанься, - раўнуў Георгій. - Дзверы зачыні.
      Ахоўнікі Георгія і Рамана ўжо скруцілі падпалкоўніка, які ўзбунтаваўся, і паставілі яго на калені. Старшыня КДБ паглядзеў на яго і кіўнуў. Гэта быў знак ці то падтрымкі, ці то падзякі, ці то развітання…
      Георгій падышоў да параненага ім падпалкоўніка КДБ. Ён паглядзеў на сваю ахвяру, потым падняў пісталет і ва ўпор расстраляў яго. Прэзідэнт выпусціў ў яго ўсю абойму без астатку. Ад кожнага стрэлу закладала вушы. Рома заціснуў іх далонькамі, каб не аглухнуць. Ганна адвярнулася. Кроў пырскала на шмат метраў вакол, на сцены, твары, кашулі…  Кулі, праходзячы праз цела, дзіравілі паркет. Апошняя куля, якая  выйшла з рулі, раструшчыла гэбісту падбароддзе так, што адляцела костка і параніла ахоўніка.
      Адведзены затвор паказваў, што ў пісталеце больш не было патронаў. Ствол быў распалены амаль да чырвані. Георгій выняў пустую абойму.
      -  Магазін, - запатрабаваў ён, і ахоўнік неадкладна перадаў яму новы. Старэйшы брат уставіў яго ў пісталет і вызваліў затвор.
      - Рома, зараз ты, - сказаў ён і працягнуў пісталет брату.
      Раман з жахам паглядзеў на пісталет, потым на крывавы кавалак мяса, які варушыўся на падлозе - усё, што засталося ад кіраўніка службы ўласнай бяспекі КДБ. Ён адмоўна пакруціў галавой.
      - Рома, ты павінен.
      - Я не магу, - сказаў Раман па-дзіцячаму. І зноў адмоўна пахістаў галавой. Георгій паціснуў плячыма.
      Ён перасунуў затвор, абярнуўся і зрабіў кантрольны стрэл у галаву. Мазгі сілавіка пырснулі на белыя панчохі Ганны. Яна адчула, як цёплыя, слізкія шматкі  спаўзаюць па яе нагах і  ўздыхнула…
      Георгій паклаў  распалены пісталет на стальніцу і павярнуўся да ахоўнікаў.
      - Міністра да лекара. Дырэктар, праводзьце, - сказаў ён.
      Ахоўнікі і замміністра МУС падхапілі параненага, аглухлага ад  страляніны міністра ўнутраных спраў і пацягнулі да выхаду.  Ягоныя штаны набрынялі крывёй. Калі яго валаклі, чаравік зляцеў з нагі, і ўсе ўбачылі, што ў міністра дзіравая шкарпэтка…
      - Вы звяры і падонкі, - прашыпеў збіты аднавокі стары.
      - Які ідыёцкі дзень, - сказаў Рома - Ты, стары хрэн, маўчаў бы лепш…
      - Я яшчэ ўбачу тыя часы, калі справядлівасць пераможа, - прамыкаў у адказ генерал і захрыпеў, мабыць, смеючыся…
      - Не, не ўбачыш, - запярэчыў  Георгій. Ён выцягнуў з кішэні кастэт з шыпамі, надзеў яго на кулак, падышоў да старога і са ўсёй сілай, дадзенай яму прыродай, заехаў яму ў ацалелае вока.
      Каля поўначы браты пайшлі на вячэру і канцэрт. Натуральна, увесь замак чуў стрэлы, але ўсе паводзілі сябе так, нібыта нічога не адбылося. Гумарысты-канферансье Дзядзя Ваня і Луцыя Лушчык весела жартавалі, заслужаныя спявачкі з прамяністымі ўсмешкамі ўслаўлялі братоў і танчылі. Дырэктар музея, бледны, як смерць, з дрыготкімі рукамі, кіраваў святам.
      Рома амаль нічога не еў, затое піў саракагадовы віскі шклянку за шклянкай. Георгій наадварот еў шмат, каштаваў усё, што было на стале, і нават запатрабаваў сабе яшчэ аляніны з журавінавай падліўкай. Затое піў ён толькі французскую мінеральную ваду. Нягледзячы на агульную атмасферу свята, браты амаль не ўсміхаліся. Але нават яны не здолелі  заставацца сур'ёзнымі, калі маленькі фіналіст дзіцячага "Еўрабачання" пачаў крывіць пацешня грымаскі…
      А ў гэты ж час у Брэсце на галоўнай плошчы таксама ўсміхаўся і пляскаў у ладкі іх малодшы брат Коля. Ішоў вялікі канцэрт, на якім упершыню за трыццаць гадоў у Беларусі выступала група "Ляпіс Трубяцкі". Яе лідэр Сяргей Міхалок выдаваў як свае хіты 2000-ных, так і новыя песні аб волі і будучай беларускай рэвалюцыі. Малодшы сын таго прэзідэнта, які на тры дзесяцігоддзі забараніў уезд групы ў краіну, усяляк дэманстраваў сваю падтрымку, высока скакаў, выкрыкваў "Жыве Беларусь!" і разам з прыхільнікамі эмацыйна ўздымаў рукі…   

      20.
      Рома, які цяжка перажыў гэтую паездку, пасля доўгіх ваганняў усё ж вырашыў не забіваць старога генерала. Ён быў не ў захапленні ад жорсткіх метадаў брата. Усёткі, той браў занадта шмат крыві на сябе асабіста. Вядома, і бацька пачынаў з гэтага ў 90х, але надалей ад фізічнага знішчэння ворагаў адмовіўся. Апроч таго генерал мог быць яшчэ карысны. Ды ён і сам мог аддаць богу душу ў любы момант. Натуральна, сляпога інваліда не маглі змясціць ў ізалятар, а ў турэмных лякарнях з ім бы абавязкова разабраліся тыя, каго ён саджаў па абавязку службы…  У выніку яго змясцілі пад хатні арышт на ягонай старой дачы пад наглядам медсястры і аховы МУС.
      Аб усім гэтым Мікіце паведаміў па тэлефоне судмедэксперт з КДБ, які калісьці дапамог яму схавацца. Сакрэты ў будынку КДБ ніколі не ўмелі захоўваць, таму навіны ведалі ўсе. Казалі, што медсястру да аслепленага старога прыставілі мянтоўскую, якая павінна была "раскруціць" яго на шчырую гутарку. Апроч таго, у любы момант па загадзе зверху яна магла даць генералу лекаў, якія бы адправілі яго на вечны супакой. Ахова - таксама спрэс супрацоўнікі МУС. "Сваіх" да былога старшыні больш не дапушчалі. Начальніка службы ўласнай бяспекі паміналі ўсім камітэтам і ўпотай кляліся адпомсціць мянтам.   
      У тую  ж раніцу Мікіта выехаў з Кобрына, дзе знайшоў часовы прытулак былы прэзідэнт, у накірунку Менска. Калі ён даведаўся, што адбылося ў Міры са старым генералам, ён адразу зразумеў, што той стаў ахвярай таго ж ворага, што і ён сам. Мікіта быў чэкістам да мозгу касцей, таму ехаў па поклічы сэрца і абавязку - ратаваць начальніка, ратаваць прадстаўніка сваёй карпарацыі, ратаваць гонар мундзіра Камітэта дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.
      Дача старога была ўдалечыні ад модных месцаў, дзе атрымлівалі зямлю службоўцы вышэйшага рангу. Яму шмат разоў прапаноўвалі забраць чый-небудзь канфіскаваны катэдж у Тарасава, Драздах або Бараўлянах. Але ён быў старой загартоўкі і заўсёды рашуча адмаўляўся. Яшчэ ў васьмідзесятых ён сам са сваімі старымі аднапалчанамі паставіў зруб і з тых часоў ездзіў адпачываць толькі туды. Кожнае лета ён браў два тыдні адпачынку і праводзіў яго ў адзіноце, рыбачачы на возеры, якое ляжала праз гай ад дач. Увечары ён вяртаўся дахаты, рэзаў сала, агуркі, шмат лука і зеляніны, пёк рыбу, адкрываў бутэльку гарэлкі і выпіваў яе ў поўнай адзіноце. І так чатырнаццаць разоў запар, пасля чаго вяртаўся працаваць без перапынку ўвесь наступны год.
      Мікіта бываў тут шмат разоў. Ён дапамагаў дзеду і будаваць плот, і касіць траву. Бывала, што яны і рыбачылі разам, хутчэй як сваякі, чым як калегі. І нават там, на адпачынку стары прымудраўся вучыць яго жыццю і прафесіі. Ён рыхтаваў яго ў пераемнікі і шчыра жадаў, каб гэты пераемнік быў не толькі вялікім чэкістам, але і сапраўдным чалавекам.
      Калі Мікіта дабраўся да дачнага пасёлка, ён убачыў міліцэйскі пост аховы на варотах. Наўрад ці яны бы пазналі яго пад карой знявечанага цела, але рызыкаваць Мікіта не стаў. Ён ведаў лес вакол дач, як свае пяць пальцаў, таму абыйшоў пасёлак з іншага боку, падлез пад стары плот і выйшаў на суседні ўчастак - у такі час там, вядома, нікога не было. Яму хапіла аднаго дня назіранняў, каб усё спланаваць.
      Ён выкраў старога на наступную раніцу, калі мусаўская медсястра вывела яго з кампрэсам на выбітых вачах падыхаць свежым паветрам. Мікіта зайшоў з іншага боку і ўдарам каменя, загорнутага ў некалькі пластоў махрыстага ручніка, аглушыў спачатку аднаго ахоўніка, потым і другога ля параднага ўваходу. Затым ён схапіў гэтую жанчыну, заціснуўшы ёй рот, адцягнуў за маліннік, абшукаў яе і знайшоў слоічак з адной белай таблеткай. Мікіта дастаў таблетку, каб засунуць ёй у рот, але жанчына зірнула на яго з мальбой у вачах. Палкоўнік дазволіў ёй гаварыць, папярэдзіўшы, што зламае ёй шыю, калі яна паспрабуе крыкнуць. Медсястра прашаптала, што ў яе двое дзяцей. Яна папрасіла не забіваць яе, паведаміўшы, што гадуе іх адна і што на ёй яшчэ тры крэдыты. Яна нават трохі рассунула ногі, нібы прапаноўваючы сваю жаночую годнасць за жыццё. Мікіта забраў яе пашпарт, і сказаў дзяжурную ў такіх выпадках фразу, што калі яна данясе, то ён знойдзе яе па прапісцы. Затым Мікіта моцна стукнуў яе па твары, каб застаўся натуральны сіняк, і загадаў ляжаць ціха да прыезду міліцыі.
      Потым Мікіта вярнуўся да старога, які мірна сядзеў у плеценым крэсле на ганку і ўдыхаў ранішняе марознае паветра.
      - Нам трэба ісці, - сказаў Мікіта.
      Стары гэта зразумеў па-свойму.
      - Мяне пераводзяць? - спытаў ён. 
      - Накшталт таго, - унікліва прагаварыў Мікіта.
      - Значыць, прынята рашэнне аб ліквідацыі, - усміхнуўся генерал. - Правільна. З іх пункту гледжання тое, што я зрабіў - гэта здрада Радзіме. І я на іх месцы паступіў бы таксама. Ну, вядзі мяне, служака. Ты ж не з нашага ведамства? 
      - Прайдзіце са мной, - суха загадаў Мікіта. Ён узяў генерала пад руку і павёў да задняй брамкі. Яны пайшлі праз пералесак. Стары думаў, што яго збіраюцца расстраляць проста ў лесе. Мікіта не спяшаўся пераканаць яго ў зваротным…
      - Я таксама калісьці суправаджаў асуджанага да вышэйшай меры, - успамінаў стары. - Тады яшчэ афармлялі ўсё судом.  Хоць, які там суд… Суддзю выклікалі, так і так, тэрарыст. Народ і прэзідэнт жадаюць пазбавіцца ад вылюдка… І усё. Ён таксама быў недурны чалавек, гэты тэрарыст. Ён адразу ўсё зразумеў. Ён мне тады сказаў тое ж самае… Не на тую ўладу, маўляў, працуеце… Самі ж разумееце... Не па праведным судзе забіваеце. Тое ж самае, што я магу сказаць табе…
      Мікіта маўчаў. Ён вывеў старога  на лясную дарогу, дзе ўжо стаяла старая Лада, якую ён пазычыў у Кобрыне. Мікіта пасадзіў ў яе старога.
      Палкоўнік не стаў заводзіць матор адразу. Мікіта дастаў пісталет, які ўзяў з арсенала аховы былога прэзідэнта. Штат аховы за апошнія месяцы моцна паменшыўся, а службовая зброя заставалася… Збольшага яна   захоўвалася ў багажніку лімузіна, адтуль яго і прыхапіў Мікіта. Ён перасунуў затвор, дасылаючы  кулю ў казеннік. 
      - Значыцца, проста тут, у машыне, - прагаварыў стары. - Добра… А потым, мусіць, абліеш бензінам і спаліш, каб не засталося і следу ад былога старшыні КДБ, генерала-ардэнаносца. І правільна… Ну што ж ты марудзіш… А зрэшты не, чакай. Я не жадаю, каб хтосьці сказаў, што я баяўся паглядзець смерці ў вочы…
      Стары сарваў з вачэй гаючы  кампрэс, агаліўшы дзве пустыя вачніцы. Яго прааперыравалі, выдаліўшы рэшткі вачэй і аскепкі шкла, так што пустыя вачніцы выглядалі нават акуратна. Ён абярнуўся і накіраваў іх на Мікіту. Тое, што ўбачыў ў іх палкоўнік, было цяжка перадаць словамі. Ён глядзеўся ў іх, нібы ў люстэрка…
      - Чаго ты марудзіш? Рабі сваю справу. Мы ж прафесіяналы. Мы разумеем, гэта толькі праца, - падбадзёрыў яго стары.
      Мікіта падняў пісталет і прыціснуў халодную рулю да лба старшыні. Вусны старога заторгаліся. Нават ён, жадаючы смерці ўсёй душой, баяўся яе рэзкага, бязлітаснага, незваротнага прыходу.   
      Мікіта памучыў яго хвіліну або дзве. Затым пстрыкнуў засцерагальнікам і адклаў пісталет.
      - Не ў гэты раз, - сказаў ён, завёў машыну і павёз старога ў бок Кобрына.

      21.
      Ганна прыехала ў Гародню, каб скаардынаваць дзеянні Рамана і Георгія, і ў першую ж ноч пераспала з апошнім. Такім чынам, Ганна стала рэдкай жанчынай, якая займалася сэксам з двума кіраўнікамі розных дзяржаў. Раман ужо некалькі месяцаў запар прыязджаў да яе ў Бараўляны, і гэта ўжо быў не сакрэт. Палюбоўнік ён быў так сабе: то п'яны, то знерваваны, прымушаў яе доўгі час прастойваць на каленях.
      А Георгій пасля вячэры адвёў яе ў гасцёўню, без лішніх слоў павярнуў задам і задраў спадніцу. Ён быў моцны і юрлівы, і ў гэтым нагадваў  бацьку ў яго лепшыя гады. Ён таксама змяніў жонку, завёў маленькіх дзяцей, але пры гэтым нястомна шукаў сэксуальных уцех. Ганна хутка скеміла, што яму трэба ў ложку, і падладзілася. Георгій быў вельмі задаволены.   
      Ганна выдатна разумела, што раздушыўшы Колю, браты пачнуць грызціся паміж сабой. Адзін з іх пераможа. Магчыма, проста заб'е другога. І яна павінна была забяспечыць сабе будучыню побач з пераможцам, хто бы ім не стаў.
