Узбек гурури

 Сулаймонлик даъвосида романининг давоми...


-Ха, сизга нима булди,-суради Абдумалик эртаси куни менинг лабимга чиккан учукка эътибор бериб.
–Хеч нарса булгани йук. Шамоллаган булсам керак, -дедим мен.
–Мен уйлабманки, кеча Сулаймонликка узимдан бошка номзодни курмаяпман, деганимга хавотирга тушиб, куркканингиздан лабингизга учук тошибдими?
Гапнинг очиги, Абдумалик хак эди. Тугрида, шунча одамнинг ичидан, у узини Сулаймонликка даъвогар курсатса. Буни ёзиш, нашр килиш тугул бировга гапириб хам булмайди. Хуллас, Абдумалик узининг кечаги фикри билан мени танг ахволда колдирганди. Учук хам шунинг хосиласи эди.
–Агарда мен сизнинг кечаги гапингиздан кейин шу холатга тушдим десам-у, бу умуман хакикатдан йирок суз, десам нима дейсиз?
–Ихтиёрингиз. Мен Сулаймонлик деганда, бирон бир мансабни назарда тутаётганим йуклигини сизга айтмокчиман, холос.
–Нега?
–Ахир уларнинг гапини эълон килишмаса, интервью беришмаса, уларнинг онги-тафаккурида нима борлигини халк билмаса, кандай килиб улар тугрисида фикр юритиш мумкин? Хуп, бизда Сулаймонликка даъвогарлар бегараз, аммо Аллох савоби истагида ижодкорлар деб куяколинг.
–Унда Россиядаги Йулчиев билан Маймоков холатичи?
–Уларда шунга ухшаш колип бор. Иккови хам яхши, камтар, ижодий мехнатни, ташаббусни, мард, тугрисуз кишиларни кадрлайдиган кишилар.
–Агар, сиз узимизда бошка Сулаймон курмаётган булсангиз, мен айтмокчиманки, мансабдорлар уртасида, унда сиз айтаётган кайси колип чикиб келади?
–Энди гапнинг пусткалласини айтсам, бошка колип Фиръавн, Хомон ва Мусо десам, сиз шу гапларни ёхоласизми?
–...
–Ха, нима бупти? Бу факат эркин фикр-ку. Качон, сиз-у биз эркин мушохада юритишни урганамиз?
–Келинг аввалги мавзуга кайтайлик.
         
          –Майли, гапимизнинг келган жойидан давом эттирайлик.
           –Каерда тухтовдик?
           –Сизга “Узбек” атамасининг сири кандай очилгани хакида.
    –Ха. Умуман руза тутишни бошлаганимдан буён, хар йили рамазон ойи «Лайлатул Кадр» кечасини уйкусиз утказишга харакат киламан. Купинча, ибодатда булардим. Баъзида 100 ракаат, ундан-да купрок «тахажжуд» намозини укиб чикардим. Охирида нима ният килсам, Оллохим шунга мени муяссар килган.
– ???
– Сизга кулгили туюлиши мумкин. Аммо, шундай булган.
– Ниятларингиз кичкина булгандир-да.
– Менга энг зарур, долзарб нарсаларни сураганим рост. Ният килганда хам, бемалол манзилли килиб сураганман. Фаолиятимнинг охирги бешинчи йилидаги «Лайлатул Кадр» кечасида, нима учундир ибодатга эмас, компьютер олдида утириб, асар ёзишга тутиндим. Тонггача нималарнидир ёзиб, «Лайлатул Кадр» намозида «Аллохим, менга шундай бир илм ва касб бергинки, бу илмдан узим хам, бола-чакам хам, халким хам рози булсин»-дея ният килдим.
– Тушунарли, куйи палатада ишламасликни уша пайтда узингиз ният килган экансиз-ку!
– Балким.
– Сиз давлат тизимида ишлашдан кура, хусусий секторни афзал билибсиз. Шунинг пайти келди деб уйлайсизми?
– –Ха, менинг хозирги пайтдаги эътикодим, айнан хусусий секторда ишлашни маъкул куради. Давлат секторида ишлаб туриб, Аллохнинг беш фарзини амалга ошириш имкони йук.