      Яны снедалі ў кабінеце Георгія, калі з дакладам прыбыў губернатар Гародні. Яго ўпусцілі.
      - Ганна Мікалаеўна зараз будзе кіраваць аперацыяй па ўзнаўленні канстытуцыйнага ладу і каардынаваць нашы з Раманам Аляксандравічам сілавыя ведамствы, - сказаў Георгій.
      - Выдатна. Хацелася б пакончыць з гэтай нестабільнасцю, - пагадзіўся губернатар.
      - Пакончым. Хутка пакончым, - паабяцала Ганна.
      - Дзве навіны, - муляўся губернатар. - Нажаль, прыйшла вестка аб смерці міністра ўнутраных спраў Усходняй Беларусіі. Перытаніт. Наколькі я разумею, гэта герой, які загінуў ад рук змоўшчыка, да апошняга абараняючы гонар краіны. Дазвольце выказаць вам спачуванні, Ганна Мікалаеўна.
      - Так, гэта страта, - сказала Ганна. - А другая навіна?
      - Былы старшыня КДБ збег з-пад арышту, - паведаміў губернатар.
      Георгій бухнуў кулаком па стале.
      - Жывёліна! Ну, Рома, прыдурак, казаў жа яму, ніколі не пакідай канцоў… Мяккацелае чмо, - вылаяўся Георгій. - Пра што ён думаў?
      - Панікаваць не варта, - прагаварыла Ганна. - Пасады стары пазбавіўся, ён глыбокі інвалід, абсалютна недзеяздольны і наўрад ці доўга працягне.
      - Не, яго трэба шукаць!
      - Знойдзем. Знойдзем, - пераканана сказала Ганна. - Хутка сюды пачне рухацца аб'яднаны корпус сіл МУС і трох вайсковых дывізій з Усходняй Беларусіі. Патрэбен "зялёны калідор".
      - Зробім, - кіўнуў губернатар. - Трэба папярэдзіць прэм'ера…
      - Дзе ён?
      - На поўначы, ў Ашмянах, закладвае нейкія дамы для людзей, якія жывуць у нястачы, - сказаў губернатар.
      - Яшчэ адзін стары грыб з эпохі, якая даўно прамінула. Трымаю яго, таму што кожную дзірку тут ведае… І мне не трэба адцягваць увагу на дробязі. Але часам хочацца яго прыдушыць. Як так можна? У нас тут справы сур'ёзныя, а ён "дамы закладвае"! Вярнуць яго, неадкладна, - загадаў прэзідэнт. - Дурань і баязлівец. Нікчэмнасць. Слабак, аб якога можна выціраць ногі… Прабачце, Ганна Мікалаеўна, гэта нашы мясцовыя забабоны. Хоць, вы ж зараз таксама… наша.
      - Ваша, - пагадзілася Ганна і паглядзела ў вочы прэзідэнту. - Душой і целам з вамі.
      Георгій усміхнуўся.
      - Ну што ж, тады мы чакаем вашага вяртання на чале вашага войска, - сказаў ён. - Аб'яднаўшыся, мы іх раздушым…
      Ён паклаў сваю руку на яе і моцна сціснуў. Ад аднаго гэтага руху Ганна зноў адчула ўзбуджэнне ўнізе жывата…
      Прэм'ер-міністр вярнуўся з працоўнай паездкі да сярэдзіны дня, і прэзідэнт Заходняй Беларусі неадкладна  прыняў яго. Выслухаўшы даклад пра тое, што праз затрымкі з цэментам ссоўваюцца  тэрміны здачы  мікрараёнаў для бюджэтнікаў, Георгій махнуў на гэта ўсё рукой…
      - Вы самі ўсё ведаеце і самі разбярэцеся, - сказаў ён. - Я не жадаю забіваць галаву дробязямі, калі ў нас рэальныя праблемы… А вы, прэм'ер-міністр краіны, нібы знарок не жадаеце на іх зважаць.
      - Я не палітычная асоба, - з усмешкай сказаў стары прэм'ер-міністр. - Тэхнічная пасада. Дзякуй богу, у нас паводле канстытуцыі сілавыя ведамствы, вонкавая палітыка і абарона знаходзяцца ў распараджэнні прэзідэнта. І ніякіх палітычных рашэнняў па гэтых пытаннях я не прымаю…
      Ён амаль не хаваў, што адчуваў вялікую палёгку ад таго, што не ўдзельнічаў ў інтрыгах братоў. 
      - Дык навошта тады ты патрэбен? - хмыкнуў Георгій.
      - А таму што павінен хтосьці працаваць, каб, калі прэзідэнт прыязджае адкрываць лядовы палац, школу або лякарню, ён мог сказаць: "Гляньце, людзі, гэта я вам пабудаваў!" Павінен хтосьці працаваць, каб прэзідэнт мог пакласці руку на сэрца: "Старыя, я даў вам яшчэ грошай!" Або наадварот, заўсёды трэба мець чалавека, на якога можна ўсё зваліць… Дэвальвацыі з-за перадвыбарных абяцанняў, адмоўны гандлёвы баланс з-за таго, што хтосьці на вышэйшым узроўні палаецца з кімсьці на вышэйшым узроўні, дзюры ў бюджэце, таму што хтосьці сваім сябрам і сваякам даў падатковыя прэферэнцыі, і гэтак далей… Так ужо ваш бацечка завёў: усе поспехі і дасягненні яго асабістыя, усе правалы і праблемы - прэм'ер-міністраў…
      Ён развёў рукамі і замоўк. Георгій апусціў вочы. На самай справе ён разумеў, якую велізарную працу для яго краіны сапраўды і прынцыпова праводзіць гэты дзядзька. Ён разумеў, што без яго досведу і мудрасці, усё даўно бы пайшло з дымам і без усякага вонкавага ўварвання. Што калі б ён прызначыў маладога і неспрактыкаванага прэм'ера, той бы расцягнуў краіну ў яго пад носам адным скокам.  З іншага боку прэм'ер мае рацыю: калі крызіс скончыцца, то ўсе тыя цяжкасці, якія прыйшлося перажыць насельніцтву, на яго і зваляць… На пенсію ён у любым выпадку пойдзе аплёваным, і народ будзе яго клясці апошнімі словамі.
      - Але параіць вы можаце з вышыні свайго досведу і мудрасці, - сказаў прэзідэнт ужо больш лагодна.
      - Параіць, вядома, магу, - пагадзіўся прэм'ер-міністр. - Толькі ўсе мае рады кату пад хвост… Бо я раіў вам і бацьку не крыўдзіць, і з братам пайсці на кампрамісы, і з Захадам не разлаяцца канчаткова…
      - Гэта ўсё парады слабака, - адказаў Георгій.
      - Вы ведаеце, Георгій Аляксандравіч, так ужо паказала гісторыя, што людзі лепш за ўсё жывуць у тых краінах, дзе кіруюць "слабакі". Таму што чалавек моцны любіць прыгоды. Яго цягне на авантуры. Успомніце гісторыі моцных кіраўнікоў… А гэта, ведаеце, не заўсёды зручна для насельніцтва, - мякка растлумачыў ён.
      - Чаго ж ты служыў майму бацьку?
      - Дзеля людзей… Нам ва ўрадзе, у адміністрацыі каштавала велізарных высілкаў змякчыць наступствы "жорсткіх" рашэнняў жорсткага лідэра нашай дзяржавы для насельніцтва, - сціпла сказаў прэм'ер-міністр. – Дый цяпер я займаюся тым жа…
      - Гэта значыць, удзельнічаць у сілавой аперацыі па вызваленні Брэста ад бандфармаванняў вы не збіраецеся?
      - Сілавыя аперацыі - не мой профіль. Тут я не кампетэнтны, прабачце. Але, калі б мне было дазволена выказаць сваё меркаванне… Тэхнічнае меркаванне тэхнічнай асобы… Я бы прапанаваў наогул адмовіцца ад такой аперацыі, - сказаў ён. - Магчыма, ёсць і мірныя шляхі  вырашэння сітуацыі… Усёткі, гэта нашы людзі…
      - У вас усё?
      - Усё, - адказаў прэм'ер-міністр.
      - Танкавыя калоны брата выйдуць на марш заўтра, - проста паведаміў Георгій.
      - Значыць, зноў прыйдзецца рамантаваць дарогі, - уздыхнуў пажылы гаспадарнік.

      22.
      Былы кіраўнік адміністрацыі прэзідэнта прабраўся ў блакадны Брэст з дапамогай "сталкера". Так звалі нелегальных гідаў, якія падахвочваліся  па сакрэтных сцежках і катакомбах праводзіць у горад усіх, хто жадаў. З прычыны таго, што шматлікія берасцейцы арганічна не маглі займацца ніякай легальнай дзейнасцю, яны неадкладна пераарыентаваліся з кантрабанды на Захад на незаконную міграцыю з Усходу.
      Брэст ужо некалькі месяцаў нагадваў сярэднявечны вольны горад. Тут нароўні хадзілі беларускія і расійскія рублі, грыўні, эўра і даляры. Крамы і кафэ працавалі кругласутачна. У тэатрах ішлі палітычныя п'есы і перфомансы. "Свабодны тэатр", які вярнуўся з эміграцыі, паказваў п'есу пра смерць студэнта ад прыклада ў Гародні. А састарэлы апазіцыйны рэпер Вінцэнт збіраў моладзь у модных клубах на песні пра супраціў. Брэсцкі тэлеканал штовечар збіраў апазіцыйных палітыкаў на шматгадзінныя ток-шоў у жывым эфіры. Асноўнай тэмай была канфігурацыя ўлады пасля ўзнаўлення дэмакратыі ў краіне. Палітыкі спрачаліся, цягнулі коўдру на сябе, і прасвету ў гэтым пытанні не было. На вуліцах выразна адчуваўся пах марыхуаны.
      У спецпасланца была прызначана сустрэча ў адным з модных рэстаранаў горада. Агульная палітызацыя адчувалася і тут: на сцэне выступаў Лявон Вольскі, а за суседнімі столікамі сітуацыю эмацыйна абмяркоўвалі кампаніі, якія складаліся з маладых беларусаў, палякаў, амерыканцаў і бельгійцаў.
      Кіраўнік адміністрацыі замовіў піва. Дзве дзяўчыны за суседнім сталом абмяркоўвалі, што, мабыць, хутка прастытуцыю легалізуюць і канкурэнцыя ўзрасце. Яны з цікавасцю паглядзелі на спецпасланца, але ён адмоўна пакруціў галавой. Тады яны пераарыентавалі сваю цікавасць на замежнікаў.
      Нарэшце, насупроць яго сеў падпалкоўнік службы бяспекі прэзідэнта, якога ён калісьці паслаў з місіяй да Колі.
      - Дакладайце становішча, - загадаў яму былы кіраўнік адміністрацыі пасля дзяжурных прывітанняў і пытанняў.
      - Усё няпроста, - адказаў падпалкоўнік. - Пакуль Коля тут быў адзін, усё яшчэ было нічога… Але калі тут з'явілася кодла адстаўных палітыкаў, апазіцыйных лідэраў незразумела якіх эпох, богам забытыя маргіналы, гарадскія вар'яты, прахвосты, якія пачуялі вялікія бабкі або, як яны кажуць, "рэсурсавую базу" - пачалася таўханіна. Яны адразу ж  ўтварылі дзясятак "саветаў" і "рад", якія ўжо паспелі пералаяцца… А дзейнасць іх зводзіцца да аднаго: на кожным рагу крычаць, што толькі яны ўяўляюць праўдзівыя дэмакратычныя сілы Беларусі, дый драць з Колі грошы, хто колькі зможа.
      - Гэта зразумела, - сказаў экс адміністратар. - А што еўрапейцы?
      - Пакуль тут была місія Еўрасаюза і АБСЕ - усё было ціха. Усе паважна хадзілі на іхнія прыёмы, пілі іхняе шампанскае, фатаграфаваліся на фоне іхніх сініх сцяжкоў, паціскалі рукі Мікалаю Аляксандравічу. Але некалькі дзён таму місія з'ехала ў Брусэль, на раду міністраў Еўразвяза, - ён уздыхнуў. - І тут усе як з ланцуга сарваліся… Хто ў лес, хто ў агарод… Хто прапаноўвае абвясціць Брэст незалежным, як Тайвань, хто да Польшчы далучыць, хто за вайну, хто за байкот, хто за перамовы, хто за моцную ўладу, хто за парламенцкую рэспубліку, хто за надзвычайнае становішча, а адзін дык наогул за тэакратыю накшталт  Ватыкана… Маўляў, святароў не пакрыўдзяць…
      - А Коля?
      - Мікалай Аляксандравіч? А што ён? - паціснуў плячыма прэзідэнцкі ахоўнік. - Ён за тое, каб усім лепш было…
      - Гэта рэдкі выпадак, - заўважыў спецпасланец. - У дзяржаўных справах звычайна заўсёды камусьці дрэнна. Як ён адрэагаваў на вестку аб бацьку?
      - Разнерваваўся. Мне здаецца, ён вельмі хвалюецца за бацьку. Ён заўсёды ім захапляўся як чалавекам, хоць і часта быў не згодзен з яго метадамі кіравання, - адказаў падпалкоўнік. - Ён быў вельмі засмучаны, калі браты з ім так паступілі. Пісаў ім лісты, але адказы прыходзілі вельмі грубіянскія. Калі бы не рэпрэсіі супраць бацькі, то наўрад ці Коля пагадзіўся бы ўзначаліць дэмакратычны супраціў. Уз'яднанне з бацькам яго цікавіць не менш, чым рэвалюцыя. А можа, нават больш…
      - Мы перавезлі старога ў Кобрын і схавалі, - распавёў былы кіраўнік адміністрацыі. - Некаторы час пасля пераезду ён быў вельмі дрэнны… Мы сур'ёзна яго лячылі, але цяпер ён трохі акрыяў. Далей чакаць мы не можам. Да мяне дайшлі чуткі, што браты вырашыліся на сілавы варыянт і іх аб'яднаны корпус ужо на маршы да Брэста. Часу вельмі мала… Трэба арганізаваць сустрэчу прэзідэнта і сына.
      - Тут, у Брэсце?
      - Самі мы не перацягнем старога праз блакаду, - сказаў спецпасланец. - Гэта з дзясятак кіламетраў пешшу па лясах і катакомбах. Гэта нерэальна. Сустрэчу трэба арганізаваць у Кобрыне. Патрэбна вайсковая аперацыя па яго эвакуацыі. Скажы гэта Колі.
      Падпалкоўнік кіўнуў і пачаў набіраць нумар на тэлефоне.
      У гэты момант дзядуля Вольскі заспяваў старэчым тэнарам ваяўнічую песню, якую былы кіраўнік адміністрацыі асабіста забараняў і выкарчоўваў з інтэрнэту. Ён паслухаў куплет і падумаў, што песенька нічога, ніштаватая…
      Аперацыю, распрацаваную брэсцкім МУС, службай бяспекі Колі і нямецкімі і польскімі ваеннымі кансультантамі, пачалі ў пяць раніцы. Тры БТРы, фургон хуткай дапамогі і пяць "натаўскіх" бронемашын лёгка прабілі блакаду ў раёне Мухаўца. Там стаяў батальён пяхоты прызыўнікоў - прышчаватых і вечна галодных васемнаццацігадовых хлапчукоў са старымі "калашамі", якія разбегліся, ледзь угледзеўшы "натаўскую" калону.
      Коля ехаў у адной з машын. Былы кіраўнік адміністрацыі сядзеў побач. Наперадзе - падпалкоўнік і назіральнік ад НАТО.
      Спецпасланец кідаў на Колю асцярожныя позіркі. Коля памужнеў і змяніўся: кароткая стрыжка, модныя акуляры, набытыя ў Бельгіі, наварочаны смартфон, але галоўнае - нешта новае ў выразе аблічча. З аднаго боку бацькоўская сіла ў нерухомых, правільных, анёлападобных рысах. З другога -- кранальная сціпласць і нават сарамлівая дабрыня ў вачах. Ён не выглядаў на свае трыццаць сем гадоў, максімум на трыццаць… Коля дастаў бутэльку вады, адкрыў яе, глынуў сам і жэстам прапанаваў папіць спецпасланцу. Экс кіраўнік адміністрацыі здзівіўся. Ягоны бацька ніколі бы так не паступіў. Гэта было выключана. Стары прэзідэнт заўсёды падкрэсліваў няроўнае, падпарадкаванае становішча ўсіх, хто быў вакол яго.
      Дасведчаны службовец думаў, як жа так атрымалася, што гэты хлопец аказаўся мацнешы за свайго бацьку і братоў і адмовіўся ад абсалютнай улады? Адмовіўся ад тых фантастычных спакус, якія дае ўладанне цэлай дзяржавай і яе народам, дзеля простых чалавечых прынцыпаў. Спецпасланец думаў, што Коля здрадзіў бацьку яшчэ больш, чым браты, таму што яны паступілі менавіта так, як паступаў калісьці сам стары прэзідэнт з людзьмі, якія далі яму ўладу, а Коля - паступіў па-іншаму. Ён здрадзіў самой любові бацькі да ўлады. Ён адкінуў усё тое, чаму бацька вучыў яго з маленства, штодня на працягу амаль паўвеку, дэманструючы правільныя паводзіны сваім прыкладам. Бо ўжо ў пяць-шэсць гадоў Коля бачыў і ведаў такое, чаго не ведаў і не бачыў ніводзін, нават самы высокі службовец у краіне… Ён быў увесь час побач, і ён павінен быў увабраць і пераняць гэты бацькаўскі запал, але ён адмовіўся… Ён паказаў, што яго асабістае сумленне мацней за бацькоўскую мару. Зараз спецпасланец зразумеў, што менавіта так раз’юшыла старога, прымусіла перагледзець даўно вызначаны план і крануцца розумам…
      Пытанне было ў іншым: калі Коля пераможа, колькі пратрымаецца гэтае сумленне… Бо гэты малады чалавек, хоць і пражыў усё жыццё пры ўладзе, ніколі яе па-сапраўднаму не сербануў… Ніколі не адчуваў наркатычнага ап'янення ад яе, калі ўсе вакол, уся краіна выстройваецца перад табой па струнцы і ў парыве любові бухаецца на калені. І чым мацней ты яе хвастаеш, тым мацней яна цябе любіць. І як імкліва ў гэты момант тухнуць і становяцца няважнымі пачуцці іншых людзей, у тым ліку і тых, хто яшчэ зусім нядаўна быў табе блізкі…
      Праз гадзіну калона ўжо заехала ў Кобрын. Мясцовае МУС спачувала паўстанцам, таму што начальнікамі раённай міліцыі, натуральна, былі сваякі абласных брэсцкіх начальнікаў. Кіраўніцтва РУЎС адразу ж знікла: хто злёг у лякарню з гіпертанічным крызам, хто з'ехаў на "злачынствы" ў падаленыя вёскі. І хоць ніякіх злачынстваў там не было, іх неадкладна зымітавалі - спалілі нечую адрыну і пастралялі нейкіх кароў, каб потым можна было адчытацца.
      Старога прэзідэнта хавалі ў старой хаціне на ўскраіне Кобрына. Коля ўвайшоў у хату, але бацькі там не знайшоў. За сталом сядзеў толькі п'яны прэс-сакратар у зашмальцаванай майцы-"алкагалічцы" і ледзь варочаў языком.
      - Любата! Коля, - прамыкаў прэс-сакратар так, нібы гэта было бачанне белай гарачкі.
      - Дзе бацька? - спытаў Мікалай Аляксандравіч.
      Прэс-сакратар нявызначана развёў рукамі і ікнуў.
      - Быў дзесьці тут, - нарэшце, выдушыў з сябе былы тэлекілер. - Мусіць, ён у полі… Ён жа аграном…
      Коля з агідай паглядзеў на гэтае быдла, затым павярнуўся да падпалкоўніка.
      - Абшукайце ўсё вакол, наўрад ці ён далёка, - загадаў ён.
      - Не ён - яны… З ім цэлая вясёлая кампашка: вырадак і сляпанда! Бррр, - яго відавочна цягнула званітаваць. - А мы ж без цябе засумавалі, Колька. Ты ж заўсёды пры татку быў… А дзе твой залаты пісталецік, Коля? Май на ўвазе, магчыма, прыйдзецца адстрэльвацца…
      І тут яго ўсёткі званітавала. 

      23.
      У гэты ж момант ванітаваў і прэзідэнт Ўсходняй Беларусіі Раман. Толькі вырыгваў ён не таннае "бырла", а бутэльку рэдкага каньяку, і не на падлогу, а ў залаты ўнітаз, усталяваны ў яго прэзідэнцкай рэзідэнцыі ў палацы Жылічы Магілёўскай вобласці. Жыжка лілася з яго магутным струменем, і з прычыны не вельмі ўдалага дызайну ўнітаза пырскі адскоквалі ад сценак жолаба і разляталася ва ўсе бакі. Ён устаў, хістаючыся, падышоў да рукамыйніцы, паглядзеў на сваё змардаванае аблічча ў люстэрка і затым шчодра плюхнуў ў яго ледзяной вады…
      Усё было гнюсна, і жыццё не прыносіла яму больш радасці. Ён раптам усвядоміў, што быў значна шчаслівейшы, калі проста займаўся бізнэсам пад крылом у таты, жывячы спакойна, шчасліва, без усякай адказнасці і гемарою. Ён меў усё, што жадаў у матэрыяльным плане. Жадаў мільёны даляраў - меў мільёны. Жадаў дзясяткі мільёнаў - адзін татаў указ, і меў дзясяткі… У апошнія гады ён нават сам быў не ў курсе, колькі зарабляў, таму што мог дазволіць сабе абсалютна ўсё. А галоўнае, Рома мог проста нічога не рабіць, бавячы час у гулянках з сябрамі-спартоўцамі. Ніхто не патрабаваў ад яго лёсавызначальных рашэнняў, ніхто не прымушаў яго ўвязвацца ў канфлікты, ваенныя аперацыі, працаваць з дакументамі, прымаць дэкрэты…
      Было ў Ромы і другое засмучэнне. Ужо некалькі дзён Ганна пазбягала сустрэчы з ім. Не, яна тэлефанавала то з Менска, то з Гародні і грузіла яго нейкімі дадзенымі, ваеннымі выкладкамі, аператыўнымі зводкамі, а ён проста хацеў з ёй сэксу. Яна прывучыла яго да гэтых сеансаў, да гэтай тэрапіі па падвышэнні самаацэнкі, калі ён раптам адчуў побач з сабой упэўненага чалавека і сам сілкаваўся гэтай упэўненасцю. Можна сказаць, што ён закахаўся.
      У гэты дзень да яго ізноў ехаў губернатар Гародні - самы давераны пасланец старэйшага брата. У яго была няпростая місія: любым коштам прымусіць Рамана прыняць непасрэдны ўдзел у вайсковай аперацыі па вызваленні Брэста. Георгій не збіраўся браць на сябе ўсю адказнасць у непазбежным кровапраліцці, становячыся ў гэтым выпадку пудзілам для ўсёй сусветнай супольнасці, і пакідаць Рому "белым і пухнатым". Яны павінны быць там абодва. Сімвалізаваць адзінства беларускага народа перад ворагам.
      Георгій яму патэлефанаваў, але Рома быў п'яны і ў дэпрэсіі. Сярэдні брат сказаў, што ён хворы і адмовіўся ехаць. Затым яго спрабавала пераканаць Ганна, таму і трымала на галодным сэксуальнаму пайку з надзеяй, што ён не вытрымае і паедзе да яе "на перадавую". Але страх Ромы перад неабходнасцю забіваць людзей пакуль яшчэ быў мацнейшы. Апроч таго, нават у п'яным чадзе яго мозг разумеў, што фармальна крызіс выліўся на тэрыторыі Георгія - у іншай дзяржаве, а жаданне падгадзіць брату за яго дробныя паскудствы нікуды не дзелася. Калі брат выйграе бітву за Брэст, то ўсё проста вернецца на кругі свая - Рома дапамог братку, чым мог. Затое калі прайграе - то статус Рамана ў вачах народа павысіцца ў разы… Ніякага "генацыду" яму не прышыюць. А ўжо з Колем ён як-небудзь дамовіцца. У выніку, менавіта Рома даў бацьку магчымасць спакойна жыць у "Гарадцы" і загадаў клапаціцца, каб там было цёпла, сытна і бяспечна…
Місія губернатара  была апошнім шанцам уцягнуць яго ў вайну.  Уласна кажучы, з-за гэтага аперацыя "Закон і парадак", як яна афіцыйна звалася, усё ніяк не пачыналася, хоць асноўныя сілы аб'яднанага корпуса рэгулярных войскаў, МУС і штурмавых брыгад БРСМ ужо былі сканцэнтраваныя каля Брэста. Усе чакалі канчатковага рашэння прэзідэнта Ўсходняй Беларусіі аб асабістым удзеле ў ёй…
Губернатар чакаў больш за дзве гадзіны, пакуль, нарэшце, Рома яго не прыняў. Кабінет у магілёўскай рэзідэнцыі ўяўляў сабой хаатычную мешаніну з дарагой мэблі, тэлевізійных панэляў, спартовых трэнажораў і вечна адкрытага бара.
- Я нікуды не паеду, - адразу заявіў яму прэзідэнт.
Губернатар быў да гэтага гатовы. Ён спачатку перадаў яму пакет афіцыйных дакументаў, які Рома, не гледзячы, кінуў на стол. Справа пайшла лепш, калі губернатар уручыў яму падарунак ад брата - бутэльку эксклюзіўнага віскі, адмыслова набытага на аўкцыёне за дванаццаць тысяч даляраў. Слова за слова, бутэльку тут жа адкаркавалі… Афіцыянткі неадкладна прынеслі закускі: талерку пармскай вяндліны, ракавыя шыйкі, чорную ікру. Пасля першага куфля віскі -  саладжавага, з прысмакам дубовай бочкі, з лёдам і лыжкай ікры,  настрой Рамана Аляксандравіча палепшыўся.
Пачалася  мужчынская гутарка.
- Разводзіцца думаю. А чаго, і бацька мой так паступіў калісьці з мамай… Потым сышоўся з лекаркай і нарадзіў сабе любімчыка… Чым я горшы? Усе ведаюць, прэзідэнту ўсё маральна… Яму ўсё можна… Гэта там, на Захадзе ў цябе абавязкова павінна быць побач каханая жонка, кодла дзяцей… У нас краіна развядзёнак. У нас і палюбоўніцы досыць… Што, не?
Губернатар нявызначана кіўнуў…
      - Ты ведай, дзеля Ганны я гатовы на ўсё, - перахіліўся прэзідэнт праз стол, ледзь не перакуліўшы бутэльку. - У Ганне ўсё сышлося, прыгажосць, розум, сіла… Яна будзе мне дапамагаць кіраваць краінай… Яна не здрадзіць. Не падвядзе. Не зламаецца…
- Так, і Георгій Аляксандравіч таксама кажа…
- Што? - падняў на яго вочы Рома.
Губернатар зразумеў, што патрапіў у кропку і падліў яшчэ віскі. Засталося зусім трохі… 
- Не, я разумею, гэтай жанчынай нельга не захапляцца. Ганна Мікалаеўна рэдкая прыгажуня і разумніца, - сказаў гарадзенскі губернатар. - А які яна план распрацавала - старыя генералы за галовы хапаліся... Якая малайчына. Тактык і стратэг…
- Калі брат аб ёй так казаў? - раўніва пацікавіўся прэзідэнт.
- Ды ўвесь тыдзень… Не буду ад вас хаваць, ён спадзяецца яе перавабіць у вас.
- Перавабіць?
      - Так. Таму і пагадзіўся на прызначэнне яе кіраўніком аперацыі. Гэта замануха… Вядома… Георгій Аляксандравіч жадае, каб Ганна Мікалаеўна працавала ў яго, на Захадзе, і драбязніцца дзеля гэтага не мае намеру, - сказаў губернатар. - Ён наўпрост ёй гэта сказаў. Пераходзіце, маўляў, Ганна Мікалаеўна, да нас, калі ў брата вам некамфортна будзе… Мы вам усё-усё забяспечым. 
      - Падонак, - раўнуў Рома. - Ён жа ведае, што яна мая. Мая!
      - Георгій Аляксандравіч лічыць, што ў такіх справах - кожны сам за сябе, - прагаварыў амбасадар. - Сэрцу, гэтак мовіць, не загадаеш…
      Раман некалькі секунд сядзеў моўчкі. Ён паглядзеў за акно, дзе калом стаялі голыя дрэвы, затым на стол, абстаўлены ікрой, прошутто і ракамі і гучна шморгнуў носам…
      - Скажы мне шчыра, ён да яе прыставаў? - нарэшце спытаў Раман.
      Губернатар сербануў віскі і паглядзеў на змучаны, заганны твар прэзідэнта.
      - Ён жа, як юрлівая жывёла, бачыць спадніцу, лезе да яе… Ён да яе прыставаў? - паўтарыў ён сваё пытанне. 
      - Прафесійная этыка, субардынацыя мне не дазваляюць абмяркоўваць асабістае жыццё кіраўніцтва, - сціпла адказаў губернатар.
      - Значыць, асабістае жыццё… ёсць, - прашаптаў прэзідэнт.
      Губернатар глынуў віскі.
      - Ну… вы далёка, вы не жадаеце быць побач з ёй у гэты найскладаны момант, - паціснуў плячыма пасланец Захаду. - Якая бы моцная яна не была, яна усёткі жанчына… А жанчына заўсёды слабейшая за мужчыну. Яна жадае, каб хтосьці быў побач з ёй у цяжкую хвіліну… 
Некалькі хвілін Раман разрываўся на яго вачах. Баязлівасць змагалася ў ім з рэўнасцю. Пачуццё самазахавання - з гонарам. Для прыняцця рашэння яму прыйшлося дапіць бутэльку да канца. Калі ён адправіў у глотку апошні "шот" шасцідзесяцігадовага скотчу, Раман, хістаючыся, прыўстаў на крэсле і загадаў рыхтаваць ягоны картэж. 
       Губернатар Гародні выдыхнуў з палёгкай і зараз ужо з чыстым сумленнем даеў тое, што заставалася: ікру, вяндліну і ракаў… 

      24.
      Па чорным зімовым полі насіўся снежны пух… Пераход восені ў зіму заўсёды ў Беларусі быў непрыемным і трагічным.
      Стары прэзідэнт у кажусе ішоў па гэтым полі, пакідаючы сляды кірзавых ботаў на корцы чорнай змёрзлай зямлі. Яго суправаджалі Мікіта, былы старшыня КДБ і апошні асабісты ахоўнік. Прэзідэнта, здаецца, не бянтэжылі ні зімовае надвор'е, ні бессэнсоўнасць такога шпацыру. Ён стала разважаў аб дзяржаўных справах, нібы яго як заўсёды атачалі дзясяткі карэспандэнтаў і начальнікаў. Стары прэзідэнт не мог без павучальных гутарак з народам, і з тых часоў, як яму перакрылі ўсе магчымасці такіх зносін у рэальнасці, ён стаў праводзіць шматгадзінныя прэс-канферэнцыі ў сваім уяўленні.