– Биз киборлар жамияти курмокдамиз.
– Киборлар деганда кибр хаволиларни назарда тутяпсизми?
– Нега энди, олийжаноб инсонларни назарда тутяпман. Эркин фукаролик жамияти деганиям, бу жамиятда хар бир шахс уз мустакил фикрига эга, эркин фикрлаш имконига эга булиши, кандайдир диний тасаввурлардан холи булиши керак деб уйлайман.
– –Жуда кизик фикрлар. Аммо, узингиз узингизга зид фикрлаяпсиз.
– –Масалан?
– –Эркин фукаролик жамияти булса, мен шу жамиятнинг иймонли кишилари тоифасиданман, ким агар насроний булса уз эътикодида, иудаист булса уз эътикодида, бутпараст булса уз эътикодида колаверсин. Уларнинг барчаси бир-бирининг эътикодини хурмат килсин. Мана шу эркин фукаролик жамияти. Мен аждодларимиз эътикод килган ислом дини суннийлик, Имоми Аъзам мазхаби аъзоси сифатида насронийларнинг черковга боришига, яхудийларнинг канисага боришига, бутпарастлар уз ибодатхоналарига боришига монеълик килишим керак эмас. Хамма бу синов-имтихон дунёсида уз иймон-эътикодига, килган амалларига яраша кейинги хаётда жавоб берадилар.
– –Лекин расмий фан кейинги хаётни тан олмайди.
– –Фан тан олмайди деганингизда кулгим кистайди.
– –Нега?
– –Ахир мана шу фанингизнинг барчаси Таврот, Забур, Инжил, Куръондан усиб чикди-ку. Шунинг учун “фан бу Китобларни тан олмайди”, дейишса мен отасини тан олмаётган бола мисолини келтирган булардим. Бундан ташкари уша фанингиз дахрийлар мамлакати булган Совет Иттифокида, Хитойда ва коммунистик режими бор ёки компартия аъзолари ёхуд бу хаёт битта, бошка хаёт йук дейдиган кишиларнинг гаплари холос.
– Лекин улардай фикрлайдиган кишилар хозир хам жамиятимизда куп.
– Тугри куп. Улар хам майлига, мачитларда ибодат килувчиларни пойлаб юрган кишилар хам бор. Вахоланки, мачитлар ер юзидаги энг мукаддас жой Каъбатуллохдан кейинги мукаддас манзил хисобланади. Уларнинг бу килиги Совет Иттифоки тартибот идораларининг 30-йиллардаги методларини эслатади. Вахоланки, мачитларда ибодат килувчиларни пойлаш айни хозирги пайтда собик Иттифокнинг бирон бир мамлакатида йук.
– Бу фикрларингиз билан давлат тизимида ишлолмайсиз. Сизга шу шартми?
– Шарт. Расули Акрамга Куръонда бир неча бор Айтинг “мен Оллохга буйсунгувчи кишиларнинг аввалгиси булишга маъмурман” денг дйилади.
– Мен хам уммат сифатида ушбу гапни такрорлашга маъмурман.
– Кайси гапни.
– Мен Узбекистонда Аллохга буйсунувчи кишиларнинг аввалгиси булишга масъулман. Узбекистоннинг (дунёдаги барча мамлакатларнинг файз-у барокатли ривожланиши) келажаги  факатгина Аллох хакидаги илм билан булади. Бу илмлар сири  Куръон оркали, Тавротда, Забурда, Инжилда турибди. Агар кимда ким Аллохдан узга бирон-бир илох бор ва у мамлакатни ривожлантиради деса жуда каттик адашади.
– Майли, бу масалани кейинга сурсак-да, “Узбек” атамаси яратилиши тарихидан гапириб берсангиз.
– Шундай килиб, узбек тилидаги имловий хатоларни топадиган дастурни ишлаш хакида укам билан маслахатлашгандик. У бу борада маълум ишларни килиб, иймонли бир тилшунос аёлни жалб килган эди. Дастур ишларига киришишимни аёл огрик билан кабул килди. Шунинг учун мен бу ишга аралашмай, янги дастур яратиш буйича ишларни бошлаб юбордим.