      - Вось гэтую гаспадарку мы падтрымаем… Што? Для гэтага патрэбны грошы? Гэта не праблема. Я прэзідэнт, я магу надрукаваць. Вы толькі падумайце, мы гэтыя грошы надрукуем… Нават не на паперы, - чаго паперу марнаваць? Проста на рахунак нацбанку перавядзём, безнаяўнымі… Бо што гэта такое ў наш час надрукаваць грошы? Лічбы ў адным кампутары замяніць і ўсё. Нуль прымаляваць. Што гэта нам каштуе? Нічога… Але мы іх куды ўкладзём, вы вось гэта падумайце. У зямлю! У карміцельку. І яна нам, замест гэтых нулёў і лічбаў бесцялесных, якія, як хачу, так і тасую - яна нам дасць пшанічку рэальную, авёс, рапс, бурак і моркву…
      Ён казаў пераканана, як заўсёды з людзьмі, вочы яго гарэлі, нібы ён жадаў прапаліць сваім позіркам нябачных скептыкаў. Ягоныя фразы разам са снежнай крупкай даляталі да астатніх яго спадарожнікаў.
      - Вось заходнікі крычаць, маўляў, эмісія робіць усіх бяднейшымі. А навошта яно, гэтае багацце, патрэбна? Што ты, есці яго будзеш? Гэтыя грошы па мяшках, па матрацах гніць будуць? - пытаўся незразумела ў каго прэзідэнт. - Есці ты будзеш бульбачку, якая вось тут вырасце. На полі, на зямліцы… А галоўнае, што мы без чужой дапамогі сваю вытворчасць крэдытуем, падтрымліваем, у селяніна прадукцыю купіць можам, заводы пераабсталяваць… А простаму чалавеку гэтае багацце ў панчосе на што? У магілу яго ўсё роўна не забярэш. Ну напакавалі бабулькі гэтыя панчохі мільёнамі, а ўнукі-забулдыгі папрапівалі усё… І што? Каму ад гэтага лепш? Вы ўспомніце як у Савецкім Саюзе было… Жыў савецкі чалавек адным днём - і шчасліва жыў! А вадзіліся грошыкі, дык  свядомыя людзі іх зваротна дзяржаве пазычалі. Бралі пазыкі безатсоткавыя там, аблігацыі выйгрышныя. Не трэба чалавеку шмат грошай на руках! Без гэтага былі шчаслівыя. Таму што краіна наперад ішла. Спадарожнікі запускалі! Якую авіяцыю мелі! Самі недаядалі, а паўсвету кармілі…
      Ён абярнуўся і павучальна падняў палец.
      - Цалкам згодны, таварыш прэзідэнт, - натхнёна падтрымаў яго стары генерал. - Я сам памятаю, атрымлівалі колькі - сто рублёў, сто дваццаць, у камуналках-інтэрнатах жылі, а служыць Радзіме жадалі ў тысячу разоў больш, чым цяперашнія - з кватэрамі, машынамі, льготамі… Цяпер толькі пагоны атрымаюць, і адразу пачынаюць гойсаць, вышукваць, дзе б урваць, дзе цяплей…
      - Гэтае ўсё неразуменне нашага беларускага грамадства, - перапыніў яго стары прэзідэнт. - Нашага беларускага шляху развіцця. Няма ў нас месца такім, якія ставяць сябе вышэй за дзяржаву. Свае інтэрасы прасоўваюць наперад маіх… Я пра сябе кажу не проста так, будзем шчырыя, я ведаю дзяржаву як ніхто. Яна ўва мне сядзіць і ные… Я вось часта думаю, чаму разваліўся Савецкі Саюз? Чаму загінуў кубінскі сацыялізм, карэйскі камунізм, джамахерыя і ісламская рэвалюцыя? Гэта ж былі моцныя сістэмы, заснаваныя на глыбінных спадзяваннях народаў! Нацыянальных ідэалах і традыцыях, любові да сваіх лідэраў і моцных ідэалогіях! Чаму? Што іх загубіла? Захад? Не… Захад нямоглы, калі яму не дапамагае ўнутраны вораг… А што такое галоўны ўнутраны вораг?
      - Апазіцыя? - выказаў здагадку Мікіта.
      - Не, - гарэзліва ўсміхнуўся стары прэзідэнт.
      -  Эканамічныя крызісы? - спытаў генерал.
      - І ты не адгадаў, мой бязвокі сябар, - адказаў яму прэзідэнт і, не дачакаўшыся іншых версій, даў правільны адказ сам. - Багацце і культура. З чаго пачыналі Ленін і Сталін, калі будавалі сваё стварэнне: яны зрабілі ўсіх жабракамі і знішчылі стары культурны пласт… Няўжо хтосьці думаў, што гэтыя пісакі: Блок, Гумілёў, хто там яшчэ, габрэі гэтыя, Мейерхольд, Міхаэлс былі небяспечныя настолькі, каб іх трэба было расстраляць? Кожны па асобнасці - яны нішто… Баязлівыя інтэлігентышкі, кручкатворы, сапляжуі, якія трэсліся ад позірку любога ўчастковага. Але ўсе разам яны стваралі тлятворнае асяроддзе, раз'ядаючую асновы веры, асновы дзяржавы… І іх знішчылі. А другі вораг гэта дастатак. Таму што багацеючы, чалавек становіцца эгаістам. Ім ужо не пакамандуеш. У ім з'яўляецца ідыёцкі гонар. Ты яму прапаноўваеш месца і працу, а ён адмаўляецца - яму ёсць на што жыць, бач ты, ёсць што есці, зарплата наша яго ўжо не задавальняе… Можна трымаць яго страхам або прагнасцю, але ў душы ён не будзе цябе любіць, ён заўсёды будзе табой пагарджаць і ненавідзець… Таму і Кастра, і Кім, і Мао, і Пол Пот, і вялікі Ленін пачыналі з гэтага: зрэзаць культурны пласт нахрэн, як мы зрэзалі радыёактыўныя пласты гомельскай зямлі, выбіць з-пад яго глебу, знішчыць сымбалі… І не даваць багацець. Толькі тады можна дамагчыся, каб грамадства было сабрана ў кулак… І усё працавала як адзіны механізм. Тады можна будаваць, будаваць, будаваць: заводы, фабрыкі, культываваць палі, рабіць рыўкі ў будучыню, перабудоўваць гарады… Не можа грамадскі гэты цэмент схапіцца, пакуль там гэтыя бурбалкі, гэтае шалупінне, гэты бруд, шлак… А мы, вертыкаль, павінны быць той сталёвай арматурай, вакол якой ён замацуецца. І калі ўсё зацвярдзее, гэта ўжо не здоляць разбурыць ні заходнія буры, ні ўсходнія селі…
      Ён засмяяўся і паглядзеў на генерала.
      - Ты бачыш гэты гмах, генерал. Ён цудоўны. Каб яго ўбачыць, вочы непатрэбны… А жадаеш, вазьмі мае вочы… Я дарогу ведаю так добра, што магу весці народ і без іх…
      - Дык выходзіць, справа ў веры, - сказаў генерал.
      - Я ведаю, бога няма, - адказаў стары прэзідэнт. - Я зразумеў гэта, калі стаяў са свечкай на Раство або на Вялікдзень, і назіраў, як папы мармычуць свае малітвы… Я адчуваў: над імі - пустэча. Нічога там няма… А калі і ёсць, ім на нас напляваць. Але вера, так, без веры - нікуды… І усё, што гэтую веру ў прэзідэнта, у дзяржаву падрывае, павінна быць знішчана!
      Мікіта першым адчуў нядобрае. Пакуль стары прэзідэнт разважаў аб адказнасці народа перад сваім кіраўніком, аб служэнні бізнэсу перад бюджэтам, аб тым, што ўлада - гэта імператыўны абавязак людзей падпарадкоўвацца сваім кіраўнікам, і ўсякі, хто ім не падпарадкоўваецца - вырадак і злачынец, а стары генерал слухаў гэта, як рэлігійны фанатык пропаведзь патрыярха - становішча вакол змянілася. Мікіта прыслухаўся, дастаў пісталет і абярнуўся: у снежным марыве на шэрым гарызонце з'явіліся чорныя кропкі. Палкоўнік адразу зразумеў, што гэта салдаты - занадта правільна яны ішлі ў ланцугу.
      - Праблема, - сказаў Мікіта. Ахоўнік азірнуўся. Гэта быў добры і адданы хлопец гадоў дваццаці пяці. Усё сваё жыццё ён правёў у казармах: спачатку з бацькам, потым у сувораўскім, пасля ў памежных войсках, потым ва ўнутраных, ў АМАПе і, нарэшце, у службе бяспекі прэзідэнта. Ён развучыўся думаць і слепа падпарадкоўваўся любому загаду начальства. Ён навучыўся не слухаць і не чуць тое, што кажуць начальнікі, затое абачліва рэагаваў на любы знак небяспекі. І нават тут, у пустым зімовым полі, ён быў апрануты ў строгі гарнітур, з яго вуха тырчала спружынка слухаўкі, ў якую, праўда, апошнія тыдні ўжо ніхто нічога не казаў, а ў руцэ ён традыцыйна трымаў дыпламат, у які быў умайстраваны хуткастрэльны ручны кулямёт.
      Ахоўнік прыгледзеўся і зняў кулямёт з засцерагальніка. Ён рэальна быў гатовы "пакасіць" кучу народу пры мізэрнай небяспецы для "аб'екта". Палец лёг на кнопку… Мікіта таксама падняў пісталет.
      Але ў гудзе ветра да іх данёсся нечы крык.
      - Спыніцеся! Мы ад вашага сына…
      Прэзідэнт абярнуўся і паглядзеў на нечаканых гасцей.
      - Сына? Якога з іх? Георгія? Рамана? Не, я да іх у рукі не жадаю, - прашаптаў стары.
      - Дайце мне ў рукі бомбу, я падарву іх разам з сабой, - залямантаваў былы старшыня КДБ, спрабуючы хоць бы напрыканцы аказацца карысным прэзідэнту.
      Але стары прэзідэнт не стаў даваць ніякіх загадаў на гэты конт, а нечакана павярнуўся і ў панічным страху кінуўся наўцёкі. Ён бег па раллі, з-пад ягоных ботаў ляцелі камякі прасякнутага каліем чарназёму…  Страх надаў яму сілы, і ён, нібы сорак гадоў таму на хакейным лёдзе, нёсся наперад, як метэор… Ён падаў, пакідаючы на снезе і чэрні адбіткі рук, ён абпальваўся ўдыхамі ледзянога паветра, ён азіраўся, і бачыў у смузе людзей, якія беглі за ім… Стары не мог разабраць іхніх слоў і крыкаў, але пачуваўся зверам, якога тураць, цюгакаючы і палохаючы, паляўнічыя. Яны тураць яго, як зайца. Яны здзекуюцца з яго…
      - Не жадаю ў турму, не жадаю ў турму, - сіпеў на выдыхах першы прэзідэнт, які сам адправіў на нары, здаецца, тысячы чалавек за сваё жыццё. - Не жадаю… Не трэба… Не жадаю… Супакою… Дайце мне супакою…
      Ён выў, словы жаваліся ў кашу, стары пырскаў слінамі, у якіх з'явіўся выразны металічны прысмак крыві.
      Стары паспрабаваў зрабіць апошні рывок, але спатыкнуўся на мяжы, і кулём пакаціўся ў роў, які падзяляў два полі. Перакуліўшыся праз дно, стары з размаху стукнуўся галавой аб іржавую барану, кінутую тут нядбайным трактарыстам. Парцалянавыя зубы, якія ставілі яму лепшыя стаматолагі Еўропы, разляцеліся ў бакі, рот напоўніўся брудам і крывёй, і апошняе, што ўбачыў ён у перакуленым ракурсе: салдаты ў форме НАТО топчуцца па беларускай зямлі… Стары ўзмычаў, усхрыпеў і праваліўся ў цемру.

      25.
      Стары прэзідэнт не бачыў, як моцныя салдацкія рукі падхапілі яго і панеслі да горада. Ён не адчуў, як яго паклалі ў машыну хуткай дапамогі. Як калона без перашкод выехала з Кобрына і накіравалася да Брэста. Стары не чуў гутарак пра тое, што выратаваліся яны цудам, таму што ў гэты самы момант з іншага боку да Кобрына ўжо падыходзілі танкі, і затрымайся яны там яшчэ на некалькі хвілін, дарогі былі бы перакрытыя. Пра тое, што яго прэс-сакратар у п'яным чадзе адмовіўся ад эвакуацыі і застаўся бухаць далей у Кобрыне.
      Цемра перастала быць цемраю, а стала спачатку шэрай, пасля бялявай, нібы ў яе дадавалі і дадавалі малако. І нарэшце, усё вакол стала белым. Запахла свежымі палявымі кветкамі і ядраным азонам. У белым марыве праступіла постаць ў арэоле святла, і прыгажосць гэтай постаці ўразіла старога прэзідэнта. Ён не мог сфакусаваць на ёй свой позірк, але сэрца яго пазнала яе. Яшчэ да таго, як ягоны мозг аднавіў сваю  здольнасць думаць і аналізаваць, ён ужо ведаў, што гэта найбліжэйшы яму чалавек. Гэта Коля. Сын.
      Спачатку старому здалося, што перад ім сядзіць хлопчык. Яшчэ нават не падлетак, а школьнік. А ў вушах загучаў ягоны далікатны голас: "Тата, я ж твой любімы сын, праўда?".
      Позірк старога прэзідэнта, нарэшце, здабыў рэзкасць. Ён ляжаў у самай вялікай палаце Брэсцкай клінічнай лякарні. Усе іншыя ложкі былі прыбраныя. Стаялі вазы з кветкамі, стол з садавінай, а на крэсле перад ложкам сядзеў Коля. Ён ужо больш за гадзіну чакаў, пакуль бацька прачнецца.
      Некалькі кропельніц паступова сілкавалі старога і чысцілі яго кроў. Медыцынскі кампутар сачыў за яго дыханнем, рытмам сэрцабіцця і крывёй… Былы прэзідэнт прыходзіў у прытомнасць.
      - Я, мусіць, памёр. Ляжу ў труне, а ты той анёл, што прыйшоў мяне забраць, - прашаптаў ён. Яго вусны варушыліся з цяжкасцю, таму што месцамі былі зашытыя пасля падзення.
      - Ты мяне пазнаеш? - спытаў сын.
      - Ты таксама памёр, Коля? І калі няма ні бога і ні рая, то куды трапляюць душы такіх, як мы? Можа, мы ператвараемся ў бульбачку? Становімся клубнямі, якія потым пойдуць пад скваркі і на стол? 
      - Не, тата, мы абодва жывыя. Ты ў лякарні, у Брэсце. Як ты пачуваешся? - Коля паклаў сваю руку на старэчую, зморшчаную далонь бацькі.
      - Я? Кагосьці яшчэ ў гэтым свеце цікавіць, як я пачуваюся? Як можа пачувацца мярцвяк? Альбо чалавек, пазбаўлены ўсяго, акрамя свайго ўласнага лядашчага, хворага цела? У маім жыцці больш няма ніякага сэнсу, - сказаў былы прэзідэнт. - Скажу адкрыта, калі бы мяне кінулі ў дол і засыпалі зямлёй, я бы не супраціўляўся.
      - Тата, мы можам усё вярнуць, - сказаў сын.
      Стары паглядзеў на яго сваімі маленькімі, поўнымі слёз вачыма. Ён усміхнуўся, таму што як ніхто разумеў, што ўсё вярнуць ужо нельга. 
      - Я стары дурань, - сказаў ён. - Мне хутка дзевяноста. Я выжыў з розуму, і быў ашуканы ўсімі… Мяне кінулі, як быццам я рыззё або ануча… Я бездапаможны і нікчэмны. Не трэба плакаць, Коленька, не трэба… Я не змагу больш табе нічога даць: ні новы тэлефон, ні пісталецік, ні цацку… Дзіцятка, ты плачаш? А божа… Я раву з табой.
      Сапраўды, Коля румзаў, і з яго велізарных блакітных вачэй каціліся гэткія ж буйныя слёзы. Ён роў, як калісьці ў Драздах, калі тата загадваў маме з'ехаць назаўжды… Як тады, калі яму, любімаму  сыну прэзідэнта, не давалі ўвайсці на нейкую важную нараду, а ён хацеў паказаць бацьку малюначак, які сам намаляваў, і ён лупіў кулачкамі няню і ахоўнікаў, драпаўся і выў… Як падчас уроку ангельскай, калі яго прымушалі вучыць словы, а ён крычаў, што ён сын прэзідэнта, і што ягоны тата ўсіх згноіць у турме. А тата замест таго, каб яго падтрымаць і ўсіх пакараць, сказаў, што настаўніца мела рацыю… Гэта была трагедыя для дзіцяці, і маленькі Коля катаўся па падлозе, біўся галавой аб сцяну і крычаў, што калі вырасце, то адпомсціць бацьку-здрадніку…
      - Тата, я цябе так люблю, - прашаптаў Коля. 
      Малодшы сын нечакана ўзяў яго руку і пацалаваў, заліваючы яе слязамі. Сэрца старога раздзіралася…
      У гэты момант у палату зайшоў былы кіраўнік адміністрацыі. Ён усміхнуўся, убачыўшы, што ягоны план прыйшоў да лагічнага канца: бацька і сын уз'ядналіся. Стары паглядзеў на службоўца, разбітыя вусны скрывіліся, верагодна, азначаючы ўсмешку, і затым ён зноў паглядзеў на сына, таму што не мог на яго нагледзецца.
      - Ты ведаеш што, Коленька, давай я падпішу ўсе дакументы, што вы задумалі. Усё табе перадам, ва ўсім бласлаўлю. А вы дасьце мне адзін укольчык або таблетку. Я вып'ю сам, каб ні на кім не было віны, - сказаў стары. - Я ведаю, ты мяне не любіш, як і браты. Усёткі яны мяне раздзіралі без віны, а ты маеш падставу. Я цябе пакрыўдзіў.   
      - Не, не, бацька, не, ты лепш за ўсіх. Я цябе люблю, - зашаптаў сын. - Мне нічога не трэба, толькі каб ты жыў і кіраваў… Ты вярніся, і зноў стань, кім быў - вялікім прэзідэнтам Беларусі.
      - І ты прабачыш мне, што я кіраваў жорстка? Што разганяў лайдакоў і "пятую калону"? Усіх, хто кідаў мне выклік, саджаў у турму? Душыў дурныя свабоды, якія народу не патрэбны і толькі псуюць ягоны дух? - пытаў бацька. - Ты мне прабачыш?
      Коля адказаў не адразу. Ён апусціў вочы, паглядзеў на спецпасланца. Той кіўнуў.
      - Вядома, тата, - сказаў сын.
      Былы кіраўнік адміністрацыі падышоў з папкай і адкрыў яе. Там ляжалі дакументы, якія стары мусіў падпісаць. Гэта было адкліканне  подпісу пад тымі ўказамі, якія дзялілі краіну напалам і надзялялі братоў прэзідэнцкімі паўнамоцтвамі. Там быў яшчэ шэраг дакументаў, якія павінны былі вярнуць краіну ў стан, папярэдні падзелу. Быў і ўказ аб вяртанні звольненага кіраўніка адміністрацыі на сваю ранейшую пасаду. Вядома, для таго, каб усё гэта спрацавала, трэба было выйграць супрацьстаянне з братамі. Паперкі не вырашалі нічога без падтрымкі рэальных інстытутаў улады, без кантролю над краінай. Але хоць бы на тэрыторыі аднаго пэўнага горада з'явілася легітымная і законная ўлада.
      - Зараз засталося, каб гэтыя пратаколы былі прызнаныя міжнароднай супольнасцю, і ў нас з'явіцца шанец сфармаваць легітымны, міжнародна  прызнаны ўрад, - казаў ён, падаючы паперы. 
      Спачатку паперы падпісваў стары, затым Коля. Калі гэта адбылося, зараз ужо зноў кіраўнік адміністрацыі прэзідэнта моўчкі пакланіўся і з усмешкай выйшаў. Гэта быў найлепшы дзень за апошні час.

      26.
      Аперацыя па ўзнаўленні канстытуцыйнага парадку ў Заходняй Беларусі пачалася на досвітку. Яе распрацавала Ганна. Яна ажыццяўляла і аператыўнае кіраўніцтва пад кантролем вярхоўных галоўнакамандуючых абодвух дзяржаў: Рамана і Георгія.
      Штаб аб'яднанай групоўкі войскаў і сіл правапарадку знаходзіўся ў Жабінцы і атрымліваў аператыўную інфармацыю аб дзеяннях войскаў.
      Першы ўдар быў нанесены з Усходу, па прыгарадах Брэста - Братылава, Кошалева, Вялікія і Малыя Косічы, Тэльмы. 
      А пятай раніцы насельніцтва прыгарадаў папярэдзілі аб ўдары, які меўся адбыцца, і далі гадзіну на эвакуацыю жанчын, дзяцей і старых.
      У шэсць раніцы па ўсіх усходніх прыгарадах Брэста быў нанесены ўдар сістэмамі залпавага агню "Смерч", артылерыяй і верталётамі. Абстрэл раёнаў вёўся на працягу дзвюх гадзін. Знішчалі прыватныя дамы, аўтамабілі, гаражы. Па загадзе Ганны адмысловую ўвагу надалі запраўкам і нафтатэрміналам. Падарвалі і газаправод. Роўна ў восем трыццаць раніцы абстрэл быў спынены.
      Колькасць ахвяр была на прымальным узроўні. 
      Яе задума спрацавала: калі ў горадзе ўбачылі слупы чорнага дыму на ўскраінах, выбухі і людзей, якія беглі ў жаху, замежнікі кінуліся да адкрытай Заходняй мяжы. Усе замежныя місіі абвясцілі аб неадкладнай эвакуацыі ў Польшчу. За імі кінулася наўцёкі і большасць апазіцыйных лідэраў, якія вярнуліся з эміграцыі. Яны пакідалі свае "саветы" і "рады" і любымі спосабамі спрабавалі ўбіцца ў дыпламатычныя машыны. Перапоўненыя замежнікамі, палітыкамі і апазіцыйнымі музыкамі і тэатраламі электрычкі, аўтобусы і машыны несліся да заходняй мяжы. Памежнікі прапускалі іх без віз і надгляду, як уцекачоў.
      Ганна вычакала, пакуль усе яны перасеклі мяжу і ў тры гадзіны дня аддала загад пачаць другі этап аперацыі.
      Два элітныя мотастралковыя батальёны здзейснілі кідок на Захад у раён Вялікіх Матыкал і адтуль праз Клейнікі вышлі да памежнага пераходу "Цярэспаль". Байцы захапілі яго, перакрыўшы любую магчымасць пакінуць горад і краіну ў заходнім кірунку. Мяжа была наглуха зачынена. Войскі неадкладна занялі баявыя пазіцыі, гатовыя адбіць любы напад на краіну звонку. Палякі больш аказваць дапамогу абложанаму гораду не маглі.
      І ў дадзеным выпадку колькасць ахвяр была ў межах разумнага. Ганне паведамілі, што ў рамках рэалізацыі двух этапаў усяго па пацверджаных дадзеных загінула 139 чалавек, з іх толькі два замежнікі: кулю атрымаў карэспандэнт польскага тэлебачання і нейкі п'яны галандзец, які выскачыў з крамы "Д'юці-фры" і пачаў закідваць салдат бутэлькамі алкаголю. Свае страты таксама былі невялікія - каля дваццаці чалавек, чацвёра з якіх загінулі пад "дружалюбным" агнём аднапалчан. 
      Брэст быў узяты ў "абцугі".
      Ужо праз дзве гадзіны - у 17.05 танкавыя калоны ўвайшлі ў горад: адна з Поўдня, са боку Мухаўца. Другая - асноўная - з боку трасы М1. Танкі ўсталі на Варшаўскай шашы і Маскоўскай вуліцы, каля будынкаў аблвыканкама, гарвыканкама і каля Брэсцкай крэпасці. Пад прыкрыццем танкаў у горад пачалі ўваходзіць часткі АМАПа і БРСМ. Гэта быў самы доўгі этап аперацыі. Па разліках Ганны поўная зачыстка горада ад усіх небяспечных элементаў зойме ад двух дзён да тыдня. Трэба было праверыць кожны дом, кожную кватэру, адрыну, гараж, офіс. Раззброіць шматлікія ўзброеныя фармаванні, злавіць завадатараў, і галоўнае, арыштаваць Колю.
      Калі на вялікім экране з'явіліся кадры, як з будынка аблвыканкама АМАПаўцы зрываюць бела-чырвона-белы сцяг і сіні сцяг Еўразвяза, Ганна абярнулася і пераможна паглядзела на братоў.
      Штабам служыла спартовая зала  ў Жабінскай школе, абстаўленая кампутарамі, сістэмамі сувязі і шыфравання. Туды-сюды бегалі штабныя генералы і ад'ютанты.  Раман і Георгій былі ў ваенных маршальскіх уніформах, якія даволі моцна адрозніваліся па фасоне: усёткі для Беларусіі дызайн уніформы распрацоўвала кампанія Юдашкіна, таму яна адрознівалася фарсістасцю і празмернай колькасцю залатых эпалет, а Георгій упадабаў змрочны фрэнч.
      Ганна ў ваеннай форме выглядала цудоўна. Ёй вельмі пасавалі генеральскія пагоны на грацыёзных плечыках. Яна чымсьці нагадвала Марлен Дытрых ў яе лепшыя гады.
      - Ну што, хлопчыкі, можам выпіць шампанскага. Мы ў горадзе, - сказала яна.
      Было відавочна, што абодва браты нерваваліся. Раман абліваўся потам, уздрыгваючы кожны раз, калі паведамлялі аб ахвярах сярод мірнага насельніцтва. Георгій наадварот злаваўся, што ўсё ідзе павольна, што не задзейнічана авіяцыя і тактычныя ракетныя комплексы "Іскандэр". Але Ганна перапыняла любыя спробы змяніць план.
      - Я бы ўсёткі хацеў абгаварыць вашую будучыню, Ганна Мікалаеўна, - асцярожна пачаў Рома. - Я чуў, вы звязваеце яго з Заходняй Беларуссю?
      Ганна не вельмі была ў гуморы, каб весці зараз гэтую гутарку. Яна кінула позірк на Георгія.
      - Гэта наша з табой пытанне, Рома, - сказаў старэйшы брат. - Яна будзе працаваць там, дзе мы вырашым. На нашым, прэзідэнцкім узроўні. Ідзіце, Ганна Мікалаеўна, працуйце…
      Ганна з палёгкай выдыхнула і вярнулася да кампутарнай сістэмы кіравання войскамі. Там яе ўжо чакаў чарговы ад'ютант з новай інфармацыяй. Георгій абняў брата за плечы і адвёў да акна. 
      - Ну давай паглядзім праўдзе ў вочы, братачка, - пачаў ён паблажліва. - Аня кіруе сур'ёзнай аперацыяй - наводзіць канстытуцыйны парадак. Правільна? Наводзіць дзе? У Брэсце. У маім, як казаў баця, калгасе. І тут, ты ведаеш, тыдзеньчыкам не абыйдзецца… Усё, усю гнілату трэба выкарчаваць. А гэта час… Месяцы, можа, гады… Ну так чаму бы ёй не перайсці пакуль сюды на сталай аснове? - з усмешкай спытаў старэйшы брат.
      Георгій ведаў, што Рома ўсё жыццё яго баяўся і вельмі рэдка ішоў на адкрыты канфлікт. Ён ужо пайшоў у Гошы на паваду адносна бацькі, затым вылучыў войскі, потым прыехаў сам, і вось зараз фактычна аддаў яму Ганну…
      - Гоша, я кахаю яе. Хачу, каб яна была са мной, - нечакана прызнаўся Рома і паглядзеў на брата з усёй сваёй пранізлівай наіўнасцю.
      - Не твайго поля гэта ягадка. Я яе ўжо пакаштаваў. І ведаю, што ёй трэба. Не твой зморшчаны агурок, а адчуваць побач з сабой мужыка, які яе аб'ездзіць, - адказаў шчырасцю на шчырасць Георгій.
      - Ты з ёй спаў?
      - Вядома, я яе трахнуў. У першы ж вечар і трахнуў, - кіўнуў Гоша.
      -Трахнуў?
      - Ну а што мне з ёй, у хакей гуляць? Вядома, справа жыццёвая…
      Твар Ромы сказіўся ад болю. Ён сціснуў вусны так, што яны збялелі, у вачах з'явіліся слёзы.
      - Ну-ну, Ромка, не трэба істэрыкі, - сказаў старэйшы прэзідэнт. - Яна ж шлюндрай аказалася. Нічога, колькі такіх у цябе будзе. Не першая і не апошняя… Затое я табе кожны месяц скрыню "Блю Лэйбла" дасылаць буду і пераможніцу конкурсу прыгажосці. А сёння адзначым перамогу. Па-сапраўднаму, па-братэрску! Так! Братачка!
      Георгій павярнуўся і ўбачыў старога прэм'ер-міністра, які мучыўся каля  сцяны.
      - Гэй, мы сёння будзем баляваць! - крыкнуў яму прэзідэнт.
      - Ужо ўзгадняю меню, - кіўнуў прэм'ер-міністр.
      - І яшчэ, там у нас… трупы ёсць… Дык вось, адшукайце сродкі, усіх хаваем за дзяржаўны рахунак. Хай людзі ведаюць, мы не злапомныя, і дзяржава заўсёды дапаможа, - сказаў Георгій.
      - Усіх? - скіс прэм'ер-міністр.
      - Усіх. Усёткі гэта нашыя людзі, - усміхнуўся Георгій.   Ён зноў прыціснуў да сабе Рому і пакалашмаціў яго па лысаватай галаве…
      Увечар, калі ў горад ужо ўвайшлі атрады АМАПа і добраахвотныя брыгады  БРСМа, у Жабінскай школе ішоў баль. Некалькі фур падвезлі напоі для ваеннага  кіраўніцтва аперацыі. З Менска прыехалі выязныя каманды з лепшых рэстаранаў.
      Раман некалькі разоў спрабаваў пагаварыць з Ганнай, але яна адказвала, што пакуль не гатова абмяркоўваць свае планы. Толькі калі спакой у краіне будзе ўсталяваны канчаткова, а ворагі знішчаны - тады яна будзе гатова падумаць і аб сваім асабістым лёсе. Хоць яе пераморгванні з братам сведчылі, што яна ўжо падумала.