– Менинг хисоб-китобим шундай эди. Мамлакатда конунлар бор, конуности хужжатлар бор. Буларни таркатиш буйича республикада учта-туртта тадбиркорлик субъекти ва Адлия Вазирлигининг алохида сайти бор. Кейинги уринда республикага оид, узбек исмлари, жой номлари, узбек сузлари маъноси хакидаги маълумотлар жамланган дастур лозим. Бу маълумотлар Миллий энциклопедиядан, изохли лугатлардан, топонимлардан, узбек исмларидан ташкил топиши керак эди. Миллий энциклопедиянинг электрон матнининг бир кисми бор булиб, дастлабки турт томи йук булгани учун, турт томлик энциклопедия сканердан утказилиб, тугрилаб, электрон вариантини яратиш учун уч-турт ой вакт кетди. Уша пайтда агар ушбу матнлар хеч кимга керак эмаслигини билганимда бормиди, бу иш билан шугулланмаган булардим. Тугрироги, максадимга етишишим учун ушбу кераксиз боскични босиб утишим зарур экан. Аминманки, хозирги кунда  узбек миллатига мансуб хар бир киши учун, шу «узбек» деган сузнинг келиб чикиши жудаям мухим. Тугри бошка миллат вакиллари хам бу сузнинг нимани англатишини исташади. Уларнинг ичида бу суздан фазилат килирувчилари хам, иллат кидирувчилари хам бор. Узбек тилида «узингникидан топ» деган ибора бор. Унинг маъниси, «узингдан чиккан балога, кайга борасан даъвога»,  «узингники узагингдан кесади» деган маколлар маъносида ётади. Туркий кавмлардан бирининг вакили булган шахс, узбек сузининг келиб чикишини «избек» изкувар каби, ит билан боглаб куйибди? Бошкаларнинг форсчадаги «сак» (ит) билан кадимги саклар бир хил маънода дегувчилари хам булган. Совет замонида узбек деб аталгувчи туркий халкнинг бошига не кулфатлар тушмаган дейсиз. Мана сизга устоз, шоир Миртемир (1910-1978)нинг «КАЛБ ТУГРИСИДА» номли насрий-поэтик асаридан бир парчани  эътиборингизга хавола этсам:
– «Боболарим хоки уйкаш-куйкаш эзгу тупрогим! Эй, узлигимга, узбеклигимга кузгу тупрогим! Кайдан бу балои ногахон, кайларда эди нихон? Кахрингми, дагдагангми, нахот бунча титраб-какшасанг? Нахот шу жазавангда мехридарё онага ухшасанг? Не узи? Ер тагида титанлар жанги бормиди, уша титанлар ер устида шунча бузгунликка зормиди?
– Алп элим, бошингни тик тут, бу мушкулотдан хам боболардек тик ут! Бошингга юз баттар кунлар тушгани эсингдами? Не офатлар дог солиб, кунинг мотамга колиб, кайгуларинг устма-уст жушгани эсингдами? Бу гал хам бало утиши аник, дог солса хам кетиши аник...»
– Ажойиб сузлар. Совет замони учун бу катта жасорат!
– Хакикатда жасорат. Гапларга эътибор беряпсизми? «…нахот бунча титраб-какшасанг?», яъни шу даражада хам куркок булиб колдингми? Сени тахкирлаётганларни хам худди мехридарё она уз боласига ёмонлик таламагани каби кечиряпсан? «Не узи?».
– Узбек деган халк, Октябрь инкилобидан аввал булмаган.
– Булган. Амир Темур хам уз асарида «узбеклар билан жанг олиб бордим»-дейди.
– Тугри. Бу узбек кабиласи хакидаги унинг фикридир. Бобур хам узбекларнинг бир-бирини талаш буйича килаётган ишларини коралайди. Аммо, энг кизиги шундаки, узбек кабиласи дейишга хозирги узбеклар, туркманлар, козок, киргизлар, коракалпок, гагаузлар, азарбойжонлар хам бирдек хакли.
– Кизик, гаплар.
– Хакикатда кизик. Чунки, 150 –160 йилдан буён Марказий Осиёда яшовчи туркий халклар мустакил равишда уз тарихларини урганолганлари йук. Бунга рус ва «узбек» форсшунослари томонидан каттик босим утказиб келинаётир. Кайси йили бир киши менга телефон килиб, Абдумалик Интернетда узбек миллатини ерга урадиган макола ёзишибди, шунга жавоб ёзмайсанми?-деди.
– Сизчи?
– Мен у кишига индаманг “канча гийбат килишса, у гунохга ботади, бизнинг эса гунохимиз тукилади”-дедим.
– Майли, ёзмаганингиз бир томондан яхшидирам. Миллат исмига кайтайлик.
        –Энциклопедиядаги маълумотларни титкилаганим сайин, бу суз жуда улугвор, викорли, кадимий эканлигига ички ишонч пайдо була бошлади. Энг кизиги, бу суз деярли юз йилдан буён кенг истеъмолда булиб, юртимиздаги узбек олимлари бу иш билан деярли шугулланмаганлар.
          –???
          –Узбек миллий гурури ерга урилган булиб, узимиз бир-бировимизни мазах килардик. Амир Темур майли, лекин Мирзо Улугбек, Бобурларни хам чин инсонийлик фазилатини курсатолмаганмиз. Эсимда бор, совет даври тугаб мустакиллигимиз илк даврларида М.Улугбек хакида спектакль куйилганди. Эмишки, М.Улугбек тахтдан воз кечиб хаж сафарига йул олган паллада угли Абдулатифдан отасининг хунини олишга рухсат олган жаллод етиб келади. Сахнада М.Улугбек ва унинг хизматкори. Жаллод кириб келади, М.Улугбекка тиз чук деб буюради. М.Улугбек тиз чукади. Жаллод унинг бошини олади.
  –Амир Темурнинг набираси-я! Душман олдида тиз чукадими? Аклга сигмайди-я!
 –Ха.
 –Тугри менам ишонмайман. Аммо уша пайтда менинг гурурим ерга урилган булса, асл жавобни кейинчалик топдим. Булмаган гап. Совет олимларининг бундай дейишларига экспертиза хулосаси асос килиб олинган.
–Канака хулоса?
–Яъни, М.Улугбек боши танидан жудо килинаётган пайтда тиз чуккан холда булганлиги тугрисида.
–Йуг-э?
–Бу тугри. Асл хакикат эса бошкача.
–Яъни?
–Гап шундаки, М.Улугбек намоз укиётган пайтида улдирилган! 
  –Рахмат-э, сизга. Хуш Бобурнинг кандай характери очилмаган?
–Энди Бобур хакида. Унга багишланган видеофильмда у «Канийди, мен хам Навоийдек шеърлар ёзсам» дея нола килади.
–Ундаймасми?
–Кисман.
–Яъни?
–Бобур шоирликни орзу килган, лекин у биринчи навбатда дунёни титратган саркарда А.Темурнинг авлоди, жахонгирликни орзу килган.
Узбек атамаси хакида изланишлар олиб борганимда битта савол менинг тинчлигимни кочирди. Нега энди Беруний, Кошгарий, Мирзо Улугбек, А.Баходирхон каби тарихий вокеаларни ёзган олимларимиз асарларини халкимиз халиям яхши билмайди. Нега? Нима учун Беруний Тошкентни тош шахар, Самаркандни Семизкент деб айтади-ю, мен уларнинг минг йил аввалги фикрини инобатга олмасдан, насл-насаби номаълум европалик, рус, совет тарихчиларининг чала-чулпа гапларини байрок килишим керак?
   –Мениям шу гап куп уйлантирган.
 –Шу нуктаи-назардан бошлаб «узбек» атамасининг бундан 4000 йил аввал пайдо булганлиги хакида хулоса килдим.
  –Ажойиб.
  –Биласизми, бу ишим тушимда маълум булганди. Кейин яна битта туш курдимки, асти куяверасиз.
   –Нима хакда экан бу тушлар?
–Агар тушингизда сув курсангиз, билингки якинда кандайдир илмга эга буласиз.   

  Давоми бор.




 


Рецензии
На это произведение написаны 2 рецензии, здесь отображается последняя, остальные - в полном списке.