      Два браты сядзелі побач, увасабляючы непарушнае адзінства беларусаў перад вонкавым ворагам. Рома глушыў усё, што яму налівалі ў шклянку. Георгій наадварот - як заўсёды піў толькі мінеральную ваду. Выступалі артысты, гэтым разам з патрыятычным рэпертуарам.
      Георгій сказаў тост аб перамозе над цемрашаламі і антыдзяржаўнымі сіламі, аб поўнай падтрымцы беларускага народа і аб вечным братэрскім сяброўстве. Ён глынуў воды, але яна аказалася цёплай, амаль гарачай, і ад гэтага нясмачнай. Ён падклікаў сцюарда.
      - Халодненькай мне прынясі, - кінуў ён.
      Далей тост прамовіў Раман. Прэзідэнт Беларусіі гаварыў няўпэўнена, губляў  думку і хістаўся. Асноўны сэнс яго прамовы  зводзіўся да таго, як многаму ён навучыўся ў брата, што неўзабаве яны вырашаць апошнія супярэчнасці, якія часам былі ў іхніх адносінах, і дзве краіны зажывуць душа ў душу. Ніводзін з іх не згадаў бацьку або малодшага брата, якія ў гэты момант знаходзіліся ў Брэсце.
      Ганна сядзела наводдаль, і кожныя пятнаццаць хвілін ёй прыносілі новыя зводкі з Брэста. Сітуацыя там пагаршалася з кожнай гадзінай.
      БРСМаўцы і ўнутраныя войскі праводзілі зачыстку горада. На вялікіх вуліцах пад прыкрыццем танкаў ніхто не рызыкаваў аказваць ім супраціў. Там было пустынна і ціха. Затое ў дварах і пад'ездах, ва ўстановах і кватэрах сілы правапарадку сутыкнуліся з адчайным супрацівам мяцежнікаў. Па горадзе, як пажар, распаўсюджваліся чуткі, што БРСМаўцы збівалі старых, жанчын і падлеткаў без разбору. Што яны ўрываліся ў кватэры і "экспрапрыявалі" грошы, незаконна здабытыя ў перыяд анархіі, што білі вітрыны і кралі з крам усё, што маглі панесці, урываліся ў рэстараны, забіралі выручку, разбуралі ўсё, патрабуючы бясплатных алкагольных напояў.  Фактычна, яны прыняліся рабаваць, узрушаныя чуткай аб казачных сумах валюты, якія раздаў Коля сваім паплечнікам… Праўда тыя, хто рэальна атрымаў вялікія грошы, былі ўжо ў Польшчы, і пад экспрапрыяцыю патрапілі зберажэнні звычайных кантрабандыстаў.
      Георгій хацеў, каб Брэст больш не вылучаўся перад іншымі гарадамі сваім нахабным, злачынным багаццем, сваімі крамамі, паліцы якіх ламіліся ад танных замежных тавараў, сваімі моднымі кафэ і рэстаранамі. Яму больш не павінны зайздросціць. Ён павінен быў вярнуцца на той узровень, на якім знаходзіліся ўсе астатнія гарады ў краіне… 
      На адну ноч усім удзельнікам аперацыі па навядзенні канстытуцыйнага парадку было абяцана поўнае вызваленне ад крымінальнай адказнасці.
      Гэта ап’яніла вызваліцеляў. Сапраўды, АМАП і маладыя штурмавікі канчаткова страцілі і страх, і сорам. Падазроных людзей жорстка збівалі і рабавалі. Многія з іх былі проста выпадковымі мінакамі. Былі зафіксаваны некалькі выпадкаў згвалтаванняў. 
      Асабліва люта прадстаўнікі прапрэзідэнцкай моладзі білі і падпальвалі дарагія іншамаркі, якія берасцейцы бязмытна завезлі ў горад ў апошні месяц.   
      У адказ на гэта з вокнаў і падваротняў у іх паляцелі кактэйлі Молатава, ім стралялі ў спіну з паляўнічых стрэльбаў і траўматыкі, у цёмных пад'ездах рэзалі кухоннымі нажамі, адбіралі зброю і ўжо з яе расстрэльвалі прадстаўнікоў законнай улады.
      Азвярэнне назіралася з абодвух бакоў.
      БРСМаўцы даведаліся, дзе жыве той самы суддзя, з якога ўсё пачалося, уварваліся ў яго кватэру на вуліцы Янкі Купалы і забілі яго. Яны забралі ўсе яго зберажэнні, тэлефон і ноўтбук. Гвалтаваць яго жонку маладыя людзі не сталі, таму што яна была ўжо сталай жанчынай, таму ёй проста праламалі  чэрап гантэллю.
      Адстрэльваючыся, загінуў і міліцэйскі начальнік, які падтрымаў паўстанне, праўда, прыхапіўшы з сабой дваіх маладых байцоў  унутраных войскаў з Гародні.
      Мікіце каштавала шмат высілкаў, каб выратаваць ад ашалелай прапрэзідэнцкай моладзі сляпога генерала. Для гэтага яму прыйшлося прыдушыць аднаго БРСМаўца, насадзіць на штыр другога, і забраць ў іх адмысловыя бэджы, якія яны насілі, каб адрознівацца ад жыхароў Брэста. З гэтымі бэджамі яму ўдалося  адвесці старога з небяспечнага раёна і схаваць у бакоўцы ўжо разрабаванай крамы.
      Увесь гэты час стары ныў.
      - Навошта ты мяне ратуеш, Вася? Ты сам ратуйся. Сляпога старога яны не крануць, - казаў ён. - Мы ж вучылі іх савецкім ідэалам… Паважаць старых, ветэранаў, дапамагаць нямоглым… Яны ж давалі клятву.
      - Калі б вы бачылі, што адбываецца наўкол, вы бы самі сабе вочы выкалалі, Сяргей Міхайлавіч. Мы - ворагі, - адказваў Мікіта. - А ў ворага - старасць, немач, інваліднасць, безабароннасць, ягоныя правы - гэта проста подлы спосаб уцячы ад адказнасці.  Калі яны вас пазнаюць, то не пашкадуюць. Гэтая ноч усё спіша…
      Мікіта накіраваўся да выхаду, але голас старога спыніў яго.
      - Чакай. Ты не такі просты, як здаешся, Вася. Альбо ты святой, Вася, альбо табе нешта трэба? Калі ты чакаеш, што ў мяне ёсць чым табе заплаціць - то ў мяне нічога няма, не назапасіў ні на замежны рахунак, ні на таемныя кватэры, ні на дарагія машыны. Нават вачэй у мяне няма, каб позіркам падзякаваць табе. У чым твая мэта, Вася.
      - Я не Вася, - сказаў Мікіта.
      - Хто ж ты?
      - Я Мікіта, ваш пляменнік і палкоўнік Камітэта дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь, - ганарліва адказаў яму Мікіта. - І я з вамі, таму што даваў прысягу служыць. Таму што гэта абавязак чэкіста. Таму што мы павінны абараніць краіну, забяспечыць яе дзяржаўную бяспеку. Таму што афіцэры КДБ  ніколі не здаюцца!
      Мікіта замоўк. Стары ўсё зразумеў і ўсміхнуўся.
      - Мікіта, - працягнуў ён нягучна. Ён падышоў да свайго былога вучня і пераемніка і абняў яго. - У мяне ёсць шмат чаго табе распавесці, сынок.
      Яны размаўлялі некалькі гадзін, пакуль заліты крывёй горад шалеў за вокнамі. Былі чутныя стрэлы і крыкі, дзесьці білі шкло і забівалі людзей. Але яны абмяркоўвалі найважнейшыя рэчы…
      За гэтую ноч у Брэсце загінула каля тысячы чалавек. 


27.
      П'янка ў Жабінцы завяршылася пад раніцу. Раман заснуў проста за сталом, і яго аднёс у ложак яго асабісты ахоўнік. Георгій пайшоў спаць яшчэ раней, адчуўшы моцную стомленасць.
      Ганна як быццам прадчувала, што ў гэтую ноч здарыцца нешта надзвычай важнае. Інтуіцыя яе не падманула -- каля чатырох гадзін раніцы ёй паведамілі, што ў гарадской клінічнай лякарні выяўлены стары прэзідэнт і Коля. Яна загадала блакаваць паверх і, не сказаўшы нічога братам, села ў бронемашыну і накіравалася туды. Яна хацела арыштаваць завадатараў рэвалюцыі асабіста. Для гэтага ў яе было ўжо ўсё падрыхтавана: пастанова аб арышце, аператар КДБ, які ўсё гэта здыме, камера ў адным са следчых ізалятараў Брэсцкай вобласці, куды адвязуць арыштантаў супрацоўнікі адмысловага аддзела КДБ на сваім чорным мікрааўтобусе.
      Коля правёў гэтую ноч з бацькам, як і ўвесь папярэдні дзень. Яго папярэджвалі аб магчымай сілавой аперацыі. Калі ракетчыкі і артылерыя "прасавалі" ўсходнія прыгарады Брэста, да яго ў лякарню адзін за другім прыязджалі заходнія дыпламаты, прапаноўваючы вывезці яго ў Польшчу. Коля адмовіўся. Ён разумеў, што як лідэр рэвалюцыі павінен быць з людзьмі, якія паверылі ў яго, да канца. А галоўнае, ён не жадаў кінуць бацьку, які не мог паехаць на Захад, таму што тысячы апазіцыянераў толькі і чакалі магчымасці расправіцца з ім у Гаазе, як з Мілошавічам. Ніхто з дыпламатаў не мог даць старому гарантыі недатыкальнасці, а некаторыя суддзі ўжо намякалі, што неадкладна выдадуць ордэр на яго арышт, каб учыніць паказальнае судзілішча над чарговым зрынутым "дыктатарам". Коля верыў, што, у выніку, атрымаецца пераканаць братоў забяспечыць старому годную старасць, хай нават гэта будзе азначаць турму для самога Колі.
      Яму далажылі, што мяжа зачынена, і ў горад увайшлі танкавыя калоны. Коля папрасіў сваіх сілавікоў не ўступаць у прамое баявое сутыкненне. Ён занадта добра ведаў Гошу і разумеў, што таму патрэбна была толькі падстава для маштабнага кровапраліцця. Сітуацыю здолелі ўтрымліваць да вечара, але з надыходам цемры ўсё выйшла з-пад кантролю. Тая сярэднявечная жудасць, якая была загнаная і схаваная ў глыбіні душы добрага, талерантнага, цярплівага беларускага народа, раптам вырвалася, ператвараючы яшчэ ўчора еўрапейскіх і інтэлігентных людзей у звераватых забойцаў. Людзі ўжо не слухалі ніякіх начальнікаў і кіраваліся выключна голасам сваёй ідэалагічнай нянавісці, прагнасці, зайздрасці, юрлівасці і помсты.
      Коля ўвесь гэты час размаўляў з бацькам. Ён распавядаў аб тым, як журботна і цяжка яму жылася на Захадзе. За ўсё яго жыццё, ён і дня не пражыў як звычайнае дзіця або падлетак. Заўсёды побач  былі ахоўнікі, няні, заўсёды ўсе яму імкнуліся дагадзіць, падпарадкоўваліся. У яго не было сяброў, таму што ніхто не ставіўся да яго як да чалавека. Ён быў сын прэзідэнта. Недатыкальнае бажаство.
      У Бельгіі яму ўпершыню прыйшлося жыць жыццём звычайнага чалавека. Кватэра ў доме, дзе жылі іншыя незнаёмыя людзі. Паездкі без ахоўніка. Яму прыйшлося самому хадзіць у краму, самому здаваць вопратку ў пральню, самому плаціць за свой тэлефон, нават ездзіць часам у грамадскім транспарце, дзе абсалютна чужыя людзі знаходзіліся з ім у незвычайнай блізкасці. У гэтыя моманты ён адчуваў прылівы панічнага жаху. А раптам гэты незнаёмы чалавек проста абернецца і тыцне яго нажом, і ніхто яго не абароніць? Першы час ён галадаў, таму што не было прыслугі, якая бы прынесла яму бутэрброд або каву. Ён не мог сябе прымусіць пайсці ў краму, купіць прадуктаў і прыгатаваць з іх што-небудзь, а ў рэстаранах яму было чамусьці сорамна і няўтульна.
      Гэта была страшная ломка. Звычайнае жыццё аказалася  значна больш складаным, чым ён думаў, і значна больш  пакутлівым.
      Затым ён распавёў аб тым, што вырашыў вярнуцца на радзіму любым коштам. Коля распавёў, як схапіліся на Захадзе за нясмелыя выступы ў Брэсце. Як яму вылучылі шматмільённую фінансавую падтрымку і самых дасведчаных дараднікаў, як прымусілі ўсе астатнія апазіцыйныя сілы яго падтрымаць. Як ён прайшоў некалькі курсаў навучання дэмакратыі, дзе яму даводзілі, што не асоба кіраўніка павінна забяспечваць развіццё краіны, а сама сістэма, дзякуючы збалансаванасці, гарантавала ўстойлівае развіццё грамадства. Там яму распавядалі, як разбэшчвае абсалютная ўлада. Як бяднее і дэградуе насельніцтва ў такіх дыктатурах. Колькі злачынстваў, няшчасцяў і несправядлівасцяў нясе для людзей любы дэспатызм. Чаму так важныя правы чалавека, і што самае галоўнае права - гэта права змяніць урад, калі ён перастае падпарадкоўвацца свайму народу. Як важна для чалавека свабодна думаць і выказвацца. І што калі ў краіне ёсць розныя пункты гледжання - гэта добра. І караць за іншадумства не трэба. І што не існуе ніякай "пятай калоны", таму што калі людзі жадаюць змяніць уладу, магчыма, праблема не ў іх, а ва ўладзе. І гэта ты, як кіраўнік, нешта зрабіў не так. 
      Стары слухаў гэтыя трызненні паблажліва. Дурная ліберальная ерась не магла яго крануць - гэта ўсё была толькі прыгожая казка. Няма ніякай дэмакратыі. Не існуе ў прыродзе. Няма тых, хто мае рацыю. Няма ніякай свабоды. Нічога з гэтай бязглуздзіцы няма. Ёсць толькі адно правіла: захапіўшы ўладу, яе трэба ўмацаваць і ніколі нікому не аддаваць. Аж да скону. Хто жадае яе адабраць - вораг, які павінен быць бязлітасна знішчаны і раздушаны. І нават калі перадача ўлады выглядае законнай і мірнай - гэта толькі ўяўнасць. Кожны наступны кіраўнік знішчае спадчыну папярэдняга. Яго ўласны лёс - таму маляўнічы прыклад. А Коля  заўсёды быў летуценнікам. Ён любіў фантазіраваць у дзяцінстве і потым доўга верыў у свае фантазіі… Стары ведаў: гэтай зямлі патрэбен гаспадар.
      Яны паспелі ўспомніць маму Колі, яе беззапаветнае каханне да прэзідэнта і смерць у выгнанні, калі ў палату ўвайшлі ўзброеныя аўтаматамі супрацоўнікі АМАПа ў бронекамізэльках і чорных масках. Пераканаўшыся, што небяспекі няма, яны крыкнулі - "чыста!".
      Пасля гэтага ў палату ўвайшла камандзір аб'яднанай групоўкі войскаў генерал-маёр Ганна Мікалаеўна ў суправаджэнні аператара КДБ і некалькіх супрацоўнікаў адмысловага аддзела КДБ і глаўўрача лякарні.
      Яна з усмешкай павітала Колю і старога прэзідэнта. Пасля гэтага яна адкрыла папку і зачытала пад відэакамеру роўным, спакойным голасам пастанову аб арышце. Коля абвінавачваўся ў дзяржаўнай здрадзе і арганізацыі масавых беспарадкаў. Стары ўсміхнуўся. Апошні раз артыкул аб арганізацыі масавых беспарадкаў ужывалі пасля прэзідэнцкіх выбараў у 2010 годзе, калі па ёй асудзілі большасць лідэраў апазіцыі. І вось зараз яго любімы сын Коля ставіўся ў адзін шэраг з імі. Але поўную аналогію з тым непрыемным годам стары прэзідэнт адчуў, калі пачалі абмяркоўваць ягоны лёс. Ганна абвінаваціла старога ў крадзяжы "Газэлі" - уласнасці калгасу "Гарадзец". Спачатку глаўўрач сказаў, што дыягназ старога несумяшчальны з яго перасоўваннем за межамі  лякарні. Ганна папрасіла выключыць камеру і адвяла глаўўрача ў калідор. Праз некалькі хвілін глаўўрач  вярнуўся і, утаропіўшыся ў падлогу, на камеру паведаміў, што медыцынскіх супрацьпаказанняў для арышту былога прэзідэнта няма. Ён абсалютна здаровы.
      - Магу я ўбачыць братоў? - спытаў Коля.
      - Баюся, гэта немагчыма, - холадна адказала Ганна.
      - Я прашу вас толькі аб адным, Анечка, не раз’ядноўвай нас, - узмаліўся першы прэзідэнт. - Я так вінаваты перад ім, перад Колем. Я павінен замаліць сваю віну. Мы толькі пачалі гутарыць, а нам яшчэ ёсць гэтулькі ўсяго, што сказаць… У чым павініцца… Я вас вельмі прашу, калі ёсць для вас хоць нешта святое… У адной камеры мы ўсё перажывем. Усе рэвалюцыі, і ўсе катаклізмы. Але каб з сынам разам.
      - Добра, - пагадзілася Ганна. - Гэта я магу задаволіць.
      Чацвёра дужых хлапцоў у скураных куртках паднялі старога проста на коўдры і вынеслі з пакоя. Следам за ім адвялі і Колю, папярэдне надзеўшы на яго наручнікі. Іх вывялі на вуліцу і пасадзілі ў чорны мікрааўтобус. Ганна перадала інструкцыі таму самаму супрацоўніку КДБ, які з'еў апошнюю вінаградзіну на апошняй прэзідэнцкай лазе.
      Аўтобус са спецнумарамі ў суправаджэнні дзвюх бронемашын знік у цемры, а Ганна пайшла спаць з пачуццём добра выкананага абавязку. 
      Раніца пачалося для Брэста бадзёрай праграмай гарадскога тэлебачання. Тэлевядучыя з трохі стомленымі тварамі і напружанымі, ненатуральнымі ўсмешкамі паведамілі, што ў горадзе ўсталяваны канстытуцыйны парадак, і сілавую аперацыю супраць бандытаў падтрымала абсалютная большасць берасцейцаў. Аб ахвярах паведамілі мімаходзь, маўляў, ад бандыцкіх куль і нажоў пацярпела  вялікая колькасць доблесных супрацоўнікаў міліцыі і добраахвотнікаў, якія коштам свайго жыцця ратавалі маёмасць гараджан і абаранялі іх ад супрацьпраўных дзеянняў бандфармаванняў і польскіх дыверсантаў. Натуральна, паказалі некалькі "народных" бабулек, інвалідаў і шматдзетных маці, якія ад усёй душы дзякавалі за ўсё Георгія Аляксандравіча і Рамана Аляксандравіча. Быў афіцыйны каментар прэзідэнцкай прэс-службы і кадры аператыўнай відэаздымкі арышту галоўнага завадатара беспарадкаў - Мікалая. Што дзіўна, пра арышт былога прэзідэнта карэспандэнты нічога не сказалі. Другія кадры аператыўнай здымкі дэманстравалі схованкі з наркотыкамі і незлічоныя арсеналы зброі, якія прыналежылі апазіцыянерам, і нават іхні нататнік з планам паўтарыць тэракт у Менскім метро. Паказвалі кадры з відэакамер назірання на мяжы, на якіх  замежнікі і апазіцыйныя бонзы "драпалі" з краіны пад здзеклівыя і зневажальныя каментары штатных прапагандыстаў. Нешматлікія звярнулі ўвагу на безуважлівы позірк тэлевядучых. Гледачы не маглі бачыць, што побач з тэлесуфлёрамі стаялі супрацоўнікі КДБ, і гэта трохі бянтэжыла нават дасведчаных тэлевядучых. 
      Георгій Аляксандравіч гэты эфір не бачыў. Уночы стомленасць змянілася дзіўным нядужаннем, якое перад світанкам прывяло да нястрымнага паноса і наймоцнай млосці. Натуральна, лекары адразу выказалі здагадку: атручванне. Узялі аналізы мачы і кала. Але ніякіх шкодных рэчываў там не выявілі. Ганна паспела наведаць яго ў гэты момант, распавесці аб поўнай перамозе ўрада і арышце Колі. Сіл на сэкс у Георгія не было, на працу таксама, Ганна абяцала наведаць яго ўвечар і з'ехала ў Брэст. 
      Між тым стан прэзідэнта пагаршаўся. Асабісты лекар запатрабаваў неадкладную шпіталізацыю. Раніцой Георгія на яго верталёце перавезлі ў клінічную лякарню Брэста. Яго паклалі ў тую самую ВІП-палату, дзе яшчэ некалькі гадзін таму ляжаў яго бацька. Ні антыбіётыкі, ні прамыванне страўніка, ні ачыстка крыві нічога не давалі. На працягу ўсяго дня ягоны стан пагаршаўся.
      Раман таксама прыехаў у Брэст, паездзіў па горадзе ў бронемашыне, а затым заняў цэлы паверх лепшай брэсцкай гасцініцы, дзе замкнуўся і запіў.
      Увесь гэты час Ганна асабіста прымала ўдзел у зачыстцы горада. Былі арыштаваны сотні чалавек: практычна ўся ўладная вертыкаль Брэста, усё кіраўніцтва сілавых ведамстваў, суддзі, кіраўнікі гарадскіх СМІ, прадпрыемстваў і ВНУ - усе, хто працаваў са змоўшчыкамі і атрымліваў ад іх грошы. Далей трэба было разабрацца, каго пускаць па "ўгалоўцы", каго па "адміністратыўцы", каго на "раскулачванне" - вызваленне ад адказнасці за пакаянне, стукацтва і вельмі вялікі выкуп. Абраць завадатараў для паказальных судоў. Яшчэ сотні чалавек абвясціць у вышук. Да канца дня твары апазіцыянераў і іхніх саўдзельнікаў  змяшаліся для яе ў адну чалавечую кашу…
      З Масквы і Тэль-Авіва ў Брэст ужо ляцелі лепшыя лекары. Увечар кансіліум лекараў сабраўся ў першы раз. Яны агледзелі хворага, які ў выніку бясконцай дыярэі і ванітавання моцна страціў у вазе. Апроч таго ў яго выявіўся яшчэ адзін сімптом - у Георгія пачалі выпадаць валасы. Здагадка лекараў была страшнай: прэзідэнта атруцілі з дапамогай нейкага радыёактыўнага ізатопа. Патрапіўшы ў арганізм з ежай, ён жорсткім альфа-выпраменьваннем руйнаваў кроў і цела, нібы вандал з кувадлай, які трапіў у шкляны офіс і крушыў усё наўкол. Гэтае выпраменьванне немагчыма было спыніць. Чырвоныя крывяныя цельцы гінулі  на вачах.
      Ізатоп нельга было вывесці, немагчыма нейтралізаваць, супраць радыяцыі не існавала супрацьяддзя. Радыёлагічнае даследаванне паказала, што гаворка ідзе аб Палоніі 210. Гэтае рэчыва было ў мільён разоў больш небяспечным, чым цыяністы калій, а для смяротнага зыходу досыць было траплення ў арганізм усяго 0.01 грама.  Па горадзе адразу ж  папаўзлі чуткі, што прэзідэнта атруцілі заходнія спецслужбы, каб спыніць аперацыю "Закон і парадак". Успаміналі аналагічны гучны выпадак з Літвіненка ў Лондане напачатку 2000х, якога тады атруціла расійскае ФСБ.
      Справа Літвіненка сапраўды наштурхнула зламыснікаў на спосаб забойства, але толькі гэта былі не міфічныя заходнія спецслужбы, а малодшы брат Георгія - Рома. Гэта ён падчас  ўчорашняга банкету  падсыпаў яму ў ваду радыёактыўны ізатоп, альфа-выпраменьванне якога ў імгненне вока нагрэла ледзяную мінералку ў шклянцы. У думках ён пракаментаваў смяротны глыток так: "Гэта табе за Аню, і за Астравец… Жары цяпер сваю атамную энергію, сука!" У гэтых словах была доля праўды, таму што Палоній быў атрыманы з радыёактыўных адкідаў Астравецкай АЭС. Раніцой Рома амаль раскаяўся, паехаў у Брэст, каб наведаць брата, але не здолеў сябе прымусіць, кружыў вакол лякарні, а ў выніку зачыніўся ў гасцінічным люксе і запіў яшчэ горш чым раней. Не вытрымаўшы пакут сумлення, ён загадаў збірацца… Увечар ягоны картэж быў гатовы да вяртання ў Беларусію.   

      28.
      Георгій ужо не мог гаварыць, калі яго наведаў стары прэм'ер-міністр у белым халаце, разам са знакамітым прафесарам-радыёлагам. Прэм'ер з болем паглядзеў на свайго начальніка - мужчыну яшчэ ў самім росквіце сіл, які ляжаў лысы, бязвусы, худы і змардаваны… Пад ім была вутка, і туды няспынна нешта цякло  з агідным слізкім гукам… Прэзідэнт толькі мыкаў, не ў сілах адкрыць рот.
      - Георгій Аляксандравіч, прабачыце, што турбую вас на бальнічным, але лічу неабходным вас праінфармаваць. Я атрымаў заключенне кансіліума, вось прафесар тут, вынікі несуцяшальныя, - сказаў ён як мага мякчэй. - Гэты радыёактыўны элемент, Палоній 210, які, распадаючыся, вылучае моцнае альфа-выпраменьванне. Яно выпальвае вас знутры, і навука яшчэ не ведае спосабу, як яго дэактываваць. У вас вострая прамянёвая хвароба ў апошняй стадыі. Тут усё падрабязна апісана, але, думаю, не варта… Вядома, мы выклікалі спецыялістаў з адмысловым абсталяваннем, экспертаў, крыміналістаў,  правялі расследаванне.
      У вачах Георгія гарэў знак пытання. Стары прэм'ер, здаецца, сам палохаўся таго, што цяпер прагучыць. Ён уздыхнуў і працягнуў.
      - Сляды палонія былі выяўлены ў вашай шклянцы. Патрапіў ён туды падчас банкету. Мы праверылі ўсе бутэлькі з вадой - яны чыстыя… Слядоў радыёактыўнага заражэння мы не выявілі. Затое слабы след быў выяўлены на нажы, які выкарыстаў… ваш брат. Гэта Раман Аляксандравіч падсыпаў вам Палоній у ваду.
      Ён замоўк, даючы час пацяжэламу розуму Георгія прааналізаваць гэтую навіну. Ён ніяк не адрэагаваў, толькі ў яго вачах нешта патухла, а потым там задрыжала сляза…
      - Прабачце. Я разумею, наколькі гэтая цяжкая вестка, - з жалем сказаў прэм'ер-міністр. - Мне вельмі шкада. Гэтага ніхто не мог чакаць. Усё, што я скажу далей, вынікае з гэтай сумнай падзеі.
      Стары прэм'ер уздыхнуў і адкрыў чырвоную скураную папку.
      - Вось… Паводле заключэння лекараў, ваш дыягназ не сумяшчальны з выкананнем паўнамоцтваў прэзідэнта. Таму сёння было прынята рашэнне аб прызнанні вас недзеяздольным па медыцынскіх паказаннях, - ён паглядзеў на прафесара, той кіўнуў. - Далей. Мы выкрылі злачынца. Падазраванага. Гэта ваш брат, Раман Аляксандравіч. Яго візіт да нас быў неафіцыйным, братэрскім, гэтак мовіць, і таму паводле Венскай Канвенцыі на яго, як на кіраўніка дзяржавы, не распаўсюджваецца дыпламатычны імунітэт. Мы прынялі рашэнне затрымаць яго, што ў дадзеную хвіліну і ажыццяўляюць нашы кампетэнтныя органы. Ну тут, думаю, вы не будзеце супраць. Такім чынам, ужо на днях будзе прынята рашэнне аб адхіленні яго ад пасады, з прычыны здзяйснення асабліва  цяжкага злачынства: замаху на забойства, а да таго часу, магчыма, ужо і забойства. Але гэта, можа, ужо і не так важна. Таму што толькі што Еўразвяз і ЗША афіцыйна прызналі падзел Беларусі неправавым. Гэта значыць, з пункту гледжання міжнародна-прававой рэальнасці, Заходняй Беларусі і Ўсходняй Беларусіі больш не існуе, як і органаў улады, сфармаваных у выніку гэтага падзелу. А існуе толькі Рэспубліка Беларусь і ранейшыя органы кіравання. 
      Ён зноў уздыхнуў і, як бы трохі перапрошваючы, развёў рукамі.
      - Такім чынам, прэзідэнтам зноў прызнаны ваш бацечка. Але і ён не можа выконваць абавязкі, на тых жа дзвюх падставах: супраць яго ўзбуджана крымінальная справа. І ён хворы. Вось ёсць заключэнне аб ягоным здароўі, зробленае ўчора тут, - ён прабег вачыма па другой паперы. - І зноў дыягназ – старэчы маразм, хвароба Альцгеймера і мазаічная псіхапатыя не дазваляюць яму больш займаць пост прэзідэнта краіны. Недзеяздольны. У нас унікальная сітуацыя, Георгій Аляксандравіч, падзівіцеся, у краіне тры афіцыйныя прэзідэнты - і ўсе тры недзеяздольныя. Такім чынам, паводле канстытуцыі, калі першая асоба дзяржавы не можа выконваць свае абавязкі, уся паўната прэзідэнцкай улады пераходзіць да кіраўніка выканаўчай улады - гэта значыць прэм'ер-міністру. То бок да мяне.
      Ён з палёгкаю выдыхнуў і замоўк, нібы паўмёртвы Георгій мог яму нешта адказаць.
      Георгій глядзеў на яго, не міргаючы. Нават паведамленне аб смерці адышло для яго на другі план. Да яго яшчэ некалькі фраз таму стала даходзіць, што проста на ягоных вачах ажыццяўляецца дзяржаўны пераварот. Ён не мог зразумець, як гэты стары, лакей, тэхнічны службовец, пустое месца, аб якое і бацька, і ён сам тысячу разоў выціралі ногі, які толькі і ўмеў інспектаваць фермы і будаваць дзіцячыя сады, абвёў іх усіх вакол пальца. Ён жа падмяў іх усіх: і бацьку, і ўсіх трох братоў, якія душыліся за ўладу. Ён адабраў ў іх гэтую ўладу адным рухам, як адбіраюць у дзяцей упадабаную цацку. За адным разам адхіліў усю сям'ю. Як гэта магчыма? Хто яму дапамог?
      Нібы адказваючы на яго нямое пытанне, стары прэм'ер-міністр збочыўся, і Георгій убачыў за яго спінай кіраўніа адміністрацыі прэзідэнта.
      - Вось чалавек, дзякуючы якому мы ведаем апошнія міжнародныя навіны, - сказаў ён. - Вялікі патрыёт нашай краіны. Дыпламат. І цяпер зноў кіраўнік прэзідэнцкай адміністрацыі Рэспублікі Беларусь.
      - Я жадаю вам ачуняць, - шчыра сказаў кіраўнік адміністрацыі. - Ніхто не заслужыў такіх выпрабаванняў, што бы вы не зрабілі ў сваім жыцці.
      - Як вы і прасілі, мы пахаваем усіх за дзяржаўны рахунак, - сказаў прэм'ер-міністр. - У нас будзе чалавек, які будзе займацца ўсімі цырымоніямі, гэтак мовіць, дзяржаўных пахаванняў. Калі ў вас будуць нейкія пажаданні, як і што, ён усё зробіць…
      Ён жэстам паклікаў кагосьці, і ў палату зайшоў прэс-сакратар былога прэзідэнта. Ён змяніўся: гладка выгалены, у дарагім гарнітуры і з пранізлівым позіркам кплівых вачэй, нібы ён быў ужо ў жывым эфіры.
      - Гэта будзе вельмі стыльна і ўрачыста, - паабяцаў прэс-сакратар. - Я асабіста буду весці тэлетрансляцыю на ўсю краіну…
      Вусны Георгія напружыліся і задрыжалі. Ён хацеў нешта, калі не сказаць, то паказаць імі… Але нічога ў ягоным целе яго больш не слухалася. Усярэдзіне ўсё гарэла, нібыта ядзерны рэактар быў ў ягоных вантробах. Зноў пачуўся гук вадкасці, якая пацякла ў судна…
      - Георгій Аляксандравіч, вы не турбуйцеся. Мы пакараем злачынца, - упэўнена сказаў кіраўнік дзяржавы. - Мы прыцягнулі для гэтага лепшыя сілы і досвед, які не раз нас выбаўляў у цяжкіх сітуацыях.
      Георгій убачыў, як з дзіўнай усмешкай з-за спіны прэм'ера выйшаў стары ў генеральскім мундзіры. Яго грудзі палалі ордэнамі, а  вачніцы зеўралі чарноццем. Гэта быў Старшыня Камітэта Дзяржаўнай Бяспекі Рэспублікі Беларусь. Ён павярныў свой твар у бок ложка, нібыта мог бачыць радыяцыйнае свячэнне, якое знутры забівала Георгія, і ад аднаго гэтага позрку пустых западзін усё цела напаўнялася невыносным болем.
      Картэж Рамана ад'ехаў ад гасцініцы і спешна накіраваўся на Ўсход. Ён сам быў у жудасным настроі, і ўвесь час дакараў сябе за слабасць. Яму нават захацелася сустрэцца з Колем і з бацькам, каб распавесці ім усё і апраўдацца. Раману здавалася, што толькі яны здольныя яго зразумець. 
      Яго перахапілі на выездзе з горада. Некалькі танкаў перагарадзілі дарогу. Ахова была гатова адкрыць агонь і ваяваць за свайго прэзідэнта да канца, але калі на браніраваны "Паршэ" накіравалі танкавыя гарматы, ахова апусціла пісталеты. Кдбэшнікі накіраваліся да прэзідэнцкай машыны. Іх вёў намеснік старшыні камітэта - палкоўнік Мікіта.
      Ён падышоў да машыны і пастукаў у браніраванае шкло.
      - Адчыніць! Іменем Рэспублікі Беларусь, вы арыштаваныя па падазроне ў замаху на забойства, - сказаў ён.
      За таніраваным шклом нічога не варухнулася. Ён пастукаў яшчэ раз, тады ў акне з'явілася рука, якая паказала сярэдні палец.
      Рука знікла. Мікіта ўжо падумаў аб тым, што разразаць браніраваную  машыну - гэта складаны і доўгі працэс. Ён нахіліўся да машыны, і раптам на шкло пырснула ружова-бардовая жыжка. Мікіта здрыгануўся. Рома, нарэшце, канчаткова паддаўся сваёй дэпрэсіі і стрэліў сабе ў галаву, але гук ніхто не пачуў - у нямецкіх машын была выдатная гукаізаляцыя.
      Гэтую навіну і паведаміў Георгію стары генерал.
      Старэйшы сын глядзеў на гэтую чацвёрку, якая стаяла над ім, як анёлы пекла: прэм'ер-міністр, кіраўнік адміністрацыі, старшыня КДБ, прэс-сакратар, старыя грыбы, пенсіянеры, інваліды… Яны дамовіліся аб усім, яны ўсё ведалі, яны ўсё спланавалі… Пакуль маладыя лаяліся, яны заўсёды былі ў хаўрусе. І зараз яны стаялі над ім і ўсміхаліся.
      У Мікіты заставалася апошняя справа. Ён сеў у машыну і паехаў. Мікіта ледзь паспеў, таму што ахоўнік Ромы, якога Ганна даўно завербавала, патэлефанаваў ёй і паведаміў, што адбылося. Ганна ўсё зразумела. Пераварот ужо адбыўся, улада перайшла ў іншыя рукі, і ніякіх шанцаў на тое, каб застацца, не было. Гэта была тая вайна, дзе палонных не бяруць. Яна выйшла пасля допыту рэктара Брэсцкага ўніверсітэта, спусцілася ўніз і села ў машыну. Калі яна ўключыла фары, то заўважыла наперадзе старую "Ладу", у якой сядзеў абязвечаны кіслатой чалавек. Яна ніколі не бачыла гэты твар, але вочы, іх выраз, іх бляск яна пазнала. Гэта быў Мікіта.
      Машыны стаялі адна насупроць другой метрах у пяцідзесяці. Ганна ўсё зразумела і прышпілілася. Яны націснулі на газ адначасова. Машыны панесліся адна на адну і сутыкнуліся лоб у лоб на паўдарозе. Капоты спляжыла ўсмятку. Пырскі шкла, шмаццё кузава, рухавіка разляцеліся ва ўсе бакі. Машыны развярнула, і чорную кінула на слуп, скамячыўшы ўсю левую частку кузава.
      Мікіта адкрыў вочы першым. У ягоным твары тырчалі вострыя аскепкі шкла, але яму было ўсё роўна. Нервы даўно былі атрафаваныя, і болю ён не адчуваў. Толькі адчуў, што па твары і шыі ўвесь час нешта цякло. Ён адшпіліў рамень бяспекі  і з цяжкасцю выйшаў з машыны. Да аўтамабіля Ганны было метраў дзесяць. Мікіта мінуў гэтую адлегласць, валакучы вывернутую ступню. Ганна так і сядзела за рулём у пакарабачаным кузаве. Наўзрок было цяжка вызначыць, што ў яе зламана. Яна не рухалася, але вочы былі адкрыты і вусны варушыліся…
      - Я рада цябе бачыць, Мікіта, - сказала яна.
      - Навошта ты ўсё гэта зрабіла? - спытаў Мікіта.
      - Таму што я хацела давесці ўсім, што жанчына можа быць кіраўніком дзяржбяспекі, - сказала яна. - Але я цябе кахала. Я не ведаю, навошта я так усё сапсавала…
      - Дзе яны? Дзе прэзідэнт і Коля?
      - Яны павезлі іх…
      - Куды?
      Яна, здаецца, сама не магла ўспомніць гэтае месца.
      - Ты мяне кахаў? - замест адказу спытала яна.
      -  Што?
      - Скажы, ты мяне кахаў…
      - Так, - сказаў ён.
      - Івацэвічы, пятая калонія, паспяшайся, - прашаптала яна, закрываючы вочы, каб не адкрыць іх ужо ніколі. Дыханне яе спынілася. Яе арганізм сплыў крывёй ад унутраных пашкоджанняў, несумяшчальных з жыццём, хоць звонку яна выглядала цудоўна, як ніколі…
      Мікіта спяшаўся. Вератлёт прызямліўся ў калоніі ўжо праз сорак хвілін, але ён усё роўна спазніўся.
      Людзі Ганны задушылі Колю ў адной з камер. Яго задушылі вяроўкай, пасля падвесілі, каб зымітаваць самагубства. Гэта быў загад Ганны. Да гэтай методыкі звярталіся вельмі рэдка, толькі ў тых выпадках, калі легальны ход справы альбо пагражаў сур'ёзнымі ўскладненнямі, альбо мог ператварыць падследнага ў сапраўднага героя. Коля, што на волі, што ў турме, быў занадта небяспечны. Ён быў сымбалем іншай Беларусі, чалавекам, на якім сышліся ідэалы Захаду і любоў народа. У гэты час стары прэзідэнт быў у суседняй камеры і чуў, як душылі яго сына. Коля крычаў, прасіў літасці, угаворваў раздумацца, клікаў бацьку і братоў… Стары біўся ў сцяну, праклінаў усімі вядомымі праклёнамі, драпаў бетон пазногцямі, грыз яго апошнімі зубамі, але зрабіць нічога не мог.
      Супрацоўнікаў КДБ арыштавалі, чаму яны шчыра здзівіліся, бо не заўважылі за сабой нічога благога. Гэта былі простыя хлопцы, адзін з Чэрвеня, другі з Лёльчыц, трэці з Баранавічаў, яшчэ адзін быў мінчуком і нават вучыўся ў Маскве. Яны не супраціўляліся, таму што ведалі, што гэта нейкая памылка.
      Мікіта не пусціў старога прэзідэнта ў камеру. Толькі калі праз гадзіну верталёт  прывёз новы ўрад, пасля невялікай нарады, бацьку пусцілі да нябожчыка сына. Стары прыдзірліва агледзеў цела, ён памацаў пульс, паслухаў сэрца, паспрабаваў адчуць дыханне. Зноў і зноў ён дакранаўся да ягоных рук, ног, твару. Ён спрабаваў асцярожна яго абудзіць…
      - Яго задушылі, - прашаптаў стары.
      - Ён сам павесіўся, - крыкнуў малады кдбэшнік, але яго вывелі.
      - Яны яго задушылі, а потым павесілі, як ляльку, - сказаў спакойна стары прэзідэнт. - Небарака, мой сынок, мой зайка… Маленькі мой. Не дыхае. Дзіўна, усім падонкам і гнідам, быдлу і свінням, "пятой калоне" - ім можна жыць, але не табе, сынок. Цябе ўжо не будзе… Ты сонейкам маім быў гэтулькі гадоў. Я дазваляў табе ўсё. Хацеў паслухаць гэтых ашалелых адмарозкаў - "Ляпісаў", мы разам слухалі. Хоць іх задушыць сваімі рукамі быў гатовы, але дзеля цябе слухаў. Слухаў, мой Коленька… Па пяць, па дзесяць разоў… Любіў глядзець забароненае кіно, прыдуманае "пятою калонай" - глядзелі "Вышэй неба", і ты плакаў, калі там хлопчык дзяўчынку кахаў… Я дазваляў табе не падпарадкоўвацца і думаць самому. Трываў папрокі… Калі ты вінаваціў мяне за маці. Я ўсё трываў, як трывае сэрца, якое любіць. І я ведаў, што ты памыляешся, але таксама мяне любіш. Сёння майму цярпенню прыйшоў канец. Мы сыходзім… Мая сям'я сыходзіць. Вялікі прэзідэнт, і тры яго волаты.
      Ён паглядзеў на сваіх былых падпарадкаваных, абвёў іх арліным позіркам і ўсміхнуўся.
      - Дзякую вам усім, - сказаў стары прэзідэнт і памёр.

      29.
      Першага прэзідэнта Беларусі і трох яго сыноў пахавалі ў радавым сяле на Шклоўшчыне. Народ так і не даведаўся, што адбылося на самай справе. Не даведаўся ён аб радыёактыўным атручванні Георгія, самагубстве Рамана, задушэнні Колі і смерці ад гора старога прэзідэнта. Натуральна, для народа была прыдумана прыгожая легенда аб тым, што яны сталі ахвярай змовы ў КДБ, які ўзначальвала Ганна Мікалаеўна, завербаваная польскай выведкай. Іхнюю смерць аплаквалі разам з трупамі двух тысяч грамадзян, якія загінулі падчас хваляванняў у горадзе Брэсце. Гэта была вялікая нацыянальная жалоба, якая шмат у чым прыглушыла палітычныя рознагалоссі.
      Прэс-сакратар ізноў вярнуўся на тэлебачанне і правёў некалькі бліскучых жалобных ток-шоў, дзе сябры і блізкія загінуўшых успаміналі хвалебныя моманты з іх жыцця. Натуральна, самае вялікае ток-шоў было прысвечана старому прэзідэнту і звалася "Залаты век". Скончылася яно фота-калажам з жыцця першага прэзідэнта пад песню яго ўлюбёных "Пясняроў".
      Газета "СБ. Беларусь сегодня" выпусціла жалобны нумар, змясціўшы на перадавіцу фатаграфію шчаслівай сям'і: прэзідэнт з трыма сваімі сынамі, перакрэсленую чорнай паласой і загалоўкам: "Сям'я, якая выратавала Беларусь".
      Сайт "Хартыі 97" тыдзень адкрываўся яркай аніміраванай застаўкай са святочным салютам, а на перадавіцы дванаццаць тысяч чалавек пакінулі віншавальныя каментары.
      Еўрапейскія палітыкі каментавалі сітуацыю стрымана, але з філасофскім падтэкстам: "Ніякая дыктатура не можа доўжыцца ў Еўропе вечна", і пасмяротна ўручылі Коле прэмію імя Сахарава.
      Дасведчаныя крыніцы сцвярджалі, што Пуцін, калі даведаўся пра тое, што адбылося ў Беларусі, вельмі доўга рагатаў.
      Беларусы - не той народ, які ўмее доўга смуткаваць па сваіх стратах. Да новага года ўсе задумаліся: а што ж далей?
      Прэм'ер-міністр выступіў па тэлебачанні, абвясціўшы аб уз'яднанні краіны і скасаванні ўсіх органаў, адмене ўсіх рашэнняў і законаў, якія былі прыняты ў эпоху падзелу. У той жа дзень сцяна, якая падзяляла Менск, была знішчана і яе, як і калісьці Берлінскую сцяну, расцягнулі на платы для дач. Новы год мінчукі сустракалі ўжо ў агульным горадзе.
      Беларускія СМІ адразу ж знайшлі мапы і гістарычныя даследаванні, якія даказвалі, што ніякага падзелу на Захад і Ўсход ніколі не было, а Беларусь павінна існаваць выключна адзінай дзяржавай у межах 1991 года.
      Прэм'ер абвясціў аб амністыі для ўсіх палітычных эмігрантаў і ўсіх, хто быў асуджаны ў мэтах дзяржаўнай бяспекі. Ён сабраў мінчукоў на мільённы аб'яднальны мітынг і на ўсю краіну зачытаў даклад, які выкрываў рэпрэсіі колішняга ўрада. Шматлікія беларускія і замежныя СМІ тады яго параўналі з эпахальным дакладам Хрушчова на Дваццатым з'ездзе КПСС.
      Наперадзе было самае цяжкае: прывід 1994 года - першыя для ўзноўленай дзяржавы сумленныя і дэмакратычныя выбары прэзідэнта…   
       
P.S. Першым выставіў сваю кандыдатуру на выбарах, якія мусілі адбыцца,  гарадзенскі губернатар: малады, перспектыўны палітык з перыферыі, які абвясціў, што пераможа карупцыю, адновіць сацыяльную справядлівасць для простых людзей,  адродзіць прамысловасць і сяло і выклікаў на адкрытыя тэледэбаты старога прэм'ера…